บาลีอรรถกถาเล่มที่ ๑๔

หน้าที่ ๑๗๗.

โส อมฺหากํ สตฺถุ กาเล สาวตฺถิยํ มหาโภคกุเล นิพฺพตฺติ. "ภทฺทิโย"ติสฺส นามํ อกํสุ. โส วยปฺปตฺโต สตฺถริ เชตวเน มหาวิหาเร ปฏิวสนฺเต วิหารํ คนฺตฺวา ธมฺมเทสนํ สุตฺวา ปฏิลทฺธสทฺโธ ปพฺพชิตฺวา สตฺถุ สนฺติเก กมฺมฏฺฐานํ คเหตฺวา วิปสฺสนาย กมฺมํ กโรนฺโต อรหตฺตํ ปาปุณิ. อถ นํ สตฺถา อปรภาเค อริยคณมชฺเฌ นิสินฺโน มญฺชุสฺสรานํ ภิกฺขูนํ อคฺคฏฺฐาเน ฐเปสีติ. ปิณฺโฑลภารทฺวาชตฺเถรวตฺถุ [๑๙๕] อฏฺฐเม สีหนาทิกานนฺติ สีหนาทํ นทนฺตานํ. ยทิทํ ปิณฺโฑลภารทฺวาโช อคฺโค ^๑- โส กิร อรหตฺตปฺปตฺตทิวเส อปาปุรณํ ^๒- อาทาย วิหาเรน วิหารํ ปริเวเณน ปริเวณํ คนฺตฺวา "ยสฺส มคฺเค วา ผเล วา กงฺขา อตฺถิ, โส มํ ปุจฺฉตู"ติ สีหนาทํ นทนฺโต วิจริ. พุทฺธานํ ปุรโต ฐตฺวา "อิมสฺมึ ภนฺเต สาสเน กตฺตพฺพกิจฺจํ มยฺหํ มตฺถกํ ปตฺตนฺ"ติ สีหนาทํ นทติ. ^๓- ตสฺมา สีหนาทิกานํ อคฺโค นาม ชาโต. ปญฺหากมฺเม ปนสฺส อยมนุปุพฺพิกถา:- อยํ กิร ปทุมุตฺตรพุทฺธกาเล ปพฺพตปาเท สีหโยนิยํ นิพฺพตฺโต. สตฺถา ปจฺจูสสมเย โลกํ โวโลเกนฺโต ตสฺส เหตุสมฺปตฺตึ ทิสฺวา หํสวติยํ ปิณฺฑาย จริตฺวา ปจฺฉาภตฺตํ สีเห โคจราย ปกฺกนฺเต ตสฺส นิวาสนคุหํ ^๔- ปวิสิตฺวา อากาเสน ปลฺลงฺกํ อาภุชิตฺวา นิโรธํ สมาปชฺชิตฺวา นิสีทิ. สีโห โคจรํ ลภิตฺวา นิวตฺโต คุหาทฺวาเร ฐิโต อนฺโตคุหายํ ทสพลํ นิสินฺนํ ทิสฺวา "มม วสนฏฺฐานํ อาคนฺตฺวา อญฺโญ สตฺโต นิสีทิตุํ สมตฺโถ นาม นตฺถิ, มหนฺโต วตายํ ปุริโส, โย อนฺโตคุหายํ ปลฺลงฺกํ อาภุชิตฺวา นิสินฺโน. สรีรปฺปภาปิสฺส สมนฺตา ปตฺถริตฺวา ^๕- คตา, มยา เอวรูปํ อจฺฉริยํ อทิฏฺฐปุพฺพํ. อยํ ปุริโส อิมสฺมึ โลเก ปูชนียานํ อคฺโค ภวิสฺสตีติ, ^๖- มยาปิสฺส ยถาสตฺติ ยถาพลํ @เชิงอรรถ: ^๑ ฉ.ม. ปิณฺโฑลภารทฺวาโชติ, อิ. ปิณฺโฑลภารทฺวาโช อคฺโคติ @^๒ ฉ.ม.,อิ. อวาปุรณํ. เอวมุปริปิ ^๓ ฉ.ม.,อิ. นทิ ^๔ ฉ.ม. วสนคุหํ, @อิ. นิวาสคุหํ ^๕ ฉ.ม. ผริตฺวา ^๖ ฉ.ม.,อิ. ภวิสฺสติ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๗๘.

สกฺการํ กาตุํ วฏฺฏตี"ติ ชลชถลชานิ นานากุสุมานิ อาหริตฺวา ภูมิโต ยาว นิสินฺนปลฺลงฺกฏฺฐานา ปุปฺผาสนํ ปตฺถริตฺวา สพฺพรตฺตึ สมฺมุขฏฺฐาเน ตถาคตํ นมสฺสมาโน อฏฺฐาสิ. ปุนทิวเส ปุราณปุปฺผานิ อปเนตฺวา นวปุปฺเผหิ อาสนํ ปตฺถริ. ^๑- เอเตเนว นิยาเมน สตฺตทิวสานิ ปุปฺผาสนํ ปญฺญาเปตฺวา พลวปีติโสมนสฺสํ นิพฺพตฺเตตฺวา คุหาทฺวาเร อารกฺขํ คณฺหาติ. สตฺตเม ทิวเส สตฺถา นิโรธโต วุฏฺฐาย คุหาทฺวาเร อฏฺฐาสิ. สีโหปิ มิคราชา ตถาคตํ ติกฺขตฺตุํ ปทกฺขิณํ กตฺวา จตูสุ ฐาเนสุ วนฺทิตฺวา อปกฺกมิตฺวา ^๒- อฏฺฐาสิ. สตฺถา "วฏฺฏิสฺสติ เอตฺตโก อุปนิสฺสโย เอตสฺสา"ติ เวหาสํ อพฺภุคฺคนฺตฺวา วิหารเมว คโต. โสปิ สีโห พุทฺธวิปฺปโยเคน ^๓- ทุกฺขิโต กาลํ กตฺวา หํสวตีนคเร มหาสาลกุเล ^๔- ปฏิสนฺธึ คณฺหิตฺวา วยปฺปตฺโต เอกทิวสํ นครวาสีหิ สทฺธึ วิหารํ คนฺตฺวา ธมฺมเทสนํ สุตฺวา สตฺถารํ เอกํ ภิกฺขุํ สีหนาทิกานํ อคฺคฏฺฐาเน ฐเปนฺตํ ทิสฺวา วุตฺตนเยเนว สตฺตาหํ มหาทานํ ปวตฺเตตฺวา ตํ ฐานนฺตรํ ปตฺเถตฺวา สตฺถารา สมิชฺฌนภาวํ ทิสฺวา พฺยากโต ยาวชีวํ กุสลํ กตฺวา ตตฺถ กาลกโต เทเวสุ จ มนุสฺเสสุ จ สํสรนฺโต อิมสฺมึ พุทฺธุปฺปาเท ราชคหนคเร พฺราหฺมณมหาสาลกุเล นิพฺพตฺติ. นาเมน ภารทฺวาโช นาม อโหสิ. โส วยปฺปตฺโต ตโย เวเท อุคฺคณฺหิตฺวา ปญฺจมาณวกสตานํ มนฺเต วาเจนฺโต วิจรติ. โส อตฺตโน เชฏฺฐกภาเวน นิมนฺตนฏฺฐาเนสุ สพฺเพสํ ภิกฺขํ สยเมว สมฺปฏิจฺฉิ. เอโส กิร อีสกํ โลลธาตุโก อโหสิ. โส เตหิ มาณเวหิ สทฺธึ "กุหึ กุหึ ยาคุภตฺตขชฺชกานิ ^๕- ปริเยสมาโน จรติ. โส คตคตฏฺฐาเน ปิณฺฑเมว ปฏิมาเนนฺโต จรตีติ ปิณฺโฑลภารทฺวาโชเตฺวว นามํ ปญฺญายติ. ^๖- โส เอกทิวสํ สตฺถริ ราชคหมนุปฺปตฺเต ธมฺมกถํ สุตฺวา ปฏิลทฺธสทฺโธ ปพฺพชิตฺวา วิปสฺสนาย กมฺมํ กโรนฺโต อรหตฺตํ ปาปุณิ. อรหตฺตํ ปตฺตเวลายเมว @เชิงอรรถ: ^๑ ฉ.ม.,อิ. สนฺถริ ^๒ ฉ.ม.,อิ. ปฏิกฺกมิตฺวา ^๓ ฉ.ม.,อิ. พุทฺธวิโยเคน @^๔ สี.,อิ. มหาโภคกุเล ^๕ สี.,อิ. กหํ ภตฺตนฺติ...., ฉ.ม. กุหึ ยาคุ กุหึ @ภตฺตนฺติ ยาคุภตฺตขชฺชกาเนว ^๖ ฉ.ม.,อิ. ปญฺญายิ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๗๙.

