อรรถกถาเล่มที่ ๘ ภาษาบาลีอักษรไทย
 ม.อ. (ปปญฺจ.๒)

หน้าที่ ๑๕๙.
ชนปทมฺหิ อฏฺเฏ อุปฺปนฺเน ๑- คามโภชกํ ปาปุณาติ, ตสฺมึ วินิจฺฉิตุํ อสกฺโกนฺเต
ชนปทโภชกํ ปาปุณาติ, ตสฺมึ อสกฺโกนฺเต มหาวินิจฺฉยามจฺจํ, ตสฺมึ อสกฺโกนฺเต
เสนาปตึ, ตสฺมึ อสกฺโกนฺเต อุปราชํ, ตสฺมึ วินิจฺฉิตุํ อสกฺโกนฺเต ราชานํ
ปาปุณาติ, รญฺญา วินิจฺฉิตกาลโต ปฏฺฐาย อฏฺโฏ อปราปรํ น สญฺจรติ,
ราชวจเนเนว ฉิชฺชติ. เอวเมว อหํ หิ ปฐมํ อานนฺทํ ปุจฺฉิสฺสามิ ฯเปฯ อถ
มยํ สพฺเพปิ ทสพลํ อุปสงฺกมิตฺวา ปุจฺฉิสฺสาม, สตฺถา สพฺพญฺญุตญฺญาเณน
พฺยากริสฺสติ. เอตฺตาวตา อยํ ธมฺมเทสนา สิขาปฺปตฺตา เวปุลฺลปฺปตฺตา ภวิสฺสติ,
เอวํ อนุมติปุจฺฉํ ปุจฺฉนฺโต เถโร ปฐมํ อานนฺทตฺเถรํ ปุจฺฉิ.
    พหุสฺสุโต โหตีติ พหุ อสฺส สุตํ โหติ, นวงฺคสตฺถุสาสนํ ปาลิอนุสนฺธิปุพฺพาปร-
วเสน อุคฺคหิตํ โหตีติ อตฺโถ. สุตธโรติ สุตสฺส อาธารภูโต. ยสฺส หิ
อิโต คหิตํ อิโต ปลายติ, ฉิทฺทฆเฏ อุทกํ วิย น ติฏฺฐติ, ปริสมชฺเฌ เอกํ
สุตฺตํ วา ชาตกํ วา กเถตุํ วา วาเจตุํ วา น สกฺโกติ, อยํ น สุตธโร นาม.
ยสฺส ปน อุคฺคหิตํ พุทฺธวจนํ อุคฺคหิตกาลสทิสเมว โหติ, ทสปิ วีสปิ วสฺสานิ
สชฺฌายํ อกโรนฺตสฺส น นสฺสติ, อยํ สุตธโร นาม. สุตสนฺนิจโยติ สุตสฺส
สนฺนิจยภูโต. ยสฺส หิ สุตํ หทยมญฺชูสาย สนฺนิจิตํ สิลายํ เลขา วิย, สุวณฺณฆเฏ
๒- ปกฺขิตฺตสีหวสา วิย จ ติฏฺฐติ, ๒- อยํ สุตสนฺนิจโย นาม. ธตาติ ฐิตา ธตา
ปคุณา. เอกจฺจสฺส หิ อุคฺคหิตํ พุทฺธวจนํ ธตํ ปคุณํ นิจฺจลิตํ น โหติ, อสุกสุตฺตํ
วา ชาตกํ วา กเถหีติ วุตฺเต สชฺฌายิตฺวา สํสนฺทิตฺวา สมนุคฺคาหิตฺวา ชานิสฺสามีติ
วทติ. เอกจฺจสฺส ธตํ ปคุณํ ภวงฺคโสตสทิสํ โหติ, อสุกสุตฺตํ วา ชาตกํ วา
กเถหีติ วุตฺเต อุทฺธริตฺวา ตเมว กเถติ. ตํ สนฺธาย วุตฺตํ "ธตา"ติ.
    วจสา ปริจิตาติ สุตฺตทสกวคฺคทสกปณฺณาสทสกานํ วเสน วาจาย
สชฺฌายิตา. มนสานุเปกฺขิตาติ จิตฺเตน อนุเปกฺขิตา, ยสฺส วาจาย สชฺฌายิตํ
พุทฺธวจนํ มนสา จินฺเตนฺตสฺส ตตฺถ ตตฺถ ปากฏํ โหติ. มหาทีปํ ชาเลตฺวา
ฐิตสฺส รูปคตํ วิย ปญฺญายติ. ตํ สนฺธาเยตํ วุตฺตํ "วจสา ปริจิตา
มนสานุเปกฺขิตา"ติ. ทิฏฺฐิยา สุปฏิวิทฺธาติ อตฺถโต จ การณโต จ ปญฺญาย
สุปฏิวิทฺธา.
