Atthakatha Book 1 : PALI ROMAN
Vinaya.A. (samanta.1)

aññāṇaṃ avijjā. Kāmabhave ca avijjā kāmabhave saṅkhārānaṃ
paccayo hoti. Rūpabhave avijjā rūpabhave saṅkhārānaṃ paccayo
hoti. Arūpabhave avijjā arūpabhave saṅkhārānaṃ paccayo hoti.
Kāmabhave saṅkhārā kāmabhave paṭisandhiviññāṇassa paccayā honti.
Esa nayo itaresu. Kāmabhave paṭisanadhiviññāṇaṃ kāmabhave nāmarūpassa
paccayo hoti. Tathā rūpabhave. Arūpabhave nāmasseva paccayo
hoti. Kāmabhave nāmarūpaṃ kāmabhave saḷāyatanassa paccayo hoti.
Rūpabhave nāmarūpaṃ rūpabhave tiṇṇaṃ āyatanānaṃ paccayo hoti.
Arūpabhave nāmaṃ arūpabhave ekassāyatanassa paccayo hoti. Kāmabhave
saḷāyatanaṃ kāmabhave chabbidhassa phassassa paccayo hoti. Rūpabhave
tīṇi āyatanāni rūpabhave tiṇṇaṃ phassānaṃ. Arūpabhave ekamāyatanaṃ
arūpabhave ekassa phassassa paccayo hoti. Kāmabhave cha phassā
kāmabhave channaṃ vedanānaṃ paccayā honti. Rūpabhave tayo tattheva
tissannaṃ. Arūpabhave eko phasso tattheva ekissā vedanāya
paccayo hoti. Kāmabhave cha vedanā kāmabhave channaṃ taṇhākāyānaṃ
paccayā honti. Rūpabhave tisso tattheva tiṇṇaṃ. Arūpabhave ekā
vedanā arūpabhave ekassa taṇhākāyassa paccayo hoti. Tattha tattha
sā sā taṇhā tassa tassa upādānassa. Upādānādayo bhavādīnaṃ.
Kathaṃ. Idhekacco kāme paribhuñjissāmīti kāmūpādānapaccayā kāyena
duccaritaṃ carati vācāya duccaritaṃ carati manasā duccaritaṃ carati
duccaritapāripūriyā apāye uppajjati. Tatthassa upapattihetubhūtaṃ kammaṃ
kammabhavo khandhānaṃ nibbatti jāti paripāko jarā bhedo
maraṇaṃ. Aparo saggasampattiṃ anubhavissāmīti tatheva sucaritañcarati
sucaritapāripūriyā sagge uppajjati. Tatthassa upapattihetubhūtaṃ
kammaṃ kammabhavoti soeva nayo. Aparo pana brahmaloke
sampattiṃ anubhavissāmīti kāmūpādānapaccayā mettaṃ bhāveti karuṇaṃ
muditaṃ upekkhaṃ bhāveti bhāvanāpāripūriyā brahmaloke nibbattati.
Tatthassa nibbattihetubhūtaṃ kammaṃ kammabhavoti soyeva nayo. Aparo
Arūpabhave sampattiṃ anubhavissāmīti tatheva ākāsānañcāyatanādisamāpattiyo
bhāveti bhāvanāpāripūriyā tattha tattha nibbattati.
Tatthassa nibbattihetubhūtaṃ kammaṃ kammabhavo kammanibbattā khandhā
upapattibhavo khandhānaṃ nibbatti jāti paripāko jarā bhedo
maraṇanti. Esa nayo sesūpādānamūlikāsupi yojanāsu. Evamayaṃ
avijjā hetu saṅkhārā hetusamuppannā ubhopete hetusamuppannāti
paccayapariggahe paññā dhammaṭṭhitiññāṇaṃ. Atītampi addhānaṃ
anāgatampi addhānaṃ avijjā hetu saṅkhārā hetusamuppannā ubhopete
hetusamuppannāti paccayapariggahe paññā dhammaṭṭhitiññāṇanti.
Etena nayena sabbapadāni vitthāretabbāni. Tattha avijjāsaṅkhārā
eko saṅkhepo. Viññāṇanāmarūpasaḷāyatanaphassavedanā eko.
Taṇhūpādānabhavā eko. Jātijarāmaraṇaṃ eko. Purimasaṅkhepo cettha
atīto addhā. Dve majjhimā paccuppanno. Jātijarāmaraṇaṃ
anāgato. Avijjāsaṅkhāraggahaṇena cettha taṇhūpādānabhavā gahitāva
hontīti ime pañca dhammā atīte kammavaṭṭaṃ. Viññāṇādayo pañca
etarahi vipākavaṭṭaṃ. Taṇhūpādānabhavaggahaṇena avijjāsaṅkhārā
gahitāva hontīti ime pañca dhammā etarahi kammavaṭṭaṃ.
Jātijarāmaraṇāpadesena viññāṇādīnaṃ niddiṭṭhattā ime pañca dhammā
āyatiṃ vipākavaṭṭaṃ. Te ākārato vīsatividhā honti.
Saṅkhāraviññāṇānañcettha antarā eko sandhi. Vedanātaṇhānamantarā
eko. Bhavajātīnamantarā ekoti. Iti bhagavā etaṃ catasaṅkhepaṃ
Tiyaddhaṃ vīsatākāraṃ tisandhiṃ paṭiccasamuppādaṃ sabbākārato jānāti
passati aññāti paṭivijjhati. Taṃ ñātaṭṭhena ñāṇaṃ pajānanaṭṭhena
paññā. Tena vuccati paccayapariggahe paññā dhammaṭṭhitiññāṇanti.
Iminā dhammaṭṭhitiññāṇena bhagavā te dhamme yathābhūtaṃ ñatvā
tesu nibbindanto virajjanto vimuccanto vuttappakārassa imassa
saṃsāracakkassa are hani vihani viddhaṃsesi. Evampi arānaṃ
hatattāpi arahaṃ. Aggadakkhiṇeyyattā ca cīvarādipaccaye arahati
pūjāvisese ca. Teneva uppanne tathāgate yekeci mahesakkhā
devamanussā na te aññattha pūjaṃ karonti. Tathāhi brahmā
sahampati sinerumattena ratanadāmena tathāgataṃ pūjesi. Yathābalañca
aññe devā manussā ca bimbisārakosalarājādayo. Parinibbutampi
ca bhagavantaṃ uddissa channavutikoṭidhanaṃ vissajjetvā asokamahārājā
sakalajambudīpe caturāsītivihārasahassāni patiṭṭhāpesi. Ko pana
vādo aññesaṃ pūjāvisesānanti paccayādīnaṃ arahattāpi arahaṃ.
Yathā ca loke keci paṇḍitamānino bālā asilokabhayena raho
pāpaṃ karonti evamesa na kadāci karotīti pāpakaraṇe rahābhāvatopi
arahaṃ. Hoti cettha
       ārakattā ca hatattā        kilesārīna so muni
       hatasaṃsāracakkāro           paccayādīnamāraho 1-
       na raho karoti pāpāni       arahantena vuccatīti.
     Sammā sāmañca sabbadhammānaṃ buddhattā pana
@Footnote: 1. paccayādīna cāraho.
Sammāsambuddho. Tathāhesa sabbadhamme sammāsambuddho abhiññeyye
dhamme abhiññeyyato buddho pariññeyye dhamme pariññeyyato
buddho pahātabbe dhamme pahātabbato buddho sacchikātabbe
dhamme sacchikātabbato buddho bhāvetabbe dhamme bhāvetabbato
buddho. Tenevāha
       abhiññeyyaṃ abhiññātaṃ    bhāvetabbañca bhāvitaṃ
       pahātabbaṃ pahīnamme     tasmā buddhosmi brāhmaṇāti 1-.
Apica cakkhuṃ dukkhasaccaṃ tassa mūlakāraṇabhāvena taṃsamuṭṭhāpikā
purimataṇhā samudayasaccaṃ ubhinnamappavatti nirodhasaccaṃ nirodhappajānanā
paṭipadā maggasaccanti evaṃ ekekapaduddhārenāpi sabbadhamme sammā
sāmañca buddho. Esa nayo sotaghānajivhākāyamanesu.
Eteneva nayena rūpādīni cha āyatanāni cakkhuviññāṇādayo cha
viññāṇakāyā cakkhusamphassādayo cha phassā cakkhusamphassajāvedanādayo
cha vedanā rūpasaññādayo cha saññā rūpasañcetanādayo cha
cetanā rūpataṇhādayo cha taṇhākāyā rūpavitakkādayo cha vitakkā
rūpavicārādayo cha vicārā rūpakkhandhādayo pañcakkhandhā dasa kasiṇāni
dasa asubhāni dasa anussatiyo uddhumātakasaññādivasena dasa
saññā kesādayo dvattiṃsākārā dvādasāyatāni aṭṭhārasa dhātuyo
kāmabhavādayo nava bhavā paṭhamādīni cattāri jhānāni mettābhāvanādayo
catasso appamaññāyo ākāsānañcāyatanādikā catasso
@Footnote: 1. khu. su. 25/444.
Arūpasamāpattiyo paṭilomato jarāmaraṇādīni anulomato avijjādīni
paṭiccasamuppādaṅgāni ca yojetabbāni. Tatrāyaṃ ekapadayojanā.
Jarāmaraṇaṃ dukkhasaccaṃ jāti samudayasaccaṃ ubhinnampi nissaraṇaṃ nirodhasaccaṃ
nirodhappajānanā paṭipadā maggasaccanti evaṃ ekekapaduddhārena
sabbadhamme sammā sāmañca buddho anubuddho paṭividdho. Tena
vuttaṃ sammā sāmañca sabbadhammānaṃ buddhattā pana sammāsambuddhoti.
     Vijjāhi ca pana caraṇena ca sampannattā vijjācaraṇasampanno.
Tattha vijjāti tissopi vijjā aṭṭhapi vijjā. Tisso bhayabheravasutte
vuttanayeneva veditabbā. Aṭṭha ambaṭṭhasutte. Tatra hi
vipassanāñāṇena manomayiddhiyā ca saha cha abhiññā pariggahetvā
aṭṭha vijjā vuttā. Caraṇanti sīlasaṃvaro indriyesu guttadvāratā
bhojane mattaññutā jāgariyānuyogo satta saddhammā cattāri
jhānānīti ime paṇṇarasa dhammā veditabbā. Imeyeva hi
paṇṇarasa dhammā yasmā etehi carati ariyasāvako gacchati
amataṃ disaṃ tasmā caraṇanti vuttā. Yathāha. Idha mahānāma
ariyasāvako sīlavā hotīti 1-. Vitthāro. Bhagavā imāhi vijjāhi
iminā ca caraṇena samannāgato tena vuccati vijjācaraṇasampannoti.
Tattha vijjāsampadā bhagavato sabbaññutaṃ pūretvā ṭhitā.
Caraṇasampadā mahākāruṇikataṃ. So sabbaññutāya sabbasattānaṃ
@Footnote: 1. Ma. Ma. 13/26.
Atthānatthaṃ ñatvā mahākāruṇikatāya anatthaṃ parivajjetvā atthe
niyojeti yathātaṃ vijjācaraṇasampanno. Tenassa sāvakā supaṭipannā
honti no duppaṭipannā vijjācaraṇavipannānaṃ sāvakā attantapādayo viya.
     Sobhanagamanattā sundaraṃ ṭhānaṃ gatattā sammā gatattā sammā
ca gadattā sugato. Gamanampi hi gatanti vuccati. Tañca bhagavato
sobhaṇaṃ parisuddhamanavajjaṃ. Kiṃ pana tanti. Ariyamaggo. Tena
hesa gamanena khemaṃ disaṃ asajjamāno gatoti sobhanagamanattā sugato.
Sundarañcesa ṭhānaṃ gato amataṃ nibbānanti sundaraṃ ṭhānaṃ gatattāpi
sugato. Sammā ca gatoti sugato tena tena maggena pahīne kilese puna
apaccāgacchanto. Vuttañcetaṃ sotāpattimaggena ye kilesā pahīnā
te kilese na puneti na pacceti na paccāgacchatīti sugato .pe.
Arahattamaggena ye kilesā pahīnā te kilese na puneti na pacceti
na paccāgacchatīti sugatoti. Sammā vā gato dīpaṅkarapādamūlato
pabhūti yāva bodhimaṇḍā tāva samattiṃsapāramipūritāya sammāpaṭipattiyā
sabbalokassa hitasukhameva karonto sassataṃ ucchedaṃ kāmasukhaṃ
attakilamathanti ime ca ante anupagacchanto gatoti sammā gatattāpi
sugato. Sammā cesa gadati yuttaṭṭhāne yuttameva vācaṃ bhāsatīti
sammā gadattāpi sugato. Tatrīdaṃ sādhakasuttaṃ yaṃ tathāgato vācaṃ
jānāti abhūtaṃ atacchaṃ anatthasaṃhitaṃ sā ca paresaṃ appiyā amanāpā
na taṃ tathāgato vācaṃ bhāsati yampi tathāgato vācaṃ jānāti bhataṃ
Tacchaṃ anatthasaṃhitaṃ sā ca paresaṃ appiyā amanāpā tampi
tathāgato vācaṃ na bhāsati yañca kho tathāgato vācaṃ jānāti bhūtaṃ
tacchaṃ atthasaṃhitaṃ sā ca paresaṃ appiyā amanāpā tatra kālaññū
tathāgato hoti tassā vācāya veyyākaraṇāya yampi tathāgato
vācaṃ jānāti abhūtaṃ atacchaṃ anatthasaṃhitaṃ sā ca paresaṃ piyā
manāpā na taṃ tathāgato vācaṃ bhāsati yampi tathāgato vācaṃ
jānāti bhūtaṃ tacchaṃ anatthasaṃhitaṃ sā ca paresaṃ piyā manāpā tampi
tathāgato vācaṃ na bhāsati yañca kho tathāgato vācaṃ jānāti bhūtaṃ
tacchaṃ atthasaṃhitaṃ  sā ca paresaṃ piyā manāpā tatra kālaññū
tathāgato hoti tassā vācāya veyyākaraṇāyāti 1-. Evaṃ sammā
gadattāpi sugato veditabbo.
     Sabbathā viditalokattā pana lokavidū. So hi bhagavā
sabhāvato samudayato nirodhato nirodhūpāyatopi sabbathā lokaṃ avedi
aññāsi paṭivijjhi. Yathāha. Yattha kho āvuso na jāyati
na jiyyati na miyyati na cavati na uppajjati nāhantaṃ gamanena
lokassantaṃ ñāteyyaṃ diṭṭheyyaṃ patteyyanti vadāmi na cāhaṃ āvuso
appatvāva lokassantaṃ dukkhassa antakiriyaṃ vadāmi apicāhaṃ
āvuso imasmiṃyeva byāmamatte kalevare sasaññamhi samanake lokañca
paññāpemi lokasamudayañca lokanirodhañca lokanirodhagāminiñca
paṭipadaṃ
@Footnote: 1. Ma. Ma. 13/91.
       Gamanena na pattabbo         lokassanto kudācanaṃ
       na ca appatvā lokassantaṃ     dukkhā atthi pamocanaṃ.
               Tasmā have lokavidū sumedho
               lokantagū vūsitabrahmacariyo
               lokassa antaṃ samitā viñātā
               nāsiṃsatī lokamimaṃ parañcāti 1-.
Apica tayo lokā saṅkhāraloko sattaloko okāsalokoti. Tatra
eko loko sabbe sattā āhāraṭṭhitikāti 2- āgataṭṭhāne
saṅkhāraloko veditabbo. Sassato lokoti vā asassato lokoti 3- vā
āgataṭṭhāne sattaloko.
     Yāvatā candimasuriyā pariharanti    disā bhanti virocanā
     tāva sahassadhā loko          ettha te vattate vasoti 4-.
Āgataṭṭhāne okāsaloko. Tampi bhagavā sabbathā avedi.
Tathāhissa eko loko sabbe sattā āhāraṭṭhitikā dve lokā
nāmañca rūpañca tayo lokā tisso vedanā cattāro lokā
cattāro āhārā pañca lokā pañcupādānakkhandhā cha lokā
cha ajjhattikāni āyatanāni satta lokā satta viññāṇaṭṭhitiyo
aṭṭha lokā aṭṭha lokadhammā nava lokā nava sattāvāsā dasa
lokā dasāyatanāni dvādasa lokā dvādasāyatanāni aṭṭhārasa
@Footnote: 1. aṅ. catukka. 21/62. pāliyampana vusitabrahmacariyo, samitāvi ñatvāti dissati.
@2. khu. paṭi. 31/179.   3. Ma. Ma. 13/143.   4. Ma. Ma. 12/594.
Lokā aṭṭhārasa dhātuyoti 1- ayaṃ saṅkhāralokopi sabbathā vidito.
Yasmā panesa sabbesampi sattānaṃ āsayaṃ jānāti anusayaṃ jānāti
caritaṃ jānāti adhimuttiṃ jānāti aparajakkhe mahārajakkhe tikkhindriye
mudindriye svākāre dvākāre suviññāpaye duviññāpaye bhabbe
abhabbe satte jānāti tasmāssa sattalokopi sabbathā vidito.
Yathā ca sattaloko evaṃ okāsalokopi. Tathāhesa ekaṃ cakkavāḷaṃ
āyāmato ca vitthārato ca yojanānaṃ dvādasasatasahassāni tīṇi
sahassāni cattāri satāni paññāsañca yojanāni parikkhepato
       sabbaṃ satasahassāni       chattiṃsa parimaṇḍalaṃ
       dasañceva sahassāni      aḍḍhuḍḍhāni satāni ca
tattha   duve satasahassāni       cattāri nahutāni ca
       ettakaṃ bahalattena      saṅkhātāyaṃ vasundharā.
Tassāeva 2- sandhārakaṃ
       cattāri satasahassāni     aṭṭheva nahutāni ca
       ettakaṃ bahalattena      jalaṃ vāte patiṭṭhitaṃ.
Tassāpi sandhārako
       nava satasahassāni        māluto nabhamuggato
       saṭṭhiñceva sahassāni     esā lokassa saṇṭhiti.
Evaṃ saṇṭhite cettha yojanānaṃ
       caturāsītisahassāni       ajjhogāḷho mahaṇṇave
       accuggato tāvadeva     sineru pabbatuttamo.
@Footnote: 1. khu. paṭi. 31/179.    2. tassāyevātipi dissati.
         Tato upaḍḍhupaḍḍhena        pamāṇena yathākkamaṃ
         ajjhogāḷhuggatā dibbā    nānāratanacittitā 1-
         yugandharo isindharo        karaviko sudassano
         nemindharo vinattako       assakaṇṇo girībrahā
         ete satta mahāselā     sinerussa samantato
         mahārājānamāvāsā       devayakkhanisevitā
         yojanānaṃ satānucco       himavā pañca pabbato
         yojanānaṃ sahassāni        tīṇi āyatavitthato
         caturāsītisahassehi         kūṭehi paṭimaṇḍito.
         Tipañcayojanakkhandha-        parikkhepā nagavhayā
         paññāsayojanakkhandha-       sākhāyāmā samantato
         satayojanavitthiṇṇā         tāvadeva ca uggatā
         jambū yassānubhāvena       jambudīpo pakāsito.
         Dve asītisahassāni        ajjhogāḷho mahaṇṇave
         accuggato tāvadeva       cakkavāḷasiluccayo
         parikkhipitvā taṃ sabbaṃ       lokadhātumayaṃ ṭhito.
Tattha candamaṇḍalaṃ ekūnapaññāsayojanaṃ. Suriyamaṇḍalaṃ paññāsayojanaṃ.
Tāvatiṃsabhavanaṃ dasasahassayojanaṃ. Tathā asurabhavanaṃ avīcimahānirayo
jambudīpo ca. Aparagoyānaṃ sattasahassayojanaṃ. Tathā
pubbevidehaṃ. Uttarakuru aṭṭhasahassayojanaṃ. Ekameko cettha
@Footnote: 1. nānāratanacittakātipi dissati.   2. karavīkotipi dissati.
Mahādīpo pañcasatapañcasataparittadīpaparivāro. Taṃ sabbampi ekaṃ
cakkavāḷaṃ ekā lokadhātu tadantaresu lokantarikanirayo 1- evaṃ
anantāni cakkavāḷāni anantā lokadhātuyo bhagavā anantena
buddhañāṇena avedi aññāsi paṭivijjhi. Evamassa okāsalokopi
sabbathā vidito. Evampi sabbathā viditalokattā lokavidū.
     Anuttaroti attano pana guṇehi visiṭṭhatarassa kassaci abhāvā
natthi etassa uttaroti anuttaro. Tathāhesa sīlaguṇenāpi
sabbalokaṃ abhibhavati samādhipaññāvimuttivimuttiññāṇadassanaguṇenāpi.
Sīlaguṇenāpi asamo asamasamo apaṭimo apaṭibhāgo apaṭipuggalo
.pe. Vimuttiññāṇadassanaguṇenāpi. Yathāha. Nakho panāhaṃ
bhikkhave samanupassāmi sadevake loke .pe. Sadevamanussāya attanā
sīlasampannataranti 2-. Vitthāro. Evaṃ aggappasādasuttādīni na me
ācariyo atthīti 3- ādikā gāthāyo ca vitthāretabbā. Purisadamme
sāretīti purisadammasārathi dameti vinetīti vuttaṃ hoti. Tattha
purisadammāti adantā dametuṃ yuttā tiracchānapurisāpi manussapurisāpi
amanussapurisāpi. Tathāhi bhagavatā tiracchānapurisāpi apalālo
nāgarājā cūḷodaro mahodaro aggisikho dhūmasikho ālavāḷo
nāgarājā dhanapālako hatthītievamādayo damitā nibbisā katā saraṇesu
ca sīlesu ca patiṭṭhāpitā. Manussapurisāpi saccakaniggaṇṭhaputta-
ambaṭṭhamāṇavapokkharasātisoṇadaṇḍakūṭadantādayo.
@Footnote: 1. lokantariyanirayātipi .    2. saṃ. sa. 15/204. 3. Ma.mū. 12/329.
Amanussāpurisāpi āḷavakasūcilomakharalomayakkhasakkadevarājādayo damitā vinītā
vicitrehi vinayanūpāyehi. Ahaṃkho kesi purisadamme saṇhenapi
vinemi pharusenapi vinemi saṇhapharusenapi vinemīti 1- idañcettha suttaṃ
vitthāretabbaṃ. Athavā anuttaro purisadammasārathīti ekamevidaṃ
atthapadaṃ. Bhagavā hi tathā purisadamme sāreti yathā ekapallaṅkeneva
nisinnā aṭṭha disā asajjamānā dhāvanti tasmā anuttaro
purisadammasārathīti vuccati. Hatthidamakena bhikkhave hatthidammo sārito
ekaṃyeva disaṃ dhāvatīti 2- idañcettha suttaṃ vitthāretabbaṃ.
     Diṭṭhadhammikasamparāyikaparamatthehi yathārahaṃ anusāsatīti satthā.
Apica satthāti bhagavā satthavāho. Yathā satthavāho satthe
kantāraṃ tāreti corakantāraṃ tāreti vāḷakantāraṃ tāreti
dubbhikkhakantāraṃ tāreti nirudakakantāraṃ tāreti uttāreti nittāreti
pattāreti khemantabhūmiṃ sampāpeti evameva bhagavā satthā
satthavāho satte kantāraṃ tāreti jātikantāraṃ tāretītiādinā 3-
niddesanayena cettha attho veditabbo. Devamanussānanti
devānañca manussānañca. Ukkaṭṭhaparicchedavasenetaṃ vuttaṃ
bhabbapuggalaparicchedavasena ca. Bhagavā pana tiracchānagatānampi
anusāsanappadānena satthāyeva. Tepi hi bhagavato dhammassavanena
upanissayasampattiṃ patvā tāyaeva upanissayasampattiyā dutiye vā
tatiye vā attabhāve maggaphalabhāgino honti. Maṇḍūkadevaputtādayo
@Footnote: 1. aṅ. cakukka. 21/151.   2. Ma. u. 14/409.  3. khu. cū. 30/313.
Cettha nidassanaṃ. Bhagavati kira gaggarāya pokkharaṇiyā tīre
campānagaravāsīnaṃ dhammaṃ desayamāne eko maṇḍūko bhagavato sare
nimittaṃ aggahesi. Taṃ eko vacchapālako daṇḍamolubbha tiṭṭhanto
sīse sannirumhitvā 1- aṭṭhāsi. So tāvadeva kālaṃ katvā
tāvatiṃsabhavane dvādasayojanike kanakavimāne nibbatti suttappabuddho
viya. Tattha accharāsaṅghaparivutaṃ attānaṃ disvā are ahampi nāma
idha nibbatto kinnukho kammaṃ akāsinti āvajjento na aññaṃ
kiñci addasa aññatra bhagavato sare nimittaggāhā. So tāvadeva
saha vimānena āgantvā bhagavato pāde sirasā vandi. Bhagavā
jānantova pucchi
       ko me vandati pādāni       iddhiyā yasasā jalaṃ
       abhikkantena vaṇṇena         sabbā obhāsayaṃ disāti.
       Maṇḍūkohaṃ pure āsiṃ         udake vārigocaro
       tava dhammaṃ suṇantassa          avadhi vacchapālakoti.
Bhagavā tassa dhammaṃ desesi. Caturāsītiyā pāṇasahassānaṃ
dhammābhisamayo ahosi. Devaputtopi sotāpattiphale patiṭṭhāya sitaṃ
katvā pakkāmīti.
     Yaṃ pana kiñci atthi ñeyyaṃ nāma sabbassa buddhattā
vimokkhantikaññāṇavasena buddho. Yasmā vā cattāri saccāni
attanāpi bujjhi aññepi satte bodhesi tasmā evamādīhipi
kāraṇehi buddho. Imassapitthassa viññāpanatthaṃ bujjhitā
@Footnote: 1. sannirumbhitvātipi.
Saccānīti buddho bodhetā pajāyāti buddhoti 1- evaṃ pavatto
sabbopi niddesanayo paṭisambhidānayo vā vitthāretabbo.
     Bhagavāti idaṃ panassa guṇavisiṭṭhasattuttamagarugāravādhivacanaṃ.
Tenāhu porāṇā
       bhagavāti vacanaṃ seṭṭhaṃ      bhagavāti vacanamuttamaṃ
       garugāravayutto so       bhagavā tena vuccatīti.
Catubbidhaṃ hi nāma āvatthikaṃ liṅgikaṃ nemittakaṃ adhiccasamuppannanti.
Adhiccasamuppannaṃ nāma lokiyavohārena yādicchakanti vuttaṃ hoti. Tattha
vaccho damo balivaddoti evamādi āvatthikaṃ. Daṇḍī chattī sikhī
karīti evamādi liṅgikaṃ. Tevijjo chaḷabhiññoti evamādi nemittakaṃ.
Sirivaḍḍhako dhanavaḍḍhakoti evamādi vacanatthamanapekkhitvā pavattaṃ
adhiccasamuppannaṃ. Idaṃ pana bhagavāti nāmaṃ nemittakaṃ na mahāmāyāya
na suddhodanamahārājena na asītiññātisahassehi kataṃ na sakkasantusitādīhi
devatāvisesehi. Vuttaṃ cetaṃ dhammasenāpatinā bhagavāti netaṃ nāmaṃ
mātarā kataṃ .pe. Vimokkhantikametaṃ buddhānaṃ bhagavantānaṃ bodhiyā
mūle saha sabbaññutaññāṇassa paṭilābhā sacchikā paññatti yadidaṃ
bhagavāti 2-. Yaṃ guṇanemittakañcetaṃ nāmaṃ tesaṃ guṇānaṃ pakāsanatthaṃ
imaṃ gāthaṃ vadanti
                 bhagī bhajī bhāgī vibhattavā iti
                 akāsi bhagganti garūti bhāgyavā
@Footnote: 1. khu. cū. 30/271. khu. paṭi. 31/261.   2. khu. cū. 30/11.
                   Bahūni ñāyehi subhāvitattano
                   bhavantago so bhagavāti vuccatīti.
Niddese vuttanayeneva cettha tesaṃ tesaṃ padānamattho daṭṭhabbo.
Ayaṃ pana aparo nayo.
       Bhāgyavā bhaggavā yutto      bhaggehi ca vibhattavā
       bhattavā vantagamano          bhavesu bhagavā tatoti.
Tattha vaṇṇāgamo vaṇṇavipariyāyoti etaṃ niruttilakkhaṇaṃ gahetvā
saddanayena vā pisodarādipakkhepalakkhaṇaṃ gahetvā yasmā
lokiyalokuttarasukhābhinibbattakaṃ dānasīlādipārappattaṃ bhāgyamassa atthi
tasmā bhāgyavāti vattabbe bhagavāti vuccatīti ñātabbaṃ. Yasmā
pana lobhadosamohaviparītamanasikāraahirikānottappakodhūpanāhamakkha-
palāsaissāmacchariyamāyāsātheyyathambhasārambhamānātimānamadappamāda-
taṇhāvijjātividhākusalamūladuccaritasaṅkilesamalavisamasaññāvitakka-
papañcacatubbidhavipariyesaāsavagaṇṭhaoghayogāgatitaṇhūpādānapañca-
cetokhīlavinibandhanīvaraṇābhinandanachavivādamūlachataṇhākāyasattānusaya-
aṭṭhamicchattanavataṇhāmūlakadasākusalakammapathadvāsaṭṭhidiṭṭhigataaṭṭhasata-
taṇhāviparītappabhedasabbadarathapariḷāhakilesasatasahassāni 1- saṅkhepato
vā pañcakilesakkhandhaabhisaṅkhāramaccudevaputtamāre abhañji tasmā
bhaggattā etesaṃ parissayānaṃ bhaggavāti vattabbe bhagavāti vuccati.
Āha cettha
     bhaggarāgo bhaggadoso    bhaggamoho anāsavo
@Footnote: 1. taṇhāvicarita...itipi dissati.
       Bhaggassa pāpakā dhammā    bhagavā tena vuccatīti.
