ขอนอบน้อมแด่
พระผู้มีพระภาคอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้า
                      พระองค์นั้น
บทนำ พระวินัยปิฎก พระสุตตันตปิฎก พระอภิธรรมปิฎก ค้นพระไตรปิฎก ชาดก หนังสือธรรมะ
อ่านหน้า[ต่าง] แรกอ่านหน้า[ต่าง] ที่แล้วแสดงหมายเลขหน้า
ในกรณี :- 
   บรรทัดแรกของแต่ละหน้าอ่านหน้า[ต่าง] ถัดไปอ่านหน้า[ต่าง] สุดท้าย คลิกเพื่อเปลี่ยน ฐญ เป็นแบบดั้งเดิม  
อรรถกถาเล่มที่ ๑๔ ภาษาบาลีอักษรไทย องฺ.อ. (มโนรถ.๑)

                            ๓. ตติยวคฺค
     [๒๐๙] ตติยวคฺคสฺส ปฐเม สิกฺขากามานนฺติ ติสฺโส สิกฺขา กามยมานานํ
สมฺปิยายิตฺวา สิกฺขนฺตานนฺติ อตฺโถ. ราหุโลติ อตฺตโน ปุตฺตํ ราหุลตฺเถรํ
ทสฺเสติ. เถโร หิ ๑- ปพฺพชิตทิวสโต ปฏฺฐาย ปาโตว อุฏฺฐหนฺโตว หตฺถปูรํ วาลิกํ
อุกฺขิปิตฺวา "อโห วตาหํ อชฺช ทสพลสฺส เจว อาจริยุปชฺฌายานญฺจ สนฺติกา ๒- เอตฺตกํ
โอวาทญฺเจว อนุสาสนิญฺจ ลเภยฺยนฺ"ติ ปฏฺเฐติ. ตสฺมา สิกฺขากามานํ อคฺโค นาม
ชาโตติ.
     [๒๑๐] ทุติเย สทฺธาปพฺพชิตานนฺติ สทฺธาย ปพฺพชิตานํ. รฏฺฐปาโลติ รฏฺฐํ
ปาเลตุํ สมตฺโถ, ภินฺนํ วา รฏฺฐํ สนฺธาเรตุํ สมตฺเถ กุเล ชาโตติปิ รฏฺฐปาโลติ
สงฺขํ คโต. โส หิ สตฺถุ ธมฺมเทสนํ สุตฺวา ปฏิลทฺธสทฺโธ จุทฺทส ภตฺตจฺเฉเท ๓-
กตฺวา มาตาปิตโร ปพฺพชฺชํ อนุชานาเปตฺวา ปพฺพชิโต. ตสฺมา สทฺธาปพฺพชิตานํ
อคฺโค นาม ชาโต.
                       ราหุล-รฏฺฐปาลตฺเถรวตฺถุ
     อิเมสํ ปน อุภินฺนํปิ เถรานํ ปญฺหากมฺเม อยมนุปุพฺพิกถา:- เอเต กิร
เทฺวปิ อตีเต ปทุมุตฺตรพุทฺธกาเล หํสวตีนคเร คหปติมหาสาลกุเล นิพฺพตฺตึสุ. เตสํ
ทหรกาเล นามํ วา โคตฺตํ วา น กถียติ. เต วยปฺปตฺตา ปน ฆราวาเส ปติฏฺฐาย
อตฺตโน ๔- ปิตุอจฺจเยน อุโภปิ อตฺตโน รตนโกฏฺฐาคารกมฺมิเก ปกฺโกสาเปตฺวา
อปริมาณํ ธนํ ทิสฺวา "อิมํ เอตฺตกํ ธนราสึ อยฺยกเปยฺยกาทโย ๕- อตฺตนา สทฺธึ
คเหตฺวา คนฺตุํ นาสกฺขึสุ, อเมฺหหิ ทานิ เยน เกนจิ อุปาเยน อิมํ ธนํ คเหตฺวา
คนฺตุํ วฏฺฏตี"ติ เต อุโภปิ ชนา จตูสุ ฐาเนสุ ๖- กปณทฺธิกาทีนํ มหาทานํ ทาตุํ
อารทฺธา. เอโก อตฺตโน ทานคฺเค อาคตาคตํ ชนํ อาปุจฺฉิตฺวา ยาคุขชฺชกาทีสุ
ยสฺส ยํ ปฏิภาติ, ตสฺส ตํ อทาสิ, ตสฺส เตเนว การเณน อาคตวาจโกติ ๗-
@เชิงอรรถ:  ฉ.ม. เถโร กิร   ม. สนฺติเก   ม. จุทฺทสภตฺตจฺเฉทํ  สี.,ฉ.ม. อตฺตโน อตฺตโน
@ ฉ.ม. อยฺยกปยฺยกาทโย   สี. ทฺวาเรสุ   สี. อาคตยาจโกติ, ฉ.ม. อาคตปาโกติ
นามํ ชาตํ. อิตโร อปุจฺฉิตฺวาว คหิตคหิตํ ภาชนํ ปูเรตฺวา ปูเรตฺวา เทติ, ตสฺสาปิ
เตเนว การเณน อนาคตวาจโกติ ๑- นามํ ชาตํ, อปฺปมาทวาจโกติ ๒- อตฺโถ.
     เต อุโภปิ เอกทิวสํ ปาโตว มุขโธวนตฺถํ พหิคามํ อคมํสุ. ตสฺมึ สมเย
หิมวนฺตโต เทฺว มหิทฺธิกา ตาปสา ภิกฺขาจารตฺถาย อากาเสน อาคนฺตฺวา เตสํ
สหายกานํ อวิทูเร โอตรยมานา ๓- "เอเต ปสฺสึสู"ติ เอกปสฺเส อฏฺฐํสุ. เต อุโภปิ
ชนา เตสํ อลาพุภาชนาทิปริกฺขารํ ๔- สํวิธาย อนฺโตคามํ สนฺธาย สมุปยาตานํ ๕-
สนฺติกํ อาคมฺม วนฺทึสุ. อถ เน ตาปสา "กาย เวลาย อาคตตฺถ มหาปุญฺญา"ติ
อาหํสุ. เต "อธุนาว ภนฺเต"ติ วตฺวา เตสํ หตฺถโต อลาพุภาชนานิ ๖- คเหตฺวา
อตฺตโน อตฺตโน เคหํ เนตฺวา ภตฺตกิจฺจปริโยสาเน นิพทฺธํ ภิกฺขาคหณตฺถํ ปฏิญฺญํ
คณฺหึสุ.
     เตสุ เอโก ตาปโส สปริฬาหกายธาตุโก โหติ, โส อตฺตโน อานุภาเวน
มหาสมุทฺทสฺส อุทกํ ทฺวิธา กตฺวา ปฐวินฺธรนาคราชสฺส ภวนํ คนฺตฺวา ทิวาวิหารํ
นิสีทิ. ๗- โส อุตุสปฺปายํ  คเหตฺวา ปจฺจาคนฺตฺวา อตฺตโน อุปฏฺฐากสฺส เคเห
ภตฺตานุโมทนํ กโรนฺโต "ปฐวินฺธรนาคราชสฺส ภวนํ วิย โหตู"ติ วทติ. อถ นํ เอกทิวสํ
อุปฏฺฐาโก ปุจฺฉิ "ภนฺเต ตุเมฺห อนุโมทนํ กโรนฺตา `ปฐวินฺธรนาคราชสฺส ภวนํ
วิย โหตู'ติ วทถ, มยํ ๘- อตฺถํ น ชานาม, กึ วุตฺตํ โหติ อิทํ ภนฺเต"ติ. อาม
กุฏุมฺพิก อหํ "ตุยฺหํ ๙- สมฺปตฺติ ปฐวินฺธรนาคราชสมฺปตฺติสทิสา โหตู"ติ วทามีติ.
กุฏุมฺพิโก ตโต ปฏฺฐาย ปฐวินฺธรนาคราชสฺส ภวเน จิตฺตํ ฐเปสิ.
     อิตโร ตาปโส ตาวตึสภวนํ คนฺตฺวา สุญฺเญ เสริสกฺกวิมาเน ทิวาวิหารํ
กโรติ. โส อาคจฺฉนฺโต จ คจฺฉนฺโต จ สกฺกสฺส เทวราชสฺส สมฺปตฺตึ ทิสฺวา
อตฺตโน อุปฏฺฐากสฺส อนุโมทนํ กโรนฺโต "สกฺกวิมานํ วิย โหตู"ติ วทติ. อถ
@เชิงอรรถ:  ม. อนคฺคตปาโกติ   ฉ.ม. อปฺปมาณปาโกติ   ม. โอตริยมานา, ฉ. โอตริตฺวา มา โน
@เอเต...   ฉ.ม. ลาพุภาชน...   ฉ.ม. สนฺธาย ภิกฺขาย คตานํ   ฉ.ม. ลาพุภาชนํ
@ ฉ.ม. นิสีทติ   ฉ.ม. มยมสฺส   ฉ.ม. ตุมฺหากํ
นํ โสปิ กุฏุมฺพิโก อิตโร สหายโก ตํ ตาปสํ วิย ปุจฺฉิ. อถ โส ตสฺส
วจนํ สุตฺวา สกฺกภวเน จิตฺตํ ฐเปสิ. เต อุโภปิ ปฏฺฐิตฏฺฐาเนสุเยว นิพฺพตฺตา.
     ปฐวินฺธรภวเน นิพฺพตฺโต ปฐวินฺธรนาคราชา นาม ชาโต. โส นิพฺพตฺตกฺขเณ
อตฺตโน อตฺตภาวํ ทิสฺวา "อมนาปสฺส วต เม ฐานสฺส กุลุปโก ตาปโส วณฺณํ กเถสิ,
อุทเรน ปริสกฺกิตฺวา วิจรณฏฺฐานเมตํ, นูน โส อญฺญํ ฐานํ น ชานาตี"ติ วิปฺปฏิสารี
อโหสิ. อถสฺส ตํขณญฺเญว อลงฺกตปฏิยตฺตานิ นาคนาฏกานิ สพฺพทิสาสุ ตุริยานิ
ปคฺคณฺหึสุ. โส ตสฺมึเยว ขเณ ตํ อตฺตภาวํ วิชหิตฺวา มาณวกวณฺณี อโหสิ.
อฑฺฒมาสญฺจ จตฺตาโร มหาราชาโน สกฺกสฺส อุปฏฺฐานํ คจฺฉนฺติ. ตสฺมา โสปิ
วิรูปกฺเขน นาครญฺญา สทฺธึ สกฺกสฺส อุปฏฺฐานํ คโต. สกฺโก ตํ ทูรโตว อาคจฺฉนฺตํ
ทิสฺวา สญฺชานิ. อถ นํ สมีเป อาคนฺตฺวา ฐิตกาเล "กหํ นิพฺพตฺโตสิ สมฺมา"ติ
ปุจฺฉิ. มา กเถสิ มหาราช, อุเรน ปริสกฺกฏฺฐาเน นิพฺพตฺโตมฺหิ, ตุเมฺห ปน
กลฺยาณมิตฺตํ ลภิตฺถาติ. สมฺม ตฺวํ "อฏฺฐาเน นิพฺพตฺโตมฺหี"ติ มา วิตกฺกยิ, ๑-
ปทุมุตฺตรทสพโล โลเก นิพฺพตฺติ, ๒- ตฺวํ ๓- ตสฺส อธิการกมฺมํ กตฺวา อิมํเยว ฐานํ
ปฏฺเฐหิ, อุโภ สุขํ วสิสฺสามาติ. โส "เอวํ เทว กริสฺสามี"ติ คนฺตฺวา
ปทุมุตฺตรทสพลํ นิมนฺเตตฺวา อตฺตโน นาคภวเน นาคปริสาย สทฺธึ สพฺพรตฺตึ
สกฺการสมฺมานํ สชฺเชสิ.
     สตฺถา ปุนทิวเส อุฏฺฐิเต อรุเณ อตฺตโน อุปฏฺฐากํ สุมนตฺเถรํ อามนฺเตสิ
"สุมน อชฺช ตถาคโต ทูรํ ภิกฺขาจารํ คมิสฺสติ, มา ปุถุชฺชนภิกฺขู อาคจฺฉนฺตุ,
ติปิฏกปฏิสมฺภิทปฺปตฺตา ฉฬภิญฺญา จ ๔- อาคจฺฉนฺตู"ติ. เถโร สตฺถุ วจนํ สุตฺวา
สพฺเพสํ อาโรเจสิ. สตฺถารา สทฺธึ สตสหสฺสภิกฺขู อากาสํ ปกฺขนฺทึสุ. ปฐวินฺธโร
นาคปริสาย สทฺธึ ทสพลสฺส ปจฺจุคฺคมนํ อาคนฺตฺวา ๕- สตฺถารํ ปริวาเรตฺวา
สมุทฺทมตฺถเกน ๖- มณิวณฺณา อูมิโย มทฺทมานํ ภิกฺขุสํฆํ โอโลเกตฺวา อาทิโต
สตฺถารํ,
@เชิงอรรถ:  ม. วิตกฺกาหิ  ฉ.ม. นิพฺพตฺโต  ฉ.ม. อยํ ปาโฐ น ทิสฺสติ
@ ฉ.ม.,อิ. เตปิฏกา ปฏิสมฺภิทาปฺปตฺตา ฉฬภิญฺญาว   ฉ.ม.,อิ. อาคโต
@ ฉ.ม. สมุทฺทมตฺถเก
ปริโยสาเน สํฆนวกํ ตถาคตสฺส ปุตฺตํ อุปเรวตสามเณรํ นาม โอโลเกนฺโต
"อนจฺฉริโย เสสกานํ เอวรูโป อิทฺธานุภาโว, อิมสฺส ปน ตรุณพาลทารกสฺส ๑-
เอวรูโป อิทฺธานุภาโว อติวิย อจฺฉริโย"ติ ปีติปาโมชฺชํ อุปฺปาเทสิ.
     อถสฺส ภวเน ทสพเล นิสินฺเน เสสภิกฺขูสุ โกฏิโต ปฏฺฐาย นิสีทนฺเตสุ
สตฺถุ สมฺมุขฏฺฐาเนเยว อุปเรวตสามเณรสฺส อาสนํ ปาปุณิ. นาคราชา ยาคุํ
เทนฺโตปิ ขชฺชกํ เทนฺโตปิ สกึ ทสพลํ โอโลเกติ, สกึ อุปเรวตสามเณรํ. ตสฺส
กิร สรีเร สตฺถุ สรีเร วิย ทฺวตฺตึส มหาปุริสลกฺขณานิ ปญฺญายนฺติ. ตโต
นาคราชา "อยํ สามเณโร พุทฺธานํ สทิโส ปญฺญายติ, กึ นุ โข โหตี"ติ
จินฺเตตฺวา อวิทูเร นิสินฺนํ อญฺญตรํ ภิกฺขุํ ปุจฺฉิ "อยํ ภนฺเต สามเณโร ทสพลสฺส
กึ โหตี"ติ. ปุตฺโต มหาราชาติ. โส จินฺเตสิ "มหา วตายํ ภิกฺขุ, เอวรูปสฺส
โสภคฺคปฺปตฺตสฺส ๒- ตถาคตสฺส ปุตฺตภาวํ ลภิ. สรีรํ จสฺส ๓- เอกเทเสน พุทฺธานํ
สรีรสทิสํ ปญฺญายติ, มยาปิ อนาคเต เอวรูเปน ภวิตุํ วฏฺฏตี"ติ สตฺตาหํ มหาทานํ
ทตฺวา "ภนฺเต อหํ อิมสฺส อธิการกมฺมสฺสานุภาเวน อยํ อุปเรวโต วิย อนาคเต
เอกสฺส พุทฺธสฺส ปุตฺโต ภเวยฺยนฺ"ติ ปฏฺฐนํ อกาสิ. สตฺถา อนนฺตรายํ ทิสฺวา
"อนาคเต โคตมพุทฺธสฺส ปุตฺโต ภวิสฺสสี"ติ พฺยากริตฺวา ปกฺกามิ.
     ปฐวินฺธโรปิ ปุน อฑฺฒมาเส สมฺปตฺเต วิรูปกฺเขน สทฺธึ สกฺกสฺส อุปฏฺฐานํ
คโต. อถ นํ สมีเป ฐิตํ สกฺโก ปุจฺฉิ "ปฏฺฐิโต เต สมฺม อยํ เทวโลโก"ติ.