อปาปุรณํ อาทาย วิหาเรน วิหารํ ปริเวเณน ปริเวณํ คนฺตฺวา "ยสฺส มคฺเค วา ผเล วา กงฺขา อตฺถิ, โส มํ ปุจฺฉตู"ติ สีหนาทํ นทนฺโต วิจริ. โส เอกทิวสํ ราชคหเสฏฺฐินา ^๑- เวฬุปรมฺปราย อุสฺสาเปตฺวา อากาเส ลคฺคิตํ ชยกุสุมวณฺณํ ^๒- จนฺทนสารปตฺตํ อิทฺธิยา อาทาย สาธุการํ ททนฺเตน มหาชเนน ปริวุโต วิหารํ คนฺตฺวา ^๓- ตถาคตสฺส หตฺเถ ฐเปสิ. สตฺถา ชานนฺโตว ปฏิปุจฺฉิ "กุโต เต ภารทฺวาช อยํ ปตฺโต ลทฺโธ"ติ. โส ลทฺธการณํ กเถสิ. สตฺถา "ตฺวํ เอวรูปํ อุตฺตริมนุสฺสธมฺมํ ^๔- มหาชนสฺส ทสฺเสสิ, อกตฺตพฺพํ ตยา กตนฺ"ติ อเนกปริยาเยน วิครหิตฺวา "น ภิกฺขเว คิหีนํ อุตฺตริมนุสฺสธมฺมํ อิทฺธิปาฏิหาริยํ ทสฺเสตพฺพํ, โย ทสฺเสยฺย, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺสา"ติ ^๕- สิกฺขาปทํ ปญฺญาเปสิ. อถ ภิกฺขุสํฆมชฺเฌ กถา อุทปาทิ "สีหนาทิยตฺเถโร อรหตฺตํ ปตฺตทิวเส ภิกฺขุสํฆมชฺเฌ `ยสฺส มคฺเค วา ผเล วา กงฺขา อตฺถิ, โส มํ ปุจฺฉตู'ติ กเถสิ. พุทฺธานมฺปิ สมฺมุเข อตฺตโน อรหตฺตปฺปตฺตึ กเถสิ, อญฺเญ สาวกา ตุณฺหี อเหสุํ. อตฺตโน สีหนาทิกภาเวเนว มหาชนสฺส ปสาทํ ชเนตฺวา เวหาสํ อพฺภุคฺคนฺตฺวา จนฺทนสารปตฺตญฺจ คณฺหี"ติ. เต ภิกฺขู อิเม ตโยปิ คุเณ เอกโต กตฺวา สตฺถุ กถยึสุ. พุทฺธา จ นาม ครหิตพฺพยุตฺตเก ^๖- ครหนฺติ, ปสํสิตพฺพยุตฺตเก ปสํสนฺติ ^๗- อิมสฺมึ ฐาเน เถรสฺส ปสํสิตพฺพยุตฺตกเมว อคฺคํ ^๘- คเหตฺวา "ติณฺณํ โข ปน ภิกฺขเว อินฺทฺริยานํ ภาวิตตฺตา พหุลีกตตฺตา ภารทฺวาโช ภิกฺขุ อญฺญํ พฺยากาสิ `ขีณา ชาติ, วุสิตํ พฺรหฺมจริยํ, กตํ กรณียํ, นาปรํ อิตฺถตฺตายาติ ปชานามี'ติ. กตเมสํ ติณฺณํ, สตินฺทฺริยสฺส สมาธินฺทฺริยสฺส ปญฺญินฺทฺริยสฺส. อิเมสํ โข ภิกฺขเว ติณฺณํ อินฺทฺริยานํ ภาวิตตฺตา พหุลีกตตฺตา ภารทฺวาโช ภิกฺขุ อญฺญํ พฺยากาสิ `ขีณา ชาติ, วุสิตํ พฺรหฺมจริยํ, กตํ กรณียํ, นาปรํ อิตฺถตฺตายาติ ปชานามี"ติ ^๙- เถรํ ปสํสิตฺวา สีหนาทิกานํ ภิกฺขูนํ อคฺคฏฺฐาเน ฐเปสีติ. @เชิงอรรถ: ^๑ ม. ราชคหเสฏฺฐิโน ^๒ ฉ.ม.,อิ. ชยสุมนวณฺณํ ^๓ ฉ.ม.,อิ. อาคนฺตฺวา @^๔ สี.,อิ. อุตฺตมสารธมฺมํ ^๕ วิ.จุ. ๗/๒๕๒/๑๑ ขุทฺทกวตฺถุขนฺธก @^๖ ฉ.ม.,อิ....ยุตฺตกํ. เอวมุปริปิ ^๗ ฉ.ม.,อิ. ปสํสนฺตีติ ^๘ สี.,อิ.,ฉ.ม. องฺคํ @^๙ สํ.ม. ๑๙/๕๑๙/๑๙๗ ปิณฺโฑลภารทฺวาชสุตฺต

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๘๐.

