อรรถกถาเล่มที่ ๑๔ ภาษาบาลีอักษรไทย
 องฺ.อ. (มโนรถ.๑)

                            ๓. ตติยวคฺค
     [๒๐๙] ตติยวคฺคสฺส ปเม สิกฺขากามานนฺติ ติสฺโส สิกฺขา กามยมานานํ
สมฺปิยายิตฺวา สิกฺขนฺตานนฺติ อตฺโถ. ราหุโลติ อตฺตโน ปุตฺตํ ราหุลตฺเถรํ
ทสฺเสติ. เถโร หิ ๑- ปพฺพชิตทิวสโต ปฏฺาย ปาโตว อุฏฺหนฺโตว หตฺถปูรํ วาลิกํ
อุกฺขิปิตฺวา "อโห วตาหํ อชฺช ทสพลสฺส เจว อาจริยุปชฺฌายานญฺจ สนฺติกา ๒- เอตฺตกํ
โอวาทญฺเจว อนุสาสนิญฺจ ลเภยฺยนฺ"ติ ปฏฺเติ. ตสฺมา สิกฺขากามานํ อคฺโค นาม
ชาโตติ.
     [๒๑๐] ทุติเย สทฺธาปพฺพชิตานนฺติ สทฺธาย ปพฺพชิตานํ. รฏฺปาโลติ รฏฺ
ปาเลตุํ สมตฺโถ, ภินฺนํ วา รฏฺ สนฺธาเรตุํ สมตฺเถ กุเล ชาโตติปิ รฏฺปาโลติ
สงฺขํ คโต. โส หิ สตฺถุ ธมฺมเทสนํ สุตฺวา ปฏิลทฺธสทฺโธ จุทฺทส ภตฺตจฺเฉเท ๓-
กตฺวา มาตาปิตโร ปพฺพชฺชํ อนุชานาเปตฺวา ปพฺพชิโต. ตสฺมา สทฺธาปพฺพชิตานํ
อคฺโค นาม ชาโต.
                       ราหุล-รฏฺปาลตฺเถรวตฺถุ
     อิเมสํ ปน อุภินฺนํปิ เถรานํ ปญฺหากมฺเม อยมนุปุพฺพิกถา:- เอเต กิร
เทฺวปิ อตีเต ปทุมุตฺตรพุทฺธกาเล หํสวตีนคเร คหปติมหาสาลกุเล นิพฺพตฺตึสุ. เตสํ
ทหรกาเล นามํ วา โคตฺตํ วา น กถียติ. เต วยปฺปตฺตา ปน ฆราวาเส ปติฏฺาย
อตฺตโน ๔- ปิตุอจฺจเยน อุโภปิ อตฺตโน รตนโกฏฺาคารกมฺมิเก ปกฺโกสาเปตฺวา
อปริมาณํ ธนํ ทิสฺวา "อิมํ เอตฺตกํ ธนราสึ อยฺยกเปยฺยกาทโย ๕- อตฺตนา สทฺธึ
คเหตฺวา คนฺตุํ นาสกฺขึสุ, อเมฺหหิ ทานิ เยน เกนจิ อุปาเยน อิมํ ธนํ คเหตฺวา
คนฺตุํ วฏฺฏตี"ติ เต อุโภปิ ชนา จตูสุ าเนสุ ๖- กปณทฺธิกาทีนํ มหาทานํ ทาตุํ
อารทฺธา. เอโก อตฺตโน ทานคฺเค อาคตาคตํ ชนํ อาปุจฺฉิตฺวา ยาคุขชฺชกาทีสุ
ยสฺส ยํ ปฏิภาติ, ตสฺส ตํ อทาสิ, ตสฺส เตเนว การเณน อาคตวาจโกติ ๗-
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม. เถโร กิร  ๒ ม. สนฺติเก  ๓ ม. จุทฺทสภตฺตจฺเฉทํ ๔ สี.,ฉ.ม. อตฺตโน อตฺตโน
@๕ ฉ.ม. อยฺยกปยฺยกาทโย  ๖ สี. ทฺวาเรสุ  ๗ สี. อาคตยาจโกติ, ฉ.ม. อาคตปาโกติ
นามํ ชาตํ. อิตโร อปุจฺฉิตฺวาว คหิตคหิตํ ภาชนํ ปูเรตฺวา ปูเรตฺวา เทติ, ตสฺสาปิ
เตเนว การเณน อนาคตวาจโกติ ๑- นามํ ชาตํ, อปฺปมาทวาจโกติ ๒- อตฺโถ.
     เต อุโภปิ เอกทิวสํ ปาโตว มุขโธวนตฺถํ พหิคามํ อคมํสุ. ตสฺมึ สมเย
หิมวนฺตโต เทฺว มหิทฺธิกา ตาปสา ภิกฺขาจารตฺถาย อากาเสน อาคนฺตฺวา เตสํ
สหายกานํ อวิทูเร โอตรยมานา ๓- "เอเต ปสฺสึสู"ติ เอกปสฺเส อฏฺสุ. เต อุโภปิ
ชนา เตสํ อลาพุภาชนาทิปริกฺขารํ ๔- สํวิธาย อนฺโตคามํ สนฺธาย สมุปยาตานํ ๕-
สนฺติกํ อาคมฺม วนฺทึสุ. อถ เน ตาปสา "กาย เวลาย อาคตตฺถ มหาปุญฺา"ติ
อาหํสุ. เต "อธุนาว ภนฺเต"ติ วตฺวา เตสํ หตฺถโต อลาพุภาชนานิ ๖- คเหตฺวา
อตฺตโน อตฺตโน เคหํ เนตฺวา ภตฺตกิจฺจปริโยสาเน นิพทฺธํ ภิกฺขาคหณตฺถํ ปฏิญฺ
คณฺหึสุ.
     เตสุ เอโก ตาปโส สปริฬาหกายธาตุโก โหติ, โส อตฺตโน อานุภาเวน
มหาสมุทฺทสฺส อุทกํ ทฺวิธา กตฺวา ปวินฺธรนาคราชสฺส ภวนํ คนฺตฺวา ทิวาวิหารํ
นิสีทิ. ๗- โส อุตุสปฺปายํ  คเหตฺวา ปจฺจาคนฺตฺวา อตฺตโน อุปฏฺากสฺส เคเห
ภตฺตานุโมทนํ กโรนฺโต "ปวินฺธรนาคราชสฺส ภวนํ วิย โหตู"ติ วทติ. อถ นํ เอกทิวสํ
อุปฏฺาโก ปุจฺฉิ "ภนฺเต ตุเมฺห อนุโมทนํ กโรนฺตา `ปวินฺธรนาคราชสฺส ภวนํ
วิย โหตู'ติ วทถ, มยํ ๘- อตฺถํ น ชานาม, กึ วุตฺตํ โหติ อิทํ ภนฺเต"ติ. อาม
กุฏุมฺพิก อหํ "ตุยฺหํ ๙- สมฺปตฺติ ปวินฺธรนาคราชสมฺปตฺติสทิสา โหตู"ติ วทามีติ.
กุฏุมฺพิโก ตโต ปฏฺาย ปวินฺธรนาคราชสฺส ภวเน จิตฺตํ เปสิ.
     อิตโร ตาปโส ตาวตึสภวนํ คนฺตฺวา สุญฺเ เสริสกฺกวิมาเน ทิวาวิหารํ
กโรติ. โส อาคจฺฉนฺโต จ คจฺฉนฺโต จ สกฺกสฺส เทวราชสฺส สมฺปตฺตึ ทิสฺวา
อตฺตโน อุปฏฺากสฺส อนุโมทนํ กโรนฺโต "สกฺกวิมานํ วิย โหตู"ติ วทติ. อถ
@เชิงอรรถ: ๑ ม. อนคฺคตปาโกติ  ๒ ฉ.ม. อปฺปมาณปาโกติ  ๓ ม. โอตริยมานา, ฉ. โอตริตฺวา มา โน
@เอเต...  ๔ ฉ.ม. ลาพุภาชน...  ๕ ฉ.ม. สนฺธาย ภิกฺขาย คตานํ  ๖ ฉ.ม. ลาพุภาชนํ
@๗ ฉ.ม. นิสีทติ  ๘ ฉ.ม. มยมสฺส  ๙ ฉ.ม. ตุมฺหากํ
นํ โสปิ กุฏุมฺพิโก อิตโร สหายโก ตํ ตาปสํ วิย ปุจฺฉิ. อถ โส ตสฺส
วจนํ สุตฺวา สกฺกภวเน จิตฺตํ เปสิ. เต อุโภปิ ปฏฺิตฏฺาเนสุเยว นิพฺพตฺตา.
     ปวินฺธรภวเน นิพฺพตฺโต ปวินฺธรนาคราชา นาม ชาโต. โส นิพฺพตฺตกฺขเณ
อตฺตโน อตฺตภาวํ ทิสฺวา "อมนาปสฺส วต เม านสฺส กุลุปโก ตาปโส วณฺณํ กเถสิ,
อุทเรน ปริสกฺกิตฺวา วิจรณฏฺานเมตํ, นูน โส อญฺ านํ น ชานาตี"ติ วิปฺปฏิสารี
อโหสิ. อถสฺส ตํขณญฺเว อลงฺกตปฏิยตฺตานิ นาคนาฏกานิ สพฺพทิสาสุ ตุริยานิ
ปคฺคณฺหึสุ. โส ตสฺมึเยว ขเณ ตํ อตฺตภาวํ วิชหิตฺวา มาณวกวณฺณี อโหสิ.
อฑฺฒมาสญฺจ จตฺตาโร มหาราชาโน สกฺกสฺส อุปฏฺานํ คจฺฉนฺติ. ตสฺมา โสปิ
วิรูปกฺเขน นาครญฺา สทฺธึ สกฺกสฺส อุปฏฺานํ คโต. สกฺโก ตํ ทูรโตว อาคจฺฉนฺตํ
ทิสฺวา สญฺชานิ. อถ นํ สมีเป อาคนฺตฺวา ิตกาเล "กหํ นิพฺพตฺโตสิ สมฺมา"ติ
ปุจฺฉิ. มา กเถสิ มหาราช, อุเรน ปริสกฺกฏฺาเน นิพฺพตฺโตมฺหิ, ตุเมฺห ปน
กลฺยาณมิตฺตํ ลภิตฺถาติ. สมฺม ตฺวํ "อฏฺาเน นิพฺพตฺโตมฺหี"ติ มา วิตกฺกยิ, ๑-
ปทุมุตฺตรทสพโล โลเก นิพฺพตฺติ, ๒- ตฺวํ ๓- ตสฺส อธิการกมฺมํ กตฺวา อิมํเยว านํ
ปฏฺเหิ, อุโภ สุขํ วสิสฺสามาติ. โส "เอวํ เทว กริสฺสามี"ติ คนฺตฺวา
ปทุมุตฺตรทสพลํ นิมนฺเตตฺวา อตฺตโน นาคภวเน นาคปริสาย สทฺธึ สพฺพรตฺตึ
สกฺการสมฺมานํ สชฺเชสิ.
     สตฺถา ปุนทิวเส อุฏฺิเต อรุเณ อตฺตโน อุปฏฺากํ สุมนตฺเถรํ อามนฺเตสิ
"สุมน อชฺช ตถาคโต ทูรํ ภิกฺขาจารํ คมิสฺสติ, มา ปุถุชฺชนภิกฺขู อาคจฺฉนฺตุ,
ติปิฏกปฏิสมฺภิทปฺปตฺตา ฉฬภิญฺา จ ๔- อาคจฺฉนฺตู"ติ. เถโร สตฺถุ วจนํ สุตฺวา
สพฺเพสํ อาโรเจสิ. สตฺถารา สทฺธึ สตสหสฺสภิกฺขู อากาสํ ปกฺขนฺทึสุ. ปวินฺธโร
นาคปริสาย สทฺธึ ทสพลสฺส ปจฺจุคฺคมนํ อาคนฺตฺวา ๕- สตฺถารํ ปริวาเรตฺวา
สมุทฺทมตฺถเกน ๖- มณิวณฺณา อูมิโย มทฺทมานํ ภิกฺขุสํฆํ โอโลเกตฺวา อาทิโต
สตฺถารํ,
@เชิงอรรถ: ๑ ม. วิตกฺกาหิ ๒ ฉ.ม. นิพฺพตฺโต ๓ ฉ.ม. อยํ ปาโ น ทิสฺสติ
@๔ ฉ.ม.,อิ. เตปิฏกา ปฏิสมฺภิทาปฺปตฺตา ฉฬภิญฺาว  ๕ ฉ.ม.,อิ. อาคโต
@๖ ฉ.ม. สมุทฺทมตฺถเก
ปริโยสาเน สํฆนวกํ ตถาคตสฺส ปุตฺตํ อุปเรวตสามเณรํ นาม โอโลเกนฺโต
"อนจฺฉริโย เสสกานํ เอวรูโป อิทฺธานุภาโว, อิมสฺส ปน ตรุณพาลทารกสฺส ๑-
เอวรูโป อิทฺธานุภาโว อติวิย อจฺฉริโย"ติ ปีติปาโมชฺชํ อุปฺปาเทสิ.
     อถสฺส ภวเน ทสพเล นิสินฺเน เสสภิกฺขูสุ โกฏิโต ปฏฺาย นิสีทนฺเตสุ
สตฺถุ สมฺมุขฏฺาเนเยว อุปเรวตสามเณรสฺส อาสนํ ปาปุณิ. นาคราชา ยาคุํ
เทนฺโตปิ ขชฺชกํ เทนฺโตปิ สกึ ทสพลํ โอโลเกติ, สกึ อุปเรวตสามเณรํ. ตสฺส
กิร สรีเร สตฺถุ สรีเร วิย ทฺวตฺตึส มหาปุริสลกฺขณานิ ปญฺายนฺติ. ตโต
นาคราชา "อยํ สามเณโร พุทฺธานํ สทิโส ปญฺายติ, กึ นุ โข โหตี"ติ
จินฺเตตฺวา อวิทูเร นิสินฺนํ อญฺตรํ ภิกฺขุํ ปุจฺฉิ "อยํ ภนฺเต สามเณโร ทสพลสฺส
กึ โหตี"ติ. ปุตฺโต มหาราชาติ. โส จินฺเตสิ "มหา วตายํ ภิกฺขุ, เอวรูปสฺส
โสภคฺคปฺปตฺตสฺส ๒- ตถาคตสฺส ปุตฺตภาวํ ลภิ. สรีรํ จสฺส ๓- เอกเทเสน พุทฺธานํ
สรีรสทิสํ ปญฺายติ, มยาปิ อนาคเต เอวรูเปน ภวิตุํ วฏฺฏตี"ติ สตฺตาหํ มหาทานํ
ทตฺวา "ภนฺเต อหํ อิมสฺส อธิการกมฺมสฺสานุภาเวน อยํ อุปเรวโต วิย อนาคเต
เอกสฺส พุทฺธสฺส ปุตฺโต ภเวยฺยนฺ"ติ ปฏฺนํ อกาสิ. สตฺถา อนนฺตรายํ ทิสฺวา
"อนาคเต โคตมพุทฺธสฺส ปุตฺโต ภวิสฺสสี"ติ พฺยากริตฺวา ปกฺกามิ.
     ปวินฺธโรปิ ปุน อฑฺฒมาเส สมฺปตฺเต วิรูปกฺเขน สทฺธึ สกฺกสฺส อุปฏฺานํ
คโต. อถ นํ สมีเป ิตํ สกฺโก ปุจฺฉิ "ปฏฺิโต เต สมฺม อยํ เทวโลโก"ติ.
