ขอนอบน้อมแด่
พระผู้มีพระภาคอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้า
                      พระองค์นั้น
บทนำ พระวินัยปิฎก พระสุตตันตปิฎก พระอภิธรรมปิฎก ค้นพระไตรปิฎก ชาดก หนังสือธรรมะ
     ฉบับหลวง   ฉบับมหาจุฬาฯ   บาลีอักษรไทย   PaliRoman 
แสดงหมายเลขหน้า
ในกรณี :- 
   บรรทัดแรกของแต่ละหน้าอ่านหน้า[ต่าง] ถัดไปอ่านหน้า[ต่าง] สุดท้าย คลิกเพื่อเปลี่ยน ฐญ เป็นแบบดั้งเดิม
พระไตรปิฎกเล่มที่ ๑๐ ภาษาบาลี อักษรไทย พระสุตตันตปิฎกเล่มที่ ๒ สุตฺต. ที. มหาวคฺโค

                     สุตฺตนฺตปิฏเก ทีฆนิกายสฺส
                             ทุติโย ภาโค
                               ---------
                              มหาวคฺโค
           นโม ตสฺส ภควโต อรหโต สมฺมาสมฺพุทฺธสฺส ฯ
                           มหาปทานสุตฺตํ
     [๑]  เอวมฺเม  สุตํ  ฯ เอกํ สมยํ ภควา สาวตฺถิยํ วิหรติ เชตวเน
อนาถปิณฺฑิกสฺส    อาราเม    กเรริกุฏิกายํ   ฯ   อถโข    สมฺพหุลานํ
ภิกฺขูนํ      ปจฺฉาภตฺตํ      ปิณฺฑปาตปฏิกฺกนฺตานํ      กเรริมณฺฑลมาเฬ
สนฺนิสินฺนานํ     สนฺนิปติตานํ     ปุพฺเพนิวาสปฏิสํยุตฺตา    ธมฺมี    กถา
อุทปาทิ อิติปิ ปุพฺเพนิวาโส อิติปิ ปุพฺเพนิวาโสติ ฯ
     {๑.๑}   อสฺโสสิ   โข   ภควา  ทิพฺพาย  โสตธาตุยา  วิสุทฺธาย
อติกฺกนฺตมานุสิกาย    เตสํ    ภิกฺขูนํ   อิมํ   กถาสลฺลาปํ   ฯ   อถโข
ภควา     อุฏฺฐายาสนา     เยน     กเรริมณฺฑลมาโฬ    เตนุปสงฺกมิ
อุปสงฺกมิตฺวา   ปญฺญตฺตาสเน   นิสีทิ   ฯ   นิสชฺช   โข   ภควา  ภิกฺขู
อามนฺเตสิ   กาย   นุตฺถ   ภิกฺขเว   เอตรหิ   กถาย  สนฺนิสินฺนา  กา
จ  ปน  โว  อนฺตรากถา  วิปฺปกตาติ  ฯ  เอวํ  วุตฺเต เต ภิกฺขู ภควนฺตํ
เอตทโวจุํ    อิธ   ภนฺเต   อมฺหากํ   ปจฺฉาภตฺตํ   ปิณฺฑปาตปฏิกฺกนฺตานํ
กเรริมณฺฑลมาเฬ สนฺนิสินฺนานํ สนฺนิปติตานํ
ปุพฺเพนิวาสปฏิสํยุตฺตา    ธมฺมี    กถา   อุทปาทิ   อิติปิ   ปุพฺเพนิวาโส
อิติปิ   ปุพฺเพนิวาโสติ   อยํ   โข   โน  ภนฺเต  อนฺตรากถา  วิปฺปกตา
อถ   ภควา   อนุปฺปตฺโตติ   ฯ   อิจฺเฉยฺยาถ   โน   ตุเมฺห   ภิกฺขเว
ปุพฺเพนิวาสปฏิสํยุตฺตํ    ธมฺมึ    กถํ    โสตุนฺติ   ฯ   เอตสฺส   ภควา
