ขอนอบน้อมแด่
พระผู้มีพระภาคอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้า
                      พระองค์นั้น
บทนำ พระวินัยปิฎก พระสุตตันตปิฎก พระอภิธรรมปิฎก ค้นพระไตรปิฎก ชาดก หนังสือธรรมะ
first pageprevious pagedispage pageNumbernext pagelast page chage to ROMAN letter  
Atthakatha Book 10 : PALI ROMAN Ma.A. (papa–ca.4)

Paramatthato satto nama natthi, dhatumatteyeva cittam thapapetva tini phalani
pativijjhapessami"ti ananganasutte 1- vuttabhasantarakusalo taya taya bhasaya 2-
sippam ugganhapento acariyo viya evamaha.
     Tattha cha dhatuyo assati chadhaturo. Idam vuttam hoti:- yam tvam
purisoti sanjanasi, so chadhatuko, 3- na cettha paramatthato puriso atthi,
purisoti pana pannattimattamevati. Sesapadesupi eseva nayo. Caturadhitthanoti
ettha adhitthanam vuccati patittha, catupatitthanoti attho. Idam vuttam hoti:-
svayam bhikkhu puriso chadhaturo chaphassayatano attharasamanopavicaroti, so
ettova vivattitva  uttamasiddhibhutam arahattam ganhamano imesu catusu thanesu
patitthaya ganhatiti caturadhitthanoti. Yatthatthitanti yesu adhitthanesu patitthitam.
Mannassa va nappavattantiti mannassa va manassa va nappavattanti. Muni
santoti vuccatiti khinasavamuni upasanto nibbutoti vuccati. Pannam
nappamajjeyyati arahattaphalapannaya pativijjhanattham aditova samadhivipassanapannam
nappamajjeyya. Saccamanurakkheyyati  paramatthasaccassa nibbanassa sacchikiriyattham
aditova vacisaccam rakkheyya. Cagamanubruheyyati arahattamaggena
sabbakilesapariccagakaranattham aditova kilesapariccagam bruheyya. Santimeva so
sikkheyyati arahattamaggena sabbakilesavupasamanattham aditova kilesavupasamanam
sikkheyya. Iti pannadhitthanadinam adhigamanatthaya imani samathavipassanapannadini
pubbabhagadhitthanani vuttani.
     [345] Phassayatananti phassassa ayatanam, akaroti attho.
Pannadhitthanantiadini pubbe vuttanam arahattaphalapannadinam vasena veditabbani.
     [348] Idani nikkhittamatikavasena "yatthatthitam mannassa va
nappavattanti"ti vattabbam bhaveyya, arahatte pana patte puna "pannam
nappamajjeyya"tiadihi kiccam natthi. Iti bhagava matikam uppatipatidhatukam
@Footnote: 1 Ma.mu. 12/57/32  2 Ma.,ka. vuttabhasantarakusalataya bhasaya  3 Ma. so ca chamatumattameva
Thapetvapi yathadhammavaseneva 1- vibhangam vibhajanto pannam nappamajjeyyatiadimaha.
Tattha ko pannam pamajjati, ko nappamajjati? yo tava imasmim sasane
Pabbajitva vejjakammadivasena ekavisatividhaya anesanaya jivikam kappento
pabbajjanurupena cittuppadam thapetum na sakkoti, ayam pannam pamajjati nama.
Yo pana sasane pabbajitva sile patitthaya buddhavacanam ugganhitva sappayam
dhutangam samadaya cittarucitam kammatthanam gahetva vivittam senasanam nissaya
kasinaparikammam katva samapattim nibbattetva 2- ajjeva arahattanti vipassanam
vaddhetva vicarati, ayam pannam nappamajjati nama. Imasmim pana sutte
dhatukammatthanavasena esa pannaya appamado vutto. Dhatukammatthane
panettha yam vattabbam, tam hettha hatthipadopamasuttadisu vuttameva.