น ปฏฺิโต สมฺมาติ. ๔- กึ โทสํ อทฺทสาติ. โทโส นตฺถิ มหาราช, อหํ ปน
ทสพลสฺส ปุตฺตํ อุปเรวตํ สามเณรํ ปสฺสึ. ตสฺส เม ทิฏฺกาลโต ปฏฺาย อญฺตฺถ
จิตฺตํ น นมติ, ๕- สฺวาหํ "อนาคเต เอกสฺส พุทฺธสฺส เอวรูโป ปุตฺโต ภเวยฺยนฺ"ติ
ปฏฺนํ อกาสึ. ตฺวํปิ มหาราช เอกํ ปฏฺนํ กโรหิ, เต มยํ นิพฺพตฺตฏฺาเน
น วินา ภวิสฺสามาติ. สกฺโก ตสฺส วจนํ สมฺปฏิจฺฉิตฺวา เอกํ มหานุภาวํ ภิกฺขุํ
@เชิงอรรถ: ๑ สี.,อิ. ตรุณลลิตทารกสฺส ๒ สี.,อิ. เอวํ รูปคฺคยสคฺคปตฺตสฺส
@๓ ฉ.ม. สรีรมฺปิสฺส  ๔ ฉ.ม. มหาราชาติ  ๕ ฉ.ม.,อิ. น นมิ
ทิสฺวา "กตรกุลา นุ โข นิกฺขมิตฺวา อยํ กุลปุตฺโต ปพฺพชิโต"ติ อาวชฺเชนฺโต
"อยํ ภินฺนํ รชฺชํ ๑- สนฺธาเรตุํ สมตฺถสฺส กุลสฺส ปุตฺโต หุตฺวา จุทฺทส ภตฺตจฺเฉเท
กตฺวา มาตาปิตโร ปพฺพชฺชํ อนุชานาเปตฺวา ปพฺพชิโต"ติ อญฺาสิ. ตฺวา จ
ปน อชานนฺโต วิย ทสพลํ ปุจฺฉิตฺวา สตฺตาหํ มหาสกฺการํ กตฺวา "ภนฺเต
อหํ อิมสฺส กลฺยาณกมฺมสฺส นิสฺสนฺเทน ตุมฺหากํ สาสเน อยํ กุลปุตฺโต วิย
อนาคเต เอกสฺส พุทฺธสฺส สาสเน สทฺธาปพฺพชิตานํ อคฺโค ภเวยฺยนฺ"ติ ปฏฺนํ
อกาสิ. สตฺถา อนนฺตรายํ ทิสฺวา "ตฺวํ มหาราช อนาคเต โคตมพุทฺธสาสเน
สทฺธาปพฺพชิตานํ อคฺโค ภวิสฺสสี"ติ พฺยากริตฺวา ปกฺกามิ. สกฺโก จ ๒- อตฺตโน
เทวปุรเมว คโต.
     เต อุโภปิ นิพฺพตฺตฏฺานโต จวิตฺวา เทวมนุสฺเสสุ สํสรนฺตา อเนกสหสฺสกปฺเป
อติกฺกมึสุ. อิโต ปน ทฺวานวุติกปฺปมตฺถเก ปุสฺโส นาม พุทฺโธ โลเก อุทปาทิ.
ตสฺส ปิตา มหินฺโท นาม ราชา อโหสิ, เวมาติกา ตโย กนิฏฺภาตโร. ราชา
ทิวเส ๓- "มยฺหํเยว พุทฺโธ มยฺหํ ธมฺโม มยฺหํ สํโฆ"ติ มมายนฺโต สยเมว ทสพลํ
นิพทฺธํ โภชนํ โภเชติ.
     อถสฺส เอกทิวสํ ปจฺจนฺโต กุปิโต. ราชา ตโย ปุตฺเต อามนฺเตสิ ๔- "ตาตา
ปจฺจนฺโต กุปิโต, ตุเมฺหหิ วา มยา วา คนฺตพฺพํ. ยทิ อหํ คจฺฉามิ, ตุเมฺหหิ
อิมินา นิยาเมน ทสพโล ปริจริตพฺโพ"ติ. เต ตโยปิ เอกปฺปหาเรเนว อาหํสุ
"ตาต ตุมฺหากํ คมนกิจฺจํ นตฺถิ, มยํ โจเร วิธมิสฺสามา"ติ ปิตรํ วนฺทิตฺวา
ปจฺจนฺตํ คนฺตฺวา โจเร วิธมิตฺวา วิชิตสงฺคามา หุตฺวา นิวตฺตึสุ. เต อนฺตรามคฺเค
ปาทมูลเกหิ สทฺธึ มนฺตยึสุ "ตาตา อมฺหากํ อาคตกฺขเณเยว ปิตา วรํ ทสฺสติ,
กตรํ วรํ คณฺหามา"ติ. อยฺย ๕- ตุมฺหากํ ปิตุ อจฺจเยน ทุลฺลภํ นาม นตฺถิ, ตุมฺหากํ
ปน เชฏฺภาติกํ ปุสฺสพุทฺธํ ปฏิชคฺคนวรํ คณฺหถา"ติ อาหํสุ. "กลฺยาณํ ตุเมฺหหิ
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม.,อิ. รฏฺ ๒ ฉ.ม.,อิ. สกฺโกปิ  ๓ ฉ.ม. ราชา ทิวเส ทิวเส
@๔ ฉ.ม.,อิ. โส ปุตฺเต อามนฺเตสิ  ๕ ฉ.ม. อยฺยา
วุตฺตนฺ"ติ สพฺเพปิ เอกจิตฺตา หุตฺวา คนฺตฺวา ปิตรํ อทฺทสํสุ. ตทา ปิตา เตสํ
ปสีทิตฺวา วรํ อทาสิ. เต "เตมาสํ ตถาคตํ ปฏิชคฺคิสฺสามา"ติ วรํ ยาจึสุ.
ราชา "อยํ ทาตุํ น สกฺกา, อญฺ วรํ คณฺหถา"ติ อาห. ตาต อมฺหากํ
อญฺเน วเรน กิจฺจํ นตฺถิ, สเจ ตุเมฺห ทาตุกามา, เอตํเยว โน วรํ เทถาติ.
ราชา เตสุ ปุนปฺปุนํ กเถนฺเตสุ อตฺตนา ปฏิญฺาตตฺตา "น สกฺกา น ทาตุนฺ"ติ
จินฺเตตฺวา อาห "ตาตา อหํ ตุมฺหากํ วรํ เทมิ, อปิจ โข ปน พุทฺธา นาม
ทุราสทา โหนฺติ สีโห ๑- วิย เอกจรา, ทสพลํ ปฏิชคฺคนฺตา อปฺปมตฺตา ภเวยฺยาถา"ติ.
     เต  จินฺตยึสุ "อเมฺหหิ ตถาคตํ ปฏิชคฺคนฺเตหิ อนุจฺฉวิกํ กตฺวา ปฏิชคฺคิตุํ
วฏฺฏตี"ติ สพฺเพปิ เอกจิตฺตา หุตฺวา ทสสีลานิ จ สมาทาย นิรามคนฺธา หุตฺวา สตฺถุ
ทานคฺคปริคฺคาหณเก ๒- ตโย ปุริเส ปยึสุ. เตสุ เอโก ธนธญฺุปฺปาทโก อโหสิ, เอโก
มาปโก, เอโก ทานสํวิธายโก. เตสุ ธนธญฺุปฺปาทโก ๓- ปจฺจุปฺปนฺเน
พิมฺพิสารมหาราชา ชาโต, มาปโก วิสาโข อุปาสโก, ทานสํวิธายโก รฏฺปาลตฺเถโรติ.
โส ตตฺถ ยาวชีวํ กุสลํ กตฺวา เทวปุเร นิพฺพตฺโต. อยํ ปน ราหุลตฺเถโร นาม
กสฺสปทสพลกาเล กึกิสฺส รญฺโ ๔- เชฏฺปุตฺโต หุตฺวา นิพฺพตฺติ,
ปวินฺธรกุมาโรติสฺส นามํ อกํสุ. ตสฺส สตฺต ภคินิโย อเหสุํ. ตา ทสพลสฺส สตฺต
ปริเวณานิ การยึสุ. ปวินฺธโร อุปรชฺชํ ลภิ. โส ตา ภคินิโย อาห "ตุเมฺหหิ
การิตปริเวเณสุ มยฺหํปิ เอกํ เทถา"ติ. ภาติก ตุเมฺห อุปราชฏฺาเน ิตา,
ตุเมฺหหิ นาม อมฺหากํ ทาตพฺพํ, ตุเมฺห อญฺ ปริเวณํ กโรถาติ. โส ตาสํ
วจนํ สุตฺวา ปญฺจ วิหารสตานิ กาเรสิ. ปญฺจ ปริเวณสตานีติปิ วทนฺติ.
โส ตตฺถ ยาวชีวํ กุสลํ กตฺวา เทวปุเร นิพฺพตฺติ. อิมสฺมึ ปน พุทฺธุปฺปาเท
ปวินฺธรกุมาโร อมฺหากํ โพธิสตฺตสฺส อคฺคมเหสิยา กุจฺฉิสฺมึ ปฏิสนฺธึ
คณฺหิ, ตสฺส สหายโก กุรุรฏฺเ ถุลฺลโกฏฺิตนิคเม รฏฺปาลเสฏฺิเคเห นิพฺพตฺติ.
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม.,อิ. สีหา  ๒ สี.,อิ.,ฉ.ม. ทานคฺคปริวหนเก  ๓ สี.,อิ. เตสํ อุปฺปาทโก
@๔ ฉ.ม.,อิ. กิกิสฺส กาสิรญฺโ
     อถ อมฺหากํ ทสพโล อภิสมฺโพธึ ปตฺวา  ปวตฺติตปวรธมฺมจกฺโก อนุปุพฺเพน ๑-
กปิลวตฺถุํ อาคนฺตฺวา ราหุลกุมารํ ปพฺพาเชสิ. ตสฺส ปพฺพชฺชาวิธานํ ปาลิยํ ๒-
อาคตเมว. เอวํ ปพฺพชิตสฺส ปนสฺส สตฺถา อภิโณฺหวาทวเสน ราหุโลวาทสุตฺตํ
อภาสิ. ราหุโลปิ ปาโตว อุฏฺาย หตฺเถน วาลุกํ อุกฺขิปิตฺวา "ทสพลสฺส
เจว อาจริยุปชฺฌายานญฺจ สนฺติกา อชฺช เอตฺตกํ โอวาทํ ลเภยฺยนฺ"ติ วทติ.
ภิกฺขุสํฆมชฺเฌ กถา อุทปาทิ "โอวาทกฺขโม วต ราหุลสามเณโร ปิตุ อนุจฺฉวิโก
ปุตฺโต"ติ. สตฺถา ภิกฺขูนํ จิตฺตวารํ ตฺวา "มยิ คเต เอกา ธมฺมเทสนา จ
วฑฺฒิสฺสติ, ราหุลสฺส จ คุโณ ปากโฏ ภวิสฺสตี"ติ คนฺตฺวา ธมฺมสภายํ พุทฺธาสเน
นิสินฺโน ภิกฺขู อามนฺเตสิ "กาย นุตฺถ ภิกฺขเว เอตรหิ กถาย สนฺนิสินฺนา"ติ.
ราหุลสามเณรสฺส โอวาทกฺขมภาวํ กเถม ภควาติ. สตฺถา อิมสฺมึ าเน ตฺวา ราหุลสฺส
คุณทีปนตฺถํ มิคชาตกํ อาหริตฺวา กเถสิ:-
               "มิคนฺติปลฺลตฺถมเนกมายํ
                อฏฺกฺขรํ อฑฺฒรตฺตาปปายึ ๓-
                เอเกน โสเตน ฉมาสฺสสนฺโต
                ฉหิ กลาหติโภติ ภาคิเนยฺโย"ติ. ๔-
     อถสฺส สตฺตวสฺสิกสามเณรกาเล "มา เหว โข ราหุโล ทหรภาเวน กีฬนตฺถายปิ
สมฺปชานมุสา ภาเสยฺยา"ติ อมฺพลฏฺิยราหุโลวาทํ ๕- เทเสสิ. อฏฺารสวสฺสิกสามเณร-
กาเล ตถาคตสฺส ปจฺฉโต ปิณฺฑาย ปวิสนฺตสฺส สตฺถุ เจว อตฺตโน จ รูปสมฺปตฺตึ
ทิสฺวา เคหสิตํ วิตกฺกํ วิตกฺเกนฺตสฺส "ยงฺกิญฺจิ ราหุล รูปนฺ"ติอาทินา นเยน
มหาราหุโลวาทสุตฺตนฺตํ ๖- กเถสิ. สํยุตฺตเก ๗- ปน ราหุโลวาโทปิ องฺคุตฺตเร ๘-
ราหุโลวาโทปิ เถรสฺส วิปสฺสนาจาโรเยว. อถสฺส สตฺถา าณปริปากํ ตฺวา
@เชิงอรรถ: ๑ สี.,อิ. อนุกฺกเมน  ๒ วิ.มหา. ๔/๑๐๕/๑๑๙ ราหุลวตฺถุ
@๓ สี.,อิ. อฑฺฒรตฺตาวปายึ, ฉ.ม. อฏฺกฺขุรํ อฑฺฒรตฺตา ปปายึ
@๔ ขุ.ชา. ๒๗/๑๖/๖ ติปลฺลตฺถมิคชาตก (สฺยา)  ๕ ม.ม. ๑๓/๑๐๗/๘๔ จูฬราหุโลวาทสุตฺต
@๖ ม.ม. ๑๓/๑๑๓/๙๑ มหาราหุโลวาทสุตฺต  ๗ สํ.สฬา. ๑๘/๑๘๗ /๑๓๒ (สฺยา)
@๘ องฺ.จตุกฺก. ๒๑/๑๗๗/๑๘๘ ราหุลสุตฺต
อวสฺสิกภิกฺขุกาเล อนฺธวเน นิสินฺโน จูฬราหุโลวาทํ ๑- กเถสิ. เทสนาปริโยสาเน
ราหุลตฺเถโร โกฏิสตสหสฺสาหิ เทวตาหิ สทฺธึ อรหตฺตํ ปาปุณิ, โสตาปนฺน-
สกิทาคามิอนาคามิเทวตานํ คณนา นาม นตฺถิ. อถ สตฺถา อปรภาเค อริยสํฆมชฺเฌ
นิสินฺโน เถรํ อิมสฺมึ สาสเน สิกฺขากามานํ อคฺคฏฺาเน เปสิ.
     สตฺถริ ปน กุรุรฏฺเ จาริกาย นิกฺขมิตฺวา ถุลฺลโกฏฺิตํ อนุปฺปตฺเต รฏฺปาโล
กุลปุตฺโต สตฺถุ ธมฺมเทสนํ สุตฺวา ปฏิลทฺธสทฺโธ มาตาปิตโร อนุชานาเปตฺวา
ทสพลํ อุปสงฺกมิตฺวา สตฺถุ อาณตฺติยา อญฺตรสฺส เถรสฺส สนฺติเก ปพฺพชิ.
ตสฺส ปพฺพชิตทิวสโต ปฏฺาย เสฏฺิคหปติ ภิกฺขู อตฺตโน นิเวสนทฺวาเร ๒- คจฺฉนฺเต
ทิสฺวา "กึ ตุมฺหากํ อิมสฺมึ เคเห กมฺมํ, เอโกว ปุตฺตโก อโหสิ, ตํ คณฺหิตฺวา
คตตฺถ, อิทานิ กึ กริสฺสถา"ติ อกฺโกสติ ปริภาสติ. สตฺถา อฑฺฒมาสํ ถุลฺลโกฏฺิเต
วสิตฺวา ปุน สาวตฺถึเยว อคมาสิ. อถายสฺมา รฏฺปาโล โยนิโส มนสิกาเร ๓- กมฺมํ
กตฺวา วิปสฺสนํ วฑฺเฒตฺวา อรหตฺตํ ปาปุณิ. โส สตฺถารํ อนุชานาเปตฺวา มาตาปิตโร
ทสฺสนตฺถํ ถุลฺลโกฏฺิตํ คนฺตฺวา ตตฺถ สปทานจาริกํ ปิณฺฑาย วิจรนฺโต ปิตุ
นิเวสเน อาภิโทสิกํ ปูติกุมฺมาสํ ๔- ลภิตฺวา ตํ อมตํ วิย ปริภุญฺชนฺโต ปิตรา
นิมนฺติโต อธิวาเสตฺวา ทุติยทิวเส ปิตุ นิเวสเน ปิณฺฑปาตํ ปริภุญฺชิตฺวา
อลงฺกตปฏิยตฺเต อิตฺถีชเน อสุภสญฺ อุปฺปาเทตฺวา ิตโกว ธมฺมํ เทเสตฺวา ชิยา
มุตฺโต วิย นาราโจ ๕- อากาเส ๖- อุปฺปติตฺวา โกรพฺยสฺส รญฺโ มิคาปรํ ๗- คนฺตฺวา
มงฺคลสิลาปฏฺเฏ นิสินฺโน ทสฺสนตฺถาย อาคตสฺส รญฺโ จตุปาริชุญฺปฏิมณฺฑิตํ
ธมฺมํ ๘- เทเสตฺวา อนุปุพฺเพน จาริกญฺจรมาโน ปุน สตฺถุ สนฺติกํเยว อาคโต.