กาโล    เอตสฺส    สุคต   กาโล   ยํ   ภควา   ปุพฺเพนิวาสปฏิสํยุตฺตํ
ธมฺมึ  กถํ  กเรยฺย  ภควโต  วจนํ  ๑-  สุตฺวา  ภิกฺขู  ธาเรสฺสนฺตีติ  ฯ
เตนหิ   ภิกฺขเว   สุณาถ   สาธุกํ   มนสิกโรถ   ภาสิสฺสามีติ  ฯ  เอวํ
ภนฺเตติ โข เต ภิกฺขู ภควโต ปจฺจสฺโสสุํ ฯ
     {๑.๒}  ภควา  เอตทโวจ  อิโต โส ภิกฺขเว เอกนวุโต กปฺโป ๒-
ยํ  วิปสฺสี  ภควา  อรหํ  สมฺมาสมฺพุทฺโธ  โลเก  อุทปาทิ  ฯ  อิโต  โส
ภิกฺขเว   เอกตึโส   กปฺโป  ๓-  ยํ  สิขี  ภควา  อรหํ  สมฺมาสมฺพุทฺโธ
โลเก   อุทปาทิ  ฯ  ตสฺมึเยว  โข  ภิกฺขเว  เอกตึเส  กปฺเป  เวสฺสภู
ภควา   อรหํ   สมฺมาสมฺพุทฺโธ   โลเก   อุทปาทิ   ฯ  อิมสฺมึเยว  โข
ภิกฺขเว   ภทฺทกปฺเป   กกุสนฺโธ   ภควา   อรหํ  สมฺมาสมฺพุทฺโธ  โลเก
อุทปาทิ   ฯ   อิมสฺมึเยว  โข  ภิกฺขเว  ภทฺทกปฺเป  โกนาคมโน  ภควา
อรหํ   สมฺมาสมฺพุทฺโธ   โลเก   อุทปาทิ   ฯ  อิมสฺมึเยว  โข  ภิกฺขเว
ภทฺทกปฺเป   กสฺสโป   ภควา  อรหํ  สมฺมาสมฺพุทฺโธ  โลเก  อุทปาทิ  ฯ
อิมสฺมึเยว  โข  ภิกฺขเว  ภทฺทกปฺเป  อหํ  เอตรหิ  อรหํ  สมฺมาสมฺพุทฺโธ
โลเก อุปฺปนฺโน ฯ
     [๒]   วิปสฺสี   ภิกฺขเว   ภควา   อรหํ  สมฺมาสมฺพุทฺโธ  ขตฺติโย
@เชิงอรรถ:  ม. วจนนฺติปทํ น ทิสฺสติ ฯ  โป. ม. เอกนวุติกปฺเป ฯ  โป. ม. เอกตึสกปฺเป ฯ
ชาติยา   อโหสิ   ขตฺติยกุเล   อุทปาทิ  ฯ  สิขี  ภิกฺขเว  ภควา  อรหํ
สมฺมาสมฺพุทฺโธ   ขตฺติโย   ชาติยา   อโหสิ   ขตฺติยกุเล   อุทปาทิ   ฯ
เวสฺสภู   ภิกฺขเว   ภควา   อรหํ   สมฺมาสมฺพุทฺโธ   ขตฺติโย   ชาติยา
อโหสิ   ขตฺติยกุเล   อุทปาทิ   ฯ   กกุสนฺโธ   ภิกฺขเว   ภควา  อรหํ
สมฺมาสมฺพุทฺโธ     พฺราหฺมโณ     ชาติยา     อโหสิ     พฺราหฺมณกุเล
อุทปาทิ    ฯ   โกนาคมโน   ภิกฺขเว   ภควา   อรหํ   สมฺมาสมฺพุทฺโธ
พฺราหฺมโณ    ชาติยา   อโหสิ   พฺราหฺมณกุเล   อุทปาทิ   ฯ   กสฺสโป
ภิกฺขเว   ภควา   อรหํ   สมฺมาสมฺพุทฺโธ   พฺราหฺมโณ   ชาติยา  อโหสิ
พฺราหฺมณกุเล   อุทปาทิ  ฯ  อหํ  ภิกฺขเว  เอตรหิ  อรหํ  สมฺมาสมฺพุทฺโธ
ขตฺติโย ชาติยา อโหสึ ขตฺติยกุเล อุปฺปนฺโน ฯ
     [๓]   วิปสฺสี   ภิกฺขเว  ภควา  อรหํ  สมฺมาสมฺพุทฺโธ  โกณฺฑญฺโญ
