ขอนอบน้อมแด่
พระผู้มีพระภาคอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้า
                      พระองค์นั้น
บทนำ พระวินัยปิฎก พระสุตตันตปิฎก พระอภิธรรมปิฎก ค้นพระไตรปิฎก ชาดก หนังสือธรรมะ
first pageprevious pagedispage pageNumbernext pagelast page chage to ROMAN letter  
Atthakatha Book 8 : PALI ROMAN Ma.A. (papa–ca.2)

Vipassanati sattavidha anupassana. Catupparisuddhisilam hi purentassa,
sappayadhammassavanam sunantassa, kammatthane khalanapakkhalanam chindantassa, vipassanapadakasu
atthasamapattisu kammam karontassa, sattavidham anupassanam bhaventassa arahattamaggo
uppajjitva phalam deti,
    yatha hi madhuram ambapakkam paribhunjitukamo ambapotakassa samanta
udakakotthakam thiram katva bandhati. Ghatam gahetva kalena kalam udakam asincati.
Udakassa anikkhamanattham mariyadam thiram karoti. Ya hoti samipe valli va sukkhadandako
va kipillikaputo va makkatakajalam va, tam apaneti. Khanittim gahetva kalena
kalam mulani parikhanati. 1- Evamassa appamattassa imani panca karanani karoto
so ambo vaddhitva phalam deti. Evam sampadamidam veditabbam. Rukkhassa samantato
kotthakabandhanam viya hi catupparisuddhisilam 2- datthabbam, kalena kalam udakasincanam
viya dhammassavanam, mariyadaya thirabhavakaranam viya samatho, samipe valliadiniharanam
viya 3- kammatthane khalanapakkhalanacchedanam, kalena kalam khanittim gahetva mulakhananam 4-
viya sattannam anupassananam bhavana, tehi pancahi karanehi anuggahitassa
ambarukkhassa madhuraphaladanakalo viya imassa bhikkhuno imehi pancahi dhammehi
anuggahitaya sammaditthiya arahattaphaladanam veditabbam.
    [453] Kati panavuso bhavati idha kim pucchati? mulameva gato anusandhi,
Duppanno yehi bhavehi na utthati, te pucchissamiti pucchati. Tattha kamabhavoti
kamabhavupagam kammampi kammabhinibbatta upadinnakkhandhapiti ubhayamekato katva
kamabhavoti aha. Ruparupabhavesupi eseva nayo. Ayatinti anagate. Punabbhavaya 5-
abhinibbattiti punabbhavabhinibbatti. Idha vattam pucchissamiti pucchati. Tatra
tatrabhinandanati saddabhinandanati evam tahim tahim abhinandana, karanavacane
cetam paccattam. Tatra tatrabhinandanaya punabbhavabhinibbatti hotiti attho.
Ettavata hi gamanam hoti, agamanam hoti, gamanagamanam hoti, vattam vattatiti
@Footnote: 1 cha.Ma. parikhanati     2 cha.Ma. silam    3 cha.Ma. valliadinam haranam viya
@4 cha.Ma. mulakhananam     5 cha.Ma. punabbhavassa
Vattam matthakam papetva dassesi. Idani vivattam pucchanto "katham
panavuso"tiadimaha. Tassa vissajjane avijjaviragati avijjaya khayanirodhena.
Vijjuppadati arahattamaggavijjaya uppadena. Kim avijja pubbe niruddha, atha
vijja pubbe uppannati? ubhayametam na vattabbam. Dipujjalanena andhakaravigamo viya
vijjuppadena avijja niruddhava hoti. Tanhanirodhati tanhaya khayanirodhena.
Punabbhavabhinibbatti na hotiti evam ayatim punabbhavassa abhinibbatti na hoti, gamanam
agamanam gamanagamanam na hoti, 1- vattam na vattatiti vivattam matthakam papetva dassesi.
    [454] Katamam panavusoti idha kim pucchati? ubhatobhagavimutto bhikkhu
Kalena kalam nirodham samapajjati, tassa nirodhapadakam pathamajjhanam pucchissamiti
pucchati. Pathamam jhananti idha kim pucchati? nirodhasamapajjanakena bhikkhuna
angavavatthanam kotthasaparicchedo nama janitabbo, idam jhanam pancangikam caturangikam
tivangikam duvangikanti angavavatthanam kotthasaparicchedam pucchissamiti pucchati.
