บาลีอรรถกถาเล่มที่ ๑๔

หน้าที่ ๑๗๗.

โส อมฺหากํ สตฺถุ กาเล สาวตฺถิยํ มหาโภคกุเล นิพฺพตฺติ. "ภทฺทิโย"ติสฺส นามํ อกํสุ. โส วยปฺปตฺโต สตฺถริ เชตวเน มหาวิหาเร ปฏิวสนฺเต วิหารํ คนฺตฺวา ธมฺมเทสนํ สุตฺวา ปฏิลทฺธสทฺโธ ปพฺพชิตฺวา สตฺถุ สนฺติเก กมฺมฏฺานํ คเหตฺวา วิปสฺสนาย กมฺมํ กโรนฺโต อรหตฺตํ ปาปุณิ. อถ นํ สตฺถา อปรภาเค อริยคณมชฺเฌ นิสินฺโน มญฺชุสฺสรานํ ภิกฺขูนํ อคฺคฏฺาเน เปสีติ. ปิณฺโฑลภารทฺวาชตฺเถรวตฺถุ [๑๙๕] อฏฺเม สีหนาทิกานนฺติ สีหนาทํ นทนฺตานํ. ยทิทํ ปิณฺโฑลภารทฺวาโช อคฺโค ^๑- โส กิร อรหตฺตปฺปตฺตทิวเส อปาปุรณํ ^๒- อาทาย วิหาเรน วิหารํ ปริเวเณน ปริเวณํ คนฺตฺวา "ยสฺส มคฺเค วา ผเล วา กงฺขา อตฺถิ, โส มํ ปุจฺฉตู"ติ สีหนาทํ นทนฺโต วิจริ. พุทฺธานํ ปุรโต ตฺวา "อิมสฺมึ ภนฺเต สาสเน กตฺตพฺพกิจฺจํ มยฺหํ มตฺถกํ ปตฺตนฺ"ติ สีหนาทํ นทติ. ^๓- ตสฺมา สีหนาทิกานํ อคฺโค นาม ชาโต. ปญฺหากมฺเม ปนสฺส อยมนุปุพฺพิกถา:- อยํ กิร ปทุมุตฺตรพุทฺธกาเล ปพฺพตปาเท สีหโยนิยํ นิพฺพตฺโต. สตฺถา ปจฺจูสสมเย โลกํ โวโลเกนฺโต ตสฺส เหตุสมฺปตฺตึ ทิสฺวา หํสวติยํ ปิณฺฑาย จริตฺวา ปจฺฉาภตฺตํ สีเห โคจราย ปกฺกนฺเต ตสฺส นิวาสนคุหํ ^๔- ปวิสิตฺวา อากาเสน ปลฺลงฺกํ อาภุชิตฺวา นิโรธํ สมาปชฺชิตฺวา นิสีทิ. สีโห โคจรํ ลภิตฺวา นิวตฺโต คุหาทฺวาเร ิโต อนฺโตคุหายํ ทสพลํ นิสินฺนํ ทิสฺวา "มม วสนฏฺานํ อาคนฺตฺวา อญฺโ สตฺโต นิสีทิตุํ สมตฺโถ นาม นตฺถิ, มหนฺโต วตายํ ปุริโส, โย อนฺโตคุหายํ ปลฺลงฺกํ อาภุชิตฺวา นิสินฺโน. สรีรปฺปภาปิสฺส สมนฺตา ปตฺถริตฺวา ^๕- คตา, มยา เอวรูปํ อจฺฉริยํ อทิฏฺปุพฺพํ. อยํ ปุริโส อิมสฺมึ โลเก ปูชนียานํ อคฺโค ภวิสฺสตีติ, ^๖- มยาปิสฺส ยถาสตฺติ ยถาพลํ @เชิงอรรถ: ^๑ ฉ.ม. ปิณฺโฑลภารทฺวาโชติ, อิ. ปิณฺโฑลภารทฺวาโช อคฺโคติ @^๒ ฉ.ม.,อิ. อวาปุรณํ. เอวมุปริปิ ^๓ ฉ.ม.,อิ. นทิ ^๔ ฉ.ม. วสนคุหํ, @อิ. นิวาสคุหํ ^๕ ฉ.ม. ผริตฺวา ^๖ ฉ.ม.,อิ. ภวิสฺสติ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๗๘.

สกฺการํ กาตุํ วฏฺฏตี"ติ ชลชถลชานิ นานากุสุมานิ อาหริตฺวา ภูมิโต ยาว นิสินฺนปลฺลงฺกฏฺานา ปุปฺผาสนํ ปตฺถริตฺวา สพฺพรตฺตึ สมฺมุขฏฺาเน ตถาคตํ นมสฺสมาโน อฏฺาสิ. ปุนทิวเส ปุราณปุปฺผานิ อปเนตฺวา นวปุปฺเผหิ อาสนํ ปตฺถริ. ^๑- เอเตเนว นิยาเมน สตฺตทิวสานิ ปุปฺผาสนํ ปญฺาเปตฺวา พลวปีติโสมนสฺสํ นิพฺพตฺเตตฺวา คุหาทฺวาเร อารกฺขํ คณฺหาติ. สตฺตเม ทิวเส สตฺถา นิโรธโต วุฏฺาย คุหาทฺวาเร อฏฺาสิ. สีโหปิ มิคราชา ตถาคตํ ติกฺขตฺตุํ ปทกฺขิณํ กตฺวา จตูสุ าเนสุ วนฺทิตฺวา อปกฺกมิตฺวา ^๒- อฏฺาสิ. สตฺถา "วฏฺฏิสฺสติ เอตฺตโก อุปนิสฺสโย เอตสฺสา"ติ เวหาสํ อพฺภุคฺคนฺตฺวา วิหารเมว คโต. โสปิ สีโห พุทฺธวิปฺปโยเคน ^๓- ทุกฺขิโต กาลํ กตฺวา หํสวตีนคเร มหาสาลกุเล ^๔- ปฏิสนฺธึ คณฺหิตฺวา วยปฺปตฺโต เอกทิวสํ นครวาสีหิ สทฺธึ วิหารํ คนฺตฺวา ธมฺมเทสนํ สุตฺวา สตฺถารํ เอกํ ภิกฺขุํ สีหนาทิกานํ อคฺคฏฺาเน เปนฺตํ ทิสฺวา วุตฺตนเยเนว สตฺตาหํ มหาทานํ ปวตฺเตตฺวา ตํ านนฺตรํ ปตฺเถตฺวา สตฺถารา สมิชฺฌนภาวํ ทิสฺวา พฺยากโต ยาวชีวํ กุสลํ กตฺวา ตตฺถ กาลกโต เทเวสุ จ มนุสฺเสสุ จ สํสรนฺโต อิมสฺมึ พุทฺธุปฺปาเท ราชคหนคเร พฺราหฺมณมหาสาลกุเล นิพฺพตฺติ. นาเมน ภารทฺวาโช นาม อโหสิ. โส วยปฺปตฺโต ตโย เวเท อุคฺคณฺหิตฺวา ปญฺจมาณวกสตานํ มนฺเต วาเจนฺโต วิจรติ. โส อตฺตโน เชฏฺกภาเวน นิมนฺตนฏฺาเนสุ สพฺเพสํ ภิกฺขํ สยเมว สมฺปฏิจฺฉิ. เอโส กิร อีสกํ โลลธาตุโก อโหสิ. โส เตหิ มาณเวหิ สทฺธึ "กุหึ กุหึ ยาคุภตฺตขชฺชกานิ ^๕- ปริเยสมาโน จรติ. โส คตคตฏฺาเน ปิณฺฑเมว ปฏิมาเนนฺโต จรตีติ ปิณฺโฑลภารทฺวาโชเตฺวว นามํ ปญฺายติ. ^๖- โส เอกทิวสํ สตฺถริ ราชคหมนุปฺปตฺเต ธมฺมกถํ สุตฺวา ปฏิลทฺธสทฺโธ ปพฺพชิตฺวา วิปสฺสนาย กมฺมํ กโรนฺโต อรหตฺตํ ปาปุณิ. อรหตฺตํ ปตฺตเวลายเมว @เชิงอรรถ: ^๑ ฉ.ม.,อิ. สนฺถริ ^๒ ฉ.ม.,อิ. ปฏิกฺกมิตฺวา ^๓ ฉ.ม.,อิ. พุทฺธวิโยเคน @^๔ สี.,อิ. มหาโภคกุเล ^๕ สี.,อิ. กหํ ภตฺตนฺติ...., ฉ.ม. กุหึ ยาคุ กุหึ @ภตฺตนฺติ ยาคุภตฺตขชฺชกาเนว ^๖ ฉ.ม.,อิ. ปญฺายิ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๗๙.