โคตฺเตน   อโหสิ   ฯ   สิขี   ภิกฺขเว   ภควา   อรหํ  สมฺมาสมฺพุทฺโธ
โกณฺฑญฺโญ   โคตฺเตน   อโหสิ   ฯ   เวสฺสภู   ภิกฺขเว   ภควา  อรหํ
สมฺมาสมฺพุทฺโธ   โกณฺฑญฺโญ   โคตฺเตน   อโหสิ   ฯ  กกุสนฺโธ  ภิกฺขเว
ภควา  อรหํ  สมฺมาสมฺพุทฺโธ  กสฺสโป  โคตฺเตน  อโหสิ  ฯ  โกนาคมโน
ภิกฺขเว   ภควา   อรหํ   สมฺมาสมฺพุทฺโธ  กสฺสโป  โคตฺเตน  อโหสิ  ฯ
กสฺสโป   ภิกฺขเว   ภควา   อรหํ   สมฺมาสมฺพุทฺโธ   กสฺสโป  โคตฺเตน
อโหสิ   ฯ   อหํ   ภิกฺขเว   เอตรหิ   อรหํ   สมฺมาสมฺพุทฺโธ  โคตโม
โคตฺเตน อโหสึ ฯ
     [๔]   วิปสฺสิสฺส   ภิกฺขเว   ภควโต   อรหโต   สมฺมาสมฺพุทฺธสฺส
อสีติวสฺสสหสฺสานิ   อายุปฺปมาณํ   อโหสิ   ฯ   สิขิสฺส  ภิกฺขเว  ภควโต
อรหโต      สมฺมาสมฺพุทฺธสฺส      สตฺตติวสฺสสหสฺสานิ      อายุปฺปมาณํ
อโหสิ   ฯ   เวสฺสภุสฺส   ภิกฺขเว   ภควโต   อรหโต  สมฺมาสมฺพุทฺธสฺส
สฏฺฐิวสฺสสหสฺสานิ    อายุปฺปมาณํ    อโหสิ    ฯ   กกุสนฺธสฺส   ภิกฺขเว
ภควโต   อรหโต   สมฺมาสมฺพุทฺธสฺส   จตฺตาฬีสวสฺสสหสฺสานิ  อายุปฺปมาณํ
อโหสิ   ฯ   โกนาคมนสฺส   ภิกฺขเว  ภควโต  อรหโต  สมฺมาสมฺพุทฺธสฺส
ตึสวสฺสสหสฺสานิ   อายุปฺปมาณํ   อโหสิ   ฯ  กสฺสปสฺส  ภิกฺขเว  ภควโต
อรหโต   สมฺมาสมฺพุทฺธสฺส   วีสติวสฺสสหสฺสานิ   อายุปฺปมาณํ   อโหสิ  ฯ
มยฺหํ   ภิกฺขเว   เอตรหิ   อปฺปกํ  อายุปฺปมาณํ  ปริตฺตํ  ลหุกํ  โย  จิรํ
ชีวติ โส วสฺสสตํ อปฺปํ วา ภิยฺโย ฯ
     [๕]   วิปสฺสี   ภิกฺขเว   ภควา  อรหํ  สมฺมาสมฺพุทฺโธ  ปาฏลิยา
มูเล   อภิสมฺพุทฺโธ   ฯ   สิขี   ภิกฺขเว   ภควา  อรหํ  สมฺมาสมฺพุทฺโธ
ปุณฺฑรีกสฺส   มูเล   อภิสมฺพุทฺโธ   ฯ   เวสฺสภู   ภิกฺขเว  ภควา  อรหํ
สมฺมาสมฺพุทฺโธ   สาลสฺส   มูเล   อภิสมฺพุทฺโธ   ฯ   กกุสนฺโธ  ภิกฺขเว
ภควา  อรหํ  สมฺมาสมฺพุทฺโธ  สิรีสสฺส  มูเล  อภิสมฺพุทฺโธ  ฯ โกนาคมโน
ภิกฺขเว  ภควา  อรหํ  สมฺมาสมฺพุทฺโธ  อุทุมฺพรสฺส  มูเล  อภิสมฺพุทฺโธ  ฯ
กสฺสโป   ภิกฺขเว   ภควา   อรหํ   สมฺมาสมฺพุทฺโธ   นิโคฺรธสฺส   มูเล
อภิสมฺพุทฺโธ    ฯ    อหํ    ภิกฺขเว   เอตรหิ   อรหํ   สมฺมาสมฺพุทฺโธ
อสฺสตฺถสฺส มูเล อภิสมฺพุทฺโธ ฯ