น ปฏฺฐิโต สมฺมาติ. ๔- กึ โทสํ อทฺทสาติ. โทโส นตฺถิ มหาราช, อหํ ปน
ทสพลสฺส ปุตฺตํ อุปเรวตํ สามเณรํ ปสฺสึ. ตสฺส เม ทิฏฺฐกาลโต ปฏฺฐาย อญฺญตฺถ
จิตฺตํ น นมติ, ๕- สฺวาหํ "อนาคเต เอกสฺส พุทฺธสฺส เอวรูโป ปุตฺโต ภเวยฺยนฺ"ติ
ปฏฺฐนํ อกาสึ. ตฺวํปิ มหาราช เอกํ ปฏฺฐนํ กโรหิ, เต มยํ นิพฺพตฺตฏฺฐาเน
น วินา ภวิสฺสามาติ. สกฺโก ตสฺส วจนํ สมฺปฏิจฺฉิตฺวา เอกํ มหานุภาวํ ภิกฺขุํ
@เชิงอรรถ:  สี.,อิ. ตรุณลลิตทารกสฺส  สี.,อิ. เอวํ รูปคฺคยสคฺคปตฺตสฺส
@ ฉ.ม. สรีรมฺปิสฺส   ฉ.ม. มหาราชาติ   ฉ.ม.,อิ. น นมิ
ทิสฺวา "กตรกุลา นุ โข นิกฺขมิตฺวา อยํ กุลปุตฺโต ปพฺพชิโต"ติ อาวชฺเชนฺโต
"อยํ ภินฺนํ รชฺชํ ๑- สนฺธาเรตุํ สมตฺถสฺส กุลสฺส ปุตฺโต หุตฺวา จุทฺทส ภตฺตจฺเฉเท
กตฺวา มาตาปิตโร ปพฺพชฺชํ อนุชานาเปตฺวา ปพฺพชิโต"ติ อญฺญาสิ. ญตฺวา จ
ปน อชานนฺโต วิย ทสพลํ ปุจฺฉิตฺวา สตฺตาหํ มหาสกฺการํ กตฺวา "ภนฺเต
อหํ อิมสฺส กลฺยาณกมฺมสฺส นิสฺสนฺเทน ตุมฺหากํ สาสเน อยํ กุลปุตฺโต วิย
อนาคเต เอกสฺส พุทฺธสฺส สาสเน สทฺธาปพฺพชิตานํ อคฺโค ภเวยฺยนฺ"ติ ปฏฺฐนํ
อกาสิ. สตฺถา อนนฺตรายํ ทิสฺวา "ตฺวํ มหาราช อนาคเต โคตมพุทฺธสาสเน
สทฺธาปพฺพชิตานํ อคฺโค ภวิสฺสสี"ติ พฺยากริตฺวา ปกฺกามิ. สกฺโก จ ๒- อตฺตโน
เทวปุรเมว คโต.
     เต อุโภปิ นิพฺพตฺตฏฺฐานโต จวิตฺวา เทวมนุสฺเสสุ สํสรนฺตา อเนกสหสฺสกปฺเป
อติกฺกมึสุ. อิโต ปน ทฺวานวุติกปฺปมตฺถเก ปุสฺโส นาม พุทฺโธ โลเก อุทปาทิ.
ตสฺส ปิตา มหินฺโท นาม ราชา อโหสิ, เวมาติกา ตโย กนิฏฺฐภาตโร. ราชา
ทิวเส ๓- "มยฺหํเยว พุทฺโธ มยฺหํ ธมฺโม มยฺหํ สํโฆ"ติ มมายนฺโต สยเมว ทสพลํ
นิพทฺธํ โภชนํ โภเชติ.
     อถสฺส เอกทิวสํ ปจฺจนฺโต กุปิโต. ราชา ตโย ปุตฺเต อามนฺเตสิ ๔- "ตาตา
ปจฺจนฺโต กุปิโต, ตุเมฺหหิ วา มยา วา คนฺตพฺพํ. ยทิ อหํ คจฺฉามิ, ตุเมฺหหิ
อิมินา นิยาเมน ทสพโล ปริจริตพฺโพ"ติ. เต ตโยปิ เอกปฺปหาเรเนว อาหํสุ
"ตาต ตุมฺหากํ คมนกิจฺจํ นตฺถิ, มยํ โจเร วิธมิสฺสามา"ติ ปิตรํ วนฺทิตฺวา
ปจฺจนฺตํ คนฺตฺวา โจเร วิธมิตฺวา วิชิตสงฺคามา หุตฺวา นิวตฺตึสุ. เต อนฺตรามคฺเค
ปาทมูลเกหิ สทฺธึ มนฺตยึสุ "ตาตา อมฺหากํ อาคตกฺขเณเยว ปิตา วรํ ทสฺสติ,
กตรํ วรํ คณฺหามา"ติ. อยฺย ๕- ตุมฺหากํ ปิตุ อจฺจเยน ทุลฺลภํ นาม นตฺถิ, ตุมฺหากํ
ปน เชฏฺฐภาติกํ ปุสฺสพุทฺธํ ปฏิชคฺคนวรํ คณฺหถา"ติ อาหํสุ. "กลฺยาณํ ตุเมฺหหิ
@เชิงอรรถ:  ฉ.ม.,อิ. รฏฺฐํ  ฉ.ม.,อิ. สกฺโกปิ   ฉ.ม. ราชา ทิวเส ทิวเส
@ ฉ.ม.,อิ. โส ปุตฺเต อามนฺเตสิ   ฉ.ม. อยฺยา
วุตฺตนฺ"ติ สพฺเพปิ เอกจิตฺตา หุตฺวา คนฺตฺวา ปิตรํ อทฺทสํสุ. ตทา ปิตา เตสํ
ปสีทิตฺวา วรํ อทาสิ. เต "เตมาสํ ตถาคตํ ปฏิชคฺคิสฺสามา"ติ วรํ ยาจึสุ.
ราชา "อยํ ทาตุํ น สกฺกา, อญฺญํ วรํ คณฺหถา"ติ อาห. ตาต อมฺหากํ
อญฺเญน วเรน กิจฺจํ นตฺถิ, สเจ ตุเมฺห ทาตุกามา, เอตํเยว โน วรํ เทถาติ.
ราชา เตสุ ปุนปฺปุนํ กเถนฺเตสุ อตฺตนา ปฏิญฺญาตตฺตา "น สกฺกา น ทาตุนฺ"ติ
จินฺเตตฺวา อาห "ตาตา อหํ ตุมฺหากํ วรํ เทมิ, อปิจ โข ปน พุทฺธา นาม
ทุราสทา โหนฺติ สีโห ๑- วิย เอกจรา, ทสพลํ ปฏิชคฺคนฺตา อปฺปมตฺตา ภเวยฺยาถา"ติ.
     เต  จินฺตยึสุ "อเมฺหหิ ตถาคตํ ปฏิชคฺคนฺเตหิ อนุจฺฉวิกํ กตฺวา ปฏิชคฺคิตุํ
วฏฺฏตี"ติ สพฺเพปิ เอกจิตฺตา หุตฺวา ทสสีลานิ จ สมาทาย นิรามคนฺธา หุตฺวา สตฺถุ
ทานคฺคปริคฺคาหณเก ๒- ตโย ปุริเส ฐปยึสุ. เตสุ เอโก ธนธญฺญุปฺปาทโก อโหสิ, เอโก
มาปโก, เอโก ทานสํวิธายโก. เตสุ ธนธญฺญุปฺปาทโก ๓- ปจฺจุปฺปนฺเน
พิมฺพิสารมหาราชา ชาโต, มาปโก วิสาโข อุปาสโก, ทานสํวิธายโก รฏฺฐปาลตฺเถโรติ.
โส ตตฺถ ยาวชีวํ กุสลํ กตฺวา เทวปุเร นิพฺพตฺโต. อยํ ปน ราหุลตฺเถโร นาม
กสฺสปทสพลกาเล กึกิสฺส รญฺโญ ๔- เชฏฺฐปุตฺโต หุตฺวา นิพฺพตฺติ,
ปฐวินฺธรกุมาโรติสฺส นามํ อกํสุ. ตสฺส สตฺต ภคินิโย อเหสุํ. ตา ทสพลสฺส สตฺต
ปริเวณานิ การยึสุ. ปฐวินฺธโร อุปรชฺชํ ลภิ. โส ตา ภคินิโย อาห "ตุเมฺหหิ
การิตปริเวเณสุ มยฺหํปิ เอกํ เทถา"ติ. ภาติก ตุเมฺห อุปราชฏฺฐาเน ฐิตา,
ตุเมฺหหิ นาม อมฺหากํ ทาตพฺพํ, ตุเมฺห อญฺญํ ปริเวณํ กโรถาติ. โส ตาสํ
วจนํ สุตฺวา ปญฺจ วิหารสตานิ กาเรสิ. ปญฺจ ปริเวณสตานีติปิ วทนฺติ.
โส ตตฺถ ยาวชีวํ กุสลํ กตฺวา เทวปุเร นิพฺพตฺติ. อิมสฺมึ ปน พุทฺธุปฺปาเท
ปฐวินฺธรกุมาโร อมฺหากํ โพธิสตฺตสฺส อคฺคมเหสิยา กุจฺฉิสฺมึ ปฏิสนฺธึ
คณฺหิ, ตสฺส สหายโก กุรุรฏฺเฐ ถุลฺลโกฏฺฐิตนิคเม รฏฺฐปาลเสฏฺฐิเคเห นิพฺพตฺติ.
@เชิงอรรถ:  ฉ.ม.,อิ. สีหา   สี.,อิ.,ฉ.ม. ทานคฺคปริวหนเก   สี.,อิ. เตสํ อุปฺปาทโก
@ ฉ.ม.,อิ. กิกิสฺส กาสิรญฺโญ
     อถ อมฺหากํ ทสพโล อภิสมฺโพธึ ปตฺวา  ปวตฺติตปวรธมฺมจกฺโก อนุปุพฺเพน ๑-
กปิลวตฺถุํ อาคนฺตฺวา ราหุลกุมารํ ปพฺพาเชสิ. ตสฺส ปพฺพชฺชาวิธานํ ปาลิยํ ๒-
อาคตเมว. เอวํ ปพฺพชิตสฺส ปนสฺส สตฺถา อภิโณฺหวาทวเสน ราหุโลวาทสุตฺตํ
อภาสิ. ราหุโลปิ ปาโตว อุฏฺฐาย หตฺเถน วาลุกํ อุกฺขิปิตฺวา "ทสพลสฺส
เจว อาจริยุปชฺฌายานญฺจ สนฺติกา อชฺช เอตฺตกํ โอวาทํ ลเภยฺยนฺ"ติ วทติ.
ภิกฺขุสํฆมชฺเฌ กถา อุทปาทิ "โอวาทกฺขโม วต ราหุลสามเณโร ปิตุ อนุจฺฉวิโก
ปุตฺโต"ติ. สตฺถา ภิกฺขูนํ จิตฺตวารํ ญตฺวา "มยิ คเต เอกา ธมฺมเทสนา จ
วฑฺฒิสฺสติ, ราหุลสฺส จ คุโณ ปากโฏ ภวิสฺสตี"ติ คนฺตฺวา ธมฺมสภายํ พุทฺธาสเน
นิสินฺโน ภิกฺขู อามนฺเตสิ "กาย นุตฺถ ภิกฺขเว เอตรหิ กถาย สนฺนิสินฺนา"ติ.
ราหุลสามเณรสฺส โอวาทกฺขมภาวํ กเถม ภควาติ. สตฺถา อิมสฺมึ ฐาเน ฐตฺวา ราหุลสฺส
คุณทีปนตฺถํ มิคชาตกํ อาหริตฺวา กเถสิ:-
               "มิคนฺติปลฺลตฺถมเนกมายํ
                อฏฺฐกฺขรํ อฑฺฒรตฺตาปปายึ ๓-
                เอเกน โสเตน ฉมาสฺสสนฺโต
                ฉหิ กลาหติโภติ ภาคิเนยฺโย"ติ. ๔-
     อถสฺส สตฺตวสฺสิกสามเณรกาเล "มา เหว โข ราหุโล ทหรภาเวน กีฬนตฺถายปิ
สมฺปชานมุสา ภาเสยฺยา"ติ อมฺพลฏฺฐิยราหุโลวาทํ ๕- เทเสสิ. อฏฺฐารสวสฺสิกสามเณร-
กาเล ตถาคตสฺส ปจฺฉโต ปิณฺฑาย ปวิสนฺตสฺส สตฺถุ เจว อตฺตโน จ รูปสมฺปตฺตึ
ทิสฺวา เคหสิตํ วิตกฺกํ วิตกฺเกนฺตสฺส "ยงฺกิญฺจิ ราหุล รูปนฺ"ติอาทินา นเยน
มหาราหุโลวาทสุตฺตนฺตํ ๖- กเถสิ. สํยุตฺตเก ๗- ปน ราหุโลวาโทปิ องฺคุตฺตเร ๘-
ราหุโลวาโทปิ เถรสฺส วิปสฺสนาจาโรเยว. อถสฺส สตฺถา ญาณปริปากํ ญตฺวา
@เชิงอรรถ:  สี.,อิ. อนุกฺกเมน   วิ.มหา. ๔/๑๐๕/๑๑๙ ราหุลวตฺถุ
@ สี.,อิ. อฑฺฒรตฺตาวปายึ, ฉ.ม. อฏฺฐกฺขุรํ อฑฺฒรตฺตา ปปายึ
@ ขุ.ชา. ๒๗/๑๖/๖ ติปลฺลตฺถมิคชาตก (สฺยา)   ม.ม. ๑๓/๑๐๗/๘๔ จูฬราหุโลวาทสุตฺต
@ ม.ม. ๑๓/๑๑๓/๙๑ มหาราหุโลวาทสุตฺต   สํ.สฬา. ๑๘/๑๘๗ /๑๓๒ (สฺยา)
@ องฺ.จตุกฺก. ๒๑/๑๗๗/๑๘๘ ราหุลสุตฺต
อวสฺสิกภิกฺขุกาเล อนฺธวเน นิสินฺโน จูฬราหุโลวาทํ ๑- กเถสิ. เทสนาปริโยสาเน
ราหุลตฺเถโร โกฏิสตสหสฺสาหิ เทวตาหิ สทฺธึ อรหตฺตํ ปาปุณิ, โสตาปนฺน-
สกิทาคามิอนาคามิเทวตานํ คณนา นาม นตฺถิ. อถ สตฺถา อปรภาเค อริยสํฆมชฺเฌ
นิสินฺโน เถรํ อิมสฺมึ สาสเน สิกฺขากามานํ อคฺคฏฺฐาเน ฐเปสิ.
     สตฺถริ ปน กุรุรฏฺเฐ จาริกาย นิกฺขมิตฺวา ถุลฺลโกฏฺฐิตํ อนุปฺปตฺเต รฏฺฐปาโล
กุลปุตฺโต สตฺถุ ธมฺมเทสนํ สุตฺวา ปฏิลทฺธสทฺโธ มาตาปิตโร อนุชานาเปตฺวา
ทสพลํ อุปสงฺกมิตฺวา สตฺถุ อาณตฺติยา อญฺญตรสฺส เถรสฺส สนฺติเก ปพฺพชิ.