อปาปุรณํ อาทาย วิหาเรน วิหารํ ปริเวเณน ปริเวณํ คนฺตฺวา "ยสฺส มคฺเค วา ผเล วา กงฺขา อตฺถิ, โส มํ ปุจฺฉตู"ติ สีหนาทํ นทนฺโต วิจริ. โส เอกทิวสํ ราชคหเสฏฺินา ^๑- เวฬุปรมฺปราย อุสฺสาเปตฺวา อากาเส ลคฺคิตํ ชยกุสุมวณฺณํ ^๒- จนฺทนสารปตฺตํ อิทฺธิยา อาทาย สาธุการํ ททนฺเตน มหาชเนน ปริวุโต วิหารํ คนฺตฺวา ^๓- ตถาคตสฺส หตฺเถ เปสิ. สตฺถา ชานนฺโตว ปฏิปุจฺฉิ "กุโต เต ภารทฺวาช อยํ ปตฺโต ลทฺโธ"ติ. โส ลทฺธการณํ กเถสิ. สตฺถา "ตฺวํ เอวรูปํ อุตฺตริมนุสฺสธมฺมํ ^๔- มหาชนสฺส ทสฺเสสิ, อกตฺตพฺพํ ตยา กตนฺ"ติ อเนกปริยาเยน วิครหิตฺวา "น ภิกฺขเว คิหีนํ อุตฺตริมนุสฺสธมฺมํ อิทฺธิปาฏิหาริยํ ทสฺเสตพฺพํ, โย ทสฺเสยฺย, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺสา"ติ ^๕- สิกฺขาปทํ ปญฺาเปสิ. อถ ภิกฺขุสํฆมชฺเฌ กถา อุทปาทิ "สีหนาทิยตฺเถโร อรหตฺตํ ปตฺตทิวเส ภิกฺขุสํฆมชฺเฌ `ยสฺส มคฺเค วา ผเล วา กงฺขา อตฺถิ, โส มํ ปุจฺฉตู'ติ กเถสิ. พุทฺธานมฺปิ สมฺมุเข อตฺตโน อรหตฺตปฺปตฺตึ กเถสิ, อญฺเ สาวกา ตุณฺหี อเหสุํ. อตฺตโน สีหนาทิกภาเวเนว มหาชนสฺส ปสาทํ ชเนตฺวา เวหาสํ อพฺภุคฺคนฺตฺวา จนฺทนสารปตฺตญฺจ คณฺหี"ติ. เต ภิกฺขู อิเม ตโยปิ คุเณ เอกโต กตฺวา สตฺถุ กถยึสุ. พุทฺธา จ นาม ครหิตพฺพยุตฺตเก ^๖- ครหนฺติ, ปสํสิตพฺพยุตฺตเก ปสํสนฺติ ^๗- อิมสฺมึ าเน เถรสฺส ปสํสิตพฺพยุตฺตกเมว อคฺคํ ^๘- คเหตฺวา "ติณฺณํ โข ปน ภิกฺขเว อินฺทฺริยานํ ภาวิตตฺตา พหุลีกตตฺตา ภารทฺวาโช ภิกฺขุ อญฺ พฺยากาสิ `ขีณา ชาติ, วุสิตํ พฺรหฺมจริยํ, กตํ กรณียํ, นาปรํ อิตฺถตฺตายาติ ปชานามี'ติ. กตเมสํ ติณฺณํ, สตินฺทฺริยสฺส สมาธินฺทฺริยสฺส ปญฺินฺทฺริยสฺส. อิเมสํ โข ภิกฺขเว ติณฺณํ อินฺทฺริยานํ ภาวิตตฺตา พหุลีกตตฺตา ภารทฺวาโช ภิกฺขุ อญฺ พฺยากาสิ `ขีณา ชาติ, วุสิตํ พฺรหฺมจริยํ, กตํ กรณียํ, นาปรํ อิตฺถตฺตายาติ ปชานามี"ติ ^๙- เถรํ ปสํสิตฺวา สีหนาทิกานํ ภิกฺขูนํ อคฺคฏฺาเน เปสีติ. @เชิงอรรถ: ^๑ ม. ราชคหเสฏฺิโน ^๒ ฉ.ม.,อิ. ชยสุมนวณฺณํ ^๓ ฉ.ม.,อิ. อาคนฺตฺวา @^๔ สี.,อิ. อุตฺตมสารธมฺมํ ^๕ วิ.จุ. ๗/๒๕๒/๑๑ ขุทฺทกวตฺถุขนฺธก @^๖ ฉ.ม.,อิ....ยุตฺตกํ. เอวมุปริปิ ^๗ ฉ.ม.,อิ. ปสํสนฺตีติ ^๘ สี.,อิ.,ฉ.ม. องฺคํ @^๙ สํ.ม. ๑๙/๕๑๙/๑๙๗ ปิณฺโฑลภารทฺวาชสุตฺต

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๘๐.

