ขอนอบน้อมแด่
พระผู้มีพระภาคอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้า
                      พระองค์นั้น
บทนำ พระวินัยปิฎก พระสุตตันตปิฎก พระอภิธรรมปิฎก ค้นพระไตรปิฎก ชาดก หนังสือธรรมะ
first pageprevious pagedispage pageNumbernext pagelast page chage to ROMAN letter  
Atthakatha Book 7 : PALI ROMAN Ma.A. (papa–ca.1)

     Iti ajjhattam vati evam sukhavedanadiparigganhanena attano va vedanasu,
parassa va vedanasu, kalena va attano, kalena va parassa vedanasu
vedananupassi viharati. Samudayadhammanupassi vati ettha pana "avijjasamudaya
vedanasamudayo"tiadihi 1- pancahi pancahi akarehi vedananam samudayanca vayanca
passanto samudayadhammanupassi va vedanasu viharati, vayadhammanupassi va vedanasu
viharati, kalena samudayadhammanupassi va kalena vayadhammanupassi va vedanasu
viharatiti veditabbo. Ito param kayanupassanaya vuttanayameva.
     Kevalanhi idha vedanapariggahika sati dukkhasaccanti evam yojanam katva
vedanapariggahakassa bhikkhuno niyyanamukham veditabbam. Sesam tadisamevati.
                       Vedananupassana nitthita.
                          -------------
                         Cittanupassanavannana
     [114] Evam navavidhena vedananupassanasatipatthanam kathetva idani
solasavidhena cittanupassanam kathetum kathanca bhikkhavetiadimaha. Tattha saraganti
atthavidhalobhasahagatam. Vitaraganti lokiyakusalabyakatam. Idam pana yasma sammasanam na
dhammasamodhanam, tasma idha ekapadepi lokuttaram na labbhati. Sesani cattari
akusalacittani neva purimapadam, na pacchimapadam bhajanti. Sadosanti duvidham
domanassasahagatam. Vitadosanti lokiyakusalabyakatam. Sesani dasakusalacittani neva
purimapadam, na pacchimapadam bhajanti. Samohanti vicikicchasahagatanceva uddhaccasahagatancati
duvidham. Yasma pana moho sabbakusalesu uppajjati, tasma tanipi idha
vattantiyeva. Imasmimyeva hi duke dvadasakusalacittani pariyadinnaniti.
Vitamohanti lokiyakusalabyakatam. Sankhittanti thinamiddhanupatitam, etamhi
sankucitacittam nama. Vikkhittanti uddhaccasahagatam, etanhi pasavacittam 2- nama.
@Footnote: 1 khu. pati. 31/108/80 nanakatha (sya)    2 cha.Ma., i. pasatacittam
     Mahaggatanti rupavacararupavacaram. Amahaggatanti kamavacaram. Sauttaranti
kamavacaram. Anuttaranti rupavacaranca arupavacaranca. Tatrapi sauttaram rupavacaram,
anuttaram arupavacarameva. Samahitanti yassa appanasamadhi upacarasamadhi va atthi.
Asamahitanti ubhayasamadhivirahitam. Vimuttanti tadangavikkhambhanavimuttihi vimuttam.
Avimattanti ubhayavimuttivirahitam, samucchedapatipassaddhinissaranavimuttinam pana idha
okasova natthi.
     Iti ajjhattam vati evam saragadiparigganhanena yasmim yasmim khane yam yam cittam
pavattati, tam tam sallakkhento attano va citte, parassa va citte, kalena
va attano, kalena va parassa citte cittanupassi viharati. Samudayavayadhammanupassiti
ettha pana "avijjasamudaya vinnanasamudayo"ti 1- evam pancahi pancahi akarehi
vinnanassa samudayo ca vayo ca niharitabbo. Ito param vuttanayameva.
     Kevalanhi idha cittapariggahika sati dukkhasaccanti evam yojanam katva
cittapariggahakassa bhikkhuno niyyanamukham veditabbam. Sesam tadisamevati.
                        Cittanupassana nitthita.
                           ----------
                     Dhammanupassana nivaranapabbavannana
     [115] Evam solasavidhena cittanupassanam kathetva idani pancavidhena
dhammanupassanam dassetum kathanca bhikkhavetiadimaha. Apica bhagavata kayanupassanaya
suddharupapariggaho kathito, vedana cittanupassanahi suddhaarupapariggaho. Idani
ruparupamissakapariggaham kathetum "kathanca bhikkhave"tiadimaha. Kayanupassanaya va
rupakkhandhapariggahova kathito, vedananupassanaya vedanakkhandhapariggahova,
cittanupassanaya vinnanakkhandhapariggahova. 2- Idani sannasankharakkhandhapariggahampi
kathetum "kathanca bhikkhave"tiadimaha.
@Footnote: 1 khu. pati. 31/110/81 nanakatha (sya)     2 cha.Ma.....pariggahovati.
     Tattha santanti abhinhasamudacaravasena samvijjamanam. Asantanti asamudacaravasena
va pahinatta va avijjamanam. Yatha cati yena karanena kamacchandassa
uppado hoti. Tanca pajanatiti tanca karanam pajanati. 1- Imina nayena
sabbapadesu attho veditabbo.
     Tattha subhanimitte ayonisomanasikarena kamacchandassa uppado hoti.
Subhanimittam nama subhampi subhanimittam, subharammanampi subhanimittam. Ayonisomanasikaro
nama anupayamanasikaro uppathamanasikaro anicce niccanti va dukkhe sukhanti
va anattani attati va asubhe subhanti va manasikaro, tam tattha bahulam
pavattayato kamacchando uppajjati. Tenaha bhagava "atthi bhikkhave subhanimittam,
tatthayonisomanasikarabahulikaro, ayamaharo anuppannassa va kamacchandassa
uppadaya uppannassa va kamacchandassa bhiyyobhavaya vepullaya"ti. 2-
     Asubhanimitte pana yonisomanasikarenassa pahanam hoti. Asubhanimittam nama
asubhampi asubharammanampi. Yonisomanasikaro nama upayamanasikaro pathamanasikaro
anicce aniccanti va dukkhe dukkhanti va anattani anattati va asubhe
asubhanti va manasikaro, tam tattha bahulam pavattayato kamacchando pahiyyati.
Tenaha bhagava "atthi bhikkhave asubhanimittam, tattha yonisomanasikarabahulikaro,
ayamaharo anuppannassa va kamacchandassa anuppadaya uppannassa va
kamacchandassa pahanaya"ti. 3-
     Apica cha dhamma kamacchandassa pahanaya samvattanti asubhanimittassa
uggaho asubhabhavananuyogo indriyesu guttadvarata bhojane mattannuta
kalyanamittata sappayakathati. Dasavidham hi asubhanimittam ugganhantassapi
kamacchando pahiyyati, bhaventassapi, indriyesu pihitadvarassapi, catunnam
pancannam alopanam okase sati udakam pivitva yapanasilataya bhojane mattannunopi.