Bhāgyavatāya cassa satapuññalakkhaṇadharassa rūpakāyasampatti dīpitā
hoti. Bhaggadosatāya dhammakāyasampatti. Tathā lokiyaparikkhakānaṃ
bahumatabhāvo gahaṭṭhapabbajitehi abhigamanīyatā abhigatānañca tesaṃ
kāyacittadukkhāpanayane paṭibalabhāvo āmisadānadhammadānehi upakāritā
lokiyalokuttarasukhehi ca saññojanasamatthatā dīpitā hoti. Yasmā
ca loke issariyadhammayasasirikāmappayattesu chasu dhammesu bhagasaddo
vattati. Paramañcassa sakacitte issariyaṃ aṇimālaṅghimādikaṃ vā
lokiyasammataṃ sabbākāraparipūraṃ atthi. Tathā lokuttaradhammo
lokattayabyāpako yathābhuccaguṇādhigato ativiya parisuddho yaso
rūpakāyadassanabyāvaṭajananayanamanappasādajananasamatthā sabbākāraparipūrā
sabbaṅgapaccaṅgasiri yaṃ yaṃ etena icchitaṃ paṭṭhitaṃ attahitaṃ
parihitaṃ vā tassa tassa tatheva abhinipphannattā icchitatthanipphattisaññito
kāmo sabbalokagarubhāvuppattihetubhūto sammāvāyāmasaṅkhāto payatto
vā atthi. Tasmā imehi bhagehi yuttattāpi bhagā assa
santīti iminā atthena bhagavāti vuccati. Yasmā pana kusalādīhi
bhedehi sabbadhamme khandhāyatanadhātusaccaindriyapaṭiccasamuppādādīhi
vā kusalādidhamme pīḷanasaṅkhatasantāpavipariṇāmaṭṭhena vā dukkhamariyasaccaṃ
āyuhananidānasaṃyogapalibodhaṭṭhena samudayaṃ nissaraṇavivekāsaṅkhataamataṭṭhena
nirodhaṃ niyyānikahetudassanādhipateyyaṭṭhena maggaṃ
vibhattavā vibhajitvā vivaritvā desitavāti vuttaṃ hoti tasmā
Vibhattavāti vattabbe bhagavāti vuccati. Yasmā ca esa dibbabrahma-
ariyavihāre kāyacittaupadhiviveke suññatāppaṇihitānimittavimokkhe
aññe ca lokiyalokuttare uttarimanussadhamme bhaji sevi bahulamakāsi
tasmā bhattavāti vattabbe bhagavāti vuccati. Yasmā pana tīsu
bhavesu taṇhāsaṅkhātaṃ gamanamanena vantaṃ tasmā bhavesu vantagamanoti
vattabbe bhavasaddato bhakāraṃ gamanasaddato gakāraṃ vantasaddato
vakārañca dīghaṃ katvā ādāya bhagavāti vuccati. Yathā loke
mehanassa khassa mālāti vattabbe mekhalāti vuccati.
     So imaṃ lokanti so bhagavā imaṃ lokaṃ. Idāni vattabbaṃ
nidasseti. Sadevakanti saha devehi sadevakaṃ. Evaṃ saha
mārena samārakaṃ saha brahmunā sabrahmakaṃ saha samaṇabrāhmaṇehi
sassamaṇabrāhmaṇiṃ. Pajātattā pajā. Taṃ pajaṃ. Saha
devamanussehi sadevamanussaṃ. Tattha sadevakavacanena pañcakāmāvacara-
devaggahaṇaṃ veditabbaṃ. Samārakavacanena chaṭṭhakāmāvacaradevaggahaṇaṃ
veditabbaṃ. Sabrahmakavacanena brahmakāyikādibrahmaggahaṇaṃ.
Sassamaṇabrāhmaṇīvacanena sāsanassa paccatthikapaccāmitta-
samaṇabrāhmaṇaggahaṇaṃ samitapāpavāhitapāpasamaṇabrāhmaṇaggahaṇañca.
Pajāvacanena sattalokaggahaṇaṃ. Sadevamanussavacanena
sammatidevaavasesamanussaggahaṇaṃ. Evamettha tīhi padehi okāsaloko
dvīhi pajāvasena sattaloko gahitoti veditabbo. Aparo nayo.
Sadevakaggahaṇena arūpāvacaraloko gahito. Samārakaggahaṇena
Chakāmāvacaradevaloko. Sabrahmakaggahaṇena rūpibrahmaloko
sassamaṇabrāhmaṇādiggahaṇena catupparisavasena sammatidevehi vā saha
manussaloko avasesasabbasattaloko vā gahito. Apicettha sadevakavacanena
ukkaṭṭhaparicchedato sabbassāpi lokassa sacchikatabhāvaṃ sāvento
tassa bhagavato kittisaddo abbhuggato. Tato yesaṃ siyā māro
mahānubhāvo chakāmāvacarissaro vasavattī kiṃ sopi etena sacchikatoti
tesaṃ vimatiṃ vidhamento samārakanti abbhuggato. Yesaṃ pana siyā
brahmā mahānubhāvo ekaṅguliyā ekasmiṃ cakkavāḷasahasse ālokaṃ pharati
dvīhi .pe. Dasahi aṅgulīhi dasasu cakkavāḷasahassesu ālokaṃ pharati
anuttarañca jhānasamāpattisukhaṃ paṭisaṃvedeti kiṃ sopi sacchikatoti
tesaṃ vimatiṃ vidhamento sassamaṇabrāhmaṇiṃ pajanti abbhuggato.
Evaṃ ukkaṭṭhānānaṃ sacchikatabhāvaṃ pakāsetvā atha sammatideve
avasesamanusse ca upādāya ukkaṭṭhaparicchedavasena sesasattalokassa
sacchikatabhāvaṃ pakāsento sadevamanussanti abbhuggato. Ayamettha
anusandhikkamo.
     Sayaṃ abhiññā sacchikatvā pavedetīti ettha pana sayanti sāmaṃ
aparaneyyo hutvā. Abhiññāti abhiññāya adhikena ñāṇena
ñatvāti attho. Sacchikatvāti paccakkhaṃ katvā. Etena
anumānādipaṭikkhepo kato hoti. Pavedetīti bodheti ñāpeti
pakāseti.
     So dhammaṃ deseti ādikalyāṇaṃ .pe. Pariyosānakalyāṇanti
So bhagavā sattesu kāruññataṃ paṭicca hitvāpi anuttaraṃ vivekasukhaṃ
dhammaṃ deseti. Tañcakho appaṃ vā bahuṃ vā desento
ādikalyāṇāditippakārameva deseti. Kathaṃ. Ekagāthāpi hi
samantabhadrakattā dhammassa paṭhamapādena ādikalyāṇā dutiyatatiyapādehi
majjhekalyāṇā pacchimapādena pariyosānakalyāṇā. Ekānusandhikaṃ
suttaṃ nidānena ādikalyāṇaṃ nigamanena pariyosānakalyāṇaṃ sesena
majjhekalyāṇaṃ. Nānānusandhikaṃ suttaṃ paṭhamānusandhinā ādikalyāṇaṃ
pacchimena pariyosānakalyāṇaṃ sesehi majjhekalyāṇaṃ. Sakalopi
sāsanadhammo attano atthabhūtena sīlena ādikalyāṇo
samathavipassanāmaggaphalehi majjhekalyāṇo nibbānenapi
pariyosānakalyāṇo. Sīlasamādhīhi vā ādikalyāṇo vipassanāmaggehi
majjhekalyāṇo phalanibbānehi pariyosānakalyāṇo. Buddhasubodhitāya
vā ādikalyāṇo dhammasudhammatāya majjhekalyāṇo saṅghasupaṭipattiyā
pariyosānakalyāṇo. Taṃ sutvā tathattāya paṭipannena adhigantabbāya
abhisambodhiyā vā ādikalyāṇo paccekabodhiyā majjhekalyāṇo
sāvakabodhiyā pariyosānakalyāṇo. Suyyamānopesa nīvaraṇavikkhambhanato
savanenapi kalyāṇameva āvahatīti ādikalyāṇo paṭipajjiyamāno
samathavipassanāsukhāvahanato paṭipattiyāpi kalyāṇameva āvahatīti
majjhekalyāṇo tathā paṭipanno ca paṭipattiphale niṭṭhite
tādibhāvāvahanato paṭipattiphalenapi kalyāṇameva āvahatīti
pariyosānakalyāṇo. Nāthappabhavattā ca pabhavasuddhiyā ādikalyāṇo
Atthasuddhiyā majjhekalyāṇo kiccasuddhiyā pariyosānakalyāṇo.
Tasmā eso bhagavā appaṃ vā bahuṃ vā desento
ādikalyāṇāditippakārameva desetīti veditabbo.
     Sātthaṃ sabyañjananti evamādīsu pana yasmā imaṃ dhammaṃ desento
sāsanabrahmacariyaṃ maggabrahmacariyañca pakāseti nānānayehi dīpeti.
Tañca yathānurūpaṃ atthasampattiyā sātthaṃ byañjanasampattiyā sabyañjanaṃ.
Saṅkāsanappakāsana vivaraṇa vibhajana uttānīkaraṇappaññatti attha
padasamāyogato sātthaṃ akkharapadabyañjanākāraniruttiniddesasampattiyā
sabyañjanaṃ. Atthagambhīratāpaṭivedhagambhīratāhi sātthaṃ
dhammagambhīratādesanāgambhīratāhi sabyañjanaṃ. Atthapaṭibhāṇapaṭisambhidāvisayato
sātthaṃ dhammaniruttipaṭisambhidāvisayato sabyañjanaṃ. Paṇḍitavedanīyato
parikkhakajanappasādakanti sātthaṃ saddheyyato lokiyajanappasādakanti sabyañjanaṃ.
Gambhīrādhippāyato sātthaṃ uttānapadato sabyañjanaṃ. Upanetabbassa
abhāvato sakalaparipuṇṇabhāvena kevalaparipuṇṇaṃ apanetabbassa abhāvato
niddosabhāvena parisuddhaṃ sikkhāttayapariggahitattā brahmabhūtehi seṭṭhehi
caritabbato tesañca cariyabhāvato brahmacariyaṃ tasmā sātthaṃ
sabyañjanaṃ .pe. Brahmacariyaṃ pakāsetīti vuccati.
     Apica yasmā sanidānaṃ sauppattikañca desento ādikalyāṇaṃ
deseti veneyyānaṃ anurūpato atthassa aviparītatāya ca hetūdāharaṇayuttato
ca majjhekalyāṇaṃ sotūnaṃ saddhāpaṭilābhena nigamanena ca
pariyosānakalyāṇaṃ deseti. Evaṃ desento ca brahmacariyaṃ pakāseti.
Tañca paṭipattiyā adhigamabyattito sātthaṃ pariyattiyā āgamabyattito
sabyañjanaṃ sīlādipañcadhammakkhandhayuttato kevalaparipuṇṇaṃ nirupakkilesato
nittharaṇatthāya pavattito lokāmisanirapekkhato ca parisuddhaṃ seṭṭhaṭṭhena
brahmabhūtānaṃ buddhapaccekabuddhabuddhasāvakānaṃ cariyato brahmacariyanti
vuccati. Tasmāpi so dhammaṃ deseti ādikalyāṇaṃ .pe. Brahmacariyaṃ
pakāsetīti vuccati.
     Sādhu kho panāti sundaraṃ kho pana. Atthāvahaṃ sukhāvahanti
vuttaṃ hoti. Tathārūpānaṃ arahatanti yathārūpo so bhavaṃ gotamo
evarūpānaṃ yathābhuccaguṇādhigamena loke arahantoti laddhasaddhānaṃ
arahataṃ. Dassanaṃ hotīti pasādasommāni akkhinī ummiletvā
dassanamattampi sādhu hotīti evaṃ ajjhāsayaṃ katvā.
     {2} Athakho verañjo brāhmaṇo yena bhagavā tenūpasaṅkamīti yenāti
bhummatthe karaṇavacanaṃ. Tasmā yattha bhagavā tattha upasaṅkamīti
evamettha attho daṭṭhabbo. Yena vā kāraṇena bhagavā
devamanussehi upasaṅkamitabbo tena kāraṇena upasaṅkamīti evamettha
attho daṭṭhabbo. Kena ca kāraṇena bhagavā upasaṅkamitabbo.
Nānappakāraguṇavisesādhigamādhippāyena sādhuphalūpabhogādhippāyena
dijagaṇehi niccaphalitamahārukkho viya. Upasaṅkamīti ca gatoti vuttaṃ
hoti. Upasaṅkamitvāti upasaṅkamanapariyosānaparidīpanaṃ. Athavā
evaṃ gato tato āsannataraṃ ṭhānaṃ bhagavato samīpasaṅkhātaṃ gantvātipi
vuttaṃ hoti.
     Bhagavā saddhiṃ sammodīti yathā gamanīyādīni 1- pucchanto bhagavā
tena evaṃ sopi bhagavatā saddhiṃ samappavattamodo ahosi sītodakaṃ
viya uṇhodakena sammoditaṃ ekībhāvaṃ agamāsi. Yāya ca kacci bho
gotama khamanīyaṃ kacci yāpanīyaṃ kacci bhoto gotamassa sāvakānañca
appābādhaṃ appātaṅkaṃ lahuṭṭhānaṃ balaṃ phāsuvihārotiādikāya
kathāya sammodi. Taṃ pītipāmojjasaṅkhātasammodajananato sammodituṃ
yuttabhāvato ca sammodanīyaṃ atthabyañjanamadhuratāya sucirampi kālaṃ
sāretuṃ nirantaraṃ pavattetuṃ araharūpato saritabbabhāvato ca sārāṇīyaṃ.
Suyyamānasukhato ca sammodanīyaṃ anussariyamānasukhato sārāṇīyaṃ.
Tathā byañjanaparisuddhatāya sammodanīyaṃ atthaparisuddhatāya sārāṇīyanti.
     Evaṃ anekehi pariyāyehi sammodanīyaṃ kathaṃ sārāṇīyaṃ
vītisāretvā pariyosāpetvā niṭṭhāpetvā yenatthena āgato taṃ
pucchitukāmo ekamantaṃ nisīdi. Ekamantanti bhāvanapuṃsakaniddeso
visamaṃ candimasuriyā anuparivattantītiādīsu viya. Tasmā yathā
nisinno ekamantaṃ nisinno hoti tathā nisīdīti evamettha attho
daṭṭhabbo. Bhummatthe vā etaṃ upayogavacanaṃ. Nisīdīti upāvisi.
Paṇḍitā hi purisā garuṭṭhāniyaṃ upasaṅkamitvā āsanakusalatāya ekamantaṃ
nisīdanti. Ayañca tesaṃ aññataro tasmā ekamantaṃ nisīdi.
Kathaṃ nisinno pana ekamantaṃ nisinno hotīti. Cha nisajjadose
vajjetvā. Seyyathīdaṃ. Atidūramaccāsannaṃ uparivātamunnatappadesaṃ
atisammukhā atipacchāti. Atidūre nisinno hi sace kathetukāmo
@Footnote: 1. khamanīyādīnīti bhaveyya.
Hoti uccāsaddena kathetabbaṃ hoti. Accāsanne nisinno saṅghaṭṭanaṃ
karoti. Uparivāte nisinno sarīragandhena bādhati. Unnatappadese
nisinno agāravaṃ pakāseti. Atisammukhā nisinno sace daṭṭhukāmo
hoti cakkhunā cakkhuṃ āhacca daṭṭhabbaṃ hoti. Atipacchā nisinno
sace daṭṭhukāmo hoti gīvaṃ pasāretvā daṭṭhabbaṃ hoti. Tasmā
ayampi ete cha nisajjadose vajjetvā nisīdi. Tena vuttaṃ ekamantaṃ
nisīdīti.
     Ekamantaṃ nisinno kho verañjo brāhmaṇo bhagavantaṃ
etadavoca. Etanti idāni vattabbamatthaṃ dasseti. Dakāro
padasandhikaro. Avocāti abhāsi. Sutammetanti sutaṃ me taṃ.
Etaṃ mayā sutanti idāni vattabbamatthaṃ dasseti. Bho gotamāti
bhagavantaṃ gottena ālapati. Idāni yaṃ tena sutaṃ taṃ
dassento na samaṇo gotamoti evamādimāha. Tatrāyaṃ
anuttānapadavaṇṇanā. Brāhmaṇeti jātibrāhmaṇe. Jiṇṇeti
jajjarībhūte jarāya khaṇḍiccādibhāvaṃ āpādite. Vuḍḍheti
aṅgapaccaṅgānaṃ vuḍḍhimariyādappatte. Mahallaketi jātimahallakatāya
samannāgate. Cirakālappasūteti vuttaṃ hoti. Addhagateti addhānaṃ
gate. Dve tayo rājaparivaṭṭe atīteti adhippāyo.
Vayoanuppatteti pacchimavayaṃ sampatte. Pacchimavayo nāma vassasatassa
pacchimo tatiyabhāgo. Apica jiṇṇeti porāṇe. Cirakālappavattakulanvayeti
vuttaṃ hoti. Vuḍḍheti sīlācārādiguṇavuḍḍhiyutte.
Mahallaketi vibhavamahantatāya samannāgate mahaddhane mahābhoge.
Addhagateti maggapaṭipanne brāhmaṇānaṃ vattacariyādimariyādaṃ
avītikkamma caramāne. Vayoanuppatteti jātivuḍḍhabhāvaṃ
antimavayaṃ anuppatteti evamettha yojanā veditabbā. Idāni
abhivādetīti evamādīni na samaṇo gotamoti ettha vuttanakārena
yojetvā evamatthato veditabbāni na vandati nāsanā vuṭṭhahati
nāpi idha bhonto nisīdantūti evaṃ āsanena upanimantetīti.
Ettha hi vāsaddo vibhāvane nāma atthe rūpaṃ niccaṃ vā aniccaṃ
vātiādīsu viya. Evaṃ vatvā atha attano abhivādanādīni
akarontaṃ bhagavantaṃ disvā āha tayidaṃ bho gotama tathevāti
yantaṃ mayā sutaṃ taṃ tatheva taṃ savanañca me dassanañca
saṃsandati sameti atthato ekībhāvaṃ gacchati. Na hi bhavaṃ gotamo
.pe. Āsanena vā nimantetīti evaṃ attanā sutaṃ diṭṭhena
nigametvā nindanto āha tayidaṃ bho gotama na sampannamevāti
taṃ abhivādanādīnaṃ akaraṇaṃ na yuttameva.
     Athassa bhagavā attukkaṃsanaparavambhanadosaṃ anupagamma
karuṇāsītalahadayena taṃ aññāṇaṃ vidhamitvā yuttabhāvaṃ dassetukāmo āha
nāhantaṃ brāhmaṇa .pe. Muddhāpi tassa vipateyyāti. Tatrāyaṃ
saṅkhepattho. Ahaṃ brāhmaṇa apaṭihatena sabbaññutaññāṇacakkhunā
olokentopi taṃ puggalaṃ etasmiṃ sadevakādibhede loke na passāmi
yaṃ ahaṃ abhivādeyyaṃ vā paccuṭṭheyyaṃ vā āsanena vā nimanteyyaṃ.
Anacchariyaṃ vā etaṃ yvāhaṃ ajja sabbaññutappatto evarūpaṃ
nipaccakārārahaṃ puggalaṃ na passāmi. Apica kho yadāpāhaṃ
sampatijātova uttarenābhimukho sattapadavītihārena gantvā sakalaṃ
dasasahassalokadhātuṃ olokesiṃ tadāpi etasmiṃ sadevakādibhede loke taṃ
puggalaṃ na passāmi yamahaṃ abhivādeyyaṃ vā paccuṭṭheyyaṃ vā āsanena
vā nimanteyyaṃ. Athakho maṃ soḷasakappasahassāyuko
khīṇāsavamahābrahmāpi añjaliṃ paggahetvā tvaṃ loke mahāpuriso tvaṃ
sadevakassa lokassa aggo ca jeṭṭho ca seṭṭho ca natthi tayā
uttaritaroti sañjātasomanasso paṭimānesi. Tadāpicāhaṃ attanā
uttaritaraṃ apassanto āsabhiṃ vācaṃ nicchāresiṃ aggohamasmi
lokassa jeṭṭhohamasmi lokassa seṭṭhohamasmi lokassāti.
Evaṃ sampatijātassāpi mayhaṃ abhivādanādiraho puggalo natthi. Svāhaṃ
idāni sabbaññutappatto kaṃ abhivādeyyaṃ vā .pe. Āsanena vā
nimanteyyaṃ tasmā tvaṃ brāhmaṇa mā tathāgatā evarūpaṃ nipaccakāraṃ
paṭṭhayittha yaṃ hi brāhmaṇa tathāgato abhivādeyya vā .pe.
Āsanena vā nimanteyya muddhāpi tassa puggalassa rattipariyosāne
paripākasithilabandhanaṃ vaṇṭā pamuttaṃ tālaphalamiva gīvato pacchijjitvā
sahasāva bhūmiyaṃ vipateyya.
     {3} Evaṃ vuttepi brāhmaṇo duppaññatāya tathāgatassa lokajeṭṭhakabhāvaṃ
asallakkhento kevalaṃ taṃ vacanaṃ asahamāno āha arasarūpo
bhavaṃ gotamoti. Ayaṃ kirassa adhippāyo yaṃ loke
Abhivādanapaccuṭṭhānañjalikammasāmīcikammaṃ sāmaggīrasoti vuccati taṃ bhoto
gotamassa natthi tasmā arasarūpo bhavaṃ gotamo arasajātiko
arasasabhāvoti.
     Athassa bhagavā cittamudubhāvajananatthaṃ ujuvipaccanīkabhāvaṃ pariharanto
aññathā tassa vacanassatthaṃ attani sandassento atthi khvesa
brāhmaṇa pariyāyotiādimāha.
     Tattha pariyāyoti kāraṇaṃ. Ayaṃ hi pariyāyasaddo
desanāvārakāraṇesu vattati. Madhupiṇḍikapariyāyotveva naṃ dhārehītiādīsu
hi esa desanāyaṃ vattati. Kassa nukho ānanda ajja pariyāyo
bhikkhuniyo ovadituntiādīsu vāre. Sādhu bhante bhagavā aññaṃ
pariyāyaṃ ācikkhatu yathāyaṃ bhikkhusaṅgho aññāya saṇṭhaheyyātiādīsu
kāraṇe. Svāyaṃ idha kāraṇe vattati. Tasmā ettha evamattho
daṭṭhabbo atthi kho brāhmaṇa etaṃ kāraṇaṃ yena kāraṇena maṃ
arasarūpo bhavaṃ gotamoti vadamāno puggalo sammā vadeyya
avitathavādīti saṅkhaṃ gaccheyya. Katamo pana soti. Ye te brāhmaṇa
rūparasā .pe. Phoṭṭhabbarasā te tathāgatassa pahīnāti. Kiṃ
vuttaṃ hoti. Ye te jātivasena vā uppattivasena vā
seṭṭhasammatānampi puthujjanānaṃ rūpārammaṇādīni assādentānaṃ abhinandantānaṃ
rajjantānaṃ uppajjanti kāmasukhassādasaṅkhātā rūparasā saddarasā
gandharasā rasarasā phoṭṭhabbarasā ye imaṃ lokaṃ gīvāyaṃ bandhitvā
viya āviñchanti vatthārammaṇādisāmaggiyañca sati uppannattā
Sāmaggīrasāti vuccanti te sabbepi tathāgatassa pahīnā. Mayhaṃ
pahīnāti vattabbepi mamaṃkārena attānaṃ anukkhipanto dhammaṃ deseti.
Desanāvilāso vā esa bhagavato.
     Tattha pahīnāti cittasantānato vigatā jahitā vā. Etasmiṃ
panatthe karaṇe sāmivacanaṃ daṭṭhabbaṃ. Ariyamaggasatthena ucchinnaṃ
taṇhāvijjāmayaṃ mūlametesanti ucchinnamūlā. Tālavatthu viya nesaṃ
vatthu katanti tālāvatthukatā. Yathā hi tālarukkhaṃ samūlaṃ uddharitvā
tassa vatthumatte tasmiṃ padese kate na puna tassa tālassa uppatti
paññāyati evaṃ ariyamaggasatthena samūle rūpādirase uddharitvā tesaṃ
pubbe uppannapubbabhāvena vatthumatte cittasantāne kate sabbepi
te tālāvatthukatāti vuccanti. Aviruḷhidhammatā vā matthakacchinnatālo
viya katāti tālāvatthukatā. Yasmā pana evaṃ tālāvatthukatā
anabhāvaṃ katā honti yathā nesaṃ pacchābhāvo na hoti tathā
katā honti tasmā āha anabhāvaṃ katāti. Ayaṃ hettha padacchedo
anuabhāvaṃ katā anabhāvaṃ katāti. Anabhāvaṃ gatātipi pāṭho. Tassa
anuabhāvaṃ gatāti attho. Tattha padacchedo anuabhāvaṃ gatā anabhāvaṃ
gatāti yathā anuacchariyā anacchariyāti. Āyatiṃ anuppādadhammāti
anāgate anuppajjanakasabhāvā. Ye hi abhāvaṃ gatā te kathaṃ
uppajjissanti. Tenāha anabhāvaṃ gatā āyatiṃ anuppādadhammāti.
Ayaṃ kho brāhmaṇa pariyāyoti idaṃ kho brāhmaṇa kāraṇaṃ yena maṃ
sammā vadamāno vadeyya arasarūpo samaṇo gotamoti. No ca
Kho yaṃ tvaṃ sandhāya vadesīti yañca kho maṃ sandhāya tvaṃ vadesi
so pariyāyo na hoti. Kasmā pana bhagavā evamāha nanu evaṃ
vutte yo brāhmaṇena vutto sāmaggīraso tassattani vijjamānatā
anuññātā hotīti. Vuccate. Na hoti. Yo hi taṃ sāmaggīrasaṃ kātuṃ
bhabbo hutvā na karoti so tadabhāvena arasarūpoti vattabbo
bhaveyya. Bhagavā pana abhabbova taṃ  kātuṃ tenassa karaṇe abhabbataṃ
pakāsento āha no ca kho yaṃ tvaṃ sandhāya vadesīti yaṃ
pariyāyaṃ sandhāya tvaṃ maṃ arasarūpoti vadasi so amhesu neva
vattabboti.
     {4} Evaṃ brāhmaṇo attanā adhippetaṃ arasarūpataṃ āropetuṃ
asakkonto athāparaṃ nibbhogo bhavantiādimāha. Sabbapariyāyesu
cettha vuttanayeneva yojanākkamaṃ viditvā sandhāya bhāsitamatthaṃ evaṃ
veditabbaṃ. Brāhmaṇo tameva vayovuḍḍhānaṃ abhivādanakammādiṃ loke
sāmaggīparibhogoti maññamāno tadabhāvena bhagavantaṃ nibbhogoti
āha. Bhagavā yvāyaṃ rūpādīsu sattānaṃ chandarāgaparibhogo tadabhāvaṃ
attani sampassamāno aparaṃ pariyāyaṃ anujānāti. {5} Puna brāhmaṇo yaṃ
loke vayovuḍḍhānaṃ  abhivādanādikulasamudācārakammaṃ lokiyā karonti
tassa akiriyaṃ sampassamāno bhagavantaṃ akiriyavādoti āha. Bhagavā
pana yasmā kāyaduccaritādīnaṃ akiriyaṃ vadati tasmā taṃ akiriyavādaṃ
attani sampassamāno aparaṃ pariyāyaṃ anujānāti. Tattha ca
kāyaduccaritanti pāṇātipātaadinnādānamicchācāracetanā veditabbā.
Vacīduccaritanti musāvādapisuṇāvācapharusavācasamphappalāpacetanā
veditabbā. Manoduccaritanti abhijjhābyāpādamicchādiṭṭhiyo veditabbā.
Ṭhapetvā te dhamme avasesā akusalā dhammā anekavihitā pāpakā
akusalā dhammāti veditabbā. {6} Puna brāhmaṇo tameva abhivādanādikammaṃ
bhagavati apassanto imaṃ āgamma ayaṃ lokatanti lokappaveṇi
ucchijjatīti maññamāno bhagavantaṃ ucchedavādoti āha.
Bhagavā pana yasmā aṭṭha lobhasahagatacittuppādesu pañcakāmaguṇikarāgassa
dvīsu akusalacittesu uppajjamānakadosassa ca anāgāmimaggena
ucchedaṃ vadati sabbākusalasambhavassa pana niravasesassa mohassa
arahattamaggena ucchedaṃ vadati ṭhapetvā te tayo avasesānaṃ pāpakānaṃ
akusalānaṃ dhammānaṃ yathānurūpaṃ catūhi maggehi ucchedaṃ vadati tasmā
taṃ ucchedavādaṃ attani sampassamāno aparaṃ pariyāyaṃ anujānāti.
     {7} Puna brāhmaṇo jigucchati maññe samaṇo gotamo idaṃ vayovuḍḍhānaṃ
abhivādanādikulasamudācārakammantena na taṃ karotīti maññamāno
bhagavantaṃ jegucchīti āha. Bhagavā pana yasmā jigucchati
kāyaduccaritādīhi. Kiṃ vuttaṃ hoti. Yañca tividhaṃ kāyaduccaritaṃ yañca
catubbidhaṃ vacīduccaritaṃ yañca tividhaṃ manoduccaritaṃ yā ca ṭhapetvā
tāni duccaritāni avasesānaṃ lāmakaṭṭhena pāpakānaṃ akosallasambhūtaṭṭhena
akusalānaṃ dhammānaṃ samāpatti samāpajjanā samaṅgibhāvo
taṃ sabbampi gūthaṃ viya maṇḍanakajātiyo puriso jigucchati hiriyati.
Tasmā taṃ jegucchitaṃ attani sampassamāno aparaṃ pariyāyaṃ anujānāti
Tattha kāyaduccaritenāti upayogatthe karaṇavacanaṃ daṭṭhabbaṃ. {8} Puna
brāhmaṇo tameva abhivādanādikammaṃ bhagavati apassanto ayaṃ imaṃ
lokajeṭṭhakakammaṃ vineti vināseti athavā yasmā etaṃ sāmīcikammaṃ
na karoti tasmā ayaṃ vinetabbo niggaṇhitabboti maññamāno
bhagavantaṃ venayikoti āha. Tatrāyaṃ padattho. Vinayatīti vinayo
vināsetīti vuttaṃ hoti. Vinayoeva venayiko. Vinayaṃ vā arahatīti
venayiko. Niggahaṃ arahatīti vuttaṃ hoti. Bhagavā pana yasmā
rāgādīnaṃ vinayāya vūpasamāya dhammaṃ deseti tasmā venayiko hoti.
Ayameva ettha padattho. Vinayāya dhammaṃ desetīti venayiko.
Vicitrā hi taddhitavutti. Svāyantaṃ venayikabhāvaṃ attani sampassamāno
aparaṃ pariyāyaṃ anujānāti. {9} Puna brāhmaṇo yasmā abhivādanādīni
sāmīcikammāni karontā vayovuḍḍhe tosenti hāsenti akarontā
pana tāpenti vihesenti domanassaṃ nesaṃ uppādenti bhagavā
ca tāni na karoti tasmā ayaṃ vayovuḍḍhe tappatīti maññamāno
sappurisācāravirahitattā vā kapaṇapuriso ayanti maññamāno bhagavantaṃ
tapassīti āha. Tatrāyaṃ padattho. Tapatīti tapo roseti
vihesetīti vuttaṃ hoti. Sāmīcikammākaraṇassetaṃ nāmaṃ. Tapo
assa atthīti tapassī. Dutiye atthavikappe byañjanāni avicāretvā
loke kapaṇapuriso tapassīti vuccati. Bhagavā pana ye akusalā
dhammā lokaṃ tapanato tapanīyāti vuccanti tesaṃ pahīnattā yasmā
tapassīti saṅkhaṃ gato tasmā taṃ tapassitaṃ attani sampassamāno aparaṃ
Pariyāyaṃ anujānāti. Tatrāyaṃ padattho. Tapantīti tapā. Akusalānaṃ
dhammānametaṃ adhivacanaṃ. Vuttampi hetaṃ idha tappati pecca tappatīti
gāthāyaṃ. Te tape assi nirassi pahāsi viddhaṃsesīti tapassī.