เอวเมตํ วตฺถุ สมุฏฺิตํ. อถ สตฺถา อปรภาเค อริยคณมชฺเฌ นิสินฺโน เถรํ อิมสฺมึ
สาสเน สทฺธาปพฺพชิตานํ กุลปุตฺตานํ อคฺคฏฺาเน เปสีติ.
@เชิงอรรถ: ๑ ม.อุ. ๑๔/๔๑๖/๓๕๖ สฬายตนวคฺค ๒ ฉ.ม.,อิ. นิเวสนทฺวาเรน  ๓ ฉ.ม. มนสิกโรนฺโต
@๔ ฉ.ม.,อิ. กุมฺมาสํ  ๕ อิ. นาราโค  ๖ ฉ.ม.,อิ. อากาสํ
@๗ สี. มิคาจีรํ, ม. มิคาชินํ, ฉ.,อิ. มิคจีรํ  ๘ ม.ม. ๑๓/๓๐๔/๒๗๘ รฏฺปาลสุตฺต
                          กุณฺฑธานตฺเถรวตฺถุ
     [๒๑๑] ตติเย ปมํ สลากํ คณฺหนฺตานนฺติ สพฺพปมํ สลากคาหกานํ ภิกฺขูนํ
กุณฺฑธานตฺเถโร อคฺโคติ ทสฺเสติ. โส กิร เถโร มหาสุภทฺทาย นิมนฺตนทิวเส ๑-
ตถาคเต อุคฺคนครํ คจฺฉนฺเต "อชฺช สตฺถา ทูรํ ภิกฺขาจารํ คมิสฺสติ, ปุถุชฺชนา
สลากํ มา คณฺหนฺตุ, ปญฺจสตา ขีณาสวา คณฺหนฺตู"ติ วุตฺเต ปมเมว สีหนาทํ
นทิตฺวา สลากํ คณฺหิ. จูฬสุภทฺทาย นิมนฺตนทิวเส ตถาคเต สาเกตํ คจฺฉนฺเตปิ
ปญฺจนฺนํ ภิกฺขุสตานํ อนฺตเร ปมเมว สลากํ คณฺหิ, สุนาปรนฺตชนปทํ คจฺฉนฺเตปิ.
อิเมหิ การเณหิ เถโร ปมํ สลากํ คณฺหนฺตานํ อคฺโค นาม ชาโต. กุณฺฑธาโนติ
ปนสฺส นามํ.
     ตสฺส ปญฺหากมฺเม อยมนุปุพฺพิกถา:- อยํ กิร ปทุมุตฺตรพุทฺธกาเล หํสวตีนคเร
กุลเคเห นิพฺพตฺโต วุตฺตนเยเนว วิหารํ คนฺตฺวา ธมฺมํ สุณนฺโต สตฺถารํ เอกํ
ภิกฺขุํ ปมสลากํ คณฺหนฺตานํ อคฺคฏฺาเน เปนฺตํ ทิสฺวา พุทฺธานํ อธิการกมฺมํ
กตฺวา ตํ านนฺตรํ ปฏฺเตฺวา สตฺถารา อนนฺตรายํ ทิสฺวา พฺยากโต ยาวชีวํ กุสลํ
กตฺวา เทเวสุ จ มนุสฺเสสุ จ สํสรนฺโต กสฺสปพุทฺธกาเล ภุมฺมฏฺเทวตา หุตฺวา
นิพฺพตฺติ. ทีฆายุกพุทฺธานญฺจ นาม น อนฺวฑฺฒมาสิโก อุโปสโถ โหติ. วิปสฺสิทสพลสฺส
หิ ฉพฺพสฺสนฺตเร ฉพฺพสฺสนฺตเร อุโปสโถ อโหสิ, กสฺสปทสพโล ปน ฉฏฺเ ฉฏฺเ
มาเส ปาติโมกฺขํ โอสาเรสิ. ตสฺส ปาติโมกฺขํ โอสารณกาเล ทิสาวาสิกา เทฺว สหายกา
ภิกฺขู "อุโปสถํ กริสฺสามา"ติ คจฺฉนฺติ. อยํ ภุมฺมเทวตา จินฺเตสิ "อิเมสํ
ทฺวินฺนํ ภิกฺขูนํ เมตฺติ อติวิย ทฬฺหา, กึ นุ โข เภทเก สติ ภิชฺเชยฺย, น
ภิชฺเชยฺยา"ติ เตสํ โอกาสํ โอโลกยมานา เตสํ อวิทูเรว ๒- คจฺฉติ.
     อเถโก เถโร เอกสฺส หตฺเถ ปตฺตจีวรํ ทตฺวา สรีรวลญฺชนตฺถํ
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม.,อิ. นิมนฺติตทิวเส. เอวมุปริปิ ๒ ฉ.ม. อวิทูเรเนว, อิ. อวิทูเรเยว
อุทกผาสุกฏฺานํ คนฺตฺวา โธตหตฺถปาโท หุตฺวา คุมฺพสภาคโต นิกฺขมติ. ภุมฺมเทวตา
ตสฺส เถรสฺส ปจฺฉโต ปจฺฉโต อุตฺตมรูปิตฺถี หุตฺวา เกเส วิธุนิตฺวา สํวิธาย
พนฺธนฺตี วิย ปิฏฺิโต ปํสุํ ปุญฺฉมานา วิย สาฏกํ สํวิธาย นิวาสยมานา วิย จ หุตฺวา
เถรสฺส ปทานุปทิกา หุตฺวา คุมฺพโต นิกฺขนฺตา. เอกมนฺเต ิโต สหายกตฺเถโร อิมํ
การณํ ทิสฺวา โทมนสฺสชาโต "นฏฺโทานิ เม อิมินา ภิกฺขุนา สทฺธึ ทีฆรตฺตานุคโต
สิเนโห. สจาหํ เอวํวิธภาวํ ชาเนยฺยํ, ๑- เอตฺตกํ อทฺธานํ อิมินา สทฺธึ วิสฺสาสํ
น กเรยฺยนฺ"ติ จินฺเตตฺวา อาคจฺฉนฺตสฺเสวสฺส "หนฺทาวุโส ตุยฺหํ ปตฺตจีวรํ,
ตาทิเสน ปาเปน สหาเยน สทฺธึ เอกมคฺคํ น คจฺฉามี"ติ อาห. ตํ กถํ สุตฺวา
ตสฺส ลชฺชิภิกฺขุโน หทยํ ติขิณสตฺตึ คเหตฺวา วิทฺธํ วิย โหติ. ๒- ตโต นํ อาห
"อาวุโส กึ นาเมตํ วทสิ, อหํ เอตฺตกํ กาลํ ทุกฺกฏมตฺตํปิ อาปตฺตึ น ชานามิ.
ตฺวํ ปน มํ อชฺช `ปาโป'ติ วทสิ, กินฺเต ทิฏฺนฺ"ติ. กึ อญฺเน ทิฏฺเน, กึ
ตฺวํ เอวํวิเธน อลงฺกตปฏิยตฺเตน มาตุคาเมน สทฺธึ เอกฏฺาเน หุตฺวา นิกฺขนฺโตติ.
นตฺเถตํ อาวุโส มยฺหํ, นาหํ เอวรูปํ มาตุคามํ ปสฺสามีติ. ตสฺส ยาวตติยํ
กเถนฺตสฺสาปิ อิตโร เถโร กถํ อสทฺทหิตฺวา อตฺตนา ทิฏฺการณํเยว อตฺถํ คเหตฺวา ๓-
เตน สทฺธึ เอกมคฺเคน อคนฺตฺวา อญฺเน มคฺเคน สตฺถุ สนฺติกํ คโต. อิตโรปิ
ภิกฺขุ อญฺเน มคฺเคน สตฺถุ สนฺติกํเยว คโต.
     ตโต ภิกฺขุสํฆสฺส อุโปสถาคารํ ปวิสนเวลาย โส ภิกฺขุ ตํ ภิกฺขุํ อุโปสถคฺเค
สญฺชานิตฺวา "อิมสฺมึ อุโปสถคฺเค เอวรูโป นาม ปาปภิกฺขุ อตฺถิ, นาหํ เตน
สทฺธึ อุโปสถํ กริสฺสามี"ติ นิกฺขมิตฺวา พหิ อฏฺาสิ. ภุมฺมเทวตา "ภาริยํ มยา
กมฺมํ กตนฺ"ติ มหลฺลกอุปาสกวณฺเณน ตสฺส สนฺติกํ คนฺตฺวา "กสฺมา ภนฺเต
อยฺโย อิมสฺมึ าเน ิโต"ติ อาห. อุปาสก อิมํ อุโปสถคฺคํ เอโก ปาปภิกฺขุ
ปวิฏฺโ, อหํ เตน สทฺธึ อุโปสถํ น กโรมีติ วตฺวา นิกฺขมิตฺวา พหิ ิโตมฺหีติ.
ภนฺเต มา เอวํ คณฺหถ, ปริสุทฺธสีโล เอส ภิกฺขุ. ตุเมฺหหิ ทิฏฺมาตุคาโม นาม
@เชิงอรรถ: ๑ ม. เอวํ ิตภาวํ ชาเนยฺยํ  ๒ ฉ.ม.,อิ. อโหสิ  ๓ ม. อฏฺึ กตฺวา
อหํ, มยา ตุมฺหากํ วีมํสนตฺถาย "ทฬฺหา นุ โข อิเมสํ เถรานํ เมตฺติ, โน
ทฬฺหา"ติ ลชฺชิอลชฺชิภาวํ โอโลเกนฺเตน ตํ กมฺมํ กตนฺติ. โก ปน ตฺวํ สปฺปุริสาติ.
อหํ เอกา ภุมฺมเทวตา ภนฺเตติ. เทวปุตฺโต กเถนฺโตว ทิพฺพานุภาเวน ตฺวา
เถรสฺส ปาเทสุ นิปติตฺวา ๑- "มยฺหํ ภนฺเต ขมถ, เอตํ โทสํ เถโร น ชานาติ,
อุโปสถํ กโรถา"ติ เถรํ ยาจิตฺวา อุโปสถคฺคํ ปเวเสสิ. โส เถโร อุโปสถํ ตาว
เอกฏฺาเน อกาสิ, มิตฺตสนฺถววเสน น ปุน เตน สทฺธึ เอกฏฺาเน อโหสีติ.
อิมสฺส เถรสฺส กมฺมํ น กถิตํ, ๒- จุทิตกตฺเถโร ปน อปราปรํ วิปสฺสนาย กมฺมํ
กโรนฺโต อรหตฺตํ ปาปุณิ.
     ภุมฺมเทวตา ตสฺส กมฺมสฺส นิสฺสนฺเทน เอกพุทฺธนฺตรํ อปายภยโต น มุจฺจติ. ๓-
สเจ ปน กาเลน กาลํ มนุสฺสตฺตํ อาคจฺฉติ, อญฺเน เยน เกนจิ กโต โทโส
ตสฺเสว อุปริ ปตติ. โส อมฺหากํ ภควโต กาเล สาวตฺถิยํ พฺราหฺมณกุเล นิพฺพตฺติ,
ธานมาณโวติสฺส นามํ อกํสุ. โส วยปฺปตฺโต ตโย เวเท อุคฺคณฺหิตฺวา มหลฺลกกาเล
สตฺถุ ธมฺมเทสนํ สุตฺวา ปฏิลทฺธสทฺโธ ปพฺพชิ, ตสฺส อุปสมฺปนฺนทิวสโต ปฏฺาย เอกา
อลงฺกตปฏิยตฺตา อิตฺถี ตสฺมึ คามํ ปวิสนฺเต สทฺธึเยว คามํ ปวิสติ, นิกฺขมนฺเต
นิกฺขมติ. วิหารํ ปวิสนฺเตปิ ปวิสติ, ติฏฺนฺเตปิ ติฏฺตีติ เอวํ นิจฺจานุพทฺธา
๔- ปญฺายติ. เถโร ตํ น ปสฺสติ, ตสฺส ปน ปุริมกมฺมสฺส นิสฺสนฺเทน สา
อญฺเสํ ๕- อุปฏฺาติ.
     คาเม ยาคุภิกฺขํ ททมานา อิตฺถิโย "ภนฺเต อยํ เอโก ยาคุอุลฺลุงฺโก ตุมฺหากํ,
เอโก อิมิสฺสา ตุมฺหากํ สหายิกายา"ติ ปริหาสํ กโรนฺติ. เถรสฺส มหตี วิเหสา
โหติ. วิหารคตํปิ นํ สามเณรา เจว ทหรภิกฺขู จ ปริวาเรตฺวา "ธาโน โกณฺโฑ
ชาโต"ติ ปริหาสํ กโรนฺติ. อถสฺส เตเนว การเณน กุณฺฑธานตฺเถโรติ นามํ
ชาตํ. โส อุฏฺาย สมุฏฺาย เตหิ กริยมานํ เกฬึ สหิตุํ อสกฺโกนฺโต อุมฺมาทํ
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม.,อิ. ปติตฺวา  ๒ ฉ.ม. กถิยติ ๓ ฉ.ม. อปายโต น มุจฺจิตฺถ, อิ. อปายโต น
@มุจฺจิ  ๔ ฉ.ม. นิจฺจานุพนฺธา  ๕ สี. โส อญฺเสํ
คเหตฺวา "ตุมฺหากํ อุปชฺฌาโย โกณฺโฑ, อาจริโย โกณฺโฑ"ติ ๑- วทติ. อถ นํ
สตฺถุ อาโรเจสุํ "กุณฺฑธาโน ทหรสามเณเรหิ สทฺธึ เอวํ ผรุสวาจํ วทตี"ติ.
สตฺถา ตํ ปกฺโกสาเปตฺวา "สจฺจํ ภิกฺขู"ติ ปุจฺฉิตฺวา "สจฺจํ ภควา"ติ วุตฺเต
"กสฺมา เอวํ วเทสี"ติ อาห. ภนฺเต นิพทฺธํ วิเหสํ อสหนฺโต เอวํ กเถมีติ.
"ตฺวํ ปุพฺเพ กตกมฺมํ ยาวชฺชทิวสา ชีราเปตุํ น สกฺโกสิ, ปุน เอวรูปํ ผรุสํ
มา วท ภิกฺขู"ติ วตฺวา อาห:-
               "มาโวจ ผรุสํ กญฺจิ         วุตฺตา ปฏิวเทยฺยุ ตํ
                ทุกฺขา หิ สารมฺภกถา       ปฏิทณฺฑา ผุเสยฺยุ ตํ.
                สเจ เนเรสิ อตฺตานํ       กํโส อุปหโต ยถา
                เอส ปตฺโตสิ นิพฺพานํ       สารมฺโภ เต น วิชฺชตี"ติ. ๒-
     อิมญฺจ ปน ตสฺส เถรสฺส มาตุคาเมน สทฺธึ วิจรณภาวํ โกสลรญฺโปิ
กถยึสุ. ราชา "คจฺฉถ ภเณ วีมํสถา"ติ เปเสตฺวา สยํปิ มหนฺเตเนว ๓- ปริวาเรน
สทฺธึ เถรสฺส วสนฏฺานํ คนฺตฺวา เอกมนฺเต โอโลเกนฺโต อฏฺาสิ. ตสฺมึ ขเณ
เถโร สูจิกมฺมํ กโรนฺโต นิสินฺโน โหติ, สาปิสฺส อิตฺถี อวิทูเร าเน ิตา
วิย ปญฺายติ.