มนฺตานิปุตฺต ^๑- ปุณฺณตฺเถรวตฺถุ [๑๙๖] นวเม ปุณฺโณ มนฺตานิปุตฺโตติ นาเมน ปุณฺโณ, มนฺตานิ- พฺราหฺมณิยา ปน โส ปุตฺโต. ^๒- ตสฺส ปญฺหากมฺเม อยมนุปุพฺพิกถา:- อยํ กิร ปทุมุตฺตรทสพลสฺส อุปฺปตฺติโต ปุเรตรเมว หํสวตีนคเร พฺราหฺมณมหาสาลกุเล นิพฺพตฺติ. ตสฺส นามคหณทิวเส โคตโมติ นามํ อกํสุ. โส วยปฺปตฺโต ตโย เวเท อุคฺคณฺหิตฺวา สพฺพสิปฺเปสุ โกวิโท หุตฺวา ปญฺจมาณวกสตปริวาโร วิจรนฺโต ตโยปิ เวเท โอโลเกตฺวา โมกฺขธมฺมํ อทิสฺวา ^๓- "อิทํ เวทตฺตยํ นาม กทฺทลิกฺขนฺโธ วิย พหิมฏฺ อนฺโตนิสฺสารํ, อิมํ คเหตฺวา วิจรณํ ถุสโภชนสทิสํ ^๔- โหติ, กึ เม อิมินา สิปฺเปนา"ติ อิสิปพฺพชฺชํ ปพฺพชิตฺวา พฺรหฺมวิหาเร นิพฺพตฺเตตฺวา "อปริหีนชฺฌาโน พฺรหฺมโลกุปโค ^๕- ภวิสฺสามี"ติ ปญฺจหิ มาณวกสเตหิ สทฺธึ ปพฺพตปาทํ คนฺตฺวา อิสิปพฺพชฺชํ ปพฺพชิ. ตสฺส ปริวารานิ อฏฺารส ชฏิลสหสฺสานิ อเหสุํ. โส ปญฺจ อภิญฺา อฏฺ สมาปตฺติโย นิพฺพตฺเตตฺวา เตสมฺปิ กสิณปริกมฺมํ อาจิกฺขิ. เต ตสฺส โอวาเท ตฺวา สพฺเพปิ ปญฺจ อภิญฺา อฏฺ สมาปตฺติโย นิพฺพตฺเตสุํ. อทฺธาเน อติกฺกนฺเต ตสฺส โคตมตาปสสฺส มหลฺลกกาเล ปทุมุตฺตรทสพโล ปมาภิสมฺโพธึ ปตฺวา ปวตฺติตปวรธมฺมจกฺโก ภิกฺขุสตสหสฺสปริวาโร หํสวตีนครํ อุปนิสฺสาย วิหาสิ. โส เอกทิวสํ ปจฺจูสสมเย โลกํ โวโลเกนฺโต โคตมตาปสสฺส ปริสาย อรหตฺตุปนิสฺสยํ โคตมตาปสสฺส จ "อหํ อนาคเต อุปฺปชฺชนกพุทฺธสฺส ^๖- สาสเน ธมฺมกถิกภิกฺขูนํ อคฺโค ภเวยฺยนฺ"ติ ปฏฺนภาวญฺจ ทิสฺวา ปาโตว สรีรปฏิชคฺคนํ กตฺวา อตฺตโน ปตฺตจีวรํ สยเมว คเหตฺวา อญฺาตกเวเสน โคตมตาปสสฺส อนฺเตวาสิเกสุ วนมูลผลาผลตฺถาย คเตสุ คนฺตฺวา โคตมสฺส ปณฺณสาลาทฺวาเร อฏฺาสิ. โคตโม พุทฺธานํ อุปฺปนฺนภาวํ อชานนฺโตปิ ทูรโตว ทสพลํ @เชิงอรรถ: ^๑ ฉ.ม. มนฺตาณิปุตฺต... ^๒ ฉ.ม.,อิ. ปุตฺโตติ มนฺตาณิปุตฺโต @^๓ สี.,อิ. คเวสนฺโต ^๔ ฉ.,อิ. ถุสโกฏฺฏนสทิสํ, ม. ถุสโกฏฺสทิสํ @^๕ สี.,อิ. พฺรหฺมโลกํ กมฺเปนฺโต คมิสฺสามีติ, ฉ.ม. พฺรหฺมโลกูปปนฺโน @^๖ ฉ.ม. อุปฺปชฺชมานกพุทฺธสฺส

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๘๑.