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม. อุปฺปนฺโน อฏฺโฏ  ๒-๒ ฉ.ม. ปกฺขิตฺตสีหวสา จ อชฺโฌสาย ติฏฺฐติ.
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๑๖๐.
ปริมณฺฑเลหิ ปทพฺยญฺชเนหีติ เอตฺถ ปทเมว อตฺถสฺส พฺยญฺชนโต ปทพฺยญฺชนํ,
ตํ อกฺขรปาริปูรึ กตฺวา ทสวิธพฺยญฺชนพุทฺธิโย อปริหาเปตฺวา วุตฺตํ ปริมณฺฑลํ
นาม โหติ, เอวรูเปหิ ปทพฺยญฺชเนหีติ อตฺโถ. อปิจ โย ภิกฺขุ ปริสติ ๑- ธมฺมํ
เทเสนฺโต สุตฺตํ วา ชาตกํ วา นิกฺขิปิตฺวา อญฺญํ อุปารมฺภกรํ สุตฺตํ อาหรติ,
ตสฺส อุปมํ กเถติ, ตทตฺถํ โอหาเรติ, เอวํ อิทํ คเหตฺวา เอตฺถ นิกฺขิปนฺโต
เอกปสฺเสเนว ปริหรนฺโต กาลํ ญตฺวา วุฏฺฐหติ. นิกฺขิตฺตสุตฺตํ ปน
นิกฺขิตฺตมตฺตเมว โหติ, ตสฺส กถา อปริมณฺฑลา นาม โหติ. โย ปน สุตฺตํ วา
ชาตกํ วา นิกฺขิปิตฺวา พหิ เอกํ ปทํปิ อคนฺตฺวา ปาลิยา อนุสนฺธิญฺจ
ปุพฺพาปรญฺจ อมกฺเขนฺโต อาจริเยหิ ทินฺนนเย ฐตฺวา ตุลิกาย ปริจฺฉินฺทนฺโต วิย,
คมฺภีรมาติกาย อุทกํ เปเสนฺโต วิย, ปทํ โกฏฺเฏนฺโต สินฺธวาชานีโย วิย
คจฺฉติ, ตสฺส กถา ปริมณฺฑลา นาม โหติ. เอวรูปึ กถํ สนฺธาย "ปริมณฺฑเลหิ
ปทพฺยญฺชเนหี"ติ วุตฺตํ.
    อนุปฺปพนฺเธหีติ ๒- เอตฺถ โย ภิกฺขุ ธมฺมํ กเถนฺโต สุตฺตํ วา ชาตกํ
วา อารภิตฺวา อารทฺธกาลโต ปฏฺฐาย ตุริตตุริโต อรณึ มนฺเถนฺโต วิย,
อุณฺหขาทนียํ ขาทนฺโต วิย, ปาลิยา อนุสนฺธิปุพฺพาปเรสุ คหิตํ คหิตเมว อคฺคหิตํ
อคฺคหิตเมว จ กตฺวา ปุราณปณฺณนฺตเรสุ จรมานํ โคธํ อุฏฺฐเปนฺโต วิย
ตตฺถ ตตฺถ ปหรนฺโต โอสาเปนฺโต ๓- อุฏฺฐาย ๔- คจฺฉติ. โยปิ ธมฺมํ กเถนฺโต
กาเลน สีฆํ กาเลน ทนฺธํ ๕- กาเลน มหาสทฺทํ กาเลน ขุทฺทกสทฺทํ กโรติ.
ยถา เปตคฺคิ กาเลน ชลติ, กาเลน นิพฺพายติ, เอวเมว อิธ เปตคฺคิธมฺมกถิโก ๖-
นาม โหติ, ปริสาย อุฏฺฐาตุกามาย ปุนปฺปุนํ อารภติ. โยปิ กเถนฺโต ตตฺถ ตตฺถ
วิตฺถายติ, นิตฺถุนนฺโต วิย กนฺทนฺโต วิย กเถติ, อิเมสํ สพฺเพสํปิ กถา
อปฺปพนฺธา ๗- นาม โหติ. โย ปน สุตฺตํ อารภิตฺวา อาจริเยหิ ทินฺนเย ฐิโต
อจฺฉินฺนธารํ กตฺวา นทีโสโต  ๘- วิย ปวตฺเตติ, อากาสคงฺคโต ภสฺสมานํ อุทกํ
วิย นิรนฺตรํ กถํ ปวตฺเตติ, ตสฺส กถา อนุปฺปพนฺธา โหติ. ตํ สนฺธาย วุตฺตํ
"อนุปฺปพนฺเธหี"ติ. อนุสยสมุคฺฆาตายาติ สตฺตนฺนํ อนุสยานํ สมุคฺฆาตตฺถาย.