     {10} Puna brāhmaṇo taṃ abhivādanādikammaṃ devalokagabbhasampattiyā
devalokapaṭisandhipaṭilābhāya saṃvattatīti maññamāno bhagavati cassa abhāvaṃ
disvā bhagavantaṃ apagabbhoti āha. Kodhavasena vā bhagavato mātu
kucchismiṃ paṭisandhiggahaṇe dosaṃ dassentopi evamāha. Tatrāyaṃ
padattho. Gabbhato apagatoti apagabbho. Abhabbo devalokūpapattiṃ
pāpuṇitunti adhippāyo. Hīno vā gabbho assāti
apagabbho. Devalokagabbhaparibāhirattā āyatiṃ hīnagabbhapaṭilābhabhāgīti
hīno vāssa mātu kucchismiṃ gabbhavāso ahosīti adhippāyo.
Bhagavato pana yasmā āyatiṃ gabbhaseyyā apagatā tasmā so taṃ
apagabbhataṃ attani sampassamāno aparaṃ pariyāyaṃ anujānāti. Tatra
ca yassa kho brāhmaṇa āyatiṃ gabbhaseyyā punabbhavābhinibbatti
pahīnāti etesaṃ padānaṃ evamattho daṭṭhabbo. Brāhmaṇa yassa
puggalassa anāgate gabbhaseyyā punabbhave ca abhinibbatti anuttarena
maggena vihatakāraṇattā pahīnā. Gabbhaseyyāgahaṇena cettha
jalābujāyoni gahitā. Punabbhavābhinibbattiggahaṇena itarā tissopi.
Apica gabbhassa seyyā gabbhaseyyā punabbhavoeva abhinibbatti
punabbhavābhinibbattīti evamettha attho daṭṭhabbo. Yathā ca
viññāṇaṭṭhitīti vuttepi na viññāṇato aññā ṭhiti atthi
Evamidhāpi na gabbhato aññā seyyā veditabbā. Abhinibbatti ca
nāma yasmā punabbhavabhūtāpi apunabbhavabhūtāpi atthi idha ca
punabbhavabhūtā adhippetā tasmā vuttaṃ punabbhavoeva abhinibbatti
punabbhavābhinibbattīti.
     {11} Evaṃ āgatakālato paṭṭhāya arasarūpatādīhi aṭṭhahi
akkosavatthūhi akkosantampi brāhmaṇaṃ bhagavā dhammissaro dhammarājā
dhammasāmī tathāgato anukampāya sītaleneva cakkhunā olokento
yaṃ dhammadhātuṃ paṭivijjhitvā desanāvilāsappatto hoti tassā
dhammadhātuyā supaṭividdhattā vigatabalāhake antalikkhe samabbhuggato
puṇṇacando viya saradakāle suriyo viya ca brāhmaṇassa hadayandhakāraṃ
vidhamanto tāniyeva akkosavatthūni tena tena pariyāyena aññathā
dassetvā punapi attano karuṇāvipphāraṃ aṭṭhahi lokadhammehi
akampiyabhāvena paṭiladdhaṃ tādiguṇalakkhaṇaṃ paṭhavīsamacittataṃ akuppadhammatañca
pakāsento ayaṃ brāhmaṇo kevalaṃ palitasirakhaṇḍadantavalitatacatādīhi
attano vuḍḍhabhāvaṃ sañjānāti no ca kho jānāti attānaṃ
jātiyā anugataṃ jarāya anusaṭaṃ byādhinā abhibhūtaṃ maraṇena abbhāhataṃ
vaṭṭakhāṇubhūtaṃ ajja maritvā puna sveva uttānasayanadārakabhāvagamaniyaṃ
mahantena kho pana ussāhena mama santikaṃ āgato tadassa āgamanaṃ
sātthakaṃ hotūti cintetvā imasmiṃ loke attano apaṭisamaṃ purejātabhāvaṃ
dassento seyyathāpi brāhmaṇātiādinā nayena brāhmaṇassa
dhammadesanaṃ vaḍḍhesi. Tattha seyyathāti opammatthe nipāto.
Pīti sambhāvanatthe. Ubhayenāpi yathā nāma brāhmaṇāti dasseti.
Kukkuṭiyā aṇḍāni aṭṭha vā dasa vā dvādasa vāti ettha pana
kiñcāpi kukkuṭiyā vuttappakārato ūnādhikānipi aṇḍāni honti
athakho vacanasiliṭṭhatāya evaṃ vuttanti veditabbaṃ. Evaṃ hi loke
siliṭṭhavacanaṃ hoti. Tānissūti tāni assu. Bhaveyyunti vuttaṃ
hoti. Kukkuṭiyā sammā adhisayitānīti tāya janettiyā kukkuṭiyā
pakkhe pasāretvā tesaṃ upari sayantiyā sammā adhisayitāni. Sammā
pariseditānīti kālena kālaṃ utuṃ gaṇhāpentiyā suṭṭhu samantato
seditāni. Usmīkatānīti vuttaṃ hoti. Sammā paribhāvitānīti kālena
kālaṃ suṭṭhu samantato bhāvitāni. Kukkuṭīgandhaṃ gāhāpitānīti vuttaṃ
hoti. Idāni yasmā tāya kukkuṭiyā evaṃ tīhi pakārehi tāni
aṇḍāni paripāliyamānāni na pūtīni honti yopi nesaṃ allasineho
so pariyādānaṃ gacchati kapālaṃ tanukaṃ hoti pādanakhasikhā ca
mukhatuṇḍakañca kharaṃ hoti kukkuṭapotakā pariṇāmaṃ gacchanti
kapālassa tanuttā bahiddhā āloko anto paññāyati atha te
kukkuṭapotakā ciraṃvata mayaṃ saṅkuṭitahatthapādā sambādhe sayimhā
ayañca bahi āloko dissati ettha dāni no sukhavihāro
bhavissatīti nikkhamitukāmā hutvā kapālaṃ pādena paharanti gīvaṃ
pasārenti. Tato taṃ kapālaṃ dvedhā bhijjati. Kukkuṭapotakā pakkhe
vidhunantā taṃkhaṇānurūpaṃ viravantā nikkhamanti. Evaṃ nikkhamantānañca
nesaṃ yo paṭhamataraṃ nikkhamati so jeṭṭhoti vuccati tasmā bhagavā tāya
Upamāya attano jeṭṭhabhāvaṃ sādhetukāmo brāhmaṇaṃ pucchati yo
nukho tesaṃ kukkuṭacchāpakānaṃ .pe. Kinti svāssa vacanīyoti. Tattha
kukkuṭacchāpakānanti kukkuṭapotakānaṃ. Kinti svāssa vacanīyoti
so kinti vacanīyo assa kiṃ vattabbo bhaveyya jeṭṭho vā kaniṭṭho
vāti. Sesaṃ uttānatthameva. Tato brāhmaṇo āha jeṭṭhotissa
bho gotama vacanīyoti bho gotama so jeṭṭho iti assa
vacanīyoti. Kasmā iti ce. So hi nesaṃ jeṭṭhoti yasmā
so nesaṃ vuḍḍhataroti attho. Athassa bhagavā opammaṃ
paṭipādento āha evameva kho brāhmaṇa yathā so kukkuṭacchāpako
evaṃ ahampi avijjāgatāya pajāyāti. Avijjāgatāyāti avijjā
vuccati aññāṇaṃ tattha gatāya. Pajāyāti sattādhivacanametaṃ.
Tasmā ettha avijjaṇḍakosassa anto paviṭṭhesu sattesūti evaṃ
attho daṭṭhabbo. Aṇḍabhūtāyāti aṇḍe bhūtāya jātāya
sañjātāya. Yathā hi aṇḍe nibbattā ekacce sattā
aṇḍabhūtāti vuccanti evamayaṃ sabbāpi pajā avijjaṇḍakose
nibbattattā aṇḍabhūtāti vuccati. Pariyonaddhāyāti tena
avijjaṇḍakosena samantato onaddhāya baddhāya veṭhitāya.
Avijjaṇḍakosampadāletvāti taṃ avijjāmayaṃ aṇḍakosaṃ bhinditvā.
Ekova loketi sakalepi lokasannivāse ahameva eko adutiyo.
Anuttaraṃ sammāsambodhiṃ abhisambuddhoti anuttaranti uttaravirahitaṃ
sabbaseṭṭhaṃ. Sammāsambodhinti sammā sāmañca bodhiṃ. Athavā
Pasaṭṭhaṃ sundarañca bodhiṃ. Bodhīti rukkhopi maggopi sabbaññutaññāṇampi
nibbānampi vuccati. Bodhirukkhamūle paṭhamābhisambuddhoti ca antarā
ca bodhiṃ antarā ca gayanti ca āgataṭṭhānesu hi rukkho bodhīti
vuccati. Sattattiṃsabodhipakkhiyānaṃ dhammānaṃ catūsu maggesu ñāṇanti
āgataṭṭhāne maggo. Pappoti bodhiṃ varabhūrimedhasoti āgataṭṭhāne
sabbaññutaññāṇaṃ. Patvāna bodhiṃ amataṃ asaṅkhatanti āgataṭṭhāne
nibbānaṃ. Idha pana bhagavato arahattamaggaññāṇaṃ adhippetaṃ.
Sabbaññutaññāṇantipi vadanti. Aññesaṃ arahattamaggo anuttaro
bodhi hoti na hotīti. Na hoti. Kasmā. Asabbaguṇadāyakattā.
Tesaṃ hi kassaci arahattamaggo arahattaphalameva deti. Kassaci
tisso vijjā. Kassaci cha abhiññā . Kassaci catasso
paṭisambhidā. Kassaci sāvakapāramīñāṇaṃ. Paccekabuddhānampi
paccekabodhiññāṇameva deti. Buddhānaṃ pana arahattamaggo
sabbaguṇasampattiṃ deti abhiseko viya rañño sabbalokissariyabhāvaṃ.
Tasmā aññassa kassacipi anuttaro bodhi na hotīti. Abhisambuddhoti
abbhaññāsiṃ paṭivijjhiṃ pattomhi adhigatomhīti vuttaṃ hoti. Idāni
yadetaṃ bhagavatā evameva kho ahaṃ brāhmaṇātiādinā nayena vuttaṃ
opammasampaṭipādanaṃ taṃ evaṃ atthena saṃsandetvā veditabbaṃ. Yathā
hi tassā kukkuṭiyā attano aṇḍesu adhisayitāditividhakiriyākaraṇaṃ
evaṃ bodhipallaṅke nisinnassa bodhisattabhūtassa bhagavato attano
cittasantāne aniccaṃ dukkhamanattāti tividhānupassanākaraṇaṃ. Kukkuṭiyā
Tividhakiriyāsampādanena aṇḍānaṃ apūtibhāvo viya bodhisattabhūtassa
bhagavato tividhānupassanāsampādanena vipassanāñāṇassa aparihāni.
Kukkuṭiyā tividhakiriyākaraṇena aṇḍānaṃ allasinehapariyādānaṃ viya
bodhisattabhūtassa bhagavato tividhānupassanāsampādanena bhavattayānugata-
nikantisinehapariyādānaṃ. Kukkuṭiyā tividhakiriyākaraṇena aṇḍakapālānaṃ
tanubhāvo viya bodhisattabhūtassa bhagavato tividhānupassanāsampādanena
avijjaṇḍakosassa tanubhāvo. Kukkuṭiyā tividhakiriyākaraṇena
kukkuṭacchāpakassa pādanakhatuṇḍakānaṃ thaddhakharabhāvo viya bodhisattabhūtassa
bhagavato tividhānupassanāsampādanena vipassanāñāṇassa
tikkhakharavippasannasūrabhāvo. Kukkuṭiyā tividhakiriyākaraṇena kukkuṭacchāpakassa
pariṇāmakālo viya bodhisattabhūtassa bhagavato tividhānupassanāsampādanena
vipassanāñāṇassa pariṇāmakālo vaḍḍhitakālo gabbhagahaṇakālo
veditabbo. Tato kukkuṭiyā tividhakiriyākaraṇena kukkuṭacchāpakassa
pādanakhasikhāya vā mukhatuṇḍakena vā aṇḍakosampadāletvā pakkhe
papphoṭetvā sotthinā abhinibbidākālo 1- viya tassa bhagavato
tividhānupassanāsampādanena vipassanāñāṇaṃ gabbhaṃ gaṇhāpetvā
anupubbādhigatena arahattamaggena avijjaṇḍakosampadāletvā abhiññāpakkhe
papphoṭetvā sotthinā sakalabuddhaguṇasacchikatakālo veditabbo.
Svāhaṃ brāhmaṇa jeṭṭho seṭṭho lokassāti so ahaṃ brāhmaṇa
yathā tesaṃ kukkuṭapotakānaṃ paṭhamataraṃ aṇḍakosampadāletvā abhinibbatto
kukkuṭapotako jeṭṭho hoti evaṃ avijjāgatāya pajāya taṃ
@Footnote: 1. abhinibbidhā...itipi.
Avijjaṇḍakosampadāletvā paṭhamataraṃ ariyāya jātiyā jātattā
jeṭṭho vuḍḍhatamoti saṅkhaṃ gato sabbaguṇehi pana apaṭisamattā
seṭṭhoti.
     Evaṃ bhagavā attano anuttaraṃ jeṭṭhaseṭṭhabhāvaṃ brāhmaṇassa
pakāsetvā idāni yāya paṭipadāya taṃ adhigato taṃ paṭipadaṃ
pubbabhāgato pabhūti dassetuṃ āraddhaṃ kho pana me brāhmaṇātiādimāha.
Imaṃ vā bhagavato anuttaraṃ jeṭṭhaseṭṭhabhāvaṃ sutvā
brāhmaṇassa cittamevaṃ uppannaṃ kāya nukho paṭipadāya imaṃ pattoti
tassa cittamaññāya imāyāhaṃ paṭipadāya imaṃ anuttaraṃ jeṭṭhaseṭṭhabhāvaṃ
pattoti dassento evamāha. Tattha āraddhaṃ kho pana me
brāhmaṇa viriyaṃ ahosīti brāhmaṇa na mayā ayaṃ anuttaro
jeṭṭhaseṭṭhabhāvo kusītena muṭṭhassatinā sāraddhakāyena vikkhittacittena
adhigato apica kho tadadhigamāya āraddhaṃ kho pana me viriyaṃ ahosi
bodhimaṇḍe nisinnena mayā caturaṅgasamannāgataṃ viriyaṃ āraddhaṃ ahosi.
Paggahitaṃ asithilappavattitanti vuttaṃ hoti. Āraddhattāyeva ca
me taṃ asallīnaṃ ahosi. Na kevalañca viriyameva satipi me
ārammaṇābhimukhībhāvena upaṭṭhitā ahosi upaṭṭhitattāyeva ca
appamuṭṭhā. Passaddho kāyoti kāyacittappassaddhivasena kāyopi
me passaddho ahosi. Tattha yasmā nāmakāye passaddhe
rūpakāyopi passaddhoeva hoti tasmā nāmakāyo rūpakāyoti
avisesetvāva passaddho kāyoti vuttaṃ. Asāraddhoti so ca
Kho passaddhattāyeva asāraddho. Vigatadarathoti vuttaṃ hoti.
Samāhitaṃ cittaṃ ekagganti cittaṃpi me sammā āhitaṃ suṭṭhu ṭhapitaṃ
appitaṃ viya ahosi samāhitattāeva ca ekaggaṃ acalaṃ nipphandananti.
Ettāvatā jhānassa pubbabhāgapaṭipadā kathitā hoti.
     Idāni imāya paṭipadāya adhigataṃ paṭhamajjhānaṃ ādiṃ katvā
vijjāttayapariyosānaṃ visesaṃ dassento sokho ahantiādimāha.
Tattha vivicceva kāmehi vivicca akusalehi dhammehītiādīnaṃ
kiñcāpi tattha katame kāmā chando kāmo rāgo kāmo
chandarāgo kāmo saṅkappo kāmo rāgo kāmo saṅkapparāgo
kāmo ime vuccanti kāmā tattha katame akusalā dhammā
kāmacchando .pe. Vicikicchā ime vuccanti akusalā dhammā
iti imehi ca kāmehi imehi ca akusalehi dhammehi vivitto
hoti pavivitto tena vuccati vivicceva kāmehi vivicca akusalehi
dhammehītiādinā nayena vibhaṅgeyeva attho vutto tathāpi
aṭṭhakathānayaṃ vinā na suṭṭhu pākaṭo hoti aṭṭhakathānayeneva naṃ
pakāsayissāmi. Seyyathīdaṃ. Vivicceva kāmehīti kāmehi viviccitvā
vinā hutvā apasakkitvā. Yo panāyamettha evakāro so
niyamatthoti veditabbo. Yasmā ca niyamattho tasmā tasmiṃ
paṭhamajjhānaṃ upasampajja viharaṇasamaye avijjamānānampi kāmānaṃ
tassa paṭhamajjhānassa paṭipakkhabhāvaṃ kāmapariccāgeneva cassa adhigamaṃ
dīpeti. Kathaṃ. Vivicceva kāmehīti evaṃ hi niyame kariyamāne
Idaṃ paññāyati nūnimassa jhānassa kāmā paṭipakkhabhūtā yesu
sati idaṃ nappavattati andhakāre sati padīpo viya tesaṃ
pariccāgeneva cassa adhigamo hoti orimatīrapariccāgena pārimatīrasseva
tasmā niyamaṃ karotīti. Tattha siyā kasmā panesa pubbapadeyeva
vutto na uttarapade kiṃ akusalehi dhammehi aviviccāpi jhānaṃ
upasampajja vihareyyāti. Na kho panetaṃ evaṃ daṭṭhabbaṃ.
Tannissaraṇato hi pubbapade esa vutto. Kāmadhātusamatikkamanato
hi kāmarāgapaṭipakkhato ca idaṃ jhānaṃ kāmānameva nissaraṇaṃ.
Yathāha. Kāmānametaṃ nissaraṇaṃ yadidaṃ nekkhammanti. Uttarapadepi
panesa yathā idheva bhikkhave paṭhamo samaṇo idha dutiyo
samaṇoti ettha evakāro ānetvā vuccati evaṃ vattabbo.
Na hi sakkā ito aññehipi nīvaraṇasaṅkhātehi akusaladhammehi avivicca
jhānaṃ upasampajja viharituṃ tasmā vivicceva kāmehi vivicceva
akusalehi dhammehīti evaṃ padadvayepi esa daṭṭhabbo. Padadvayepi
ca kiñcāpi viviccāti iminā sādhāraṇavacanena tadaṅgavivekādayo
kāyavivekādayo ca sabbepi vivekā saṅgahaṃ gacchanti tathāpi kāyaviveko
cittaviveko vikkhambhanavivekoti tayoeva idha daṭṭhabbā. Kāmehīti
iminā pana padena ye ca niddese katame vatthukāmā manāpiyā
rūpātiādinā nayena vatthukāmā vuttā ye ca tattheva vibhaṅge
ca chando kāmotiādinā nayena kilesakāmā vuttā te
sabbepi saṅgahitā icceva daṭṭhabbā. Evaṃ hi sati vivicceva
Kāmehīti vatthukāmehipi viviccevāti attho yujjati. Tena
kāyaviveko vutto hoti. Vivicca akusalehi dhammehīti kilesakāmehi
sabbākusalehi vā viviccāti attho yujjati. Tena cittaviveko
vutto hoti. Purimena cettha vatthukāmehi vivekavacanatoyeva
kāmasukhapariccāgo dutiyena kilesakāmehi vivekavacanato nekkhammasukhapariggaho
vibhāvito hoti. Evaṃ vatthukāmakilesakāmavivekavacanatoyeva
ca etesaṃ paṭhamena saṅkilesavatthuppahānaṃ dutiyena saṅkilesappahānaṃ
paṭhamena lolabhāvassa hetupariccāgo dutiyena bālabhāvassa paṭhamena
ca payogasuddhi dutiyena āsayaposanaṃ vibhāvitaṃ hotīti viññātabbaṃ.
Esa tāva nayo kāmehīti ettha vuttakāmesu vatthukāmapakkhe.
Kilesakāmapakkhe pana chandoti ca rāgoti ca evamādīhi anekabhedo
kāmacchandoyeva kāmoti adhippeto. So ca akusalapariyāpannopi
samāno tattha katamo kāmacchando kāmotiādinā nayena
vibhaṅge jhānapaṭipakkhato visuṃ vutto. Kilesakāmattā vā purimapade
vutto. Akusalapariyāpannattā dutiyapade. Anekabhedato cassa
kāmatoti avatvā kāmehīti vuttaṃ. Aññesampi ca dhammānaṃ
akusalabhāve vijjamāne tattha katame akusalā dhammā kāmacchandotiādinā
nayena vibhaṅge uparijhānaṅgānaṃ paccanīkapaṭipakkhabhāvadassanato
nīvaraṇāneva vuttāni. Nīvaraṇāni hi jhānaṅgapaccanīkāni. Tesaṃ
jhānaṅgānameva paṭipakkhāni viddhaṃsakānīti vuttaṃ hoti. Tathā hi
samādhi kāmacchandassa paṭipakkho pīti byāpādassa vitakko
Thīnamiddhassa sukhaṃ uddhaccakukkuccassa vicāro vicikicchāyāti peṭake
vuttaṃ. Evamettha vivicceva kāmehīti iminā kāmacchandassa
vikkhambhanaviveko vutto hoti. Vivicca akusalehi dhammehīti
iminā pañcannampi nīvaraṇānaṃ. Aggahitaggahaṇena pana paṭhamena
kāmacchandassa dutiyena sesanīvaraṇānaṃ. Tathā paṭhamena tīsu
akusalamūlesu pañcakāmaguṇabhedavisayassa lobhassa dutiyena
āghātavatthubhedādivisayānaṃ dosamohānaṃ. Oghādīsu vā dhammesu paṭhamena
kāmoghakāmayogakāmāsavakāmūpādānaabhijjhākāyagaṇṭhakāmarāgasaṃyojanānaṃ
dutiyena avasesaoghayogāsavaupādānagaṇṭhasaṃyojanānaṃ. Paṭhamena ca
taṇhāya taṃsampayuttakānañca dutiyena avijjāya taṃsampayuttakānañca.
Apica paṭhamena lobhasampayuttaaṭṭhacittuppādānaṃ dutiyena sesānaṃ catunnaṃ
akusalacittuppādānaṃ vikkhambhanaviveko vutto hotīti veditabbo.
Ayaṃ tāva vivicceva kāmehi vivicca akusalehi dhammehīti ettha
atthappakāsanā.
     Ettāvatā ca paṭhamassa jhānassa pahānaṅgaṃ dassetvā
idāni sampayogaṅgaṃ dassento savitakkaṃ savicārantiādimāha.
Tattha vitakkanaṃ vitakko ohananti 1- vuttaṃ hoti. Svāyaṃ ārammaṇe
cittassa abhiniropanalakkhaṇo āhananapariyāhananaraso. Tathā hi
tena yogāvacaro ārammaṇaṃ vitakkāhataṃ vitakkapariyāhataṃ karotīti
vuccati. Ārammaṇe cittassa ānayanapaccupaṭṭhāno. Vicaraṇaṃ
vicāro anusañcaraṇanti vuttaṃ hoti. Svāyaṃ
@Footnote: 1. ūhanantipi dissati.
Ārammaṇānumajjanalakkhaṇo tattha sahajātānuyojanaraso cittassa
anuppabandhanapaccupaṭṭhāno. Santepi ca nesaṃ katthaci aviyoge oḷārikatthena
pubbaṅgamatthena ca ghaṇḍābhighātasaddo 1- viya cetaso paṭhamābhinipāto vitakko
sukhumatthena anuravo viya anuppabandho vicāro. Vipphāravā cettha
vitakko paripphandabhāvo cittassa ākāse uppatitukāmassa pakkhino
pakkhavikkhepo viya padumābhimukhapāto viya ca gandhānubandhacetaso
bhamarassa santavutti vicāro nātiparipphandabhāvo cittassa ākāse
uppatitassa pakkhino pakkhappasāraṇaṃ viya paribbhamanaṃ viya ca
padumābhimukhapatitassa bhamarassa padumassa uparibhāge. So pana tesaṃ viseso
paṭhamadutiyajjhānesu pākaṭo hoti. Iti iminā ca vitakkena iminā
ca vicārena saha vattati rukkho viya pupphena ca phalena cāti idaṃ jhānaṃ
savitakkaṃ savicāranti vuccati. Vibhaṅge pana iminā ca vitakkena iminā
ca vicārena upeto hoti samupetotiādinā nayena puggalādhiṭṭhānā
desanā katā. Attho pana tatrāpi evameva daṭṭhabbo. Vivekajanti
ettha vivitti viveko nīvaraṇavigamoti attho. Vivittoti vā viveko
nīvaraṇavivitto jhānasampayuttadhammarāsīti attho. Tasmā vivekā
tasmiṃ vā viveke jātanti vivekajaṃ. Pītisukhanti ettha pīnayatīti
pīti. Sā sampiyāyanalakkhaṇā kāyacittapīnanarasā pharaṇarasā vā
odagyapaccupaṭṭhānā. Sukhanaṃ sukhaṃ. Suṭṭhu vā khādati khanati ca
kāyacittābādhanti sukhaṃ. Taṃ sātalakkhaṇaṃ taṃsampayuttānaṃ upabrūhanarasaṃ
anuggahapaccupaṭṭhānaṃ. Satipi ca nesaṃ katthaci aviyoge
@Footnote: 1. ghaṇṭāvighāta...itipi.
Iṭṭhārammaṇapaṭilābhatuṭṭhi pīti paṭiladdharasānubhavanaṃ sukhaṃ. Yattha pīti tattha
sukhaṃ. Yattha sukhaṃ tattha na niyamato pīti. Saṅkhārakkhandhasaṅgahitā
pīti vedanākkhandhasaṅgahitaṃ sukhaṃ. Kantārakhinnassa vanantūdakantadassanassavanesu
viya pīti vanacchāyappavesanaudakaparibhogesu viya sukhaṃ.
Tasmiṃ tasmiṃ samaye pākaṭabhāvato cetaṃ vuttanti veditabbaṃ. Ayañca
pīti idañca sukhaṃ assa jhānassa asmiṃ vā jhāne atthīti idaṃ
jhānaṃ pītisukhanti vuccati. Athavā pīti ca sukhañca pītisukhaṃ
dhammavinayādayo viya. Vivekajaṃ pītisukhamassa jhānassa asmiṃ vā jhāne
atthīti evaṃpi vivekajaṃ pītisukhaṃ. Yatheva hi jhānaṃ evaṃ pītisukhaṃ
cettha vivekajameva hoti. Tañcassa atthīti tasmā ekapadeneva
vivekajapītisukhantipi vuttaṃ yujjati. Vibhaṅge pana idaṃ sukhaṃ imāya
pītiyā sahagatantiādinā nayenetaṃ vuttaṃ. Attho pana tatrāpi
evameva daṭṭhabbo. Paṭhamanti gaṇanānupubbato paṭhamaṃ. Idaṃ paṭhamaṃ
samāpajjatīti paṭhamaṃ. Paccanīkadhamme jhāpetīti jhānaṃ. Iminā
yogino jhāyantītipi jhānaṃ. Paccanīkadhamme dahanti gocaraṃ vā
cintentīti attho. Sayaṃ vā taṃ jhāyati upanijjhāyatīti jhānaṃ.
Teneva taṃ upanijjhāyanalakkhaṇanti vuccati. Tadetaṃ ārammaṇūpanijjhānaṃ
lakkhaṇūpanijjhānanti duvidhaṃ hoti. Tattha ārammaṇūpanijjhānanti
saha upacārena aṭṭhasamāpattiyo vuccanti. Kasmā.
Kasiṇārammaṇūpanijjhāyanato. Lakkhaṇūpanijjhānanti vipassanāmaggaphalāni
vuccanti. Kasmā. Lakkhaṇūpanijjhāyanato. Ettha hi
Vipassanā aniccalakkhaṇādīni upanijjhāyati. Vipassanāya upanijjhāyanakiccaṃ
pana maggena sijjhatīti maggo lakkhaṇūpanijjhānanti vuccati.
Phalaṃ pana nirodhassa tathalakkhaṇaṃ upanijjhāyatīti lakkhaṇūpanijjhānanti
vuccati. Imasmiṃ pana atthe ārammaṇūpanijjhānameva jhānanti
adhippetaṃ. Etthāha katamaṃ pana taṃ jhānaṃ nāma yaṃ savitakkaṃ
savicāraṃ .pe. Pītisukhanti evaṃ apadesaṃ arahatīti. Vuccate.
Yathā sadhano saparijanotiādīsu ṭhapetvā dhanañca parijanañca
añño apadesāraho na hoti evaṃ ṭhapetvā vitakkādidhamme
aññaṃ apadesārahaṃ natthi. Yathā pana sarathā sapattikā senāti
vuttesu senaṅgesueva senāsammati evamidha pañcasu aṅgesuyeva
jhānasammati veditabbā. Katamesu pañcasu. Vitakko vicāro
pīti sukhaṃ cittekaggatāti etesu. Etāneva hissa savitakkaṃ
savicārantiādinā nayena aṅgabhāvena vuttāni. Avuttattā
ekaggatā aṅgaṃ na hotīti ce. Tañca na. Kasmā.
Vuttattā eva. Sāpi hi vibhaṅge jhānanti vitakko vicāro pīti
sukhaṃ cittassekaggatāti evaṃ vuttāyeva tasmā yathā savitakkaṃ
savicāranti evaṃ sacittekaggatanti idha avuttepi iminā vibhaṅgavacanena
cittekaggatāpi aṅgamevāti veditabbā. Yena hi adhippāyena
bhagavatā uddeso kato soeva tena vibhaṅgepi pakāsitoti.
Upasampajjāti upagantvā pāpuṇitvāti vuttaṃ hoti.
Upasampādayitvā vā nipphādetvāti vuttaṃ hoti. Vibhaṅge pana
Upasampajjāti paṭhamassa jhānassa lābho paṭilābho patti sampatti
phusanā sacchikiriyā upasampadāti vuttaṃ. Tassāpi evamevattho
veditabbo. Vihāsinti bodhimaṇḍe nisajjāsaṅkhātena
iriyāpathavihārena itivuttappakārajjhānasamaṅgī hutvā attabhāvassa iriyanaṃ
vuttiṃ pālanaṃ yapanaṃ yāpanaṃ cāraṃ vihāraṃ abhinipphādesinti attho. Vuttaṃ
hetaṃ vibhaṅge viharatīti iriyati vattati pāleti yapeti yāpeti carati
viharati tena vuccati viharatīti. Kiṃ pana katvā bhagavā imaṃ jhānaṃ
upasampajja vihāsīti. Kammaṭṭhānaṃ bhāvetvā. Kataraṃ.
Ānāpānassatikammaṭṭhānaṃ. Aññena tadatthikena kiṃ kātabbanti. Aññenapi
etaṃ vā kammaṭṭhānaṃ paṭhavīkasiṇādīnaṃ vā aññataraṃ bhāvetabbaṃ.
Tesaṃ bhāvanānayo visuddhimagge vuttanayeneva veditabbo. Idha
pana vuccamāne atibhāriyaṃ vinayanidānaṃ hoti. Tasmā pāliyā
atthappakāsanamattameva karomāti.
                  Paṭhamajjhānakathā niṭṭhitā.