ทิสฺวา "อยํ ปุริโส โลกคฺโค ^๑- มุตฺโต หุตฺวา ปญฺายติ, ยถา อสฺส สรีรนิปฺผตฺติ เยหิ จกฺกลกฺขเณหิ ^๒- สมนฺนาคโต อคารมชฺเฌ วา ติฏฺนฺโต จกฺกวตฺติราชา โหติ, ปพฺพชนฺโต วา วิวฏฺฏจฺฉโท สพฺพญฺุพุทฺโธ โหตี"ติ ตฺวา ปมทสฺสเนเนว ทสพลํ อภิวาเทตฺวา "อิโต เอถ ภควา"ติ พุทฺธาสนํ ปญฺาเปตฺวา อทาสิ. ตถาคโต โคตมสฺส ธมฺมํ เทสยมาโน นิสีทิ. ตสฺมึ สมเย เต ชฏิลา "ปณีตปณีตํ วนมูลผลาผลํ อาจริยสฺส ทตฺวา เสสกํ ปริภุญฺชิสฺสามา"ติ อาคจฺฉนฺตา ทสพลํ อุจฺจาสเน, อาจริยํ ปน นีจาสเน นิสินฺนํ ทิสฺวา "ปสฺสถ, มยํ `อิมสฺมึ โลเก อมฺหากํ อาจริเยน อุตฺตริตโร นตฺถี'ติ วิจราม, อิทานิ ปน โน อาจริยํ นีจาสเน นิสีทาเปตฺวา อุจฺจาสเน นิสินฺนโก เอโกว ปญฺายติ, มหนฺโต วตายํ ปุริโส ภวิสฺสตี"ติ ปิฏกานิ คเหตฺวา อาคจฺฉนฺติ. โคตมตาปโส "อิเม มํ ทสพลสฺส สนฺติเก วนฺเทยฺยุนฺ"ติ ภีโต ทูรโต อาห "ตาตา มา มํ วนฺทิตฺถ, สเทวเก โลเก อคฺคปุคฺคโล สพฺเพสํ วนฺทนารโห ปุริโส อิธ นิสินฺโน, เอตํ วนฺทถา"ติ. ตาปสา "น อชานิตฺวา อาจริโย กเถสี"ติ ^๓- สพฺเพว ตถาคตสฺส ปาเท วนฺทึสุ. "ตาตา อมฺหากํ อญฺ ทสพลสฺส ทาตพฺพยุตฺตํ โภชนํ นตฺถิ, อิมํ วนมูลผลาผลํ ทสฺสามา"ติ ปณีตปณีตํ พุทฺธานํ ปตฺเต ปติฏฺาเปสิ. สตฺถา วนมูลผลาผลํ ปริภุญฺชิ. ตทนนฺตรํ ตาปโสปิ สทฺธึ อนฺเตวาสิเกหิ ปริภุญฺชิ, สตฺถา ภตฺตกิจฺจํ กตฺวา "เทฺว อคฺคสาวกา ภิกฺขุสตสหสฺสํ คเหตฺวา อาคจฺฉนฺตู"ติ จินฺเตสิ. ตสฺมึ ขเณ อคฺคสาวโก มหาวิมลตฺเถโร ^๔- "กหํ นุ โข สตฺถา คโต"ติ อาวชฺเชนฺโต "สตฺถา อมฺหากํ อาคมนํ ปจฺจาสึสตี"ติ ภิกฺขุสตสหสฺสํ คเหตฺวา สตฺถุ สนฺติกํ คนฺตฺวา วนฺทิตฺวา นมสฺสมาโน อฏฺาสิ. ตาปโส ^๕- อนฺเตวาสิเก อาห "ตาตา อมฺหากํ อญฺโ สกฺกาโร นตฺถิ, ภิกฺขุสํโฆ ทุกฺเขน ^๖- ิโต. พุทฺธปฺปมุขสฺส ภิกฺขุสํฆสฺส ปุปฺผาสนํ ปญฺาเปสฺสาม, @เชิงอรรถ: ^๑ ฉ.ม.,อิ. โลกโต ^๒ ฉ.ม.,อิ. เยหิ จ ลกฺขเณหิ ^๓ ฉ.,อิ. กเถสฺสติ @^๔ สี.,อิ. มหาเทวตฺเถโร, ม. มหาเทวิลตฺเถโร, ฉ. มหาเทวลตฺเถโร ^๕ ฉ.ม.,อิ. โคตโม @^๖ สี.,อิ. ทุกฺขํ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๘๒.

ชลชถลชปุปฺผานิ อาหรถา"ติ. เต ตาวเทว ปพฺพตปาทโต วณฺณคนฺธสมฺปนฺนานิ ปุปฺผานิ อิทฺธิยา อาหริตฺวา สาริปุตฺตตฺเถรสฺส วตฺถุมฺหิ วุตฺตนเยเนว อาสนานิ ปญฺาปยึสุ. นิโรธสมาปตฺติสมาปชฺชนมฺปิ ฉตฺตธารณมฺปิ สพฺพํ วุตฺตนเยเนว เวทิตพฺพํ. สตฺถา สตฺตเม ทิวเส นิโรธโต วุฏฺาย ปริวาเรตฺวา ิเต ตาปเส ทิสฺวา ธมฺมกถิกภาเว เอตทคฺคปฺปตฺตํ สาวกํ อามนฺเตสิ "อิมินา ภิกฺขุ อิสิคเณน มหาสกฺกาโร ^๑- กโต, เอเตสํ ปุปฺผาสนานุโมทนํ กโรหี"ติ. โส สตฺถุ วจนํ สมฺปฏิจฺฉิตฺวา ตีณิ ปิฏกานิ สมฺมสิตฺวา อนุโมทนํ อกาสิ. ตสฺส เทสนาปริโยสาเน สตฺถา สยํ พฺรหฺมโฆสํ นิจฺฉาเรตฺวา ธมฺมํ เทเสสิ. เทสนาปริโยสาเน เปตฺวา โคตมตาปสํ เสสา อฏฺารส สหสฺสชฏิลา อรหตฺตํ ปาปุณึสุ. โคตโม ปน เตนตฺตภาเวน ปฏิเวธํ กาตุํ อสกฺโกนฺโต ภควนฺตํ อาห "ภควา เยน ภิกฺขุนา ปมํ ธมฺโม เทสิโต, โก นามายํ ตุมฺหากํ สาสเน"ติ. อยํ โคตม มยฺหํ สาสเน ธมฺมกถิกานํ อคฺโคติ. "อหมฺปิ ภนฺเต อิมสฺส สตฺตทิวสานิ กตสฺส อธิการสฺส ผเลน อยํ ภิกฺขุ วิย อนาคเต เอกสฺส พุทฺธสฺส สาสเน ธมฺมกถิกานํ อคฺโค ภเวยฺยนฺ"ติ ปฏฺนํ กตฺวา ปาทมูเล นิปชฺชิ. สตฺถา อนาคตํ โอโลเกตฺวา อนนฺตราเยนสฺส ปฏฺนาย สมิชฺฌนภาวํ ตฺวา "อนาคเต กปฺปสตสหสฺสาวสาเน โคตโม นาม พุทฺโธ อุปฺปชฺชิสฺสติ, ตฺวํ ตสฺส สาสเน ธมฺมกถิกานํ อคฺโค ภวิสฺสสี"ติ พฺยากริตฺวา เต อรหตฺตํ ปตฺเต ตาปเส "เอถ ภิกฺขโว"ติ อาห. สพฺเพ อนฺตรหิตเกสมสฺสู อิทฺธิมยปตฺตจีวรธรา วสฺสสติกตฺเถรสทิสา ^๒- อเหสุํ. สตฺถา ภิกฺขุสํฆมาทาย วิหารํ คโต. โคตโมปิ ยาวชีวํ ตถาคตํ ปริจริตฺวา ยถาพลํ กลฺยาณกมฺมํ กตฺวา กปฺปสตสหสฺสํ เทเวสุ จ มนุสฺเสสุ จ สํสริตฺวา อมฺหากํ ภควโต กาเล กปิลวตฺถุนครสฺส @เชิงอรรถ: ^๑ สี.,อิ. พุทฺธสกฺกาโร ^๒ ฉ.ม. วสฺสสฏฺิกตฺเถรสทิสา

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๘๓.