@เชิงอรรถ: ๑ สี. ปริสตึ       ๒ สี. อปฺปพทฺเธหีติ     ๓ สี. โอสาเปตฺวา
@๔ ฉ.ม. โอหาย    ๕ สี. มนฺทํ          ๖ สี. เปตธมฺมกถิโก
@๗ สี. อปฺปพทฺธา เอวมุปริปิ        ๘ ฉ.ม. นทีโสตํ
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๑๖๑.
เอวรูเปนาติ เอวรูเปน พหุสฺสุเตน ภิกฺขุนา ตถารูเปเนว ภิกฺขุสเตน
ภิกฺขุสหสฺเสน วา สงฺฆาฏิกณฺเณน วา สงฺฆาฏิกณฺณํ, ปลฺลงฺเกน วา ปลฺลงฺกํ
อาหจฺจ นิสินฺเนน โคสิงฺคสาลวนํ โสเภยฺย. อิมินา นเยน สพฺพวาเรสุ อตฺโถ
เวทิตพฺโพ.
    [๓๓๔] ปฏิสลฺลานํ อสฺส อาราโมติ ปฏิสลฺลานาราโม. ปฏิสลฺลาเน
รโตติ ปฏิสลฺลานรโต.
    [๓๓๕] สหสฺสํ โลกานนฺติ สหสฺสํ โลกธาตูนํ. เอตฺตกํ หิ เถรสฺส
ธุวเสวนํ ๑- อาวชฺชนปฏิพทฺธํ, อากงฺขมาโน ปน เถโร อเนกานิปิ
จกฺกวาฬสตสสหสฺสานิ ๒- โวโลเกติเยว. อุปริปาสาทวรคโตติ สตฺตภูมิกสฺส วา
นวภูมิกสฺส วา ปาสาทวรสฺส อุปริ คโต. สหสฺสํ เนมิมณฺฑลานํ โวโลเกยฺยาติ
ปาสาทปริเวเณ นาภิยา ปติฏฺฐิตานํ เนมิวฏฺฏิยา เนมิวฏฺฏึ อาหจฺจ ฐิตานํ
เนมิมณฺฑลานํ สหสฺสํ วาตปานํ วิวริตฺวา โอโลเกยฺย, ตสฺส นาภิโยปิ ปากฏา โหนฺติ,
อราปิ อรนฺตรานิปิ เนมิโยปิ. เอวเมว โข อาวุโสติ อาวุโส เอวํ อยํปิ ทิพฺพจกฺขุโก
ภิกฺขุ ทิพฺเพน จกฺขุนา อติกฺกนฺตมานุสเกน สหสฺสํ โลกานํ โวโลเกติ. ตสฺส
ปาสาเท ฐิตปุริสสฺส จกฺกนาภิโย วิย จกฺกวาฬสหสฺเส สิเนรุสหสฺสํ ปากฏํ
โหติ. อรา วิย ทีปา ปากฏา โหนฺติ. อรนฺตรานิ วิย ทีปฏฺฐิตมนุสฺสา ปากฏา
โหนฺติ. เนมิโย วิย จกฺกวาฬปพฺพตา ปากฏา โหนฺติ.
    [๓๓๖] อารญฺญิโกติ สมาทินฺนอรญฺญธุตงฺโค. เสสปเทสุปิ เอเสว นโย.
    [๓๓๗] โน จ สํสาเทนฺตีติ น โอสาเทนฺติ. ๓- สเหตุกญฺหิ สการณํ
กตฺวา ปญฺหํ ปุจฺฉิตุํ วิสฺสชฺชิตุมฺปิ อสกฺโกนฺโต สํสาเทติ นาม, เอวํ น
กโรนฺตีติ อตฺโถ. ปวตฺตินี โหตีติ นทีโสตอุทกํ วิย ปวตฺตติ.
    [๓๓๘] ยาย วิหารสมาปตฺติยาติ ยาย โลกิยาย วา โลกุตฺตราย วา
วิหารสมาปติยา.