มนฺตานิปุตฺต ^๑- ปุณฺณตฺเถรวตฺถุ [๑๙๖] นวเม ปุณฺโณ มนฺตานิปุตฺโตติ นาเมน ปุณฺโณ, มนฺตานิ- พฺราหฺมณิยา ปน โส ปุตฺโต. ^๒- ตสฺส ปญฺหากมฺเม อยมนุปุพฺพิกถา:- อยํ กิร ปทุมุตฺตรทสพลสฺส อุปฺปตฺติโต ปุเรตรเมว หํสวตีนคเร พฺราหฺมณมหาสาลกุเล นิพฺพตฺติ. ตสฺส นามคหณทิวเส โคตโมติ นามํ อกํสุ. โส วยปฺปตฺโต ตโย เวเท อุคฺคณฺหิตฺวา สพฺพสิปฺเปสุ โกวิโท หุตฺวา ปญฺจมาณวกสตปริวาโร วิจรนฺโต ตโยปิ เวเท โอโลเกตฺวา โมกฺขธมฺมํ อทิสฺวา ^๓- "อิทํ เวทตฺตยํ นาม กทฺทลิกฺขนฺโธ วิย พหิมฏฺฐํ อนฺโตนิสฺสารํ, อิมํ คเหตฺวา วิจรณํ ถุสโภชนสทิสํ ^๔- โหติ, กึ เม อิมินา สิปฺเปนา"ติ อิสิปพฺพชฺชํ ปพฺพชิตฺวา พฺรหฺมวิหาเร นิพฺพตฺเตตฺวา "อปริหีนชฺฌาโน พฺรหฺมโลกุปโค ^๕- ภวิสฺสามี"ติ ปญฺจหิ มาณวกสเตหิ สทฺธึ ปพฺพตปาทํ คนฺตฺวา อิสิปพฺพชฺชํ ปพฺพชิ. ตสฺส ปริวารานิ อฏฺฐารส ชฏิลสหสฺสานิ อเหสุํ. โส ปญฺจ อภิญฺญา อฏฺฐ สมาปตฺติโย นิพฺพตฺเตตฺวา เตสมฺปิ กสิณปริกมฺมํ อาจิกฺขิ. เต ตสฺส โอวาเท ฐตฺวา สพฺเพปิ ปญฺจ อภิญฺญา อฏฺฐ สมาปตฺติโย นิพฺพตฺเตสุํ. อทฺธาเน อติกฺกนฺเต ตสฺส โคตมตาปสสฺส มหลฺลกกาเล ปทุมุตฺตรทสพโล ปฐมาภิสมฺโพธึ ปตฺวา ปวตฺติตปวรธมฺมจกฺโก ภิกฺขุสตสหสฺสปริวาโร หํสวตีนครํ อุปนิสฺสาย วิหาสิ. โส เอกทิวสํ ปจฺจูสสมเย โลกํ โวโลเกนฺโต โคตมตาปสสฺส ปริสาย อรหตฺตุปนิสฺสยํ โคตมตาปสสฺส จ "อหํ อนาคเต อุปฺปชฺชนกพุทฺธสฺส ^๖- สาสเน ธมฺมกถิกภิกฺขูนํ อคฺโค ภเวยฺยนฺ"ติ ปฏฺฐนภาวญฺจ ทิสฺวา ปาโตว สรีรปฏิชคฺคนํ กตฺวา อตฺตโน ปตฺตจีวรํ สยเมว คเหตฺวา อญฺญาตกเวเสน โคตมตาปสสฺส อนฺเตวาสิเกสุ วนมูลผลาผลตฺถาย คเตสุ คนฺตฺวา โคตมสฺส ปณฺณสาลาทฺวาเร อฏฺฐาสิ. โคตโม พุทฺธานํ อุปฺปนฺนภาวํ อชานนฺโตปิ ทูรโตว ทสพลํ @เชิงอรรถ: ^๑ ฉ.ม. มนฺตาณิปุตฺต... ^๒ ฉ.ม.,อิ. ปุตฺโตติ มนฺตาณิปุตฺโต @^๓ สี.,อิ. คเวสนฺโต ^๔ ฉ.,อิ. ถุสโกฏฺฏนสทิสํ, ม. ถุสโกฏฺฐสทิสํ @^๕ สี.,อิ. พฺรหฺมโลกํ กมฺเปนฺโต คมิสฺสามีติ, ฉ.ม. พฺรหฺมโลกูปปนฺโน @^๖ ฉ.ม. อุปฺปชฺชมานกพุทฺธสฺส

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๘๑.