     [๖]   วิปสฺสิสฺส   ภิกฺขเว   ภควโต   อรหโต   สมฺมาสมฺพุทฺธสฺส
ขณฺฑติสฺสํ    นาม    สาวกยุคํ   อโหสิ   อคฺคํ   ภทฺทยุคํ   ฯ   สิขิสฺส
ภิกฺขเว    ภควโต    อรหโต    สมฺมาสมฺพุทฺธสฺส    อภิภูสมฺภวํ   นาม
สาวกยุคํ   อโหสิ   อคฺคํ   ภทฺทยุคํ   ฯ   เวสฺสภุสฺส  ภิกฺขเว  ภควโต
อรหโต   สมฺมาสมฺพุทฺธสฺส  โสนุตฺตรํ  ๑-  นาม  สาวกยุคํ  อโหสิ  อคฺคํ
ภทฺทยุคํ   ฯ   กกุสนฺธสฺส   ภิกฺขเว   ภควโต  อรหโต  สมฺมาสมฺพุทฺธสฺส
วิธูรสญฺชีวํ   นาม   สาวกยุคํ   อโหสิ  อคฺคํ  ภทฺทยุคํ  ฯ  โกนาคมนสฺส
ภิกฺขเว    ภควโต    อรหโต    สมฺมาสมฺพุทฺธสฺส   ภิยฺโยสุตฺตรํ   นาม
สาวกยุคํ   อโหสิ   อคฺคํ   ภทฺทยุคํ   ฯ   กสฺสปสฺส   ภิกฺขเว  ภควโต
อรหโต    สมฺมาสมฺพุทฺธสฺส   ติสฺสภารทฺวาชํ   นาม   สาวกยุคํ   อโหสิ
อคฺคํ    ภทฺทยุคํ   ฯ   มยฺหํ   ภิกฺขเว   เอตรหิ   สารีปุตฺตโมคฺคลฺลานํ
นาม สาวกยุคํ อโหสิ อคฺคํ ภทฺทยุคํ ฯ
     [๗]   วิปสฺสิสฺส   ภิกฺขเว   ภควโต   อรหโต   สมฺมาสมฺพุทฺธสฺส
ตโย   สาวกานํ   สนฺนิปาตา   อเหสุํ   เอโก   สาวกานํ   สนฺนิปาโต
อโหสิ   อฏฺฐสฏฺฐิภิกฺขุสตสหสฺสํ   เอโก   สาวกานํ   สนฺนิปาโต   อโหสิ
ภิกฺขุสตสหสฺสํ  เอโก  สาวกานํ  สนฺนิปาโต  อโหสิ  อสีติภิกฺขุสหสฺสานิ  ฯ
วิปสฺสิสฺส   ภิกฺขเว   ภควโต   อรหโต   สมฺมาสมฺพุทฺธสฺส   อิเม  ตโย
สาวกานํ สนฺนิปาตา อเหสุํ สพฺเพสํเยว ขีณาสวานํ ฯ
     {๗.๑}  สิขิสฺส  ภิกฺขเว  ภควโต  อรหโต  สมฺมาสมฺพุทฺธสฺส  ตโย
สาวกานํ   สนฺนิปาตา   อเหสุํ   เอโก   สาวกานํ   สนฺนิปาโต  อโหสิ
ภิกฺขุสตสหสฺสํ   เอโก   สาวกานํ   สนฺนิปาโต  อโหสิ  อสีติภิกฺขุสหสฺสานิ
@เชิงอรรถ:  ม. ยุ. โสณุตฺตรํ ฯ
เอโก   สาวกานํ   สนฺนิปาโต   อโหสิ   สตฺตติภิกฺขุสหสฺสานิ  ฯ  สิขิสฺส
ภิกฺขเว   ภควโต   อรหโต   สมฺมาสมฺพุทฺธสฺส   อิเม   ตโย  สาวกานํ
สนฺนิปาตา อเหสุํ สพฺเพสํเยว ขีณาสวานํ ฯ
     {๗.๒}  เวสฺสภุสฺส  ภิกฺขเว  ภควโต อรหโต สมฺมาสมฺพุทฺธสฺส ตโย
สาวกานํ   สนฺนิปาตา   อเหสุํ   เอโก   สาวกานํ   สนฺนิปาโต  อโหสิ
อสีติภิกฺขุสหสฺสานิ  เอโก  สาวกานํ  สนฺนิปาโต  อโหสิ สตฺตติภิกฺขุสหสฺสานิ
เอโก   สาวกานํ   สนฺนิปาโต  อโหสิ  สฏฺฐิภิกฺขุสหสฺสานิ  ฯ  เวสฺสภุสฺส