    [๓๓๙] สาธุ สาธุ สาริปุตฺตาติ อยํ สาธุกาโร อานนฺทตฺเถรสฺส ทินฺโน.
สาริปุตฺตตฺเถเรน ปน สทฺธึ ภควา อาลปติ. เอส นโย สพฺพตฺถ. ยถาตํ
@เชิงอรรถ: ๑ สี. ธุวาเสวนํ          ๒ ฉ.ม. จกฺกวาฬสหสฺสานิ
@๓ ม. โน จ สํสาเรนฺตีติ น โอสาเรนฺติ. เอวมุปริปิ
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๑๖๒.
อานนฺโทติ ยถา อานนฺโทว สมฺมา พฺยากรมาโน พฺยากเรยฺย, เอวํ พฺยากตํ
อานนฺเทน อตฺตโน อนุจฺฉวิกเมว อชฺฌาสยานุรูปเมว พฺยากตนฺติ อตฺโถ.
อานนฺทตฺเถโร หิ อตฺตนาปิ พหุสฺสุโต, อชฺฌาสโยปิสฺส เอวํ โหติ "อโห วต
สาสเน สพฺรหฺมจารี พหุสฺสุตา ภเวยฺยุนฺ"ติ. กสฺมา? พหุสฺสุสฺส หิ กปฺปิยากปฺปิยํ
สาวชฺชานวชฺชํ ครุกลหุกํ สเตกิจฺฉาเตกิจฺฉํ ปากฏํ โหติ. พหุสฺสุโต
อุคฺคหิตพุทฺธวจนํ อาวชฺชิตฺวา อิมสฺมึ ฐาเน สีลํ กถิตํ, อิมสฺมึ สมาธิ, อิมสฺมึ
วิปสฺสนา, อิมสฺมึ มคฺคผลนิพฺพานานีติ สีลสฺส อาคตฏฺฐาเน สีลํ ปูเรตฺวา
สมาธิสฺส อาคตฏฺฐาเน สมาธึ ปูเรตฺวา วิปสฺสนาฏฺฐาเน ๑- วิปสฺสนาคพฺภํ
คณฺหาเปตฺวา มคฺคํ ภาเวตฺวา ผลํ สจฺฉิกโรติ. ตสฺมา เถรสฺส เอวํ อชฺฌาสโย
โหติ "อโห วต เม สพฺรหฺหมจารี เอกํ วา เทฺวา วา ตโย วา จตฺตาโร
วา ปญฺจ วา นิกาเย อุคฺคเหตฺวา อาวชฺเชนฺตา สีลาทีนํ อาคตฏฺฐาเนสุ
สีลาทีนิ ปริปูเรตฺวา อนุกฺกเมน มคฺคผลนิพฺพานานิ สจฺฉิกเรยฺยุนฺ"ติ. เสสวาเรสุปิ
เอเสว นโย.
    [๓๔๐] อายสฺมา หิ เรวโต ฌานชฺฌาสโย ฌานาภิรโต, ตสฺมา ตสฺส
เอวํ โหติ "อโห วต สพฺรหฺมจารี เอกิกา นิสีทิตฺวา กสิณปริกมฺมํ กตฺวา
อฏฺฐสมาปตฺติโย นิพฺพตฺเตตฺวา ฌานปทฏฺฐานํ วิปสฺสนํ วฑฺเฒตฺวา โลกุตฺตรธมฺมํ
สจฺฉิกเรยฺยุนฺ"ติ. ตสฺมา เอวํ พฺยากาสิ.
    [๓๔๑] อายสฺมา อนุรุทฺโธ ทิพฺพจกฺขุโก, ตสฺส เอวํ โหติ "อโห
วต สพฺรหฺมจารี อาโลกํ วฑฺเฒตฺวา  ทิพฺเพน จกฺขุนา อเนเกสุ
จกฺกวาฬสหสฺเสสุ จวมาเน จ อุปปชฺชมาเน จ สตฺเต ทิสฺวาว วฏฺฏภเยน จิตฺตํ
สํเวเชตฺวา วิปสฺสนํ วฑฺเฒตฺวา โลกุตฺตรธมฺมํ สจฺฉิกเรยฺยุนฺ"ติ. ตสฺมา เอวํ
พฺยากาสิ.