     ราชา ตํ ทิสฺวา "อตฺถิทํ การณนฺ"ติ ตสฺสา ิตฏฺานํ อคมาสิ. สา
ตสฺมึ อาคจฺฉนฺเต เถรสฺส วสนปณฺณสาลํ ปวิฏฺา วิย อโหสิ. ราชาปิ ตาย
สทฺธึเยว ปณฺณสาลํ ปวิสิตฺวา สพฺพตฺถ โอโลเกนฺโต อทิสฺวา "นายํ มาตุคาโม,
เถรสฺส เอโก กมฺมวิปาโก"ติ สญฺ กตฺวา ปมํ เถรสฺส สมีเปน อาคจฺฉนฺโตปิ ๔-
เถรํ อวนฺทิตฺวา ตสฺส การณสฺส อภูตภาวํ ตฺวา อาคมฺม เถรํ วนฺทิตฺวา
เอกมนฺตํ นิสินฺโน "กจฺจิ ภนฺเต ปิณฺฑปาเตน ๕- น กิลมิตฺถา"ติ ๖- ปุจฺฉิ. เถโร
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม.,อิ. ตุเมฺห โกณฺฑา, ตุมฺหากํ อุปชฺฌายา โกณฺฑา, อาจริยา โกณฺฑาติ
@๒ ขุ.ธ. ๒๕/๑๓๓-๔/๔๐  ๓ ฉ.ม. มนฺเทเนว  ๔ ฉ.ม.,อิ. คจฺฉนฺโตปิ
@๕ ฉ.ม.,อิ. ปิณฺฑเกน  ๖ ฉ.ม.,อิ. กิลมถาติ
"วฏฺฏติ มหาราชา"ติ อาห. "ชานามิ ภนฺเต อยฺยสฺส กถํ, เอวรูเปน จ ปริกฺกิเลสิเกน
๑- สทฺธึ จรนฺตานํ ตุมฺหากํ เก นาม ปสีทิสฺสนฺติ, อิโต ปฏฺาย เต ๒- กตฺถจิ
คมนกิจฺจํ นตฺถิ, อหํ จตูหิ ปจฺจเยหิ อุปฏฺหิสฺสามิ, ตุเมฺห โยนิโส มนสิกาเรน
มา ปมชฺชถา"ติ ๓- นิพทฺธํ ภิกฺขํ เปเสสิ. ๔- เถโร ราชานํ อุปตฺถมฺภํ ๕-
ลภิตฺวา โภชนสปฺปาเยน เอกคฺคจิตฺโต หุตฺวา วิปสฺสนํ วฑฺเฒตฺวา อรหตฺตํ ปาปุณิ.
ตโต ปฏฺาย สา อิตฺถี อนฺตรธายิ.
     มหาสุภทฺทา อุคฺคนคเร มิจฺฉาทิฏฺิกุเล วสมานา "สตฺถา มํ อนุกมฺปตู"ติ
อุโปสถํ อธิฏฺาย นิรามคนฺธา หุตฺวา อุปริปาสาทตเล ิตา "อิมานิ ปุปฺผานิ
อนฺตเร อตฺวา ทสพลสฺส มตฺถเก วิตานานิ ๖- หุตฺวา ติฏฺนฺตุ, ทสพโล อิมาย
สญฺาย เสฺว ปญฺจหิ ภิกฺขุสเตหิ สทฺธึ มยฺหํ ภิกฺขํ คณฺหตู"ติ สจฺจกิริยํ กตฺวา
อฏฺ ปุปฺผมุฏฺิโย ๗- วิสฺสชฺเชสิ. ปุปฺผานิ คนฺตฺวา ธมฺมเทสนเวลาย สตฺถุ มตฺถเก
วิตานานิ หุตฺวา อฏฺสุ. สตฺถา ตํ สุมนปุปฺผวิตานํ ทิสฺวา จิตฺเตเนว สุภทฺทาย
ภิกฺขํ อธิวาเสตฺวา ปุนทิวเส อรุเณ อุฏฺิเต อานนฺทตฺเถรํ อาห "อานนฺท มยํ
อชฺช ทูรํ ภิกฺขาจารํ คมิสฺสาม, ปุถุชฺชนานํ อทตฺวา อริยานํเยว สลากํ เทหี"ติ.
เถโร ภิกฺขูนํ อาโรเจสิ "อาวุโส สตฺถา อชฺช ทูรํ ภิกฺขาจารํ คมิสฺสติ, ปุถุชฺชนา
มา คณฺหนฺตุ, อริยาว สลากํ คณฺหนฺตู"ติ. กุณฺฑธานตฺเถโร "อาหร อาวุโส
สลากนฺ"ติ ปมํเยว หตฺถํ ปสาเรสิ. "อาวุโส ๘- สตฺถา ตาทิสานํ ภิกฺขูนํ สลากํ
น ทาเปติ, ๙- อริยานํเยว ทาเปตี"ติ วิตกฺกํ อุปฺปาเทตฺวา คนฺตฺวา สตฺถุ อาโรเจสิ.
สตฺถา "อาหราเปนฺตสฺส สลากํ เทหี"ติ อาห. เถโร จินฺเตสิ "สเจ กุณฺฑธานสฺส
สลากํ ทาตุํ น ยุตฺโต อสฺส, ๑๐- อทฺธา สตฺถา นํ ปฏิพาเหยฺย, ภวิสฺสติ เอกํ
การณนฺ"ติ "กุณฺฑธานสฺส สลากํ ทสฺสามี"ติ อาคมนํ ๑๑- อภินีหริ. กุณฺฑธานตฺเถโร
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม.,อิ. ปริกฺกิเลเสน  ๒ ฉ.ม.,อิ. โว  ๓ ฉ.ม.,อิ. มนสิกาเร มา ปมชฺชิตฺถาติ
@๔ ฉ.ม.,อิ. ปฏฺเปสิ  ๕ ฉ.ม. อุปตฺถมฺภกํ  ๖ ฉ.ม.,อิ. วิตานํ. เอวมุปริปิ
@๗ ฉ.ม. สุมนปุปฺผมุฏฺิโย  ๘ ฉ.ม. อานนฺโท  ๙ ม. น คาหาเปสิ  ๑๐ ฉ.ม.,อิ. สลากา
@ทาตุํ น ยุตฺตา อสฺส  ๑๑ สี.,อิ.,ฉ.ม. คมนํ
ตสฺส ปุเร อาคมนาว อภิญฺาปาทกํ จตุตฺถชฺฌานํ สมาปชฺชิตฺวา อิทฺธิยา อากาเส
ตฺวา "อาหราวุโส อานนฺท, สตฺถา มํ ชานาติ, มาทิสํ ภิกฺขุํ ปมํ สลากํ
คณฺหนฺตํ สตฺถา น วาเรตี"ติ หตฺถํ ปสาเรตฺวา สลากํ คณฺหิ. สตฺถา ตํ
อตฺถุปฺปตฺตึ กตฺวา เถรํ อิมสฺมึ สาสเน ปมํ สลากํ คณฺหนฺตานํ อคฺคฏฺาเน
เปสีติ.
                           วงฺคีสตฺเถรวตฺถุ
     [๒๑๒] จตุตฺเถ ปฏิภาณวนฺตานนฺติ สมฺปนฺนปฏิภาณานํ วงฺคีสตฺเถโร อคฺโคติ
ทสฺเสติ. อยํ กิร เถโร ทสพลสฺส สนฺติกํ อุปสงฺกมนฺโต จกฺขุปถโต ปฏฺาย
จนฺเทน สทฺธึ อุปเมตฺวา, สุริเยน, อากาเสน, มหาสมุทฺเทน, หตฺถินาเคน, สีเหน
มิครญฺา สทฺธึ อุปเมตฺวาปิ อเนเกหิ ปทสเตหิ ปทสหสฺเสหิ สตฺถุ วณฺณํ วทนฺโตเยว
อุปสงฺกมติ. ตสฺมา ปฏิภาณวนฺตานํ อคฺโค นาม ชาโตติ. ๑-
     ตสฺส ปญฺหากมฺเม อยมนุปุพฺพิกถา:- อยํปิ กิร ปทุมุตฺตรพุทฺธกาเล หํสวตีนคเร
มหาโภคกุเล ปฏิสนฺธึ คณฺหิ ๒- ปุริมนเยเนว วิหารํ คนฺตฺวา ธมฺมํ สุณนฺโต
สตฺถารํ เอกํ ภิกฺขุํ ปฏิภาณวนฺตานํ อคฺคฏฺาเน เปนฺตํ ทิสฺวา สตฺถุ อธิการกมฺมํ
กตฺวา "อหํปิ อนาคเต ปฏิภาณวนฺตานํ อคฺโค ภเวยฺยนฺ"ติ ปฏฺนํ กตฺวา สตฺถารา
พฺยากโต ยาวชีวํ กุสลํ กตฺวา เทวมนุสฺเสสุ สํสรนฺโต อิมสฺมึ พุทฺธุปฺปาเท
สาวตฺถิย พฺราหฺมณกุเล นิพฺพตฺติ. วงฺคีสมาณโวติสฺส นามํ อกํสุ. โส วยปฺปตฺโต
ตโย เวเท อุคฺคณฺหนฺโต อาจริยํ อาราเธตฺวา ฉวิสีสมนฺตํ นาม สิกฺขิตฺวา ฉวสีสํ
นเขน อาโกเฏตฺวา "อยํ สตฺโต อสุกโยนิยํ นาม นิพฺพตฺโต"ติ ชานาติ.
     พฺราหฺมณา "อยํ อมฺหากํ ชีวิกานํ มคฺโค"ติ ตฺวา วงฺคีสมาณวํ ปฏิจฺฉนฺนยาเน
นิสีทาเปตฺวา คามนิคมราชธานิโย คนฺตฺวา ๓- นครทฺวาเร วา นิคมทฺวาเร
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม.,อิ. ชาโต  ๒ ฉ.ม.,อิ. คณฺหิตฺวา  ๓ ฉ.ม.,อิ. จรนฺตา
วา เปตฺวา มหาชนสฺส ราสิภูตภาวํ ตฺวา "โย วงฺคีสํ ปสฺสติ, โส ธนํ วา ลภติ,
ยสํ วา ลภติ, สคฺคํ วา คจฺฉตี"ติ วทนฺติ. เตสํ กถํ สุตฺวา พหู ชนา ลญฺจํ ทตฺวา
ปสฺสิตุกามา โหนฺติ. ราชราชมหามตฺตา เตสํ สนฺติกํ คนฺตฺวา "อาจริยสฺส ชานนวิเสโส
กินฺ"ติ ๑- ปุจฺฉนฺติ. ตุเมฺห น ชานาถ, สกลชมฺพูทีเป อมฺหากํ อาจริยสทิโส อญฺโ
ปณฺฑิโต นาม นตฺถิ, ติวสฺสมตฺถเก มตกานํปิ ๒- สีสํ อาหราเปตฺวา นเขน อาโกเฏตฺวา
๓- "อยํ สตฺโต อสุกฏฺาเน  ๔- นิพฺพตฺโต"ติ ชานาติ. วงฺคีโสปิ มหาชนกงฺขาเฉทนตฺถํ
เต เต ชเน อวาเหตฺวา ๕- อตฺตโน อตฺตโน คตึ กถาเปติ. ตํ นิสฺสาย มหาชนสฺส
หตฺถโต สตํปิ สหสฺสํปิ ลภติ.
     พฺราหฺมณา วงฺคีสมาณวํ อาทาย ยถารุจึ วิจริตฺวา ปุน สาวตฺถึ อาคมึสุ.
วงฺคีโส เชตวนมหาวิหารสฺส อวิทูรฏฺาเน ิโต จินฺเตสิ "สมโณ โคตโม ปณฺฑิโตติ
วทติ, กึ นุ โข ปน ๖- สพฺพกาลํ มยา อิเมสํเยว วจนํ กโรนฺเตน จริตุํ วฏฺฏติ,
ปณฺฑิตานํปิ สนฺติกํ คนฺตุํ วฏฺฏตี"ติ. โส พฺราหฺมเณ อาห "ตุเมฺห คจฺฉถ,
อหํ น พหุเกหิ สทฺธึ คนฺตฺวา สมณํ โคตมํ ปสฺสิสฺสามี"ติ. เต อาหํสุ "วงฺคีส
มา เต รุจฺจิ สมณํ โคตมํ ปสฺสิตุํ. โย  หิ นํ ปสฺสติ, ตํ โส มายาย
อาวฏฺเฏตี"ติ. วงฺคีโส เตสํ กถํ อนาทยิตฺวา ๗- สตฺถุ สนฺติกํ คนฺตฺวา
มธุรปฏิสณฺารํ กตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทิ.
     อถ นํ สตฺถา ปุจฺฉิ "วงฺคีส กิญฺจิ สิปฺปํ ชานาสี"ติ. อาม โภ โคตม
ฉวสีสมนฺตํ นาเมตํ ชานามีติ. กึ โส มนฺโต กโรตีติ. ติวสฺสมตฺถเก มตานํปิ
ตํ มนฺตํ ชปฺปิตฺวา สีสํ นเขน อาโกเฏตฺวา นิพฺพตฺตฏฺานํ ชานามีติ. สตฺถา
ตสฺส เอกํ นิรเย อุปฺปนฺนสฺส สตฺตสฺส สีสํ ทสฺเสสิ, เอกํ มนุสฺเสสุ อุปฺปนฺนสฺส,
เอกํ เทเวสุ, เอกํ ปรินิพฺพุตสฺส สีสํ ทสฺเสสิ. โส ปมํ สีสํ อาโกเฏตฺวา "โภ
โคตม อยํ สตฺโต นิรยํ คโต"ติ อาห. สาธุ สาธุ วงฺคีส สุทิฏฺ ตยา, อยํ
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม.,อิ. โก อาจริยสฺส ชานนวิเสโสติ ๒ ฉ.ม. มตกานํ  ๓ อิ. โกฏฺเฏตฺวา
@๔ ฉ.ม. อสุกโยนิยํ  ๕ ฉ.ม. อาวาเหตฺวา  ๖ ฉ.ม.,อิ. น โข ปน
@๗ ฉ.ม.,อิ. อนาทิยิตฺวา
สตฺโต กหํ คโตติ ปุจฺฉิ. มนุสฺสโลเก ๑- โภ โคตมาติ. อยํ สตฺโต กหํ คโตติ.
เทวโลเก โภ โคตมาติ ติณฺณํปิ คตฏฺานํ กเถสิ. ปรินิพฺพุตสฺส ปน สีสํ นเขน
อาโกเฏนฺโต เนว อคฺคํ ๒- น โกฏึ ปสฺสติ. อถ นํ สตฺถา "น สกฺโกสิ ตฺวํ วงฺคีสา"ติ
ปุจฺฉิ. "ปสฺสถ โภ โคตม, อุปปริกฺขามิ ตาวา"ติ ปุนปฺปุนํ ปริวตฺเตติ. ๓-
พาหิรกมนฺเตน ขีณาสวสฺส คตึ กถํ ชานิสฺสติ, อถสฺส มตฺถกโต เสโท มุจฺจิ.
โส ลชฺชิตฺวา ตุณฺหีภูโต อฏฺาสิ. อถ นํ สตฺถา "กิลมสิ ตฺวํ วงฺคีสา"ติ อาห.
อาม โภ โคตม, อิมสฺส สตฺตสฺส คตฏฺานํ ชานิตุํ น  สกฺโกมิ. สเจ ตุเมฺห
ชานาถ, กเถถาติ. "วงฺคีส อหํ เอตํปิ ชานามิ อิโต อุตฺตริตรํปิ"ติ วตฺวา ธมฺมปเท
อิมา เทฺว คาถา อภาสิ:-
               "จุตึ โย เวทิ สตฺตานํ    อุปปตฺตึ จ สพฺพโส
                อสตฺตํ สุคตํ พุทฺธํ       ตมหํ พฺรูมิ พฺราหฺมณํ.