ตสฺส ปพฺพชิตทิวสโต ปฏฺฐาย เสฏฺฐิคหปติ ภิกฺขู อตฺตโน นิเวสนทฺวาเร ๒- คจฺฉนฺเต
ทิสฺวา "กึ ตุมฺหากํ อิมสฺมึ เคเห กมฺมํ, เอโกว ปุตฺตโก อโหสิ, ตํ คณฺหิตฺวา
คตตฺถ, อิทานิ กึ กริสฺสถา"ติ อกฺโกสติ ปริภาสติ. สตฺถา อฑฺฒมาสํ ถุลฺลโกฏฺฐิเต
วสิตฺวา ปุน สาวตฺถึเยว อคมาสิ. อถายสฺมา รฏฺฐปาโล โยนิโส มนสิกาเร ๓- กมฺมํ
กตฺวา วิปสฺสนํ วฑฺเฒตฺวา อรหตฺตํ ปาปุณิ. โส สตฺถารํ อนุชานาเปตฺวา มาตาปิตโร
ทสฺสนตฺถํ ถุลฺลโกฏฺฐิตํ คนฺตฺวา ตตฺถ สปทานจาริกํ ปิณฺฑาย วิจรนฺโต ปิตุ
นิเวสเน อาภิโทสิกํ ปูติกุมฺมาสํ ๔- ลภิตฺวา ตํ อมตํ วิย ปริภุญฺชนฺโต ปิตรา
นิมนฺติโต อธิวาเสตฺวา ทุติยทิวเส ปิตุ นิเวสเน ปิณฺฑปาตํ ปริภุญฺชิตฺวา
อลงฺกตปฏิยตฺเต อิตฺถีชเน อสุภสญฺญํ อุปฺปาเทตฺวา ฐิตโกว ธมฺมํ เทเสตฺวา ชิยา
มุตฺโต วิย นาราโจ ๕- อากาเส ๖- อุปฺปติตฺวา โกรพฺยสฺส รญฺโญ มิคาปรํ ๗- คนฺตฺวา
มงฺคลสิลาปฏฺเฏ นิสินฺโน ทสฺสนตฺถาย อาคตสฺส รญฺโญ จตุปาริชุญฺญปฏิมณฺฑิตํ
ธมฺมํ ๘- เทเสตฺวา อนุปุพฺเพน จาริกญฺจรมาโน ปุน สตฺถุ สนฺติกํเยว อาคโต.
เอวเมตํ วตฺถุ สมุฏฺฐิตํ. อถ สตฺถา อปรภาเค อริยคณมชฺเฌ นิสินฺโน เถรํ อิมสฺมึ
สาสเน สทฺธาปพฺพชิตานํ กุลปุตฺตานํ อคฺคฏฺฐาเน ฐเปสีติ.
@เชิงอรรถ:  ม.อุ. ๑๔/๔๑๖/๓๕๖ สฬายตนวคฺค  ฉ.ม.,อิ. นิเวสนทฺวาเรน   ฉ.ม. มนสิกโรนฺโต
@ ฉ.ม.,อิ. กุมฺมาสํ   อิ. นาราโค   ฉ.ม.,อิ. อากาสํ
@ สี. มิคาจีรํ, ม. มิคาชินํ, ฉ.,อิ. มิคจีรํ   ม.ม. ๑๓/๓๐๔/๒๗๘ รฏฺฐปาลสุตฺต
                          กุณฺฑธานตฺเถรวตฺถุ
     [๒๑๑] ตติเย ปฐมํ สลากํ คณฺหนฺตานนฺติ สพฺพปฐมํ สลากคาหกานํ ภิกฺขูนํ
กุณฺฑธานตฺเถโร อคฺโคติ ทสฺเสติ. โส กิร เถโร มหาสุภทฺทาย นิมนฺตนทิวเส ๑-
ตถาคเต อุคฺคนครํ คจฺฉนฺเต "อชฺช สตฺถา ทูรํ ภิกฺขาจารํ คมิสฺสติ, ปุถุชฺชนา
สลากํ มา คณฺหนฺตุ, ปญฺจสตา ขีณาสวา คณฺหนฺตู"ติ วุตฺเต ปฐมเมว สีหนาทํ
นทิตฺวา สลากํ คณฺหิ. จูฬสุภทฺทาย นิมนฺตนทิวเส ตถาคเต สาเกตํ คจฺฉนฺเตปิ
ปญฺจนฺนํ ภิกฺขุสตานํ อนฺตเร ปฐมเมว สลากํ คณฺหิ, สุนาปรนฺตชนปทํ คจฺฉนฺเตปิ.
อิเมหิ การเณหิ เถโร ปฐมํ สลากํ คณฺหนฺตานํ อคฺโค นาม ชาโต. กุณฺฑธาโนติ
ปนสฺส นามํ.
     ตสฺส ปญฺหากมฺเม อยมนุปุพฺพิกถา:- อยํ กิร ปทุมุตฺตรพุทฺธกาเล หํสวตีนคเร
กุลเคเห นิพฺพตฺโต วุตฺตนเยเนว วิหารํ คนฺตฺวา ธมฺมํ สุณนฺโต สตฺถารํ เอกํ
ภิกฺขุํ ปฐมสลากํ คณฺหนฺตานํ อคฺคฏฺฐาเน ฐเปนฺตํ ทิสฺวา พุทฺธานํ อธิการกมฺมํ
กตฺวา ตํ ฐานนฺตรํ ปฏฺเฐตฺวา สตฺถารา อนนฺตรายํ ทิสฺวา พฺยากโต ยาวชีวํ กุสลํ
กตฺวา เทเวสุ จ มนุสฺเสสุ จ สํสรนฺโต กสฺสปพุทฺธกาเล ภุมฺมฏฺฐเทวตา หุตฺวา
นิพฺพตฺติ. ทีฆายุกพุทฺธานญฺจ นาม น อนฺวฑฺฒมาสิโก อุโปสโถ โหติ. วิปสฺสิทสพลสฺส
หิ ฉพฺพสฺสนฺตเร ฉพฺพสฺสนฺตเร อุโปสโถ อโหสิ, กสฺสปทสพโล ปน ฉฏฺเฐ ฉฏฺเฐ
มาเส ปาติโมกฺขํ โอสาเรสิ. ตสฺส ปาติโมกฺขํ โอสารณกาเล ทิสาวาสิกา เทฺว สหายกา
ภิกฺขู "อุโปสถํ กริสฺสามา"ติ คจฺฉนฺติ. อยํ ภุมฺมเทวตา จินฺเตสิ "อิเมสํ
ทฺวินฺนํ ภิกฺขูนํ เมตฺติ อติวิย ทฬฺหา, กึ นุ โข เภทเก สติ ภิชฺเชยฺย, น
ภิชฺเชยฺยา"ติ เตสํ โอกาสํ โอโลกยมานา เตสํ อวิทูเรว ๒- คจฺฉติ.
     อเถโก เถโร เอกสฺส หตฺเถ ปตฺตจีวรํ ทตฺวา สรีรวลญฺชนตฺถํ
@เชิงอรรถ:  ฉ.ม.,อิ. นิมนฺติตทิวเส. เอวมุปริปิ  ฉ.ม. อวิทูเรเนว, อิ. อวิทูเรเยว
อุทกผาสุกฏฺฐานํ คนฺตฺวา โธตหตฺถปาโท หุตฺวา คุมฺพสภาคโต นิกฺขมติ. ภุมฺมเทวตา
ตสฺส เถรสฺส ปจฺฉโต ปจฺฉโต อุตฺตมรูปิตฺถี หุตฺวา เกเส วิธุนิตฺวา สํวิธาย
พนฺธนฺตี วิย ปิฏฺฐิโต ปํสุํ ปุญฺฉมานา วิย สาฏกํ สํวิธาย นิวาสยมานา วิย จ หุตฺวา
เถรสฺส ปทานุปทิกา หุตฺวา คุมฺพโต นิกฺขนฺตา. เอกมนฺเต ฐิโต สหายกตฺเถโร อิมํ
การณํ ทิสฺวา โทมนสฺสชาโต "นฏฺโฐทานิ เม อิมินา ภิกฺขุนา สทฺธึ ทีฆรตฺตานุคโต
สิเนโห. สจาหํ เอวํวิธภาวํ ชาเนยฺยํ, ๑- เอตฺตกํ อทฺธานํ อิมินา สทฺธึ วิสฺสาสํ
น กเรยฺยนฺ"ติ จินฺเตตฺวา อาคจฺฉนฺตสฺเสวสฺส "หนฺทาวุโส ตุยฺหํ ปตฺตจีวรํ,
ตาทิเสน ปาเปน สหาเยน สทฺธึ เอกมคฺคํ น คจฺฉามี"ติ อาห. ตํ กถํ สุตฺวา
ตสฺส ลชฺชิภิกฺขุโน หทยํ ติขิณสตฺตึ คเหตฺวา วิทฺธํ วิย โหติ. ๒- ตโต นํ อาห
"อาวุโส กึ นาเมตํ วทสิ, อหํ เอตฺตกํ กาลํ ทุกฺกฏมตฺตํปิ อาปตฺตึ น ชานามิ.
ตฺวํ ปน มํ อชฺช `ปาโป'ติ วทสิ, กินฺเต ทิฏฺฐนฺ"ติ. กึ อญฺเญน ทิฏฺเฐน, กึ
ตฺวํ เอวํวิเธน อลงฺกตปฏิยตฺเตน มาตุคาเมน สทฺธึ เอกฏฺฐาเน หุตฺวา นิกฺขนฺโตติ.
นตฺเถตํ อาวุโส มยฺหํ, นาหํ เอวรูปํ มาตุคามํ ปสฺสามีติ. ตสฺส ยาวตติยํ
กเถนฺตสฺสาปิ อิตโร เถโร กถํ อสทฺทหิตฺวา อตฺตนา ทิฏฺฐการณํเยว อตฺถํ คเหตฺวา ๓-
เตน สทฺธึ เอกมคฺเคน อคนฺตฺวา อญฺเญน มคฺเคน สตฺถุ สนฺติกํ คโต. อิตโรปิ
ภิกฺขุ อญฺเญน มคฺเคน สตฺถุ สนฺติกํเยว คโต.
     ตโต ภิกฺขุสํฆสฺส อุโปสถาคารํ ปวิสนเวลาย โส ภิกฺขุ ตํ ภิกฺขุํ อุโปสถคฺเค
สญฺชานิตฺวา "อิมสฺมึ อุโปสถคฺเค เอวรูโป นาม ปาปภิกฺขุ อตฺถิ, นาหํ เตน
สทฺธึ อุโปสถํ กริสฺสามี"ติ นิกฺขมิตฺวา พหิ อฏฺฐาสิ. ภุมฺมเทวตา "ภาริยํ มยา
กมฺมํ กตนฺ"ติ มหลฺลกอุปาสกวณฺเณน ตสฺส สนฺติกํ คนฺตฺวา "กสฺมา ภนฺเต
อยฺโย อิมสฺมึ ฐาเน ฐิโต"ติ อาห. อุปาสก อิมํ อุโปสถคฺคํ เอโก ปาปภิกฺขุ
ปวิฏฺโฐ, อหํ เตน สทฺธึ อุโปสถํ น กโรมีติ วตฺวา นิกฺขมิตฺวา พหิ ฐิโตมฺหีติ.
ภนฺเต มา เอวํ คณฺหถ, ปริสุทฺธสีโล เอส ภิกฺขุ. ตุเมฺหหิ ทิฏฺฐมาตุคาโม นาม
@เชิงอรรถ:  ม. เอวํ ฐิตภาวํ ชาเนยฺยํ   ฉ.ม.,อิ. อโหสิ   ม. อฏฺฐึ กตฺวา
อหํ, มยา ตุมฺหากํ วีมํสนตฺถาย "ทฬฺหา นุ โข อิเมสํ เถรานํ เมตฺติ, โน
ทฬฺหา"ติ ลชฺชิอลชฺชิภาวํ โอโลเกนฺเตน ตํ กมฺมํ กตนฺติ. โก ปน ตฺวํ สปฺปุริสาติ.
อหํ เอกา ภุมฺมเทวตา ภนฺเตติ. เทวปุตฺโต กเถนฺโตว ทิพฺพานุภาเวน ฐตฺวา
เถรสฺส ปาเทสุ นิปติตฺวา ๑- "มยฺหํ ภนฺเต ขมถ, เอตํ โทสํ เถโร น ชานาติ,
อุโปสถํ กโรถา"ติ เถรํ ยาจิตฺวา อุโปสถคฺคํ ปเวเสสิ. โส เถโร อุโปสถํ ตาว
เอกฏฺฐาเน อกาสิ, มิตฺตสนฺถววเสน น ปุน เตน สทฺธึ เอกฏฺฐาเน อโหสีติ.
อิมสฺส เถรสฺส กมฺมํ น กถิตํ, ๒- จุทิตกตฺเถโร ปน อปราปรํ วิปสฺสนาย กมฺมํ
กโรนฺโต อรหตฺตํ ปาปุณิ.
     ภุมฺมเทวตา ตสฺส กมฺมสฺส นิสฺสนฺเทน เอกพุทฺธนฺตรํ อปายภยโต น มุจฺจติ. ๓-
สเจ ปน กาเลน กาลํ มนุสฺสตฺตํ อาคจฺฉติ, อญฺเญน เยน เกนจิ กโต โทโส
ตสฺเสว อุปริ ปตติ. โส อมฺหากํ ภควโต กาเล สาวตฺถิยํ พฺราหฺมณกุเล นิพฺพตฺติ,
ธานมาณโวติสฺส นามํ อกํสุ. โส วยปฺปตฺโต ตโย เวเท อุคฺคณฺหิตฺวา มหลฺลกกาเล
สตฺถุ ธมฺมเทสนํ สุตฺวา ปฏิลทฺธสทฺโธ ปพฺพชิ, ตสฺส อุปสมฺปนฺนทิวสโต ปฏฺฐาย เอกา
อลงฺกตปฏิยตฺตา อิตฺถี ตสฺมึ คามํ ปวิสนฺเต สทฺธึเยว คามํ ปวิสติ, นิกฺขมนฺเต
นิกฺขมติ. วิหารํ ปวิสนฺเตปิ ปวิสติ, ติฏฺฐนฺเตปิ ติฏฺฐตีติ เอวํ นิจฺจานุพทฺธา
๔- ปญฺญายติ. เถโร ตํ น ปสฺสติ, ตสฺส ปน ปุริมกมฺมสฺส นิสฺสนฺเทน สา
อญฺเญสํ ๕- อุปฏฺฐาติ.
     คาเม ยาคุภิกฺขํ ททมานา อิตฺถิโย "ภนฺเต อยํ เอโก ยาคุอุลฺลุงฺโก ตุมฺหากํ,
เอโก อิมิสฺสา ตุมฺหากํ สหายิกายา"ติ ปริหาสํ กโรนฺติ. เถรสฺส มหตี วิเหสา
โหติ. วิหารคตํปิ นํ สามเณรา เจว ทหรภิกฺขู จ ปริวาเรตฺวา "ธาโน โกณฺโฑ
ชาโต"ติ ปริหาสํ กโรนฺติ. อถสฺส เตเนว การเณน กุณฺฑธานตฺเถโรติ นามํ
ชาตํ. โส อุฏฺฐาย สมุฏฺฐาย เตหิ กริยมานํ เกฬึ สหิตุํ อสกฺโกนฺโต อุมฺมาทํ
@เชิงอรรถ:  ฉ.ม.,อิ. ปติตฺวา   ฉ.ม. กถิยติ  ฉ.ม. อปายโต น มุจฺจิตฺถ, อิ. อปายโต น
@มุจฺจิ   ฉ.ม. นิจฺจานุพนฺธา   สี. โส อญฺเญสํ
คเหตฺวา "ตุมฺหากํ อุปชฺฌาโย โกณฺโฑ, อาจริโย โกณฺโฑ"ติ ๑- วทติ. อถ นํ
สตฺถุ อาโรเจสุํ "กุณฺฑธาโน ทหรสามเณเรหิ สทฺธึ เอวํ ผรุสวาจํ วทตี"ติ.
สตฺถา ตํ ปกฺโกสาเปตฺวา "สจฺจํ ภิกฺขู"ติ ปุจฺฉิตฺวา "สจฺจํ ภควา"ติ วุตฺเต
"กสฺมา เอวํ วเทสี"ติ อาห. ภนฺเต นิพทฺธํ วิเหสํ อสหนฺโต เอวํ กเถมีติ.
"ตฺวํ ปุพฺเพ กตกมฺมํ ยาวชฺชทิวสา ชีราเปตุํ น สกฺโกสิ, ปุน เอวรูปํ ผรุสํ
มา วท ภิกฺขู"ติ วตฺวา อาห:-
               "มาโวจ ผรุสํ กญฺจิ         วุตฺตา ปฏิวเทยฺยุ ตํ
                ทุกฺขา หิ สารมฺภกถา       ปฏิทณฺฑา ผุเสยฺยุ ตํ.