ทิสฺวา "อยํ ปุริโส โลกคฺโค ^๑- มุตฺโต หุตฺวา ปญฺญายติ, ยถา อสฺส สรีรนิปฺผตฺติ เยหิ จกฺกลกฺขเณหิ ^๒- สมนฺนาคโต อคารมชฺเฌ วา ติฏฺฐนฺโต จกฺกวตฺติราชา โหติ, ปพฺพชนฺโต วา วิวฏฺฏจฺฉโท สพฺพญฺญุพุทฺโธ โหตี"ติ ญตฺวา ปฐมทสฺสเนเนว ทสพลํ อภิวาเทตฺวา "อิโต เอถ ภควา"ติ พุทฺธาสนํ ปญฺญาเปตฺวา อทาสิ. ตถาคโต โคตมสฺส ธมฺมํ เทสยมาโน นิสีทิ. ตสฺมึ สมเย เต ชฏิลา "ปณีตปณีตํ วนมูลผลาผลํ อาจริยสฺส ทตฺวา เสสกํ ปริภุญฺชิสฺสามา"ติ อาคจฺฉนฺตา ทสพลํ อุจฺจาสเน, อาจริยํ ปน นีจาสเน นิสินฺนํ ทิสฺวา "ปสฺสถ, มยํ `อิมสฺมึ โลเก อมฺหากํ อาจริเยน อุตฺตริตโร นตฺถี'ติ วิจราม, อิทานิ ปน โน อาจริยํ นีจาสเน นิสีทาเปตฺวา อุจฺจาสเน นิสินฺนโก เอโกว ปญฺญายติ, มหนฺโต วตายํ ปุริโส ภวิสฺสตี"ติ ปิฏกานิ คเหตฺวา อาคจฺฉนฺติ. โคตมตาปโส "อิเม มํ ทสพลสฺส สนฺติเก วนฺเทยฺยุนฺ"ติ ภีโต ทูรโต อาห "ตาตา มา มํ วนฺทิตฺถ, สเทวเก โลเก อคฺคปุคฺคโล สพฺเพสํ วนฺทนารโห ปุริโส อิธ นิสินฺโน, เอตํ วนฺทถา"ติ. ตาปสา "น อชานิตฺวา อาจริโย กเถสี"ติ ^๓- สพฺเพว ตถาคตสฺส ปาเท วนฺทึสุ. "ตาตา อมฺหากํ อญฺญํ ทสพลสฺส ทาตพฺพยุตฺตํ โภชนํ นตฺถิ, อิมํ วนมูลผลาผลํ ทสฺสามา"ติ ปณีตปณีตํ พุทฺธานํ ปตฺเต ปติฏฺฐาเปสิ. สตฺถา วนมูลผลาผลํ ปริภุญฺชิ. ตทนนฺตรํ ตาปโสปิ สทฺธึ อนฺเตวาสิเกหิ ปริภุญฺชิ, สตฺถา ภตฺตกิจฺจํ กตฺวา "เทฺว อคฺคสาวกา ภิกฺขุสตสหสฺสํ คเหตฺวา อาคจฺฉนฺตู"ติ จินฺเตสิ. ตสฺมึ ขเณ อคฺคสาวโก มหาวิมลตฺเถโร ^๔- "กหํ นุ โข สตฺถา คโต"ติ อาวชฺเชนฺโต "สตฺถา อมฺหากํ อาคมนํ ปจฺจาสึสตี"ติ ภิกฺขุสตสหสฺสํ คเหตฺวา สตฺถุ สนฺติกํ คนฺตฺวา วนฺทิตฺวา นมสฺสมาโน อฏฺฐาสิ. ตาปโส ^๕- อนฺเตวาสิเก อาห "ตาตา อมฺหากํ อญฺโญ สกฺกาโร นตฺถิ, ภิกฺขุสํโฆ ทุกฺเขน ^๖- ฐิโต. พุทฺธปฺปมุขสฺส ภิกฺขุสํฆสฺส ปุปฺผาสนํ ปญฺญาเปสฺสาม, @เชิงอรรถ: ^๑ ฉ.ม.,อิ. โลกโต ^๒ ฉ.ม.,อิ. เยหิ จ ลกฺขเณหิ ^๓ ฉ.,อิ. กเถสฺสติ @^๔ สี.,อิ. มหาเทวตฺเถโร, ม. มหาเทวิลตฺเถโร, ฉ. มหาเทวลตฺเถโร ^๕ ฉ.ม.,อิ. โคตโม @^๖ สี.,อิ. ทุกฺขํ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๘๒.

ชลชถลชปุปฺผานิ อาหรถา"ติ. เต ตาวเทว ปพฺพตปาทโต วณฺณคนฺธสมฺปนฺนานิ ปุปฺผานิ อิทฺธิยา อาหริตฺวา สาริปุตฺตตฺเถรสฺส วตฺถุมฺหิ วุตฺตนเยเนว อาสนานิ ปญฺญาปยึสุ. นิโรธสมาปตฺติสมาปชฺชนมฺปิ ฉตฺตธารณมฺปิ สพฺพํ วุตฺตนเยเนว เวทิตพฺพํ. สตฺถา สตฺตเม ทิวเส นิโรธโต วุฏฺฐาย ปริวาเรตฺวา ฐิเต ตาปเส ทิสฺวา ธมฺมกถิกภาเว เอตทคฺคปฺปตฺตํ สาวกํ อามนฺเตสิ "อิมินา ภิกฺขุ อิสิคเณน มหาสกฺกาโร ^๑- กโต, เอเตสํ ปุปฺผาสนานุโมทนํ กโรหี"ติ. โส สตฺถุ วจนํ สมฺปฏิจฺฉิตฺวา ตีณิ ปิฏกานิ สมฺมสิตฺวา อนุโมทนํ อกาสิ. ตสฺส เทสนาปริโยสาเน สตฺถา สยํ พฺรหฺมโฆสํ นิจฺฉาเรตฺวา ธมฺมํ เทเสสิ. เทสนาปริโยสาเน ฐเปตฺวา โคตมตาปสํ เสสา อฏฺฐารส สหสฺสชฏิลา อรหตฺตํ ปาปุณึสุ. โคตโม ปน เตนตฺตภาเวน ปฏิเวธํ กาตุํ อสกฺโกนฺโต ภควนฺตํ อาห "ภควา เยน ภิกฺขุนา ปฐมํ ธมฺโม เทสิโต, โก นามายํ ตุมฺหากํ สาสเน"ติ. อยํ โคตม มยฺหํ สาสเน ธมฺมกถิกานํ อคฺโคติ. "อหมฺปิ ภนฺเต อิมสฺส สตฺตทิวสานิ กตสฺส อธิการสฺส ผเลน อยํ ภิกฺขุ วิย อนาคเต เอกสฺส พุทฺธสฺส สาสเน ธมฺมกถิกานํ อคฺโค ภเวยฺยนฺ"ติ ปฏฺฐนํ กตฺวา ปาทมูเล นิปชฺชิ. สตฺถา อนาคตํ โอโลเกตฺวา อนนฺตราเยนสฺส ปฏฺฐนาย สมิชฺฌนภาวํ ญตฺวา "อนาคเต กปฺปสตสหสฺสาวสาเน โคตโม นาม พุทฺโธ อุปฺปชฺชิสฺสติ, ตฺวํ ตสฺส สาสเน ธมฺมกถิกานํ อคฺโค ภวิสฺสสี"ติ พฺยากริตฺวา เต อรหตฺตํ ปตฺเต ตาปเส "เอถ ภิกฺขโว"ติ อาห. สพฺเพ อนฺตรหิตเกสมสฺสู อิทฺธิมยปตฺตจีวรธรา วสฺสสติกตฺเถรสทิสา ^๒- อเหสุํ. สตฺถา ภิกฺขุสํฆมาทาย วิหารํ คโต. โคตโมปิ ยาวชีวํ ตถาคตํ ปริจริตฺวา ยถาพลํ กลฺยาณกมฺมํ กตฺวา กปฺปสตสหสฺสํ เทเวสุ จ มนุสฺเสสุ จ สํสริตฺวา อมฺหากํ ภควโต กาเล กปิลวตฺถุนครสฺส @เชิงอรรถ: ^๑ สี.,อิ. พุทฺธสกฺกาโร ^๒ ฉ.ม. วสฺสสฏฺฐิกตฺเถรสทิสา

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๘๓.