อวิทูเร โทณวตฺถุพฺราหฺมณคาเม พฺราหฺมณมหาสาลกุเล นิพฺพตฺติ. ตสฺส นามคหณทิวเส ปุณฺณมาณโวติสฺส นามํ อกํสุ. โส ^๑- สตฺถริ อภิสมฺโพธึ ปตฺวา ปวตฺติตปวรธมฺมจกฺเก อนุปุพฺเพน อาคนฺตฺวา ราชคหํ อุปนิสฺสาย วิหรนฺเต อญฺาโกณฺฑญฺตฺเถโร กปิลวตฺถุํ อาคนฺตฺวา ^๒- อตฺตโน ภาคิเนยฺยํ ปุณฺณมาณวํ ปพฺพาเชตฺวา ปุนทิวเส ทสพลสฺส สนฺติกํ อาคนฺตฺวา ภควนฺตํ วนฺทิตฺวา อาปุจฺฉิตฺวา ทิวาวิหารตฺถาย ฉทฺทนฺตทหํ คโต. ปุณฺโณปิ มนฺตานิปุตฺโต มาตุเลน อญฺาโกณฺฑญฺตฺเถเรน สทฺธึ ทสพลสฺส สนฺติกํ อคนฺตฺวา "มยฺหํ ปพฺพชิตกิจฺจํ มตฺถกํ ปาเปตฺวา ทสพลสฺส สนฺติกํ คมิสฺสามี"ติ กปิลวตฺถุสฺมึเยว โอหีโน โยนิโส มนสิกาเร กมฺมํ กโรนฺโต น จิรสฺเสว อรหตฺตํ ปาปุณิ. ตสฺส สนฺติเก ปพฺพชิตกุลปุตฺตาปิ ปญฺจสตา อเหสุํ. เถโร สยํ ทสกถาวตฺถุํ ลภิตฺวา ^๓- เตปิ ทสหิ กถาวตฺถูหิ โอวทติ. เต ตสฺส โอวาเท ตฺวา สพฺเพว อรหตฺตํ ปตฺตา. เต อตฺตโน ปพฺพชิตกิจฺจํ มตฺถกํ ปตฺตํ ตฺวา อุปชฺฌายํ อุปสงฺกมิตฺวา อาหํสุ "ภนฺเต อมฺหากํ กิจฺจํ มตฺถกํ ปตฺตํ, ทสนฺนญฺจ มหากถาวตฺถูนํ ลาภิโน, สมโย โน ทสพลํ ปสฺสิตุนฺ"ติ. เถโร เตสํ กถํ สุตฺวา จินฺเตสิ "มม ทสกถาวตฺถุลาภิตํ สตฺถา ชานาติ, อหํ ธมฺมํ เทเสนฺโต ทส กถาวตฺถูนิ อมุญฺจนฺโตว ^๔- เทเสมิ. มยิ คจฺฉนฺเต สพฺเพปิ เต ภิกฺขู ปริวาเรตฺวา คจฺฉิสฺสนฺติ, เอวํ คณสงฺคณิกาย คนฺตฺวา ปน น ยุตฺตํ มยฺหํ ทสพลํ ปสฺสิตุํ, อิเม ตาว คนฺตฺวา ปสฺสนฺตู"ติ เต ภิกฺขู อาห "อาวุโส ตุเมฺห ปุรโต คนฺตฺวา ตถาคตํ ปสฺสถ, มม วจเนน จสฺส ปาเท วนฺทถ, อหํปิ ตุมฺหากํ คตมคฺเคน คมิสฺสามี"ติ. เต เถรา สพฺเพปิ ทสพลสฺส ชาติภูมิรฏฺวาสิโน สพฺเพ ขีณาสวา สพฺเพ ทสกถาวตฺถุลาภิโน อตฺตโน อุปชฺฌายสฺส โอวาทํ อภินนฺทิตฺวา ^๕- เถรํ วนฺทิตฺวา อนุปุพฺเพน จาริกํ จรนฺตา สฏฺิโยชนมคฺคํ อติกฺกมฺม ราชคเห เวฬุวนมหาวิหารํ @เชิงอรรถ: ^๑ ฉ.ม. โสติ ปาโ น ทิสฺสติ ^๒ ฉ. คนฺตฺวา ^๓ สี.,อิ.,ฉ.ม. ทสกถาวตฺถุลาภิตาย @^๔ สี. อมุญฺจิตฺวาว ^๕ สี. อมทฺทิตฺวา, ฉ.ม. อภินฺทิตฺวา

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๘๔.