     Vitakkavicārānaṃ vūpasamāti vitakkassa ca vicārassa cāti imesaṃ
dvinnaṃ vūpasamā samatikkamā. Dutiyajjhānakkhaṇe apātubhāvāti
vuttaṃ hoti. Tattha kiñcāpi dutiyajjhāne sabbepi paṭhamajjhānadhammā
na santi aññeva hi paṭhamajjhāne phassādayo aññe
idha oḷārikassa pana oḷārikassa aṅgassa samatikkamā paṭhamajjhānato
paresaṃ dutiyajjhānādīnaṃ adhigamo hotīti dīpanatthaṃ vitakkavicārānaṃ
vūpasamāti evaṃ vuttanti veditabbaṃ. Ajjhattanti idha niyakajjhattaṃ
Adhippetaṃ. Vibhaṅge pana ajjhattaṃ paccattanti 1- ettakameva vuttaṃ.
Yasmā pana niyakajjhattaṃ adhippetaṃ tasmā attani jātaṃ attano
santāne nibbattanti ayamettha attho. Sampasādananti sampasādanaṃ
vuccati saddhā sampasādanayogato jhānampi sampasādanaṃ
nīlavaṇṇayogato nīlaṃ vatthaṃ viya. Yasmā vā taṃ jhānaṃ
sampasādanasamannāgatattā vitakkavicārakkhobhavūpasamanena ceto sampasādayati
tasmāpi sampasādananti vuttaṃ. Imasmiñca atthavikappe sampasādanaṃ
cetasoti evaṃ padasambandho veditabbo. Purimasmiṃ pana atthavikappe
cetasoti etaṃ ekodibhāvena saddhiṃ yojetabbaṃ. Tatrāyaṃ
atthayojanā. Eko udetīti ekodi vitakkavicārehi anajjhārūḷhattā
aggo seṭṭho hutvā udetīti attho. Seṭṭhopi hi loke
ekoti vuccati. Vitakkavicāravirahito vā eko asahāyo hutvā
itipi vaṭṭati. Athavā sampayuttadhamme udayatīti udi uṭṭhāpetīti
attho. Seṭṭhaṭṭhena eko ca so udi cāti ekodi. Samādhissetaṃ
adhivacanaṃ. Iti imaṃ ekodiṃ bhāveti vaḍḍhayatīti idaṃ dutiyajjhānaṃ
ekodibhāvaṃ. So panāyaṃ ekodi yasmā cetaso na sattassa
na jīvassa tasmā etaṃ cetaso ekodibhāvanti vuttaṃ. Nanu
cāyaṃ saddhā paṭhamajjhānepi atthi ayañca ekodināmako samādhi atha
kasmā idameva sampasādanaṃ cetaso ekodibhāvañcāti vuttaṃ.
Vuccate. Aduṃ hi paṭhamajjhānaṃ vitakkavicārakkhobhena
@Footnote: 1. abhi. vi. 35/348.
Vīcitaraṅgasamākulamiva jalaṃ na suppasannaṃ hoti tasmā satiyāpi saddhāya
sampasādananti na vuttaṃ. Na suppasannattāyeva cettha samādhipi
na suṭṭhu pākaṭo tasmā ekodibhāvantipi na vuttaṃ. Imasmiṃ
pana jhāne vitakkavicārapalibodhābhāvena laddhokāsā balavatī saddhā
balavasaddhāsahāyapaṭilābheneva samādhipi pākaṭo tasmā idameva
evaṃ vuttanti veditabbaṃ. Vibhaṅge pana sampasādananti yā saddhā
saddahanā okappanā abhippasādo. Cetaso ekodibhāvanti yā
cittassa ṭhiti .pe. Samādhīti 1- ettakameva vuttaṃ. Evaṃ vuttena
panetena saddhiṃ ayaṃ atthavaṇṇanā yathā na virujjhati aññadatthuṃ
saṃsandati ceva sameti ca evaṃ veditabbā. Avitakkaṃ avicāranti
bhāvanāya pahīnattā etasmiṃ etassa vā vitakko natthīti avitakkaṃ.
Imināva nayena avicāraṃ. Vibhaṅgepi vuttaṃ iti ayañca vitakko
ayañca vicāro santā honti samitā vūpasantā atthaṅgatā
abbhatthaṅgatā appitā byappitā sositā visositā byantīkatā tena
vuccati avitakkaṃ avicāranti. Etthāha nanu ca vitakkavicārānaṃ
vūpasamāti imināpi ayaṃ attho siddho atha kasmā puna vuttaṃ
avitakkaṃ avicāranti. Vuccate. Evameva siddhovāyamattho na
panetaṃ tadatthadīpakaṃ. Nanu avocumha oḷārikassa pana oḷārikassa
aṅgassa samatikkamā paṭhamajjhānato paresaṃ dutiyajjhānādīnaṃ samādhigamo
hotīti dīpanatthaṃ vitakkavicārānaṃ vūpasamāti evaṃ vuttanti. Apica
@Footnote: 1. abhi. vi. 35/348.
Vitakkavicārānaṃ vūpasamā idaṃ sampasādanaṃ na kilesakālussiyassa
vitakkavicārānaṃ vūpasamā ca ekodibhāvaṃ na upacārajjhānamiva
nīvaraṇappahānā paṭhamajjhānamiva ca aṅgapātubhāvāti evaṃ
sampasādanaekodibhāvānaṃ hetuparidīpakamidaṃ vacanaṃ. Tathā vitakkavicārānaṃ
vūpasamā idaṃ avitakkaṃ avicāraṃ na tatiyacatutthajjhānāni viya cakkhuviññāṇādīni
viya ca abhāvāti evaṃ avitakkaavicārabhāvassa hetuparidīpakañca na
vitakkavicārābhāvamattaparidīpakaṃ. Vitakkavicārābhāvamattaparidīpakameva
pana avitakkaṃ avicāranti idaṃ vacanaṃ tasmā purimaṃ vatvāpi
vattabbamevāti. Samādhijanti paṭhamajjhānasamādhito vā sampayuttasamādhito
vā jātanti attho. Tattha kiñcāpi paṭhamampi sampayuttasamādhito
jātaṃ athakho ayameva samādhīti vattabbataṃ arahati vitakkavicārakkhobhavirahena
ativiya acalattā suppasannattā ca tasmā imassa
vaṇṇabhaṇanatthaṃ idameva samādhijanti vuttaṃ. Pītisukhanti idaṃ
vuttanayameva. Dutiyanti gaṇanānupubbato dutiyaṃ. Idaṃ dutiyaṃ
samāpajjatītipi dutiyaṃ. Jhānanti ettha pana yathā paṭhamajjhānaṃ
vitakkādīhi pañcaṅgikaṃ hoti evamidaṃ sampasādādīhi caturaṅgikanti
veditabbaṃ. Yathāha. Jhānanti sampasādo pīti sukhaṃ cittassa
ekaggatāti 1-. Pariyāyoyeva ceso. Sampasādanaṃ pana ṭhapetvā
nippariyāyena tivaṅgikamevetaṃ hoti. Yathāha. Katamaṃ tasmiṃ
samaye tivaṅgikaṃ jhānaṃ hoti pīti sukhaṃ cittassa ekaggatāti 2-.
@Footnote: 1. abhi. vi. 35/349.   2. abhi. vi. 35/355.
Sesaṃ vuttanayamevāti.
                  Dutiyajjhānakathā niṭṭhitā.
     Pītiyā ca virāgāti ettha vuttatthāyeva pīti. Virāgoti tassā
jigucchanaṃ vā samatikkamo vā. Ubhinnamantarā casaddo
sampiṇḍanattho. So vūpasamaṃ vā sampiṇḍeti vitakkavicāravūpasamaṃ vā.
Tattha yadā vūpasamameva sampiṇḍeti tadā pītiyā virāgā ca
kiñci bhiyyo vūpasamā cāti evaṃ yojanā veditabbā. Imissā ca
yojanāya virāgo jigucchanattho hoti tasmā pītiyā jigucchanā ca
vūpasamā cāti ayamattho daṭṭhabbo. Yadā pana vitakkavicāravūpasamaṃ
sampiṇḍeti tadā pītiyā ca virāgā kiñci bhiyyo
vitakkavicārānañca vūpasamāti evaṃ yojanā veditabbā. Imissā ca
yojanāya virāgo samatikkamanattho hoti tasmā pītiyā ca
samatikkamā vitakkavicārānañca vūpasamāti ayamattho daṭṭhabbo.
Kāmañcete vitakkavicārā dutiyajjhāneyeva vūpasantā imassa pana
jhānassa maggaparidīpanatthaṃ vaṇṇabhaṇanatthañcetaṃ vuttaṃ.
Vitakkavicārānañca vūpasamāti hi vutte idaṃ paññāyati nūna vitakkavicārānaṃ
vūpasamo maggo imassa jhānassāti. Yathā ca tatiye ariyamagge
appahīnānampi sakkāyadiṭṭhādīnaṃ pañcannaṃ orambhāgiyānaṃ saññojanānaṃ
pahānāti evaṃ pahānaṃ vuccamānaṃ vaṇṇabhaṇanaṃ hoti tadadhigamāya
ussukkānaṃ ussāhajananatthaṃ evameva idha avūpasantānampi
vitakkavicārānaṃ vapasamo vuccamāno vaṇṇabhaṇanaṃ hoti. Tenāyamattho
Vutto pītiyā ca samatikkamā vitakkavicārānañca vūpasamāti. Upekkhako
ca vihāsinti ettha upapattito ikkhatīti upekkhā samaṃ passati
apakkhapatitāva hutvā passatīti attho. Tāya visadāya vipulāya
thāmagatāya samannāgatattā tatiyajjhānasamaṅgī upekkhakoti vuccati.
Upekkhā pana dasavidhā hoti chaḷaṅgūpekkhā brahmavihārūpekkhā
bojjhaṅgūpekkhā viriyūpekkhā saṅkhārūpekkhā vedanūpekkhā
vipassanūpekkhā tatramajjhattūpekkhā jhānūpekkhā pārisuddhiupekkhāti.
Evamayaṃ dasavidhāpi tattha tattha āgatanayato bhūmipuggala-
  cittārammaṇakkhandhasaṅgahaekakkhaṇakusalattikasaṅkhepavasena ca papañcasūdaniyā
majjhimaṭṭhakathāya bhayabheravasuttavaṇṇanāya atthasāliniyā vā
dhammasaṅgahaṭṭhakathāya vuttanayena veditabbā. Idha pana vuccamānā
vinayanidānaṃ atibhāriyaṃ karotīti na vuttā. Lakkhaṇādito pana idha
adhippetūpekkhā majjhattalakkhaṇā anābhogarasā abyāpārapaccupaṭṭhānā
pītivirāgapadaṭṭhānāti. Etthāha nanu cāyaṃ atthato tatramajjhattūpekkhāva
hoti sā ca paṭhamadutiyajjhānesupi atthi tasmā tatrāpi
upekkhako ca vihāsinti evamayaṃ vattabbā siyā sā kasmā na
vuttāti. Aparibyattakiccato. Aparibyattaṃ hi tassā tattha kiccaṃ
vitakkādīhi abhibhūtattā. Idha panāyaṃ vitakkavicārapītīhi anabhibhūtattā
ukkhittasirā viya hutvā paribyattakiccā jātā tasmā vuttāti.
Niṭṭhitā upekkhako ca vihāsinti etassa sabbaso attavaṇṇanā.
Idāni sato ca sampajānoti ettha saratīti sato. Sampajānātīti
Sampajāno. Puggalena sati ca sampajaññañca vuttaṃ. Tattha
saraṇalakkhaṇā sati appamusanarasā ārakkhapaccupaṭṭhānā. Asammohalakkhaṇaṃ
sampajaññaṃ tīraṇarasaṃ pavicayapaccupaṭṭhānaṃ. Vitthārato panetaṃ
majjhimaṭṭhakathāyaṃ satipaṭṭhānavaṇṇanāyaṃ vuttanayeneva veditabbaṃ.
Tattha kiñcāpi idaṃ satisampajaññaṃ purimajjhānesupi atthi.
Muṭṭhassatissa hi asampajānassa upacāramattaṃpi na sampajjati
pageva appanā. Oḷārikattā pana tesaṃ jhānānaṃ bhūmiyaṃ viya
purisassa cittassa gati sukhā hoti abyattaṃ tattha satisampajaññakiccaṃ.
Oḷārikaṅgappahānena pana sukhumattā imassa jhānassa
purisassa khuradhārāyaṃ viya satisampajaññakiccapariggahitāyeva cittassa
gati icchitabbāti idheva vuttaṃ. Kiñci bhiyyo yathāpi dhenupako
vaccho dhenuto apanīto arakkhiyamāno punareva dhenuṃ upagacchati
evamidaṃ tatiyajjhānasukhaṃ pītito apanītaṃ satisampajaññārakkhena
arakkhiyamānaṃ punareva pītiṃ upagaccheyya pītisampayuttameva siyā.
Sukhe cāpi sattā sārajjanti idañca atimadhuraṃ sukhaṃ tato paraṃ
sukhābhāvā satisampajaññānubhāvena panettha sukhe asārajjanā
hoti no aññathāti imampi atthavisesaṃ dassetuṃ idaṃ idheva vuttanti
veditabbaṃ. Idāni sukhañca kāyena paṭisaṃvedesinti ettha kiñcāpi
tatiyajjhānasamaṅgino sukhapaṭisaṃvedanābhogo natthi evaṃ santepi
yasmā tassa nāmakāyena sampayuttaṃ sukhaṃ yaṃ vā taṃ nāmakāyasampayuttaṃ
sukhaṃ taṃsamuṭṭhānenassa yasmā atipaṇītena rūpena rūpakāyo phuṭṭho
Yassa phuṭṭhattā jhānā vuṭṭhitopi sukhaṃ paṭisaṃvedeyya tasmā
etamatthaṃ dassento sukhañca kāyena paṭisaṃvedesinti āha. Idāni
yantaṃ ariyā ācikkhanti upekkhako satimā sukhavihārīti ettha
yaṃjhānahetu yaṃjhānakāraṇā taṃtatiyajjhānasamaṅgipuggalaṃ buddhādayo
ariyā ācikkhanti desenti paññāpenti paṭṭhapenti vivaranti vibhajanti
uttānīkaronti pakāsenti pasaṃsantīti adhippāyo. Kinti.
Upekkhako satimā sukhavihārīti. Taṃ tatiyajjhānaṃ upasampajja
vihāsinti evamettha yojanā veditabbā. Kasmā pana taṃ te
evaṃ pasaṃsantīti. Pasaṃsārahato. Ayaṃ hi yasmā atimadhurasukhe
sukhapāramippattepi tatiyajjhāne upekkhako na tattha sukhābhisaṅgena
ākaḍḍhiyati yathā ca pīti na uppajjati evaṃ upaṭṭhitassatitāya
satimā yasmā ca ariyakantaṃ ariyajanasevitameva ca asaṅkiliṭṭhaṃ sukhaṃ
nāmakāyena paṭisaṃvedeti tasmā pasaṃsāraho. Iti pasaṃsārahato naṃ
ariyā te evaṃ pasaṃsārahahetubhūte guṇe pakāsentā upekkhako
satimā sukhavihārīti evaṃ pasaṃsantīti veditabbaṃ. Tatiyanti
gaṇanānupubbato tatiyaṃ. Idaṃ tatiyaṃ samāpajjatītipi tatiyaṃ. Jhānanti
ettha yathā dutiyaṃ sampasādādīhi caturaṅgikaṃ evamidaṃ upekkhādīhi
pañcaṅgikaṃ. Yathāha. Jhānanti upekkhā sati sampajaññaṃ sukhaṃ cittassa
ekaggatāti. Pariyāyoyeva ceso. Upekkhāsatisampajaññāni
pana ṭhapetvā nippariyāyena duvaṅgikamevetaṃ hoti. Yathāha.
Katamaṃ tasmiṃ samaye duvaṅgikaṃ jhānaṃ hoti sukhaṃ cittassekaggatāti.
Sesaṃ vuttanayamevāti.
                  Tatiyajjhānakathā niṭṭhitā.
     Sukhassa ca pahānā dukkhassa ca pahānāti kāyikasukhassa ca
kāyikadukkhassa ca pahānā. Pubbevāti tañca kho pubbeva na
catutthajjhānakkhaṇe. Somanassadomanassānaṃ atthaṅgamāti
cetasikasukhassa cetasikadukkhassa cāti imesampi dvinnaṃ pubbeva atthaṅgamā
pahānā icceva vuttaṃ hoti. Kadā pana nesaṃ pahānaṃ hotīti.
Catunnaṃ jhānānaṃ upacārakkhaṇe. Somanassaṃ hi catutthassa jhānassa
upacārakkhaṇeyeva pahīyati. Dukkhadomanassasukhāni paṭhamadutiyatatiyānaṃ
upacārakkhaṇesu. Evametesaṃ pahānakkamena avuttānaṃ indriyavibhaṅge
pana indriyānaṃ uddesakkameneva idhāpi vuttānaṃ
sukhadukkhasomanassadomanassānaṃ pahānaṃ veditabbaṃ. Yadi panetāni tassa tassa
jhānassa upacārakkhaṇeyeva pahīyanti atha kasmā kattha cuppannaṃ
dukkhindriyaṃ aparisesaṃ nirujjhati idha bhikkhave bhikkhu vivicceva kāmehi
.pe. Paṭhamaṃ jhānaṃ upasampajja viharati etthuppannaṃ dukkhindriyaṃ
aparisesaṃ nirujjhati kattha cuppannaṃ domanassindriyaṃ sukhindriyaṃ
somanassindriyaṃ aparisesaṃ nirujjhati idha bhikkhave bhikkhu sukhassa ca
pahānā .pe. Catutthaṃ jhānaṃ upasampajja viharati etthuppannaṃ
somanassindriyaṃ aparisesaṃ nirujjhatīti 1- evaṃ jhānesveva nirodho
vuttoti. Atisayanirodhattā. Atisayanirodho hi nesaṃ paṭhamajjhānādīsu
@Footnote: 1. saṃ. mahāvāra. 19/283.
Nirodho. Nirodhoyeva pana upacārakkhaṇe nātisayanirodhoti. Tathā
hi nānāvajjane paṭhamajjhānūpacāre niruddhassāpi dukkhindriyassa
ḍaṃsamakasādisamphassena vā visamāsanūpatāpena vā siyā uppatti na
tveva antoappanāyaṃ. Upacāre vā niruddhampetaṃ na suṭṭhu niruddhaṃ
hoti paṭipakkhena avihatattā. Antoappanāyaṃ pana pītipharaṇena
sabbo kāyo sukhokkanto hoti. Sukhokkantakāyassa ca suṭṭhu
niruddhaṃ hoti dukkhindriyaṃ paṭipakkhena vihatattā. Nānāvajjaneeva
ca dutiyajjhānūpacāre pahīnassa domanassindriyassa yasmā etaṃ
vitakkavicārapaccayepi kāyakilamathe cittūpaghāte ca sati uppajjati
vitakkavicārābhāve ca neva uppajjati yattha pana uppajjati tattha
vitakkavicārabhāve appahīnāeva dutiyajjhānūpacāre vitakkavicārāti
tatthassa siyā uppatti appahīnapaccayattā na tveva dutiyajjhāne
pahīnapaccayattā. Tathā tatiyajjhānūpacāre pahīnassāpi sukhindriyassa
pītisamuṭṭhānappaṇītarūpaphuṭṭhakāyassa siyā uppatti na tveva
tatiyajjhāne. Tatiyajjhāne hi sukhassa paccayabhūtā pīti sabbaso
niruddhāti. Tathā catutthajjhānūpacāre pahīnassāpi somanassindriyassa
pītiāsannattā appanāpattāya upekkhāya abhāvena sammā
anatikkantattā ca siyā uppatti na tveva catutthajhāne. Tasmā
evañca etthuppannaṃ dukkhindriyaṃ aparisesaṃ nirujjhatīti tattha tattha
aparisesaggahaṇaṃ katanti. Etthāha athevaṃ tassa tassa jhānassūpacāre
pahīnāpi etā vedanā idha kasmā samāharīti. Sukhaggahaṇatthaṃ.
Yā hi ayaṃ adukkhamasukhanti ettha adukkhamasukhā vedanā vuttā
sā sukhumā atidūviññeyyā na sakkā sukhena gahetuṃ tasmā
yathā nāma duṭṭhassa yathā vā tathā vā upasaṅkamitvā gahetuṃ
asakkuṇeyyassa goṇassa gahaṇatthaṃ gopo ekasmiṃ vaje sabbā
gāvo samāharati athekekaṃ nīharanto paṭipāṭiyā āgataṃ ayaṃ so
gaṇhātha nanti tampi gāhayati evameva bhagavā sukhaggahaṇatthaṃ
sabbā etā samāhari. Evaṃ hi samāhaṭā etā dassetvā yaṃ
neva sukhaṃ na dukkhaṃ na somanassaṃ na domanassaṃ ayaṃ adukkhamasukhā
vedanāti sakkā hoti esā gahayituṃ apica adukkhamasukhāya cetovimuttiyā
paccayadassanatthañcāpi etā vuttāti veditabbā. Sukhappahānādayo
hi tassā paccayā. Yathāha. Cattāro kho āvuso paccayā
adukkhamasukhāya cetovimuttiyā samāpattiyā idhāvuso bhikkhu sukhassa
ca pahānā .pe. Catutthaṃ jhānaṃ upasampajja viharati  ime kho
āvuso cattāro paccayā adukkhamasukhāya cetovimuttiyā
samāpattiyāti 1-. Yathā vā aññattha pahīnāpi sakkāyadiṭṭhiādayo
tatiyamaggassa vaṇṇabhaṇanatthaṃ tattha pahīnāti vuttā evaṃ
vaṇṇabhaṇanatthampetassa jhānassetā idha vuttāti veditabbā.
Paccayaghātena vā ettha rāgadosānaṃ atidūrabhāvaṃ dassetumpetā vuttāti
veditabbā. Etāsu hi sukhaṃ somanassassa paccayo somanassaṃ
rāgassa dukkhaṃ domanassassa paccayo domanassaṃ dosassa
@Footnote: 1. Ma. Ma. 12/553.
Sukhādighātena ca sapaccayā rāgadosā hatāti atidūre hontīti.
Adukkhamasukhanti dukkhābhāvena adukkhaṃ sukhābhāvena asukhaṃ. Etenettha
dukkhasukhapaṭipakkhabhūtaṃ tatiyavedanaṃ dīpeti. Na dukkhasukhābhāvamattaṃ.
Tatiyavedanā nāma adukkhāsukhā upekkhātipi vuccati. Sā
iṭṭhāniṭṭhaviparītānubhavanalakkhaṇā majjhattarasā avibhūtapaccupaṭṭhānā
sukhanirodhapadaṭṭhānāti veditabbā. Upekkhāsatipārisuddhinti upekkhāya
janitassatipārisuddhiṃ. Imasmiṃ hi jhāne suparisuddhā sati yā ca
tassā satiyā pārisuddhi sā upekkhāya katā na aññena
tasmā etaṃ upekkhāsatipārisuddhīti vuccati. Vibhaṅgepi vuttaṃ ayaṃ
sati imāya upekkhāya vivaṭā hoti parisuddhā pariyodātā tena
vuccati upekkhāsatipārisuddhīti 1-. Yāya ca upekkhāya ettha satiyā
pārisuddhi hoti sā atthato tatramajjhattatāti veditabbā. Na
kevalaṃ cettha tāya satiyeva parisuddhā apica kho sabbepi
sampayuttadhammā. Satisīsena pana desanā vuttā. Tattha kiñcāpi ayaṃ
upekkhā heṭṭhāpi tīsu jhānesu vijjati yathā pana divā
suriyappabhābhibhavā somabhāvena ca attano upakārakattena vā sabhāgāya
rattiyā alābhā divā vijjamānāpi candalekhā aparisuddhā hoti
apariyodātā evamayampi tatramajjhattūpekkhācandalekhā
vitakkādipaccanīkadhammatejābhibhavā sabhāgāya ca upekkhāvedanārattiyā
alābhā vijjamānāpi paṭhamādijjhānabhede aparisuddhā hoti. Tassā ca
@Footnote: 1. abhi. vi. 35/352.
Aparisuddhāya divā aparisuddhacandalekhāya pabhā viya sahajātāpi
satiādayo aparisuddhāva honti. Tasmā tesu ekampi
upekkhāsatipārisuddhīti na vuttaṃ. Idha pana vitakkādipaccanīkadhamma-
  tejābhibhavābhāvā sabhāgāya ca upekkhāvedanārattiyā paṭilābhā ayaṃ
tatramajjhattūpekkhācandalekhā ativiya parisuddhā. Tassā parisuddhattā
parisuddhacandalekhāpabhā viya sahajātāpi satiādayo parisuddhā honti
pariyodātā. Tasmā idameva upekkhāsatipārisuddhīti vuttanti
veditabbaṃ. Catutthanti gaṇanānupubbato catutthaṃ. Idaṃ catutthaṃ
samāpajjatīti catutthaṃ. Jhānanti ettha yathā tatiyaṃ upekkhādīhi
pañcaṅgikaṃ evamidaṃ upekkhādīhi tivaṅgikaṃ. Yathāha. Jhānanti
upekkhā sati cittassekaggatāti. Pariyāyoeva ceso. Ṭhapetvā
pana satiṃ upekkhāvedanameva gahetvā nippariyāyena duvaṅgikametaṃ
hoti. Yathāha. Katamaṃ tasmiṃ samaye duvaṅgikaṃ jhānaṃ hoti
upekkhā cittassekaggatāti. Sesaṃ vuttanayamevāti.
                  Catutthajjhānakathā niṭṭhitā.
     {12} Iti imāni cattāri jhānāni kesañci cittekaggatatthāni
honti kesañci vipassanāpādakāni kesañci abhiññāpādakāni kesañci
nirodhapādakāni kesañci bhavokkamanatthāni. Tattha khīṇāsavānaṃ
cittekaggatatthāni honti. Te hi samāpajjitvā ekaggacittā sukhaṃ
divasaṃ viharissāmāti icceva kasiṇaparikammaṃ katvā aṭṭha samāpattiyo
nibbattenti. Sekkhaputhujjanānaṃ samāpattito vuṭṭhāya samāhitena
Cittena vipassissāmāti nibbattentānaṃ vipassanāpādakāni honti.
Ye pana aṭṭha samāpattiyo nibbattetvā abhiññāpādakaṃ jhānaṃ
samāpajjitvā samāpattito vuṭṭhāya ekopi hutvā bahudhā hotīti 1-
vuttanayā abhiññāyo paṭṭhentā nibbattenti tesaṃ abhiññāpādakāni
honti. Ye pana aṭṭha samāpattiyo nibbattetvā nirodhasamāpattiṃ
samāpajjitvā sattāhaṃ acittakā hutvā diṭṭheva dhamme nirodhaṃ nibbānaṃ
patvā sukhaṃ viharissāmāti nibbāttenti tesaṃ nirodhapādakāni honti.
Ye pana aṭṭha samāpattiyo nibbattetvā aparihīnajjhānā hutvā
brahmaloke uppajjissāmāti nibbattenti tesaṃ bhavokkamanatthāni
honti. Bhagavatā panidaṃ catutthajjhānaṃ bodhirukkhamūle nibbattitaṃ
taṃ tassa vipassanāpādakañceva ahosi abhiññāpādakañca
nirodhapādakañca sabbakiccasādhakañca sabbalokiyalokuttaraguṇadāyakanti
veditabbaṃ. Yesañca guṇānaṃ dāyakaṃ ahosi tesaṃ ekadesaṃ
dassento evaṃ samāhite cittetiādimāha.
     Tattha soti so ahaṃ. Evanti catutthajjhānakkamanidassanametaṃ.
Iminā kamena catutthajjhānaṃ paṭilabhitvāti vuttaṃ hoti. Samāhiteti
iminā catutthajjhānasamādhinā samāhite. Parisuddhetiādīsu pana
upekkhāsatipārisuddhibhāvena parisuddhe. Parisuddhattāyeva pariyodāte
pabhassareti vuttaṃ hoti. Sukhādīnaṃ paccayānaṃ ghātena
vihatarāgādiaṅgaṇattā anaṅgaṇe. Anaṅgaṇattāyeva vigatūpakkilese.
@Footnote: 1. aṅ. tika. 20/217.
Aṅgaṇena hi cittaṃ upakkilissati. Subhāvitattā mudubhūte
vasībhāvappatteti vuttaṃ hoti. Vase vattamānaṃ hi cittaṃ mudūti vuccati.
Muduttāeva ca kammaniye kammakkhame kammayoggeti vuttaṃ hoti.
Mudu hi cittaṃ kammaniyaṃ hoti sunidhantamiva suvaṇṇaṃ. Tadubhayampi
ca subhāvitattāeva. Yathāha. Nāhaṃ bhikkhave aññaṃ ekadhammampi
samanupassāmi yaṃ evaṃ bhāvitaṃ bahulīkataṃ mudu ca hoti kammaniyañca
yathayidaṃ bhikkhave cittanti 1-. Etesu parisuddhabhāvādīsu ṭhitattā ṭhite
ṭhitattāyeva āneñjappatte acale niriñjaneti vuttaṃ hoti.
Mudukammaññabhāvena vā attano vase ṭhitattā ṭhite. Saddhādīhi
pariggahitattā āneñjappatte. Saddhāpariggahitaṃ hi cittaṃ asaddhiyena
na iñjati viriyapariggahitaṃ kosajjena na iñjati satipariggahitaṃ
pamādena na iñjati samādhipariggahitaṃ uddhaccena na iñjati
paññāpariggahitaṃ avijjāya na iñjati obhāsagataṃ kilesandhakārena
na iñjati imehi chahi dhammehi pariggahitaṃ āneñjappattaṃ hoti.
Evaṃ aṭṭhaṅgasamannāgataṃ cittaṃ abhinīhārakkhamaṃ hoti
abhiññāsacchikaraṇīyānaṃ dhammānaṃ abhiññāsacchikiriyāya. Aparopi nayo.
Catutthajjhānasamādhinā samāhite nīvaraṇadūrībhāvena parisuddhe
vitakkādisamatikkamena pariyodāte jhānapaṭilābhapaccayānaṃ 2- pāpakānaṃ
icchāvacarānaṃ abhāvena anaṅgaṇe icchāya avacarānaṃ icchāvasena otiṇṇānaṃ
pavattānaṃ nānappakārānaṃ kāmarāgapaccayānanti attho. Abhijjhādīnaṃ
@Footnote: 1. aṅ. eka. 20/11.    2. visuddhimagga. 2/203. peḌna jhānapaṭilābhapaccanīkānaṃ.
Cittūpakkilesānaṃ vigamena vigatūpakkilese. Ubhayampi cetaṃ
anaṅgaṇavatthusuttānusārena veditabbaṃ. Vasippattiyā mudubhūte
iddhipādabhāvūpagamanena kammaniye bhāvanāpāripūriyā paṇītabhāvūpagamanena ṭhite
āneñjappatte yathā āneñjappattaṃ hoti evaṃ ṭhiteti attho.
Evampi aṭṭhaṅgasamannāgataṃ cittaṃ abhinīhārakkhamaṃ hoti
abhiññāsacchikaraṇīyānaṃ dhammānaṃ abhiññāsacchikiriyāya pādakaṃ
padaṭṭhānabhūtanti. Pubbenivāsānussatiññāṇāyāti evaṃ abhiññāpādake
jāte etasmiṃ citte pubbenivāsānussatimhi yaṃ ñāṇaṃ tadatthāya. Tattha
pubbenivāsoti pubbe atītajātīsu nivuṭṭhakkhandhā. Nivuṭṭhāti
ajjhāvuṭṭhā anubhūtā attano santāne uppajjitvā niruddhā.