     [354] Athaparam vinnanamyeva avasissatiti ayampettha patiyekko
anusandhi. Hetthato hi rupakammatthanam kathitam, idani arupakammatthanam
vedanavasena nibbattetva 2- dassetum ayam desana araddha. Yam va panetam
imassa bhikkhuno pathavidhatuadisu agamaniyavipassanavasena kammakarakavinnanam,
tam vinnanadhatuvasena bhajetva dassentopi imam desanam arabhi. Tattha
avasissatiti kimatthaya avasissati? satthu kathanatthaya kulaputtassa ca
pativijjhanatthaya avasissati. Parisudadhanti nirupakkilesam. Pariyodatanti pabhassaram.
Sukhantipi pajanatiti sukhavedanam vedayamano sukhavedanam vedayamiti pajanati.
Sesapadadvayesupi eseva nayo. Sace panayam vedanakatha hettha na kathita
bhaveyya, idha thatva kathetum vatteyya. Satipatthane panesa  kathitavati tattha
kathitanayeneva veditabba. Sukhavedaniyantievamadi paccayavasena udayatthangamanadassanattham
vuttam. Tattha sukhavedaniyanti sukhavedanaya paccayabhutam. Sesapadesupi
eseva nayo.
     [360] Upekkhayeva avasissatiti ettavata hi yatha nama chekena
manikaracariyena vajirasuciya vijjhitva cammakkhande patetva patetva dinnam
@Footnote: 1 Si. yathadhammaraseneva           2 Si. nibbethetva
Muttam antevasiko gahetva gahetva luttagatam karonto muttolambakamuttajaladini
karoti, evameva bhagavata kathetva kathetva dinnam kammatthanam ayam kulaputto
manasi karonto manasi karonto pagunam akasiti rupakammatthanampi arupakammatthanampi
pagunam jatam, atha bhagava "athaparam upekkhayeva avasissati"ti aha.
     Kimattham pana avasissatiti. Satthu kathanattham. Kulaputtassa ca 1- pativijjhanatthantipi
vadanti, tam na gahetabbam. Kulaputtena hi sahayassa sasanam vacetva
pasadatale thiteneva anapanacatutthajjhanam nibbattitam, yadassa 2- ettakam maggam
agacchantassa yanakiccam sadheti. Tasma 3- satthu kathanatthamyeva avasissati. Imasmim
hi thane sattha kulaputtassa rupavacarajjhane vannam kathesi. Idanhi vuttam
hoti "bhikkhu pagunam tava idam rupavacaracatutthajjhanan"ti. Parisuddhatiadi
tassayeva upekkhaya vannabhananam. Ukkam bandheyyati angarakapallam sajjeyya.
Alimpeyyati tattha angare pakkhipitva aggim datva nalikaya dhamento
aggim jaleyya. Ukkamukhe pakkhipeyyati angare viyuhitva angaramatthake va
thapeyya, tattake va pakkhipeyya. Nihatanti 4- nihatadosam. Ninnitakasavanti
apanitakasavam evameva khoti yatha tam suvannam icchiticchitaya pilandhanavikatiya
samvattati, evameva ayam tava catutthajjhanupekkha vipassana abhinna nirodho
bhavokkantiti imesu yam icchati, tassatthaya 5- hotiti vannam kathesi.
     Kasma pana bhagava imasmim rupavacaracatutthajjhane nikantipariyadanattham
avannam akathetva vannam kathesiti. Kulaputtassa hi catutthajjhane
nikantipariyutthanam balavam. Sace avannam katheyya, "mayham pabbajitva dvanavutiyojanasatam
agacchantassa idam catutthajjhanam yanakiccam sadheti, aham ettakam maggam
agacchanto jhanasukhena jhanasukharatiya 6- agato, evarupassa nama panitadhammassa
avannam katheti, janam nu kho katheti ajanan"ti kulaputto samsayam sammoham
apajjeyya, tasma bhagava vannam kathesi.
@Footnote: 1 cha.Ma. casaddo na dissati   2 ka. tam panassa       3 cha.Ma. ayam patho na dissati
@4 tika. nihatanti          5 Ma. tadatthaya       6 cha.Ma. jhanaratiya
     [361] Tadanudhammanti ettha arupavacarajjhanam dhammo nama, tam anugatatta
rupavacarajjhanam anudhammoti vuttam. Vipakajjhanam va dhammo, kusalajjhanam
anudhammo. Tadupadanati taggahana. Ciram dighamaddhananti visatikappasahassani.