Tenetam vuttam vuttam:-
@Footnote: 1 ka. pajanatiti        2 sam. maha. 19/232/91 aharasutta
@3 sam. maha. 19/232/94 aharasutta
         "cattaro panca alope         abhutva udakam pive
          alam phasuviharaya              pahitattassa bhikkhuno"ti. 1-
     Asubhakammikatissattherasadise asubhabhavanarate kalyanamitte sevantassapi
kamacchando pahiyyati, thananisajjadisu dasaasubhanissitasappayakathayapi pahiyyati.
Tena vuttam  "../../bdpicture/cha dhamma kamacchandassa pahanaya samvattanti"ti. Imehi pana chahi
dhammehi pahinassa kamacchandassa arahattamaggena ayatim anuppado hotiti
pajanati.
     Patighanimitte ayonisomanasikarena pana byapadassa uppado hoti.
Tattha patighampi patighanimittam, patigharammanampi patighanimittam. Ayonisomanasikaro
sabbattha ekalakkhanova. Tam tasmim nimitte bahulam pavattayato byapado uppajjati.
Tenaha bhagava "atthi bhikkhave patighanimittam, tattha ayonisomanasikarabahulikaro,
ayamaharo anuppannassa va byapadassa uppadaya uppannassa va byapadassa
bhiyyobhavaya vepullaya"ti. 2-
     Mettaya pana cetovimuttiya yonisomanasikarenassa pahanam hoti. Tattha tattha
"metta"ti vutte appanapi upacaropi vattati. "cetovimutti"ti appanava.
Yonisomanasikaro vuttalakkhanova. Tam tattha bahulam pavattayato byapado pahiyyati.
Tenaha bhagava "atthi bhikkhave metta cetovimutti, tattha yonisomanasikarabahulikaro,
ayamaharo anuppannassa va byapadassa anuppadaya uppannassa va
byapadassa pahanaya"ti. 3-
     Apica cha dhamma byapadassa pahanaya samvattanti mettanimittassa
uggaho mettabhavananuyogo kammassakatapaccavekkhana patisankhanabahulata
kalyanamittata sappayakathati. Odissakaanodissakadisapharanananhi annataravasena mettam
ugganhantassapi byapado pahiyyati, odiso anodiso disapharanavasena mettam
bhaventassapi. "tvam etassa kuddho kim karissasi, kimassa siladini nasetum
sakkhissasi, nanu tvam attano kammena agantva attano kammeneva gamissasi,
@Footnote: 1 khu. thera. 26/983/395 sariputtattheragatha   2 sam. maha. 19/232/92 aharasutta
@4 sam. maha. 19/232/94 aharasutta
Parassa kujjhanam nama vitacchitaangaratattaayasalakaguthadini gahetva param
paharitukamatasadisam hoti, esopi tava kuddho kim karissati, kim te siladini vinasetum
sakkhissati, esa attano kammeneva agantva attano kammena gamissati,
apaticchitapahenakam viya pativatam khittarajomutthi viya ca etassevesa kodho matthake
patissati"ti 1- evam attano ca parassa ca kammassakatam paccavekkhatopi, ubhaya-
kammasakatam paccavekkhitva patisankhane thitassapi, assaguttattherasadise
mettabhavanarate kalyanamitte sevantassapi byapado pahiyyati. Thananisajjadisu
mettanissitasappayakathayapi pahiyyati. Tena vuttam "../../bdpicture/cha dhamma byapadassa
pahanaya samvattanti"ti. Imehi pana chahi dhammehi pahinassa byapadassa
anagamimaggena ayatim anuppado hotiti pajanati.
     Aratiadisu ayonisomanasikarena thinamiddhassa uppado hoti. Arati
nama ukkanthitta. Tandi nama kayalasiyata. Vijambhita nama kayavinamana.
Bhattasammado nama bhattamucchabhattaparilaho. Cetaso linattam nama cittassa
linakaro. Imesu aratiadisu ayonisomanasikaram bahulam pavattayato thinamiddham
uppajjati. Tenaha bhagava "atthi bhikkhave arati tandi vijambhita bhattasammado
cetaso linattam, tattha ayonisomanasikarabahulikaro, ayamaharo anuppannassa va
thinamiddhassa uppadaya uppannassa va thinamiddhassa bhiyyobhavaya vepullaya"ti 2-
     arambhadhatuadisu pana yonisomanasikarenassa pahanam hoti. Arambhadhatu
nama pathamarambhaviriyam. Nikkamadhatu nama kosajjato nikkhantataya tato balavataram.
Parakkamadhatu nama param param thanam akkamanato tatopi balavataram. Imasmim tippabhede
viriye yonisomanasikaram bahulam pavattayato thinamiddham pahiyyati. Tenaha "atthi
bhikkhave arambhadhatu nikkamadhatu parakkamadhatu, tattha yonisomanasikarabahulikaro,
ayamaharo anuppannassa va thinamiddhassa anuppadaya uppannassa va
thinamiddhassa pahanaya"ti. 3-
     Apica cha dhamma thinamiddhassa pahanaya samvattanti, atibhojane nimittaggaho
iriyapathasamparivattanata alokasannamanasikaro abbhokasavaso
@Footnote: 1 cha.Ma. patissatiti   2 sam. maha. 19/232/92 aharasutta
@3 sam. maha. 19/232/94 aharasutta
Kalyanamittata sappayakathati. Aharahatthakabhuttavamitakatatravattakaalamsatakakakamasakabhojanam
bhunjitva rattitthanadivatthane nisinnassa hi samanadhammam karoto thinamiddham
mahahatthi viya ottharantam agacchati. Catupancaalopaokasam pana thapetva
paniyam pivitva yapanasilassa bhikkhuno tam na hotiti evam atibhojananimittam
ganhantassapi thinamiddham pahiyyati. Yasmim iriyapathe thinamiddham okkamati, tato annam
parivattentassapi rattim candalokadipalokaukkaloke diva suriyalokam
manasikarontassapi, abbhokase vasantassapi, mahakassapattherasadise pahinathinamiddhe
kalyanamitte sevantassapi thinamiddham pahiyyati. Thananisajjadisu
dhutanganissitasappayakathayapi pahiyyati. Tena vuttam "../../bdpicture/cha dhamma thinamiddhassa pahanaya
samvattanti"ti. Imehi pana chahi dhammehi pahinassa thinamiddhassa arahattamaggena ayatim
anuppado hotiti pajanati.
     Cetaso avupasame ayonisomanasikarena uddhaccassa kukkuccassa uppado
hoti. Avupasamo nama avupasantakaro. Uddhaccakukkuccameva tam atthato. Tattha
ayonisomanasikaram bahulam pavattayato uddhaccakukkuccam uppajjati. Tenaha "atthi
bhikkhave cetaso avupasamo, tattha yonisomanasikarabahulikaro, ayamaharo
anuppannassa va uddhaccakukkuccassa uppadaya uppannassa va
uddhaccakukccassa bhiyyobhavaya vepullaya"ti. 1-
     Samadhisankhate pana cetaso vupasame yonisomanasikarenassa pahanam hoti.