Nivuṭṭhadhammā vā. Nivuṭṭhāti gocaranivāsena nivuṭṭhā attano
viññāṇena viññātā paricchinnā paraviññāṇaviññātāpi vā
chinnavaṭṭumakānussaraṇādīsu. Pubbenivāsānussatīti yāya satiyā
pubbenivāsaṃ anussati pubbenivāsānussati. Ñāṇanti tāya
satiyā sampayuttaṃ ñāṇaṃ. Evamimassa pubbenivāsānussatiññāṇassa
atthāya pubbenivāsānussatiññāṇāya etassa ñāṇassa adhigamāya
pattiyāti vuttaṃ hoti. Abhininnāmesinti abhinīhariṃ. Soti so
ahaṃ. Anekavihitanti anekavidhaṃ anekehi vā pakārehi pavattitaṃ
saṃvaṇṇitanti attho. Pubbenivāsanti samanantarātītaṃ bhavaṃ ādiṃ
katvā tattha tattha nivuṭṭhasantānaṃ. Anussarāmīti ekaṃpi jātiṃ
dvepi jātiyo tissopi jātiyoti evaṃ jātipaṭipāṭiṃ anugantvā
Anugantvā sarāmi anueva 1- vā sarāmi citte abhininnāmitamatteeva
sarāmīti dasseti. Pūritapāramīnaṃ hi mahāpurisānaṃ parikammakaraṇaṃ
natthi tena te cittaṃ abhininnāmitvāva saranti. Ādikammikakulaputtā
pana parikammaṃ katvā saranti. Tasmā tesaṃ vasena
parikammaṃ vattabbaṃ siyā. Taṃ pana vuccamānaṃ atibhāriyaṃ vinayanidānaṃ
karoti. Tasmā taṃ na vadāma. Atthikehi pana visuddhimagge
vuttanayena gahetabbaṃ. Idha pana pālimeva vaṇṇayissāma.
Seyyathīdanti āraddhappakāradassanatthe nipāto. Teneva yvāyaṃ
pubbenivāso āraddho tassa pakārappabhedaṃ dassento ekampi
jātintiādimāha. Tattha ekampi jātinti ekampi paṭisandhimūlaṃ
cutipariyosānaṃ ekabhavapariyāpannaṃ khandhasantānaṃ. Esa nayo dvepi
jātiyotiādīsu. Anekepi saṃvaṭṭakappetiādīsu pana parihāyamāno
kappo saṃvaṭṭakappo vaḍḍhamāno vivaṭṭakappoti veditabbo. Tattha
saṃvaṭṭena saṃvaṭṭaṭṭhāyikappo gahito hoti taṃmūlakattā. Vivaṭṭena  ca
vivaṭṭaṭṭhāyī. Evaṃ hi sati yāni tāni cattārīmāni bhikkhave kappassa
asaṅkheyyāni katamāni cattāri saṃvaṭṭo saṃvaṭṭaṭṭhāyī vivaṭṭo
vivaṭṭaṭṭhāyīti 2- vuttāni tāni sabbāni pariggahitāni honti. Tattha
tayo saṃvaṭṭā tejosaṃvaṭṭo āposaṃvaṭṭo vāyosaṃvaṭṭoti. Tisso
saṃvaṭṭasīmāyo ābhassarā subhakiṇhā vehapphalāti. Yadā kappo
tejena saṃvaṭṭati ābhassarato heṭṭhā agginā dayhati. Yadā
@Footnote: 1. anudevātipi dissati .    2. aṅ. catukka. 21/190.
Udakena saṃvaṭṭati subhakiṇhato heṭṭhā udakena viliyati. Yadā
vātena saṃvaṭṭati vehapphalato heṭṭhā vātena viddhaṃsiyati.
Vitthārato pana sadāpi ekaṃ buddhakkhettaṃ vinassati. Buddhakkhettannāma
tividhaṃ hoti jātikkhettaṃ āṇakkhettaṃ visayakkhettañca. Tattha
jātikkhettaṃ dasasahassacakkavāḷapariyantaṃ hoti yaṃ tathāgatassa
paṭisandhiādīsu kampati. Āṇakkhettaṃ koṭisatasahassacakkavāḷapariyantaṃ
yattha ratanaparittaṃ mettaparittaṃ khandhaparittaṃ dhajaggaparittaṃ āṭānāṭiyaparittaṃ
moraparittanti imesaṃ parittānaṃ ānubhāvo pavattati.
Visayakkhettaṃ anantamaparimāṇaṃ yaṃ yāvatā vā pana ākaṅkheyyāti
vuttaṃ yattha yaṃ yaṃ ākaṅkhati taṃ taṃ anussarati. Evametesu tīsu
buddhakkhettesu ekaṃ āṇakkhettaṃ vinassati. Tasmiṃ pana vinassante
jātikkhettaṃ vinaṭṭhameva hoti. Vinassantañca ekatova vinassati.
Saṇṭhahantampi ekato saṇṭhahati. Tassa vināso ca saṇṭhahanañca
visuddhimagge vuttaṃ. Atthikehi tato gahetabbaṃ. Ye pana te
saṃvaṭṭavivaṭṭā vuttā etesu bhagavā bodhimaṇḍe sammāsambodhiṃ
abhisambujjhanatthāya nisinno anekepi saṃvaṭṭakappe anekepi
vivaṭṭakappe anekepi saṃvaṭṭavivaṭṭakappe sari. Kathaṃ. Amutrāsintiādinā
nayena. Tattha amutrāsinti ahaṃ amumhi saṃvaṭṭakappe ahaṃ
amumhi bhave vā yoniyā vā gatiyā vā viññāṇaṭṭhitiyā vā
sattāvāse vā sattanikāye vā ahosiṃ. Evannāmoti vessantaro
vā jotipālo vā. Evaṃgottoti bhagavo vā gotamo vā.
Evaṃvaṇṇoti odāto vā sāmo vā. Evamāhāroti
sālimaṃsodanāhāro vā pavattaphalabhojano vā. Evaṃsukhadukkhapaṭisaṃvedīti
anekappakārena kāyikacetasikānaṃ sāmisanirāmisādippabhedānaṃ vā
sukhadukkhānaṃ paṭisaṃvedī. Evamāyupariyantoti evaṃvassasataparimāṇāyupariyanto
caturāsītikappasahassaparimāṇāyupariyanto vā. So tato
cuto amutra udapādinti so ahaṃ tato bhavato yonito gatito
viññāṇaṭṭhitito sattāvāsato sattanikāyato vā cuto puna
amukasmiṃ nāma bhave yoniyā gatiyā viññāṇaṭṭhitiyā sattāvāse
sattanikāye vā udapādiṃ. Tatrāpāsinti atha tatrāpi bhave vā
yoniyā vā gatiyā vā viññāṇaṭṭhitiyā vā sattāvāse vā
sattanikāye vā puna ahosiṃ. Evaṃnāmotiādi vuttanayameva.
Athavā yasmā amutrāsinti idaṃ anupubbena ārohantassa
yāvadicchakaanussaraṇaṃ so tato cutoti paṭinivattantassa paccavekkhaṇaṃ
tasmā idhūpapannoti imissā idhūpapattiyā anantaraṃ amutra udapādinti
tusitabhavanaṃ sandhāyāhāti veditabbo. Tatrāpāsiṃ evannāmoti
tatrāpi tusitabhavane setuketu nāma devaputto ahosiṃ. Evaṃgottoti
tāhi devatāhi saddhiṃ ekagotto. Evaṃvaṇṇoti suvaṇṇavaṇṇo.
Evamāhāroti dibbasudhāhāro. Evaṃsukhadukkhapaṭisaṃvedīti evaṃ dibbasukhaṃ
paṭisaṃvedī. Dukkhaṃ pana saṅkhāradukkhamattameva. Evamāyupariyantoti
evaṃ sattapaññāsavassakoṭisaṭṭhivassasatasahassāyupariyanto. So tato
cutoti so ahaṃ tato tusitabhavanato cuto. Idhūpapannoti idha
Mahāmāyāya deviyā kucchismiṃ nibbatto. Itīti evaṃ. Sākāraṃ
sauddesanti nāmagottavasena sauddesaṃ vaṇṇādivasena sākāraṃ.
Nāmagottena hi satto naro tisso 1- gotamoti uddisiyati.
Vaṇṇādīhi odāto sāmoti nānattato paññāyati. Tasmā
nāmagottaṃ uddeso itare ākārā. Kiṃ pana buddhāyeva
pubbenivāsaṃ sarantīti. Vuccate. Na buddhāyeva
paccekabuddhasāvakatitthiyāpi no ca kho visesena. Titthiyā hi cattāḷīsaṃyeva
kappe saranti na tato paraṃ. Kasmā. Dubbalappaññattā.
Tesaṃ hi nāmarūpaparicchedavirahitā dubbalā paññā hoti. Sāvakesu
pana asītimahāsāvakā kappasatasahassaṃ saranti. Dve aggasāvakā
ekamasaṅkheyyaṃ kappasatasahassañca. Paccekabuddhā dve asaṅkheyyāni
kappasatasahassañca. Ettako hi tesaṃ abhinīhāro. Buddhānaṃ pana
paricchedo natthi yāva icchanti tāva saranti. Titthiyā ca
khandhapaṭipāṭimeva saranti paṭipāṭiṃ muñcitvā cutipaṭisandhivasena sarituṃ
na sakkonti. Tesaṃ hi andhānaṃ viya icchitappadesokkamanaṃ natthi.
Sāvakā ubhayathāpi saranti. Tathā paccekabuddhā. Buddhā pana
khandhapaṭipāṭiyāpi cutipaṭisandhivasenapi sīhokkantavasenapi anekāsu
kappakoṭīsu heṭṭhā vā upari vā yaṃ yaṃ ṭhānaṃ ākaṅkhanti taṃ taṃ
sabbaṃ sarantiyeva. Ayaṃ kho me brāhmaṇātiādīsu. Meti mayā.
Vijjāti viditakaraṇatthena vijjā. Kiṃ viditaṃ karoti. Pubbenivāsaṃ.
@Footnote: 1. ito paraṃ katthaci dattotipi dissati.
Avijjāti tasseva pubbenivāsassa aviditakaraṇatthena tappaṭicchādakamoho
vuccati. Tamoti sveva moho paṭicchādakatthena tamoti
vuccati. Ālokoti sāyeva vijjā obhāsakaraṇatthena ālokoti
vuccati. Ettha ca vijjā adhigatāti ayaṃ attho. Sesaṃ
pasaṃsāvacanaṃ. Yojanā panettha ayaṃ kho me vijjā adhigatā tassa me
adhigatavijjassa avijjā vihatā vinaṭṭhāti attho. Kasmā. Yasmā
vijjā uppannā. Esa nayo itarasmiṃpi padadvaye. Yathātanti
ettha yathāti opamme. Tanti nipāto. Satiyā avippavāsena
appamattassa viriyātāpena ātāpino kāye ca jīvite ca anapekkhatāya
pahitattassa pesitacittassāti attho. Idaṃ vuttaṃ hoti.
Yathā appamattassa ātāpino pahitattassa viharato avijjā
vihaññeyya vijjā uppajjeyya tamo vihaññeyya āloko
uppajjeyya evameva mama avijjā vihatā vijjā uppannā
tamo vihato āloko uppanno etassa me padhānānuyogassa
anurūpameva phalaṃ laddhanti. Ayaṃ kho me brāhmaṇa paṭhamā
abhinibbidā 1- ahosi kukkuṭacchāpakasseva aṇḍakosamhāti ayaṃ kho
mama brāhmaṇa pubbenivāsānussatiññāṇamukhatuṇḍakena
pubbenivuṭṭhakkhandhapaṭicchādakaṃ avijjaṇḍakosampadāletvā paṭhamā abhinibbidā
paṭhamā nikkhanti paṭhamā ariyā jāti ahosi kukkuṭacchāpakasseva
mukhatuṇḍakena  vā pādanakhasikhāya vā aṇḍakosampadāletvā tamhā
aṇḍakosamhā abhinibbidā nikkhanti kukkuṭanikāye pacchājātīti 2-.
                  Pubbenivāsakathā niṭṭhitā.
@Footnote: 1. pāliyampana abhinibbidhāti dissati. katthaci abhinibbhidātipi dissati.
@2. paccājātīti bhaveyya.
     {13} So evaṃ .pe. Cutūpapātaññāṇāyāti cutiyā ca upapāte
ca ñāṇāya. Yena ñāṇena sattānaṃ cuti ca upapāto ca ñāyati
tadatthanti vuttaṃ hoti. Cittaṃ abhininnāmesinti parikammacittaṃ
nīhariṃ. So dibbena .pe. Passāmīti ettha pana pūritapāramīnaṃ
mahāsattānaṃ parikammakaraṇaṃ natthi te hi citte abhininnāmitamatte eva
dibbena cakkhunā .pe. Satte passanti. Ādikammikakulaputtā
parikammaṃ katvā. Tasmā tesaṃ vasena parikammaṃ vattabbaṃ siyā.
Taṃ pana vuccamānaṃ atibhāriyaṃ vinayanidānaṃ karoti tasmā taṃ na
vadāma. Atthikehi pana visuddhimagge vuttanayena gahetabbaṃ. Idha
pana pālimeva vaṇṇayissāma. Soti so ahaṃ. Dibbenātiādīsu
dibbasadisattā dibbaṃ. Devatānaṃ hi sucaritakammanibbattaṃ
pittasemharudhirādīhi apalibuddhaṃ upakkilesavimuttatāya dūrepi
ārammaṇasampaṭicchanasamatthaṃ dibbaṃ pasādacakkhu hoti. Idañcāpi
viriyabhāvanābalanibbattaṃ ñāṇacakkhu taṃsadisamevāti dibbasadisattā dibbaṃ.
Dibbavihāravasena paṭiladdhattā attanā ca dibbavihārasannissitattāpi
dibbaṃ. Ālokapariggahena mahājutikattāpi dibbaṃ. Tirokuḍḍādigatarūpadassanena
mahāgatikattāpi dibbaṃ. Taṃ sabbaṃ saddasatthānusārena
veditabbaṃ. Dassanaṭṭhena cakkhu cakkhukiccakaraṇena cakkhumivātipi
cakkhu. Cutūpapātadassanena diṭṭhivisuddhihetuttā visuddhaṃ. Yo hi
cutimattameva passati na upapātaṃ so ucchedadiṭṭhiṃ gaṇhāti.
Yo upapātamattameva passati na cutiṃ so navasattapātubhāvadiṭṭhiṃ
Gaṇhāti. Yo pana tadubhayaṃ passati so yasmā duvidhampi taṃ
diṭṭhigataṃ ativattati tasmāssa taṃ dassanaṃ diṭṭhivisuddhihetu hoti.
Tadubhayañca bhagavā addasa. Tenetaṃ vuttaṃ cutūpapātadassanena
diṭṭhivisuddhihetuttā visuddhanti. Ekādasaupakkilesavirahato vā visuddhaṃ.
Bhagavato hi ekādasaupakkilesavirahitaṃ dibbacakkhu. Yathāha. So kho ahaṃ
anuruddhā vicikicchā cittassa upakkilesoti iti viditvā vicikicchaṃ cittassa
upakkilesaṃ pajahiṃ amanasikāro cittassa thīnamiddhaṃ cittassa chambhitattaṃ
cittassa ubbillaṃ cittassa duṭṭhullaṃ cittassa accāraddhaviriyaṃ cittassa
atilīnaviriyaṃ cittassa abhijappā cittassa nānattasaññā cittassa
atinijjhāyitattaṃ rūpānaṃ cittassa upakkilesoti iti viditvā
atinijjhāyitattaṃ rūpānaṃ cittassa upakkilesaṃ pajahiṃ so kho ahaṃ
anuruddhā appamatto ātāpī pahitatto viharanto obhāsaṃ hi
kho sañjānāmi na ca rūpāni passāmi rūpāni hi kho passāmi
na ca obhāsaṃ sañjānāmīti 1- evamādiṃ. Tadevaṃ
ekādasaupakkilesavirahato visuddhaṃ. Manussūpacāraṃ atikkamitvā rūpadassanena
atikkantamānusakaṃ. Mānusakaṃ vā maṃsacakkhuṃ atikkantattā atikkantamānusakanti
veditabbaṃ. Tena dibbena cakkhunā visuddhena atikkantamānusakena.
Satte passāmīti manusso maṃsacakkhunā viya satte passāmi dakkhāmi
olokemi. Cavamāne upapajjamāneti ettha cutikkhaṇe
upapattikkhaṇe vā dibbacakkhunā daṭṭhuṃ na sakkā ye pana āsannacutikā
idāni cavissantīti te cavamānā ye ca gahitapaṭisandhikā sampatinibbattā
@Footnote: 1. Ma. upari. 14/306.
Vā te upapajjamānāti adhippetā. Te evarūpe cavamāne
upapajjamāne ca passāmīti dasseti. Hīneti mohanissandayuttattā
hīnānaṃ jātikulabhogādīnaṃ vasena hīḷite oñāte avaññāte.
Paṇīteti amohanissandayuttattā tabbiparīte. Suvaṇṇeti
adosanissandayuttattā iṭṭhakantamanāpavaṇṇayutte. Dubbaṇṇeti
dosanissandayuttattā aniṭṭhaakantaamanāpavaṇṇayutte. Abhirūpavirūpetipi
attho. Sugateti sugatigate. Alobhanissandayuttattā vā aḍḍhe
mahaddhane. Duggateti duggatigate. Lobhanissandayuttattā vā
dalidde appannapāne. Yathākammūpageti yaṃ yaṃ kammaṃ upacitaṃ tena
tena upagate. Tattha purimehi cavamānetiādīhi dibbacakkhukiccaṃ
vuttaṃ. Iminā pana padena yathākammūpagaññāṇakiccaṃ. Tassa ca
ñāṇassa ayamuppattikkamo. Heṭṭhā nirayābhimukhaṃ ālokaṃ vaḍḍhetvā
nerayikasatte passati mahantaṃ dukkhamanubhavamāne. Taṃ dassanaṃ
dibbacakkhukiccameva. So evaṃ manasikaroti kinnukho kammaṃ katvā ime
sattā evaṃ dukkhamanubhavantīti. Athassa idannāma katvāti taṃkammārammaṇaṃ
ñāṇaṃ uppajjati. Tathā upari devalokābhimukhaṃ ālokaṃ vaḍḍhetvā
nandanavanamissakavanapārusakavanādīsu satte passati mahāsampattiṃ
anubhavamāne. Tampi dassanaṃ dibbacakkhukiccameva. So evaṃ manasikaroti
kinnukho kammaṃ katvā ime sattā evaṃ sampattimanubhavantīti.
Athassa idannāma katvāti taṃ kammārammaṇaṃ ñāṇaṃ uppajjati. Idaṃ
yathākammūpagaññāṇaṃ nāma. Imassapi visuṃ parikammannāma natthi.
Yathāpimassa evaṃ anāgataṃsaññāṇassāpi. Dibbacakkhupādakāneva hi
imāni dibbacakkhunā saheva ijjhanti. Kāyaduccaritenātiādīsu
duṭṭhu caritaṃ duṭṭhaṃ vā caritaṃ kilesapūtikattāti duccaritaṃ. Kāyena
duccaritaṃ kāyato vā uppannaṃ duccaritanti kāyaduccaritaṃ. Evaṃ
vacīmanoduccaritānipi daṭṭhabbāni. Samannāgatāti samaṅgibhūtā.
Ariyānaṃ upavādakāti buddhapaccekabuddhabuddhasāvakānaṃ ariyānaṃ antamaso
gihisotāpannānampi anatthakāmā hutvā antimavatthunā vā
guṇapariddhaṃsanena vā upavādakā akkosakā garahakāti vuttaṃ hoti.
Tattha natthi imesaṃ samaṇadhammo assamaṇā eteti vadanto
antimavatthunā upavadati natthi imesaṃ jhānaṃ vā vimokkhaṃ vā maggo
vā phalaṃ vāti vadanto guṇapariddhaṃsanena upavadatīti veditabbo.
So ca jānaṃ vā upavadeyya ajānaṃ vā ubhayathāpi ariyūpavādova
hoti. Bhāriyaṃ kammaṃ saggāvaraṇaṃ maggāvaraṇañca. Tassa ca
āvibhāvatthaṃ idaṃ vatthumudāharanti. Aññatarasmiṃ kira gāme eko
thero ca daharabhikkhu ca piṇḍāya caranti. Te paṭhamaghareyeva
uḷuṅkamattaṃ uṇhayāguṃ labhiṃsu. Therassa ca kucchivāto atthi. So
cintesi ayaṃ yāgu mayhaṃ sappāyā yāva na sītalā hoti
tāva naṃ pivāmīti. So manussehi ummāratthāya āhaṭe dārukhaṇḍe
nisīditvā taṃ pivi. Itaro taṃ jigucchi aticchāto vatāyaṃ mahallako
amhākaṃ lajjitabbataṃ akāsīti. Thero gāme caritvā vihāraṃ
gantvā daharabhikkhuṃ āha atthi te āvuso imasmiṃ sāsane
Patiṭṭhāti. Āma bhante sotāpanno ahanti. Tenahāvuso
uparimaggatthāya vāyāmaṃ mā akāsi khīṇāsavo tayā upavaditoti.
So taṃ khamāpesi. Tenassa taṃ pākatikaṃ ahosi. Tasmā yo
aññopi ariyaṃ upavadati tena gantvā sace attanā vuḍḍhataro
hoti ahaṃ āyasmantaṃ idañcīdañca avacaṃ taṃ me khamāhīti
khamāpetabbo. Sace navakataro hoti vanditvā ukkuṭikaṃ nisīditvā
añjaliṃ paggahetvā ahaṃ bhante tumhe idañcīdañca avacaṃ taṃ
me khamathāti khamāpetabbo. Sace so nakkhamati disāpakkanto vā
hoti ye tasmiṃ vihāre bhikkhū vasanti tesaṃ santikaṃ gantvā
sace attanā vuḍḍhataro hoti ṭhitakeneva sace navakataro
ukkuṭikaṃ nisīditvā añjaliṃ paggahetvā khamāpetabbaṃ. Ahaṃ bhante
asukannāma āyasmantaṃ idañcīdañca avacaṃ khamatu me so āyasmāti
evaṃ vadantena khamāpetabbaṃ. Sace so parinibbuto hoti
parinibbutamañcaṭṭhānaṃ gantvā yāva sīvathikaṃ gantvāpi khamāpetabbaṃ.
Evaṃ kate saggāvaraṇañca maggāvaraṇañca na hoti pākatikameva
hoti. Micchādiṭṭhikāti viparītadassanā. Micchādiṭṭhikammasamādānāti
micchādiṭṭhivasena samādinnanānāvidhakammā ye ca
micchādiṭṭhimūlakesu kāyakammādīsu aññepi samādapenti. Tattha ca
vacīduccaritaggahaṇeneva ariyūpavāde manoduccaritaggahaṇeneva ca
micchādiṭṭhiyā saṅgahitāyapi imesaṃ dvinnaṃ punavacanaṃ
mahāsāvajjabhāvadassanatthanti veditabbaṃ. Mahāsāvajjo hi ariyūpavādo
Anantariyasadiso. Yathāha. Seyyathāpi sārīputta bhikkhu sīlasampanno
samādhisampanno paññāsampanno diṭṭheva dhamme aññaṃ ārādheyya
evaṃ sampadamidaṃ sārīputta vadāmi taṃ vācaṃ appahāya taṃ cittaṃ
appahāya taṃ diṭṭhiṃ apaṭinissajjitvā yathābhaṭaṃ nikkhitto evaṃ
nirayeti. Micchādiṭṭhito ca mahāsāvajjatarannāma aññaṃ natthi.
Yathāha. Nāhaṃ bhikkhave aññaṃ ekadhammampi samanupassāmi evaṃ
mahāsāvajjataraṃ yathayidaṃ micchādiṭṭhi micchādiṭṭhiparamāni bhikkhave
vajjānīti 1-. Kāyassa bhedāti upādinnakkhandhapariccāgā.
Parammaraṇāti tadanantaraṃ abhinibbattakkhandhaggahaṇā. Athavā
kāyassa bhedāti jīvitindriyassūpacchedā. Parammaraṇāti cuticittato
uddhaṃ. Apāyantievamādi sabbaṃ nirayavevacanaṃ. Nirayo hi
saggamokkhahetubhūtā puññasammatā ayā apetattā sukhānaṃ vā
āyassa abhāvā apāyo. Dukkhassa gati paṭisaraṇanti duggati.
Dosabahulatāya vā duṭṭhena kammunā nibbattā gatīti duggati.
Vivasā nipatanti tattha dukkaṭakārinoti vinipāto. Vinassantā
vā ettha nipatanti sambhajjamānaṅgapaccaṅgāti 2- vinipāto. Natthi
ettha assādasaññito āyoti nirayo. Athavā apāyaggahaṇena
tiracchānayoniṃ dīpeti. Tiracchānayoni hi apāyo sugatito apetattā
na duggati mahesakkhānaṃ nāgarājādīnaṃ sambhavato. Duggatiggahaṇena
pittivisayaṃ dīpeti. So hi apāyo ceva duggati ca sugatito
@Footnote: 1. aṅ. tika. 20/44.    2. sambhijjamānaṅga...itipi.
Apetattā dukkhassa ca gatibhūtattā na tu vinipāto asurasadisaṃ
avinipātitattā. Petamahaddhikānaṃ hi vimānānipi nibbattanti.
Vinipātaggahaṇena asurakāyaṃ dīpeti. So hi yathāvuttenatthena
apāyo ceva duggati ca sabbasamussayehi ca vinipātitattā vinipātoti
vuccati. Nirayaggahaṇena avīciādimanekappakāraṃ nirayameva dīpeti.
Upapannāti upagatā tattha abhinibbattāti adhippāyo.
Vuttavipariyāyena sukkapakkho veditabbo. Ayaṃ pana viseso. Ettha
sugatiggahaṇena manussagatiṃpi 1- saṅgayhati. Saggaggahaṇena devagatiyeva.
Tattha sundarā gatīti sugati. Rūpādīhi visayehi suṭṭhu aggoti
saggo. So sabbopi lujjanappalujjanaṭṭhena lokoti ayaṃ vacanattho.
Vijjāti dibbacakkhuññāṇavijjā. Avijjāti sattānaṃ
cutipaṭisandhipaṭicchādikā avijjā. Sesaṃ vuttanayamevāti.
                   Dibbacakkhukathā niṭṭhitā.
     Ayameva hettha viseso. Yathā pubbenivāsakathāyaṃ
pubbenivāsānussatiññāṇamukhatuṇḍakena pubbenivuṭṭhakkhandhapaṭicchādakaṃ
avijjaṇḍakosampadāletvāti vuttaṃ evamidha cutūpapātaññāṇamukhatuṇḍakena
cutūpapātapaṭicchādakaṃ  avijjaṇḍakosampadāletvāti vattabbaṃ.
     {14} So evaṃ samāhite citteti idha vipassanāpādakaṃ catutthajjhānacittaṃ
veditabbaṃ. Āsavānaṃ khayaññāṇāyāti arahattamaggaññāṇatthāya.
Arahattamaggo hi āsavavināsanato āsavānaṃ khayoti
@Footnote: 1. manussagatipi.
Vuccati. Tatra cetaṃ ñāṇaṃ tattha pariyāpannattāti. Cittaṃ
abhininnāmesinti vipassanācittaṃ abhinīhariṃ. So idaṃ
dukkhantievamādīsu ettakaṃ dukkhaṃ na ito bhiyyo dukkhanti sabbampi
dukkhasaccaṃ sarasalakkhaṇapaṭivedhena yathābhūtaṃ abbhaññāsiṃ jāniṃ paṭivijjhiṃ
tassa ca dukkhassa nibbattikaṃ taṇhaṃ ayaṃ dukkhasamudayoti tadubhayampiyaṃ
ṭhānaṃ patvā nirujjhati taṃ tesaṃ appavattiṃ nibbānaṃ ayaṃ
dukkhanirodhoti tassa ca sampāpakaṃ ariyamaggaṃ ayaṃ dukkhanirodhagāminī
paṭipadāti sarasalakkhaṇapaṭivedhena yathābhūtaṃ abbhaññāsiṃ jāniṃ paṭivijjhinti
evamattho veditabbo. Evaṃ sarūpato saccāni dassetvā idāni
kilesavasena pariyāyato dassento ime āsavātiādimāha.
Tassa me evaṃ jānato evaṃ passatoti tassa mayhaṃ evaṃ
jānantassa evaṃ passantassa. Saha vipassanāya koṭippattaṃ maggaṃ
kathesi. Kāmāsavāti kāmāsavato. Vimuccitthāti iminā
phalakkhaṇaṃ dasseti. Maggakkhaṇe hi cittaṃ vimuccati phalakkhaṇe
vimuttaṃ hoti. Vimuttasmiṃ vimuttamiti 1- ñāṇanti iminā
paccavekkhaṇaññāṇaṃ dasseti. Khīṇā jātītiādīhi tassa bhūmiṃ. Tena
hi ñāṇena bhagavā paccavekkhanto khīṇā jātītiādīni abbhaññāsi.
Katamā pana bhagavato jāti khīṇā kathañca naṃ abbhaññāsīti.
Vuccate. Na tāvassa atītā jāti khīṇā pubbeva khīṇattā na
anāgatā anāgate vāyāmābhāvato na paccuppannā vijjamānattā.
@Footnote: 1. porāṇapotthakesu vimuttamhīti dissati.
Yā pana maggassa abhāvitattā uppajjeyya ekacatuppañcavokārabhavesu
ekacatuppañcakkhandhappabhedā jāti sā maggassa bhāvitattā
anuppādadhammataṃ āpajjanena khīṇā. Taṃ so maggabhāvanāya pahīnakilese
paccavekkhitvā kilesābhāve vijjamānampi kammaṃ āyatiṃ apaṭisandhikaṃ
hotīti jānanto abbhaññāsi. Vusitanti vuṭṭhaṃ parivuṭṭhaṃ kataṃ
caritaṃ niṭṭhitanti attho. Brahmacariyanti maggabrahmacariyaṃ.
Puthujjanakalyāṇakena hi saddhiṃ satta sekkhā brahmacariyavāsaṃ vasanti
nāma. Khīṇāsavo vuṭṭhavāso. Tasmā bhagavā attano
brahmacariyavāsaṃ paccavekkhanto vusitaṃ brahmacariyanti abbhaññāsi. Kataṃ
karaṇīyanti catūsu saccesu catūhi maggehi pariññāpahānasacchikiriyābhāvanāvasena
soḷasavidhampi kiccaṃ niṭṭhāpitanti attho. Puthujjanakalyāṇakādayo
hi taṃ kiccaṃ karonti. Khīṇāsavo katakaraṇīyo.
Tasmā bhagavā attano karaṇīyaṃ paccavekkhanto kataṃ karaṇīyanti
abbhaññāsi. Nāparaṃ itthattāyāti idāni puna itthabhāvāya evaṃ
soḷasakiccabhāvāya kilesakkhayāya vā maggabhāvanākiccaṃ me natthīti
abbhaññāsi. Idāni evaṃ paccavekkhaṇaññāṇapariggahitaṃ taṃ
āsavānaṃ khayaññāṇādhigamaṃ brāhmaṇassa dassento ayaṃ kho me
brāhmaṇātiādimāha. Tattha vijjāti arahattamaggaññāṇavijjā.