                สเจ เนเรสิ อตฺตานํ       กํโส อุปหโต ยถา
                เอส ปตฺโตสิ นิพฺพานํ       สารมฺโภ เต น วิชฺชตี"ติ. ๒-
     อิมญฺจ ปน ตสฺส เถรสฺส มาตุคาเมน สทฺธึ วิจรณภาวํ โกสลรญฺโญปิ
กถยึสุ. ราชา "คจฺฉถ ภเณ วีมํสถา"ติ เปเสตฺวา สยํปิ มหนฺเตเนว ๓- ปริวาเรน
สทฺธึ เถรสฺส วสนฏฺฐานํ คนฺตฺวา เอกมนฺเต โอโลเกนฺโต อฏฺฐาสิ. ตสฺมึ ขเณ
เถโร สูจิกมฺมํ กโรนฺโต นิสินฺโน โหติ, สาปิสฺส อิตฺถี อวิทูเร ฐาเน ฐิตา
วิย ปญฺญายติ.
     ราชา ตํ ทิสฺวา "อตฺถิทํ การณนฺ"ติ ตสฺสา ฐิตฏฺฐานํ อคมาสิ. สา
ตสฺมึ อาคจฺฉนฺเต เถรสฺส วสนปณฺณสาลํ ปวิฏฺฐา วิย อโหสิ. ราชาปิ ตาย
สทฺธึเยว ปณฺณสาลํ ปวิสิตฺวา สพฺพตฺถ โอโลเกนฺโต อทิสฺวา "นายํ มาตุคาโม,
เถรสฺส เอโก กมฺมวิปาโก"ติ สญฺญํ กตฺวา ปฐมํ เถรสฺส สมีเปน อาคจฺฉนฺโตปิ ๔-
เถรํ อวนฺทิตฺวา ตสฺส การณสฺส อภูตภาวํ ญตฺวา อาคมฺม เถรํ วนฺทิตฺวา
เอกมนฺตํ นิสินฺโน "กจฺจิ ภนฺเต ปิณฺฑปาเตน ๕- น กิลมิตฺถา"ติ ๖- ปุจฺฉิ. เถโร
@เชิงอรรถ:  ฉ.ม.,อิ. ตุเมฺห โกณฺฑา, ตุมฺหากํ อุปชฺฌายา โกณฺฑา, อาจริยา โกณฺฑาติ
@ ขุ.ธ. ๒๕/๑๓๓-๔/๔๐   ฉ.ม. มนฺเทเนว   ฉ.ม.,อิ. คจฺฉนฺโตปิ
@ ฉ.ม.,อิ. ปิณฺฑเกน   ฉ.ม.,อิ. กิลมถาติ
"วฏฺฏติ มหาราชา"ติ อาห. "ชานามิ ภนฺเต อยฺยสฺส กถํ, เอวรูเปน จ ปริกฺกิเลสิเกน
๑- สทฺธึ จรนฺตานํ ตุมฺหากํ เก นาม ปสีทิสฺสนฺติ, อิโต ปฏฺฐาย เต ๒- กตฺถจิ
คมนกิจฺจํ นตฺถิ, อหํ จตูหิ ปจฺจเยหิ อุปฏฺฐหิสฺสามิ, ตุเมฺห โยนิโส มนสิกาเรน
มา ปมชฺชถา"ติ ๓- นิพทฺธํ ภิกฺขํ เปเสสิ. ๔- เถโร ราชานํ อุปตฺถมฺภํ ๕-
ลภิตฺวา โภชนสปฺปาเยน เอกคฺคจิตฺโต หุตฺวา วิปสฺสนํ วฑฺเฒตฺวา อรหตฺตํ ปาปุณิ.
ตโต ปฏฺฐาย สา อิตฺถี อนฺตรธายิ.
     มหาสุภทฺทา อุคฺคนคเร มิจฺฉาทิฏฺฐิกุเล วสมานา "สตฺถา มํ อนุกมฺปตู"ติ
อุโปสถํ อธิฏฺฐาย นิรามคนฺธา หุตฺวา อุปริปาสาทตเล ฐิตา "อิมานิ ปุปฺผานิ
อนฺตเร อฐตฺวา ทสพลสฺส มตฺถเก วิตานานิ ๖- หุตฺวา ติฏฺฐนฺตุ, ทสพโล อิมาย
สญฺญาย เสฺว ปญฺจหิ ภิกฺขุสเตหิ สทฺธึ มยฺหํ ภิกฺขํ คณฺหตู"ติ สจฺจกิริยํ กตฺวา
อฏฺฐ ปุปฺผมุฏฺฐิโย ๗- วิสฺสชฺเชสิ. ปุปฺผานิ คนฺตฺวา ธมฺมเทสนเวลาย สตฺถุ มตฺถเก
วิตานานิ หุตฺวา อฏฺฐํสุ. สตฺถา ตํ สุมนปุปฺผวิตานํ ทิสฺวา จิตฺเตเนว สุภทฺทาย
ภิกฺขํ อธิวาเสตฺวา ปุนทิวเส อรุเณ อุฏฺฐิเต อานนฺทตฺเถรํ อาห "อานนฺท มยํ
อชฺช ทูรํ ภิกฺขาจารํ คมิสฺสาม, ปุถุชฺชนานํ อทตฺวา อริยานํเยว สลากํ เทหี"ติ.
เถโร ภิกฺขูนํ อาโรเจสิ "อาวุโส สตฺถา อชฺช ทูรํ ภิกฺขาจารํ คมิสฺสติ, ปุถุชฺชนา
มา คณฺหนฺตุ, อริยาว สลากํ คณฺหนฺตู"ติ. กุณฺฑธานตฺเถโร "อาหร อาวุโส
สลากนฺ"ติ ปฐมํเยว หตฺถํ ปสาเรสิ. "อาวุโส ๘- สตฺถา ตาทิสานํ ภิกฺขูนํ สลากํ
น ทาเปติ, ๙- อริยานํเยว ทาเปตี"ติ วิตกฺกํ อุปฺปาเทตฺวา คนฺตฺวา สตฺถุ อาโรเจสิ.
สตฺถา "อาหราเปนฺตสฺส สลากํ เทหี"ติ อาห. เถโร จินฺเตสิ "สเจ กุณฺฑธานสฺส
สลากํ ทาตุํ น ยุตฺโต อสฺส, ๑๐- อทฺธา สตฺถา นํ ปฏิพาเหยฺย, ภวิสฺสติ เอกํ
การณนฺ"ติ "กุณฺฑธานสฺส สลากํ ทสฺสามี"ติ อาคมนํ ๑๑- อภินีหริ. กุณฺฑธานตฺเถโร
@เชิงอรรถ:  ฉ.ม.,อิ. ปริกฺกิเลเสน   ฉ.ม.,อิ. โว   ฉ.ม.,อิ. มนสิกาเร มา ปมชฺชิตฺถาติ
@ ฉ.ม.,อิ. ปฏฺฐเปสิ   ฉ.ม. อุปตฺถมฺภกํ   ฉ.ม.,อิ. วิตานํ. เอวมุปริปิ
@ ฉ.ม. สุมนปุปฺผมุฏฺฐิโย   ฉ.ม. อานนฺโท   ม. น คาหาเปสิ  ๑๐ ฉ.ม.,อิ. สลากา
@ทาตุํ น ยุตฺตา อสฺส  ๑๑ สี.,อิ.,ฉ.ม. คมนํ
ตสฺส ปุเร อาคมนาว อภิญฺญาปาทกํ จตุตฺถชฺฌานํ สมาปชฺชิตฺวา อิทฺธิยา อากาเส
ฐตฺวา "อาหราวุโส อานนฺท, สตฺถา มํ ชานาติ, มาทิสํ ภิกฺขุํ ปฐมํ สลากํ
คณฺหนฺตํ สตฺถา น วาเรตี"ติ หตฺถํ ปสาเรตฺวา สลากํ คณฺหิ. สตฺถา ตํ
อตฺถุปฺปตฺตึ กตฺวา เถรํ อิมสฺมึ สาสเน ปฐมํ สลากํ คณฺหนฺตานํ อคฺคฏฺฐาเน
ฐเปสีติ.
                           วงฺคีสตฺเถรวตฺถุ
     [๒๑๒] จตุตฺเถ ปฏิภาณวนฺตานนฺติ สมฺปนฺนปฏิภาณานํ วงฺคีสตฺเถโร อคฺโคติ
ทสฺเสติ. อยํ กิร เถโร ทสพลสฺส สนฺติกํ อุปสงฺกมนฺโต จกฺขุปถโต ปฏฺฐาย
จนฺเทน สทฺธึ อุปเมตฺวา, สุริเยน, อากาเสน, มหาสมุทฺเทน, หตฺถินาเคน, สีเหน
มิครญฺญา สทฺธึ อุปเมตฺวาปิ อเนเกหิ ปทสเตหิ ปทสหสฺเสหิ สตฺถุ วณฺณํ วทนฺโตเยว
อุปสงฺกมติ. ตสฺมา ปฏิภาณวนฺตานํ อคฺโค นาม ชาโตติ. ๑-
     ตสฺส ปญฺหากมฺเม อยมนุปุพฺพิกถา:- อยํปิ กิร ปทุมุตฺตรพุทฺธกาเล หํสวตีนคเร
มหาโภคกุเล ปฏิสนฺธึ คณฺหิ ๒- ปุริมนเยเนว วิหารํ คนฺตฺวา ธมฺมํ สุณนฺโต
สตฺถารํ เอกํ ภิกฺขุํ ปฏิภาณวนฺตานํ อคฺคฏฺฐาเน ฐเปนฺตํ ทิสฺวา สตฺถุ อธิการกมฺมํ
กตฺวา "อหํปิ อนาคเต ปฏิภาณวนฺตานํ อคฺโค ภเวยฺยนฺ"ติ ปฏฺฐนํ กตฺวา สตฺถารา
พฺยากโต ยาวชีวํ กุสลํ กตฺวา เทวมนุสฺเสสุ สํสรนฺโต อิมสฺมึ พุทฺธุปฺปาเท
สาวตฺถิย พฺราหฺมณกุเล นิพฺพตฺติ. วงฺคีสมาณโวติสฺส นามํ อกํสุ. โส วยปฺปตฺโต
ตโย เวเท อุคฺคณฺหนฺโต อาจริยํ อาราเธตฺวา ฉวิสีสมนฺตํ นาม สิกฺขิตฺวา ฉวสีสํ
นเขน อาโกเฏตฺวา "อยํ สตฺโต อสุกโยนิยํ นาม นิพฺพตฺโต"ติ ชานาติ.
     พฺราหฺมณา "อยํ อมฺหากํ ชีวิกานํ มคฺโค"ติ ญตฺวา วงฺคีสมาณวํ ปฏิจฺฉนฺนยาเน
นิสีทาเปตฺวา คามนิคมราชธานิโย คนฺตฺวา ๓- นครทฺวาเร วา นิคมทฺวาเร
@เชิงอรรถ:  ฉ.ม.,อิ. ชาโต   ฉ.ม.,อิ. คณฺหิตฺวา   ฉ.ม.,อิ. จรนฺตา
วา ฐเปตฺวา มหาชนสฺส ราสิภูตภาวํ ญตฺวา "โย วงฺคีสํ ปสฺสติ, โส ธนํ วา ลภติ,
ยสํ วา ลภติ, สคฺคํ วา คจฺฉตี"ติ วทนฺติ. เตสํ กถํ สุตฺวา พหู ชนา ลญฺจํ ทตฺวา
ปสฺสิตุกามา โหนฺติ. ราชราชมหามตฺตา เตสํ สนฺติกํ คนฺตฺวา "อาจริยสฺส ชานนวิเสโส
กินฺ"ติ ๑- ปุจฺฉนฺติ. ตุเมฺห น ชานาถ, สกลชมฺพูทีเป อมฺหากํ อาจริยสทิโส อญฺโญ
ปณฺฑิโต นาม นตฺถิ, ติวสฺสมตฺถเก มตกานํปิ ๒- สีสํ อาหราเปตฺวา นเขน อาโกเฏตฺวา
๓- "อยํ สตฺโต อสุกฏฺฐาเน  ๔- นิพฺพตฺโต"ติ ชานาติ. วงฺคีโสปิ มหาชนกงฺขาเฉทนตฺถํ
เต เต ชเน อวาเหตฺวา ๕- อตฺตโน อตฺตโน คตึ กถาเปติ. ตํ นิสฺสาย มหาชนสฺส
หตฺถโต สตํปิ สหสฺสํปิ ลภติ.
     พฺราหฺมณา วงฺคีสมาณวํ อาทาย ยถารุจึ วิจริตฺวา ปุน สาวตฺถึ อาคมึสุ.
วงฺคีโส เชตวนมหาวิหารสฺส อวิทูรฏฺฐาเน ฐิโต จินฺเตสิ "สมโณ โคตโม ปณฺฑิโตติ
วทติ, กึ นุ โข ปน ๖- สพฺพกาลํ มยา อิเมสํเยว วจนํ กโรนฺเตน จริตุํ วฏฺฏติ,
ปณฺฑิตานํปิ สนฺติกํ คนฺตุํ วฏฺฏตี"ติ. โส พฺราหฺมเณ อาห "ตุเมฺห คจฺฉถ,
อหํ น พหุเกหิ สทฺธึ คนฺตฺวา สมณํ โคตมํ ปสฺสิสฺสามี"ติ. เต อาหํสุ "วงฺคีส
มา เต รุจฺจิ สมณํ โคตมํ ปสฺสิตุํ. โย  หิ นํ ปสฺสติ, ตํ โส มายาย
อาวฏฺเฏตี"ติ. วงฺคีโส เตสํ กถํ อนาทยิตฺวา ๗- สตฺถุ สนฺติกํ คนฺตฺวา
มธุรปฏิสณฺฐารํ กตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทิ.
     อถ นํ สตฺถา ปุจฺฉิ "วงฺคีส กิญฺจิ สิปฺปํ ชานาสี"ติ. อาม โภ โคตม
ฉวสีสมนฺตํ นาเมตํ ชานามีติ. กึ โส มนฺโต กโรตีติ. ติวสฺสมตฺถเก มตานํปิ
ตํ มนฺตํ ชปฺปิตฺวา สีสํ นเขน อาโกเฏตฺวา นิพฺพตฺตฏฺฐานํ ชานามีติ. สตฺถา
ตสฺส เอกํ นิรเย อุปฺปนฺนสฺส สตฺตสฺส สีสํ ทสฺเสสิ, เอกํ มนุสฺเสสุ อุปฺปนฺนสฺส,
เอกํ เทเวสุ, เอกํ ปรินิพฺพุตสฺส สีสํ ทสฺเสสิ. โส ปฐมํ สีสํ อาโกเฏตฺวา "โภ
โคตม อยํ สตฺโต นิรยํ คโต"ติ อาห. สาธุ สาธุ วงฺคีส สุทิฏฺฐํ ตยา, อยํ
@เชิงอรรถ:  ฉ.ม.,อิ. โก อาจริยสฺส ชานนวิเสโสติ  ฉ.ม. มตกานํ   อิ. โกฏฺเฏตฺวา
@ ฉ.ม. อสุกโยนิยํ   ฉ.ม. อาวาเหตฺวา   ฉ.ม.,อิ. น โข ปน
@ ฉ.ม.,อิ. อนาทิยิตฺวา
สตฺโต กหํ คโตติ ปุจฺฉิ. มนุสฺสโลเก ๑- โภ โคตมาติ. อยํ สตฺโต กหํ คโตติ.
เทวโลเก โภ โคตมาติ ติณฺณํปิ คตฏฺฐานํ กเถสิ. ปรินิพฺพุตสฺส ปน สีสํ นเขน
อาโกเฏนฺโต เนว อคฺคํ ๒- น โกฏึ ปสฺสติ. อถ นํ สตฺถา "น สกฺโกสิ ตฺวํ วงฺคีสา"ติ
ปุจฺฉิ. "ปสฺสถ โภ โคตม, อุปปริกฺขามิ ตาวา"ติ ปุนปฺปุนํ ปริวตฺเตติ. ๓-
พาหิรกมนฺเตน ขีณาสวสฺส คตึ กถํ ชานิสฺสติ, อถสฺส มตฺถกโต เสโท มุจฺจิ.
โส ลชฺชิตฺวา ตุณฺหีภูโต อฏฺฐาสิ. อถ นํ สตฺถา "กิลมสิ ตฺวํ วงฺคีสา"ติ อาห.
อาม โภ โคตม, อิมสฺส สตฺตสฺส คตฏฺฐานํ ชานิตุํ น  สกฺโกมิ. สเจ ตุเมฺห
ชานาถ, กเถถาติ. "วงฺคีส อหํ เอตํปิ ชานามิ อิโต อุตฺตริตรํปิ"ติ วตฺวา ธมฺมปเท
อิมา เทฺว คาถา อภาสิ:-
               "จุตึ โย เวทิ สตฺตานํ    อุปปตฺตึ จ สพฺพโส
                อสตฺตํ สุคตํ พุทฺธํ       ตมหํ พฺรูมิ พฺราหฺมณํ.