อวิทูเร โทณวตฺถุพฺราหฺมณคาเม พฺราหฺมณมหาสาลกุเล นิพฺพตฺติ. ตสฺส นามคหณทิวเส ปุณฺณมาณโวติสฺส นามํ อกํสุ. โส ^๑- สตฺถริ อภิสมฺโพธึ ปตฺวา ปวตฺติตปวรธมฺมจกฺเก อนุปุพฺเพน อาคนฺตฺวา ราชคหํ อุปนิสฺสาย วิหรนฺเต อญฺญาโกณฺฑญฺญตฺเถโร กปิลวตฺถุํ อาคนฺตฺวา ^๒- อตฺตโน ภาคิเนยฺยํ ปุณฺณมาณวํ ปพฺพาเชตฺวา ปุนทิวเส ทสพลสฺส สนฺติกํ อาคนฺตฺวา ภควนฺตํ วนฺทิตฺวา อาปุจฺฉิตฺวา ทิวาวิหารตฺถาย ฉทฺทนฺตทหํ คโต. ปุณฺโณปิ มนฺตานิปุตฺโต มาตุเลน อญฺญาโกณฺฑญฺญตฺเถเรน สทฺธึ ทสพลสฺส สนฺติกํ อคนฺตฺวา "มยฺหํ ปพฺพชิตกิจฺจํ มตฺถกํ ปาเปตฺวา ทสพลสฺส สนฺติกํ คมิสฺสามี"ติ กปิลวตฺถุสฺมึเยว โอหีโน โยนิโส มนสิกาเร กมฺมํ กโรนฺโต น จิรสฺเสว อรหตฺตํ ปาปุณิ. ตสฺส สนฺติเก ปพฺพชิตกุลปุตฺตาปิ ปญฺจสตา อเหสุํ. เถโร สยํ ทสกถาวตฺถุํ ลภิตฺวา ^๓- เตปิ ทสหิ กถาวตฺถูหิ โอวทติ. เต ตสฺส โอวาเท ฐตฺวา สพฺเพว อรหตฺตํ ปตฺตา. เต อตฺตโน ปพฺพชิตกิจฺจํ มตฺถกํ ปตฺตํ ญตฺวา อุปชฺฌายํ อุปสงฺกมิตฺวา อาหํสุ "ภนฺเต อมฺหากํ กิจฺจํ มตฺถกํ ปตฺตํ, ทสนฺนญฺจ มหากถาวตฺถูนํ ลาภิโน, สมโย โน ทสพลํ ปสฺสิตุนฺ"ติ. เถโร เตสํ กถํ สุตฺวา จินฺเตสิ "มม ทสกถาวตฺถุลาภิตํ สตฺถา ชานาติ, อหํ ธมฺมํ เทเสนฺโต ทส กถาวตฺถูนิ อมุญฺจนฺโตว ^๔- เทเสมิ. มยิ คจฺฉนฺเต สพฺเพปิ เต ภิกฺขู ปริวาเรตฺวา คจฺฉิสฺสนฺติ, เอวํ คณสงฺคณิกาย คนฺตฺวา ปน น ยุตฺตํ มยฺหํ ทสพลํ ปสฺสิตุํ, อิเม ตาว คนฺตฺวา ปสฺสนฺตู"ติ เต ภิกฺขู อาห "อาวุโส ตุเมฺห ปุรโต คนฺตฺวา ตถาคตํ ปสฺสถ, มม วจเนน จสฺส ปาเท วนฺทถ, อหํปิ ตุมฺหากํ คตมคฺเคน คมิสฺสามี"ติ. เต เถรา สพฺเพปิ ทสพลสฺส ชาติภูมิรฏฺฐวาสิโน สพฺเพ ขีณาสวา สพฺเพ ทสกถาวตฺถุลาภิโน อตฺตโน อุปชฺฌายสฺส โอวาทํ อภินนฺทิตฺวา ^๕- เถรํ วนฺทิตฺวา อนุปุพฺเพน จาริกํ จรนฺตา สฏฺฐิโยชนมคฺคํ อติกฺกมฺม ราชคเห เวฬุวนมหาวิหารํ @เชิงอรรถ: ^๑ ฉ.ม. โสติ ปาโฐ น ทิสฺสติ ^๒ ฉ. คนฺตฺวา ^๓ สี.,อิ.,ฉ.ม. ทสกถาวตฺถุลาภิตาย @^๔ สี. อมุญฺจิตฺวาว ^๕ สี. อมทฺทิตฺวา, ฉ.ม. อภินฺทิตฺวา

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๘๔.