Vitakkotiadisu pana abhiniropanalakkhano vitakko, anumajjanalakkhano vicaro,
pharanalakkhana piti, satalakkhanam sukham, avikkhepalakkhana cittekaggatati ime panca
dhamma vattanti. Katangavippahinanti idha pana kim pucchati? nirodhasamapajjanakena
bhikkhuna upakaranupakarani angani janitabbani, tani pucchissamiti pucchati,
vissajjanam panettha pakatameva. Iti hettha nirodhapadakam pathamajjhanam gahitam,
upari tassa anantarapaccayam nevasannanasannayatanasamapattim pucchissati, tassa 2-
antara pana cha samapattiyo sankhitta, nayam va dassetva vissatthati
veditabba.
    [455] Idani vinnananissaye pancappasade pucchanto pancimani
avusotiadimaha. Tattha gocaravisayanti gocarabhutam visayam. Annamannassati cakkhusotassa
sotam va cakkhussati evam ekekassa gocaravisayam na paccanubhoti. Sace hi niladibhedam
ruparammanam samodhanetva sotindriyassa upaneyya "ingha tava nam vavatthapehi
vibhavehi, kim nametam arammanan"ti. Cakkhuvinnanampi 3- vina mukhena attano
@Footnote: 1 cha.Ma. upacchijjati    2 cha.Ma. ayam patho na dissati  3 cha.Ma. cakkhuvinnanam hi
Dhammataya evam vadeyya "are andhabala vassasatampi vassasahassampi paridhavamano
annatra maya kuhim etassa jananakam labhissasi, ahara nam cakkhuppasade upanehi,
ahametam arammanam janissami yadi va nilam yadi va pitakam, na hi eso
annassa visayo, mayhameveso visayo"ti. Sesadvaresupi eseva nayo. Evametani
annamannassa gocaravisayam na paccanubhonti nama. Kim patisarananti etesam kim
patisaranam, kim etani patisarantiti pucchati. Manopatisarananti javanamanopatisaranam.
Mano ca nesanti manodvarikajavanamano va pancadvarikajavanamano va etesam
gocaravisayam rajjanadivasena anubhoti, cakkhuvinnanam hi rupadassanamattameva, ettha
gocaravisayam rajjanadivasena anubhoti, cakkhuvinnanam hi rupadassanamattameva, ettha
rajjanam va dussanam va muyhanam va natthi, etasmim pana dvare javanam rajjati
va dussati va muyhati va. Sotavinnanadisupi eseva nayo.
    Tatrayam upama:- panca kira dubbalabhojaka rajanam sevitva kicchena
kasirena ekasmim pancakulike game parittakam ayam labhimsu, tesam tattha macchabhago
mamsabhago 1- yottakahapano andukahapano masakakahapano 1- atthakahapano va
solasakahapano va dvattimsakahapano va catusatthikahapano va dandoti
ettakamattameva papunati, sattavatthukam pancasatavatthukam sahassavatthukam mahabalim
rajava ganhati. Tattha pancakulikagamo viya panca pasada datthabba, panca
dubbalabhojaka viya panca vinnanani, raja viya javanam, dubbalabhojakanam
parittakam ayapapunanam viya 2- cakkhuvinnanadinam rupadassanadimattam, rajjanadini
pana etesu natthi, ranno mahabaliggahanam viya tesu dvaresu javanassa rajjanadini
veditabbani.
    [456] Pancimani avusoti idha kim pucchati? antonirodhasmim pancappasade.
Kiriyamayappavattasmim hi vattamane arupadhamma pasadanam balavapaccaya honti. Yo
pana tam pavattam nirodhetva nirodhasamapattim samapanno. Tassa antonirodhe
pancappasada kim paticca titthantiti idam pucchissamiti pucchati. Ayum paticcati
jivitindriyam  paticca titthanti. Usmam paticcati jivitindriyam kammajatejam
paticca
@Footnote: 1-1 cha.Ma. yuttikahapano va bandhakahapano va mapaharakahapano va  2 Ma. ayaggahanam viya
Titthati. Yasma pana kammajatejopi jivitindriyena vina na titthati, tasma "usma
ayum paticca titthati"ti aha. Jhayatoti jalato. Accim paticcati jalasikham paticca.
Abha pannayatiti aloko nama pannayati. Abham paticca acciti  tam alokam
paticca jalasikha pannayati.