                ยสฺส คตึ น ชานนฺติ     เทวา คนฺธพฺพมานุสา
                ขีณาสวํ อรหนฺตํ        ตมหํ พฺรูมิ พฺราหฺมณนฺ"ติ. ๔-
     ตโต วงฺคีโส อาห "โภ โคตม วิชฺชาย วิชฺชํ เทนฺตสฺส ปริหานิ นาม
นตฺถิ, อหํ อตฺตนา ชานนกมนฺตํ ตุมฺหากํ ทสฺสามิ, ตุเมฺห เอตํ มนฺตํ มยฺหํ
กเถถา"ติ. ๕- วงฺคีส น มยํ มนฺเตน มนฺตํ เทม, เอวเมว เทมาติ. "สาธุ โภ
โคตม, เทถ มม ๖- มนฺตนฺ"ติ อปจิตึ ทสฺเสตฺวา หตฺถกจฺฉาปกํ ๗- กตฺวา นิสีทิ.
กึ วงฺคีส ตุมฺหากํ สมเย มหคฺฆมนฺตํ วา กิญฺจิ วา คณฺหนฺตานํ ปริวาโส
นาม น โหตีติ. น ๘- โหติ โภ โคตมาติ. อมฺหากํ ปน มนฺโต นิปฺปริวาโสติ
สญฺ กโรสีติ. พฺราหฺมณา นาม มนฺเตหิ อติตฺตา โหนฺติ, ตสฺมา โส ภควนฺตํ
"อหํ โภ โคตม ตุเมฺหหิ กถิตนิยามํ กริสฺสามี"ติ อาห. ภควา อาห "วงฺคีส
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม.,อิ. มนุสฺสโลกํ. เอวมุปริปิ  ๒ ฉ.ม.,อิ. อนฺตํ  ๓สี.,อิ. ปริวตฺเตตฺวาปิ
@๔ ขุ.ธ. ๒๕/๔๑๙-๒๐/๙๐ วงฺคีสตฺเถรวตฺถุ  ๕ สี.,อิ.,ฉ.ม. เทถาติ  ๖ ฉ.ม. เม
@๗ ม. หตฺถกุจปกํ, ฉ.,อิ. หตฺถกจฺฉปกํ  ๘ ฉ.ม.,อิ. อยํ สทฺโท น ทิสฺสติ
มยํ อิมํ มนฺตํ เทนฺตา อเมฺหหิ สมานลิงฺคสฺส เทมา"ติ. วงฺคีโส "ยงฺกิญฺจิ กตฺวา
มยา อิมํ มนฺตํ คณฺหิตฺวา คนฺตุํ วฏฺฏตี"ติ พฺราหฺมเณ อาห. "ตุเมฺห มยิ ปพฺพชิเต
มา จินฺตยิตฺถ, อหํ มนฺตํ อุคฺคณฺหิตฺวา ๑- สกลชมฺพูทีเป เชฏฺโก ภวิสฺสามิ.
เอวํ สนฺเต ตุมฺหากํปิ ภทฺทกํ ๒- ภวิสฺสตี"ติ มนฺตตฺถาย สตฺถุ สนฺติเก ปพฺพชิ.
สตฺถา "มนฺตปริวาสํ ตาว วสาหี"ติ ทฺวตฺตึสาการํ อาจิกฺขิ. ปญฺวา สตฺโต
ทฺวตฺตึสาการํ สชฺฌายนฺโตว ตตฺถ ขยวยํ ปฏฺเปตฺวา วิปสฺสนํ วฑฺเฒตฺวา อรหตฺตํ
ปาปุณิ.
     ตสฺมึ อรหตฺตํ ปตฺเต พฺราหฺมณา "กึ ๓- นุ โข วงฺคีสสฺส ปวตฺติ, ปสฺสิสฺสาม ๔-
นนฺ"ติ ตสฺส สนฺติกํ คนฺตฺวา "กึ โภ วงฺคีส สมณสฺส โคตมสฺส สนฺติเก สิปฺปํ
สิกฺขิตนฺ"ติ ปุจฺฉึสุ. อาม สิกฺขิตนฺติ. เตนหิ เอหิ คมิสฺสามาติ. คจฺฉถ ตุเมฺห,
ตุเมฺหหิ สทฺธึ คนฺตพฺพกิจฺจํ มยฺหํ นิฏฺิตนฺติ. ปมเมว อเมฺหหิ ตุยฺหํ กถิตํ
"สมโณ โคตโม อตฺตานํ ปสฺสิตุํ อาคเต มายาย อาวฏฺเฏตี"ติ. ตฺวํปิ ๕- อิทานิ สมณสฺส
โคตมสฺส วสํ อาปนฺโน, กึ มยํ ตว สนฺติเก กริสฺสามาติ อาคตมคฺเคเนว ปกฺกมึสุ.
วงฺคีสตฺเถโรปิ ยํ ยํ เวลํ ทสพลํ ปสฺสิตุํ คจฺฉติ, เอกํ ถุตึ กโรนฺโตว คจฺฉติ.
เตน ตํ สตฺถา สํฆมชฺเฌ นิสินฺโน ปฏิภาณวนฺตานํ อคฺคฏฺาเน เปสีติ.
                      อุปเสนวงฺคนฺตปุตฺตตฺเถรวตฺถุ
     [๒๑๓] ปญฺจเม สมนฺตปาสาทิกานนฺติ สพฺพปาสาทิกานํ. อุปเสโนติ ตสฺส
เถรสฺส นามํ. วงฺคนฺตพฺราหฺมณสฺส ปน โส ปุตฺโต, ตสฺมา วงฺคนฺตปุตฺโตติ วุจฺจติ.
อยํ ปน เถโร น เกวลํ อตฺตนาว ปาสาทิโก, ปริสาปิสฺส ปาสาทิกา, อิติ
ปริสํ นิสฺสาย ลทฺธนามวเสน สมนฺตปาสาทิกานํ อคฺโค นาม ชาโต.
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม. อิมํ มนฺตํ คณฺหิตฺวา  ๒ ม. สาตฺถกํ  ๓ ฉ.ม.,อิ. กา
@๔ สี.,อิ. วีมํสิสฺสาม  ๕ ฉ.ม.,อิ. ตฺวํ หิ
     ปญฺหากมฺเม ปนสฺส อยมนุปุพฺพิกถา:- อยํปิ หิ ปทุมุตฺตรพุทฺธกาเล หํสวตีนคเร
กุลเคเห นิพฺพตฺโต วยปฺปตฺโต ๑- ปุริมนเยเนว สตฺถุ สนฺติกํ คนฺตฺวา ธมฺมํ
สุณนฺโต สตฺถารํ เอกํ ภิกฺขุํ สมนฺตปาสาทิกานํ อคฺคฏฺาเน เปนฺตํ ทิสฺวา
สตฺถุ อธิการกมฺมํ กตฺวา ตํ านนฺตรํ ปฏฺเตฺวา ยาวชีวํ กุสลํ กตฺวา เทวมนุสฺเสสุ
สํสรนฺโต อิมสฺมึ พุทฺธุปฺปาเท นาลกพฺราหฺมณคาเม สาริพฺราหฺมณิยา กุจฺฉิสฺมึ
ปฏิสนฺธึ คณฺหิ, อุปเสนทารโกติสฺส นามํ อกํสุ.
     โส วยปฺปตฺโต ตโย เวเท อุคฺคณฺหิตฺวา ทสพลสฺส สนฺติเก ธมฺมํ สุตฺวา
ปฏิลทฺธสทฺโธ ปพฺพชิ. โส อุปสมฺปทาย เอกวสฺสิโก หุตฺวา "อริยคพฺภํ วฑฺเฒมี"ติ
เอกํ กุลปุตฺตํ อตฺตโน สนฺติเก ปพฺพาเชตฺวา อุปสมฺปาเทสิ. โส ปวาเรตฺวา
สทฺธิวิหาริกสฺส เอกวสฺสิกกาเล อตฺตนา ทุวสฺโส "ทสพโล มํ ปสฺสิตฺวา
ตุสฺสิสฺสตี"ติ สทฺธิวิหาริกํ อาทาย ทสพลสฺส สนฺติกํ ๒- อาคโต. สตฺถา ตํ
วนฺทิตฺวา เอกมนฺตํ นิสินฺนํ ปุจฺฉิ "กติวสฺโสสิ ตฺวํ ภิกฺขู"ติ. ทุวสฺโส อหํ
ภควาติ. อยํ ปน ภิกฺขุ กติวสฺโสติ. เอกวสฺโส ภควาติ. กินฺตายํ ภิกฺขุ โหตีติ.
สทฺธิวิหาริโก เม ภควาติ. อถ นํ สตฺถา "อติลหุํ โข ตฺวํ โมฆปุริส พาหุลฺลาย
อาวฏฺโฏ"ติ วตฺวา อเนกปริยาเยน วิครหิ. เถโร สตฺถุ สนฺติกา ครหํ ลภิตฺวา ภควนฺตํ
วนฺทิตฺวา "อิมินาว ปุณฺณจนฺทสสฺสิริเกน มุเขน สตฺถารํ ปริสเมว นิสฺสาย สาธุการํ
ทาเปสฺสามี"ติ ตํทิวสํเยว เอกํ านํ คนฺตฺวา วิปสฺสนากมฺมํ กตฺวา น จิรสฺเสว
อรหตฺตํ ปาปุณิ. ตโต ยสฺมา เถโร มหากุลโต จ นิกฺขมิตฺวา ปพฺพชิโต
ปวิยุตฺตธมฺมกถิโก ๓- จ, ตสฺมา ตสฺส ธมฺมกถาย เจว ปสีทิตฺวา
มิตฺตามจฺจาภิาติกุเลหิ ๔- จ นิกฺขมิตฺวา พหู กุลทารกา เถรสฺส สนฺติกํ ๕-
คนฺตฺวา ปพฺพชนฺติ. "อหํ อารญฺิโก, ๖- ตุเมฺหปิ อารญฺิกา ภวิตุํ สกฺโกนฺตา
ปพฺพชถา"ติ เตรส ธุตงฺคานิ อาจิกฺขิ ๗- "สิกฺขิสฺสาม
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม.,อิ. วยํ อาคมฺม  ๒ ฉ.ม.,อิ. ทสพลํ ปสฺสิตุํ
@๓ ฉ.ม.,อิ. ปถวิฆุฏฺธมฺมกถิโกว  ๔ ฉ.ม.,อิ. มิตฺตามจฺจาติกุเลหิ
@๕ ฉ.ม.,อิ. สนฺติเก  ๖ ฉ.ม. อารญฺโก. เอวมุปริปิ  ๗ ฉ.ม.,อิ. อาจิกฺขิตฺวา
ภนฺเต"ติ วทนฺเต ปพฺพาเชติ. เต อตฺตโน พเลน ตํ ตํ ธุตงฺคํ อธิฏฺหนฺติ.
เถโรปิ อตฺตโน ทสวสฺสิกกาเล ๑- วินยํ ปคุณํ กตฺวา สพฺเพว อุปสมฺปาเทสิ. เอวํ
อุปสมฺปนฺนาวสฺส ๒- ปญฺจสตมตฺตา ภิกฺขู ปริวารา อเหสุํ.
     ตสฺมึ สมเย สตฺถา เชตวนมหาวิหาเร วสนฺโต "อิจฺฉามหํ ภิกฺขเว อฑฺฒมาสํ
ปฏิสลฺลียิตุนฺ"ติ ภิกฺขุสํฆสฺส อาโรเจตฺวา เอกวิหารี โหติ. ภิกฺขุสํโฆปิ "โย
ภควนฺตํ ทสฺสนาย อุปสงฺกมติ, โส ปาจิตฺติยํ เทสาเปตพฺโพ"ติ ๓- กติกํ อกาสิ. ตทา
อุปเสนตฺเถโร "ภควนฺตํ ปสฺสิสฺสามี"ติ อตฺตโน ปริสาย สทฺธึ เชตวนํ คนฺตฺวา
สตฺถารํ อุปสงฺกมิตฺวา อภิวาเทตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทิ. สตฺถา กถาสมุฏฺาปนตฺถํ
อญฺตรํ เถรสฺส สทฺธิวิหาริกํ อามนฺเตสิ "มนาปานิ เต ภิกฺขุ ปํสุกูลานี"ติ. "น โข
เม ภนฺเต มนาปานิ ปํสุกูลานี"ติ วตฺวา สตฺถุ อุปชฺฌายคารเวน ๔- ปํสุกูลิกภาวํ
อาโรเจสิ. อิมสฺมึ าเน สตฺถา "สาธุ สาธุ อุปเสนา"ติ เถรสฺส สาธุการํ
ทตฺวา อเนกปริยาเยน คุณกถํ กเถสิ. อยเมตฺถ สงฺเขโป, วิตฺถารโต ปน อิทํ
วตฺถุ ปาลิยํ อาคตเมว. อถ สตฺถา อปรภาเค อริยคณมชฺเฌ นิสินฺโน อิมสฺมึ
สาสเน เถรํ สมนฺตปาสาทิกานํ อคฺคฏฺาเน เปสีติ.
                           ทพฺพตฺเถรวตฺถุ
     [๒๑๔] ฉฏฺเ เสนาสนปญฺาปกานนฺติ เสนาสนํ ปญฺาเปนฺตานํ. เถรสฺส กิร
เสนาสนปญฺาปกกาเล ๕- อฏฺารสสุ มหาวิหาเรสุ อสมฺมฏฺปริเวณํ วา อปฺปฏิชคฺคิตํ
เสนาสนํ วา อโสธิตํ มญฺจปี วา อนุปฏฺิตํ ปานียปริโภชนียํ วา นาโหสิ. ตสฺมา
เสนาสนปญฺาปกานํ อคฺโค นาม ชาโต. ทพฺโพติ ตสฺส นามํ. มลฺลราชกุเล ปน
อุปฺปนฺนตฺตา มลฺลปุตฺโต นาม ชาโต.
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม.,อิ. ทสวสฺสกาเล  ๒ ฉ.ม. อุปสมฺปนฺนา จสฺส
@๓ วิ.มหาวิ. ๒/๕๖๕/๕๐ นิสฺสคฺคิยกณฺฑ  ๔ ฉ.ม. วตฺวา อุปชฺฌาเย คารเวน
@๕ ฉ.ม. เสนาสนปญฺาปนกาเล
     ตสฺส ปญฺหากมฺเม อยมนุปุพฺพิกถา:- อยญฺหิ ปทุมุตฺตรพุทฺธกาเล หํสวตีนคเร
กุลเคเห นิพฺพตฺติตฺวา วยปฺปตฺโต วุตฺตนเยเนว วิหารํ คนฺตฺวา ธมฺมํ สุณนฺโต
สตฺถารํ เอกํ ภิกฺขุํ เสนาสนปญฺาปกานํ อคฺคฏฺาเน เปนฺตํ ทิสฺวา อธิการกมฺมํ
กตฺวา ตํ านนฺตรํ ปฏฺเตฺวา สตฺถารา พฺยากโต ยาวชีวํ กุสลํ กตฺวา เทวมนุสฺเสสุ
สํสริตฺวา กสฺสปทสพลสฺส สาสเน ๑- โอสกฺกนกาเล ปพฺพชิ, ตทา เตน สทฺธึ อปเร
ฉ ชนาติ สตฺตภิกฺขู เอกจิตฺตา หุตฺวา เต ๒- อญฺเ สาสเน อคารวํ กโรนฺเต
ทิสฺวา "อิธ กึ กโรม, เอกมนฺเต สมณธมฺมํ กตฺวา ทุกฺขสฺสนฺตํ กริสฺสามา"ติ
นิสฺเสณึ พนฺธิตฺวา อุจฺจํ ปพฺพตสิขรํ อภิรุหิตฺวา "อตฺตโน จิตฺตพลํ ชานนฺตา
นิสฺเสณึ ปาเตนฺตุ, ชีวิเต สาลยา โอตรนฺตุ, มา ปจฺฉานุตาปิโน อหุวตฺถา"ติ
วตฺวา สพฺเพ เอกจิตฺตา หุตฺวา นิสฺเสณึ ปาเตตฺวา "อปฺปมตฺตา โหถ อาวุโส"ติ
อญฺมญฺ โอวทิตฺวา จิตฺตรุจิเยสุ าเนสุ นิสีทิตฺวา สมณธมฺมํ กาตุํ อารภึสุ.