คนฺตฺวา ทสพลสฺส ปาเท วนฺทิตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทึสุ. อาจิณฺณํ โข ปเนตํ พุทฺธานํ ภควนฺตานํ อาคนฺตุเกหิ ภิกฺขูหิ สทฺธึ ปฏิสมฺโมทิตุนฺติ ภควา เตหิ สทฺธึ "กจฺจิ ภิกฺขเว ขมนียนฺ"ติอาทินา นเยน มธุรปฏิสณฺฐารํ กตฺวา "กุโต จ ตุเมฺห ภิกฺขเว อาคจฺฉถา"ติ ปุจฺฉิ. เตหิ "ชาติภูมิโต"ติ วุตฺเต "โก นุ โข ภิกฺขเว ชาติภูมิกานํ ภิกฺขูนํ สพฺรหฺมจารีนํ ^๑- เอวํ สมฺภาวิโต อตฺตนา จ อปฺปิจฺโฉ อปฺปิจฺฉกถญฺจ ภิกฺขูนํ กตฺตา"ติ ทสกถาวตฺถุลาภึ ภิกฺขุํ ปุจฺฉิ. เตปิ "ปุณฺโณ นาม ภนฺเต อายสฺมา มนฺตานิปุตฺโต"ติ อาโรจยึสุ. ตํ กถํ สุตฺวา อายสฺมา สาริปุตฺโต เถรสฺส ทสฺสนกาโม อโหสิ. อถ สตฺถา ราชคหโต สาวตฺถึ อคมาสิ. ปุณฺณตฺเถโร ทสพลสฺส ตตฺถ อาคตภาวํ สุตฺวา "สตฺถารํ ปสฺสิสฺสามี"ติ คนฺตฺวา อนฺโตคนฺธกุฏิยํเยว ตถาคตํ สมฺปาปุณิ. สตฺถา ตสฺส ธมฺมํ เทเสสิ. เถโร ธมฺมํ สุตฺวา ทสพลํ วนฺทิตฺวา ปฏิสลฺลานตฺถาย อนฺธวนํ คนฺตฺวา อญฺญตรสฺมึ รุกฺขมูเล ทิวาวิหารตฺถาย นิสีทิ. สาริปุตฺตตฺเถโรปิ ตสฺสาคมนํ ^๒- สุตฺวา ทิสานุโลกิโต ^๓- คนฺตฺวา โอกาสํ สลฺลกฺเขตฺวา ตํ รุกฺขมูลํ อุปสงฺกมิตฺวา เถเรน สทฺธึ สมฺโมทิตฺวา สตฺตวิสุทฺธิกฺกมํ ^๔- ปุจฺฉิ. เถโรปิสฺส ปุจฺฉิตปุจฺฉิตํ พฺยากาสิ. เต อญฺญมญฺญสฺส สุภาสิตํ สมนุโมทึสุ. อถ สตฺถา อปรภาเค ภิกฺขุสํฆมชฺเฌ นิสินฺโน เถรํ ธมฺมกถิกานํ อคฺคฏฺฐาเน ฐเปสีติ. มหากจฺจายนตฺเถรวตฺถุ [๑๙๗] ทสเม สงฺขิตฺเตน ภาสิตสฺสาติ สงฺขิตฺเตน กถิตธมฺมสฺส. วิตฺถาเรน อตฺถํ วิภชนฺตานนฺติ ตํ เทสนํ วิตฺถาเรตฺวา อตฺถํ วิภชมานานํ. อญฺเญ กิร ตถาคตสฺส สงฺเขปวจนํ อตฺถวเสน วา ปูเรตุํ น สกฺโกนฺติ พฺยญฺชนวเสน วา, อยํ ปน เถโร อุภยวเสนปิ สกฺโกติ. ตสฺมา อคฺโคติ วุตฺโต. ปุพฺพปฏฺฐนาปิ จสฺส เอวรูปาว. @เชิงอรรถ: ^๑ ฉ. สพฺรหฺมจารีหิ, อิ. สพฺรหฺมจารี ^๒ ฉ.ม.,อิ. ตสฺส คมนํ @^๓ สี.,ฉ.ม. สีสานุโลกิโก, รถวินีตสุตฺเต ปน สีสานุโลกีติ ปาโฐ ทิสฺสติ @^๔ ม.มู. ๑๒/๒๕๗/๒๑๗ รถวินีตสุตฺต

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๘๕.

อยมฺปนสฺส ปญฺหากมฺเม อนุปุพฺพิกถา:- โส กิร ปทุมุตฺตรสมฺมาสมฺพุทฺธกาเล คหปติมหาสาลกุเล นิพฺพตฺติตฺวา วุฑฺฒิปฺปตฺโต เอกทิวสํ วุตฺตนเยเนว วิหารํ คนฺตฺวา ปริสปริยนฺเต ฐิโต ธมฺมํ สุณนฺโต สตฺถารา อตฺตโน ^๑- สงฺขิตฺเตน ภาสิตสฺส วิตฺถาเรน อตฺถํ วิภชนฺตานํ อคฺคฏฺฐาเน ฐเปนฺตํ เอกํ ภิกฺขุํ ทิสฺวา "มหนฺโต วตายํ ภิกฺขุ, ยํ สตฺถา เอวํ วณฺเณติ, มยาปิ อนาคเต เอกสฺส พุทฺธสฺส สาสเน เอวรูเปน ภวิตุํ วฏฺฏตี"ติ สตฺถารํ นิมนฺเตตฺวา วุตฺตนเยเนว สตฺตาหํ มหาทานํ ทตฺวา "ภนฺเต อหํ อิมสฺส สกฺการสฺส ผเลน น อญฺญํ สมฺปตฺตึ ปฏฺเฐมิ, อนาคเต ปน เอกสฺส พุทฺธสฺส สาสเน อิโต สตฺตทิวสมตฺถเก ตุเมฺหหิ ฐานนฺตเร ฐปิตภิกฺขุ วิย อหมฺปิ ตํ ฐานนฺตรํ ลเภยฺยนฺ"ติ ปฏฺฐนํ กตฺวา สตฺถุ ^๒- ปาทมูเล นิปชฺชิ. สตฺถา อนาคตํ โอโลเกนฺโต "สมิชฺฌิสฺสติ อิมสฺส กุลปุตฺตสฺส ปฏฺฐนา"ติ ทิสฺวา "อมฺโภ กุลปุตฺต อนาคเต กปฺปสตสหสฺสาวสาเน โคตโม นาม พุทฺโธ อุปฺปชฺชิสฺสติ, ตฺวํ เอตสฺส สาสเน สงฺขิตฺเตน ภาสิตสฺส วิตฺถาเรน อตฺถํ วิภชนฺตานํ อคฺโค ภวิสฺสสี"ติ พฺยากริตฺวา อนุโมทนํ กตฺวา ปกฺกามิ. โสปิ กุลปุตฺโต ยาวชีวํ กุสลํ กตฺวา กปฺปสตสหสฺสํ เทวมนุสฺเสสุ สํสริตฺวา กสฺสปพุทฺธกาเล พาราณสิยํ กุลฆเร ปฏิสนฺธึ คเหตฺวา สตฺถริ ปรินิพฺพุเต สุวณฺณเจติยกรณฏฺฐานํ คนฺตฺวา สตสหสฺสคฺฆนิกาย สุวณฺณิฏฺฐกาย ปูชํ กตฺวา "ภควา มยฺหํ นิพฺพตฺตนิพฺพตฺตฏฺฐาเน สรีรํ สุวณฺณวณฺณํ โหตู"ติ ปฏฺฐนํ อกาสิ. ตโต ยาวชีวํ กุสลกมฺมํ กตฺวา เอกํ พุทฺธนฺตรํ เทวมนุสฺเสสุ สํสริตฺวา อมฺหากํ ทสพลสฺส อุปฺปตฺติกาเล อุชฺเชนินคเร ปุโรหิตสฺส เคเห นิพฺพตฺติ. ตสฺส นามคหณทิวเส "มยฺหํ ปุตฺโต สุวณฺณวณฺณสรีโร อตฺตนาว อตฺตโน นามํ คเหตฺวา อาคโต"ติ กาญฺจนมาณโวเตฺววสฺส นามํ อกํสุ. โส วุฑฺฒิมนฺวาย ตโย เวเท อุคฺคณฺหิตฺวา ปิตุ อจฺจเยน ปุโรหิตฏฺฐานํ ลภิ. โส โคตฺตวเสน กจฺจายโน นาม ชาโต. @เชิงอรรถ: ^๑ ฉ.ม. สตฺถารํ อตฺตนา ^๒ ฉ.ม.,อิ. สตฺถูติ ปาโฐ นทิสฺสติ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๘๖.