ภิกฺขเว   ภควโต   อรหโต   สมฺมาสมฺพุทฺธสฺส   อิเม   ตโย  สาวกานํ
สนฺนิปาตา อเหสุํ สพฺเพสํเยว ขีณาสวานํ ฯ
     {๗.๓}  กกุสนฺธสฺส  ภิกฺขเว ภควโต อรหโต สมฺมาสมฺพุทฺธสฺส เอโก
สาวกานํ   สนฺนิปาโต   อโหสิ   จตฺตาฬีสภิกฺขุสหสฺสานิ   ฯ   กกุสนฺธสฺส
ภิกฺขเว   ภควโต   อรหโต   สมฺมาสมฺพุทฺธสฺส   อยํ   เอโก  สาวกานํ
สนฺนิปาโต อโหสิ สพฺเพสํเยว ขีณาสวานํ ฯ
     {๗.๔}  โกนาคมนสฺส  ภิกฺขเว  ภควโต  อรหโต  สมฺมาสมฺพุทฺธสฺส
เอโก     สาวกานํ     สนฺนิปาโต    อโหสิ    ตึสภิกฺขุสหสฺสานิ    ฯ
โกนาคมนสฺส    ภิกฺขเว    ภควโต    อรหโต   สมฺมาสมฺพุทฺธสฺส   อยํ
เอโก สาวกานํ สนฺนิปาโต อโหสิ สพฺเพสํเยว ขีณาสวานํ ฯ
     {๗.๕}  กสฺสปสฺส  ภิกฺขเว  ภควโต อรหโต สมฺมาสมฺพุทฺธสฺส เอโก
สาวกานํ    สนฺนิปาโต    อโหสิ    วีสติภิกฺขุสหสฺสานิ    ฯ   กสฺสปสฺส
ภิกฺขเว   ภควโต   อรหโต   สมฺมาสมฺพุทฺธสฺส   อยํ   เอโก  สาวกานํ
สนฺนิปาโต   อโหสิ  สพฺเพสํเยว  ขีณาสวานํ  ฯ  มยฺหํ  ภิกฺขเว  เอตรหิ
เอโก   สาวกานํ   สนฺนิปาโต   อโหสิ   อฑฺฒเตฬสานิ   ภิกฺขุสตานิ  ฯ
มยฺหํ   ภิกฺขเว   อยํ  เอโก  สาวกานํ  สนฺนิปาโต  อโหสิ  สพฺเพสํเยว
ขีณาสวานํ ฯ
     [๘]   วิปสฺสิสฺส   ภิกฺขเว   ภควโต   อรหโต   สมฺมาสมฺพุทฺธสฺส
อโสโก   นาม   ภิกฺขเว   อุปฏฺฐาโก  อโหสิ  อคฺคุปฏฺฐาโก  ฯ  สิขิสฺส
ภิกฺขเว   ภควโต   อรหโต   สมฺมาสมฺพุทฺธสฺส   เขมงฺกโร  นาม  ภิกฺขุ
อุปฏฺฐาโก   อโหสิ   อคฺคุปฏฺฐาโก   ฯ   เวสฺสภุสฺส   ภิกฺขเว  ภควโต
อรหโต  สมฺมาสมฺพุทฺธสฺส  อุปสนฺโต  ๑-  นาม  ภิกฺขุ  อุปฏฺฐาโก  อโหสิ
อคฺคุปฏฺฐาโก  ฯ  กกุสนฺธสฺส  ภิกฺขเว  ภควโต  อรหโต  สมฺมาสมฺพุทฺธสฺส
วุฑฺฒิโช   ๒-   นาม   ภิกฺขุ   อุปฏฺฐาโก   อโหสิ   อคฺคุปฏฺฐาโก   ฯ
โกนาคมนสฺส   ภิกฺขเว   ภควโต   อรหโต   สมฺมาสมฺพุทฺธสฺส  โสตฺถิโช
นาม   ภิกฺขุ   อุปฏฺฐาโก   อโหสิ  อคฺคุปฏฺฐาโก  ฯ  กสฺสปสฺส  ภิกฺขเว
ภควโต   อรหโต   สมฺมาสมฺพุทฺธสฺส  สพฺพมิตฺโต  นาม  ภิกฺขุ  อุปฏฺฐาโก
อโหสิ    อคฺคุปฏฺฐาโก    ฯ    มยฺหํ    ภิกฺขเว   เอตรหิ   อานนฺโท
นาม ภิกฺขุ อุปฏฺฐาโก อโหสิ อคฺคุปฏฺฐาโก ฯ