     ตเตฺรโก เถโร ปญฺจเม ทิวเส อรหตฺตํ ปตฺวา "มม กิจฺจํ นิปฺผนฺนํ, อหํ
อิมสฺมึ าเน กึ กริสฺสามี"ติ อิทฺธิยา อุตฺตรกุรุโต ปิณฺฑปาตํ อาหริตฺวา "อาวุโส
อิมํ ปิณฺฑปาตํ ปริภุญฺชถ, ภิกฺขาจารกิจฺจํ มมายตฺตํ โหตุ, ตุเมฺห อตฺตโน กมฺมํ
กโรถา"ติ อาห. กึ นุ โข มยํ อาวุโส นิสฺเสณึ ปาเตตฺวา ๓- เอวํ อโวจุมฺหา
"โย ปมํ ธมฺมํ สจฺฉิกโรติ, โส ภิกฺขํ อาหรตุ, เตนาภตํ เสสา ปริภุญฺชิตฺวา
สมณธมฺมํ กริสฺสามา"ติ. ๔- นตฺถิ อาวุโสติ. ตุเมฺห อตฺตโน ปุพฺพเหตุ อลภิตฺถ, ๕-
มยํปิ สกฺโกนฺตา วฏฺฏสฺสนฺตํ กริสฺสาม, คจฺฉถ ตุเมฺหติ. เถโร เตสํ ๖- สญฺาเปตุํ
อสกฺโกนฺโต ผาสุกกฺาเน ปิณฺฑปาตํ ปริภุญฺชิตฺวา คโต. อปโร เถโร สตฺตเม
ทิวเส อนาคามิผลํ ปตฺวา ตโต จุโต สุทฺธาวาสพฺรหฺมโลเก นิพฺพตฺโต.
     อิตเรปิ เถรา ตโต จุตา เอกํ พุทฺธนฺตรํ เทวมนุสฺเสสุ สํสรนฺตา ๗- อิมสฺมึ
พุทฺธุปฺปาเท เตสุ เตสุ กุเลสุ นิพฺพตฺตา. เอโก คนฺธารรฏฺเ ตกฺกสิลานคเร ๘-
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม. สาสนสฺส ๒ ฉ.ม. อยํ ปาโ น ทิสฺสติ ๓ ฉ.ม. ปาเตนฺตา  ๔ ฉ.ม. กริสฺสนฺตีติ
@๕ ฉ.ม. ปุพฺพเหตุนา ลภิตฺถ  ๖ ฉ.ม.,อิ. เต  ๗ ฉ.ม.,อิ. สํสริตฺวา
@๘ ฉ.ม.,อิ. ตกฺกสิลนคเร
ราชเคเห นิพฺพตฺโต, เอโก ปพฺพเตยฺยรฏฺเ ๑- ปริพฺพาชิกาย กุจฺฉิสฺมึ นิพฺพตฺโต,
เอโก พาหิยรฏฺเ กุฏุมฺพิกสฺส เคเห นิพฺพตฺโต, เอโก ราชคเห ๒- นิพฺพตฺโต. อยํ
ปน ทพฺพตฺเถโร มลฺลรฏฺเ อนุปิยนคเร เอกสฺส มลฺลรญฺโ เคเห ปฏิสนฺธึ คณฺหิ.
ตสฺส มาตา อุปวิชาย ๓- กาลมกาสิ, มตสรีรํ สุสานํ เนตฺวา ทารุจิตกํ อาโรเปตฺวา
อคฺคึ อทํสุ. ตสฺสา อคฺคิโต ๔- สนฺตตฺตํ อุทรปฏลํ เทฺวธา อโหสิ. ทารโก อตฺตโน
ปุญฺพเลน อุปฺปติตฺวา เอกสฺมึ ทพฺพถมฺเภ นิปติ. ตํ ทารกํ คเหตฺวา อยฺยิกาย
อทํสุ. สา ตสฺส นามํ คณฺหนฺตี ทพฺพถมฺเภ ปติตฺวา ๕- ลทฺธชีวิตตฺตา ทพฺโพติสฺส
นามํ อกาสิ.
     ตสฺส วสฺสิกกาเล ๖- สตฺถา ภิกฺขุสํฆปริวาโร มลฺลรฏฺเ จาริกญฺจรมาโน
อนุปิยนิคมํ ปตฺวา อนุปิยวเน ๗- วิหรติ. ทพฺพกุมาโร สตฺถารํ ทิสฺวา
พุทฺธสาสเนเยว ๘- ปสีทิตฺวา ปพฺพชิตุกาโม หุตฺวา "อหํ ทสพลสฺส สนฺติเก
ปพฺพชิสฺสามี"ติ อยฺยิกํ อาปุจฺฉิ. สา "สาธุ ตาตา"ติ ทพฺพกุมารํ อาทาย สตฺถุ
สนฺติกํ คนฺตฺวา "ภนฺเต อิมํ กุมารํ ปพฺพาเชถา"ติ อาห. สตฺถา อญฺตรสฺส ภิกฺขุโน
สญฺมทาสิ "ภิกฺขุ อิมํ ทารกํ ปพฺพาเชหี"ติ. โส เถโร สตฺถุ วจนํ สุตฺวา
ทพฺพกุมารํ ปพฺพาเชนฺโต ตจปญฺจกกมฺมฏฺานํ อาจิกฺขิ. ปุพฺพเหตุสมฺปนฺโน
กตาภินีหาโร สตฺโต ปมเกสวฏฺฏิโอโรปนกฺขเณ ๙- โสตาปตฺติผเล ปติฏฺหิ, ๑๐-
ทุติยเกสวฏฺฏิยา โอโรปิยมานาย สกิทาคามิผเล, ตติยาย อนาคามิผเล. สพฺพเกสานํ ปน
โอโรปนญฺจ อรหตฺตผลสจฺฉิกิริยา จ อปจฺฉา อปุเร อโหสิ.
     สตฺถา มลฺลรฏฺเ ยถาภิรนฺตํ วิหริตฺวา ราชคหํ คนฺตฺวา เวฬุวเน วาสํ
กปฺเปสิ. ตตฺรายสฺมา ทพฺโพ มลฺลปุตฺโต รโหคโต อตฺตโน กิจฺจนิปฺผตฺตึ โอโลเกตฺวา
สํฆสฺส เวยฺยาวจฺจกรเณ กายํ โยเชตุกาโม จินฺเตสิ "ยนฺนูนาหํ สํฆสฺส เสนาสนญฺจ
@เชิงอรรถ: ๑ สี. ปพฺพติยรฏฺเ  ๒ สี. ราชคเห กุฏุมฺพิยเคเห, ฉ.ม.,อิ. ราชคเห กุฏุมฺพิกเคเห
@๓ สี.,ฉ.ม. อุปวิชญฺกาเล  ๔ ฉ.ม. อคฺคิเวคสนฺตตฺตํ ๕ ฉ.ม. ทพฺพตฺถมฺเภ
@นิปติตฺวา ๖ ฉ.ม. สตฺตวสฺสิกกาเล  ๗ ฉ.ม. อนุปิยมฺพวเน  ๘ ฉ.ม.,อิ. ทสฺสเนเนว
@๙ ฉ.ม. ปมเกสวฏฺฏิยา โอโรปิยมานาย  ๑๐ ฉ.ม. ปติฏฺาสิ
ปญฺาเปยฺยํ, ภตฺตานิ จ อุทฺทิเสยฺยนฺ"ติ. โส สตฺถุ สนฺติกํ คนฺตฺวา อตฺตโน
ปริวิตกฺกํ อาโรเจสิ. สตฺถา ตสฺส สาธุการํ ทตฺวา เสนาสนปญฺาปกตญฺจ
ภตฺตุทฺเทสกตญฺจ สมฺปฏิจฺฉิ. อถ นํ "อยํ ทพฺโพ ทหโรว สมาโน มหนฺเต าเน
ิโต"ติ สตฺตวสฺสิกกาเลเยว อุปสมฺปาเทสิ. เถโร อุปสมฺปนฺนกาลโตเยว ปฏฺาย
ราชคหํ อุปนิสฺสาย วิหรนฺตานํ สพฺพภิกฺขูนํ เสนาสนานิ จ ปญฺาเปติ, ภิกฺขญฺจ
สมฺปฏิจฺฉิตฺวา อุทฺทิสติ. ตสฺส เสนาสนปญฺาปกภาโว สพฺพทิสาสุ ปากโฏ อโหสิ.
"ทพฺโพ กิร มลฺลปุตฺโต สภาคสภาคานํ ๑- ภิกฺขูนํ เอเกกฏฺาเน ๒- เสนาสนานิ
ปญฺาเปติ, ทูเรปิ เสนาสนํ ปญฺาเปติเยว. คนฺตุํ อสกฺโกนฺเต อิทฺธิยา เนตี"ติ.
     อถ นํ ภิกฺขู วิกาเลปิ "อมฺหากํ อาวุโส ชีวกมฺพวเน เสนาสนํ ปญฺาเปหิ,
อมฺหากํ มทฺทกุจฺฉิสฺมึ มิคทาเย"ติ เอวํ เสนาสนํ อุทฺทิสาเปตฺวา ตสฺส อิทฺธึ
ปสฺสนฺตา คจฺฉนฺติ. โสปิ อิทฺธิยา มโนมเยน กาเยน ๓- อภิสงฺขริตฺวา เอเกกสฺส
เถรสฺส เอเกกํ อตฺตนา สทิสํ ภิกฺขุํ นิมฺมินิตฺวา ๔- องฺคุลิยา ชลมานาย ปุรโต
คนฺตฺวา "อยํ มญฺโจ อิทํ ปีนฺ"ติอาทีนิ วตฺวา เสนาสนํ ปญฺาเปตฺวา ปุน
อตฺตโน วสนฏฺานเมว อาคจฺฉติ. อยเมตฺถ สงฺเขโป, วิตฺถารโต ปนิทํ วตฺถุํ ปาลิยํ ๕-
อาคตเมว. สตฺถา อิทเมว การณํ อตฺถุปฺปตฺตึ กตฺวา อปรภาเค อริยคณมชฺเฌ
นิสินฺโน เถรํ เสนาสนปญฺาปกานํ อคฺคฏฺาเน เปสีติ.
                         ปิลินฺทวจฺฉตฺเถรวตฺถุ
     [๒๑๕] สตฺตเม เทวตานํ ปิยมนาปานนฺติ เทวตานํ ปิยานญฺเจว มนาปานญฺจ
ปิลินฺทวจฺฉตฺเถโร ๖- อคฺโคติ ทสฺเสติ. โส กิร อนุปฺปนฺเน พุทฺเธ จกฺกวตฺติราชา
หุตฺวา มหาชนํ ปญฺจสีเลสุ ปติฏฺาเปตฺวา สคฺคปรายนํ ๗- อกาสิ. เยภุยฺเยน กิร
ฉสุ กามาวจรสคฺเคสุ ๘- นิพฺพตฺตเทวตา ตสฺเสว โอวาทํ ลภิตฺวา นิพฺพตฺตฏฺาเนสุ ๙-
@เชิงอรรถ: ๑ ม. สภาคานํ สภาคานํ  ๒ ฉ.ม. เอกฏฺาเน  ๓ ฉ.ม.,อิ. มโนมเย กาเย  ๔ สี. ทตฺวา
@๕ วิ.มหาวิ. ๑/๓๘๐/๒๘๔ ปมทุฏฺโทสสิกฺขาปท, วิ.จูฬ. ๖/๑๘๙/๒๒๒ สติวินย
@๖ สี. ปิฬินฺทิวจฺฉตฺเถโร  ๗ ฉ.ม. สคฺคปรายณํ  ๘ ฉ.ม. กามสคฺเคสุ
@๙ ฉ.ม.,อิ. นิพฺพตฺตนิพฺพตฺตฏฺาเน
อตฺตโน สมฺปตฺตึ โอโลเกตฺวา "กึ ๑- นุ โข นิสฺสาย อิมํ สคฺคสมฺปตฺตึ ลภิมฺหา"ติ
อาวชฺชมานา อิมํ เถรํ ทิสฺวา "เถรํ นิสฺสาย อเมฺหหิ สมฺปตฺติ ลทฺธา"ติ สายํ
ปาตํ เถรํ นมสฺสนฺติ. ตสฺมา โส เทวตานํ ปิยมนาปานํ อคฺโค ชาโต. ปิลินฺโทติ
ปนสฺส นามํ, วจฺโฉติ โคตฺตํ. ตทุภยํ สํสนฺเทตฺวา ปิลินฺทวจฺโฉติ วุจฺจติ.
     ตสฺส ปญฺหากมฺเม อยมนุปุพฺพิกถา:- อยํ กิร ปทุมุตฺตรพุทฺธกาเล หํสวตีนคเร
มหาโภคกุเล นิพฺพตฺโต ปุริมนเยเนว สตฺถุ ธมฺมเทสนํ สุณนฺโต สตฺถารํ เอกํ
ภิกฺขุํ เทวตานํ ปิยมนาปฏฺาเน เปนฺตํ ทิสฺวา ตํ านนฺตรํ ปฏฺเตฺวา ยาวชีวํ
กุสลํ กตฺวา เทวมนุสฺเสสุ สํสรนฺโต อิมสฺมึ พุทฺธุปฺปาเท สาวตฺถิยํ พฺราหฺมณกุเล
นิพฺพตฺติ. ปิลินฺทวจฺโฉติสฺส นามํ อกํสุ. โส อปเรน สมเยน สตฺถุ ธมฺมเทสนํ
สุตฺวา ปฏิลทฺธสทฺโธ ปพฺพชิตฺวา อุปสมฺปนฺโน วิปสฺสนํ วฑฺเฒตฺวา อรหตฺตํ ปาปุณิ.
โส คิหีหิปิ ภิกฺขูหิปิ สทฺธึ กเถนฺโต "เอหิ วสล, คจฺฉ วสล, หร ๒- วสล,
คณฺห วสลา"ติ วสลวาเทเนว สมุทาจรติ. ตํ กถํ สุตฺวา ๓- อาหริตฺวา ตถาคตํ
ปุจฺฉึสุ "ภควา อริยา นาม ผรุสวาจา ๔- น โหนฺตี"ติ. ภิกฺขเว อริยานํ ปรวมฺภนวเสน
ผรุสวาจา นาม นตฺถิ, อปิจ โข ปน ภวนฺตเร อาจิณฺณวเสน ภเวยฺยาติ. ภนฺเต
ปิลินฺทวจฺฉตฺเถโร อุฏฺาย สมุฏฺาย คิหีหิปิ ภิกฺขูหิปิ สทฺธึ กเถนฺโต "วสล
วสลา"ติ กเถติ, กิเมตฺถ การณํ ภควาติ. น ภิกฺขเว มยฺหํ ปุตฺตสฺส เอตํ
อิทาเนว อาจิณฺณํ, อตีเต ปเนส ปญฺจ ชาติสตานิ วสลวาทิพฺราหฺมณกุเล นิพฺพตฺติ.