Avijjāti catussaccapaṭicchādikā avijjā. Sesaṃ vuttanayameva 1-.
@Footnote: 1. dibbacakkhukathaṃ upādāya ito paraṃ āsavakkhayakathā niṭṭhitāti vacanena bhavitabbaṃ.
@tañcakho na katthaci dissati.
     Ayaṃ pana viseso. Ayaṃ kho me brāhmaṇa tatiyā abhinibbidā
ahosīti ettha ayaṃ kho mama brāhmaṇa āsavānaṃ khayaññāṇamukhatuṇḍakena
catussaccapaṭicchādakaṃ avijjaṇḍakosaṃ padāletvā tatiyā
abhinibbidā tatiyā nikkhanti tatiyā ariyā jāti ahosi kukkuṭacchāpakasseva
mukhatuṇḍakena vā pādanakhasikhāya vā aṇḍakosaṃ padāletvā
tamhā aṇḍakosamhā abhinibbidā nikkhanti kukkuṭanikāye pacchājātīti. 1-
Ettāvatā kiṃ dassesīti. So hi brāhmaṇa kukkuṭacchāpako
aṇḍakosampadāletvā tato nikkhamanto sakideva jāyati ahaṃ pana
pubbenivuṭṭhakkhandhapaṭicchādakaṃ  avijjaṇḍakosaṃ bhinditvā paṭhamantāva
pubbenivāsānussatiññāṇavijjāya jāto tato sattānaṃ
cutipaṭisandhipaṭicchādakaṃ avijjaṇḍakosampadāletvā dutiyaṃ dibbacakkhuññāṇavijjāya
jāto puna catussaccapaṭicchādakaṃ avijjaṇḍakosampadāletvā tatiyaṃ
āsavānaṃ khayaññāṇavijjāya jāto evaṃ tīhi vijjāhi tikkhattuṃ
jātomhi sā ca me jāti arayā sundarā parisuddhāti idaṃ dassesi.
Evaṃ dassento ca pubbenivāsaññāṇena atītaṃsaññāṇaṃ dibbacakkhunā
paccuppannānāgataṃsaññāṇaṃ āsavakkhayena sakalalokiyalokuttaraguṇanti
evaṃ tīhi vijjāhi sabbepi sabbaññuguṇe pakāsetvā attano
ariyāya jātiyā jeṭṭhaseṭṭhabhāvaṃ brāhmaṇassa dassesi.
     {15} Evaṃ vutte verañjo brāhmaṇoti evaṃ bhagavatā
lokānukampakena brāhmaṇaṃ anukampamānena vinigūhitabbepi attano ariyāya
jātiyā jeṭṭhaseṭṭhabhāve vijjāttayappakāsitāya dhammadesanāya vutte
@Footnote: 1. paccājātīti bhaveyya.
Pītivipphāraparipuṇṇagattacitto verañjo brāhmaṇo taṃ bhagavato
ariyāya jātiyā jeṭṭhaseṭṭhabhāvaṃ viditvā īdisaṃ nāmāhaṃ
sabbalokaseṭṭhaṃ sabbaguṇasamannāgataṃ sabbaññuṃ aññesaṃ abhivādanādikammaṃ na
karotīti avacaṃ dhiratthu vata re aññāṇanti attānaṃ garahitvā
ayaṃ dāni loke ariyāya jātiyā purejātaṭṭhena jeṭṭho sabbaguṇehi
apaṭisamaṭṭhena seṭṭhoti niṭṭhaṃ gantvā bhagavantaṃ etadavoca jeṭṭho
bhavaṃ gotamo seṭṭho bhavaṃ gotamoti. Evañca vatvā puna
taṃ bhagavato dhammadesanaṃ abbhanumodamāno abhikkantaṃ bho gotamātiādimāha.
     Tatthāyaṃ abhikkantasaddo khayasundaraabhirūpaabbhanumodanesu
dissati. Abhikkantā bhante ratti nikkhanto paṭhamo yāmo
ciraṃ nisinno bhikkhusaṅghotiādīsu hi khaye dissati. Ayaṃ imesaṃ
catunnaṃ puggalānaṃ abhikkantataro ca paṇītataro cātiādīsu sundare.
       Ko me vandati pādāni    iddhiyā yasasā jalaṃ
       abhikkantena vaṇṇena      sabbā obhāsayaṃ disāti-
ādīsu abhirūpe. Abhikkantaṃ bhantetiādīsu abbhanumodane.
Idhāpi abbhanumodaneyeva. Yasmā ca abbhanumodane tasmā sādhu
sādhu bho gotamāti vuttaṃ hotīti veditabbaṃ.
       Bhaye kodhe pasaṃsāyaṃ      turite kotuhalacchare
       hāse soke pasāde ca   kare āmeḍitaṃ 1- budhoti
iminā ca lakkhaṇena idha pasādavasena pasaṃsāvasena cāyaṃ dvikkhattuṃ
@Footnote: 1. āmeṇḍitantipi dissati.
Vuttoti veditabbo. Athavā abhikkantanti atikantaṃ atiiṭṭhaṃ
atimanāpaṃ atisundaranti vuttaṃ hoti. Tattha ekena abhikkantasaddena
desanaṃ thometi ekena attano pasādaṃ. Ayaṃ hi ettha adhippāyo
abhikkantaṃ bho gotama yadidaṃ bhoto gotamassa dhammadesanā abhikkantaṃ
yadidaṃ bhoto gotamassa dhammadesanaṃ āgamma mama pasādoti. Bhagavatoyeva
pāvacanaṃ dve dve atthe sandhāya thometi. Bhoto gotamassa
vacanaṃ abhikkantaṃ dosanāsanato abhikkantaṃ guṇādhigamanato tathā
saddhājananato paññājananato sātthato sabyañjanato uttānapadato
gambhīratthato kaṇṇasukhato hadayaṅgamato anattukkaṃsanato
aparavambhanato karuṇāsītalato paññāvadātato āpātharammaṇīyato
vimaddakkhamato suyyamānasukhato vīmaṃsiyamānahitatotievamādīhi
yojetabbaṃ.
     Tato parampi catūhi upamāhi desanaṃyeva thometi. Tattha
nikujjitanti adhomukhaṭṭhapitaṃ heṭṭhāmukhajātaṃ vā. Ukkujjeyyāti
uparimukhaṃ kareyya. Paṭicchannanti tiṇapaṇṇādicchāditaṃ.
Vivareyyāti ugghāṭeyya. Muḷhassāti disāmuḷhassa. Maggaṃ
ācikkheyyāti hatthe gahetvā esa maggoti vadeyya.
Andhakāreti kāḷapakkhacātuddasīaḍḍharattaghanavanasaṇḍameghapaṭalehi
caturaṅge tamasi. Ayaṃ tāva anuttānapadattho. Ayaṃ pana
adhippāyayojanā. Yathā koci nikujjitaṃ ukkujjeyya evaṃ
saddhammavimukhaṃ asaddhammapatitaṃ maṃ asaddhammā vuṭṭhāpentena
Yathā paṭicchannaṃ vivareyya evaṃ kassapassa bhagavato sāsanantaradhānā
pabhūti micchādiṭṭhigahanapaṭicchannaṃ sāsanaṃ vivarantena yathā muḷhassa
maggaṃ ācikkheyya evaṃ kummaggamicchāmaggapaṭipannassa me saggamokkhamaggaṃ
ācikkhantena yathā andhakāre telappajjotaṃ dhāreyya evaṃ
mohandhakāranimuggassa me buddhādiratanarūpāni apassato tappaṭicchādaka-
mohandhakāraviddhaṃsakadesanāpajjotaṃ dhārentena mayhaṃ bhotā gotamena
etehi pariyāyehi pakāsitattā anekapariyāyena dhammo pakāsito.
     Evaṃ dhammadesanaṃ thometvā imāya desanāya ratanattaye
pasannacitto pasannākāraṃ karonto esāhantiādimāha. Tattha
esāhanti eso ahaṃ. Bhavantaṃ gotamaṃ saraṇaṃ gacchāmīti bhavantaṃ
gotamaṃ saraṇanti gacchāmi bhavaṃ me gotamo saraṇaṃ parāyanaṃ aghassa
tātā 1- hitassa ca vidhātāti iminā adhippāyena bhavantaṃ gotamaṃ gacchāmi
bhajāmi sevāmi payirupāsāmi evaṃ jānāmi bujjhāmīti. Yesaṃ hi
dhātūnaṃ gati attho buddhipi tesaṃ attho. Tasmā gacchāmīti imassa
jānāmi bujjhāmīti ayaṃpi attho vutto. Dhammañca bhikkhusaṅghañcāti
ettha pana adhigatamagge sacchikatanirodhe yathānusiṭṭhaṃ paṭipajjamāne ca
apāyesu apatamāne dhāretīti dhammo. So atthato ariyamaggo
ceva nibbānañca. Vuttaṃ hetaṃ yāvatā bhikkhave dhammā saṅkhatā
vā asaṅkhatā vā ariyo aṭṭhaṅgiko maggo tesaṃ aggamakkhāyatīti.
Vitthāro. Na kevalaṃ ariyamaggo ceva nibbānañca apica kho
@Footnote: 1. hatātipi dissati.
Ariyaphalehi saddhiṃ pariyattidhammopi. Vuttampi hetaṃ chattamāṇavakavimāne 1-
                 rāgavirāgamaneñjamasokaṃ
                 dhammamasaṅkhatamappaṭikūlaṃ
                 madhuramimaṃ paguṇaṃ suvibhattaṃ
                 dhammamimaṃ saraṇatthamupehīti.
Ettha hi rāgavirāgoti maggo kathito. Aneñjamasokanti phalaṃ.
Dhammamasaṅkhatanti nibbānaṃ. Appaṭikūlaṃ madhuramimaṃ paguṇaṃ suvibhattanti
piṭakattayena vibhattasabbadhammakkhandhāti. Diṭṭhisīlasaṅghāṭena saṃhatoti
saṅgho. So atthato aṭṭhaariyapuggalasamūho. Vuttaṃ hetaṃ tasmiṃyeva
vimāne
                 yattha ca dinnaṃ mahapphalamāhu
                 catūsu sucīsu purisayugesu
                 aṭṭha ca puggaladhammadasā 2- te
                 saṅghamimaṃ saraṇatthamupehīti
bhikkhūnaṃ saṅgho bhikkhusaṅgho. Ettāvatā ca brāhmaṇo tīṇi
saraṇagamanāni paṭivedesi.
     Idāni tesveva tīsu saraṇagamanesu kosallatthaṃ saraṇaṃ
saraṇagamanaṃ yo saraṇaṃ gacchati saraṇagamanappabhedo saraṇagamanaphalaṃ
saṅkileso bhedoti ayaṃ vidhi veditabbo. So pana idha vuccamāno
atibhāriyaṃ vinayanidānaṃ karotīti na vutto. Atthikehi pana
papañcasūdaniyaṃ vā majjhimaṭṭhakathāyaṃ bhayabheravasuttavaṇṇanāto paramatthajotikāyaṃ
@Footnote: 1. khu. vi. 26/94.    2. pāliyampana puggaladhammaddasāti dissati.
Vā khuddakaṭṭhakathāyaṃ sumaṅgalavilāsiniyaṃ vā dīghanikāyaṭṭhakathāyaṃ
saraṇavaṇṇanāto gahetabboti. Upāsakaṃ maṃ bhavaṃ gotamo dhāretūti
maṃ bhavaṃ gotamo upāsako ayanti evaṃ dhāretūti attho.
Upāsakavidhikosallatthaṃ panettha ko upāsako kasmā upāsakoti
vuccati kimassa sīlaṃ ko ājīvo kā vipatti kā sampattīti
idaṃ pakiṇṇakaṃ veditabbaṃ. Taṃ atibhārakaraṇato idha na vibhattaṃ.
Atthikehi pana papañcasūdaniyaṃ majjhimaṭṭhakathāyaṃ vuttanayeneva
veditabbaṃ. Ajjataggeti ettha ayaṃ aggasaddo ādikoṭikoṭṭhāsaseṭṭhesu
dissati. Ajjatagge samma dovārika āvarāmi dvāraṃ
nigaṇṭhānaṃ nigaṇṭhīnantiādīsu hi ādimhi dissati. Teneva
aṅgulaggena taṃ aṅgulaggaṃ parāmaseyya ucchuggaṃ veḷuggantiādīsu
koṭiyaṃ. Ambilaggaṃ vā madhuraggaṃ vā tittikaggaṃ vā anujānāmi
bhikkhave vihāraggena vā pariveṇaggena vā bhājetuntiādīsu
koṭṭhāse. Yāvatā bhikkhave sattā apadā vā dvipadā vā
.pe. Tathāgato tesaṃ aggamakkhāyatītiādīsu seṭṭhe. Idha
panāyaṃ ādimhi daṭṭhabbo. Tasmā ajjataggeti ajjaggaṃ 1- ādiṃ
katvāti evamettha attho veditabbo. Ajjagganti 1- ajjabhāvanti
vuttaṃ hoti. Ajjadagge icceva vā pāṭho. Dakāro
padasandhikaro. Ajja aggaṃ katvāti vuttaṃ hoti. Pāṇupetanti
pāṇehi upetaṃ yāva me jīvitaṃ pavattati tāva upetaṃ
anaññasatthukaṃ tīhi saraṇagamanehi saraṇaṃ gataṃ maṃ bhavaṃ gotamo dhāretu
@Footnote: 1. ajjatanti bhaveyya.
Jānātu ahañhi sacepi me tikhiṇena asinā sīsaṃ chindeyyuṃ neva
buddhaṃ. Na buddhoti vā dhammaṃ na dhammoti vā saṅghaṃ na saṅghoti
vā vadeyyanti. Ettha ca brāhmaṇo pāṇupetaṃ saraṇaṃ gatanti
puna saraṇagamanaṃ vadanto attasanniyyātanaṃ pakāsetīti veditabbo.
Evaṃ attānaṃ niyyādetvā bhagavantaṃ saparisaṃ upaṭṭhātukāmo āha
adhivāsetu ca me bhavaṃ gotamo verañjāyaṃ vassāvāsaṃ saddhiṃ
bhikkhusaṅghenāti. Kiṃ vuttaṃ hoti. Upāsakañca maṃ bhavaṃ gotamo
dhāretu adhivāsetu ca me verañjāyaṃ vassāvāsaṃ tayo māse verañjaṃ
upanissāya mama anuggahatthaṃ vassāvāsaṃ sampaṭicchatūti. Adhivāsesi
bhagavā tuṇhībhāvenāti athassa vacanaṃ sutvā bhagavā kāyaṅgaṃ vā
vācaṅgaṃ vā acopetvā abbhantareyeva khantiṃ dhāretvā tuṇhībhāvena
adhivāsesi. Brāhmaṇassa anuggahatthaṃ manasāva sampaṭicchīti vuttaṃ
hoti. Athakho verañjo brāhmaṇo bhagavato adhivāsanaṃ
viditvāti athakho verañjo brāhmaṇo sace me samaṇo gotamo
nādhivāseyya kāyena vā vācāya vā paṭikkhipeyya yasmā pana
apaṭikkhipitvā abbhantare khantiṃ dhāresi tasmā me manasāva
adhivāsesīti evaṃ ākārasallakkhaṇakusalatāya bhagavato adhivāsanaṃ viditvā
attano nisinnāsanato uṭṭhāya catūsu disāsu bhagavantaṃ sakkaccaṃ
abhivādetvā tikkhattuṃ padakkhiṇaṃ katvā āgatakālato pabhūti
jātimahallakabrāhmaṇānaṃ abhivādanādīni na karotīti vigarahitvāpi idāni
viññātabuddhaguṇo kāyena vācāya manasā ca anekakkhattuṃ vandantopi
Atittoyeva hutvā dasanakhasamodhānasamujjalaṃ añjalimpaggayha sirasmiṃ
patiṭṭhāpetvā yāva dassanavisayo tāva paṭimukhoyeva apakkamitvā
dassanavisayaṃ vijahanaṭṭhāne vanditvā pakkāmi.
     {16} Tena kho pana samayena verañjā dubbhikkhā hotīti yasmiṃ
verañjena brāhmaṇena bhagavā verañjaṃ upanissāya vassāvāsaṃ
yācito tena samayena verañjā dubbhikkhā hoti. Dubbhikkhāti
dullabhabhikkhā. Sā pana dullabhabhikkhatā  yattha manussā assaddhā
honti appasannā tattha susassakālepi atisamagghepi pubbaṇṇāparaṇṇe
hoti verañjāyaṃ pana yasmā na tathā ahosi apica kho
dussassatāya chātakadosena ahosi tasmā tamatthaṃ dassento
dvīhitikātiādimāha. Tattha dvīhitikāti dvidhā pavattaīhitikā.
Īhitannāma iriyā dvidhā pavattā cittairiyā cittaīhā. Ettha
lacchāma nukho kiñci bhikkhamānā na lacchāmāti jīvituṃ vā sakkhissāma
nukho noti ayamettha adhippāyo. Athavā dvīhitikāti dujjīvikā.
Īhitaṃ īhā iriyanaṃ pavattanaṃ jīvitantiādīni hi padāni ekatthāni.
Tasmā dukkhena īhitaṃ ettha pavattatīti dvīhitikāti ayamettha padattho.
Setaṭṭhikāti setakāni aṭṭhīni etthāti setaṭṭhikā. Divasaṃpi
yācitvā kiñci aladdhā matānaṃ kapaṇamānussakānaṃ ahicchattakavaṇṇehi
aṭṭhikehi tatra tatra parikiṇṇāti vuttaṃ hoti. Setaṭṭikātipi
pāṭho. Tassattho setā aṭṭi etthāti setaṭṭikā. Aṭṭīti
āturatā byādhirogo. Tattha ca sassānaṃ gabbhaggahaṇakāle
Setakarogena upahatameva pacchinnakhīraṃ aggahitataṇḍulaṃ paṇḍarapaṇḍaraṃ
sālisīsaṃ vā yavagodhumasīsaṃ vā nikkhamati tasmā setaṭṭikāti
vuccati. Vappakāle suṭṭhu abhisaṅkharitvāpi vuttasassaṃ tattha salākā eva
sampajjatīti salākāvuttā. Salākāya vā tattha jīvitaṃ pavattentīti
salākāvuttā. Kiṃ vuttaṃ hoti. Tattha kira dhaññavikkayakānaṃ
santikaṃ kayakesu gatesu dubbalamanusse abhibhavitvā balavamanussā dhaññaṃ
kīṇitvā gacchanti. Dubbalamanussā alabhamānā mahāsaddaṃ karonti.
Dhaññavikkayakā sabbesaṃ saṅgahaṃ karissāmāti dhaññakaraṇaṭṭhāne
dhaññamāpakaṃ nisīdāpetvā ekapasse vaṇṇajjhakkhaṃ 1- nisīdāpesuṃ.
Dhaññatthikā vaṇṇajjhakkhassa santikaṃ gacchanti. So āgatapaṭipāṭiyā
mūlaṃ gahetvā itthannāmassa ettakaṃ dātabbanti salākaṃ likhitvā
deti. Te taṃ gahetvā dhaññamāpakassa santikaṃ gantvā
dinnapaṭipāṭiyā dhaññaṃ gaṇhanti. Evaṃ salākāya tattha jīvitaṃ pavattentīti
salākāvuttā. Na sukarā uñchena paggahena yāpetunti paggahena
yo uñcho tena yāpetuṃ na sukarā. Pattaṃ paggahetvā yaṃ ariyā
uñchaṃ karonti bhikkhācariyaṃ caranti tena uñchena yāpetuṃ na sukarāti
vuttaṃ hoti. Tadā kira tattha sattaṭṭhagāme piṇḍāya caritvā
ekadivasampi yāpanamattaṃ na labhanti.
     Tena kho pana samayena uttarāpathakā assabāṇijā .pe.
Assosi kho bhagavā udukkhalasaddanti. Tenāti yasmiṃ samaye
bhagavā verañjaṃ upanissāya vassāvāsaṃ upagato tena samayena
@Footnote: 1. vaṇṇajjhakkhanti kahāpaṇaparikkhakanti ṭīkā.
Uttarāpathavāsikā uttarāpathato vā āgatattā evaṃladdhavohārā
assabāṇijā uttarāpathe assānaṃ uṭṭhānaṭṭhāne pañca assasatāni
gahetvā diguṇatiguṇaṃ lābhaṃ paṭṭhayamānā desantaraṃ gacchantā tehi
attano vikkāyikabhaṇḍabhūtehi pañcamattehi assasatehi verañjāyaṃ
vassāvāsaṃ upagatā honti. Kasmā. Na hi sakkā tasmiṃ
dese vassike cattāro māse addhānaṃ paṭipajjituṃ. Upagacchantā
ca bahinagare udakena anajjhottharaṇīye ṭhāne attano ca vāsāgārāni
assānañca mandiraṃ kārāpetvā vatiyā parikkhipiṃsu. Tāni tesaṃ
vasanaṭṭhānāni assamaṇḍalikāyoti paññāyiṃsu. Tenāha tehi
assamaṇḍalikāsu bhikkhūnaṃ pattha pattha pulakaṃ paññattaṃ hotīti.
Patthapatthapulakanti ekamekassa 1- bhikkhuno patthapatthappamāṇaṃ pulakaṃ.
Pattho nāma nāḷīmattaṃ hoti ekassa purisassa alaṃ yāpanāya.
Vuttampi hetaṃ patthodano nālamayaṃ duvinnanti. Pulakannāma
nitthusaṃ katvā ussedetvā gahitayavataṇḍulā vuccanti. Yadi hi
sathusā honti pāṇakā vijjhanti addhānakkhamā na honti
tasmā te bāṇijā addhānakkhamaṃ katvā yavataṇḍulaṃ ādāya addhānaṃ
paṭipajjanti yattha assānaṃ khādanīyaṃ tiṇaṃ dullabhaṃ bhavissati tattheva
taṃ assabhattaṃ bhavissatīti. Kasmā pana tehi taṃ bhikkhūnaṃ paññattanti.
Vuccate. Na hi te dakkhiṇāpathamanussā viya assaddhā appasannā.
Te pana saddhā pasannā buddhamāmakā dhammamāmakā saṅghamāmakā.
@Footnote: 1. ekekassa.
Te pubbaṇhasamayaṃ kenacideva karaṇīyena nagaraṃ pavisantā dve tayo
divase addasaṃsu sattaṭṭha bhikkhū sunivatthe supārute iriyāpathasampanne
sakalampi nagaraṃ piṇḍāya caritvā kiñci alabhamāne. Disvāna
tesaṃ etadahosi ayyā imaṃ nagaraṃ upanissāya vassaṃ upagatā
chātakañca vattati na ca kiñci labhanti ativiya kilamanti
mayañcamhā āgantukā na sakkoma nesaṃ devasikaṃ yāguñca bhattañca
paṭiyādetuṃ amhākaṃ pana assā sāyañca pāto ca dvikkhattuṃ
bhattaṃ labhanti yannūna mayaṃ ekamekassa assassa pātarāsabhattato
ekamekassa bhikkhuno patthapatthapulakaṃ dadeyyāma evaṃ ayyā
na ca kilamissanti assā ca yāpessantīti. Te bhikkhūnaṃ santikaṃ
gantvā etamatthaṃ ārocetvā bhante tumhe patthapatthapulakaṃ
paṭiggahetvā yaṃ vā taṃ vā katvā paribhuñjathāti yācitvā devasikaṃ
patthapatthapulakaṃ paññāpesuṃ. Tena vuttaṃ tehi assamaṇḍalikāsu
bhikkhūnaṃ patthapatthapulakaṃ paññattaṃ hotīti. Paññattanti niccabhattasaṅkhepena
ṭhapitaṃ.
     Idāni bhikkhū pubbaṇhasamayaṃ nivāsetvātiādīsu.
Pubbaṇhasamayanti divasassa pubbabhāgasamayaṃ. Pubbaṇhasamayeti
attho. Pubbaṇhe vā samayaṃ pubbaṇhasamayaṃ. Pubbaṇhe ekaṃ
khaṇanti vuttaṃ hoti. Evaṃ accantasaṃyoge upayogavacanaṃ labbhati.
Nivāsetvāti paridahitvā. Vihāranivāsanaparivattanavasenetaṃ veditabbaṃ.
Na hi te tato pubbe anivatthā ahesuṃ. Pattacīvaramādāyāti
Pattaṃ hatthehi cīvaraṃ kāyena ādiyitvā sampaṭicchitvā dhāretvāti
attho. Yena vā tena vā hi pakārena gaṇhantā ādāya
icceva vuccanti. Yathā samādāyeva pakkamatīti. Piṇḍaṃ
alabhamānāti sakalampi verañjaṃ caritvā tiṭṭhatu piṇḍo antamaso
aticchathāti vācampi alabhamānā. Patthapatthapulakaṃ ārāmaṃ
haritvāti gatagataṭṭhāne laddhaṃ ekamekaṃ pattha pattha pulakaṃ gahetvā
ārāmaṃ netvā. Udukkhale koṭṭetvā paribhuñjantīti therānaṃ
koci kappiyakārako natthi yo tesaṃ taṃ gahetvā yāguṃ vā bhattaṃ
vā paceyya. Sāmaṃpi pacanaṃ samaṇasāruppaṃ na hoti na ca
vaṭṭati. Te evaṃ no sallahukavuttitā ca bhavissati
sāmapākaparimocanañcāti aṭṭhaṭṭha janā vā dasa dasa janā vā ekato
hutvā udukkhale koṭṭetvā koṭṭetvā sakaṃ sakaṃ paṭivisaṃ 1- udakena
temetvā paribhuñjanti. Evaṃ paribhuñjitvā appossukkā
samaṇadhammaṃ karonti. Bhagavato pana te assavāṇijā patthapulakañca
denti tadupiyañca sappimadhusakkharaṃ. Taṃ āyasmā ānando āharitvā
silāyaṃ piṃsati. Puññavatā paṇḍitapurisena kataṃ manāpameva hoti.
Atha naṃ piṃsitvā sappiādīhi sammāyojetvā bhagavato upanāmeti.
Athettha devatā dibbojaṃ pakkhipanti. Taṃ bhagavā paribhuñji.
Paribhuñjitvā phalasamāpattiyā kālaṃ vītināmeti. Na tato paṭṭhāya
piṇḍāya carati. Kiṃ panānandatthero tadā bhagavato upaṭṭhāko
hotīti. Na hoti no ca kho upaṭṭhākaṭṭhānaṃ laddho. Bhagavato
@Footnote: 1. paṭiviṃsantipi.
Hi paṭhamabodhiyaṃ vīsativassabbhantare nibaddhūpaṭṭhāko nāma natthi.
Kadāci nāgasamālatthero bhagavantaṃ upaṭṭhāpesi kadāci nāgitatthero
kadāci meghiyatthero kadāci upavāṇatthero kadāci sāgatatthero
kadāci sunakkhatto licchaviputto. Te attano ruciyā upaṭṭhahitvā
yadā icchanti tadā pakkamanti. Ānandatthero tesu upaṭṭhahantesa
appossukko hoti pakkantesu sayameva vattapaṭipattiṃ karoti.
Bhagavāpi kiñcāpi me ñātiseṭṭho upaṭṭhākaṭṭhānaṃ na tāva labhati
athakho evarūpesu ṭhānesu ayameva paṭirūpo [1]- adhivāsesi. Tena
vuttaṃ āyasmā ānando pattha pattha pulakaṃ silāyaṃ piṃsitvā bhagavato
upanāmeti taṃ bhagavā paribhuñjatīti. Nanu ca manussā dubbhikkhakāle
ativiya ussāhajātā puññāni karonti attanā abhuñjitvāpi
bhikkhūnaṃ dātabbaṃ maññanti te tadā kasmā kaṭacchubhikkhampi na adaṃsu
ayañca verañjo brāhmaṇo mahatā ussāhena bhagavantaṃ vassāvāsaṃ
yāci so kasmā bhagavato atthibhāvampi na jānātīti. Vuccate.
Mārāvaṭṭanāya. Verañjaṃ hi brāhmaṇaṃ bhagavato santikā pakkantamattameva
sakalañca nagaraṃ samantā [2]- yojanamattaṃ yattha sakkā purebhattaṃ
piṇḍāya caritvā paccāgantuṃ taṃ sabbaṃ māro āvaṭṭetvā
mohetvā sabbesaṃ asallakkhaṇabhāvaṃ katvā pakkāmi tasmā na
koci antamaso sāmīcikammampi kattabbaṃ maññittha. Kiṃ pana bhagavāpi
mārāvaṭṭanaṃ ajānitvā tattha vassaṃ upagatoti. No ajānitvā.
Atha kasmā campāsāvatthīrājagahādīnaṃ aññatarasmiṃ na upagatoti.
@Footnote: 1. etthantare itisaddo naṭṭho bhaveyya yojanāyaṃ dissamānattā. 2. etthantarepi
@casaddo dissati.
Tiṭṭhantu campāsāvatthīrājagahādīni sacepi bhagavā tasmiṃ saṃvacchare
uttarakuruṃ vā tidasapuraṃ vā gantvā vassaṃ upagaccheyya taṃpi māro
āvaṭṭeyya. So kira taṃ saṃvaccharaṃ ativiya āghātena pariyuṭṭhitacitto
ahosi. Idha pana bhagavā imaṃ atirekaṃ kāraṇaṃ addasa
assavāṇijā bhikkhūnaṃ saṅgahaṃ karissantīti tasmā verañjāyameva vassaṃ
upagañci. Kiṃ pana māro vāṇijake āvaṭṭetuṃ na sakkotīti.
No na sakkoti te pana āvaṭṭitapariyosāne āgamiṃsu.