Tenaha "atthi bhikkhave cetaso vupasamo, tattha yonisomanasikarabahulikaro,
ayamaharo anuppannassa va uddhaccakukkuccassa anuppadaya uppannassa va
uddhaccakukkuccassa pahanaya"ti. 2-
     Apica cha dhamma uddhaccakukkuccassa pahanaya samvattanti bahussutata
paripucchakata vinaye pakatannuta vuddhasevita kalyanamittata sappayakathati.
Bahusaccenapi hi ekam va dve va tayo va cattaro va panca va nikaye
palivasena ca atthavasena ca ugganhantassapi uddhaccakukkuccam pahiyyati.
@Footnote: 1 sam. maha. 19/232/92     2 sam. maha. 19/232/94 bojjhangasamyutta aharasutta
Kappiyakappiyaparipucchabahulassapi vinayapannattiyam cinnavasikataya pakatannunopi
vuddhe mahallakatthere upasankamantassapi upalittherasadise vinayadhare kalyanamitte
sevantassapi uddhaccakukkuccam pahiyyati. Thananisajjadisu kappiyakappiyanissita-
sappayakathaya pahiyyati. Tena vuttam "../../bdpicture/cha dhamma uddhaccakukkuccassa pahanaya
samvattanti"ti. Imehi pana chahi dhammehi pahine uddhaccakukkucce uddhaccassa
arahattamaggena kukkuccassa anagamimaggena ayatim anuppado hotiti pajanati.
     Vicikicchatthaniyesu dhammesu ayonisomanasikarena vicikicchaya uppado
hoti. Vicikicchatthaniya dhamma nama punappunam vicikicchaya karanatta vicikicchava,
tattha ayonisomanasikaram bahulam pavattayato vicikiccha uppajjati. Tenaha "atthi
bhikkhave vicikicchatthaniya dhamma, tattha ayonisomanasikarabahulikaro, ayamaharo
anuppannaya va vicikicchaya uppadaya uppannaya va vicikicchaya bhiyyobhavaya
vepullaya"ti. 1-
     Kusaladisu dhammesu yonisomanasikarena panassapi vicikicchaya pahanam
hoti. Tenaha "atthi bhikkhave kusalakusala dhamma savajjanavajja dhamma 2-
sevitabbasevitabba 2- dhamma hinappanita dhamma kanhasukkasappatibhaga dhamma,
tattha yonisomanasikarabahulikaro, ayamaharo anuppannaya va vicikicchaya
uppadaya uppannaya va vicikicchaya bhiyyobhavaya vepullaya"ti. 3-
     Apica cha dhamma vicikicchaya pahanaya samvattanti bahussutata paripucchakata
vinaye pakatannuta adhimokkhabahulata kalyanamittata sappayakathati. Bahusaccenapi
hi ekam va .pe. Panca va nikaye palivasena ca atthavasena ca ugganhantassapi
vicikiccha pahiyyati. Tini ratanani arabbha paripucchabahulassapi vinaye
cinnavasibhavassapi tisu ratanesu okappaniyasaddhasankhataadhimokkhabahulassapi
saddhadhimutte vakkalittherasadise kalyanamitte sevantassapi vicikiccha pahiyyati.
Thananisajjadisu tinnam ratananam gunanissitasappayakathayapi pahiyyati. Tena vuttam "../../bdpicture/cha
dhamma vicikicchaya pahanaya samvattanti"ti. Imehi pana chahi dhammehi pahinaya
vicikicchaya sotapattimaggena ayatim anuppado hotiti pajanati.
@Footnote: 1 sam. maha. 19/232/92 aharasutta   2-2 paliyam ime patha na dissanti
@3 sam. maha. 19/232/94 aharastta
     Iti ajjhattam vati evam pancanivaranaparigganhanena attano va dhammesu,
parassa va dhammesu, kalena va attano, kalena va parassa dhammesu dhammanupassi
viharati. Samudayavaya panettha subhanimittaasubhanimittadisu ayonisomanasikara-
yonisomanasikaravasena pancasu nivaranesu vuttanayena niharitabba. Ito param vuttanayameva.
     Kevalanhi idha nivaranapariggahika sati dukkhasaccanti evam yojanam katva
nivaranapariggahakassa bhikkhuno niyyanamukham veditabbam. Sesam tadisamevati.
                       Nivaranapabbavannana nitthita.
                          -------------
                           Khandhapabbavannana
     [116] Evam pancanivaranavasena dhammanupassanam vibhajitva idani
pancakkhandhavasena vibhajitum puna caparantiadimaha. Tattha pancasu upadanakkhandhesuti
upadanassa khandha upadanakkhandha, upadanassa paccayabhuta dhammapunja
dhammarasiyoti attho. Ayamettha sankhePo. Vittharato pana khandhakatha visuddhimagge
vutta. Iti rupanti "idam rupam, ettakam rupam, na ito param rupam atthi"ti
sabhavato rupam janati. Vedanadisupi eseva nayo. Ayamettha sankhePo. Vittharena
pana rupadini visuddhimagge khandhakathayameva vuttani. Iti rupassa samudayoti evam
avijjasamudayadivasena pancahakarehi rupassa samudayo. Iti rupassa atthangamoti
evam avijjanirodhadivasena pancahakarehi rupassa atthangamo, vedanadisupi eseva
nayo. Ayamettha sankhePo. Vittharo pana visuddhimagge udayabbayananakathayam vutto,
     iti ajjhattam vati evam pancakkhandhaparigganhanena attano va dhammesu,
parassa va dhammesu, kalena va attano, kalena va parassa dhammesu
dhammanupassi viharati. Samudayavaya panettha "avijjasamudaya rupasamudayo"tiadinam 1-
pancasu khandhesu vuttanam pannasaya lakkhananam vasena niharitabba. Ito
param vuttanayameva.
@Footnote: 1 khu. pati. 31/106/79 udayabbayanananiddesa (sya)
     Kevalanhi idha khandhapariggahika sati dukkhasaccanti evam yojanam katva
khandhapariggahakassa bhikkhuno niyyanamukham veditabbam. Sesam tadisamevati.
                       Khandhapabbavannana nitthita.
                           ----------
                          Ayatanapabbavannana
     [117] Evam pancakkhandhavasena dhammanupassanam vibhajitva idani
ayatanavasena vibhajitum puna caparantiadimaha. Tattha chasu ajjhattikabahiresu ayatanesuti
cakkhu sotam ghanam jivha kayo manoti imesu chasu ajjhattikesu rupam saddo
gandho raso photthabbo dhammati imesu chasu bahiresu. Cakkhunca pajanatiti
cakkhupasadam yathavasarasalakkhanavasena pajanati. Rupe ca pajanatiti bahiddha
catusamutthanikarupam ca yathavasarasalakkhanavasena pajanati. Yanca tadubhayam paticca uppajjati
sannojananti yanca tam cakkhunceva rupe cati ubhayam paticca kamaragannojanam
patighamanaditthivicikicchasilabbataparamasabhavaragaissamacchariyavijjasannojananti
dasavidham sannojanam uppajjati, tanca yathavasarasalakkhanavasena pajanati.