     [๙]   วิปสฺสิสฺส   ภิกฺขเว   ภควโต   อรหโต   สมฺมาสมฺพุทฺธสฺส
พนฺธุมา   ๓-  นาม  ราชา  ปิตา  อโหสิ  พนฺธุมตี  นาม  เทวี  มาตา
อโหสิ   ชเนตฺตี  ๔-  พนฺธุมสฺส  รญฺโญ  พนฺธุมตี  นาม  นครํ  ราชธานี
อโหสิ ฯ
     {๙.๑}   สิขิสฺส   ภิกฺขเว   ภควโต   อรหโต   สมฺมาสมฺพุทฺธสฺส
@เชิงอรรถ:  ยุ. อุปสนฺนโก ฯ  ม. ยุ. พุทฺธิโช ฯ  โป. พนฺธุโม ฯ  ม. ชเนตฺติ ฯ
@อิโต ปรํ อีทิสเมว ฯ
อรุโณ   นาม   ราชา   ปิตา   อโหสิ   ปภาวตี   นาม  เทวี  มาตา
อโหสิ   ชเนตฺตี   อรุณสฺส   รญฺโญ   อรุณวตี   นาม   นครํ  ราชธานี
อโหสิ ฯ
     {๙.๒}   เวสฺสภุสฺส   ภิกฺขเว  ภควโต  อรหโต  สมฺมาสมฺพุทฺธสฺส
สุปฺปตีโต  นาม  ราชา  ปิตา  อโหสิ  ยสวตี  นาม  เทวี  มาตา อโหสิ
ชเนตฺตี สุปฺปตีตสฺส รญฺโญ อโนมํ นาม นครํ ราชธานี อโหสิ ฯ
     {๙.๓}   กกุสนฺธสฺส   ภิกฺขเว  ภควโต  อรหโต  สมฺมาสมฺพุทฺธสฺส
อคฺคิทตฺโต   นาม   พฺราหฺมโณ   ปิตา  อโหสิ  วิสาขา  นาม  พฺราหฺมณี
มาตา  อโหสิ  ชเนตฺตี  ฯ  เตน  โข  ปน  ภิกฺขเว สมเยน เขโม นาม
ราชา อโหสิ เขมสฺส รญฺโญ เขมวตี นาม นครํ ราชธานี อโหสิ ฯ
     {๙.๔}  โกนาคมนสฺส  ภิกฺขเว  ภควโต  อรหโต  สมฺมาสมฺพุทฺธสฺส
ยญฺญทตฺโต   นาม   พฺราหฺมโณ   ปิตา  อโหสิ  อุตฺตรา  นาม  พฺราหฺมณี
มาตา  อโหสิ  ชเนตฺตี ฯ เตน โข ปน ภิกฺขเว สมเยน โสโภ นาม ราชา
อโหสิ โสภสฺส รญฺโญ โสภวตี นาม นครํ ราชธานี อโหสิ ฯ
     {๙.๕}   กสฺสปสฺส   ภิกฺขเว   ภควโต  อรหโต  สมฺมาสมฺพุทฺธสฺส
พฺรหฺมทตฺโต   นาม   พฺราหฺมโณ   ปิตา  อโหสิ  ธนวตี  นาม  พฺราหฺมณี
มาตา  อโหสิ  ชเนตฺตี  ฯ  เตน  โข  ปน ภิกฺขเว สมเยน กึกี ๑- นาม
ราชา อโหสิ กึกิสฺส รญฺโญ พาราณสี นาม นครํ ราชธานี อโหสิ ฯ
     {๙.๖}   มยฺหํ  ภิกฺขเว  เอตรหิ  สุทฺโธทโน  นาม  ราชา  ปิตา
อโหสิ   มายา   ๒-   นาม  เทวี  มาตา  อโหสิ  ชเนตฺตี   กปิลวตฺถุํ
นาม    นครํ    ราชธานี    อโหสีติ    ฯ   อิทมโวจ   ภควา   อิทํ
@เชิงอรรถ:  ม. กิกี ฯ  โป. มหามายา ฯ
วตฺวาน สุคโต อุฏฺฐายาสนา วิหารํ ปาวิสิ ฯ
     [๑๐]  อถโข  เตสํ  ภิกฺขูนํ  อจิรปกฺกนฺตสฺส ภควโต อยมนฺตรากถา
อุทปาทิ   อจฺฉริยํ   อาวุโส   อพฺภูตํ   อาวุโส   ตถาคตสฺส  มหิทฺธิกตา