    Evameva kho avuso ayu usmam paticca titthatiti ettha jalasikha viya
kammajatejo, aloko viya jivitindriyam jalasikha hi uppajjamana alokam
gahetvava uppajjati, sa tena attana janitaalokeneva sayampi anumthula
digharassati pakata hoti, tattha jalappavattiya janitaalokena tassayeva
jalappavattiya pakatabhavo viya usmam paticca nibbattena kammajamahabhutasambhavena
jivitindriyena usmaya anupalanam. Jivitindriyanhi dasapi vassani visatipi
vassani .pe. Vassasatampi kammajatejappavattam paleti, iti mahabhutani
upadarupanam nissayapaccayadivasena paccaya 1- hontiti ayu usmam paticca titthati,
jivitindriyam mahabhutani paletiti usma ayum paticca titthatiti veditabba.
    [457] Ayusankharati ayumeva. Vedaniya dhammati vedanadhammava.
Vutthanam pannayatiti samapattito vutthanam pannayati. Yo hi bhikkhu arupappavatte
ukkanthitva sannanca vedananca nirodhetva nirodham samapanno, tassa
yathaparicchinnakalavasena rupajivitindriyapaccaya arupadhamma uppajjanti, evam pana
ruparupappavattam pavattati. Yatha kim? yatha eko puriso jalapavatte ukkanthito
udakena paharitva jalam appavattam katva charikaya angare pidhaya tunhi
nisidati, yada panassa puna jalaya attho hoti, charikam apanetva angare
parivattetva upadanam datva mukhavatam va talavantavatam va dadati, atha
jalapavattam puna pavattati, evameva jalapavattam viya arupadhamma, purisassa
jalapavatte ukkanthitva udakappaharena jalam appavattam katva charikaya
angare pidhaya tunhibhutassa nisajja viya bhikkhuno arupappavatte ukkanthitva
@Footnote: 1 cha.Ma. paccayani
Sannanca vedananca nirodhetva nirodhasamapajjanam, charikaya pihitaangara viya
1- rupajivitindriyam kammajatejodhatu vattati, 1- purisassa puna jalaya atthe sati
charikapanayanadini viya bhikkhuno yathaparicchinnakalagamanam, aggijalaya pavatti
viya puna arupadhammesu uppannesu ruparupappavatti veditabba.
    Ayu usma ca vinnananti rupajivitindriyam, kammajatejodhatu, cittanti
ime tayo dhamma yada imam rupakayam jahanti, athayam acetanam kattham viya pathaviyam
chaddito setiti attho. Vuttam cetam:-
           "ayu usma ca vinnanam      yada kayam jahantimam
            apaviddho tada seti        parabhattam acetanan"ti. 2-
    Kayasankharati assasapassasa. Vacisankharati vitakkavicaRa. Cittasankharati
sannavedana. Ayuti rupajivitindriyam. Paribhinnaniti upahatani, vinatthaniti
attho. Tattha keci "nirodhasamapannassa cittasankharava niruddha"ti vacanato cittam
aniruddham hoti, tasma sacittaka ayam samapattiti vadanti. Te vattabba
vacisankharapissa niruddhati vacanato vaca aniruddha hoti, tasma nirodhasamapannena
dhammampi kathentena sajjhayampi karontena nisiditabbam siya. "yo cayam mato kalakatopi,
3- tassapi cittasankhara niruddha"ti vacanato cittam aniruddham bhaveyya, tasma
kalakate matapitaro va arahante va jhapayantena anantariyakammam katam bhaveyya.
Iti byanjane abhinivesam akatva acariyanam naye thatva attho upaparikkhitabbo.
Attho hi patisaranam, na byanjanam.
    Indriyani vippasannaniti kiriyamayappavattasmim hi vattamane bahiddha
arammanesu pasade ghatentesu indriyani kilamantani upahatani makkhitani
viya honti vatadihi utthitena rajena catumahapathe thapitaadaso viya. Yatha
pana thavikayam pakkhipitva manjusadisu thapito adaso antoyeva virocati, evam
@Footnote: 1 cha.Ma. ime patha na dissanti Ma. rupajivitindriyam kammajatejodhatu cati
@2 sam. khandha. 17/95/113 phenapindupamasutta     3 cha.Ma. kalankato
Nirodhasamapannassa bhikkhuno antonirodhe panca pasada ativiya virocanti.
Tena vuttam "indriyani vippasannani"ti.