    [๓๔๒] อายสฺมา มหากสฺสโป ธุตวาโท, ตสฺส เอวํ โหติ "อโห วต
สพฺรหฺมจารี ธุตวาทา หุตฺวา ธุตงฺคานุภาเวน ปจฺจยตณฺหํ มิลาเปตฺวา อปเรปิ
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม. วิปสฺสนาย อาคตฏฺฐาเน
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๑๖๓.
นานปฺปกาเร กิเลเส ธุนิตฺวา วิปสฺสนํ วฑฺเฒตฺวา โลกุตฺตรธมฺมํ สจฺฉิกเรยฺยุนฺ"ติ.
ตสฺมา เอวํ พฺยากาสิ.
    [๓๔๓] อายสฺมา มหาโมคฺคลฺลาโน สมาธิปารมิยา มตฺถกํ ปตฺโต,
สุขุมํ ปน จิตฺตนฺตรํ ขนฺธนฺตรํ ธาตฺวนฺตรํ อายตนนฺตรํ ฌาโนกฺกนฺติกํ
อารมฺมโณกฺกนฺติกํ องฺคววตฺถานํ อารมฺมณววตฺถานํ องฺคสงฺกนฺติ อารมฺมณสงฺกนฺติ
เอกโต วฑฺฒนํ อุภโต วฑฺฒนนฺติ อาภิธมฺมิกสฺเสว ๑- ปากฏํ. อนาภิธมฺมิโก
หิ ธมฺมํ กเถนฺโต "อยํ สกวาโท อยํ ปรวาโท"ติ น ชานาติ. สกวาทํ
ทีเปสฺสามีติ ปรวาทํ ทีเปติ, ปรวาทํ ทีเปสฺสามีติ สกวาทํ ทีเปติ, ธมฺมนฺตรํ
วิสํวาเทติ. อาภิธมฺมิโก สกวาทํ สกวาทนิยาเมเนว ปรวาทํ ปรวาทนิยาเมเนว
ทีเปติ, ธมฺมนฺตรํ น วิสํวาเทติ, ตสฺมา เถรสฺส เอวํ โหติ "อโห วต
สพฺรหฺมจารี อาภิธมฺมิกา หุตฺวา สุขุเมสุ ฐาเนสุ ญาณํ โอตาเรตฺวา วิปสฺสนํ
วฑฺเฒตฺวา โลกุตฺตรธมฺมํ สจฺฉิกเรยฺยุนฺ"ติ. ตสฺมา เอวํ พฺยากาสิ.
    [๓๔๔] อายสฺมา สาริปุตฺโต ปญฺญาปารมิยา มตฺถกํ ปตฺโต, ปญฺญวาเยว
จ จิตฺตํ อตฺตโน วเส วตฺเตตุํ สกฺโกติ, น ทุปฺปญฺโญ. ทุปฺปญฺโญ หิ
อุปฺปนฺนสฺส จิตฺตสฺส วเส วตฺเตตฺวา อิโต จิโต จ วิปฺผนฺทิตฺวาปิ กติปาเหเนว
คิหิภาวํ ปตฺวา อนยพฺยสนํ ปาปุณาติ, ตสฺมา เถรสฺส เอวํ โหติ "อโห วต
สพฺรหฺมจารี อจิตฺตวสิกา หุตฺวา จิตฺตํ อตฺตโน วเส วตฺเตตฺวา ๒- สพฺพานสฺส ๓-
วิเสวิตวิสูกายิตวิปฺผนฺทิตานิ ตจฺเฉตฺวา ๓- อีสกํปิ พหิ นิกฺขมิตุํ อเทนฺตา
วิปสฺสนํ วฑฺเฒตฺวา โลกุตฺตรธมฺมํ สจฺฉิกเรยฺยุนฺ"ติ. ตสฺมา เอวํ พฺยากาสิ.
    [๓๔๕] สพฺเพสํ โว สาริปุตฺต สุภาสิตํ ปริยาเยนาติ สาริปุตฺต ยสฺมา
สํฆารามสฺส นาม พหุสฺสุตภิกฺขูหิปิ โสภนการณํ อตฺถิ, ฌานาภิรเตหิปิ,
ทิพฺพจกฺขุเกหิปิ, ธุตวาเทหิปิ, อาภิธมฺมิเกหิปิ, อจิตฺตวสิเกหิปิ, โสภนการณํ
อตฺถิ. ตสฺมา สพฺเพสํ โว สุภาสิตํ ปริยาเยน, เตน เตน การเณน สุภาสิตเมว,
โน ทุพฺภาสิตํ. อปิจ มมาปิ สุณาถาติ อปิจ มมปิ วจนํ สุณาถ. น ตาวาหํ
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม. อาภิธมฺมิกธมฺกถิกสฺเสว        ๒ ม. ฐเปตฺวา
@ ๓-๓ ฉ.ม. สพฺพานสฺส วิเสวิตวิปฺผนฺทิตานิ ภญฺชิตฺวา
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๑๖๔.