     Katham panetam uppajjatiti. Cakkhudvare tava apathagatam ittharammanam
kamassadavasena assadayato abhinandato kamaragasannojanam uppajjati.
Anittharammane kujjhato patighasannojanam uppajjati. "thapetva mam na koci anno
etam arammanam vibhavetum samattho atthi"ti mannato manasannojanam uppajjati
"evam 1- ruparammanam niccam dhuvan"ti ganhato ditthisannojanam uppajjati. "evam 1-
ruparammanam satto nukho sattassa nukho"ti vicikicchato vicikicchasannojanam
uppajjati. "sampattibhave vata no idam sulabham jatan"ti bhavam patthentassa
bhavasannojanam uppajjati. "ayatim evarupam silabbatam samadiyitva sakka laddhun"ti
silabbatam samadiyantassa silabbataparamasasannojanam uppajjati. "aho vatetam
ruparammanam anne na labheyyun"ti usuyayato 2- issasannojanam uppajjati.
@Footnote: 1-1 cha.Ma. etam            2 cha.Ma. usuyato
Attana laddham ruparammanam annassa maccharayato macchariyasannojanam uppajjati.
Sabbeheva sahajataannanavasena avijjasannojanam uppajjati.
     Yatha ca anuppannassati yena karanena asamudacaravasena anuppannassa
tassa dasavidhassapi sannojanassa uppado hoti, tanca karanam pajanati.
Yatha ca uppannassati appahinatthena pana samudacaravasena va uppannassa
tassa dasavidhassapi sannojanassa yena karanena pahanam hoti, tanca karanam
pajanati. Yatha ca pahinassati tadangavikkhambhanappahanavasena pahinassapi tassa
dasavidhassa sannojanassa yena karanena ayatim anuppado hoti, tanca pajanati.
Kena karanena panassa ayatim anuppado hoti,? ditthivicikicchasilabbataparamasa-
issamacchariyabhedassa tava pancavidhassa sannojanassa sotapattimaggena ayatim
anuppado hoti. Kamaragapatighasannojanadvayassa olarikassa sakadagamimaggena
anusahagatassa anagamimaggena manabhavaragavijjasannojanattayassa arahattamaggena
ayatim anuppado hoti.
     So tanca pajanati sadde catiadisupi eseva nayo. Apicettha
ayatanakatha vittharato visuddhimagge ayatananiddese vuttanayeneva veditabba.
     Iti ajjhattam vati evam ajjhattikayatanaparigganhanena attano va
dhammesu, bahirayatanaparigganhanena parassa va dhammesu, kalena va attano,
kalena va parassa dhammesu dhammanupassi viharati. Samudayavaya panettha
"avijjasamudaya cakkhusamudayo"ti rupayatanassa rupakkhandhe, arupayatanesu manayatanassa
vinnanakkhandhe, dhammayatanassa sesakkhandhesu vuttanayena niharitabba.
Lokuttaradhamma na gahetabba. Ito param vuttanayameva.
     Kevalanhi idha ayatanapariggahika sati dukkhasaccanti evam yojanam katva
ayatanapariggahakassa bhikkhuno niyyanamukham veditabbam. Sesam tadisamevati.
                      Ayatanapabbavannana nitthita.
                          ------------
                         Bojjhangapabbavannana
     [118] Evam chaajjhattikabahirayatanavasena dhammanupassanam vibhajitva
idani bojjhangavasena vibhajitum puna caparantiadimaha. Tattha bojjhangesuti
bujjhanakasattassa angesu. Santanti patilabhavasena samvijjamanam. Satisambojjhanganti
satisankhatam sambojjhangam. Ettha hi sambujjhati araddhavipassakato patthaya
yogavacaroti sambodhi, yaya va so satiadikaya sattadhammasamaggiya sambujjhati
kilesaniddato utthati, saccani va pativijjhati, sa dhammasamaggi sambodhi.
Tassa sambodhissa, tassa va sambodhiya anganti sambojjhangam. Tena vuttam
"satisankhatam sambojjhangan"ti. Sesasambojjhangesupi iminava nayena vacanattho
veditabbo.
     Asantanti appatilabhavasena avijjamanam. Yatha ca anuppannassatiadisu
pana satisambojjhangassa tava "atthi bhikkhave satisambojjhangatthaniya dhamma,
tattha yonisomanasikarabahulikaro, ayamaharo anuppannassa va satisambojjhangassa
uppadaya, uppannassa va satisambojjhangassa bhiyyobhavaya vepullaya 1- bhavanaya
paripuriya samvattati"ti 2- evam uppado hoti. Tattha satiyeva
satisambojjhangatthaniya dhamma. Yonisomanasikaro vuttalakkhanoyeva, tam tattha
bahulam pavattayato satisambojjhango uppajjati.
     Apica cattaro dhamma satisambojjhangassa uppadaya samvattanti satisampajannam
mutthassatipuggalaparivajjanata upatthitassatipuggalasevanata tadadhimuttati.
Abhikkantadisu hi sattasu thanesu satisampajannena bhattanikkhittakakasadisamutthassati-
puggalaparivajjanena tissadattattheraabhayattherasadisaupatthitassatipuggalasevanena
thananisajjadisu satisamutthapanattham ninnaponapabbharacittataya ca satisambojjhango
uppajjati. Evam catuhi karanehi uppannassa panassa arahattamaggena bhavanaparipuri
hotiti pajanati.
@Footnote: 1 paliyam bhiyyobhavaya vepullayati ime patha na dissanti
@2 sam. maha. 19/183/60 kayasutta.
     Dhammavicayasambojjhangassa pana "atthi bhikkhave kusalakusala dhamma .p.
Kanhasukkasappatibhaga dhamma, tattha yonisomanasikarabahulikaro, ayamaharo
anuppannassa va dhammavicayasambojjhangassa uppadaya, uppannassa va dhammavicaya-
sambojjhangassa bhiyyobhavaya vepullaya bhavanaya paripuriya samvattati"ti 1- evam
uppado hotiti.
     Apica satta dhamma dhammavicayasambojjhangassa uppadaya samvattanti
paripucchakata vatthuvisadakiriya indriyasamattapatipadana duppannapuggalaparivajjana
pannavantapuggalasevana gambhirananacariyapaccavekkhana tadadhimuttatati. Tattha
paripucchakatati khandhadhatuayatanaindriyabalabojjhangamaggangajhanangasamathavipassananam
atthasannissitaparipucchabahulata.
     Vatthuvisadakiriyati ajjhattikabahiranam vatthunam visadabhavakaranam. Yada hissa
kesanakhaloma atidigha honti, sariram va ussannadosanceva sedamalamakkhitanca,
tada ajjhattikavatthu avisadam hoti aparisuddham. Yada pana civaram jinnam kilittham
duggandham hoti, senasanam va uklapam, tada bahiravatthu avisadam hoti aparisuddham.
Tasma kesadicchedapanena uddhamvirecanaadhovirecanadihi sarirasallahukabhavakaranena
ucchadananhapanena ca 2- ajjhattikavatthu visadam katabbam.