    [458] Kati panavuso paccayati idha kim pucchati? nirodhassa anantarapaccayam
Nevasannanasannayatanam pucchissamiti pucchati. Vissajjane panassa sukhassa ca
pahanati cattaro apagamanapaccaya kathita. Animittayati idha kim pucchati?
nirodhato vutthanakaphalasamapattim pucchissamiti pucchati. Avasesasamapattivutthanam hi
bhavangena hoti, nirodhavutthanam pana vipassananissandaya phalasamapattiyati tameva
pucchati. Sabbanimittananti rupadinam sabbarammananam. Animittaya ca dhatuya
manasikaroti sabbanimittapagataya nibbanadhatuya manasikaro, phalasamapatti-
sahajatamanasikaram sandhayaha. Iti hettha nirodhapadakam pathamajjhanam gahitam,
nirodhassa anantarapaccayam nevasannanasannayatanam gahitam, idha nirodhato
vutthanakaphalasamapatti gahitati.
    Imasmim thane nirodhakatha kathetabba hoti. Sa "dvihi phalehi samannagatatta
tayo ca sankharanam patippassaddhiya solasahi nanacariyahi navahi samadhicariyahi
vasibhavatapanna nirodhasamapattiya nanan"ti evam patisambhidamagge 1-
agata. Visuddhimagge panassa sabbakarena vinicchayakatha kathita.
    Idani valanjanasamapattim pucchanto kati panavuso paccayatiadimaha.
Nirodhato hi vutthanakaphalasamapattithiti nama na hoti, ekadvecittavarameva 2-
pavattitva bhavangam otarati. Ayanhi bhikkhu sattadivase arupappavattam nirodhetva
nisinno nirodha vutthanakaphalasamapattiyam na ciram titthati. Valanjanasamapattiyam
pana addhanaparicchedova pamanam. Tasma sa thita nama hoti. Tenaha "animittaya
cetovimuttiya thitiya"ti. Tassa ciratthitattham kati paccayati attho. Vissajjane
panassa pubbe ca abhisankharoti addhanaparicchedo vutto. Vutthanayati idha
bhavangavutthanam pucchati. Vissajjanepissa sabbanimittananca manasikaroti
rupadinimittavasena bhavangasahajatamanasikaro vutto.
@Footnote: 1 khu. pati. 31/217/143 nanakatha (sya)    2 cha.Ma. ekam dve cittavarameva
    [459] Ya cayam avusoti idha kim pucchati? idha annam abhinavam nama
natthi. Hettha kathitadhammeyeva ekato samodhanetva pucchamiti pucchati. Kattha
panete kathita "nilampi sanjanati pitakampi, lohitakampi, odatampi sanjanati"ti 1-
etasmim hi thane appamana cetovimutti kathita. "natthi kinciti akincannayatanam
neyyan"ti 2- ettha akincannam. "pannacakkhuna pajanati"ti 2- ettha sunnata
kathita. "kati panavuso paccaya animittaya cetovimuttiya thitiya vutthanaya"ti
ettha animitta. Evam hettha kathitava imasmim thane ekato samodhanetva
pucchati. Tam pana patikkhipitva eta tasmim tasmim thane niddittha vati vatva
anne cattaro dhamma ekanamaka atthi, eko dhammo catunamako atthi, ekam 3-
pakatam katva kathapetum idha pucchatiti atthakathayam sannitthanam katam. Tassa 4-
vissajjane ayam vuccatavuso appamana cetovimuttiti ayam pharanaappamanataya
appamana nama, ayanhi appamane va satte pharati, ekasmimpi va satte
asesetva pharati.
    Ayam vuccatavuso akincannati arammanakincanassa abhavato akincanna.
Attena vati attabhavaposapuggaladisankhatena attaniyamena 5- sunnam. Attaniyena
vati civaradiparikkharasankhatena attaniyena sunnam, animittati raganimittadinam
abhaveneva animitta, arahattaphalasamapattim sandhayaha. Nanattha ceva
nanabyanjana cati byanjanampi nesam nana atthopi. Tattha byanjanassa nanata
pakatava. Attho pana appamana cetovimutti bhummantarato 6- mahaggataeva hoti,
rupavacara, arammanato sattapannattiarammana. Akincanna bhummantarato
mahaggata arupavacara, arammanato na vattabbarammana. Sunnata bhummantarato
kamavacara, arammanato sankhararammana. Vipassana hi ettha sunnatati adhippeta.
Animitta bhummantarato lokuttara, arammanato nibbanarammana.