Vipakavasena hetam vuttam. Ito uttarampi eseva nayo.
     [362] Evam catuhi varehi arupavacarajjhanassa vannam kathetva
idani tasseva adinavam dassento so evam pajanatitiadimaha. Tattha
sankhatametanti kincapi ettha visatikappasahassani ayu atthi, etam pana sankhatam
pakappitam ayuhitam, karontena kariyati, aniccam adhuvam asassatam tavakalikam,
cavanaparibhedanaviddhamsanadhammam, jatiya anugatam, jaraya anusatam, maranena abbhahatam,
dukkhe patitthitam, atanam alenam asaranam asaranibhutanti. Vinnanayatanadisupi
eseva nayo.
     Idani arahattanikutena desanam ganhanto so neva abhisankharotitiadimaha.
Yatha hi cheko bhisakko visavikaram disvava manam karetva visam thanato
cavetva upari aropetva khandham va sisam gahetum adatva visam otaretva
pathaviyam pateyya, evameva bhagava kulaputtassa arupavacarajjhane vannam kathesi.
Tam sutva kulaputto rupavacarajjhane nikantim pariyadaya arupavacarajjhane
patthanam thapesi.
     Bhagava tam natva tam asampattassa appatiladdhasseva bhikkhuno
"atthesa akasanancayatanadisu sampatti nama. Tesam hi pathamabrahmaloke
visatikappasahassani ayu, dutiye cattalisam, tatiye satthi, catutthe
caturasitikappasahassani aYu. Tam pana aniccam adhuvam asassatam tavakalikam,
cavanaparibhedanaviddhamsanadhammam, jatiya anugatam, jaraya anusatam, maranena abbhahatam,
dukkhe patitthitam, atanam alenam asaranam asaranibhutam, ettakam kalam tattha
sampattim anubhavitvapi puthujjanakalakiriyam katva puna catusu apayesu
patitabban"ti sabbametam adinavam ekapadeneva "sankhatametan"ti kathesi.
Kulaputto tam sutva arupavacarajjhane nikantim pariyadiyi. Bhagava tassa
rupavacararupavacaresu nikantiya pariyadinnabhavam natva arahattanikutam "so neva
tam abhisankharoti"tiadimaha.
     Yatha va paneko mahayodho ekam rajanam aradhetva satasahassutthanakam
gamavaram labheyya, puna raja tassanubhavam saritva "mahanubhavo yodho, appakam
tena laddhan"ti "nayam tata gamo tuyham anucchaviko, annam catusata-
sahassutthanakam ganhahi"ti dadeyya. So sadhu devati tam vissajjetva itaram
gamam ganheyya. Raja asampattameva ca nam pakkosapetva "kinte tena,
ahivatakarogo ettha uppajjati, asukasmim pana thane mahantam nagaram atthi,
tattha chattam ussapetva rajjam karehi"ti pahineyya, so tatha kareyya.
     Tattha raja viya sammasambuddho datthabbo, mahayodho viya pukkusati
kulaputto. Pathamaladdhagamo viya anapanacatutthajjhanam, tam vissajjetva itaram
gamam ganhahiti vuttakalo viya anapanajjhane nikantipariyadanam karetva
aruppakathanam, tam  gamam asampattameva pakkosapetva "kim te tena, ahivatakarogo
ettha uppajjati, asukasmim thane nagaram atthi, tattha chattam ussapetva
rajjam karehi"ti vuttakalo viya aruppe sankhatametanti adinavakathanena tena
appattasuyeva tasu samapattisu patthanam nivattapetva upari arahattanikutena
desanagahanam.
     Tattha neva abhisankharotiti na ayuhati na rasim karoti. Na abhisancetayatiti
na kappeti. Bhavaya va vibhavaya vati vuddhiya va parihaniya va.