๕- อิจฺเจตสฺส อาจิณฺเณเนว กเถติ, ๕- น ผรุสวเสน. อริยานญฺหิ โวหาโร ผรุโสปิ
สมาโน เจตนาย อผรุสภาเวน ปริสุทฺโธว, อปฺปมตฺตกมฺเปตฺถ ปาปํ น อุปลพฺภตีติ
วตฺวา ธมฺมปเท อิมํ คาถมาห:-
               "อกกฺกสํ วิญฺาปนึ          คิรํ สจฺจํ อุทีรเย
                ยาย นาภิสเช กญฺจิ        ตมหํ พฺรูมิ พฺราหฺมณนฺ"ติ. ๖-
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม. กํ  ๒ ฉ.ม. อาหร  ๓ ฉ.ม.,อิ. สุตฺวาติ ปาโ น ทิสฺสติ
@๔ ฉ.ม. ผรุสวจนา  ๕ ฉ.ม. อิจฺเจส ภวาจิณฺเณเนว กเถสิ ๖ ขุ.ธ. ๒๕/๔๐๘/๘๘
     อเถกทิวสํ เถโร ราชคหํ ปิณฺฑาย ปวิสนฺโต เอกํ ปุริสํ ปิปฺผลีนํ ปาตึ ๑-
ปูเรตฺวา อาทาย อนฺโตนครํ ปวิสนฺตํ ทิสฺวา "กึ เต วสล ภาชเน"ติ อาห.
โส จินฺเตสิ "อยํ หิ สมโณ มยา สทฺธึ ปาโตว ผรุสกถํ กเถติ, อิมสฺส
อนุจฺฉวิกเมว วตฺตุํ วฏฺฏตี"ติ "มูสิกวจฺจํ เม ภนฺเต ภาชเน"ติ อาห. เอวํ ภวิสฺสติ
วสลาติ. ตสฺส เถรสฺส ทสฺสนํ วิชหนฺตสฺส สพฺพํ มูสิกวจฺจเมว อโหสิ. โส จินฺเตสิ
"อิมา ปิปฺผลิโย มูสิกวจฺจสทิสา ปญฺายนฺติ, สภาโว นุ โข โน"ติ วีมํสนฺโต
หตฺเถน อุปฺปีเฬสิ. อถสฺส อุนฺทูรวจฺจภาวํ ตฺวา พลวโทมนสฺสํ อุปฺปชฺชิ. โส
"อิมาเยว นุ โข เอวรูปา,  อุทาหุ สกเฏปี"ติ คนฺตฺวา โอโลเกนฺโต สพฺพาปิ
ปิปฺผลิโย ตาทิสาว ทิสฺวา หทยํ หตฺเถน สนฺธาเรตฺวา "อิทํ น อญฺสฺส กมฺมํ,
มยา ปาโตว ทิฏฺภิกฺขุสฺเสตํ กมฺมํ, อทฺธา เอกํ มายํ ภวิสฺสติ, ๒- ตสฺส คตฏฺานํ
อนุวิชฺชิตฺวา เอกํ การณํ ชานิสฺสามี"ติ เถรสฺส คตมคฺคํ ปุจฺฉิตฺวา ปายาสิ.
     อเถโก ปุริโส ตํ อติวิย จณฺฑิตํ ๓- คจฺฉนฺตํ ทิสฺวา "โภ ปุริส อติวิย
จณฺฑิโต คจฺฉสิ, เกน กมฺเมน คจฺฉสี"ติ ปุจฺฉิ. โส ตสฺส ตํ ปวุตฺตึ อาโรเจสิ.
โส ตสฺส ตํ กถํ สุตฺวา เอวมาห "โภ มา จินฺตยิ, มยฺหํ อยฺโย ปิลินฺทวจฺโฉ
ภวิสฺสติ, ตฺวํ เอตเทว ภาชนํ ปูเรตฺวา อาทาย คนฺตฺวา เถรสฺส ปุรโต ติฏฺ.
`กึ นาเมตํ วสลา'ติ วุตฺตกาเลปิ `ปิปฺผลิโย ภนฺเต'ติ วท, เถโร `เอวํ ภวิสฺสติ
วสลา'ติ วกฺขติ. ปุน สพฺพา ปิปฺผลิโย ภวิสฺสนฺตี"ติ. โส ตถา อกาสิ. สพฺพา
ปิปฺผลิโย ปฏิปากติกา อเหสุํ. อิทํ เอตฺตกํ วตฺถุํ. อปรภาเค ปน สตฺถา เทวตานํ
ปิยมนาปกรณเมว วตฺถุํ กตฺวา เถรํ เทวตานํ ปิยมนาปานํ อคฺคฏฺาเน เปสีติ.
                        พาหิยทารุจีริยตฺเถรวตฺถุ
     [๒๑๖] อฏฺเม ขิปฺปาภิญฺานนฺติ ขิปฺปํอธิคตาภิญฺานํ ทารุจีริยตฺเถโร
อคฺโคติ ทสฺเสติ. อยญฺหิ เถโร สงฺขิตฺตธมฺมเทสนาปริโยสาเน อรหตฺตํ ปาปุณิ,
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม. ปิปฺปลีนํ ภาชนํ  ๒ สี.,อิ. ชานิสฺสติ, ฉ.ม. เอกํ อุปายํ ภวิสฺสติ
@๓ สี.,อิ. จณฺฑิคตํ, ฉ.ม. จณฺฑิกตํ
มคฺคผลานํ ปริกมฺมกิจฺจํ นาโหสิ. ตสฺมา ขิปฺปาภิญฺานํ อคฺโค นาม ชาโต.
พาหิยรฏฺเ ปน ชาตตฺตา พาหิโยติสฺส นามํ อกํสุ. ๑- โส อปรภาเค ทารุจีรานิ ๒-
นิวาเสสิ, ๓- ตสฺมา ทารุจีริโย นาม ชาโต.
     ตสฺส ปญฺหากมฺเม อยมนุปุพฺพิกถา:- อยํปิ หิ ปทุมุตฺตรพุทฺธกาเล หํสวตีนคเร
กุลเคเห นิพฺพตฺโต ทสพลสฺส ธมฺมํ ๔- สุณนฺโต สตฺถารํ เอกํ ภิกฺขุํ ขิปฺปาภิญฺานํ
อคฺคฏฺาเน เปนฺตํ ทิสฺวา อธิการกมฺมํ กตฺวา ตํ านนฺตรํ ปฏฺเตฺวา ยาวชีวํ
กุสลํ กมฺมํ กตฺวา เทวมนุสฺเสสุ สํสรนฺโต กสฺสปทสพลสฺส สาสเน ๕- โอสกฺกนกาเล
เหฏฺา วุตฺเตหิ ภิกฺขูหิ สทฺธึ สมณธมฺมํ กตฺวา ปริปุณฺณสีโล ชีวิตกฺขยํ ปตฺวา
เทวโลเก นิพฺพตฺติ.
     โส เอกํ พุทฺธนฺตรํ เทวโลเก วสิตฺวา อิมสฺมึ พุทฺธุปฺปาเท พาหิยรฏฺเ กุลเคเห
นิพฺพตฺโต. วยํ อาคมฺม ฆราวาสํ วสนฺโต "โวหารํ กริสฺสามี"ติ สุวณฺณภูมิคมนียํ
นาวํ อภิรุหิ. นาวา อิจฺฉิตเทสํ อปฺปตฺวาว สมุทฺทสฺส มชฺเฌ ภินฺนา, มหาชโน
มจฺฉกจฺฉปภกฺโข อโหสิ. อยํ ปน เอกํ ทารุขณฺฑํ คเหตฺวา สตฺตเม ทิวเส
สุปฺปารกปฏฺฏเน อุตฺติณฺโณ มนุสฺสวาสภาวํ ตฺวา ๖- "อเจลกนิยาเมน มนุสฺเส
อุปสงฺกมิตุํ ๗- อยุตฺตนฺ"ติ อวิทูเร าเน เอกสฺมึ ตฬาเก ๘- เสวาลํ คเหตฺวา สรีรํ
เวเตฺวา เอกสฺมึ เทวฏฺาเน ๙- ปติตํ เอกํ กปาลํ อาทาย ภิกฺขาย ปาวิสิ.
     มนุสฺสา ตํ ทิสฺวา จินฺเตสุํ "สเจ โลเก อรหนฺโต นาม อตฺถิ, เอวํวิเธหิ
ภวิตพฺพํ. กึ นุ โข อยฺโย อุกฺกฏฺภาเวน วตฺถํ น คณฺหาติ, อุทาหุ ทียมานํ
คเณฺหยฺยา"ติ วีมํสนฺตา นานาทิสาหิ วตฺถานิ อทํสุ. ๑๐- โส จินฺเตสิ "สจาหํ น
อิมินา นิยาเมน อาคมิสฺสํ, น เม เอเต ปสีเทยฺยุํ, ยงฺกิญฺจิ วตฺวา อิเม วญฺเจตฺวา
ชีวิตุปายํ ๑๑- กาตุํ วฏฺฏตี"ติ วตฺถานิ น ปฏิคฺคณฺหิ. มนุสฺสา ภิยฺโยโส มตฺตาย
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม. อโหสิ  ๒ ฉ.ม. ทารุจีรํ  ๓ สี.,อิ. ธาเรสิ  ๔ ฉ.ม.,อิ. ธมฺมเทสนํ
@๕ ฉ.ม. สาสนสฺส  ๖ ฉ.ม. มนุสฺสาวาสํ ปตฺวา  ๗ สี. ปสฺสิตุํ  ๘ สี.,อิ. เอกํ
@มหาตลากา, ฉ.ม. เอกํ มหาตฬากา  ๙ ฉ.ม. าเน, อิ. เอกสฺมึเยว าเน
@๑๐ ฉ.ม.,อิ. อาหรึสุ  ๑๑ สี. ชีวิโกปายํ, ฉ.ม. ชีวิกุปายํ
ปสนฺนา มหาสกฺการํ ๑- กรึสุ. โสปิ ภตฺตกิจฺจํ กตฺวา อวิทูเร าเน เทวกุลํ คโต.
มหาชโน เตน สทฺธึเยว คนฺตฺวา เทวกุลํ ปฏิชคฺคิตฺวา อทาสิ. โส จินฺเตสิ "อิเม
มยฺหํ เสวาลนิวาสนมตฺเต ปสีทิตฺวา เอวํวิธํ สกฺการํ กโรนฺติ, เอเตสํ มยา
อุกฺกฏฺเเนว ภวิตุํ วฏฺฏตี"ติ สลฺลหุกานิ รุกฺขผลกานิ คเหตฺวา ตจฺเฉตฺวา วาเกสุ
อาวุณิตฺวา จีวรํ กตฺวา นิวาเสตฺวา ปารุปิตฺวา ชีวิตํ ๒- กปฺเปนฺโต วสิ.
     อถ โย โส กสฺสปพุทฺธกาเล สตฺตสุ ชเนสุ สมณธมฺมํ กโรนฺเตสุ เอโก ภิกฺขุ
สุทฺธาวาสพฺรหฺมโลเก นิพฺพตฺโต, โส นิพฺพตฺตสมนนฺตรเมว อตฺตโน พฺรหฺมสมฺปตฺตึ
โอโลเกตฺวา อาคตฏฺานํ อาวชฺเชนฺโต สตฺตนฺนํ ชนานํ ปพฺพตํ อภิรุยฺห ๓-
สมณธมฺมกรณฏฺานํ ทิสฺวา เสสานํ ฉนฺนํ นิพฺพตฺตฏฺานํ อาวชฺเชนฺโต ๔- เอกสฺส
ปรินิพฺพุตภาวํ อิตเรสํ ปญฺจนฺนํ กามาวจรเทวโลเก นิพฺพตฺตภาวํ ตฺวา กาลานุกาลํ
เต ปญฺจชเน อาวชฺเชติ. อิมสฺมึ ปน กาเล "กหํ นุ โข"ติ อาวชฺเชนฺโต
ทารุจีริยํ สุปฺปารกปฏฺฏนํ อุปนิสฺสาย กุหนกมฺเมน ชีวิตํ กปฺเปนฺตํ ทิสฺวา "นฏฺโ
วตายํ พาโล, ปุพฺเพ สมณธมฺมํ กโรนฺโต อติอุกฺกฏฺภาเวน อรหตาปิ อาภตํ
ปิณฺฑปาตํ อปริภุญฺชนฺโต ๕- อิทานิ อุทรตฺถาย อนรหาว อรหตฺตํ ปฏิชานิตฺวา โลกํ
วญฺเจนฺโต จรติ, ๖- ทสพลสฺส จ นิพฺพตฺตภาวํ น ชานาติ, คจฺฉามิ นํ สํเวเชตฺวา
ทสพลสฺส นิพฺพตฺตภาวํ ชานาเปมี"ติ ตํขเณเนว พฺรหฺมโลกโต สุปฺปารกปฏฺฏเน
รตฺติภาคสมนนฺตเร ทารุจีริยสฺส สมฺมุเข ปาตุรโหสิ.
     โส อตฺตโน วสนฏฺาเน โอภาสํ ทิสฺวา พหิ นิกฺขมิตฺวา ิโต มหาพฺรหฺมํ
โอโลเกตฺวา อญฺชลึ สมฺปคฺคยฺห "เก ตุเมฺห"ติ ปุจฺฉิ. อหํ ตุยฺหํ โปราณกสหาโย
อนาคามิผลํ ปตฺวา พฺรหฺมโลเก นิพฺพตฺโต. อมฺหากํ ปน สพฺพเชฏฺโก อรหตฺตํ
ปตฺวา ปรินิพฺพุโต, ตุเมฺเห ปญฺจชนา เทวโลเก นิพฺพตฺตา. สฺวาหํ ตํ อิมสฺมึ
าเน กุหนกมฺเมน ชีวนฺตํ ทิสฺวา ทเมตุํ อาคโตติ วตฺวา อิทํ การณมาห "น
@เชิงอรรถ: ๑ ก. มตฺตาย ปสนฺนาการํ  ๒ ฉ.ม.,อิ. ชีวกํ  ๓ ฉ.ม.,อิ. อารุยฺห
@๔ ม. อาวชฺเชตฺวา  ๕ ฉ.ม.,อิ. อปริภุญฺชิตฺวา  ๖ ฉ.ม.,อิ. วิจรติ
โข ตฺวํ พาหิย อรหา, นปิ อรหตฺตมคฺคํ ๑- สมาปนฺโน, สาปิ เต ปฏิปทา นตฺถิ,
ยาย ตฺวํ อรหา วา อสฺสอรหตฺตมคฺคํ ๒- วา สมาปนฺโน"ติ. อถสฺส สตฺถุ อุปฺปนฺนภาวํ
สาวตฺถิยํ วสนภาวญฺจ อาจิกฺขิตฺวา "สตฺถุ สนฺติกํ คจฺฉาหี"ติ ตํ อุยฺโยเชตฺวา
พฺรหฺมโลกเมว อคมาสิ.
      ทารุจีริโยปิ มหาพฺรหฺมุนา สํเวชิโต "โมกฺขมคฺคํ คเวสิสฺสามี"ติ
วีสติโยชนสตํ มคฺคํ เอกรตฺติวาเสน คนฺตฺวา สตฺถารํ ปิณฺฑาย ปวิฏฺ อนฺตรฆเร
สมฺปาปุณิตฺวา สตฺถุ ปาเทสุ นิปติตฺวา "เทเสตุ เม ภนฺเต ภควา ธมฺมํ, เทเสตุ
สุคโต ธมฺมนฺ"ติ ยาวตติยํ ยาจิ. สตฺถา "เอตฺตาวตา พาหิยสฺส าณํ ปริปากํ คตนฺ"ติ
ตฺวา "ตสฺมาติห เต พาหิย เอวํ สิกฺขิตพฺพํ ทิฏฺเ ทิฏฺมตฺตํ ภวิสฺสตี"ติ ๓-
อิมินา โอวาเทน โอวทิ. โสปิ เทสนาปริโยสาเน อนฺตรวีถิยํ ิโตว เทสนานุสาเรน
าณํ เปเสตฺวา สห ปฏิสมฺภิทาหิ อรหตฺตํ ปาปุณิ.