                ยสฺส คตึ น ชานนฺติ     เทวา คนฺธพฺพมานุสา
                ขีณาสวํ อรหนฺตํ        ตมหํ พฺรูมิ พฺราหฺมณนฺ"ติ. ๔-
     ตโต วงฺคีโส อาห "โภ โคตม วิชฺชาย วิชฺชํ เทนฺตสฺส ปริหานิ นาม
นตฺถิ, อหํ อตฺตนา ชานนกมนฺตํ ตุมฺหากํ ทสฺสามิ, ตุเมฺห เอตํ มนฺตํ มยฺหํ
กเถถา"ติ. ๕- วงฺคีส น มยํ มนฺเตน มนฺตํ เทม, เอวเมว เทมาติ. "สาธุ โภ
โคตม, เทถ มม ๖- มนฺตนฺ"ติ อปจิตึ ทสฺเสตฺวา หตฺถกจฺฉาปกํ ๗- กตฺวา นิสีทิ.
กึ วงฺคีส ตุมฺหากํ สมเย มหคฺฆมนฺตํ วา กิญฺจิ วา คณฺหนฺตานํ ปริวาโส
นาม น โหตีติ. น ๘- โหติ โภ โคตมาติ. อมฺหากํ ปน มนฺโต นิปฺปริวาโสติ
สญฺญํ กโรสีติ. พฺราหฺมณา นาม มนฺเตหิ อติตฺตา โหนฺติ, ตสฺมา โส ภควนฺตํ
"อหํ โภ โคตม ตุเมฺหหิ กถิตนิยามํ กริสฺสามี"ติ อาห. ภควา อาห "วงฺคีส
@เชิงอรรถ:  ฉ.ม.,อิ. มนุสฺสโลกํ. เอวมุปริปิ   ฉ.ม.,อิ. อนฺตํ  ๓สี.,อิ. ปริวตฺเตตฺวาปิ
@ ขุ.ธ. ๒๕/๔๑๙-๒๐/๙๐ วงฺคีสตฺเถรวตฺถุ   สี.,อิ.,ฉ.ม. เทถาติ   ฉ.ม. เม
@ ม. หตฺถกุจปกํ, ฉ.,อิ. หตฺถกจฺฉปกํ   ฉ.ม.,อิ. อยํ สทฺโท น ทิสฺสติ
มยํ อิมํ มนฺตํ เทนฺตา อเมฺหหิ สมานลิงฺคสฺส เทมา"ติ. วงฺคีโส "ยงฺกิญฺจิ กตฺวา
มยา อิมํ มนฺตํ คณฺหิตฺวา คนฺตุํ วฏฺฏตี"ติ พฺราหฺมเณ อาห. "ตุเมฺห มยิ ปพฺพชิเต
มา จินฺตยิตฺถ, อหํ มนฺตํ อุคฺคณฺหิตฺวา ๑- สกลชมฺพูทีเป เชฏฺฐโก ภวิสฺสามิ.
เอวํ สนฺเต ตุมฺหากํปิ ภทฺทกํ ๒- ภวิสฺสตี"ติ มนฺตตฺถาย สตฺถุ สนฺติเก ปพฺพชิ.
สตฺถา "มนฺตปริวาสํ ตาว วสาหี"ติ ทฺวตฺตึสาการํ อาจิกฺขิ. ปญฺญวา สตฺโต
ทฺวตฺตึสาการํ สชฺฌายนฺโตว ตตฺถ ขยวยํ ปฏฺฐเปตฺวา วิปสฺสนํ วฑฺเฒตฺวา อรหตฺตํ
ปาปุณิ.
     ตสฺมึ อรหตฺตํ ปตฺเต พฺราหฺมณา "กึ ๓- นุ โข วงฺคีสสฺส ปวตฺติ, ปสฺสิสฺสาม ๔-
นนฺ"ติ ตสฺส สนฺติกํ คนฺตฺวา "กึ โภ วงฺคีส สมณสฺส โคตมสฺส สนฺติเก สิปฺปํ
สิกฺขิตนฺ"ติ ปุจฺฉึสุ. อาม สิกฺขิตนฺติ. เตนหิ เอหิ คมิสฺสามาติ. คจฺฉถ ตุเมฺห,
ตุเมฺหหิ สทฺธึ คนฺตพฺพกิจฺจํ มยฺหํ นิฏฺฐิตนฺติ. ปฐมเมว อเมฺหหิ ตุยฺหํ กถิตํ
"สมโณ โคตโม อตฺตานํ ปสฺสิตุํ อาคเต มายาย อาวฏฺเฏตี"ติ. ตฺวํปิ ๕- อิทานิ สมณสฺส
โคตมสฺส วสํ อาปนฺโน, กึ มยํ ตว สนฺติเก กริสฺสามาติ อาคตมคฺเคเนว ปกฺกมึสุ.
วงฺคีสตฺเถโรปิ ยํ ยํ เวลํ ทสพลํ ปสฺสิตุํ คจฺฉติ, เอกํ ถุตึ กโรนฺโตว คจฺฉติ.
เตน ตํ สตฺถา สํฆมชฺเฌ นิสินฺโน ปฏิภาณวนฺตานํ อคฺคฏฺฐาเน ฐเปสีติ.
                      อุปเสนวงฺคนฺตปุตฺตตฺเถรวตฺถุ
     [๒๑๓] ปญฺจเม สมนฺตปาสาทิกานนฺติ สพฺพปาสาทิกานํ. อุปเสโนติ ตสฺส
เถรสฺส นามํ. วงฺคนฺตพฺราหฺมณสฺส ปน โส ปุตฺโต, ตสฺมา วงฺคนฺตปุตฺโตติ วุจฺจติ.
อยํ ปน เถโร น เกวลํ อตฺตนาว ปาสาทิโก, ปริสาปิสฺส ปาสาทิกา, อิติ
ปริสํ นิสฺสาย ลทฺธนามวเสน สมนฺตปาสาทิกานํ อคฺโค นาม ชาโต.
@เชิงอรรถ:  ฉ.ม. อิมํ มนฺตํ คณฺหิตฺวา   ม. สาตฺถกํ   ฉ.ม.,อิ. กา
@ สี.,อิ. วีมํสิสฺสาม   ฉ.ม.,อิ. ตฺวํ หิ
     ปญฺหากมฺเม ปนสฺส อยมนุปุพฺพิกถา:- อยํปิ หิ ปทุมุตฺตรพุทฺธกาเล หํสวตีนคเร
กุลเคเห นิพฺพตฺโต วยปฺปตฺโต ๑- ปุริมนเยเนว สตฺถุ สนฺติกํ คนฺตฺวา ธมฺมํ
สุณนฺโต สตฺถารํ เอกํ ภิกฺขุํ สมนฺตปาสาทิกานํ อคฺคฏฺฐาเน ฐเปนฺตํ ทิสฺวา
สตฺถุ อธิการกมฺมํ กตฺวา ตํ ฐานนฺตรํ ปฏฺเฐตฺวา ยาวชีวํ กุสลํ กตฺวา เทวมนุสฺเสสุ
สํสรนฺโต อิมสฺมึ พุทฺธุปฺปาเท นาลกพฺราหฺมณคาเม สาริพฺราหฺมณิยา กุจฺฉิสฺมึ
ปฏิสนฺธึ คณฺหิ, อุปเสนทารโกติสฺส นามํ อกํสุ.
     โส วยปฺปตฺโต ตโย เวเท อุคฺคณฺหิตฺวา ทสพลสฺส สนฺติเก ธมฺมํ สุตฺวา
ปฏิลทฺธสทฺโธ ปพฺพชิ. โส อุปสมฺปทาย เอกวสฺสิโก หุตฺวา "อริยคพฺภํ วฑฺเฒมี"ติ
เอกํ กุลปุตฺตํ อตฺตโน สนฺติเก ปพฺพาเชตฺวา อุปสมฺปาเทสิ. โส ปวาเรตฺวา
สทฺธิวิหาริกสฺส เอกวสฺสิกกาเล อตฺตนา ทุวสฺโส "ทสพโล มํ ปสฺสิตฺวา
ตุสฺสิสฺสตี"ติ สทฺธิวิหาริกํ อาทาย ทสพลสฺส สนฺติกํ ๒- อาคโต. สตฺถา ตํ
วนฺทิตฺวา เอกมนฺตํ นิสินฺนํ ปุจฺฉิ "กติวสฺโสสิ ตฺวํ ภิกฺขู"ติ. ทุวสฺโส อหํ
ภควาติ. อยํ ปน ภิกฺขุ กติวสฺโสติ. เอกวสฺโส ภควาติ. กินฺตายํ ภิกฺขุ โหตีติ.
สทฺธิวิหาริโก เม ภควาติ. อถ นํ สตฺถา "อติลหุํ โข ตฺวํ โมฆปุริส พาหุลฺลาย
อาวฏฺโฏ"ติ วตฺวา อเนกปริยาเยน วิครหิ. เถโร สตฺถุ สนฺติกา ครหํ ลภิตฺวา ภควนฺตํ
วนฺทิตฺวา "อิมินาว ปุณฺณจนฺทสสฺสิริเกน มุเขน สตฺถารํ ปริสเมว นิสฺสาย สาธุการํ
ทาเปสฺสามี"ติ ตํทิวสํเยว เอกํ ฐานํ คนฺตฺวา วิปสฺสนากมฺมํ กตฺวา น จิรสฺเสว
อรหตฺตํ ปาปุณิ. ตโต ยสฺมา เถโร มหากุลโต จ นิกฺขมิตฺวา ปพฺพชิโต
ปฐวิยุตฺตธมฺมกถิโก ๓- จ, ตสฺมา ตสฺส ธมฺมกถาย เจว ปสีทิตฺวา
มิตฺตามจฺจาภิญาติกุเลหิ ๔- จ นิกฺขมิตฺวา พหู กุลทารกา เถรสฺส สนฺติกํ ๕-
คนฺตฺวา ปพฺพชนฺติ. "อหํ อารญฺญิโก, ๖- ตุเมฺหปิ อารญฺญิกา ภวิตุํ สกฺโกนฺตา
ปพฺพชถา"ติ เตรส ธุตงฺคานิ อาจิกฺขิ ๗- "สิกฺขิสฺสาม
@เชิงอรรถ:  ฉ.ม.,อิ. วยํ อาคมฺม   ฉ.ม.,อิ. ทสพลํ ปสฺสิตุํ
@ ฉ.ม.,อิ. ปถวิฆุฏฺฐธมฺมกถิโกว   ฉ.ม.,อิ. มิตฺตามจฺจญาติกุเลหิ
@ ฉ.ม.,อิ. สนฺติเก   ฉ.ม. อารญฺญโก. เอวมุปริปิ   ฉ.ม.,อิ. อาจิกฺขิตฺวา
ภนฺเต"ติ วทนฺเต ปพฺพาเชติ. เต อตฺตโน พเลน ตํ ตํ ธุตงฺคํ อธิฏฺฐหนฺติ.
เถโรปิ อตฺตโน ทสวสฺสิกกาเล ๑- วินยํ ปคุณํ กตฺวา สพฺเพว อุปสมฺปาเทสิ. เอวํ
อุปสมฺปนฺนาวสฺส ๒- ปญฺจสตมตฺตา ภิกฺขู ปริวารา อเหสุํ.
     ตสฺมึ สมเย สตฺถา เชตวนมหาวิหาเร วสนฺโต "อิจฺฉามหํ ภิกฺขเว อฑฺฒมาสํ
ปฏิสลฺลียิตุนฺ"ติ ภิกฺขุสํฆสฺส อาโรเจตฺวา เอกวิหารี โหติ. ภิกฺขุสํโฆปิ "โย
ภควนฺตํ ทสฺสนาย อุปสงฺกมติ, โส ปาจิตฺติยํ เทสาเปตพฺโพ"ติ ๓- กติกํ อกาสิ. ตทา
อุปเสนตฺเถโร "ภควนฺตํ ปสฺสิสฺสามี"ติ อตฺตโน ปริสาย สทฺธึ เชตวนํ คนฺตฺวา
สตฺถารํ อุปสงฺกมิตฺวา อภิวาเทตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทิ. สตฺถา กถาสมุฏฺฐาปนตฺถํ
อญฺญตรํ เถรสฺส สทฺธิวิหาริกํ อามนฺเตสิ "มนาปานิ เต ภิกฺขุ ปํสุกูลานี"ติ. "น โข
เม ภนฺเต มนาปานิ ปํสุกูลานี"ติ วตฺวา สตฺถุ อุปชฺฌายคารเวน ๔- ปํสุกูลิกภาวํ
อาโรเจสิ. อิมสฺมึ ฐาเน สตฺถา "สาธุ สาธุ อุปเสนา"ติ เถรสฺส สาธุการํ
ทตฺวา อเนกปริยาเยน คุณกถํ กเถสิ. อยเมตฺถ สงฺเขโป, วิตฺถารโต ปน อิทํ
วตฺถุ ปาลิยํ อาคตเมว. อถ สตฺถา อปรภาเค อริยคณมชฺเฌ นิสินฺโน อิมสฺมึ
สาสเน เถรํ สมนฺตปาสาทิกานํ อคฺคฏฺฐาเน ฐเปสีติ.
                           ทพฺพตฺเถรวตฺถุ
     [๒๑๔] ฉฏฺเฐ เสนาสนปญฺญาปกานนฺติ เสนาสนํ ปญฺญาเปนฺตานํ. เถรสฺส กิร
เสนาสนปญฺญาปกกาเล ๕- อฏฺฐารสสุ มหาวิหาเรสุ อสมฺมฏฺฐปริเวณํ วา อปฺปฏิชคฺคิตํ
เสนาสนํ วา อโสธิตํ มญฺจปีฐํ วา อนุปฏฺฐิตํ ปานียปริโภชนียํ วา นาโหสิ. ตสฺมา
เสนาสนปญฺญาปกานํ อคฺโค นาม ชาโต. ทพฺโพติ ตสฺส นามํ. มลฺลราชกุเล ปน
อุปฺปนฺนตฺตา มลฺลปุตฺโต นาม ชาโต.
@เชิงอรรถ:  ฉ.ม.,อิ. ทสวสฺสกาเล   ฉ.ม. อุปสมฺปนฺนา จสฺส
@ วิ.มหาวิ. ๒/๕๖๕/๕๐ นิสฺสคฺคิยกณฺฑ   ฉ.ม. วตฺวา อุปชฺฌาเย คารเวน
@ ฉ.ม. เสนาสนปญฺญาปนกาเล
     ตสฺส ปญฺหากมฺเม อยมนุปุพฺพิกถา:- อยญฺหิ ปทุมุตฺตรพุทฺธกาเล หํสวตีนคเร
กุลเคเห นิพฺพตฺติตฺวา วยปฺปตฺโต วุตฺตนเยเนว วิหารํ คนฺตฺวา ธมฺมํ สุณนฺโต
สตฺถารํ เอกํ ภิกฺขุํ เสนาสนปญฺญาปกานํ อคฺคฏฺฐาเน ฐเปนฺตํ ทิสฺวา อธิการกมฺมํ
กตฺวา ตํ ฐานนฺตรํ ปฏฺเฐตฺวา สตฺถารา พฺยากโต ยาวชีวํ กุสลํ กตฺวา เทวมนุสฺเสสุ
สํสริตฺวา กสฺสปทสพลสฺส สาสเน ๑- โอสกฺกนกาเล ปพฺพชิ, ตทา เตน สทฺธึ อปเร
ฉ ชนาติ สตฺตภิกฺขู เอกจิตฺตา หุตฺวา เต ๒- อญฺเญ สาสเน อคารวํ กโรนฺเต
ทิสฺวา "อิธ กึ กโรม, เอกมนฺเต สมณธมฺมํ กตฺวา ทุกฺขสฺสนฺตํ กริสฺสามา"ติ
นิสฺเสณึ พนฺธิตฺวา อุจฺจํ ปพฺพตสิขรํ อภิรุหิตฺวา "อตฺตโน จิตฺตพลํ ชานนฺตา
นิสฺเสณึ ปาเตนฺตุ, ชีวิเต สาลยา โอตรนฺตุ, มา ปจฺฉานุตาปิโน อหุวตฺถา"ติ
วตฺวา สพฺเพ เอกจิตฺตา หุตฺวา นิสฺเสณึ ปาเตตฺวา "อปฺปมตฺตา โหถ อาวุโส"ติ
อญฺญมญฺญํ โอวทิตฺวา จิตฺตรุจิเยสุ ฐาเนสุ นิสีทิตฺวา สมณธมฺมํ กาตุํ อารภึสุ.