คนฺตฺวา ทสพลสฺส ปาเท วนฺทิตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทึสุ. อาจิณฺณํ โข ปเนตํ พุทฺธานํ ภควนฺตานํ อาคนฺตุเกหิ ภิกฺขูหิ สทฺธึ ปฏิสมฺโมทิตุนฺติ ภควา เตหิ สทฺธึ "กจฺจิ ภิกฺขเว ขมนียนฺ"ติอาทินา นเยน มธุรปฏิสณฺารํ กตฺวา "กุโต จ ตุเมฺห ภิกฺขเว อาคจฺฉถา"ติ ปุจฺฉิ. เตหิ "ชาติภูมิโต"ติ วุตฺเต "โก นุ โข ภิกฺขเว ชาติภูมิกานํ ภิกฺขูนํ สพฺรหฺมจารีนํ ^๑- เอวํ สมฺภาวิโต อตฺตนา จ อปฺปิจฺโฉ อปฺปิจฺฉกถญฺจ ภิกฺขูนํ กตฺตา"ติ ทสกถาวตฺถุลาภึ ภิกฺขุํ ปุจฺฉิ. เตปิ "ปุณฺโณ นาม ภนฺเต อายสฺมา มนฺตานิปุตฺโต"ติ อาโรจยึสุ. ตํ กถํ สุตฺวา อายสฺมา สาริปุตฺโต เถรสฺส ทสฺสนกาโม อโหสิ. อถ สตฺถา ราชคหโต สาวตฺถึ อคมาสิ. ปุณฺณตฺเถโร ทสพลสฺส ตตฺถ อาคตภาวํ สุตฺวา "สตฺถารํ ปสฺสิสฺสามี"ติ คนฺตฺวา อนฺโตคนฺธกุฏิยํเยว ตถาคตํ สมฺปาปุณิ. สตฺถา ตสฺส ธมฺมํ เทเสสิ. เถโร ธมฺมํ สุตฺวา ทสพลํ วนฺทิตฺวา ปฏิสลฺลานตฺถาย อนฺธวนํ คนฺตฺวา อญฺตรสฺมึ รุกฺขมูเล ทิวาวิหารตฺถาย นิสีทิ. สาริปุตฺตตฺเถโรปิ ตสฺสาคมนํ ^๒- สุตฺวา ทิสานุโลกิโต ^๓- คนฺตฺวา โอกาสํ สลฺลกฺเขตฺวา ตํ รุกฺขมูลํ อุปสงฺกมิตฺวา เถเรน สทฺธึ สมฺโมทิตฺวา สตฺตวิสุทฺธิกฺกมํ ^๔- ปุจฺฉิ. เถโรปิสฺส ปุจฺฉิตปุจฺฉิตํ พฺยากาสิ. เต อญฺมญฺสฺส สุภาสิตํ สมนุโมทึสุ. อถ สตฺถา อปรภาเค ภิกฺขุสํฆมชฺเฌ นิสินฺโน เถรํ ธมฺมกถิกานํ อคฺคฏฺาเน เปสีติ. มหากจฺจายนตฺเถรวตฺถุ [๑๙๗] ทสเม สงฺขิตฺเตน ภาสิตสฺสาติ สงฺขิตฺเตน กถิตธมฺมสฺส. วิตฺถาเรน อตฺถํ วิภชนฺตานนฺติ ตํ เทสนํ วิตฺถาเรตฺวา อตฺถํ วิภชมานานํ. อญฺเ กิร ตถาคตสฺส สงฺเขปวจนํ อตฺถวเสน วา ปูเรตุํ น สกฺโกนฺติ พฺยญฺชนวเสน วา, อยํ ปน เถโร อุภยวเสนปิ สกฺโกติ. ตสฺมา อคฺโคติ วุตฺโต. ปุพฺพปฏฺนาปิ จสฺส เอวรูปาว. @เชิงอรรถ: ^๑ ฉ. สพฺรหฺมจารีหิ, อิ. สพฺรหฺมจารี ^๒ ฉ.ม.,อิ. ตสฺส คมนํ @^๓ สี.,ฉ.ม. สีสานุโลกิโก, รถวินีตสุตฺเต ปน สีสานุโลกีติ ปาโ ทิสฺสติ @^๔ ม.มู. ๑๒/๒๕๗/๒๑๗ รถวินีตสุตฺต

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๘๕.

อยมฺปนสฺส ปญฺหากมฺเม อนุปุพฺพิกถา:- โส กิร ปทุมุตฺตรสมฺมาสมฺพุทฺธกาเล คหปติมหาสาลกุเล นิพฺพตฺติตฺวา วุฑฺฒิปฺปตฺโต เอกทิวสํ วุตฺตนเยเนว วิหารํ คนฺตฺวา ปริสปริยนฺเต ิโต ธมฺมํ สุณนฺโต สตฺถารา อตฺตโน ^๑- สงฺขิตฺเตน ภาสิตสฺส วิตฺถาเรน อตฺถํ วิภชนฺตานํ อคฺคฏฺาเน เปนฺตํ เอกํ ภิกฺขุํ ทิสฺวา "มหนฺโต วตายํ ภิกฺขุ, ยํ สตฺถา เอวํ วณฺเณติ, มยาปิ อนาคเต เอกสฺส พุทฺธสฺส สาสเน เอวรูเปน ภวิตุํ วฏฺฏตี"ติ สตฺถารํ นิมนฺเตตฺวา วุตฺตนเยเนว สตฺตาหํ มหาทานํ ทตฺวา "ภนฺเต อหํ อิมสฺส สกฺการสฺส ผเลน น อญฺ สมฺปตฺตึ ปฏฺเมิ, อนาคเต ปน เอกสฺส พุทฺธสฺส สาสเน อิโต สตฺตทิวสมตฺถเก ตุเมฺหหิ านนฺตเร ปิตภิกฺขุ วิย อหมฺปิ ตํ านนฺตรํ ลเภยฺยนฺ"ติ ปฏฺนํ กตฺวา สตฺถุ ^๒- ปาทมูเล นิปชฺชิ. สตฺถา อนาคตํ โอโลเกนฺโต "สมิชฺฌิสฺสติ อิมสฺส กุลปุตฺตสฺส ปฏฺนา"ติ ทิสฺวา "อมฺโภ กุลปุตฺต อนาคเต กปฺปสตสหสฺสาวสาเน โคตโม นาม พุทฺโธ อุปฺปชฺชิสฺสติ, ตฺวํ เอตสฺส สาสเน สงฺขิตฺเตน ภาสิตสฺส วิตฺถาเรน อตฺถํ วิภชนฺตานํ อคฺโค ภวิสฺสสี"ติ พฺยากริตฺวา อนุโมทนํ กตฺวา ปกฺกามิ. โสปิ กุลปุตฺโต ยาวชีวํ กุสลํ กตฺวา กปฺปสตสหสฺสํ เทวมนุสฺเสสุ สํสริตฺวา กสฺสปพุทฺธกาเล พาราณสิยํ กุลฆเร ปฏิสนฺธึ คเหตฺวา สตฺถริ ปรินิพฺพุเต สุวณฺณเจติยกรณฏฺานํ คนฺตฺวา สตสหสฺสคฺฆนิกาย สุวณฺณิฏฺกาย ปูชํ กตฺวา "ภควา มยฺหํ นิพฺพตฺตนิพฺพตฺตฏฺาเน สรีรํ สุวณฺณวณฺณํ โหตู"ติ ปฏฺนํ อกาสิ. ตโต ยาวชีวํ กุสลกมฺมํ กตฺวา เอกํ พุทฺธนฺตรํ เทวมนุสฺเสสุ สํสริตฺวา อมฺหากํ ทสพลสฺส อุปฺปตฺติกาเล อุชฺเชนินคเร ปุโรหิตสฺส เคเห นิพฺพตฺติ. ตสฺส นามคหณทิวเส "มยฺหํ ปุตฺโต สุวณฺณวณฺณสรีโร อตฺตนาว อตฺตโน นามํ คเหตฺวา อาคโต"ติ กาญฺจนมาณโวเตฺววสฺส นามํ อกํสุ. โส วุฑฺฒิมนฺวาย ตโย เวเท อุคฺคณฺหิตฺวา ปิตุ อจฺจเยน ปุโรหิตฏฺานํ ลภิ. โส โคตฺตวเสน กจฺจายโน นาม ชาโต. @เชิงอรรถ: ^๑ ฉ.ม. สตฺถารํ อตฺตนา ^๒ ฉ.ม.,อิ. สตฺถูติ ปาโ นทิสฺสติ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๘๖.