     Sucikammadhovanarajanaparibhandakaranadihi bahiravatthu visadam katabbam. Etasminhi
ajjhattikabahire vatthusmim avisade uppannesu cittacetasikesu nanampi aparisuddham
hoti, aparisuddhani dipakapallakavattitelani nissaya uppannadipasikhaya obhaso
viya. Visade pana ajjhattikabahire vatthumhi uppannesu cittacetasikesu nanampi
visadam hoti, parisuddhani dipakapallakavattitelani nissaya uppannadipasikhaya
obhaso viya. Tena vuttam "vatthuvisadakiriya dhammavicayasambojjhangassa uppadaya
samvattati"ti.
@Footnote: 1 sam. maha. 19/232/92 aharasutta.    2 ka. ca-saddo na dissati
     Indriyasamattapatipadana nama saddhadinam indriyanam samabhavakaranam. Sace
hissa saddhindriyam balavam hoti, itarani mandani. Tato viriyindriyam paggahakicca,
satindriyam upatthanakiccam, samadhindriyam avikkhepakiccam, pannindriyam
dassanakaccam katum na sakkoti. Tasma tam dhammasabhavapaccavekkhanena va yatha va
manasikaroto balavam jatam, tatha amanasikarena hapetabbam. Vakkalittheravatthu cettha
nidassanam. Sace pana viriyindriyam balavam hoti, atha neva saddhindriyam adhimokkhakiccam
katum sakkoti, na itarani itarakiccabhedam. Tasma tam passaddhadibhavanaya hapetabbam.
Tatrapi sonattherassa vatthu dassetabbam. Evam sesesupi ekassa balavabhave
sati itaresam attano kiccesu asamatthata veditabba.
     Visesato panettha saddhapannanam samadhiviriyananca samattam pasamsanti.
Balavasaddho hi mandapanno muddhappasanno 1- hoti, avatthusmim pasidati. Balavapanno
mandasaddho keratikapakkham bhajati. Bhesajjasamutthito viya rogo atekiccho hoti.
Cittuppadamatteneva kusalam hotiti atidhavitva danadini akaronto niraye
uppajjati. Ubhinnam samataya vatthusmimyeva pasidati. Balava samadhi 2- pana mandam
viriyam samadhissa kosajjapakkhatta kosajjam abhibhavati. 3- Balavam viriyam mando samadhi 2-
viriyassa uddhaccapakkhatta uddhaccam abhibhavati. 3- Samadhi pana viriyena samyojito
kosajje patitum na labhati. Viriyam samadhina samyojitam uddhacce patitum na labhati.
Tasma tadubhayam samam katabbam. Ubhayasamataya hi appana hoti.
     Apica samadhikammikassa balavatipi saddha vattati. Evam saddahanto okappento
appanam papunissati. Samadhipannasu pana samadhikammikassa ekaggata balavati
vattati, evanhi so appanam papunati. Vipassanakammikassa panna balavati
vattati, evanhi so lakkhanapativedham papunati. Ubhinnam pana samatayapi appana
hotiyeva. Sati pana sabbattha balavati vattati. Sati hi cittam uddhaccapakkhikanam
saddhaviriyapannanam vasena uddhaccapatato, kosajjapakkhikena samadhina kosajjapatato
rakkhati. Tasma sa lonadhupanam viya sabbabyanjanesu sabbakammikaamacco viya ca
@Footnote: 1 cha.Ma. mudhapasanno.   2-2 cha.Ma. i. samadhim.    3-3 cha.Ma. adhibhavati.
Sabbarajakiccesu sabbattha icchitabba. Tenaha "sati ca pana sabbatthika vutta
bhagavata, kimkarana? cittanhi satipatisaranam, arakkhapaccupatthanava 1- sati, na ca
vina satiya cittassa paggahaniggaho hoti"ti.
     Duppannapuggalaparivajjana nama khandhadibhede anogalhapannanam
dummedhapuggalanam arakava parivajjanam. Pannavantapuggalasevana nama
samapannasalakkhanapariggahikaya udayabbayapannaya samannagatapuggalasevana.
Gambhirananacariyapaccavekkhana nama gambhiresu khandhadisu pavattaya gambhirapannaya
pabhedapaccavekkhana. Tadadhimuttata nama thananisajjadisu dhammavicayasambojjhanga-
samutthapanattham ninnaponapabbharacittata. Evam uppannassa panassa arahattamaggena
bhavanaparipuri hotiti pajanati.
     Viriyasambojjhangassa "atthi bhikkhave arambhadhatu nikkamadhatu parakkamadhatu,
tattha yonisomanasikarabahulikaro, ayamaharo anuppannassa va viriyasambojjhangassa
uppadaya, uppannassa va viriyasambojjhangassa bhiyyobhavaya vepullaya bhavanaya
paripuriya samvattati"ti 2- evam uppado hoti.
     Apica ekadasa dhamma viriyasambojjhangassa uppadaya samvattanti
apayabhayapaccavekkhanata anisamsadassavita gamanavithipaccavekkhanata pindapatapacayanata
dayajjamahattapaccavekkhanata satthumahattapaccavekkhanata jatimahattapaccavekkhanata
sabrahmacarimahattapaccavekkhanata kusitapuggalaparivajjanata araddhaviriyapuggalasevanata
tadadhimuttatati.
     Tattha nirayesu pancavidhabandhanakammakaranato patthaya mahadukkhamanubhavanakalepi,
tiracchanayoniyam jalakkhipakuminadihi gahitakalepi, pajanakantakadippaharatunnassa
pana sakatahanadikalepi, pittivisaye anekanipi vassasahassani ekam buddhantarampi
khuppipasahi aturibhutakalepi 3- kalakanjikaasuresu satthihatthaasitihatthappamanena 4-
atthicammamatteneva attabhavena vatatapadidukkhanubhavanakalepi na sakka
@Footnote: 1 cha.Ma., i. ca.            2 sam. maha. 19/232/93 aharasutta.
@3 cha.Ma. aturitakalepi.     4 Ma. sattati...
Viriyasambojjhangam uppadetum, ayameva te bhikkhukalo viriyakaranayati evam apayabhayam
paccavekkhantassapi viriyasambojjhango uppajjati.
     "na sakka kusitena navalokuttaradhammam laddhum araddhaviriyeneva sakka
ayamanisamso viriyassa"ti evam anisamsadassavinopi uppajjati. "sabbabuddha-
paccekabuddhamahasavakehi 1- te gatamaggo gantabbo, so ca na sakka kusitena
gantun"ti evam gamanavithim paccavekkhantassapi uppajjati. "ye tam pindapatadihi
upatthahanti, ime te manussa neva nataka, na dasakammakara, napi `tam
nissaya jivissama'ti te panitani pindapatadini denti, athakho attano
karanam mahapphalatam paccasimsamana denti, sattharapi `ayam ime paccaye
paribhunjitva kayadalhibahulo sukham viharissati'ti na evam sampassata tuyham paccaya
anunnata, athakho `ayam ime paribhunjamano samanadhammam katva vattadukkhato
muccissati'ti te paccaya anunnata, sodani tvam kusito viharanto na tam
pindapatam apacayissasi, araddhaviriyasseva hi pindapatapacayanam nama hoti"ti
evam pindapatapacayanam paccavekkhantassapi uppajjati mahamittattherassa viya.