Sassatucchedavasenapi yojetabbam. Na kinci loke upadiyatiti loke rupadisu kinci
ekadhammampi tanhaya na ganhati, na paramasati. Naparam itthattayati pajanatiti
bhagava attano buddhavisaye thatva desanaya arahattanikutam ganhi. Kulaputto
pana attano yathopanissayena tini samannaphalani pativijjhi. Yatha nama raja
suvannabhajanena nanarasabhojanam bhunjanto attano pamanena pindam
vattetva anke nisinnena rajakumarena pindamhi alaye dassite tam pindam
Upanameyya, kumaro attano mukhappamanena kabalam kareyya, sesam raja
sayam va bhunjeyya, patiyam va pakkhipeyya, evam dhammaraja tathagato attano
pamanena arahattanikutam ganhanto desanam desesi, kulaputto attano
yathopanissayena tini samannaphalani pativijjhi.
     Ito pubbe panassa khandha dhatuyo ayatananiti evarupam accantasunnatam
tilakkhanahatam katham kathentassa neva kankha, na vimati, napi "evam kira tam
evam me acariyena vuttan"ti iti kira na dandhayitattam vitthayitattam atthi.
Ekaccesu ca kira thanesu buddha annatakavesena vicaranti, sammasambuddho nu
kho esoti ahudeva samsayo, ahu vimati. Yato anena anagamiphalam patividdham, atha
ayam me satthati nittham gato. Yadi evam kasma accayam na desesiti. Okasabhavato.
Bhagava hi yathanikkhittaya matikaya acchinnadharam katva akasagangam
otarento viya desanam desesiyeva.
     [363] Soti araha. Anajjhositati gilitva parinitthapetva gahetum
na yuttati pajanati. Anabhinanditati tanhaditthivasena abhinanditum na
yuttati pajanati.
     [364] Visamyutto nam vedetiti sace hissa sukhavedanam arabbha
raganusayo, dukkhavedanam arabbha patighanusayo, itaram arabbha avijjanusayo
uppajjeyya, samyutto vediyeyya nama. Anuppajjanato pana visamyutto nam
vedeti nissato 1- vippamutto. Kayapariyantikanti kayakotikam. Yava kayappavatta
uppajjitva tato param anuppajjanavedananti attho. Dutiyapadepi eseva nayo.
Anabhinanditani sitibhavissantiti dvadasasu ayatanesu kilesanam visevanassa 2-
natthitaya anabhinanditani hutva idha dvadasasuyeva ayatanesu nirujjhissanti.
Kilesa hi nibbanam agamma niruddhapi yattha natthi, tattha niruddhatipi
vuccanti. Svayamattho "etthesa tanha nirujjhamana nirujjhati"ti samudayapanhena
dipetabbo. Tasma bhagava nibbanam agamma sitibhutanipi idheva sitibhavissantiti
@Footnote: 1 Ma. niyutto               2 Ma. visesanassa
Aha. Nanu  ca idha vedayitani vuttani, na kilesati. Vedayitanipi
kilesabhaveneva sitibhavanti. Itaratha nesam sitibhavo nama natthiti suvuttametam.
     [365] Evameva khoti ettha idam opammasamsandanam:- yatha hi eko
puriso telappadipassa jhayato tele khine telam asincati, vattiya khinaya
vattim pakkhipati, evam dipasikhaya anupacchedova hoti, evameva puthujjano ekasmim
bhave thito kusalakusalam karoti, so tena sugatiyanca apayesu ca nibbattatiyeva,
evam vedananam anupacchedova hoti. Yatha paneko dipasikhaya ukkanthito "imam
purisam agamma dipasikha na upacchijjati"ti nilino tassa sisam chindeyya,
evam vattiya ca telassa ca anupahara dipasikha anahara nibbayati, evameva
pavatte ukkanthito yogavacaro arahattamaggena kusalakusalam samucchindati,
tassa samucchinnatta khinasavassa bhikkhuno kayassa bheda puna vedayitani na
uppajjantiti.
     Tasmati yasma adimhi samadhivipassanapannahi arahattaphalapanna
uttaritara, tasma. Evam samannagatoti imina uttamena arahattaphalapannadhitthanena
samannagato. Sabbadukkhakkhaye nanam nama arahattamagge nanam,
imasmim pana sutte arahattaphale nanam adhippetam. Tenevaha tassa sa vimuttisacce
thita akuppa hotiti.
     [366] Ettha hi vimuttiti arahattaphalavimutti. Saccanti paramatthasaccam
nibbanam. Iti akupparammanakaranena akuppati vutta. Musati vitatham. Mosadhammanti
nassanasabhavam. Tam saccanti tam avitatham sabhavo. Amosadhammanti anassanasabhavam.