จณฺฑปชฺโชตราชา อมจฺเจ สนฺนิปาเตตฺวา อาห "พุทฺโธ โลเก นิพฺพตฺโต, ตํ อาเนตุํ สมตฺถา คนฺตฺวา อาเนถ ตาตา"ติ. เทว อญฺโ จ ^๑- ทสพลํ อาเนตุํ สมตฺโถ นาม นตฺถิ, อาจริโย กจฺจายนพฺราหฺมโณว สมตฺโถ, ตํ ปหิณถาติ. ราชา ตํ ปกฺโกสาเปตฺวา "ตาต ทสพลสฺส สนฺติกํ คจฺฉาหี"ติ อาห. คนฺตฺวา ปพฺพชิตุํ ลภนฺโต คมิสฺสามิ มหาราชาติ. ยงฺกิญฺจิ กตฺวา ตถาคตํ อาเนหิ ตาตาติ. โส "พุทฺธานํ สนฺติกํ คจฺฉนฺตสฺส มหาปริสาย กมฺมํ นตฺถี"ติ อตฺตฏฺโม อคมาสิ. อถสฺส สตฺถา ธมฺมํ เทเสสิ. เทสนาปริโยสาเน สทฺธึ สตฺตหิ ชเนหิ สห ปฏิสมฺภิทาหิ อรหตฺตํ ปาปุณิ. สตฺถา "เอถ ภิกฺขโว"ติ หตฺถํ ปสาเรสิ. ตํขณญฺเว สพฺเพว อนฺตรหิตเกสมสฺสู อิทฺธิมยปตฺตจีวรธรา วสฺสสติกตฺเถรา วิย ชาตา. เถโร อตฺตโน กิจฺเจ มตฺถกํ ปตฺเต ตุณฺหีภาเวน อนิสีทิตฺวา กาฬุทายิตฺเถโร วิย สตฺถุ อุชฺเชนิคมนตฺถาย คมนวณฺณํ ^๒- กเถสิ. สตฺถา ตสฺส วจนํ สุตฺวา "กจฺจายโน อตฺตโน ชาติภูมิยํ มม คมนํ ^๓- ปจฺจาสึสตี"ติ อญฺาสิ. พุทฺธา จ นาม เอกํ การณํ ปฏิจฺจ คนฺตุํ อยุตฺตฏฺานํ น คจฺฉนฺติ. ตสฺมา เถรํ อาห "ตฺวํเยว ภิกฺขุ คจฺฉ, ตยิ คเตปิ ราชา ปสีทิสฺสตี"ติ. เถโร "พุทฺธานํ เทฺว กถา นาม นตฺถี"ติ ตถาคตํ วนฺทิตฺวา อตฺตนา สทฺธึ อาคเตเหว สตฺตหิ ภิกฺขูหิ สทฺธึ อุชฺเชนึ คจฺฉนฺโต อนฺตรามคฺเค เตสํ จ นาลิ ^๔- นาม นิคโม, ตตฺถ ปิณฺฑาย จริ. ตสฺมิมฺปิ ^๕- นิคเม เทฺว เสฏฺิธีตโร. ตาสุ เอกา ปริชิณฺณกุเล นิพฺพตฺตา ทุคฺคตา มาตาปิตูนํ อจฺจเยน ธาตึ นิสฺสาย ชีวติ. อตฺตภาโว ปนสฺสา สมิทฺโธ, เกสา อญฺาหิ อติวิย ทีฆา. ตสฺมึเยว นิคเม อญฺา อิสฺสรเสฏฺิกุลสฺส ธีตา นิกฺเกสิกา, สา ตโต ปุพฺเพ ตสฺสา สมีปํ เปเสตฺวา "สตํ วา สหสฺสํ วา ทสฺสามี"ติ วตฺวาปิ เกเส อาหราเปตุํ นาสกฺขิ. @เชิงอรรถ: ^๑ ฉ.ม. อยํ สทฺโท น ทิสฺสติ ^๒ ม. มคฺคสฺส วณฺณํ ^๓ สี.,อิ. ชาติภูมิคมนํ @^๔ สี.,ฉ.ม. เตลปนาฬิ ^๕ ฉ.ม.,อิ. ตสฺมึ จ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๘๗.