จณฺฑปชฺโชตราชา อมจฺเจ สนฺนิปาเตตฺวา อาห "พุทฺโธ โลเก นิพฺพตฺโต, ตํ อาเนตุํ สมตฺถา คนฺตฺวา อาเนถ ตาตา"ติ. เทว อญฺโญ จ ^๑- ทสพลํ อาเนตุํ สมตฺโถ นาม นตฺถิ, อาจริโย กจฺจายนพฺราหฺมโณว สมตฺโถ, ตํ ปหิณถาติ. ราชา ตํ ปกฺโกสาเปตฺวา "ตาต ทสพลสฺส สนฺติกํ คจฺฉาหี"ติ อาห. คนฺตฺวา ปพฺพชิตุํ ลภนฺโต คมิสฺสามิ มหาราชาติ. ยงฺกิญฺจิ กตฺวา ตถาคตํ อาเนหิ ตาตาติ. โส "พุทฺธานํ สนฺติกํ คจฺฉนฺตสฺส มหาปริสาย กมฺมํ นตฺถี"ติ อตฺตฏฺฐโม อคมาสิ. อถสฺส สตฺถา ธมฺมํ เทเสสิ. เทสนาปริโยสาเน สทฺธึ สตฺตหิ ชเนหิ สห ปฏิสมฺภิทาหิ อรหตฺตํ ปาปุณิ. สตฺถา "เอถ ภิกฺขโว"ติ หตฺถํ ปสาเรสิ. ตํขณญฺเญว สพฺเพว อนฺตรหิตเกสมสฺสู อิทฺธิมยปตฺตจีวรธรา วสฺสสติกตฺเถรา วิย ชาตา. เถโร อตฺตโน กิจฺเจ มตฺถกํ ปตฺเต ตุณฺหีภาเวน อนิสีทิตฺวา กาฬุทายิตฺเถโร วิย สตฺถุ อุชฺเชนิคมนตฺถาย คมนวณฺณํ ^๒- กเถสิ. สตฺถา ตสฺส วจนํ สุตฺวา "กจฺจายโน อตฺตโน ชาติภูมิยํ มม คมนํ ^๓- ปจฺจาสึสตี"ติ อญฺญาสิ. พุทฺธา จ นาม เอกํ การณํ ปฏิจฺจ คนฺตุํ อยุตฺตฏฺฐานํ น คจฺฉนฺติ. ตสฺมา เถรํ อาห "ตฺวํเยว ภิกฺขุ คจฺฉ, ตยิ คเตปิ ราชา ปสีทิสฺสตี"ติ. เถโร "พุทฺธานํ เทฺว กถา นาม นตฺถี"ติ ตถาคตํ วนฺทิตฺวา อตฺตนา สทฺธึ อาคเตเหว สตฺตหิ ภิกฺขูหิ สทฺธึ อุชฺเชนึ คจฺฉนฺโต อนฺตรามคฺเค เตสํ จ นาลิ ^๔- นาม นิคโม, ตตฺถ ปิณฺฑาย จริ. ตสฺมิมฺปิ ^๕- นิคเม เทฺว เสฏฺฐิธีตโร. ตาสุ เอกา ปริชิณฺณกุเล นิพฺพตฺตา ทุคฺคตา มาตาปิตูนํ อจฺจเยน ธาตึ นิสฺสาย ชีวติ. อตฺตภาโว ปนสฺสา สมิทฺโธ, เกสา อญฺญาหิ อติวิย ทีฆา. ตสฺมึเยว นิคเม อญฺญา อิสฺสรเสฏฺฐิกุลสฺส ธีตา นิกฺเกสิกา, สา ตโต ปุพฺเพ ตสฺสา สมีปํ เปเสตฺวา "สตํ วา สหสฺสํ วา ทสฺสามี"ติ วตฺวาปิ เกเส อาหราเปตุํ นาสกฺขิ. @เชิงอรรถ: ^๑ ฉ.ม. อยํ สทฺโท น ทิสฺสติ ^๒ ม. มคฺคสฺส วณฺณํ ^๓ สี.,อิ. ชาติภูมิคมนํ @^๔ สี.,ฉ.ม. เตลปนาฬิ ^๕ ฉ.ม.,อิ. ตสฺมึ จ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๘๗.