Tasmati yasma adito samathavipassanavasena vacisaccato dukkhasaccasamudayasaccehipi
paramatthasaccam nibbanameva uttaritaram, tasma. Evam samannagatoti imina uttamena
paramatthasaccadhitthanena samannagato.
     [367] Pubbeti puthujjanakale. Upadhi hontiti khandhupadhi kilesupadhi
abhisankharupadhi pancakamagunupadhiti ime upadhayo honti. Samatta samadinnati
paripura gahita paramattha. Tasmati yasma adito samathavipassanavasena
Kilesapariccagato, sotapattimaggadihi ca kilesapariccagato arahattamaggeneva
kilesapariccago uttaritaro, tasma. Evam samannagatoti imina uttamena
cagadhitthanena samannagato.
     [368] Aghatotiadisu aghatakaranavasena aghato, byapajjhanavasena
byapado, sampadussanavasena sampadosoti tihi padehi dosakusalamulameva vuttam.
Tasmati yasma adito samathavipassanavasena kilesavupasamato, sotapattimaggadihi
ca kilesavupasamato arahattamaggeneva kilesavupasamo uttaritaro, tasma. Evam
samannagatoti imina uttamena upasamadhitthanena samannagato.
     [369] Mannitametanti tanhamannitam manamannitam ditthimannitanti
tividhampi vattati. Ayamahamasmiti ettha pana ayamahanti ekam tanhamannitameva
vattati. Rogotiadisu abadhatthena rogo, antodosatthena gando,
anupavisanatthena sallam. Muni santoti vuccatiti khinasavamuni santo nibbutoti
vuccati. Yattha thitanti yasmim thane thitam. Sankhittenati buddhanam kira sabbapi
dhammadesana sankhittava, vittharadesana nama natthi, samantapatthanakathapi
sankhittayeva. Iti bhagava desanam yathanusandhim papesi. Ugghatitannutiadisu pana
catusu puggalesu pukkusati kulaputto vipancitannu, iti vipancitannuvasena
bhagava imam dhatuvibhangasuttam kathesi.
     [370] Na kho me bhante paripunnam pattacivaranti kasma kulaputtassa
iddhimayapattacivaram na nibbattanti. Pubbe atthannam parikkharanam adinnatta.
Kulaputto hi dinnadano katabhiniharo, na dinnattati na vattabbam.
Iddhimayapattacivaram pana pacchimabhavikanamyeva nibbattati, ayanca puna patisandhiko tasma na
nibbattanti. Atha bhagava sayam pariyesetva kasma na upasampadesiti. Okasabhavato.
Kulaputtassa ayu parikkhinam, suddhavasiko anagami mahabrahma kumbhakarasalam
agantva nisinno viya ahosi. Tasma sayam na pariyesesi.
     Pattacivarapariyesanam pakkamiti taya velaya pakkami? utthite
Arune. Bhagavato kira dhammadesanaparinitthananca arunutthananca rasmivissajjananca
Ekakkhane ahosi, bhagava kira desanam nitthapetvava chabbanna rasmiyo vissajji,
sakalakumbhakaranivesanam  ekappajjotam ahosi, chabbannarasmiyo jalajala
punjapunja hutva vidhavantiyo sabbadisabhage suvannapatipariyonaddhe viya
nanavannakusumaratanavisalasamujjale viya ca akamsu. Bhagava "nagaravasino mam
passantu"ti  adhitthasi. Nagaravasino bhagavantam disvava "sattha kira agato,
kumbhakarasalaya kira nisinno"ti annamannassa arocetva ranno arocesum.
     Raja agantva sattharam vanditva "bhante kaya velaya agatattha"ti
pucchi. Hiyyo suriyatthangamanavelaya maharajati. Kena kammena bhagavati. Tumhakam
sahayo pukkusati raja tumhehi pahitasasanam sutva nikkhamitva pabbajitva mam
uddissa agacchanto savatthim atikkamma pancacattalisa yojanani agantva
imam kumbhakarasalam pavisitva nisidi, aham tassa sangahattham  agantva dhammakatham
kathesim, kulaputto tini phalani pativijjhi maharajati. Idani kaham bhanteti.