ตสฺมึ ปน ทิวเส สา เสฏฺิธีตา มหากจฺจายนตฺเถรํ สตฺตหิ ภิกฺขูหิ ปริวุตํ ตุจฺฉปตฺตํ คจฺฉนฺตํ ^๑- ทิสฺวา "อยํ สุวณฺณวณฺโณ เอโก พฺราหฺมณพนฺธุภิกฺขุ ยถาโธเตเนว ปตฺเตน คจฺฉติ, ^๒- มยฺหญฺจ อญฺ ธนํ นตฺถิ. อสุกเสฏฺิธีตา ปน อิเมสํ เกสานํ อตฺถาย เปเสสิ. อิทานิ อิโต ลทฺธอุปฺปาเทน สกฺกา เถรสฺส เทยฺยธมฺมํ ทาตุนฺ"ติ ธาตึ เปเสตฺวา เถเร นิมนฺเตตฺวา อนฺโตเคเห นิสีทาเปสิ. เถรานํ นิสินฺนกาเล คพฺภํ ปวิสิตฺวา ธาติยา อตฺตโน เกเส กปฺปาเปตฺวา "อมฺม อิเม เกเส อสุกาย นาม เสฏฺิธีตาย ทตฺวา ยํ สา เทติ, ตํ อาหร, อยฺยานํ ปิณฺฑปาตํ ทสฺสามา"ติ. ธาตี ปิฏฺิหตฺเถน อสฺสูนิ ปุญฺฉิตฺวา เอเกน หตฺเถน หทยมํสํ สนฺธาเรตฺวา เถรานํ สนฺติเก ปฏิจฺฉาเทตฺวา เต เกเส อาทาย ตสฺสา เสฏฺิธีตาย สนฺติกํ คตา. ปณีตํ ^๓- นาม สารวนฺตํปิ สยํ อุปนีตํ คารวํ น ชเนติ, ตสฺมา เสฏฺิธีตา จินฺเตสิ "อหํ ปุพฺเพ พหุนาปิ ธเนน อิเม เกเส อาหราเปตุํ นาสกฺขึ, อิทานิ ปน ฉินฺนกาลโต ปฏฺาย น ยถามูลเมว ลจฺฉิสฺสตี"ติ ธาตึ อาห "อหํ ปุพฺเพ ตว สามินิยา ^๔- พหุนาปิ ธเนน เกเส อาหราเปตุํ นาสกฺขึ, ยตฺถ กตฺถจิ นีตา ปน น ชีวเกสา ^๕- นาม อฏฺ กหาปเณ อคฺฆนฺตี"ติ อฏฺเว กหาปเณ อทาสิ. ธาตี กหาปเณ อาหริตฺวา เสฏฺิธีตาย อทาสิ. เสฏฺิธีตา เอเกกํ ปิณฺฑปาตํ เอเกกํ กหาปณิกํ กตฺวา เถรานํ ทาเปสิ. เถโร อาวชฺชิตฺวา เสฏฺิธีตาย อุปนิสฺสยํ ทิสฺวา "กหํ เสฏฺิธีตา"ติ ปุจฺฉิ. คพฺเภ อยฺยาติ. ปกฺโกสถ นนฺติ. สา เถเรสุ คารเวน เอกวจเนน อาคนฺตฺวา เถเร วนฺทิตฺวา พลวสทฺธํ อุปฺปาเทสิ. สุเขตฺเต ปติฏฺิตปิณฺฑปาโต ทิฏฺเว ธมฺเม วิปากํ เทตีติ สห เถรานํ วนฺทเนน เกสา ปกติภาเวเยว อฏฺสุ. เถราปิ ตํ ปิณฺฑปาตํ คเหตฺวา ปสฺสนฺติยาเยว เสฏฺิธีตาย เวหาสํ อพฺภุคฺคนฺตฺวา กาญฺจนวนุยฺยาเน โอตรึสุ. @เชิงอรรถ: ^๑ ฉ.ม. อาคจฺฉนฺตํ ^๒ ฉ.ม. อาคจฺฉติ ^๓ ฉ.ม. ปณิยํ ^๔ ฉ.ม. สามินึ @^๕ สี. นีตา ปน ชีวเกสา, ฉ.ม. วินิปาตา ปน นิชฺชีวเกสา

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๘๘.

อุยฺยานปาโล ตํ เถรํ ^๑- ทิสฺวา รญฺโ สนฺติกํ คนฺตฺวา "เทว เม อยฺโย ปุโรหิตกจฺจายโน ปพฺพชิตฺวา อุยฺยานํ อาคโต"ติ อาห. ราชา จณฺฑปชฺโชโต ^๒- อุยฺยานํ คนฺตฺวา กตภตฺตกิจฺจํ เถรํ ปญฺจปติฏฺิเตน วนฺทิตฺวา เอกมนฺตํ นิสินฺโน "กหํ ภนฺเต ภควา"ติ ปุจฺฉิ. สยํ สตฺถา อนาคนฺตฺวา มํ เปเสสิ มหาราชาติ. กหํ ภนฺเต อชฺช ภิกฺขํ อลตฺถาติ. เถโร รญฺโ ปุจฺฉาสภาเคน สพฺพํ เสฏฺิธีตาย กตํ ทุกฺกรํ อาโรเจสิ. ราชา เถรสฺส วสนฏฺานํ ปฏิยาเทตฺวา เถรํ นิมนฺเตตฺวา นิเวสนํ คนฺตฺวา เสฏฺิธีตรํ อาหราเปตฺวา ^๓- อคฺคมเหสิฏฺาเน เปสิ. อิมิสฺสา อิตฺถิยา ทิฏฺธมฺมิโก จ ยสปฏิลาโภ อโหสิ. ตโต ปฏฺาย ราชา เถรสฺส มหาสกฺการํ กโรติ. เถรสฺส ธมฺมกถาย ปสีทิตฺวา มหาชโน เถรสฺส สนฺติเก ปพฺพชิ. ตโต ปฏฺาย สกลนครํ เอกกาสาวปชฺโชตํ อิสิวาตปฏิวาตํ ^๔- อโหสิ. สาปิ เทวี คพฺภํ ลภิตฺวา ทสมาสจฺจเยน ปุตฺตํ วิชายิ. ตสฺส นามคหณทิวเส โคปาลกุมาโรติ ปิตามหเสฏฺิโน ^๕- นามํ อกํสุ. สา ปุตฺตสฺส นามวเสน โคปาลมาตา นาม เทวี ชาตา. สา เทวี เถเร อติวิย ปสีทิตฺวา ราชานํ สมฺปฏิจฺฉาเปตฺวา กาญฺจนวนุยฺยาเน เถรสฺส วิหารํ กาเรสิ. เถโร อุชฺเชนินครํ ปสาเทตฺวา ปุน สตฺถุ สนฺติกํ คโต. อถ สตฺถา อปรภาเค เชตวเน วิหรนฺโต มธุปิณฺฑิกสุตฺตนฺตํ ^๖- กจฺจายนเปยฺยาลํ ^๗- ปารายนสุตฺตนฺติ อิเม ตโย สุตฺตนฺเต อตฺถุปฺปตฺตึ กตฺวา เถรํ สงฺขิตฺเตน ภาสิตสฺส วิตฺถาเรน อตฺถํ วิภชนฺตานํ อคฺคฏฺาเน เปสีติ. ปมวคฺควณฺณนา นิฏฺิตา. ---------------- @เชิงอรรถ: ^๑ สี. เถเร ^๒ สี. ฉนฺทชาโต ^๓ ฉ.ม. อาณาเปตฺวา ^๔ สี.....ปริวาตํ @^๕ ฉ.ม. มาตามหเสฏฺิโน ^๖ ฉ.ม. มธุปิณฺฑิกสุตฺตํ, @ม.มู. ๑๒/๑๙๙/๑๖๘ ^๗ ปาลิ. มหากจฺจายนภทฺเทกรตฺตสุตฺต, ม.อุ. ๑๔/๒๗๙/๒๔๘

อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๑๔ หน้า ๑๗๗-๑๘๘. http://84000.org/tipitaka/pitaka_item/read_th.php?B=14&A=4190&modeTY=1&pagebreak=1 The Pali Atthakatha in Roman :- http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=14&A=4190&modeTY=1&pagebreak=1 อ่านอรรถกถาแปลไทย :- http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=20&i=146 เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :- http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=20&A=628 พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=20&A=618 The Pali Tipitaka in Roman Character :- http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=20&A=618 สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๒๐ http://84000.org/tipitaka/read/?index_20