     Thero kira kassakalene nama pativasati. Tassa ca gocaragame eka
mahaupasika theram puttam katva patijaggati. Sa ekadivasam arannam gacchanti dhitaram
aha "amma asukasmim thane puranatandula, asukasmim khiram, asukasmim sappi,
asukasmim phanitam, tava bhatikassa ayyamittassa agatakale bhattam pacitva
khirasappiphanitehi saddhim dehi, tvam ca bhunjeyyasi, aham pana hiyyo
pakkaparivasikabhattam kanjiyena bhuttamhi"ti. Diva kim bhunjissasi ammati.
Sakapannam pakkhipitva kanatandulehi ambilayagum pacitva thapehi ammati.
     Thero civaram parupitva pattam niharantova tam saddam sutva attanam
ovadi "mahaupasika kira kanjiyena parivasikabhattam bhunji, divapi
kanapannambilayagum bhunjissati, tuyham atthaya pana puranatanduladini acikkhati, tam
nissaya kho panesa neva khettam na vatthum na bhattam na vattham paccasimsati, tisso pana
sampattiyo patthayamana deti, tvam etissa ta sampattiyo datum sakkhissasi, na
@Footnote: 1 Si....mahasavakeheva
Sakkhissasiti, ayam kho pana pindapato taya saragena sadosena samohena na
sakka ganhitunti pattam thavikaya pakkhipitva ganthikam muncitva nivattitva
kassakalenameva gantva pattam hetthamance civaram civaravamse thapetva arahattam
papunitva na nikkhamissami"ti viriyam adhitthahitva nisidi. Digharattam appamatto
hutva nivutthabhikkhu vipassanam vaddhetva purebhattameva arahattam patva vikasitamiva
padumam mahakhinasavo sitam karontova nikkhami. Lenadvare rukkhamhi adhivattha
devata:-
         "namo te purisajanna           namo te purisuttama
          yassa te asava khina         dakkhineyyosi marisa"ti
evam udanam udanetva "bhante pindaya pavitthanam tumhadisanam arahantanam
bhikkham datva mahallakitthiyo dukkha muccissanti"ti aha.
     Thero utthahitva dvaram vivaritva kalam olokento patoyevati natva
pattacivaramadaya gamam pavisi. Darikapi bhattam sampadetva "idani me bhata
agamissati, idani agamissati"ti dvaram olokayamana nisidi. Sa there gharadvaram
sampatte pattam gahetva sappiphanitayojitassa khirapindapatassa puretva hatthe
thapesi. Thero "sukham hotu"ti anumodanam katva pakkami. Sapi tam olokayamanava
atthasi. Therassa hi tada ativiya parisuddho chavivanno ahosi, vippasannani
indriyani, mukham bandhana pamuttatalapakkam viya ativiya virocittha. Mahaupasika
aranna agantva "kim amma bhatiko te agato"ti pucchi. Sa sabbam tam
pavuttim arocesi. Sa upasika "aj jame puttassa pabbajitakiccam matthakam
pattan"ti natva "abhiramati te amma bhata buddhasasane na ukkanthati"ti aha.
     "mahantam kho panetam satthu dayajjam, yadidam satta ariyadhanani nama,
tam na sakka kusitena gahetum. Yatha hi vippatipannam puttam matapitaro `ayam
amhakam aputto'ti paribahiram karonti, so tesam accayena dayajjam na labhati,
evam kusitopi idam ariyadhanadayajjam na labhati, araddhaviriyova labhati"ti
dayajjamahattam paccavekkhatopi uppajjati. "maha kho pana te sattha, satthuno hi
Matukucchismim patisandhiggahanakalepi abhinikkhamanepi abhisambodhiyampi dhammacakkappa-
vattanepi yamakapatihariyadevorohanaayusankharavossajjanesupi parinibbanakalepi
dasasahassilokadhatu kampittha, yuttam nu te evarupapassa satthuno sasane `pabbajitva
kusitena bhavitun"ti evam satthumahattam paccavekkhatopi uppajjati.
     Jatiyapi "tvam idani na lamakajatiko, asambhinnaya mahasammatapaveniya
agato, okkakarajavamse sanjatosi, suddhodanamaharajassapi mahamayadeviya ca
natta, rahulabhaddassa kanittho, taya nama evarupena jinaputtena hutva na
yuttam kusitena viharitun"ti evam jatimahattam paccavekkhatopi uppajjati.
"sariputtamoggallana ceva asiti ca mahasavaka viriyeneva lokuttaradhammam
pativijjhimsu, tvam etesam sabrahmacarinam maggam patipajjissasi na patipajjissasi"ti
evam sabrahmacarimahattam paccavekkhatopi uppajjati. Kucchim puretva thitaajagarasadise
vissatthakayikacetasikaviriye kusitapuggale parivajjentassapi araddhaviriye pahitatte
puggale sevantassapi, thananisajjadisu viriyuppadanattham ninnaponapabbhara-
cittassapi uppajjati. Evam uppannassa panassa arahattamaggena bhavanaparipuri
hotiti pajanati.
     Pitisambojjhangassa "atthi bhikkhave pitisambojjhangatthaniya dhamma,
tattha yonisomanasikarabahulikaro, ayamaharo anuppannassa va pitisambojjhangassa
uppadaya, uppannassa va pitisambojjhangassa bhiyyobhavaya vepullaya bhavanaya
paripuriya samvattati"ti 1- evam uppado hoti. Tattha pitiyeva
pitisambojjhangatthaniya dhamma nama, tassa uppadakamanasikaro yonisomanasikaro nama.
     Apica ekadasa dhamma pitisambojjhangassa uppadaya samvattanti
buddhanussati dhammasamghasilacagadevatanussati upasamanussati lukhapuggalaparivajjanata
siniddhapuggalasevanata pasadaniyasuttantapaccavekkhanata tadadhimuttatati.
     Buddhagune anussarantassapi hi yava upacara sakalasariram pharamano
pitisambojjhango uppajjati. Dhammasamghagunam 2- anussarantassapi, digharattam akhandam
@Footnote: 1 sam. maha. 19/232/93 aharasutta   2 cha.Ma., i. dhammasamghagune
Katva rakkhitacatupparisuddhasilam paccavekkhantassapi, gihinopi dasasilam pancasilam
paccavekkhantassapi, dubbhikkhabhayadisu panitam bhojanam sabrahmacarinam datva "evam
nama adamha"ti cagam paccavekkhantassapi gihinopi evarupe kale silavantanam
dinnam danam paccavekkhantassapi yehi gunehi samannagata devata devattam
patta, tatharupanam gunanam attani atthitam paccavekkhantassapi, "samapattiya
vikkhambhita kilesa satthipi sattatipi vassani na samudacaranti"ti
paccavekkhantassapi, cetiyadassanabodhidassanatheradassanesu asakkaccakiriyaya
samsucitalukhabhave buddhadisu pasadasinehabhavena gadrabhapitthe rajasadise lukhapuggale
parivajjentassapi, buddhadisu pasadabahule muducittena siniddhapuggale
sevantassapi, ratanattayagunaparidipake pasadaniye suttante paccavekkhantassapi,
thananisajjadisu pitiuppadanattham ninnaponapabbharacittassapi uppajjati. Evam
uppannassa panassa arahattamaggena bhavanaparipuri hotiti pajanati.