     ตเตฺรโก เถโร ปญฺจเม ทิวเส อรหตฺตํ ปตฺวา "มม กิจฺจํ นิปฺผนฺนํ, อหํ
อิมสฺมึ ฐาเน กึ กริสฺสามี"ติ อิทฺธิยา อุตฺตรกุรุโต ปิณฺฑปาตํ อาหริตฺวา "อาวุโส
อิมํ ปิณฺฑปาตํ ปริภุญฺชถ, ภิกฺขาจารกิจฺจํ มมายตฺตํ โหตุ, ตุเมฺห อตฺตโน กมฺมํ
กโรถา"ติ อาห. กึ นุ โข มยํ อาวุโส นิสฺเสณึ ปาเตตฺวา ๓- เอวํ อโวจุมฺหา
"โย ปฐมํ ธมฺมํ สจฺฉิกโรติ, โส ภิกฺขํ อาหรตุ, เตนาภตํ เสสา ปริภุญฺชิตฺวา
สมณธมฺมํ กริสฺสามา"ติ. ๔- นตฺถิ อาวุโสติ. ตุเมฺห อตฺตโน ปุพฺพเหตุ อลภิตฺถ, ๕-
มยํปิ สกฺโกนฺตา วฏฺฏสฺสนฺตํ กริสฺสาม, คจฺฉถ ตุเมฺหติ. เถโร เตสํ ๖- สญฺญาเปตุํ
อสกฺโกนฺโต ผาสุกกฺฐาเน ปิณฺฑปาตํ ปริภุญฺชิตฺวา คโต. อปโร เถโร สตฺตเม
ทิวเส อนาคามิผลํ ปตฺวา ตโต จุโต สุทฺธาวาสพฺรหฺมโลเก นิพฺพตฺโต.
     อิตเรปิ เถรา ตโต จุตา เอกํ พุทฺธนฺตรํ เทวมนุสฺเสสุ สํสรนฺตา ๗- อิมสฺมึ
พุทฺธุปฺปาเท เตสุ เตสุ กุเลสุ นิพฺพตฺตา. เอโก คนฺธารรฏฺเฐ ตกฺกสิลานคเร ๘-
@เชิงอรรถ:  ฉ.ม. สาสนสฺส  ฉ.ม. อยํ ปาโฐ น ทิสฺสติ  ฉ.ม. ปาเตนฺตา   ฉ.ม. กริสฺสนฺตีติ
@ ฉ.ม. ปุพฺพเหตุนา ลภิตฺถ   ฉ.ม.,อิ. เต   ฉ.ม.,อิ. สํสริตฺวา
@ ฉ.ม.,อิ. ตกฺกสิลนคเร
ราชเคเห นิพฺพตฺโต, เอโก ปพฺพเตยฺยรฏฺเฐ ๑- ปริพฺพาชิกาย กุจฺฉิสฺมึ นิพฺพตฺโต,
เอโก พาหิยรฏฺเฐ กุฏุมฺพิกสฺส เคเห นิพฺพตฺโต, เอโก ราชคเห ๒- นิพฺพตฺโต. อยํ
ปน ทพฺพตฺเถโร มลฺลรฏฺเฐ อนุปิยนคเร เอกสฺส มลฺลรญฺโญ เคเห ปฏิสนฺธึ คณฺหิ.
ตสฺส มาตา อุปวิชาย ๓- กาลมกาสิ, มตสรีรํ สุสานํ เนตฺวา ทารุจิตกํ อาโรเปตฺวา
อคฺคึ อทํสุ. ตสฺสา อคฺคิโต ๔- สนฺตตฺตํ อุทรปฏลํ เทฺวธา อโหสิ. ทารโก อตฺตโน
ปุญฺญพเลน อุปฺปติตฺวา เอกสฺมึ ทพฺพถมฺเภ นิปติ. ตํ ทารกํ คเหตฺวา อยฺยิกาย
อทํสุ. สา ตสฺส นามํ คณฺหนฺตี ทพฺพถมฺเภ ปติตฺวา ๕- ลทฺธชีวิตตฺตา ทพฺโพติสฺส
นามํ อกาสิ.
     ตสฺส วสฺสิกกาเล ๖- สตฺถา ภิกฺขุสํฆปริวาโร มลฺลรฏฺเฐ จาริกญฺจรมาโน
อนุปิยนิคมํ ปตฺวา อนุปิยวเน ๗- วิหรติ. ทพฺพกุมาโร สตฺถารํ ทิสฺวา
พุทฺธสาสเนเยว ๘- ปสีทิตฺวา ปพฺพชิตุกาโม หุตฺวา "อหํ ทสพลสฺส สนฺติเก
ปพฺพชิสฺสามี"ติ อยฺยิกํ อาปุจฺฉิ. สา "สาธุ ตาตา"ติ ทพฺพกุมารํ อาทาย สตฺถุ
สนฺติกํ คนฺตฺวา "ภนฺเต อิมํ กุมารํ ปพฺพาเชถา"ติ อาห. สตฺถา อญฺญตรสฺส ภิกฺขุโน
สญฺญมทาสิ "ภิกฺขุ อิมํ ทารกํ ปพฺพาเชหี"ติ. โส เถโร สตฺถุ วจนํ สุตฺวา
ทพฺพกุมารํ ปพฺพาเชนฺโต ตจปญฺจกกมฺมฏฺฐานํ อาจิกฺขิ. ปุพฺพเหตุสมฺปนฺโน
กตาภินีหาโร สตฺโต ปฐมเกสวฏฺฏิโอโรปนกฺขเณ ๙- โสตาปตฺติผเล ปติฏฺฐหิ, ๑๐-
ทุติยเกสวฏฺฏิยา โอโรปิยมานาย สกิทาคามิผเล, ตติยาย อนาคามิผเล. สพฺพเกสานํ ปน
โอโรปนญฺจ อรหตฺตผลสจฺฉิกิริยา จ อปจฺฉา อปุเร อโหสิ.
     สตฺถา มลฺลรฏฺเฐ ยถาภิรนฺตํ วิหริตฺวา ราชคหํ คนฺตฺวา เวฬุวเน วาสํ
กปฺเปสิ. ตตฺรายสฺมา ทพฺโพ มลฺลปุตฺโต รโหคโต อตฺตโน กิจฺจนิปฺผตฺตึ โอโลเกตฺวา
สํฆสฺส เวยฺยาวจฺจกรเณ กายํ โยเชตุกาโม จินฺเตสิ "ยนฺนูนาหํ สํฆสฺส เสนาสนญฺจ
@เชิงอรรถ:  สี. ปพฺพติยรฏฺเฐ   สี. ราชคเห กุฏุมฺพิยเคเห, ฉ.ม.,อิ. ราชคเห กุฏุมฺพิกเคเห
@ สี.,ฉ.ม. อุปวิชญฺญกาเล   ฉ.ม. อคฺคิเวคสนฺตตฺตํ  ฉ.ม. ทพฺพตฺถมฺเภ
@นิปติตฺวา  ฉ.ม. สตฺตวสฺสิกกาเล   ฉ.ม. อนุปิยมฺพวเน   ฉ.ม.,อิ. ทสฺสเนเนว
@ ฉ.ม. ปฐมเกสวฏฺฏิยา โอโรปิยมานาย  ๑๐ ฉ.ม. ปติฏฺฐาสิ
ปญฺญาเปยฺยํ, ภตฺตานิ จ อุทฺทิเสยฺยนฺ"ติ. โส สตฺถุ สนฺติกํ คนฺตฺวา อตฺตโน
ปริวิตกฺกํ อาโรเจสิ. สตฺถา ตสฺส สาธุการํ ทตฺวา เสนาสนปญฺญาปกตญฺจ
ภตฺตุทฺเทสกตญฺจ สมฺปฏิจฺฉิ. อถ นํ "อยํ ทพฺโพ ทหโรว สมาโน มหนฺเต ฐาเน
ฐิโต"ติ สตฺตวสฺสิกกาเลเยว อุปสมฺปาเทสิ. เถโร อุปสมฺปนฺนกาลโตเยว ปฏฺฐาย
ราชคหํ อุปนิสฺสาย วิหรนฺตานํ สพฺพภิกฺขูนํ เสนาสนานิ จ ปญฺญาเปติ, ภิกฺขญฺจ
สมฺปฏิจฺฉิตฺวา อุทฺทิสติ. ตสฺส เสนาสนปญฺญาปกภาโว สพฺพทิสาสุ ปากโฏ อโหสิ.
"ทพฺโพ กิร มลฺลปุตฺโต สภาคสภาคานํ ๑- ภิกฺขูนํ เอเกกฏฺฐาเน ๒- เสนาสนานิ
ปญฺญาเปติ, ทูเรปิ เสนาสนํ ปญฺญาเปติเยว. คนฺตุํ อสกฺโกนฺเต อิทฺธิยา เนตี"ติ.
     อถ นํ ภิกฺขู วิกาเลปิ "อมฺหากํ อาวุโส ชีวกมฺพวเน เสนาสนํ ปญฺญาเปหิ,
อมฺหากํ มทฺทกุจฺฉิสฺมึ มิคทาเย"ติ เอวํ เสนาสนํ อุทฺทิสาเปตฺวา ตสฺส อิทฺธึ
ปสฺสนฺตา คจฺฉนฺติ. โสปิ อิทฺธิยา มโนมเยน กาเยน ๓- อภิสงฺขริตฺวา เอเกกสฺส
เถรสฺส เอเกกํ อตฺตนา สทิสํ ภิกฺขุํ นิมฺมินิตฺวา ๔- องฺคุลิยา ชลมานาย ปุรโต
คนฺตฺวา "อยํ มญฺโจ อิทํ ปีฐนฺ"ติอาทีนิ วตฺวา เสนาสนํ ปญฺญาเปตฺวา ปุน
อตฺตโน วสนฏฺฐานเมว อาคจฺฉติ. อยเมตฺถ สงฺเขโป, วิตฺถารโต ปนิทํ วตฺถุํ ปาลิยํ ๕-
อาคตเมว. สตฺถา อิทเมว การณํ อตฺถุปฺปตฺตึ กตฺวา อปรภาเค อริยคณมชฺเฌ
นิสินฺโน เถรํ เสนาสนปญฺญาปกานํ อคฺคฏฺฐาเน ฐเปสีติ.
                         ปิลินฺทวจฺฉตฺเถรวตฺถุ
     [๒๑๕] สตฺตเม เทวตานํ ปิยมนาปานนฺติ เทวตานํ ปิยานญฺเจว มนาปานญฺจ
ปิลินฺทวจฺฉตฺเถโร ๖- อคฺโคติ ทสฺเสติ. โส กิร อนุปฺปนฺเน พุทฺเธ จกฺกวตฺติราชา
หุตฺวา มหาชนํ ปญฺจสีเลสุ ปติฏฺฐาเปตฺวา สคฺคปรายนํ ๗- อกาสิ. เยภุยฺเยน กิร
ฉสุ กามาวจรสคฺเคสุ ๘- นิพฺพตฺตเทวตา ตสฺเสว โอวาทํ ลภิตฺวา นิพฺพตฺตฏฺฐาเนสุ ๙-
@เชิงอรรถ:  ม. สภาคานํ สภาคานํ   ฉ.ม. เอกฏฺฐาเน   ฉ.ม.,อิ. มโนมเย กาเย   สี. ทตฺวา
@ วิ.มหาวิ. ๑/๓๘๐/๒๘๔ ปฐมทุฏฺฐโทสสิกฺขาปท, วิ.จูฬ. ๖/๑๘๙/๒๒๒ สติวินย
@ สี. ปิฬินฺทิวจฺฉตฺเถโร   ฉ.ม. สคฺคปรายณํ   ฉ.ม. กามสคฺเคสุ
@ ฉ.ม.,อิ. นิพฺพตฺตนิพฺพตฺตฏฺฐาเน
อตฺตโน สมฺปตฺตึ โอโลเกตฺวา "กึ ๑- นุ โข นิสฺสาย อิมํ สคฺคสมฺปตฺตึ ลภิมฺหา"ติ
อาวชฺชมานา อิมํ เถรํ ทิสฺวา "เถรํ นิสฺสาย อเมฺหหิ สมฺปตฺติ ลทฺธา"ติ สายํ
ปาตํ เถรํ นมสฺสนฺติ. ตสฺมา โส เทวตานํ ปิยมนาปานํ อคฺโค ชาโต. ปิลินฺโทติ
ปนสฺส นามํ, วจฺโฉติ โคตฺตํ. ตทุภยํ สํสนฺเทตฺวา ปิลินฺทวจฺโฉติ วุจฺจติ.
     ตสฺส ปญฺหากมฺเม อยมนุปุพฺพิกถา:- อยํ กิร ปทุมุตฺตรพุทฺธกาเล หํสวตีนคเร
มหาโภคกุเล นิพฺพตฺโต ปุริมนเยเนว สตฺถุ ธมฺมเทสนํ สุณนฺโต สตฺถารํ เอกํ
ภิกฺขุํ เทวตานํ ปิยมนาปฏฺฐาเน ฐเปนฺตํ ทิสฺวา ตํ ฐานนฺตรํ ปฏฺเฐตฺวา ยาวชีวํ
กุสลํ กตฺวา เทวมนุสฺเสสุ สํสรนฺโต อิมสฺมึ พุทฺธุปฺปาเท สาวตฺถิยํ พฺราหฺมณกุเล
นิพฺพตฺติ. ปิลินฺทวจฺโฉติสฺส นามํ อกํสุ. โส อปเรน สมเยน สตฺถุ ธมฺมเทสนํ
สุตฺวา ปฏิลทฺธสทฺโธ ปพฺพชิตฺวา อุปสมฺปนฺโน วิปสฺสนํ วฑฺเฒตฺวา อรหตฺตํ ปาปุณิ.
โส คิหีหิปิ ภิกฺขูหิปิ สทฺธึ กเถนฺโต "เอหิ วสล, คจฺฉ วสล, หร ๒- วสล,
คณฺห วสลา"ติ วสลวาเทเนว สมุทาจรติ. ตํ กถํ สุตฺวา ๓- อาหริตฺวา ตถาคตํ
ปุจฺฉึสุ "ภควา อริยา นาม ผรุสวาจา ๔- น โหนฺตี"ติ. ภิกฺขเว อริยานํ ปรวมฺภนวเสน
ผรุสวาจา นาม นตฺถิ, อปิจ โข ปน ภวนฺตเร อาจิณฺณวเสน ภเวยฺยาติ. ภนฺเต
ปิลินฺทวจฺฉตฺเถโร อุฏฺฐาย สมุฏฺฐาย คิหีหิปิ ภิกฺขูหิปิ สทฺธึ กเถนฺโต "วสล
วสลา"ติ กเถติ, กิเมตฺถ การณํ ภควาติ. น ภิกฺขเว มยฺหํ ปุตฺตสฺส เอตํ
อิทาเนว อาจิณฺณํ, อตีเต ปเนส ปญฺจ ชาติสตานิ วสลวาทิพฺราหฺมณกุเล นิพฺพตฺติ.
๕- อิจฺเจตสฺส อาจิณฺเณเนว กเถติ, ๕- น ผรุสวเสน. อริยานญฺหิ โวหาโร ผรุโสปิ
สมาโน เจตนาย อผรุสภาเวน ปริสุทฺโธว, อปฺปมตฺตกมฺเปตฺถ ปาปํ น อุปลพฺภตีติ
วตฺวา ธมฺมปเท อิมํ คาถมาห:-
               "อกกฺกสํ วิญฺญาปนึ          คิรํ สจฺจํ อุทีรเย
                ยาย นาภิสเช กญฺจิ        ตมหํ พฺรูมิ พฺราหฺมณนฺ"ติ. ๖-
@เชิงอรรถ:  ฉ.ม. กํ   ฉ.ม. อาหร   ฉ.ม.,อิ. สุตฺวาติ ปาโฐ น ทิสฺสติ
@ ฉ.ม. ผรุสวจนา   ฉ.ม. อิจฺเจส ภวาจิณฺเณเนว กเถสิ  ขุ.ธ. ๒๕/๔๐๘/๘๘
     อเถกทิวสํ เถโร ราชคหํ ปิณฺฑาย ปวิสนฺโต เอกํ ปุริสํ ปิปฺผลีนํ ปาตึ ๑-
ปูเรตฺวา อาทาย อนฺโตนครํ ปวิสนฺตํ ทิสฺวา "กึ เต วสล ภาชเน"ติ อาห.