@Footnote: 1 Ma.mu. 12/450/402  2 Ma.mu. 12/451/403       3 cha.Ma. etam
@4 cha.Ma. tassa    5 cha.Ma. attena     6 cha.Ma. bhumantarato
    Rago kho avuso pamanakaranotiadisu yatha pabbatapade putipannarasaudakam
nama hoti kalavannam, olokentanam byamasatagambhiram viya khayati, yatthim va
rajjum va gahetva minantassa pitthipadottharanamattampi na hoti, evameva yava
ragadayo nuppajjanti, tava puggalam sanjanitum na sakka hoti, 1- sotapanno
viya sakadagami viya anagami viya ca khayati. Yada panassa ragadayo uppajjanti,
tada ratto duttho mulhoti pannayati. Iti ete "ettako ayan"ti puggalassa
pamanam dassento viya uppajjantiti pamanakarana nama vutta. Yavata kho
avuso appamana cetovimuttiyoti yattaka appamana cetovimuttiyo. Kittaka
pana ta? cattaro brahmavihara, cattaro magga, cattari ca phalaniti dvadasa.
Tattha brahmavihara pharanaappamanataya appamana. Sesa pamanakaranakilesanam
abhavena appamana, nibbanampi appamanameva, cetovimutti pana na hoti,
tasma na gahitam. Akuppati arahattaphalacetovimutti, sa hi tasam sabbajetthaka, 2-
tasma aggamakkhayatiti vutta, rago kho avuso kincanoti rago uppajjitvapi
puggalam kincati maddati palibuddhati. 3- Tasma kincanoti vutto. Manussa kira
gonehi khalam maddapenta kincehi kapilakincehi kalakati vadanti, evam
maddanattho kincanatthoti veditabbo. Dosamohesupi eseva nayo. Akincanna
cetovimuttiyo nama nava dhamma akincannayatananca maggaphalani ca. Tattha
akincannayatanam kincanam arammanam assa natthiti akincannam, maggaphalani
kincananam maddanapalibuddhanakilesanam natthitaya akincannani, nibbanampi
akincannam, cetovimutti pana na hoti, tasma na gahitam.
    Rago kho avuso nimittakaranotiadisu yatha nama dvinnam kulanam
sadisa dve vacchaka honti. Yava tesam lakkhanam na katam hoti, tava "ayam
asukakulassa vacchako, ayam asukakulassa"ti na sakka honti janitum. Yada pana
tesam sattisuladisu annataram lakkhanam katam hoti, tada sakka honti janitum.
Evameva yava puggalassa rago nuppajjati, tava na sakka hoti janitum ariyo
@Footnote: 1 cha.Ma. honti       2 cha.Ma. sabbajetthika     3 cha.Ma. palibundhati
Va puthujjano vati. Rago panassa uppajjamanova sarago nama ayam puggaloti
sanjanananimittam karonto viya uppajjati, tasma "nimittakarano"ti vutto.
Dosamohesupi eseva nayo.
    Animitta cetovimuttiyo nama terasa dhamma vipassana, cattaro aruppa,
cattaro magga, cattari ca phalaniti. Tattha vipassana niccanimittam sukhanimittam
attanimittam ugghatetiti animitta nama. Cattaro aruppa rupanimittassa
abhavena animitta nama. Maggaphalani nimittakarananam kilesanam abhavena
animittani. Nibbanampi animittameva, tam pana cetovimutti na hoti, tasma na
gahitam. Atha kasma sunnata cetovimutti na gahitati sa "sunna
ragena"tiadivacanato sabbattha anupavitthava, tasma visum na gahita. Ekatthati
arammanavasena ekattha, appamanam akincannam sunnatam animittanti hi sabbanetani
nibbanasseva namani, iti imina pariyayena ekattha. Annasmim panatthane
appamana honti, annasmim akincanna annasmim sunnata annasmim animittati.
Imina pariyayena nanabyanjana. Iti thero yathanusandhinava desanam nitthapesiti.
                    Papancasudaniya majjhimanikayatthakathaya
                     mahavedallasuttavannana nitthita.
                      --------------------



             The Pali Atthakatha in Roman Book 8 page 255-263. http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=8&A=6526&modeTY=2              อรรถกถาบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=8&A=6526&modeTY=2              อ่านอรรถกถาแปลไทย :- http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=12&i=493              เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :- http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=12&A=9220              พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=12&A=10857              The Pali Tipitaka in Roman Character :- http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=12&A=10857              Contents of The Tipitaka Volume 12 http://84000.org/tipitaka/read/?index_12

first pageprevious pagedispage pageNumbernext pagelast page chage to ROMAN letter

บันทึก ๖ กุมภาพันธ์ พ.ศ. ๒๕๖๑. การแสดงผลนี้อ้างอิงข้อมูลจากอรรถกถาฉบับภาษาบาลี อักษรโรมัน. หากพบข้อผิดพลาด กรุณาแจ้งได้ที่ [email protected]