อิมํ ปลฺลงฺกํ ภินฺทิสฺสามีติ น ตาว อหํ อิมํ จตุรงฺควิริยํ อธิฏฺฐาย
อาภุชิตปลฺลงฺกํ ภินฺทิสฺสามิ, น โมเจสฺสามีติ อตฺโถ. อิทํ กิร ภควา ปริปากคเตน
ญาเณน ๑- รชฺชสิรึ ปหาย กตาภินิกฺขมโน อนุปุพฺเพน โพธิมณฺฑํ อารุยฺห
จตุรงฺควิริยํ อธิฏฺฐาย อปราชิตปลฺลงฺกํ อาภุชิตฺวา ทฬฺหสมาทาโน หุตฺวา นิสินฺโน
ติณฺณํ มารานํ มตฺถกํ ภินฺทิตฺวา ปจฺจูสสมเย ทสสหสฺสีโลกธาตุํ อุนฺนาเทนฺโต
สพฺพญฺญุตญฺญาณํ ปฏิวิชฺฌิ, ตํ อตฺตโน มหาโพธิปลฺลงฺกํ สนฺธาย เอวมาห.
อปิจ ปจฺฉิมํ ชนตํ อนุกมฺปมาโนปิ ปฏิปตฺติสารํ ปุถุชฺชนกลฺยาณกสฺส ๒- ทสฺเสนฺโต
เอวมาห. ปสฺสติ หิ ภควา "อนาคเต เอวํ อชฺฌาสยา กุลปุตฺตา อิติ
ปฏิสญฺจิกฺขิสฺสนฺติ `ภควา มหาโคสิงฺคสุตฺตํ กเถนฺโต อิธ สาริปุตฺต ภิกฺขุ
ปจฺฉาภตฺตํ ฯเปฯ เอวรูเปน โข สาริปุตฺต ภิกฺขุนา โคสิงฺคสาลวนํ โสเภยฺยาติ
อาห, มยํ ภควโต อชฺฌาสยํ คณฺหิสฺสามา'ติ ปจฺฉาภตฺตํ ปิณฺฑปาตปฏิกฺกนฺตา
จตุรงฺควิริยํ อธิฏฺฐาย ทฬฺหสมาทานา หุตฺวา `อรหตฺตํ อปฺปตฺวา อิมํ ปลฺลงฺกํ
น ภินฺทิสฺสามา'ติ สมณธมฺมํ กาตพฺพํ มญฺญิสฺสนฺติ, เต เอวํ ปฏิปนฺนา กติปาเหเนว
ชาติชรามรณสฺส อนฺตํ กริสฺสนฺตี"ติ, อิมํ ปจฺฉิมํ ชนตํ อนุกมฺปมาโน ปฏิปตฺติสารํ
ปุถุชฺชนกลฺยาณกสฺส ทสฺเสนฺโต เอวมาห. เอวรูเปน โข สาริปุตฺต ภิกฺขุนา
โคสิงฺคสาลวนํ โสเภยฺยาติ สาริปุตฺต เอวรูเปน ภิกฺขุนา นิปฺปริยาเยเนว
โคสิงฺคสาลวนํ โสเภยฺยาติ ยถานุสนฺธินาว เทสนํ นิฏฺฐเปสีติ.
                    ปปญฺจสูทนิยา มชฺฌิมนิกายฏฺฐกถาย
                     มหาโคสิงฺคสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตา.
                          ------------
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม. ปริปากคเต ญาเณ     ๒ ฉ.ม. ปุถุชฺชนกลฺยาณกํ เอวมุปริปิ

             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๘ หน้า ๑๕๙-๑๖๔.
http://84000.org/tipitaka/pitaka_item/read_th.php?B=8&A=4068&modeTY=2&pagebreak=1
             The Pali Atthakatha in Roman :-
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=8&A=4068&modeTY=2&pagebreak=1
             อ่านอรรถกถาแปลไทย :-
http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=12&i=369
             เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :-
http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=12&A=6877
             พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :-
http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=12&A=8019
             The Pali Tipitaka in Roman Character :-
http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=12&A=8019
             สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๑๒
http://84000.org/tipitaka/read/?index_12