มหานุภาวตา   ยตฺร   หิ   นาม   ตถาคโต  อตีเต  พุทฺเธ  ปรินิพฺพุเต
ฉินฺนปปญฺเจ      ฉินฺนวฏุเม      ปริยาทินฺนวฏฺเฏ     สพฺพทุกฺขวีติวตฺเต
ชาติโตปิ     อนุสฺสริสฺสติ     นามโตปิ     อนุสฺสริสฺสติ     โคตฺตโตปิ
อนุสฺสริสฺสติ       อายุปฺปมาณโตปิ      อนุสฺสริสฺสติ      สาวกยุคโตปิ
อนุสฺสริสฺสติ     สาวกสนฺนิปาตโตปิ    อนุสฺสริสฺสติ    เอวํชจฺจา    เต
ภควนฺโต   อเหสุํ   อิติปิ   เอวํนามา   เต   ภควนฺโต   อเหสุํ  อิติปิ
เอวํโคตฺตา   เต   ภควนฺโต   อเหสุํ   อิติปิ  เอวํสีลา  เต  ภควนฺโต
อเหสุํ   อิติปิ   เอวํธมฺมา   เต   ภควนฺโต   อเหสุํ  อิติปิ  เอวํปญฺญา
เต   ภควนฺโต   อเหสุํ  อิติปิ  เอวํวิหารี  เต  ภควนฺโต  อเหสุํ  อิติปิ
เอวํวิมุตฺตา เต ภควนฺโต อเหสุํ อิติปีติ ฯ
     {๑๐.๑}  กึ  นุ  โข  อาวุโส ตถาคตสฺเสว นุ โข เอสา ธมฺมธาตุ
สุปฺปฏิวิทฺธา  ยสฺสา  ธมฺมธาตุยา  สุปฺปฏิวิทฺธตฺตา  ตถาคโต  อตีเต พุทฺเธ
ปรินิพฺพุเต   ฉินฺนปปญฺเจ   ฉินฺนวฏุเม  ปริยาทินฺนวฏฺเฏ  สพฺพทุกฺขวีติวตฺเต
ชาติโตปิ    อนุสฺสรติ    นามโตปิ    อนุสฺสรติ   โคตฺตโตปิ   อนุสฺสรติ
อายุปฺปมาณโตปิ   อนุสฺสรติ   สาวกยุคโตปิ  อนุสฺสรติ  สาวกสนฺนิปาตโตปิ
อนุสฺสรติ  เอวํชจฺจา เต ภควนฺโต อเหสุํ อิติปิ เอวํนามา ฯ เอวํโคตฺตา ฯ
เอวํสีลา ฯ   เอวํธมฺมา ฯ   เอวํปญฺญา ฯ   เอวํวิหารี ฯ   เอวํวิมุตฺตา
เต   ภควนฺโต   อเหสุํ   อิติปีติ  อุทาหุ  เทวตา  ตถาคตสฺส  เอตมตฺถํ
อาโรเจสุํ   เยน   ตถาคโต   อตีเต   พุทฺเธ  ปรินิพฺพุเต  ฉินฺนปปญฺเจ
ฉินฺนวฏุเม    ปริยาทินฺนวฏฺเฏ   สพฺพทุกฺขวีติวตฺเต   ชาติโตปิ   อนุสฺสรติ
นามโตปิ   อนุสฺสรติ   โคตฺตโตปิ   อนุสฺสรติ  อายุปฺปมาณโตปิ  อนุสฺสรติ
สาวกยุคโตปิ    อนุสฺสรติ    สาวกสนฺนิปาตโตปิ   อนุสฺสรติ   เอวํชจฺจา
เต  ภควนฺโต  อเหสุํ  อิติปิ  เอวํนามา  ฯ  เอวํโคตฺตา  ฯ เอวํสีลา ฯ
เอวํธมฺมา  ฯ  เอวํปญฺญา  ฯ  เอวํวิหารี  ฯ  เอวํวิมุตฺตา  เต ภควนฺโต
อเหสุํ  อิติปีติ  ฯ  อยญฺจ  หิ  ๑-  เตสํ  ภิกฺขูนํ  อนฺตรากถา  วิปฺปกตา
โหติ ฯ
     [๑๑]   อถโข   ภควา  สายณฺหสมยํ  ปฏิสลฺลานา  วุฏฺฐิโต  เยน