โส จินฺเตสิ "อยํ หิ สมโณ มยา สทฺธึ ปาโตว ผรุสกถํ กเถติ, อิมสฺส
อนุจฺฉวิกเมว วตฺตุํ วฏฺฏตี"ติ "มูสิกวจฺจํ เม ภนฺเต ภาชเน"ติ อาห. เอวํ ภวิสฺสติ
วสลาติ. ตสฺส เถรสฺส ทสฺสนํ วิชหนฺตสฺส สพฺพํ มูสิกวจฺจเมว อโหสิ. โส จินฺเตสิ
"อิมา ปิปฺผลิโย มูสิกวจฺจสทิสา ปญฺญายนฺติ, สภาโว นุ โข โน"ติ วีมํสนฺโต
หตฺเถน อุปฺปีเฬสิ. อถสฺส อุนฺทูรวจฺจภาวํ ญตฺวา พลวโทมนสฺสํ อุปฺปชฺชิ. โส
"อิมาเยว นุ โข เอวรูปา,  อุทาหุ สกเฏปี"ติ คนฺตฺวา โอโลเกนฺโต สพฺพาปิ
ปิปฺผลิโย ตาทิสาว ทิสฺวา หทยํ หตฺเถน สนฺธาเรตฺวา "อิทํ น อญฺญสฺส กมฺมํ,
มยา ปาโตว ทิฏฺฐภิกฺขุสฺเสตํ กมฺมํ, อทฺธา เอกํ มายํ ภวิสฺสติ, ๒- ตสฺส คตฏฺฐานํ
อนุวิชฺชิตฺวา เอกํ การณํ ชานิสฺสามี"ติ เถรสฺส คตมคฺคํ ปุจฺฉิตฺวา ปายาสิ.
     อเถโก ปุริโส ตํ อติวิย จณฺฑิตํ ๓- คจฺฉนฺตํ ทิสฺวา "โภ ปุริส อติวิย
จณฺฑิโต คจฺฉสิ, เกน กมฺเมน คจฺฉสี"ติ ปุจฺฉิ. โส ตสฺส ตํ ปวุตฺตึ อาโรเจสิ.
โส ตสฺส ตํ กถํ สุตฺวา เอวมาห "โภ มา จินฺตยิ, มยฺหํ อยฺโย ปิลินฺทวจฺโฉ
ภวิสฺสติ, ตฺวํ เอตเทว ภาชนํ ปูเรตฺวา อาทาย คนฺตฺวา เถรสฺส ปุรโต ติฏฺฐ.
`กึ นาเมตํ วสลา'ติ วุตฺตกาเลปิ `ปิปฺผลิโย ภนฺเต'ติ วท, เถโร `เอวํ ภวิสฺสติ
วสลา'ติ วกฺขติ. ปุน สพฺพา ปิปฺผลิโย ภวิสฺสนฺตี"ติ. โส ตถา อกาสิ. สพฺพา
ปิปฺผลิโย ปฏิปากติกา อเหสุํ. อิทํ เอตฺตกํ วตฺถุํ. อปรภาเค ปน สตฺถา เทวตานํ
ปิยมนาปกรณเมว วตฺถุํ กตฺวา เถรํ เทวตานํ ปิยมนาปานํ อคฺคฏฺฐาเน ฐเปสีติ.
                        พาหิยทารุจีริยตฺเถรวตฺถุ
     [๒๑๖] อฏฺฐเม ขิปฺปาภิญฺญานนฺติ ขิปฺปํอธิคตาภิญฺญานํ ทารุจีริยตฺเถโร
อคฺโคติ ทสฺเสติ. อยญฺหิ เถโร สงฺขิตฺตธมฺมเทสนาปริโยสาเน อรหตฺตํ ปาปุณิ,
@เชิงอรรถ:  ฉ.ม. ปิปฺปลีนํ ภาชนํ   สี.,อิ. ชานิสฺสติ, ฉ.ม. เอกํ อุปายํ ภวิสฺสติ
@ สี.,อิ. จณฺฑิคตํ, ฉ.ม. จณฺฑิกตํ
มคฺคผลานํ ปริกมฺมกิจฺจํ นาโหสิ. ตสฺมา ขิปฺปาภิญฺญานํ อคฺโค นาม ชาโต.
พาหิยรฏฺเฐ ปน ชาตตฺตา พาหิโยติสฺส นามํ อกํสุ. ๑- โส อปรภาเค ทารุจีรานิ ๒-
นิวาเสสิ, ๓- ตสฺมา ทารุจีริโย นาม ชาโต.
     ตสฺส ปญฺหากมฺเม อยมนุปุพฺพิกถา:- อยํปิ หิ ปทุมุตฺตรพุทฺธกาเล หํสวตีนคเร
กุลเคเห นิพฺพตฺโต ทสพลสฺส ธมฺมํ ๔- สุณนฺโต สตฺถารํ เอกํ ภิกฺขุํ ขิปฺปาภิญฺญานํ
อคฺคฏฺฐาเน ฐเปนฺตํ ทิสฺวา อธิการกมฺมํ กตฺวา ตํ ฐานนฺตรํ ปฏฺเฐตฺวา ยาวชีวํ
กุสลํ กมฺมํ กตฺวา เทวมนุสฺเสสุ สํสรนฺโต กสฺสปทสพลสฺส สาสเน ๕- โอสกฺกนกาเล
เหฏฺฐา วุตฺเตหิ ภิกฺขูหิ สทฺธึ สมณธมฺมํ กตฺวา ปริปุณฺณสีโล ชีวิตกฺขยํ ปตฺวา
เทวโลเก นิพฺพตฺติ.
     โส เอกํ พุทฺธนฺตรํ เทวโลเก วสิตฺวา อิมสฺมึ พุทฺธุปฺปาเท พาหิยรฏฺเฐ กุลเคเห
นิพฺพตฺโต. วยํ อาคมฺม ฆราวาสํ วสนฺโต "โวหารํ กริสฺสามี"ติ สุวณฺณภูมิคมนียํ
นาวํ อภิรุหิ. นาวา อิจฺฉิตเทสํ อปฺปตฺวาว สมุทฺทสฺส มชฺเฌ ภินฺนา, มหาชโน
มจฺฉกจฺฉปภกฺโข อโหสิ. อยํ ปน เอกํ ทารุขณฺฑํ คเหตฺวา สตฺตเม ทิวเส
สุปฺปารกปฏฺฏเน อุตฺติณฺโณ มนุสฺสวาสภาวํ ญตฺวา ๖- "อเจลกนิยาเมน มนุสฺเส
อุปสงฺกมิตุํ ๗- อยุตฺตนฺ"ติ อวิทูเร ฐาเน เอกสฺมึ ตฬาเก ๘- เสวาลํ คเหตฺวา สรีรํ
เวเฐตฺวา เอกสฺมึ เทวฏฺฐาเน ๙- ปติตํ เอกํ กปาลํ อาทาย ภิกฺขาย ปาวิสิ.
     มนุสฺสา ตํ ทิสฺวา จินฺเตสุํ "สเจ โลเก อรหนฺโต นาม อตฺถิ, เอวํวิเธหิ
ภวิตพฺพํ. กึ นุ โข อยฺโย อุกฺกฏฺฐภาเวน วตฺถํ น คณฺหาติ, อุทาหุ ทียมานํ
คเณฺหยฺยา"ติ วีมํสนฺตา นานาทิสาหิ วตฺถานิ อทํสุ. ๑๐- โส จินฺเตสิ "สจาหํ น
อิมินา นิยาเมน อาคมิสฺสํ, น เม เอเต ปสีเทยฺยุํ, ยงฺกิญฺจิ วตฺวา อิเม วญฺเจตฺวา
ชีวิตุปายํ ๑๑- กาตุํ วฏฺฏตี"ติ วตฺถานิ น ปฏิคฺคณฺหิ. มนุสฺสา ภิยฺโยโส มตฺตาย
@เชิงอรรถ:  ฉ.ม. อโหสิ   ฉ.ม. ทารุจีรํ   สี.,อิ. ธาเรสิ   ฉ.ม.,อิ. ธมฺมเทสนํ
@ ฉ.ม. สาสนสฺส   ฉ.ม. มนุสฺสาวาสํ ปตฺวา   สี. ปสฺสิตุํ   สี.,อิ. เอกํ
@มหาตลากา, ฉ.ม. เอกํ มหาตฬากา   ฉ.ม. ฐาเน, อิ. เอกสฺมึเยว ฐาเน
@๑๐ ฉ.ม.,อิ. อาหรึสุ  ๑๑ สี. ชีวิโกปายํ, ฉ.ม. ชีวิกุปายํ
ปสนฺนา มหาสกฺการํ ๑- กรึสุ. โสปิ ภตฺตกิจฺจํ กตฺวา อวิทูเร ฐาเน เทวกุลํ คโต.
มหาชโน เตน สทฺธึเยว คนฺตฺวา เทวกุลํ ปฏิชคฺคิตฺวา อทาสิ. โส จินฺเตสิ "อิเม
มยฺหํ เสวาลนิวาสนมตฺเต ปสีทิตฺวา เอวํวิธํ สกฺการํ กโรนฺติ, เอเตสํ มยา
อุกฺกฏฺเฐเนว ภวิตุํ วฏฺฏตี"ติ สลฺลหุกานิ รุกฺขผลกานิ คเหตฺวา ตจฺเฉตฺวา วาเกสุ
อาวุณิตฺวา จีวรํ กตฺวา นิวาเสตฺวา ปารุปิตฺวา ชีวิตํ ๒- กปฺเปนฺโต วสิ.
     อถ โย โส กสฺสปพุทฺธกาเล สตฺตสุ ชเนสุ สมณธมฺมํ กโรนฺเตสุ เอโก ภิกฺขุ
สุทฺธาวาสพฺรหฺมโลเก นิพฺพตฺโต, โส นิพฺพตฺตสมนนฺตรเมว อตฺตโน พฺรหฺมสมฺปตฺตึ
โอโลเกตฺวา อาคตฏฺฐานํ อาวชฺเชนฺโต สตฺตนฺนํ ชนานํ ปพฺพตํ อภิรุยฺห ๓-
สมณธมฺมกรณฏฺฐานํ ทิสฺวา เสสานํ ฉนฺนํ นิพฺพตฺตฏฺฐานํ อาวชฺเชนฺโต ๔- เอกสฺส
ปรินิพฺพุตภาวํ อิตเรสํ ปญฺจนฺนํ กามาวจรเทวโลเก นิพฺพตฺตภาวํ ญตฺวา กาลานุกาลํ
เต ปญฺจชเน อาวชฺเชติ. อิมสฺมึ ปน กาเล "กหํ นุ โข"ติ อาวชฺเชนฺโต
ทารุจีริยํ สุปฺปารกปฏฺฏนํ อุปนิสฺสาย กุหนกมฺเมน ชีวิตํ กปฺเปนฺตํ ทิสฺวา "นฏฺโฐ
วตายํ พาโล, ปุพฺเพ สมณธมฺมํ กโรนฺโต อติอุกฺกฏฺฐภาเวน อรหตาปิ อาภตํ
ปิณฺฑปาตํ อปริภุญฺชนฺโต ๕- อิทานิ อุทรตฺถาย อนรหาว อรหตฺตํ ปฏิชานิตฺวา โลกํ
วญฺเจนฺโต จรติ, ๖- ทสพลสฺส จ นิพฺพตฺตภาวํ น ชานาติ, คจฺฉามิ นํ สํเวเชตฺวา
ทสพลสฺส นิพฺพตฺตภาวํ ชานาเปมี"ติ ตํขเณเนว พฺรหฺมโลกโต สุปฺปารกปฏฺฏเน
รตฺติภาคสมนนฺตเร ทารุจีริยสฺส สมฺมุเข ปาตุรโหสิ.
     โส อตฺตโน วสนฏฺฐาเน โอภาสํ ทิสฺวา พหิ นิกฺขมิตฺวา ฐิโต มหาพฺรหฺมํ
โอโลเกตฺวา อญฺชลึ สมฺปคฺคยฺห "เก ตุเมฺห"ติ ปุจฺฉิ. อหํ ตุยฺหํ โปราณกสหาโย
อนาคามิผลํ ปตฺวา พฺรหฺมโลเก นิพฺพตฺโต. อมฺหากํ ปน สพฺพเชฏฺฐโก อรหตฺตํ
ปตฺวา ปรินิพฺพุโต, ตุเมฺเห ปญฺจชนา เทวโลเก นิพฺพตฺตา. สฺวาหํ ตํ อิมสฺมึ
ฐาเน กุหนกมฺเมน ชีวนฺตํ ทิสฺวา ทเมตุํ อาคโตติ วตฺวา อิทํ การณมาห "น
@เชิงอรรถ:  ก. มตฺตาย ปสนฺนาการํ   ฉ.ม.,อิ. ชีวกํ   ฉ.ม.,อิ. อารุยฺห
@ ม. อาวชฺเชตฺวา   ฉ.ม.,อิ. อปริภุญฺชิตฺวา   ฉ.ม.,อิ. วิจรติ
โข ตฺวํ พาหิย อรหา, นปิ อรหตฺตมคฺคํ ๑- สมาปนฺโน, สาปิ เต ปฏิปทา นตฺถิ,
ยาย ตฺวํ อรหา วา อสฺสอรหตฺตมคฺคํ ๒- วา สมาปนฺโน"ติ. อถสฺส สตฺถุ อุปฺปนฺนภาวํ
สาวตฺถิยํ วสนภาวญฺจ อาจิกฺขิตฺวา "สตฺถุ สนฺติกํ คจฺฉาหี"ติ ตํ อุยฺโยเชตฺวา
พฺรหฺมโลกเมว อคมาสิ.
      ทารุจีริโยปิ มหาพฺรหฺมุนา สํเวชิโต "โมกฺขมคฺคํ คเวสิสฺสามี"ติ
วีสติโยชนสตํ มคฺคํ เอกรตฺติวาเสน คนฺตฺวา สตฺถารํ ปิณฺฑาย ปวิฏฺฐํ อนฺตรฆเร
สมฺปาปุณิตฺวา สตฺถุ ปาเทสุ นิปติตฺวา "เทเสตุ เม ภนฺเต ภควา ธมฺมํ, เทเสตุ
สุคโต ธมฺมนฺ"ติ ยาวตติยํ ยาจิ. สตฺถา "เอตฺตาวตา พาหิยสฺส ญาณํ ปริปากํ คตนฺ"ติ
ญตฺวา "ตสฺมาติห เต พาหิย เอวํ สิกฺขิตพฺพํ ทิฏฺเฐ ทิฏฺฐมตฺตํ ภวิสฺสตี"ติ ๓-
อิมินา โอวาเทน โอวทิ. โสปิ เทสนาปริโยสาเน อนฺตรวีถิยํ ฐิโตว เทสนานุสาเรน
ญาณํ เปเสตฺวา สห ปฏิสมฺภิทาหิ อรหตฺตํ ปาปุณิ.