Paṭinivattitvā kasmā na āvaṭṭesīti. Avisayhatāya. Na hi so
tathāgatassa abhihaṭabhikkhāya nibaddhadānassa appitavattassa antarāyaṃ
kātuṃ visahati. Catunnaṃ hi na sakkā antarāyo kātuṃ. Katamesaṃ
catunnaṃ. Tathāgatassa abhihaṭabhikkhāsaṅkhepena vā nibaddhadānassa
appitavattasaṅkhepena vā pariccattānaṃ catunnaṃ paccayānaṃ na sakkā
kenaci antarāyo kātuṃ buddhānaṃ jīvitassa na sakkā kenaci
antarāyo kātuṃ asītiyā anubyañjanānaṃ byāmappabhāya vā na
sakkā kenaci antarāyo kātuṃ candimasuriyadevabrahmānampi hi
pabhā tathāgatassa anubyañjanabyāmappabhāpadesaṃ patvā vihatānubhāvā
honti buddhānaṃ sabbaññutaññāṇassa na sakkā kenaci antarāyo
kātunti imesaṃ catunnaṃ na sakkā kenaci antarāyo kātuṃ. Tasmā
mārena akatantarāyabhikkhaṃ bhagavā sasāvakasaṅgho tadā paribhuñjīti
veditabbo. Evaṃ paribhuñjanto ca ekadivasaṃ. Assosi kho bhagavā
udukkhalasaddanti bhagavā pattha pattha pulakaṃ koṭṭentānaṃ bhikkhūnaṃ
Musalasaṅghaṭṭajanitaṃ udukkhalasaddaṃ suṇi. Tato paraṃ jānantāpi
tathāgatātievamādi yaṃ parato kinnukho so ānanda udukkhalasaddoti pucchi
tassa parihāradassanatthaṃ vuttaṃ. Tatrāyaṃ saṅkhepavaṇṇanā. Tathāgatā
nāma jānantāpi sace tādisaṃ pucchākāraṇaṃ hoti pucchanti sace
pana tādisaṃ pucchākāraṇaṃ natthi jānantāpi na pucchanti. Yasmā
pana buddhānaṃ ajānanaṃ nāma natthi tasmā ajānantāpīti na
vuttaṃ. Kālaṃ viditvā pucchantīti sace tassā pucchāya so
kālo hoti evaṃ taṃ kālaṃ viditvā pucchanti sace na hoti
evampi kālaṃ viditvā na pucchanti. Evaṃ pucchantāpi ca atthasaṃhitaṃ
tathāgatā pucchanti yaṃ atthanissitaṃ kāraṇanissitaṃ tadeva pucchanti
no anatthasaṃhitaṃ. Kasmā. Yasmā anatthasaṃhite setughāto
tathāgatānaṃ. Setu vuccati maggo. Maggeneva tādisassa vacanassa
ghāto samucchedoti vuttaṃ hoti. Idāni atthasaṃhitanti ettha
yaṃ atthanissitaṃ vacanaṃ tathāgatā pucchanti taṃ dassento dvīhi
ākārehītiādimāha. Tattha ākārehīti kāraṇehi. Dhammaṃ
vā desessāmāti atthuppattiyuttaṃ suttaṃ vā pubbacaritakāraṇayuttaṃ
jātakaṃ vā kathayissāma. Sāvakānaṃ vā sikkhāpadaṃ paññāpessāmāti
sāvakānaṃ vā tāya pucchāya vītikkamaṃ pākaṭaṃ katvā garukaṃ  vā lahukaṃ
vā sikkhāpadaṃ paññāpessāma āṇaṃ ṭhapessāmāti. Athakho bhagavā
.pe. Etamatthaṃ ārocesīti ettha natthi kiñci vattabbaṃ. Pubbe
vuttameva hi bhikkhūnaṃ pattha pattha pulakaṃ paṭilābhaṃ 1- sallahukavuttitaṃ
@Footnote: 1. patthapatthapulakapaṭilābhanti ekapadameva.
Sāmapākaparimocanañca ārocento etamatthaṃ ārocesīti vuccati.
Sādhu sādhu ānandāti idaṃ pana bhagavā āyasmantaṃ ānandaṃ
sampahaṃsento āha. Sādhukāraṃ pana datvā dvīsu ākāresu ekaṃ
gahetvā dhammaṃ desento āha tumhehi ānanda sappurisehi vijitaṃ
pacchimā janatā sālimaṃsodanaṃ atimaññissatīti. Tatrāyaṃ adhippāyo
tumhehi ānanda sappurisehi evaṃ dubbhikkhe dullabhapiṇḍe imāya
sallahukavuttitāya iminā ca sallekhena vijitaṃ. Kiṃ vijitanti. Dubbhikkhaṃ
vijitaṃ lobho vijito icchācāro vijito. Kathaṃ. Ayaṃ verañjā
dubbhikkhā samantato pana anantarā gāmanigamā phalabhāranamitasassā
subhikkhā sulabhapiṇḍā handa mayaṃ tattha gantvā paribhuñjissāma
evaṃ santepi bhagavā idheva amhe gaṇhitvā vasatīti ekabhikkhussāpi
cintā vā vighāto vā natthi evaṃ tāva dubbhikkhaṃ vijitaṃ abhibhūtaṃ
attano vase vattitaṃ. Kathaṃ lobho vijito. Ayaṃ verañjā
dubbhikkhā samantato pana anantarā gāmanigamā phalabhāranamitasassā
subhikkhā sulabhapiṇḍā handa mayaṃ tattha gantvā paribhuñjissāmāti
lobhavasena ekabhikkhunāpi ratticchedo vā pacchimikāya tattha vassaṃ
upagacchāmāti vassacchedo vā na kato evaṃ lobho vijito.
Kathaṃ icchācāro vijito. Ayaṃ verañjā dubbhikkhā ime ca
manussā amhe dve tayo māse vasantepi na kismiñci maññanti
yannūna mayaṃ guṇavaṇijjaṃ katvā asuko bhikkhu paṭhamassa jhānassa
lābhī .pe. Asuko chaḷabhiññoti evaṃ manussānaṃ aññamaññaṃ
Pakāsetvā kucchiṃ paṭijaggitvā pacchā sīlaṃ adhiṭṭhaheyyāmāti
ekabhikkhunāpi evarūpā icchā na uppāditā evaṃ icchācāro
vijito abhibhūto attano vase vattitoti. Anāgate pana pacchimā
janatā vihāre nisinnā appakasireneva labhitvāpi kiṃ idaṃ
uttaṇḍulaṃ atikilinnaṃ aloṇaṃ atiloṇaṃ anambilaṃ accambilaṃ ko
iminā atthotiādinā nayena sālimaṃsodanaṃ atimaññissati oñātaṃ
avaññātaṃ karissati. Athavā janapado nāma na sabbakālaṃ
dubbhikkho hoti ekadā dubbhikkho hoti ekadā subhikkho hoti
svāyaṃ yadā subhikkho bhavissati tadā tumhākaṃ sappurisānaṃ imāya
paṭipattiyā pasannā manussā bhikkhūnaṃ yāgukhajjakādippabhedena
anekappakāraṃ sālivikatiṃ maṃsodanañca dātabbaṃ maññissanti taṃ
tumhe nissāya uppannaṃ sakkāraṃ tumhākaṃ sabrahmacārisaṅkhātā
pacchimā janatā tumhākaṃ antare nisīditvā anubhavamānāva atimaññissati
tappaccayaṃ mānañca karissati. Kathaṃ. Kasmā ettakaṃ pakkaṃ kiṃ
tumhākaṃ bhājanāni natthi yattha attano santakaṃ pakkhipitvā
ṭhapeyyāthāti.
     {17} Athakho āyasmā mahāmoggallānotiādīsu. Āyasmāti
piyavacanametaṃ garugāravasappatissādhivacanametaṃ. Mahāmoggallānoti
mahā ca so guṇamahattena moggallāno ca gottenāti
mahāmoggallāno. Etadavocāti etaṃ avoca idāni vattabbaṃ
etarahi bhantetiādivacanaṃ dasseti. Kasmā avoca. Thero kira
Pabbajitvā sattame divase sāvakapāramīñāṇassa matthakaṃ patto
satthārāpi mahiddhikatāya etadagge ṭhapito. So taṃ attano
mahiddhikataṃ nissāya cintesi ayaṃ verañjā dubbhikkhā bhikkhū ca
kilamanti yannūnāhaṃ paṭhaviṃ parivattetvā bhikkhū pappaṭakojaṃ bhojeyyanti.
Athassa etadahosi sace panāhaṃ bhagavato santike viharanto bhagavantaṃ
ayācitvā evaṃ kareyyaṃ na me taṃ assa paṭirūpaṃ yugaggāho viya
bhagavatā saddhiṃ kato bhaveyyāti tasmā yācitukāmo āgantvā
bhagavantaṃ etadavoca. Heṭṭhimatalaṃ sampannanti paṭhaviyā kira
heṭṭhimatale paṭhavīmaṇaḍo paṭhavojo paṭhavīpappaṭako atthi taṃ sandhāya
vadati. Tattha sampannanti madhuraṃ sādhurasanti attho. Yatheva hi
tatrassa rukkho sampannaphalo ca uppannaphalo cāti ettha madhuraphaloti
attho evamidhāpi sampannanti madhuraṃ sādhurasanti veditabbaṃ.
Seyyathāpi khuddakamadhu anīlakanti idaṃ panassa madhuratāya
opammanidassanatthaṃ vuttaṃ. Khuddakamadhūti khuddakamakkhikāhi katamadhu.
Anīlakanti nimmakkhikaṃ nimmakkhikaṇḍakaṃ parisuddhaṃ. Etaṃ kira madhu
sabbamadhūhi aggañca seṭṭhañca surasañca ojavantañca. Tenāha
seyyathāpi khuddakamadhu anīlakaṃ evamassādanti. Sādhāhaṃ bhanteti sādhu
ahaṃ bhante. Ettha ca sādhūti āyācanavacanametaṃ. Paṭhavīparivattanaṃ
āyācanto hi thero bhagavantaṃ evamāha. Parivatteyyanti
ukkujjeyyaṃ heṭṭhimatalaṃ uparimaṃ kareyyaṃ. Kasmā. Evaṃ hi
kate sukhena bhikkhū pappaṭakojaṃ paṭhavīmaṇḍaṃ paribhuñjissantīti. Atha
Bhagavā ananuññātukāmopi theraṃ sīhanādaṃ nadāpetuṃ pucchi ye
pana te moggallāna paṭhavīnissitā pāṇā te kathaṃ karissasīti.
Ye paṭhavīnissitā gāmanigamādīsu pāṇā te paṭhaviyā parivattiyamānāya
ākāse saṇṭhātuṃ asakkonte kathaṃ karissasi kattha ṭhapessasīti.
Atha thero bhagavatā etadagge ṭhapitabhāvānurūpaṃ attano iddhānubhāvaṃ
pakāsento ekāhaṃ bhantetiādimāha. Tassattho ekaṃ ahaṃ
bhante hatthaṃ yathā ayaṃ mahāpaṭhavī evaṃ abhinimmissāmi
paṭhavīsadisaṃ karissāmi evaṃ katvā ye paṭhavīnissitā pāṇā te
ekasmiṃ hatthatale ṭhite pāṇe dutiyahatthatale saṅkāmento viya
tattha saṅkāmessāmīti. Athassa bhagavā āyācanaṃ paṭikkhipanto
alaṃ moggallānātiādimāha. Tattha alanti paṭikkhepavacanaṃ.
Vipallāsampi sattā paṭilabheyyunti viparītaggāhampi sattā
sampāpuṇeyyuṃ. Kathaṃ. Ayannu kho paṭhavī udāhu na ayanti. Athavā
amhākaṃ nukho ayaṃ gāmo udāhu aññesanti. Evaṃ
nigamajanapadakkhettārāmādīsu. Na vā esa vipallāso. Acinteyyo
hi iddhimato iddhivisayo. Evaṃ pana vipallāsaṃ paṭilabheyyuṃ idaṃ
dubbhikkhaṃ nāma na idāneva hoti anāgatepi bhavissati tadā
bhikkhū tādisaṃ iddhimantaṃ sabrahmacāriṃ kuto labhissanti te
sotāpannasakadāgāmianāgāmisukkhavipassakajjhānalābhī paṭisambhidappattā
khīṇāsavāpi samānā iddhibalābhāvā parakulāni piṇḍāya
upasaṅkamissanti tatra manussānaṃ evaṃ bhavissati buddhakāle bhikkhū
Sikkhāsu paripūrīkārino ahesuṃ te guṇe nibbattetvā dubbhikkhakāle
paṭhaviṃ parivattetvā pappaṭakojaṃ paribhuñjiṃsu idāni pana sikkhāya
paripūrīkārino natthi yadi siyuṃ tatheva kareyyuṃ na amhākaṃ
yaṅkiñci pakkaṃ vā āmaṃ vā khādituṃ dadeyyunti evaṃ te
santesuyeva ariyapuggalesu natthi ariyapuggalāti imaṃ vipallāsaṃ
paṭilabheyyuṃ. Vipallāsavasena ca ariye garahantā upavadantā
apāyūpagā bhaveyyuṃ tasmā mā te rucci paṭhaviṃ parivattetunti.
Atha thero imaṃ āyācanaṃ alabhamāno aññaṃ yācanto sādhu
bhantetiādimāha. Tampissa bhagavā paṭikkhipanto alaṃ
moggallānātiādimāha. Tattha kiñcāpi na vuttaṃ vipallāsampi sattā
paṭilabheyyunti atha kho pubbe vuttanayeneva gahetabbaṃ. Atthopi cassa
vuttasadisoyeva veditabbo. Yadi pana bhagavā anujāneyya thero
kiṃ kareyyāti. Mahāsamuddaṃ ekena padavītihārena atikkamitabbaṃ
mātikāmattaṃ adhiṭṭhahitvā naḷerupucimandato uttarakuruṃ abhimukhaṃ maggaṃ
nīharitvā uttarakuruṃ gamanāgamanasampanne ṭhāne katvā dasseyya yathā
bhikkhū gocaragāmaṃ viya yathāsukhaṃ piṇḍāya pavisitvā nikkhameyyunti.
            Niṭṭhitā mahāmoggallānassa sīhanādakathā.
     {18} Idāni āyasmā upāli vinayappaññattiyā mūlato pabhūti nidānaṃ
dassetuṃ sārīputtattherassa sikkhāpadapaṭisaṃyuttaṃ vitakkuppādaṃ dassento
atha kho āyasmato sārīputtassātiādimāha. Tattha raho gatassāti
rahasi gatassa. Paṭisallīnassāti paṭisallīnassa ekībhāvaṃ gatassa.
Katamesānanti atītesu vipassiādīsu buddhesu katamesaṃ. Ciraṃ assa
ṭhiti cirā vā assa ṭhitīti ciraṭṭhitikaṃ. Sesamettha uttānapadatthameva.
Kiṃ pana thero imaṃ attaparivitakkaṃ sayaṃ vinicchinituṃ na sakkotīti.
Vuccate. Sakkoti ca na sakkoti ca. Ayaṃ hi imesaṃ nāma
buddhānaṃ sāsanaṃ na ciraṭṭhitikaṃ ahosi imesaṃ ciraṭṭhitikanti ettakaṃ
sakkoti vinicchinituṃ iminā pana kāraṇena na ciraṭṭhitikaṃ ahosi
iminā ciraṭṭhitikanti etaṃ na sakkoti. Mahāpadumatthero panāha
etampi soḷasavidhāya paññāya matthakappattassa aggasāvakassa na
bhāriyaṃ sammāsambuddhena pana saddhiṃ ekaṭṭhāne vasantassa sayaṃ
vinicchayakaraṇaṃ tulaṃ chaḍḍetvā hatthena tulanasadisaṃ hotīti bhagavantaṃyeva
upasaṅkamitvā pucchi. Athassa bhagavā pucchaṃ visajjento bhagavato
ca sārīputta vipassissātiādimāha. Taṃ uttānatthameva. {19} Puna
thero kāraṇaṃ pucchanto ko nukho bhante hetūtiādimāha.
Tattha ko nukho bhanteti kāraṇapucchā. Tassa katamo nukho
bhanteti attho. Hetu paccayoti ubhayametaṃ kāraṇādhivacanaṃ.
Kāraṇaṃ hi yasmā tena tassa phalaṃ hinoti pavattati tasmā
hetūti vuccati. Yasmā taṃ paṭicca eti pavattati tasmā
paccayoti vuccati. Evaṃ atthato ekampi vohāravasena
vacanasiliṭṭhatāya ca tatra tatra etaṃ ubhayampi vuccati. Sesamettha
uttānatthameva. Idāni taṃ hetuñca paccayañca dassetuṃ bhagavā
ca sārīputta vipassītiādimāha. Tattha kilāsuno ahesunti
Na ālasiyakilāsuno. Na hi buddhānaṃ ālasiyaṃ vā osannaviriyatā
vā atthi. Buddhā hi ekassa vā dvinnaṃ vā sakalacakkavāḷassa
vā dhammaṃ desentā samakeneva ussāhena desenti na parisāya
appabhāvaṃ disvā osannaviriyā honti nāpi mahantabhāvaṃ disvā
ussannaviriyā. Yathā hi sīho migarājā sattannaṃ divasānaṃ accayena
gocarāya pakkamanto khuddake vā mahante vā pāṇe disvā
ekasadiseneva vegena patati taṃ kissa hetu mā me javo
parihāyīti evaṃ buddhā appakāya vā mahatiyā vā parisāya
samakeneva ussāhena dhammaṃ desenti taṃ kissa hetu mā no
dhammagarukā 1- parihāyīti. Dhammagaruno hi buddhā dhammagāravāti.
Yathā pana amhākaṃ bhagavā mahāsamuddaṃ pūrayamāno viya vitthārena
dhammaṃ desesi evaṃ te na desesuṃ. Kasmā. Sattānaṃ
apparajakkhatāya. Tesaṃ kira kāle dīghāyukā sattā apparajakkhā
ahesuṃ. Te catussaccapaṭisaṃyuttaṃ ekagāthampi sutvā dhammaṃ abhisamenti
tasmā na vitthārena dhammaṃ desesuṃ. Teneva kāraṇena appakañca
nesaṃ ahosi suttaṃ .pe. Vedallanti. Tattha suttādīnaṃ nānattaṃ
paṭhamasaṅgītivaṇṇanāyaṃ vuttameva. Appaññattaṃ sāvakānaṃ sikkhāpadanti
sāvakānaṃ niddosatāya dosānurūpatāya paññāpetabbaṃ sattāpattikkhandhavasena
āṇāsikkhāpadaṃ appaññattaṃ. Anuddiṭṭhaṃ pāṭimokkhanti 2-
@Footnote: 1. dhammagarutāti bhaveyya .  2. ādimetaṃ mukhametaṃ pamukhametaṃ kusalānaṃ dhammānanti
@tassa padabhājane vuttattā pātimokkhantipi mati.
Anvaḍḍhamāsaṃ āṇāpāṭimokkhaṃ anuddiṭṭhaṃ ahosi.
Ovādapāṭimokkhameva te uddisiṃsu. Tampi ca no anvaḍḍhamāsaṃ.
Tathā hi vipassī bhagavā channaṃ channaṃ vassānaṃ sakiṃ sakiṃ
ovādapāṭimokkhaṃ uddisi. Tañcakho sāmaṃyeva. Sāvakā panassa attano
attano vasanaṭṭhānesu na uddisiṃsu. Sakalajambudīpe ekasmiṃyeva
ṭhāne bandhumatiyā rājadhāniyā kheme migadāye vipassissa bhagavato
vasanaṭṭhāne sabbopi bhikkhusaṅgho uposathaṃ akāsi. Tañcakho
saṅghūposathameva na gaṇūposathaṃ na puggalūposathaṃ na pārisuddhiuposathaṃ
na adhiṭṭhānūposathaṃ. Tadā kira jambudīpe caturāsītivihārasahassāni
honti. Ekamekasmiṃ 1- vihāre abbokiṇṇāni dasaṃpi vīsaṃpi tiṃsaṃpi
bhikkhusahassāni vasanti bhiyyopi vasanti. Uposathārocitakā devatā
tattha tattha gantvā ārocenti mārisā ekaṃ vassaṃ atikkantaṃ
dve tīṇi cattāri pañca vassāni atikkantāni idaṃ chaṭṭhaṃ vassaṃ
āgaminiyā puṇṇamāsiniyā buddhadassanatthaṃ uposathakaraṇatthañca
gantabbaṃ sampatto vo sannipātakāloti. Tato sānubhāvā
bhikkhū attano ānubhāvena gacchanti. Itare devatānubhāvena.
Kathaṃ. Te kira bhikkhū pācīnasamuddante pacchimauttaradakkhiṇasamuddante
vā ṭhitā gamiyavattaṃ pūretvā pattacīvaramādāya gacchāmāti cittaṃ
uppādenti. Saha cittuppādā uposathaggaṃ gatāva honti. Te
vipassisammāsambuddhaṃ abhivādetvā nisīdanti. Bhagavāpi sannisinnāya
@Footnote: 1. ekekasmiṃ.
Parisāya imaṃ ovādapāṭimokkhaṃ uddisati
               khantī paramaṃ tapo tītikkhā
               nibbānaṃ paramaṃ vadanti buddhā
               na hi pabbajito parūpaghātī
               samaṇo hoti paraṃ viheṭhayanto
       sabbapāpassa akaraṇaṃ      kusalassūpasampadā
       sacittapariyodapanaṃ        etaṃ buddhāna sāsanaṃ
       anupavādo anupaghāto    pāṭimokkhe ca saṃvaro
       mattaññutā ca bhattasmiṃ    pantañca sayanāsanaṃ
       adhicitte ca āyogo    etaṃ buddhāna sāsananti 1-.
Eteneva upāyena itaresampi buddhānaṃ pāṭimokkhuddeso veditabbo.
Sabbabuddhānaṃ hi imā tissova ovādapāṭimokkhagāthāyo honti.
Tā dīghāyukabuddhānaṃ yāva sāsanapariyantā uddesamāgacchanti.
Appāyukabuddhānaṃ pana paṭhamabodhiyaṃyeva. Sikkhāpadappaññattikālato
pana pabhūti āṇāpāṭimokkhameva uddisiyati. Tañcakho bhikkhūyeva
uddisanti na buddhā. Tasmā amhākampi bhagavā paṭhamabodhiyaṃ
vīsativassamattameva idaṃ ovādapāṭimokkhaṃ uddisi. Athekadivasaṃ
pubbārāme migāramātupāsāde nisinno bhikkhū āmantesi na
dānāhaṃ bhikkhave ito paraṃ uposathaṃ karissāmi pāṭimokkhaṃ uddisissāmi
tumheva dāni bhikkhave ito paraṃ uposathaṃ kareyyātha pāṭimokkhaṃ
@Footnote: 1. dī. mahā. 10/57.
Uddiseyyātha aṭṭhānametaṃ bhikkhave anavakāso yaṃ tathāgato
aparisuddhāya parisāya uposathaṃ kareyya pāṭimokkhaṃ uddiseyyāti 1-.
Tato paṭṭhāya bhikkhū āṇāpāṭimokkhaṃ uddisanti. Idaṃ
āṇāpāṭimokkhaṃ tesaṃ anuddiṭṭhaṃ ahosi. Tena vuttaṃ anuddiṭṭhaṃ
pāṭimokkhanti. Tesaṃ buddhānanti tesaṃ vipassiādīnaṃ tiṇṇaṃ
buddhānaṃ. Antaradhānenāti khandhantaradhānena. Parinibbānenāti
vuttaṃ hoti. Buddhānubuddhānanti ye tesaṃ buddhānaṃ anubuddhā
sammukhasāvakā tesañca khandhantaradhānena. Ye te pacchimā
sāvakāti ye te sammukhasāvakānaṃ santike pabbajitā pacchimā
sāvakā. Nānānāmāti buddharakkhito dhammarakkhito saṅgharakkhitoti-
ādināmavasena vividhanāmā. Nānāgottāti gotamo moggallānoti-
ādigottavasena vividhagottā. Nānājaccāti khattiyo brāhmaṇoti-
ādijātivasena nānājaccā. Nānākulā pabbajitāti
khattiyakulādivasena vā uccanīcauḷārānuḷārabhogādikulavasena vā vividhakulā
nikkhamma pabbajitā. Te taṃ brahmacariyanti te pacchimā sāvakā
yasmā ekanāmā ekagottā ekajātiyā ekakulā pabbajitā amhākaṃ
sāsanaṃ tanti paveṇīti attano bhāraṃ katvā brahmacariyaṃ rakkhanti ciraṃ
pariyattidhammaṃ pariharanti ime ca tādisā na honti tasmā
aññamaññaṃ viheṭhentā vilomaṃ gaṇhantā asuko thero jānissati
asko thero jānissatīti sithilaṃ karontā taṃ brahmacariyaṃ khippaññeva
@Footnote: 1. vi. cullavagga. 7/292.
Antaradhāpesuṃ saṅgahaṃ āropetvā na rakkhiṃsu. Seyyathāpīti
tassatthassa opammanidassanaṃ. Vikīratīti vikkhipati. Vidhamatīti
ṭhānantaraṃ neti. Viddhaṃsetīti ṭhitaṭṭhānato apaneti. Yathātaṃ
suttena asaṅgahitattāti yathā suttena agaṇṭhitattā abaddhattā
evaṃ vikīrati. Yathā suttena asaṅgahitāni vikīriyanti evaṃ
vikīratīti vuttaṃ hoti. Evameva khoti opammasampaṭipādanaṃ.
Antaradhāpesunti vaggasaṅgahapaṇṇāsasaṅgahādīhi asaṅgaṇhantā yaṃ
yaṃ attano ruccati taṃ tadeva gahetvā sesaṃ vināsesuṃ adassanaṃ
nayiṃsu. Kilāsuno ca te bhagavanto ahesuṃ sāvakānaṃ cetasā
ceto paricca ovaditunti apica sārīputta te buddhā attano
cetasā sāvakānaṃ ceto paricca paricchinditvā ovadituṃ kilāsuno
ahesuṃ paracittaṃ ñatvā anusāsanaṃ na bhāriyato na papañcato
addasiṃsu. Bhūtapubbaṃ sārīputtātiādi tesaṃ kilāsubhāvappakāsanatthaṃ
vuttaṃ. Bhiṃsanaketi bhayānake bhayajanake. Evaṃ vitakkethāti
nekkhammavitakkādayo tayo kusalavitakke vitakketha. Mā evaṃ
vitakkayitthāti kāmavitakkādayo tayo akusalavitakke mā
vitakkayittha. Evaṃ manasi karothāti aniccaṃ dukkhamanattā asubhanti
manasi karotha. Mā evaṃ manasākatthāti niccaṃ sukhaṃ attā
subhanti mā manasi akattha. Idaṃ pajahathāti akusalaṃ pajahatha.
Idaṃ upasampajja viharathāti kusalaṃ upasampajja paṭilabhitvā
nipphādetvā viharatha. Anupādāya āsavehi cittāni vimucciṃsūti
Aggahetvā vimucciṃsu. Tesaṃ hi cittāni yehi āsavehi vimucciṃsu
na te tāni gahetvā vimucciṃsu. Anuppādanirodhena pana nirujjhamānā 1-
aggahetvā vimucciṃsu. Tena vuttaṃ anupādāya āsavehi cittāni
vimucciṃsūti. Sabbepi te arahattaṃ pattā suriyaraṃsisamphuṭṭhamiva
padumavanaṃ vikasitacittā ahesuṃ. Tatra sudaṃ sāriputta bhiṃsanakassa
vanasaṇḍassa bhiṃsanakatasmiṃ hotīti tatrāti purimavacanāpekkhanaṃ.
Sudanti padapūraṇamatte nipāto. Sārīputtāti ālapanaṃ. Ayaṃ
panettha atthayojanā. Tatrāti yaṃ vuttaṃ aññatarasmiṃ bhiṃsanake
vanasaṇḍeti tatra yo so bhiṃsanakoti vanasaṇḍo vutto tassa
bhiṃsanakassa vanasaṇḍassa bhiṃsanakabhāvo bhiṃsanakatā bhiṃsanakatasmiṃ
bhiṃsanakakiriyāya hotīti attho. Kiṃ hoti. Idaṃ hoti yokoci
avītarāgo .pe. Lomāni haṃsantīti. Athavā tatrāti sāmiatthe
bhummaṃ. Su iti nipāto kiṃsu nāma te bhonto samaṇabrāhmaṇātiādīsu
viya. Idanti adhippetamatthaṃ paccakkhaṃ viya katvā dassanavacanaṃ.
Su idanti sudaṃ. Sandhivasena ikāralopo veditabbo
cakkhundriyaṃ itthindrayaṃ anaññātaññassāmītindriyaṃ kiṃsūdha vittantiādīsu
viya. Ayaṃ panettha atthayojanā. Tassa sārīputta
bhiṃsanakassa vanasaṇḍassa bhiṃsanakatasmiṃ idaṃ su hoti.
Bhiṃsanakatasmintibhiṃsanakabhāveti attho. Ekassa takārassa lopo daṭṭhabbo.
Bhiṃsanakattasmintiyeva vā pāṭho. Bhiṃsanakatāya iti vā vattabbe
liṅgavipallāso kato. Nimittatthe cettha bhummavacanaṃ. Tasmā
@Footnote: 1. nirujjhamāneti yojanāpāṭho.
Evaṃ sambandho veditabbo bhiṃsanakabhāve idaṃ su hoti bhiṃsanakabhāvanimittaṃ
bhiṃsanakabhāvahetu bhiṃsanakabhāvapaccayā idaṃ su hoti yokoci
avītarāgo taṃ vanasaṇḍaṃ pavisati yebhuyyena lomāni haṃsantīti
bahutarāni lomāni haṃsanti uddhamukhāni sūcisadisāni kaṇṭakasadisāni
ca hutvā tiṭṭhanti appāni na haṃsanti bahutarānaṃ vā sattānaṃ
haṃsanti appakānaṃ atisūrapurisānaṃ na haṃsanti. Idāni ayaṃ kho
sārīputta hetūtiādi nigamanaṃ. Yañcettha antarantarā na vuttaṃ
taṃ uttānatthameva tasmā pālikkameneva veditabbaṃ. Yaṃ pana
vuttaṃ na ciraṭṭhitikaṃ ahosīti taṃ purisayugavasena vuttanti veditabbaṃ.
Vassagaṇanāya hi vipassissa bhagavato asītivassasahassāni āyu
sammukhasāvakānampissa tattakameva. Evaṃ yvāssa sabbapacchimako
sāvako tena saha ghaṭetvā satasahassaṃ saṭṭhimattāni ca vassasahassāni
brahmacariyaṃ aṭṭhāsi. Purisayugavasena pana yugaparamparāya āgantvā
dveyeva purisayugāni aṭṭhāsi. Tasmā na ciraṭṭhitikanti vuttaṃ.
Sikhissa pana bhagavato sattativassasahassāni āyu sammukhasāvakānampissa
tattakameva. Vessabhussa bhagavato saṭṭhivassasahasasāni āyu
sammukhasāvakānampissa tattakameva. Evaṃ tesampi ye sabbapacchimasāvakā
tehi saha ghaṭetvā satasahassato uddhaṃ cattāḷīsamattāni vīsatimattāni
ca vassasahassāni brahmacariyaṃ aṭṭhāsi. Purisayugavasena pana
yugaparamparāya āgantvā dve dveyeva purisayugāni aṭṭhāsi. Tasmā
na ciraṭṭhitikanti vuttaṃ. {20} Evaṃ āyasmā sārīputto tiṇṇaṃ
Buddhānaṃ brahmacariyassa na ciraṭṭhitikāraṇaṃ sutvā itaresaṃ tiṇṇaṃ
brahmacariyassa ciraṭṭhitikāraṇaṃ sotukāmo puna bhagavantaṃ ko pana
bhante hetūtiādinā nayena pucchi. Bhagavāpissa byākāsi. Taṃ
sabbaṃ vuttapaṭipakkhavasena veditabbaṃ. Ciraṭṭhitikabhāvepi cettha tesaṃ
buddhānaṃ āyuparimāṇatopi purisayugatopi ubhayathā ciraṭṭhitikatā
veditabbā. Kakusandhassa hi bhagavato cattāḷīsavassasahassāni āyu
konāgamanassa bhagavato tiṃsavassasahassāni kassapassa bhagavato
vīsativassasahassāni sammukhasāvakānampi tesaṃ tattakameva. Bahūni ca
nesaṃ sāvakayugāni paramparāya brahmacariyaṃ pavattesuṃ. Evaṃ
tesaṃ āyuparimāṇatopi sāvakayugatopi ubhayathā brahmacariyaṃ ciraṭṭhitikaṃ
ahosi. Amhākaṃ pana bhagavato kassapassa bhagavato upaḍḍhāyuppamāṇe
dasavassasahassāyukakāle uppajjitabbaṃ siyā taṃ asambhuṇantena
pañcavassasahassāyukakāle ekavassasahassāyukakāle pañcavassasatāyukakālepi
vā uppajjitabbaṃ siyā yasmā panassa buddhattakārake
dhamme esantassa pariyesantassa ñāṇaṃ paripācentassa gabbhaṃ
gaṇhāpentassa vassasatāyukakāle ñāṇaṃ paripākamagamāsi tasmā
atiparittāyukakāle uppanno tenassa sāvakaparamparāvasena ciraṭṭhitikampi
brahmacariyaṃ āyuparimāṇavasena vassagaṇanāya aciraṭṭhitikamevāti vattaṃ
vaṭṭati.