ตสฺมึ ปน ทิวเส สา เสฏฺฐิธีตา มหากจฺจายนตฺเถรํ สตฺตหิ ภิกฺขูหิ ปริวุตํ ตุจฺฉปตฺตํ คจฺฉนฺตํ ^๑- ทิสฺวา "อยํ สุวณฺณวณฺโณ เอโก พฺราหฺมณพนฺธุภิกฺขุ ยถาโธเตเนว ปตฺเตน คจฺฉติ, ^๒- มยฺหญฺจ อญฺญํ ธนํ นตฺถิ. อสุกเสฏฺฐิธีตา ปน อิเมสํ เกสานํ อตฺถาย เปเสสิ. อิทานิ อิโต ลทฺธอุปฺปาเทน สกฺกา เถรสฺส เทยฺยธมฺมํ ทาตุนฺ"ติ ธาตึ เปเสตฺวา เถเร นิมนฺเตตฺวา อนฺโตเคเห นิสีทาเปสิ. เถรานํ นิสินฺนกาเล คพฺภํ ปวิสิตฺวา ธาติยา อตฺตโน เกเส กปฺปาเปตฺวา "อมฺม อิเม เกเส อสุกาย นาม เสฏฺฐิธีตาย ทตฺวา ยํ สา เทติ, ตํ อาหร, อยฺยานํ ปิณฺฑปาตํ ทสฺสามา"ติ. ธาตี ปิฏฺฐิหตฺเถน อสฺสูนิ ปุญฺฉิตฺวา เอเกน หตฺเถน หทยมํสํ สนฺธาเรตฺวา เถรานํ สนฺติเก ปฏิจฺฉาเทตฺวา เต เกเส อาทาย ตสฺสา เสฏฺฐิธีตาย สนฺติกํ คตา. ปณีตํ ^๓- นาม สารวนฺตํปิ สยํ อุปนีตํ คารวํ น ชเนติ, ตสฺมา เสฏฺฐิธีตา จินฺเตสิ "อหํ ปุพฺเพ พหุนาปิ ธเนน อิเม เกเส อาหราเปตุํ นาสกฺขึ, อิทานิ ปน ฉินฺนกาลโต ปฏฺฐาย น ยถามูลเมว ลจฺฉิสฺสตี"ติ ธาตึ อาห "อหํ ปุพฺเพ ตว สามินิยา ^๔- พหุนาปิ ธเนน เกเส อาหราเปตุํ นาสกฺขึ, ยตฺถ กตฺถจิ นีตา ปน น ชีวเกสา ^๕- นาม อฏฺฐ กหาปเณ อคฺฆนฺตี"ติ อฏฺเฐว กหาปเณ อทาสิ. ธาตี กหาปเณ อาหริตฺวา เสฏฺฐิธีตาย อทาสิ. เสฏฺฐิธีตา เอเกกํ ปิณฺฑปาตํ เอเกกํ กหาปณิกํ กตฺวา เถรานํ ทาเปสิ. เถโร อาวชฺชิตฺวา เสฏฺฐิธีตาย อุปนิสฺสยํ ทิสฺวา "กหํ เสฏฺฐิธีตา"ติ ปุจฺฉิ. คพฺเภ อยฺยาติ. ปกฺโกสถ นนฺติ. สา เถเรสุ คารเวน เอกวจเนน อาคนฺตฺวา เถเร วนฺทิตฺวา พลวสทฺธํ อุปฺปาเทสิ. สุเขตฺเต ปติฏฺฐิตปิณฺฑปาโต ทิฏฺเฐว ธมฺเม วิปากํ เทตีติ สห เถรานํ วนฺทเนน เกสา ปกติภาเวเยว อฏฺฐํสุ. เถราปิ ตํ ปิณฺฑปาตํ คเหตฺวา ปสฺสนฺติยาเยว เสฏฺฐิธีตาย เวหาสํ อพฺภุคฺคนฺตฺวา กาญฺจนวนุยฺยาเน โอตรึสุ. @เชิงอรรถ: ^๑ ฉ.ม. อาคจฺฉนฺตํ ^๒ ฉ.ม. อาคจฺฉติ ^๓ ฉ.ม. ปณิยํ ^๔ ฉ.ม. สามินึ @^๕ สี. นีตา ปน ชีวเกสา, ฉ.ม. วินิปาตา ปน นิชฺชีวเกสา

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๘๘.

อุยฺยานปาโล ตํ เถรํ ^๑- ทิสฺวา รญฺโญ สนฺติกํ คนฺตฺวา "เทว เม อยฺโย ปุโรหิตกจฺจายโน ปพฺพชิตฺวา อุยฺยานํ อาคโต"ติ อาห. ราชา จณฺฑปชฺโชโต ^๒- อุยฺยานํ คนฺตฺวา กตภตฺตกิจฺจํ เถรํ ปญฺจปติฏฺฐิเตน วนฺทิตฺวา เอกมนฺตํ นิสินฺโน "กหํ ภนฺเต ภควา"ติ ปุจฺฉิ. สยํ สตฺถา อนาคนฺตฺวา มํ เปเสสิ มหาราชาติ. กหํ ภนฺเต อชฺช ภิกฺขํ อลตฺถาติ. เถโร รญฺโญ ปุจฺฉาสภาเคน สพฺพํ เสฏฺฐิธีตาย กตํ ทุกฺกรํ อาโรเจสิ. ราชา เถรสฺส วสนฏฺฐานํ ปฏิยาเทตฺวา เถรํ นิมนฺเตตฺวา นิเวสนํ คนฺตฺวา เสฏฺฐิธีตรํ อาหราเปตฺวา ^๓- อคฺคมเหสิฏฺฐาเน ฐเปสิ. อิมิสฺสา อิตฺถิยา ทิฏฺฐธมฺมิโก จ ยสปฏิลาโภ อโหสิ. ตโต ปฏฺฐาย ราชา เถรสฺส มหาสกฺการํ กโรติ. เถรสฺส ธมฺมกถาย ปสีทิตฺวา มหาชโน เถรสฺส สนฺติเก ปพฺพชิ. ตโต ปฏฺฐาย สกลนครํ เอกกาสาวปชฺโชตํ อิสิวาตปฏิวาตํ ^๔- อโหสิ. สาปิ เทวี คพฺภํ ลภิตฺวา ทสมาสจฺจเยน ปุตฺตํ วิชายิ. ตสฺส นามคหณทิวเส โคปาลกุมาโรติ ปิตามหเสฏฺฐิโน ^๕- นามํ อกํสุ. สา ปุตฺตสฺส นามวเสน โคปาลมาตา นาม เทวี ชาตา. สา เทวี เถเร อติวิย ปสีทิตฺวา ราชานํ สมฺปฏิจฺฉาเปตฺวา กาญฺจนวนุยฺยาเน เถรสฺส วิหารํ กาเรสิ. เถโร อุชฺเชนินครํ ปสาเทตฺวา ปุน สตฺถุ สนฺติกํ คโต. อถ สตฺถา อปรภาเค เชตวเน วิหรนฺโต มธุปิณฺฑิกสุตฺตนฺตํ ^๖- กจฺจายนเปยฺยาลํ ^๗- ปารายนสุตฺตนฺติ อิเม ตโย สุตฺตนฺเต อตฺถุปฺปตฺตึ กตฺวา เถรํ สงฺขิตฺเตน ภาสิตสฺส วิตฺถาเรน อตฺถํ วิภชนฺตานํ อคฺคฏฺฐาเน ฐเปสีติ. ปฐมวคฺควณฺณนา นิฏฺฐิตา. ---------------- @เชิงอรรถ: ^๑ สี. เถเร ^๒ สี. ฉนฺทชาโต ^๓ ฉ.ม. อาณาเปตฺวา ^๔ สี.....ปริวาตํ @^๕ ฉ.ม. มาตามหเสฏฺฐิโน ^๖ ฉ.ม. มธุปิณฺฑิกสุตฺตํ, @ม.มู. ๑๒/๑๙๙/๑๖๘ ^๗ ปาลิ. มหากจฺจายนภทฺเทกรตฺตสุตฺต, ม.อุ. ๑๔/๒๗๙/๒๔๘

อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๑๔ หน้า ๑๗๗-๑๘๘. http://84000.org/tipitaka/pitaka_item/read_th.php?B=14&A=4190&modeTY=2&pagebreak=1 The Pali Atthakatha in Roman :- http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=14&A=4190&modeTY=2&pagebreak=1 อ่านอรรถกถาแปลไทย :- http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=20&i=146 เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :- http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=20&A=628 พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=20&A=618 The Pali Tipitaka in Roman Character :- http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=20&A=618 สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๒๐ http://84000.org/tipitaka/read/?index_20