     โส อตฺตโน กิจฺจมตฺถกํ ปตฺวา ๔- ภควนฺตํ ปพฺพชฺชํ ยาจิตฺวา
อปริปุณฺณปตฺตจีวรตาย ปตฺตจีวรํ ปริเยสนฺโต สงฺการฏฺฐานโต โจฬกฺขณฺฑานิ ๕-
สงฺกฑฺฒติ. อถ นํ ปุพฺเพ เวริโก อมนุสฺโส เอกิสฺสา ตรุณวจฺฉาย คาวิยา สรีเร
อธิมุจฺจิตฺวา ชีวิตกฺขยํ ปาเปสิ. สตฺถา สาวตฺถิโต นิกฺขมนฺโต อนฺตรวีถิยํ พาหิยํ
สงฺการฏฺฐาเน ปติตํ ทิสฺวา "คณฺหถ ภิกฺขเว พาหิยสฺส ๖- สรีรนฺ"ติ นีหราเปตฺวา
สรีรกิจฺจํ กาเรตฺวา จาตุมฺมหาปเถ เจติยํ ๗- การาเปสิ. ตโต สํฆมชฺเฌ กถา อุทปาทิ
"ตถาคโต ภิกฺขุสํเฆน พาหิยสฺส สรีรชฺฌาปนกิจฺจํ กาเรสิ, ธาตุโย คเหตฺวา เจติยํ
กาเรสิ, กตรมคฺโค นุ โข เตน สจฺฉิกโต, สามเณโร นุ โข โส, ภิกฺขุ นุ โข"ติ
จิตฺตํ อุปฺปาทยึสุ. สตฺถา ตํ อตฺถุปฺปตฺตึ กตฺวา "ปณฺฑิโต ภิกฺขเว พาหิโย"ติ
อุปริ ธมฺมเทสนํ วฑฺเฒตฺวา ตสฺส ปรินิพฺพุตภาวํ ปกาเสสิ. สา ปุน สํฆมชฺเฌ
กถา อุทปาทิ "น จ สตฺถารา พาหิยสฺส พหุ ธมฺโม เทสิโต, อรหตฺตํ ปตฺโตติ
@เชิงอรรถ:  สี.,อิ. อรหมคฺคํ  สี.,อิ. อสฺสสิ  ขุ.อุ. ๒๕/๑๐/๑๐๒ พาหิยสุตฺต
@ ฉ.ม.,อิ. กิจฺจํ มตฺถกปฺปตฺตํ ญตฺวา   ม. โจฬกฺขณฺฑํ   ฉ.ม.,อิ. พาหิยสฺส
@ทารุจีริยสฺส    ปาลิ. ถูป..,ขุ.อุ.๒๕/๑๐/๑๐๓
จ วทติ, กึ นาเมตนฺ"ติ. สตฺถา "ธมฺโม มนฺโท พหูติ อการณํ, วิสปีตกสฺส
อคโท วิย เจโส"ติ ๑- วตฺวา ธมฺมปเท คาถมาห:-
               "สหสฺสมปิ เจ คาถา         อนตฺถปทสญฺหิตา
                เอกํ คาถาปทํ เสยฺโย       ยํ สุตฺวา อุปสมฺมตี"ติ. ๒-
     เทสนาปริโยสาเน จตุราสีติปาณสหสฺสานิ อมตปานํ ปิวึสุ. อิทญฺจ ปน
พาหิยตฺเถรสฺส วตฺถุ สุตฺเต ๓- อาคตตฺตา วิตฺถาเรน น กถิตํ. อปรภาเค ปน
สตฺถา สํฆมชฺเฌ นิสินฺโน พาหิยตฺเถรํ ขิปฺปาภิญฺญานํ อคฺคฏฺฐาเน ฐเปสีติ.
                         กุมารกสฺสปตฺเถรวตฺถุ
     [๒๑๗] นวเม จิตฺตกถิกานนฺติ วิจิตฺตํ กตฺวา ธมฺมํ กเถนฺตานํ. เถโร หิ ๔-
เอกสฺสปิ ทฺวินฺนํปิ ธมฺมํ กเถนฺโต พหูหิ อุปมาหิ จ การเณหิ จ มณฺฑยิตฺวา
โพเธนฺโต กเถสิ. ๕- ตสฺมา จิตฺตกถิกานํ อคฺโค นาม ชาโต.
    ตสฺส ปญฺหากมฺเม อยมนุปุพฺพิกถา:- อยํ หิ ปทุมุตฺตรพุทฺธกาเล หํสวตีนคเร
กุลเคเห ปฏิสนฺธึ คเหตฺวา ๖- วยปฺปตฺโต ทสพลสฺส ธมฺมกถํ สุณนฺโต สตฺถารํ
เอกํ ภิกฺขุํ จิตฺตกถิกานํ อคฺคฏฺฐาเน ฐเปนฺตํ ทิสฺวา อธิการกมฺมํ กตฺวา ตํ
ฐานนฺตรํ ปฏฺเฐตฺวา เทวมนุสฺเสสุ สํสรนฺโต กสฺสปพุทฺธสฺส สาสเน โอสกฺกนกาเล
สตฺตนฺนํ ภิกฺขูนํ อพฺภนฺตโร หุตฺวา ปพฺพตมตฺถเก สมณธมฺมํ กตฺวา อปริหีนสีโล
ตโต จุโต เทวโลเก นิพฺพตฺติตฺวา เอกํ พุทฺธนฺตรํ สมฺปตฺตึ อนุภวมาโน อมฺหากํ
สตฺถุกาเล ราชคเห เอกิสฺสา กุลทาริกาย กุจฺฉิมฺหิ อุปฺปนฺโน. สา จ ปฐมํ
มาตาปิตโร ยาจิตฺวา ปพฺพชฺชํ อลภมานา กุลฆรํ คตา คพฺภํ คณฺหิ. ตํปิ ๗- อชานนฺตี
สามิกํ อาโรเจตฺวา ๘- เตน อนุญฺญาตา ภิกฺขุนีสุ ปพฺพชิ. ๙- ตสฺสา คพฺภนิมิตฺตํ
ทิสฺวา
@เชิงอรรถ:  อิ. เอโสติ  ขุ.ธ. ๒๕/๑๐๑/๓๕ พาหิยทารุจีริยตฺเถรวตฺถุ
@ ขุ.อุ. ๒๕/๑๐/๑๐๑ พาหิยสุตฺต   ฉ.ม.,อิ. กิร   ฉ.ม.,อิ. กเถติ
@ ฉ.ม.,อิ. คณฺหิตฺวา   สี. คพฺภํ สณฺฐิตมฺปิ   ฉ.ม. อาราเธตฺวา
@ ฉ.ม.,อิ. ปพฺพชิตา
ภิกฺขุนิโย เทวทตฺตํ ปุจฺฉึสุ, โส "อสฺสมณี"ติ อาห. ทสพลํ ปุจฺฉึสุ, สตฺถา
อุปาลิตฺเถรํ ปฏิจฺฉาเปสิ. เถโร สาวตฺถินครวาสีนิ กุลานิ วิสาขญฺจ อุปาสิกํ
ปกฺโกสาเปตฺวา โสเธนฺโต "ปุเร ลทฺโธ คพฺโภ, ปพฺพชฺชา อโรคา"ติ อาห. สตฺถา
"สุวินิจฺฉิตํ อธิกรณนฺ"ติ เถรสฺส สาธุการํ อทาสิ.
     สา ภิกฺขุนี สุวณฺณพิมฺพสทิสํ ปุตฺตํ วิชายิ. ตํ คเหตฺวา ราชา ปเสนทิโกสโล
โปสาเปสิ, กสฺสโปติ จสฺส นามํ กตฺวา อปรภาเค อลงฺกริตฺวา สตฺถุ สนฺติกํ
เนตฺวา ปพฺพาเชสิ. กุมารกาเล ปพฺพชิตตฺตา ปน ภควตา "กสฺสปํ ปกฺโกสถ,
อิทํ ผลํ วา ขาทนียํ วา กสฺสปสฺส เทถา"ติ วุตฺเต "กตรสฺส กสฺสปสฺส ภนฺเตติ. ๑-
กุมารกสฺสปสฺสา"ติ เอวํ คหิตนามตฺตา ตโต ปฏฺฐาย วุฑฺฒกาเลปิ กุมารกสฺสโปเตฺวว
วุจฺจติ. อปิจ รญฺโญ โปสาวนิกปุตฺตตฺตาปิ กุมารกสฺสโปติ ตํ สญฺชานึสุ.
     โส ปพฺพชิตกาลโต ปฏฺฐาย วิปสฺสนาย เจว กมฺมํ กโรติ, พุทฺธวจนญฺจ
อุคฺคณฺหาติ. ๒- อถ โส เตน สทฺธึ ปพฺพตมตฺถเก สมณธมฺมํ กตฺวา อนาคามิผลํ ปตฺวา
สุทฺธาวาเส นิพฺพตฺโต มหาพฺรหฺมา ตสฺมึ สมเย อาวชฺเชนฺโต กุมารกสฺสปํ ทิสฺวา
"สหายโก เม วิปสฺสนาย กิลมติ, คนฺตฺวา ตสฺส วิปสฺสนามุขํ ๓- ทสฺเสตฺวา
มคฺคผลปตฺติยา ๔- อุปายํ กริสฺสามี"ติ พฺรหฺมโลเก ฐิโตว ปญฺจทส ปเญฺห
อภิสงฺขริตฺวา รตฺติภาคสมนนฺตเร กุมารกสฺสปตฺเถรสฺส นิวาสนฏฺฐาเน ๕- ปาตุรโหสิ.
เถโร อาโลกํ ทิสฺวา "โก เอตฺถา"ติ อาห. "อหํ ปุพฺเพ ตยา สทฺธึ สมณธมฺมํ กตฺวา
อนาคามิผลํ ปตฺวา สุทฺธาวาเส นิพฺพตฺตพฺรหฺมา"ติ อาห. เกน กมฺเมน อาคตตฺถาติ.
มหาพฺรหฺมา อตฺตโน อาคตการณํ ทีเปตุํ เต  ปเญฺห อาจิกฺขิตฺวา "ตฺวํ อิเม ปเญฺห
อุคฺคณฺหิตฺวา อรุเณ อุฏฺฐิเต ตถาคตํ อุปสงฺกมิตฺวา วนฺทิตฺวา ปุจฺฉ, ฐเปตฺวา หิ
ตถาคตํ อญฺโญ อิเม ปเญฺห กเถตุํ สมตฺโถ นาม นตฺถี"ติ วตฺวา พฺรหฺมโลกเมว คโต.
@เชิงอรรถ:  ฉ.ม. กตรกสฺสปสฺสาติ, อิ. กตฺตรกสฺสปสฺส กุมารกสฺสปสฺสาติ   ฉ.ม.,อิ. คณฺหาติ
@ ฉ.ม.,อิ. วิปสฺสนาย นยมุขํ  สี.,อิ. มคฺคผลุปฺปตฺติยา   ฉ.ม.,อิ. วสนฏฺฐาเน
@อนฺธวเน
     เถโรปิ ปุนทิวเส สตฺถารํ อุปสงฺกมิตฺวา วนฺทิตฺวา มหาพฺรหฺมุนา กถิตนิยาเมน
ปเญฺห ปุจฺฉิ. สตฺถา กุมารกสฺสปตฺเถรสฺส อรหตฺตํ ปาเปตฺวา ปเญฺห กเถสิ.
เถโร สตฺถารา กถิตนิยาเมเนว อุคฺคณฺหิตฺวา อนฺธวนํ คนฺตฺวา วิปสฺสนํ คพฺภํ
คาหาเปตฺวา อรหตฺตํ ปาปุณิ. ตโต ปฏฺฐาย จตุนฺนํ ๑- ปริสานํ ธมฺมกถํ กเถนฺโต
พหุกานํปิ อพหุกานํปิ ๒- อุปมาหิ จ การเณหิ จ มณฺเฑตฺวา จิตฺตกถิกเมว ๓-
กเถติ. อถ นํ สตฺถา ปายาสิรญฺโญ ปญฺจทสหิ ปเญฺหหิ ปฏิมณฺเฑตฺวา สุตฺตนฺเต ๔-
สุเทสิเต ๕- ตํ สุตฺตนฺตํ อตฺถุปฺปตฺตึ กตฺวา อิมสฺมึ สาสเน จิตฺตกถิกานํ
อคฺคฏฺฐาเน ฐเปสีติ.
                         มหาโกฏฺฐิตตฺเถรวตฺถุ
     [๒๑๘] ทสเม ปฏิสมฺภิทาปฺปตฺตานนฺติ จตสฺโส ปฏิสมฺภิทา ปตฺวา ฐิตานํ
มหาโกฏฺฐิตตฺเถโร อคฺโคติ ทสฺเสติ. อยํปิ หิ ๖- เถโร อตฺตโน ปฏิสมฺภิทาสุ
จิณฺณวสีภาเวน ๗- อภิญฺญาเต อภิญฺญาเต มหาสาวเก อุปสงฺกมิตฺวา ปญฺหํ ปุจฺฉนฺโตปิ
ทสพลํ อุปสงกฺมิตฺวา ปญฺหํ ปุจฺฉนฺโตปิ ปฏิสมฺภิทาสุเยว ปญฺหํ ปุจฺฉติ. อิติ
อิมินา จิณฺณวเสน ๘- ปฏิสมฺภิทาปฺปตฺตานํ อคฺโค นาม ชาโต.
     ตสฺส ปญฺหากมฺเม อยมนุปุพฺพิกถา:- อยํปิ หิ ปทุมุตฺตรพุทฺธกาเล หํสวตีนคเร
มหาโภคกุเล นิพฺพตฺโต. อปเรน สมเยน สตฺถุ ธมฺมกถํ สุณนฺโต สตฺถารํ เอกํ
ภิกฺขุํ ปฏิสมฺภิทาปฺปตฺตานํ อคฺคฏฺฐาเน ฐเปนฺตํ ทิสฺวา อธิการกมฺมํ กตฺวา
ตํ ฐานนฺตรํ ปฏฺเฐสิ. โส ยาวชีวํ กุสลํ กตฺวา เทวมนุสฺเสสุ สํสรนฺโต อิมสฺมึ
พุทฺธุปฺปาเท สาวตฺถิยํ พฺราหฺมณกุเล นิพฺพตฺติ. โกฏฺฐิตมาณโวติสฺส นามํ อกํสุ.
โส วยปฺปตฺโต ตโย เวเท อุคฺคณฺหิตฺวา เอกทิวสํ สตฺถุ ธมฺมกถํ สุตฺวา
@เชิงอรรถ:  จตสฺสนฺนนฺติ ปาโฐ ยุตฺตตโร   ฉ.ม. พหุกาหิ   ฉ.ม.,อิ. จิตฺตกถเมว
@ ที.ม. ๑๐/๔๐๖/๒๗๐ ปายาสิสุตฺต   ฉ.ม.,อิ. เทสิเต   ฉ.ม.,อิ. อยํ หิ
@ สี.,อิ. จิณฺณวเสน   ฉ.ม.,อิ. จิณฺณวสิภาเวน
ปฏิลทฺธสทฺโธ ปพฺพชิ. โส อุปสมฺปนฺนกาลโต ปฏฺฐาย วิปสฺสนาย กมฺมํ กโรนฺโต
สห ปฏิสมฺภิทาหิ อรหตฺตํ ปตฺวา นิจฺจกาลํ ปฏิสมฺภิทาสุเยว ๑- จิณฺณวสี หุตฺวา
ปญฺหํ ปุจฺฉนฺโต ปฏิสมฺภิทาสุเยว ปุจฺฉิ. ๒- อถ นํ  สตฺถา อปรภาเค
มหาเวทลฺลสุตฺตํ ๓- อตฺถุปฺปตฺตึ กตฺวา ปฏิสมฺภิทาปฺปตฺตานํ อคฺคฏฺฐาเน ฐเปสีติ.
                          ตติยวคฺควณฺณนา.
                         ---------------
@เชิงอรรถ:  ฉ.ม. ปฏิสมฺภิทาสุ  ฉ.ม.,อิ. ปุจฺฉติ   ม.มู. ๑๒/๔๔๙/๔๐๑


             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๑๔ หน้า ๒๒๕-๒๕๕. http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=14&A=5351&modeTY=2              The Pali Atthakatha in Roman :- http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=14&A=5351&modeTY=2              อ่านอรรถกถาแปลไทย :- http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=20&i=148              เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :- http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=20&A=660              พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=20&A=637              The Pali Tipitaka in Roman Character :- http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=20&A=637              สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๒๐ http://84000.org/tipitaka/read/?index_20

อ่านหน้า[ต่าง] แรกอ่านหน้า[ต่าง] ที่แล้วแสดงหมายเลขหน้า
ในกรณี :- 
   บรรทัดแรกของแต่ละหน้าอ่านหน้า[ต่าง] ถัดไปอ่านหน้า[ต่าง] สุดท้าย คลิกเพื่อเปลี่ยน ฐญ เป็นแบบดั้งเดิม

บันทึก ๒๖ มกราคม พ.ศ. ๒๕๖๑. การแสดงผลนี้อ้างอิงข้อมูลจากอรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย. หากพบข้อผิดพลาด กรุณาแจ้งได้ที่ [email protected]