     โส อตฺตโน กิจฺจมตฺถกํ ปตฺวา ๔- ภควนฺตํ ปพฺพชฺชํ ยาจิตฺวา
อปริปุณฺณปตฺตจีวรตาย ปตฺตจีวรํ ปริเยสนฺโต สงฺการฏฺานโต โจฬกฺขณฺฑานิ ๕-
สงฺกฑฺฒติ. อถ นํ ปุพฺเพ เวริโก อมนุสฺโส เอกิสฺสา ตรุณวจฺฉาย คาวิยา สรีเร
อธิมุจฺจิตฺวา ชีวิตกฺขยํ ปาเปสิ. สตฺถา สาวตฺถิโต นิกฺขมนฺโต อนฺตรวีถิยํ พาหิยํ
สงฺการฏฺาเน ปติตํ ทิสฺวา "คณฺหถ ภิกฺขเว พาหิยสฺส ๖- สรีรนฺ"ติ นีหราเปตฺวา
สรีรกิจฺจํ กาเรตฺวา จาตุมฺมหาปเถ เจติยํ ๗- การาเปสิ. ตโต สํฆมชฺเฌ กถา อุทปาทิ
"ตถาคโต ภิกฺขุสํเฆน พาหิยสฺส สรีรชฺฌาปนกิจฺจํ กาเรสิ, ธาตุโย คเหตฺวา เจติยํ
กาเรสิ, กตรมคฺโค นุ โข เตน สจฺฉิกโต, สามเณโร นุ โข โส, ภิกฺขุ นุ โข"ติ
จิตฺตํ อุปฺปาทยึสุ. สตฺถา ตํ อตฺถุปฺปตฺตึ กตฺวา "ปณฺฑิโต ภิกฺขเว พาหิโย"ติ
อุปริ ธมฺมเทสนํ วฑฺเฒตฺวา ตสฺส ปรินิพฺพุตภาวํ ปกาเสสิ. สา ปุน สํฆมชฺเฌ
กถา อุทปาทิ "น จ สตฺถารา พาหิยสฺส พหุ ธมฺโม เทสิโต, อรหตฺตํ ปตฺโตติ
@เชิงอรรถ: ๑ สี.,อิ. อรหมคฺคํ ๒ สี.,อิ. อสฺสสิ ๓ ขุ.อุ. ๒๕/๑๐/๑๐๒ พาหิยสุตฺต
@๔ ฉ.ม.,อิ. กิจฺจํ มตฺถกปฺปตฺตํ ตฺวา  ๕ ม. โจฬกฺขณฺฑํ  ๖ ฉ.ม.,อิ. พาหิยสฺส
@ทารุจีริยสฺส  ๗  ปาลิ. ถูป..,ขุ.อุ.๒๕/๑๐/๑๐๓
จ วทติ, กึ นาเมตนฺ"ติ. สตฺถา "ธมฺโม มนฺโท พหูติ อการณํ, วิสปีตกสฺส
อคโท วิย เจโส"ติ ๑- วตฺวา ธมฺมปเท คาถมาห:-
               "สหสฺสมปิ เจ คาถา         อนตฺถปทสญฺหิตา
                เอกํ คาถาปทํ เสยฺโย       ยํ สุตฺวา อุปสมฺมตี"ติ. ๒-
     เทสนาปริโยสาเน จตุราสีติปาณสหสฺสานิ อมตปานํ ปิวึสุ. อิทญฺจ ปน
พาหิยตฺเถรสฺส วตฺถุ สุตฺเต ๓- อาคตตฺตา วิตฺถาเรน น กถิตํ. อปรภาเค ปน
สตฺถา สํฆมชฺเฌ นิสินฺโน พาหิยตฺเถรํ ขิปฺปาภิญฺานํ อคฺคฏฺาเน เปสีติ.
                         กุมารกสฺสปตฺเถรวตฺถุ
     [๒๑๗] นวเม จิตฺตกถิกานนฺติ วิจิตฺตํ กตฺวา ธมฺมํ กเถนฺตานํ. เถโร หิ ๔-
เอกสฺสปิ ทฺวินฺนํปิ ธมฺมํ กเถนฺโต พหูหิ อุปมาหิ จ การเณหิ จ มณฺฑยิตฺวา
โพเธนฺโต กเถสิ. ๕- ตสฺมา จิตฺตกถิกานํ อคฺโค นาม ชาโต.
    ตสฺส ปญฺหากมฺเม อยมนุปุพฺพิกถา:- อยํ หิ ปทุมุตฺตรพุทฺธกาเล หํสวตีนคเร
กุลเคเห ปฏิสนฺธึ คเหตฺวา ๖- วยปฺปตฺโต ทสพลสฺส ธมฺมกถํ สุณนฺโต สตฺถารํ
เอกํ ภิกฺขุํ จิตฺตกถิกานํ อคฺคฏฺาเน เปนฺตํ ทิสฺวา อธิการกมฺมํ กตฺวา ตํ
านนฺตรํ ปฏฺเตฺวา เทวมนุสฺเสสุ สํสรนฺโต กสฺสปพุทฺธสฺส สาสเน โอสกฺกนกาเล
สตฺตนฺนํ ภิกฺขูนํ อพฺภนฺตโร หุตฺวา ปพฺพตมตฺถเก สมณธมฺมํ กตฺวา อปริหีนสีโล
ตโต จุโต เทวโลเก นิพฺพตฺติตฺวา เอกํ พุทฺธนฺตรํ สมฺปตฺตึ อนุภวมาโน อมฺหากํ
สตฺถุกาเล ราชคเห เอกิสฺสา กุลทาริกาย กุจฺฉิมฺหิ อุปฺปนฺโน. สา จ ปมํ
มาตาปิตโร ยาจิตฺวา ปพฺพชฺชํ อลภมานา กุลฆรํ คตา คพฺภํ คณฺหิ. ตํปิ ๗- อชานนฺตี
สามิกํ อาโรเจตฺวา ๘- เตน อนุญฺาตา ภิกฺขุนีสุ ปพฺพชิ. ๙- ตสฺสา คพฺภนิมิตฺตํ
ทิสฺวา
@เชิงอรรถ: ๑ อิ. เอโสติ ๒ ขุ.ธ. ๒๕/๑๐๑/๓๕ พาหิยทารุจีริยตฺเถรวตฺถุ
@๓ ขุ.อุ. ๒๕/๑๐/๑๐๑ พาหิยสุตฺต  ๔ ฉ.ม.,อิ. กิร  ๕ ฉ.ม.,อิ. กเถติ
@๖ ฉ.ม.,อิ. คณฺหิตฺวา  ๗ สี. คพฺภํ สณฺิตมฺปิ  ๘ ฉ.ม. อาราเธตฺวา
@๙ ฉ.ม.,อิ. ปพฺพชิตา
ภิกฺขุนิโย เทวทตฺตํ ปุจฺฉึสุ, โส "อสฺสมณี"ติ อาห. ทสพลํ ปุจฺฉึสุ, สตฺถา
อุปาลิตฺเถรํ ปฏิจฺฉาเปสิ. เถโร สาวตฺถินครวาสีนิ กุลานิ วิสาขญฺจ อุปาสิกํ
ปกฺโกสาเปตฺวา โสเธนฺโต "ปุเร ลทฺโธ คพฺโภ, ปพฺพชฺชา อโรคา"ติ อาห. สตฺถา
"สุวินิจฺฉิตํ อธิกรณนฺ"ติ เถรสฺส สาธุการํ อทาสิ.
     สา ภิกฺขุนี สุวณฺณพิมฺพสทิสํ ปุตฺตํ วิชายิ. ตํ คเหตฺวา ราชา ปเสนทิโกสโล
โปสาเปสิ, กสฺสโปติ จสฺส นามํ กตฺวา อปรภาเค อลงฺกริตฺวา สตฺถุ สนฺติกํ
เนตฺวา ปพฺพาเชสิ. กุมารกาเล ปพฺพชิตตฺตา ปน ภควตา "กสฺสปํ ปกฺโกสถ,
อิทํ ผลํ วา ขาทนียํ วา กสฺสปสฺส เทถา"ติ วุตฺเต "กตรสฺส กสฺสปสฺส ภนฺเตติ. ๑-
กุมารกสฺสปสฺสา"ติ เอวํ คหิตนามตฺตา ตโต ปฏฺาย วุฑฺฒกาเลปิ กุมารกสฺสโปเตฺวว
วุจฺจติ. อปิจ รญฺโ โปสาวนิกปุตฺตตฺตาปิ กุมารกสฺสโปติ ตํ สญฺชานึสุ.
     โส ปพฺพชิตกาลโต ปฏฺาย วิปสฺสนาย เจว กมฺมํ กโรติ, พุทฺธวจนญฺจ
อุคฺคณฺหาติ. ๒- อถ โส เตน สทฺธึ ปพฺพตมตฺถเก สมณธมฺมํ กตฺวา อนาคามิผลํ ปตฺวา
สุทฺธาวาเส นิพฺพตฺโต มหาพฺรหฺมา ตสฺมึ สมเย อาวชฺเชนฺโต กุมารกสฺสปํ ทิสฺวา
"สหายโก เม วิปสฺสนาย กิลมติ, คนฺตฺวา ตสฺส วิปสฺสนามุขํ ๓- ทสฺเสตฺวา
มคฺคผลปตฺติยา ๔- อุปายํ กริสฺสามี"ติ พฺรหฺมโลเก ิโตว ปญฺจทส ปเญฺห
อภิสงฺขริตฺวา รตฺติภาคสมนนฺตเร กุมารกสฺสปตฺเถรสฺส นิวาสนฏฺาเน ๕- ปาตุรโหสิ.
เถโร อาโลกํ ทิสฺวา "โก เอตฺถา"ติ อาห. "อหํ ปุพฺเพ ตยา สทฺธึ สมณธมฺมํ กตฺวา
อนาคามิผลํ ปตฺวา สุทฺธาวาเส นิพฺพตฺตพฺรหฺมา"ติ อาห. เกน กมฺเมน อาคตตฺถาติ.
มหาพฺรหฺมา อตฺตโน อาคตการณํ ทีเปตุํ เต  ปเญฺห อาจิกฺขิตฺวา "ตฺวํ อิเม ปเญฺห
อุคฺคณฺหิตฺวา อรุเณ อุฏฺิเต ตถาคตํ อุปสงฺกมิตฺวา วนฺทิตฺวา ปุจฺฉ, เปตฺวา หิ
ตถาคตํ อญฺโ อิเม ปเญฺห กเถตุํ สมตฺโถ นาม นตฺถี"ติ วตฺวา พฺรหฺมโลกเมว คโต.
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม. กตรกสฺสปสฺสาติ, อิ. กตฺตรกสฺสปสฺส กุมารกสฺสปสฺสาติ  ๒ ฉ.ม.,อิ. คณฺหาติ
@๓ ฉ.ม.,อิ. วิปสฺสนาย นยมุขํ ๔ สี.,อิ. มคฺคผลุปฺปตฺติยา  ๕ ฉ.ม.,อิ. วสนฏฺาเน
@อนฺธวเน
     เถโรปิ ปุนทิวเส สตฺถารํ อุปสงฺกมิตฺวา วนฺทิตฺวา มหาพฺรหฺมุนา กถิตนิยาเมน
ปเญฺห ปุจฺฉิ. สตฺถา กุมารกสฺสปตฺเถรสฺส อรหตฺตํ ปาเปตฺวา ปเญฺห กเถสิ.
เถโร สตฺถารา กถิตนิยาเมเนว อุคฺคณฺหิตฺวา อนฺธวนํ คนฺตฺวา วิปสฺสนํ คพฺภํ
คาหาเปตฺวา อรหตฺตํ ปาปุณิ. ตโต ปฏฺาย จตุนฺนํ ๑- ปริสานํ ธมฺมกถํ กเถนฺโต
พหุกานํปิ อพหุกานํปิ ๒- อุปมาหิ จ การเณหิ จ มณฺเฑตฺวา จิตฺตกถิกเมว ๓-
กเถติ. อถ นํ สตฺถา ปายาสิรญฺโ ปญฺจทสหิ ปเญฺหหิ ปฏิมณฺเฑตฺวา สุตฺตนฺเต ๔-
สุเทสิเต ๕- ตํ สุตฺตนฺตํ อตฺถุปฺปตฺตึ กตฺวา อิมสฺมึ สาสเน จิตฺตกถิกานํ
อคฺคฏฺาเน เปสีติ.
                         มหาโกฏฺิตตฺเถรวตฺถุ
     [๒๑๘] ทสเม ปฏิสมฺภิทาปฺปตฺตานนฺติ จตสฺโส ปฏิสมฺภิทา ปตฺวา ิตานํ
มหาโกฏฺิตตฺเถโร อคฺโคติ ทสฺเสติ. อยํปิ หิ ๖- เถโร อตฺตโน ปฏิสมฺภิทาสุ
จิณฺณวสีภาเวน ๗- อภิญฺาเต อภิญฺาเต มหาสาวเก อุปสงฺกมิตฺวา ปญฺหํ ปุจฺฉนฺโตปิ
ทสพลํ อุปสงกฺมิตฺวา ปญฺหํ ปุจฺฉนฺโตปิ ปฏิสมฺภิทาสุเยว ปญฺหํ ปุจฺฉติ. อิติ
อิมินา จิณฺณวเสน ๘- ปฏิสมฺภิทาปฺปตฺตานํ อคฺโค นาม ชาโต.
     ตสฺส ปญฺหากมฺเม อยมนุปุพฺพิกถา:- อยํปิ หิ ปทุมุตฺตรพุทฺธกาเล หํสวตีนคเร
มหาโภคกุเล นิพฺพตฺโต. อปเรน สมเยน สตฺถุ ธมฺมกถํ สุณนฺโต สตฺถารํ เอกํ
ภิกฺขุํ ปฏิสมฺภิทาปฺปตฺตานํ อคฺคฏฺาเน เปนฺตํ ทิสฺวา อธิการกมฺมํ กตฺวา
ตํ านนฺตรํ ปฏฺเสิ. โส ยาวชีวํ กุสลํ กตฺวา เทวมนุสฺเสสุ สํสรนฺโต อิมสฺมึ
พุทฺธุปฺปาเท สาวตฺถิยํ พฺราหฺมณกุเล นิพฺพตฺติ. โกฏฺิตมาณโวติสฺส นามํ อกํสุ.
โส วยปฺปตฺโต ตโย เวเท อุคฺคณฺหิตฺวา เอกทิวสํ สตฺถุ ธมฺมกถํ สุตฺวา
@เชิงอรรถ: ๑ จตสฺสนฺนนฺติ ปาโ ยุตฺตตโร  ๒ ฉ.ม. พหุกาหิ  ๓ ฉ.ม.,อิ. จิตฺตกถเมว
@๔ ที.ม. ๑๐/๔๐๖/๒๗๐ ปายาสิสุตฺต  ๕ ฉ.ม.,อิ. เทสิเต  ๖ ฉ.ม.,อิ. อยํ หิ
@๗ สี.,อิ. จิณฺณวเสน  ๘ ฉ.ม.,อิ. จิณฺณวสิภาเวน
ปฏิลทฺธสทฺโธ ปพฺพชิ. โส อุปสมฺปนฺนกาลโต ปฏฺาย วิปสฺสนาย กมฺมํ กโรนฺโต
สห ปฏิสมฺภิทาหิ อรหตฺตํ ปตฺวา นิจฺจกาลํ ปฏิสมฺภิทาสุเยว ๑- จิณฺณวสี หุตฺวา
ปญฺหํ ปุจฺฉนฺโต ปฏิสมฺภิทาสุเยว ปุจฺฉิ. ๒- อถ นํ  สตฺถา อปรภาเค
มหาเวทลฺลสุตฺตํ ๓- อตฺถุปฺปตฺตึ กตฺวา ปฏิสมฺภิทาปฺปตฺตานํ อคฺคฏฺาเน เปสีติ.
                          ตติยวคฺควณฺณนา.
                         ---------------
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม. ปฏิสมฺภิทาสุ ๒ ฉ.ม.,อิ. ปุจฺฉติ  ๓ ม.มู. ๑๒/๔๔๙/๔๐๑

             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๑๔ หน้า ๒๒๕-๒๕๕.
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=14&A=5351&modeTY=1
             The Pali Atthakatha in Roman :-
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=14&A=5351&modeTY=1
             อ่านอรรถกถาแปลไทย :-
http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=20&i=148
             เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :-
http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=20&A=660
             พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :-
http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=20&A=637
             The Pali Tipitaka in Roman Character :-
http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=20&A=637
             สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๒๐
http://84000.org/tipitaka/read/?index_20