Upasampadam yacitva aparipunnapattacivarataya pattacivaram pariyesanattham gato maharajati
aha. Raja kulaputtassa gatadisabhagena agamasi. Bhagavapi akasenagantva
jetavanagandhakutimhiyeva paturahosi.
     Kulaputtopi pattacivaram pariyesamano neva bimbisararanno na takkasilakanam
janghavanijanam santikam agamasi. Evam kirassa ahosi "na kho me kukkutassa
viya tattha tattha manapamanapameva vicinitva pattacivaram pariyesitum yuttam, mahantam nagaram
vajjitva udakatitthasusanasankaratthanaantaravithisu pariyesissami"ti antaravithiyam
sankarakutesu tava pilotikam pariyesitum araddho.
     Jivita voropesiti ekasmim sankarakute pilotikam olokentam vibbhanta
tarunavaccha gavi upadhavitva upadhavitva singena vijjhitva ghatesi,
chatakajjhatto kulaputto akaseyeva ayukkhayam patva patito, sankaratthane
adhomukhatthapito suvannapatima viya ahosi, kalakato ca pana avihabrahmaloke
nibbatti, nibbattamattova arahattam papuni. Avihabrahmaloke kira nibbattamattava
satta jana arahattam papunimsu. Vuttam hetam;-
       "aviham upapannase            vimutta satta bhikkhavo
        ragadosaparikkhina            tinna loke visattikam.
        Ke ca te atarum pankam         maccudheyyam suduttaram
        ke hitva manusam deham        dibbayogam upajjhagum.
        Upako palagando ca           pukkusati ca te tayo
        bhaddiyo khandadevo ca         bahuraggi ca pingiyo
        te hitva manusam deham        dibbayogam upaccagun"ti. 1-
     Bimbisaropi "mayham sahayo maya pesitasasanamattam vacetva hatthagatam
rajjam pahaya ettakam addhanam agato, dukkaram katam kulaputtena,
pabbajitasakkarena tam sakkarissami"ti "pariyesatha me sahayakan"ti tattha tattha pesesi.
Pesita tam addasamsu sankaratthane patitam, disva agamma ranno arocesum.
Raja gantva kulaputtam disva "na vata bho labhimha sahayassa sakkaram
katum, anatho me jato sahayako"ti  paridevitva kulaputtam mancakena
ganhapetva yuttokase thapetva anupasampannassa sakkaram katum jananabhavena
nhapakakappakadayo pakkosapetva kulaputtam sisam nhapetva suddhavatthadini 2-
nivasapetva rajavesena  alankarapetva sovannasivikam aropetva
sabbatalavacaragandhamaladihi pujam karonto nagara niharitva bahuhi gandhakatthehi
mahacitakam karetva kulaputtassa sarirakiccam katva dhatuyo adaya cetiyam
patitthapesi. Sesam sabbattha uttanamevati.
                    Papancasudaniya majjhimanikayatthakathaya
                     dhatuvibhangasuttavannana nitthita.
                        ----------------
@Footnote: 1 sam.sa.  15/105/71            2 cha.Ma. suddhavatthani



             The Pali Atthakatha in Roman Book 10 page 213-222. http://84000.org/tipitaka/pitaka_item/read_rm.php?B=10&A=5416&modeTY=2              อรรถกถาบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/pitaka_item/read_th.php?B=10&A=5416&modeTY=2              อ่านอรรถกถาแปลไทย :- http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=14&i=673              เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :- http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=14&A=8748              พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=14&A=8655              The Pali Tipitaka in Roman Character :- http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=14&A=8655              Contents of The Tipitaka Volume 14 http://84000.org/tipitaka/read/?index_14

first pageprevious pagedispage pageNumbernext pagelast page chage to ROMAN letter

บันทึก ๖ กุมภาพันธ์ พ.ศ. ๒๕๖๑. การแสดงผลนี้อ้างอิงข้อมูลจากอรรถกถาฉบับภาษาบาลี อักษรโรมัน. หากพบข้อผิดพลาด กรุณาแจ้งได้ที่ [email protected]