     Passaddhisambojjhangassa "atthi bhikkhave kayapassaddhi cittapassaddhi,
tattha yonisomanasikarabahulikaro, ayamaharo anuppannassa va passaddhi-
sambojjhangassa uppadaya, uppannassa va passaddhisamabojjhangassa bhiyyobhavaya
vepullaya bhavanaya paripuriya samvattati"ti 1- evam uppado hoti.
     Apica satta dhamma passaddhisambojjhangassa uppadaya samvattanti
panitabhojanasevanata utusukhasevanata iriyapathasukhasevanata majjhattapayogata
saraddhakayapuggalaparivajjanata passaddhakayapuggalasevanata tadadhimuttati.
     Panitanhi siniddham sappayabhojanam bhunjantassapi, situnhesu utusu thanadisu
iriyapathesu sappayam utunca iriyapathanca sevantassapi passaddhi uppajjati.
Yo pana mahapurisajatiko sabbautuiriyapathakkhamova hoti, na tam sandhayetam vuttam.
Yassa sabhagavisabhagata atthi, tasseva visabhage utuiriyapathe vajjetva sabhage
sevantassapi uppajjati. Majjhattapayogo vuccati attano ca parassa ca
kammassakatapaccavekkhana, imina majjhattapayogena uppajjati. Yo leddudandadihi
@Footnote: 1 sam. maha. 19/232/93 aharasutta
Param vihethayamanova vicarati. Evarupam saraddhakayam puggalam parivajjentassapi,
samyatapadapanipassaddhakayam puggalam sevantassapi, thananisajjadisu passaddhi-
uppadanatthaya ninnaponapabbharacittassapi uppajjati. Evam uppannassa panassa
arahattamaggena bhavanaparipuri hotiti pajanati.
     Samadhisambojjhangassa "atthi bhikkhave samathanimittam abyagganimittam, tattha
yonisomanasikarabahulikaro, ayamaharo anuppannassa va samadhisambojjhangassa
uppadaya, uppannassa va samadhisambojjhangassa bhiyyobhavaya vepullaya bhavanaya
paripuriya samvattati"ti 1- evam uppado hoti. Tattha samathova samathanimittam,
avikkhepatthena ca abyagganimittanti.
     Apica ekadasa dhamma samadhisambojjhangassa uppadaya samvattanti
vatthuvisadakiriyata indriyasamattapatipadanata nimittakusalata samaye cittassa
pagganhanata samaye cittassa nigganhanata samaye sampahamsanata samaye
ajjhupekkhanata asamahitapuggalaparivajjanata samahitapuggalasevanata jhanavimokkha-
paccavekkhanata tadadhimuttatati. Tattha vatthuvisadakiriyata indriyasamattapatipadanata
ca vuttanayeneva veditabba.
     Nimittakusalata nama kasinanimittassa uggahakusalata. Samaye cittassa
pagganhanatati yasmim samaye atisithilaviriyatadihi linam cittam hoti, tasmim samaye
dhammavicayaviriyapitisambojjhangasamutthapanena 2- tassa pagganhanam. Samaye cittassa
nigganhanatati yasmim samaye accaraddhaviriyatadihi uddhatam cittam hoti, tasmim
samaye passaddhisamadhiupekkhasambojjhangasamutthapanena tassa nigganhanam. Samaye
sampahamsanatati yasmim samaye cittam pannapayogamandataya va upasamasukhanadhigamena
va nirassadam hoti, tasmim samaye atthasamvegavatthupaccavekkhanena samvejeti. Attha
samvegavatthuni nama jatijarabyadhimaranani cattari, apayadukkham pancamam, atite
vattamulakam dukkham, anagate vattamulakam dukkham, paccuppanne aharapariyetthimulakam
@Footnote: 1 sam. maha. 19/232/96 aharasutta.
@2 cha.Ma. dhammavicayaviriyasambojjhanga.... (piti na dissati)
Dukkhanti. Ratanattayagunanussaranena ca pasadam janeti. Ayam vuccati "samaye
sampahamsanata"ti.
     Samaye ajjhupekkhanata nama yasmim samaye sammapatipattim agamma alinam
anuddhatam anirassadam arammane samappavattam samathavithipatipannam cittam hoti,
tadassa paggahaniggahasampahamsanesu na byaparam apajjati sarathi viya
samappavattesu assesu. Ayam vuccati "samaye ajjhupekkhanata"ti. Asamahitapuggala-
parivajjanata nama upacaram va appanam va appattanam vikkhittacittanam puggalanam
araka parivajjanam. Samahitapuggalasevanata nama upacarena va appanaya va
samahitacittanam sevana bhajana payirupasana. Tadadhimuttata nama thananisajjadisu
samadhiuppadanatthamyeva ninnaponapabbharacittata. Evam hi patipajjato esa
uppajjati. Evam uppannassa panassa arahattamaggena bhavanaparipuri hotiti
pajanati.
     Upekkhasambojjhangassa "atthi bhikkhave upekkhasambojjhangatthaniya
dhamma, tattha yonisomanasikarabahulikaro, ayamaharo anuppannassa va upekkha-
sambojjhangassa uppadaya, uppannassa va upekkhasambojjhangassa bhiyyobhavaya
vepullaya bhavanaya paripuriya samvattati"ti 1- evam uppado hoti. Tattha upekkhava
upekkhasambojjhangatthaniya dhamma nama.
     Apica panca dhamma upekkhasambojjhangassa uppadaya samvattanti
sattamajjhattata sankharamajjhattata sattasankharakelayanapuggalaparivajjanata
sattasankharamajjhattapuggalasevanata tadadhimuttatati.
     Tattha dvihakarehi sattamajjhattatam samutthapeti "tvam attano kammena
agantva attano kammena gamissasi, esopi attano kammena agantva
attano kammena gamissati, tvam kam kelayasi"ti evam kammassakatapaccavekkhanena ca,
"paramatthato sattoyeva natthi, so tvam kam kelayasi"ti evam nissattapaccavekkhanena
@Footnote: 1 sam. maha. 19/232/94 aharasutta.
Ca. Dvihakarehi sankharamajjhattatam samutthapeti "idam civaram anupubbena vannavikaram
ceva jinnabhavanca upagantva padapunjanacolakam hutva yatthikotiya chaddaniyam
bhavissati, sace panassa samiko bhaveyya, nassa evam vinassitum dadeyya"ti evam
assamikabhavapaccavekkhanena ca "anaddhaniyam idam tavakalikan"ti evam
tavakalikabhavapaccavekkhanena ca, yatha ca civare, evam pattadisupi yojana katabba.