     {21} Athakho āyasmā sārīputtoti ko anusandhi. Evaṃ tiṇṇaṃ
buddhānaṃ brahmacariyassa ciraṭṭhitikāraṇaṃ sutvā sikkhāpadappaññattiyeva
Ciraṭṭhitikabhāvahetūti niṭṭhaṃ gantvā bhagavatopi brahmacariyassa
ciraṭṭhitikabhāvaṃ icchanto āyasmā sārīputto bhagavantaṃ sikkhāpadappaññattiṃ
yāci. Tassā yācanavidhidassanatthametaṃ vuttaṃ athakho āyasmā
sārīputto uṭṭhāyāsanā .pe. Ciraṭṭhitikanti. Tattha addhaniyanti
addhānakkhamaṃ. Dīghakālikanti vuttaṃ hoti. Sesaṃ uttānatthameva.
Athassa bhagavā na tāvāyaṃ sikkhāpadappaññattikāloti pakāsento
āgamehi tvaṃ sārīputtātiādimāha. Tattha āgamehi tvanti
tiṭṭha tāva tvaṃ. Adhivāsehi tāva tvanti vuttaṃ hoti. Ādaravasena
cetaṃ dvikkhattuṃ vuttaṃ. Etena bhagavā sikkhāpadappaññattiyā
sāvakānaṃ visayabhāvaṃ paṭikkhipitvā buddhavisayo sikkhāpadappaññattīti
āvikaronto tathāgatovātiādimāha. Ettha ca tatthāti
sikkhāpadappaññattiyācanāpekkhaṃ bhummavacanaṃ. Tatrāyaṃ yojanā yaṃ
vuttaṃ tayā sikkhāpadaṃ paññāpeyyāti tattha tassā
sikkhāpadappaññattiyā tathāgatoyeva kālaṃ jānissatīti. Evaṃ vatvā akālaṃ
tāva dassetuṃ na tāva sārīputtātiādimāha. Tattha āsavā
tiṭṭhanti etesūti āsavehi ṭhātabbā na vokkamitabbāti vā
āsavaṭṭhāniyā. Yesu diṭṭhadhammikasamparāyikā dukkhāsavā ca kilesāsavā ca
parūpavādavippaṭisāravadhabandhanādayo ceva apāyadukkhavisesabhūtā ca āsavā
tiṭṭhantiyeva yasmā nesaṃ te kāraṇaṃ hontīti attho.
Te āsavaṭṭhāniyā vītikkamadhammā yāva na saṅghe pātubhavanti na
tāva satthā sāvakānaṃ sikkhāpadaṃ paññāpetīti ayamettha yojanā.
Yadi hi paññāpeyya parūpavādā parūpārambhā garahadosā na
parimucceyya. Kathaṃ. Paññāpentena hi yo pana bhikkhu methunaṃ
dhammaṃ paṭiseveyyātiādi sabbaṃ paññāpetabbaṃ bhaveyya. Adisvā
ca vītikkamadosaṃ imaṃ paññattiṃ ñatvā pare evaṃ upavādañca
upārambhañca garahañca pavatteyyuṃ kathaṃ hi nāma samaṇo gotamo
bhikkhusaṅgho me anvāyiko vacanakaroti ettāvatā sikkhāpadehi
paliveṭhessati pārājikaṃ paññāpessati nanu ime kulaputtā
mahantañca bhogakkhandhaṃ mahantañca ñātiparivaṭṭaṃ hatthagatāni ca
rajjānipi pahāya pabbajitā ghāsacchādanaparamatāya santuṭṭhā
sikkhāya tibbagāravā kāye ca jīvite ca nirapekkhā viharanti
tesu nāma ko lokāmisabhūtaṃ methunaṃ vā paṭisevissati parabhaṇḍaṃ vā
harissati parassa vā iṭṭhaṃ kantaṃ atimadhuraṃ jīvitaṃ upacchindissati
abhūtaguṇakathāya vā jīvitaṃ kappessati nanu pārājike appaññattepi
pabbajjāsaṅkhepenevetaṃ pākaṭaṃ katanti. Tathāgatassapi thāmañca
balañca sattā na jāneyyuṃ paññattampi sikkhāpadaṃ kuppeyya
na yathāṭhāne tiṭṭheyya. Seyyathāpi nāma akusalo vejjo kañci
anuppannagaṇḍaṃ purisaṃ pakkositvā ehambho purisa imasmiṃ te
sarīrappadese mahāgaṇḍo uppajjitvā anayabyasanaṃ pāpessati
paṭikacceva naṃ tikicchāpehīti vatvā sādhācariya tvaṃyeva naṃ
tikicchassūti vutto tassa arogaṃ sarīrappadesaṃ phāletvā lohitaṃ
nīharitvā ālepanabandhanadhovanādīhi taṃ padesaṃ sañchaviṃ katvā taṃ
Purisaṃ vadeyya mahārogo te mayā tikicchito dehi me
deyyadhammanti. So taṃ kimayaṃ bālavejjo vadati kataro kira me
iminā rogo tikicchito nanu me ayaṃ dukkhañca janesi lohitakkhayañca
maṃ pāpesīti evaṃ upavadeyya ceva upārambheyya ca garaheyya ca
na cāssa guṇaṃ jāneyya evameva yadi anuppanne vītikkamadose
satthā sāvakānaṃ sikkhāpadaṃ paññāpeyya parūpavādādīhi ca na
parimucceyya na cāssa thāmaṃ vā balaṃ vā sattā jāneyyuṃ
paññattampi sikkhāpadaṃ kuppeyya na yathāṭhāne tiṭṭheyya.
Tasmā vuttaṃ na tāva sārīputta satthā sāvakānaṃ .pe.
Pātubhavantīti. Evaṃ akālaṃ dassetvā puna kālaṃ dassetuṃ yato
ca kho sārīputtātiādimāha. Tattha yatoti yadā. Yasmiṃ kāleti
vuttaṃ hoti. Sesaṃ vuttānusāreneva veditabbaṃ. Ayaṃ vā ettha
saṅkhepattho. Yasmiṃ nāma kāle āsavaṭṭhāniyā dhammāti saṅkhaṃ
gatā vītikkamadosā saṅghe pātubhavanti tadā satthā sāvakānaṃ
sikkhāpadaṃ paññāpeti uddisati pāṭimokkhaṃ kasmā tesaṃyeva
āsavaṭṭhāniyā dhammāti saṅkhaṃ gatānaṃ vītikkamadosānaṃ paṭighātāya.
Evaṃ paññāpento yathā nāma kusalo vejjo uppannaṃ gaṇḍaṃ
phālanālepanabandhanadhovanādīhi tikicchanto ropetvā sañchaviṃ katvā
na tveva upavādādiraho hoti sake ca ācariyake viditānubhāvo
hutvā sakkāraṃ pāpuṇāti evaṃ na ca upavādādiraho hoti
sake ca sabbaññuvisaye viditānubhāvo hutvā sakkāraṃ pāpuṇāti
Tañcassa sikkhāpadaṃ akuppaṃ hoti yathāṭhāne tiṭṭhatīti. Evaṃ
āsavaṭṭhāniyānaṃ dhammānaṃ anuppattiṃ sikkhāpadappaññattiyā akālaṃ
uppattiñca kālanti vatvā idāni tesaṃ dhammānaṃ anuppattikālañca
dassetuṃ na tāva sārīputta idhekaccetiādimāha. Tattha
uttānatthāni padāni pālivaseneva veditabbāni. Ayaṃ pana
anuttānapadavaṇṇanā. Rattiyo jānantīti rattaññū. Attano
pabbajitadivasato paṭṭhāya pahutā rattiyo jānanti cirapabbajitāti
vuttaṃ hoti. Rattaññūbhi mahattaṃ rattaññumahattaṃ. Cirapabbajitehi
mahantabhāvanti attho. Tatra rattaññumahattaṃ patte saṅghe upasenaṃ
vaṅgantaputtaṃ ārabbha sikkhāpadaṃ paññattanti veditabbaṃ. So
hāyasmā ūnadasavasse bhikkhū upasampādente disvā ekavasso
saddhivihāriyaṃ upasampādesi. Athakho bhagavā sikkhāpadaṃ paññāpesi
na bhikkhave ūnadasavassena upasampādetabbo yo upasampādeyya
āpatti dukkaṭassāti 1-. Evaṃ paññatte sikkhāpade puna bhikkhū
dasavassamhā dasavassamhāti bālā abyattā upasampādenti. Atha
bhagavā aparampi sikkhāpadaṃ paññāpesi na bhikkhave bālena abyattena
dasavassena upasampādetabbo yo upasampādeyya āpatti
dukkaṭassa anujānāmi bhikkhave byattena bhikkhunā paṭibalena dasavassena
vā atirekadasavassena vā upasampādetunti 2-. Rattaññumahattaṃ
pattakāle dve sikkhāpadāni paññattāni. Vepullamahattanti
@Footnote: 1. vi. mahāvagga. 4/109.   2. vi. mahāvagga. 4/110.
Vipulabhāvena mahattaṃ. Saṅgho hi yāva na theranavamajjhimānaṃ vasena
vepullamahattaṃ patto hoti tāva senāsanāni pahonti sāsane
ekacce āsavaṭṭhāniyā dhammā na uppajjanti vepullamahattaṃ
patte pana te uppajjanti. Atha satthā sikkhāpadaṃ paññāpeti.
Tattha vepullamahattaṃ patte saṅghe paññattasikkhāpadāni yo pana bhikkhu
anupasampannena uttaridvirattatirattaṃ sahaseyyaṃ kappeyya pācittiyaṃ
yā pana bhikkhunī anuvassaṃ vuṭṭhāpeyya pācittiyaṃ yā pana bhikkhunī
ekaṃ vassaṃ dve vuṭṭhāpeyya pācittiyanti iminā nayena veditabbāni.
Lābhaggamahattanti lābhassa aggamahattaṃ. Yo lābhassa aggo
uttamo mahantabhāvo taṃ patto hotīti attho. Lābhena vā
aggamahattampi lābhena seṭṭhattañca mahantattañca pattoti attho.
Saṅgho hi yāva na lābhaggamahattaṃ patto hoti tāva na lābhaṃ
paṭicca āsavaṭṭhāniyā dhammā uppajjanti patte pana uppajjanti.
Atha satthā sikkhāpadaṃ paññāpeti yo pana bhikkhu acelakassa vā
paribbājakassa vā paribbājikāya vā sahatthā khādanīyaṃ vā bhojanīyaṃ
vā dadeyya pācittiyanti. Idaṃ hi lābhaggamahattaṃ patte saṅghe
sikkhāpadaṃ paññattaṃ. Bāhusaccamahattanti bāhusaccassa
mahantabhāvaṃ. Saṅgho hi yāva na bāhusaccamahattaṃ patto hoti tāva
na āsavaṭṭhāniyā dhammā uppajjanti. Bāhusaccamahattaṃ patte
pana yasmā ekampi nikāyaṃ dvepi .pe. Pañcapi nikāye
uggahetvā ayoniso ummujjamānā puggalā rasena rasaṃ saṃsandetvā
Uddhammaṃ ubbinayaṃ satthusāsanaṃ dīpenti. Atha satthā yo pana
bhikkhu evaṃ vadeyya tathāhaṃ bhagavatā dhammaṃ desitaṃ ājānāmi
.pe. Samaṇuddesopi ce evaṃ vadeyyātiādinā nayena sikkhāpadaṃ
paññāpetīti. Evaṃ bhagavā āsavaṭṭhāniyānaṃ dhammānaṃ
anuppattikālañca uppattikālañca dassetvā tasmiṃ samaye sabbasopi tesaṃ
abhāvaṃ dassento nirabbudo hi sārīputtātiādimāha. Tattha
nirabbudoti abbudavirahito. Abbudāti vuccanti corā. Niccoroti
attho. Coroti ca imasmiṃ atthe dussīlā adhippetā. Te
hi assamaṇā hutvā samaṇapaṭiññatāya paresaṃ paccaye corenti
tasmā nirabbudo niccoro niddussīloti vuttaṃ hoti. Nirādīnavoti
nirupaddavo nirupasaggo. Dussīlādīnavavirahitoyevāti vuttaṃ hoti.
Apagatakāḷakoti kāḷakā vuccanti dussīlāyeva. Te hi suvaṇṇavaṇṇāpi
samānā kāḷakadhammasamāyogā kāḷakātveva veditabbā.
Tesaṃ abhāvā apagatakāḷako. Apahatakāḷakotipi pāṭho. Suddhoti
apagatakāḷakattāyeva suddho. Pariyodātoti pabhassaro. Sāre
patiṭṭhitoti sāroti vuccanti sīlasamādhipaññāvimuttivimuttiñāṇadassanaguṇā.
Tasmiṃ sāre patiṭṭhitattā sāre patiṭṭhito. Evaṃ
sāre patiṭṭhitabhāvaṃ vatvā puna so cassa sāre patiṭṭhitabhāvo evaṃ
veditabboti dassento imesaṃ hi sārīputtātiādimāha. Tatrāyaṃ
saṅkhepavaṇṇanā yānīmāni verañjāyaṃ vassāvāsaṃ upagatāni pañca
bhikkhusatāni imesaṃ yo guṇavasena pacchimako sabbaparittaguṇo
Bhikkhu so sotāpannoti. Sotāpannoti sotaṃ āpanno.
Sototi ca maggassetaṃ adhivacanaṃ. Sotāpannoti tena samannāgatassa
puggalassa. Yathāha. Soto sototi hīdaṃ sārīputta vuccati
katamo nukho sārīputta sototi. Ayameva hi bhante ariyo
aṭṭhaṅgiko maggo seyyathīdaṃ sammādiṭṭhi .pe. Sammāsamādhīti.
Sotāpanno sotāpannoti hīdaṃ sārīputta vuccati katamo nukho
sārīputta sotāpannoti. Yo hi bhante iminā ariyena aṭṭhaṅgikena
maggena samannāgato ayaṃ vuccati sotāpanno soyamāyasmā
evannāmo evaṃgottoti. Idha pana maggena phalassa nāmaṃ dinnaṃ
tasmā phalaṭṭho sotāpannoti veditabbo. Avinipātadhammoti
vinipātetīti vinipāto. Nāssa vinipāto dhammoti avinipātadhammo.
Na attānaṃ apāyesu vinipātanasabhāvoti vuttaṃ hoti. Kasmā.
Ye dhammā apāyagamaniyā tesaṃ parikkhayā. Vinipātanaṃ vā vinipāto.
Nāssa vinipāto dhammoti avinipātadhammo. Apāyesu
vinipātanasabhāvo assa natthīti vuttaṃ hoti. Sammattaniyāmena maggena
niyatattā niyato. Sambodhi paraṃ ayanaṃ parā gati assāti
sambodhiparāyano. Uparimaggattayaṃ avassaṃ sampāpakoti attho.
Kasmā. Paṭiladdhapaṭhamamaggattāti.
     {22} Evaṃ dhammasenāpatiṃ saññāpetvā verañjāyaṃ taṃ vassāvāsaṃ
vītināmetvā vuṭṭhavasso mahāpavāraṇāya pavāretvā athakho bhagavā
āyasmantaṃ ānandaṃ āmantesi. Āmantesīti ālapi abhāsi
Sambodhesi. Kinti. Āciṇṇaṃ kho panetantievamādiṃ.
Āciṇṇanti caritaṃ vattamanudhammatā.
     Taṃ kho panetaṃ āciṇṇaṃ duvidhaṃ hoti buddhāciṇṇaṃ
sāvakāciṇṇanti. Katamaṃ buddhāciṇṇaṃ. Idantāva ekaṃ yehi nimantitā
vassaṃ vasanti na te anapaloketvā anāpucchitvā janapadacārikaṃ
pakkamanti. Sāvakā pana apaloketvā vā anapaloketvā vā
yathāsukhaṃ pakkamanti. Aparampi buddhāciṇṇaṃ vuṭṭhavassā pavāretvā
janasaṅgahatthāya janapadacārikaṃ pakkamantiyeva. Janapadacārikaṃ carantā
ca mahāmaṇḍalaṃ majjhimamaṇḍalaṃ antimamaṇḍalanti imesaṃ tiṇṇaṃ
maṇḍalānaṃ aññatarasmiṃ maṇḍale caranti. Tattha mahāmaṇḍalaṃ
navayojanasatikaṃ. Majjhimamaṇḍalaṃ chayojanasatikaṃ. Antimamaṇḍalaṃ
tiyojanasatikaṃ. Yadā mahāmaṇḍale cārikaṃ caritukāmā honti
mahāpavāraṇāya pavāretvā pāṭipadadivase mahābhikkhusaṅghaparivārā
nikkhamitvā gāmanigamādīsu mahājanaṃ āmisapaṭiggahena anuggahantā
dhammadānena cassa vivaṭṭūpanissitaṃ kusalaṃ vaḍḍhentā navahi māsehi
janapadacārikaṃ pariyosāpenti. Sace pana antovasse bhikkhūnaṃ
samathavipassanā taruṇā honti mahāpavāraṇāya appavāretvā
pavāraṇāsaṅgahaṃ datvā kattikapuṇṇamāya pavāretvā migasirassa
paṭhamadivase mahābhikkhusaṅghaparivārā nikkhamitvā vuttanayeneva
majjhimamaṇḍale aṭṭhahi māsehi cārikaṃ pariyosāpenti. Sace pana
nesaṃ vuṭṭhavassānaṃ aparipakkindriyā veneyyasattā honti. Tesaṃ
Indriyaparipākaṃ āgamentā migasiramāsampi tattheva vasitvā
pussamāsassa paṭhamadivase mahābhikkhusaṅghaparivārā nikkhamitvā vuttanayeneva
antimamaṇḍale sattahi māsehi cārikaṃ pariyosāpenti. Tesu ca
maṇḍalesu yattha katthaci carantāpi te te satte kilesehi viyojentā
sotāpattiphalādīhi saṃyojentā veneyyavaseneva nānāvaṇṇāni pupphāni
ocinantā viya vicaranti. Aparampi buddhānaṃ āciṇṇaṃ devasikaṃ
paccūsasamaye santaṃ sukhaṃ nibbānaṃ ārammaṇaṃ katvā phalasamāpattisamāpajjanaṃ
phalasamāpattiyā vuṭṭhahitvā mahākaruṇāsamāpattiyā samāpajjanaṃ
tato dasasahassacakkavāḷe bodhaneyyasattasamolokanaṃ. Aparampi
buddhānaṃ āciṇṇaṃ āgantukehi saddhiṃ paṭhamataraṃ paṭisanthārakaraṇaṃ
atthuppattivasena dhammadesanā otiṇṇe dose
sikkhāpadappaññāpananti. Idaṃ buddhāciṇṇaṃ. Katamaṃ sāvakāciṇṇaṃ.
Buddhassa bhagavato kāle dvikkhattuṃ sannipāto pure vassūpanāyikāya
ca kammaṭṭhānagahaṇatthaṃ vuṭṭhavassānañca adhigataguṇārocanatthaṃ
uparikammaṭṭhānagahaṇatthañca. Idaṃ sāvakāciṇṇaṃ. Idha pana buddhāciṇṇaṃ
dassento āha āciṇṇaṃ kho panetaṃ ānanda tathāgatānanti.
Āyāmāti āgacchayāma. Apalokessāmāti cārikañcaraṇatthāya
āpucchissāma. Evanti sampaṭicchanatthe nipāto. Bhanteti
gāravādhivacanametaṃ. Satthuno paṭivacanadānantipi vaṭṭati. Bhagavato
paccassosīti bhagavato vacanaṃ paṭiassosi abhimukho hutvā suṇi
sampaṭicchi. Evanti iminā vacanena paṭiggahesīti vuttaṃ hoti.
Athakho bhagavā nivāsetvāti idha pubbaṇhasamayanti vā
sāyaṇhasamayanti vā na vuttaṃ. Evaṃ santepi bhagavā katabhattakicco
majjhantikaṃ vītināmetvā āyasmantaṃ ānandaṃ pacchāsamaṇaṃ katavā
nagaradvārato paṭṭhāya nagaravīthiyo suvaṇṇarasapiñjarāhi buddharaṃsīhi
samujjotayamāno yena verañjassa brāhmaṇassa nivesanaṃ
tenūpasaṅkami. Gharadvāre ṭhitamattameva cassa bhagavantaṃ disvā parijano
ārocesi. Brāhmaṇo satiṃ paṭilabhitvā saṃvegajāto sahasā vuṭṭhāya
mahārahaṃ āsanaṃ paññāpetvā bhagavantaṃ paccuggamma ito bhagavā
upasaṅkamatūti āha. Bhagavā upasaṅkamitvā paññatte āsane
nisīdi. Athakho verañjo brāhmaṇo bhagavantaṃ upanisīditukāmo
attanā ṭhitappadesato yena bhagavā tenūpasaṅkami. Ito paraṃ
uttānatthameva. Yaṃ pana brāhmaṇo āha apica yo deyyadhammo
so na dinnoti tatrāyamadhippāyo mayā nimantitānaṃ vassaṃ
vuṭṭhānaṃ tumhākaṃ temāsaṃ divase divase pāto yāgukhajjakaṃ majjhantike
khādanīyaṃ bhojanīyaṃ sāyaṇhakāle anekavidhapānavikatigandhapupphādīhi
pūjāsakkāroti evamādiko yo deyyadhammo dātabbo assa so na
dinnoti. Tañca kho no asantanti ettha pana liṅgavipallāso
veditabbo. So ca kho deyyadhammo amhākaṃ no asantoti ayaṃ
hettha attho. Athavā yaṃyaṃ mayaṃ tumhākaṃ dadeyyāma tañca
kho no asantanti evamettha attho veditabbo. Nopi
adātukamyatāti adātukāmatāpi no natthi yathā pahutavittūpakaraṇānaṃ
Maccharīnaṃ. Taṃ kutettha labbhā bahukiccā gharāvāsāti. Ttarāyaṃ
yojanā. Yasmā bahukiccā gharāvāsā tasmā ettha santepi
deyyadhamme dātukamyatāya ca taṃ kuto labbhā kuto taṃ sakkā
laddhuṃ yaṃ mayaṃ tumhākaṃ deyyadhammaṃ dadeyyāmāti gharāvāsaṃ garahanto
āha. So kira mārena āvaṭṭitabhāvaṃ na jānāti
gharāvāsapalibodhena me satisammoso jātoti maññi. Tasmā evamāha.
Apica taṃ kutettha labbhāti imasmiṃ temāsabbhantare yamahaṃ tumhākaṃ
dadeyyaṃ taṃ kuto labbhā bahukiccā hi gharāvāsāti evamettha
yojanā veditabbā. Atha brāhmaṇo yannūnāhaṃ yaṃ me tīhi
māsehi dātabbaṃ siyā taṃ sabbaṃ ekadivaseneva dadeyyanti cintetvā
adhivāsetu me bhavaṃ gotamotiādimāha. Tattha svātanāyāti
yaṃ me tumhesu sakkāre kate sve bhavissati puññañceva pītipāmujjañca
tadatthāya. Atha tathāgato sace ahaṃ nādhivāseyyaṃ ayaṃ temāsaṃ
kiñci aladdhā kupito maññe tena me yāciyamāno ekabhattampi
na paṭiggaṇhāti natthi imasmiṃ adhivāsanakkhanti asabbaññū
ayanti evaṃ brāhmaṇo ca verañjāvāsino ca garahitvā bahuṃ
apuññaṃ pasaveyyuṃ taṃ tesaṃ mā ahosīti tesaṃ anukampāya
adhivāsesi bhagavā 1- tuṇhībhāvena. Adhivāsetvā ca athakho bhagavā
verañjaṃ brāhmaṇaṃ alaṃ gharāvāsapalibodhacintāyāti saññāpetvā
taṃ khaṇānurūpāya dhammiyā kathāya diṭṭhadhammikasamparāyikaṃ atthaṃ
@Footnote: 1. tathāgatoti padaṃ bhagavāti padassa visesananti yojanā.
Sandassetvā kusale dhamme samādapetvā gaṇhāpetvā tattha ca
naṃ samuttejetvā saussāhaṃ katvā tāya saussāhatāya aññehi ca
vijjamānaguṇehi sampahaṃsetvā dhammaratanavassaṃ vassitvā uṭṭhāyāsanā
pakkāmi. Pakkante ca pana bhagavati verañjo brāhmaṇo
puttadāraṃ āmantesi mayaṃ bhaṇe bhagavantaṃ temāsaṃ nimantetvā
ekadivasaṃ ekabhattampi nādamhā handa dāni tathā dānaṃ paṭiyādetha
yathā temāsikopi deyyadhammo sve ekadivaseneva dātuṃ sakkā
hotīti. Tato paṇītadānaṃ paṭiyādāpetvā yaṃ divasaṃ bhagavā
nimantito tassā 1- rattiyā accayena āsanaṭṭhānaṃ alaṅkārāpetvā
mahārahāni āsanāni paññāpetvā gandhadhūpavāsakusumavicitraṃ mahāpūjaṃ
sajjitvā bhagavato kālaṃ ārocāpesi. Tena vuttaṃ athakho
verañjo brāhmaṇo tassā rattiyā accayena .pe. Niṭṭhitaṃ
bhattanti. {23} Bhagavā bhikkhusaṅghaparivuto tattha agamāsi. Tena vuttaṃ
athakho bhagavā .pe. Nisīdi saddhiṃ bhikkhusaṅghanti. Athakho
verañjo brāhmaṇo buddhappamukhaṃ bhikkhusaṅghanti buddhappamukhanti
buddhapariṇāyakaṃ. Buddhaṃ saṅghattheraṃ katvā nisinnanti vuttaṃ hoti.
Paṇītenāti uttamena. Sahatthāti sahatthena. Santappetvāti
suṭṭhu tappetvā paripuṇṇaṃ suhitaṃ yāvadatthaṃ katvā. Sampavāretvāti
suṭṭhu pavāretvā alaṃ alanti hatthasaññāya ca mukhasaññāya ca
vacībhedena ca paṭikkhipāpetvā. Bhuttāvinti bhuttavantaṃ.
@Footnote: 1. tassa iti bhaveyya.
Onītapattapāṇinti pattato onītapāṇiṃ apanītahatthanti vuttaṃ
hoti. Ticīvarena acchādesīti ticīvaraṃ bhagavato adāsi. Idaṃ
pana vohāravacanamattaṃ hoti ticīvarena acchādesīti. Tasmiṃ ca
ticīvare ekameko sāṭako sahassaṃ agghati. Iti brāhmaṇo
bhagavato tisahassagghanakaṃ ticīvaramadāsi uttamaṃ kāsiyavatthasadisaṃ.
Ekamekañca bhikkhuṃ ekamekena dussayugenāti ekamekena dussayugalena.
Tatra ekasāṭako pañca satāni agghati. Evaṃ pañcannaṃ bhikkhusatānaṃ
pañcasatasahassagghanakāni dussāni adāsi. Brāhmaṇo ettakampi
datvā atuṭṭho puna sattaṭṭhasahassagghanake aneke rattakambale ca
pattuṇṇapaṭapaṭe 1- ca phāletvā phāletvā āyogaaṃsavaddhakakāyabandhana-
parissāvanādīnaṃ atthāya adāsi. Satapākasahassapākānañaca bhesajjatelānaṃ
tumbāni pūretvā ekamekassa bhikkhuno abbhañjanatthāya sahassagghanakaṃ
telamadāsi. Kiṃ bahunā catuppaccayesu. Na koci parikkhāro
samaṇaparibhogo adinno nāma ahosi. Pāliyaṃ pana cīvaramattameva
vuttaṃ. Evaṃ mahāyāgaṃ yajitvā saputtadāraṃ vanditvā nisinnaṃ
athakho bhagavā verañjaṃ brāhmaṇaṃ temāsaṃ mārāvaṭṭanena
dhammassavanāmatarasaparibhogaparihīnaṃ ekadivaseneva dhammāmatavassaṃ vassitvā
paripuṇṇasaṅkappaṃ kurumāno dhammiyā kathāya sandassetvā .pe.
Uṭṭhāyāsanā pakkāmi. Brāhmaṇopi saputtadāro bhagavantañca
bhikkhusaṅghañca vanditvā punapi bhante amhākaṃ anuggahaṃ kareyyāthāti
@Footnote: 1. pattuṇṇapaṭṭapaṭe.
Evamādīni vadanto anuvajitvā assūni pavattayamāno nivatti.
Athakho bhagavā verañjāyaṃ yathābhirantaṃ viharitvāti yathāajjhāsayaṃ
yathārucitaṃ vāsaṃ vasitvā verañjāya nikkhamitvā mahāmaṇḍalacārika-
caraṇakāle gantabbaṃ buddhavīthiṃ pahāya dubbhikkhadosena kilantaṃ
bhikkhusaṅghaṃ ujunā maggena gahetvā gantukāmo soreyyādīni anupagamma
payāgapatiṭṭhānaṃ gantvā tattha gaṅgaṃ nadiṃ uttaritvā yena bārāṇasī
tadavasari. Tena avasarīti tadavasari. Tatrāpi yathāajjhāsayaṃ viharitvā
vesāliṃ agamāsi. Tena vuttaṃ anupagamma soreyyaṃ .pe.
Vesāliyaṃ viharati mahāvane kūṭāgārasālāyanti.
     Samantapāsādikāya vinayasaṃvaṇṇanāya verañjakaṇḍavaṇṇanā
niṭṭhitā.
        Tatrīdaṃ samantapāsādikāya samantapāsādikattasmiṃ
        ācariyaparamparato nidānavatthuppabhedadīpanato
        parasamayavivajjanato sakasamayavisuddhito ceva
        byañjanaparisodhanato padatthato pāliyojanākkamato
        sikkhāpadavinicchayato vibhaṅganayabhedadassanato
        sampassataṃ na dissati kiñci apāsādikaṃ yato ettha
        viññūnamayaṃ tasmā samantapāsādikātveva
        saṃvaṇṇanā pavattā vinayassa veneyyadamanakusalena
        vuttassa lokanāthena lokamanukampamānenāti.
                    ---------------


             The Pali Atthakatha in Roman Book 1 page 116-233.
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=1&A=2430
             อรรถกถาบาลีอักษรไทย :-
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=1&A=2430
             อ่านอรรถกถาแปลไทย :-
http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=1&i=1
             เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :-
http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=1&A=1
             พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :-
http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=1&A=1
             The Pali Tipitaka in Roman Character :-
http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=1&A=1
             Contents of The Tipitaka Volume 1
http://84000.org/tipitaka/read/?index_1