     Sattasankharakelayanapuggalaparivajjanatati ettha yo puggalo gihi va attano
puttadhitadike pabbajito va attano antevasikasaddhiviharikasamanupajjhayakadike 1-
mamayati, sahattheneva nesam kesacchedanasucikammacivaradhovanarajanapattapacanadini karoti,
muhuttampi apassanto "asuko samanero kuhim, asuko daharo kuhin"ti
bhantamigo viya ito cito ca aloketi, annena kesacchedanadinam atthaya
"muhuttam tava asukam pesetha"ti yaciyamanopi "amhepi tam attano kammam na
karema, tumhe tam gahetva kilamessatha"ti na deti. Ayam sattakelayano nama.
Yo pana pattacivarathalakakattarayatthiadini mamayati, annassa hatthena paramasitumpi
na deti, tavakalikam yacito "mayampi idam mamayanta 2- na paribhunjama, tumhakam
kim dassama"ti vadati. Ayam sankharakelayano nama. Yo pana tesu dvisu vatthusupi
majjhatto udasino. Ayam sattasankharamajjhatto nama. Iti ayam upekkhasambojjhango
evarupam sattasankharakelayanapuggalam araka parivajjentassapi
sattasankharamajjhattapuggalam sevantassapi thananisajjadisu taduppadanattham
ninnaponapabbharacittassapi uppajjati. Evam uppannassa panassa arahattamaggena
bhavanaparipuri hotiti pajanati.
     Iti ajjhattam vati evam attano va sattasambojjhange parigganhitva parassa
va, kalena va attano, kalena va parassa sambojjhange parigganhitva dhammesu
dhammanupassi viharati. Samudayavaya panettha sambojjhanganam nibbattinirodhavasena
veditabba. Ito param vuttanayameva.
@Footnote: 1 cha.Ma. antevasikasamanupajjhayakadike   2 Ma. noyanta
     Kevalanhi idha bojjhangapariggahika sati dukkhasaccanti evam yojanam
katva bojjhangapariggahakassa bhikkhuno niyyanamukham veditabbam. Sesam tadisamevati.
                      Bojjhangapabbavannana nitthita.
                          -------------
                          Catusaccapabbavannana
     [119] Evam sattabojjhangavasena dhammanupassanam vibhajitva idani
catusaccavasena vibhajitum puna caparantiadimaha.
     Tattha idam dukkhanti yathabhutam pajanatiti thapetva tanham tebhumike dhamme
"idam dukkhan"ti yathasabhavato pajanati, tasseva kho pana dukkhassa janikam
samutthapikam purimatanham "ayam dukkhasamudayo"ti, ubhinnam appavatti nibbanam "ayam
dukkhanirodho"ti, dukkhaparijananam samudayapajahanam nirodhasacchikaranam ariyamaggam "ayam
dukkhanirodhagamini patipada"ti yathasabhavato pajanatiti attho. Avasesa ariyasaccakatha
visuddhimagge vittharitayeva.
     Iti ajjhattam vati evam attano va cattari saccani parigganhitva,
parassa va, kalena va attano, kalena va parassa cattari saccani parigganhitva
dhammesu dhammanupassi viharati. Samudayavaya panettha catunnam saccanam yathasabhavato
uppattinibbutivasena 1- veditabba. Ito param vuttanayameva.
     Kevalanhi idha catusaccapariggahika sati dukkhasaccanti evam yojanam katva
saccapariggahakassa bhikkhuno niyyanamukham veditabbam. Sesam tadisamevati.
                      Catusaccapabbavannana nitthita.
                          -------------
@Footnote: 1 cha.Ma. uppattinivattivasena
     Ettavata anapanam catuiriyapatham catusampajannam dvattimsakaram
catudhatuvavatthanam navasivathika vedananupassana cittanupassana nivaranapariggaho
khandhapariggaho ayatanapariggaho bojjhangapariggaho saccapariggahoti ekavisati
kammatthanani vuttani. Tesu anapanadvattimsakaranavasivathikati ekadasa appana-
kammatthanani honti. Dighabhanakamahasivatthero pana "navasivathika adinavanu-
passanavasena vutta"ti aha. Tasma tassa matena dveyeva appanakammatthanani,
sesani upacarakammatthanani. Kim panetesu sabbesu abhiniveso jayati na jayatiti.
Na jayati. Iriyapathasampajannanivaranasambojjhangesu hi abhiniveso na jayati,
sesesu jayatiti. Mahasivatthero panaha "etesupi abhiniveso jayati, ayanhi
atthi nu kho me cattaro iriyapatha, udahu natthi, atthi nu kho me catusampajannam,
udahu natthi, atthi nu kho me panca nivarana, udahu natthi, atthi nu kho me
sattabojjhanga, udahu natthiti evam parigganhati, tasma sabbattha abhiniveso
jayati"ti.
     [137] Yo hi koci bhikkhaveti yo koci 1- bhikkhu va bhikkhuni va upasako
va upasika va. Evam bhaveyyati adito patthaya vuttena bhavananukkamena
bhaveyya. Patikankhanti patikankhitabbam, avassam bhaviti attho. Annati arahattam.
Sati va upadiseseti upadisese va sati aparikkhine. Anagamitati anagamibhavo.
     Evam sattannam vassanam vasena sasanassa niyyanikabhavam dassetva
puna tato appatarepi kale dassento "titthantu bhikkhave"tiadimaha. Sabbampi
cetam majjhimasseva veneyyapuggalassa 2- vasena vuttam. Tikkhapannam pana sandhaya
         "pato anusittho sayam          visesam adhigamissati,
          sayam anusittho pato          visesam adhigamissati"ti 3-
vuttam.
@Footnote: 1 cha.Ma. yo hi koci   2 cha.Ma. neyyapuggalassa
@3 Ma.Ma. 13/345/328 bodhirajakumarasutta
     Iti bhagava "evam niyyanikam bhikkhave mama sasanan"ti dassetva
ekavisatiyapi thanesu arahattanikutena desitam desanam niyyatento "ekayano
ayam bhikkhave maggo .pe. Iti yantam vuttam, idametam paticca vuttan"ti aha.
Sesam uttanatthamevati.
                    Papancasudaniya majjhimanikayatthakathaya
                     satipatthanasuttavannana nitthita.
                           -----------
                   Mulapariyayavaggo nama pathamo vaggo.
                              Nitthito
                         ---------------



             The Pali Atthakatha in Roman Book 7 page 296-319. http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=7&A=7572&modeTY=2              อรรถกถาบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=7&A=7572&modeTY=2              อ่านอรรถกถาแปลไทย :- http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=12&i=131              เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :- http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=12&A=1754              พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=12&A=2073              The Pali Tipitaka in Roman Character :- http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=12&A=2073              Contents of The Tipitaka Volume 12 http://84000.org/tipitaka/read/?index_12

first pageprevious pagedispage pageNumbernext pagelast page chage to ROMAN letter

บันทึก ๖ กุมภาพันธ์ พ.ศ. ๒๕๖๑. การแสดงผลนี้อ้างอิงข้อมูลจากอรรถกถาฉบับภาษาบาลี อักษรโรมัน. หากพบข้อผิดพลาด กรุณาแจ้งได้ที่ [email protected]