กเรริมณฺฑลมาโฬ    เตนุปสงฺกมิ    อุปสงฺกมิตฺวา    ปญฺญตฺเต   อาสเน
นิสีทิ   ฯ   นิสชฺช  โข  ภควา  ภิกฺขู  อามนฺเตสิ  กาย  นุตฺถ  ภิกฺขเว
เอตรหิ กถาย สนฺนิสินฺนา กา จ ปน โว อนฺตรากถา วิปฺปกตาติ ฯ
     {๑๑.๑}  เอวํ  วุตฺเต  เต  ภิกฺขู  ภควนฺตํ  เอตทโวจุํ อิธ ภนฺเต
อมฺหากํ   อจิรปกฺกนฺตสฺส   ภควโต   อยมนฺตรากถา   อุทปาทิ   อจฺฉริยํ
อาวุโส    อพฺภูตํ    อาวุโส    ตถาคตสฺส   มหิทฺธิกตา   มหานุภาวตา
ยตฺร   หิ   นาม   ตถาคโต   อตีเต   พุทฺเธ  ปรินิพฺพุเต  ฉินฺนปปญฺเจ
ฉินฺนวฏุเม   ปริยาทินฺนวฏฺเฏ   สพฺพทุกฺขวีติวตฺเต   ชาติโตปิ  อนุสฺสริสฺสติ
นามโตปิ    อนุสฺสริสฺสติ    โคตฺตโตปิ    อนุสฺสริสฺสติ   อายุปฺปมาณโตปิ
อนุสฺสริสฺสติ      สาวกยุคโตปิ      อนุสฺสริสฺสติ     สาวกสนฺนิปาตโตปิ
@เชิงอรรถ:  ม. ยุ. หิทํ ฯ
อนุสฺสริสฺสติ  เอวํชจฺจา  เต  ภควนฺโต  อเหสุํ  อิติปิ  ฯเปฯ เอวํวิมุตฺตา
เต     ภควนฺโต     อเหสุํ     อิติปีติ     ฯ     กึ     นุ    โข
อาวุโส   ตถาคตสฺเสว   นุ  โข  เอสา  ธมฺมธาตุ  สุปฺปฏิวิทฺธา  ยสฺสา
ธมฺมธาตุยา    สุปฺปฏิวิทฺธตฺตา   ตถาคโต   อตีเต   พุทฺเธ   ปรินิพฺพุเต
ฉินฺนปปญฺเจ   ฉินฺนวฏุเม   ปริยาทินฺนวฏฺเฏ   สพฺพทุกฺขวีติวตฺเต  ชาติโตปิ
อนุสฺสรติ   นามโตปิ   อนุสฺสรติ   โคตฺตโตปิ  อนุสฺสรติ  อายุปฺปมาณโตปิ
อนุสฺสรติ       สาวกยุคโตปิ       อนุสฺสรติ       สาวกสนฺนิปาตโตปิ
อนุสฺสรติ   เอวํชจฺจา   เต   ภควนฺโต   อเหสุํ   อิติปิ  เอวํนามา  ฯ
เอวํโคตฺตา  ฯ  เอวํสีลา  ฯ  เอวํธมฺมา  ฯ  เอวํปญฺญา ฯ เอวํวิหารี ฯ
เอวํวิมุตฺตา    เต    ภควนฺโต    อเหสุํ    อิติปีติ   อุทาหุ   เทวตา
ตถาคตสฺส   เอตมตฺถํ   อาโรเจสุํ   เยน   ตถาคโต   อตีเต   พุทฺเธ
ปรินิพฺพุเต   ฉินฺนปปญฺเจ   ฉินฺนวฏุเม  ปริยาทินฺนวฏฺเฏ  สพฺพทุกฺขวีติวตฺเต
ชาติโตปิ     อนุสฺสรติ     นามโตปิ     ฯเปฯ     สาวกสนฺนิปาตโตปิ
อนุสฺสรติ   เอวํชจฺจา   เต  ภควนฺโต  อเหสุํ  อิติปิ  เอวํนามา  ฯเปฯ
เอวํวิมุตฺตา   เต   ภควนฺโต   อเหสุํ   อิติปีติ   อยํ  โข  โน  ภนฺเต
อนฺตรากถา วิปฺปกตา [๑]- อถ ภควา อนุปฺปตฺโตติ ฯ
     {๑๑.๒}  ตถาคตสฺเสเวสา  ภิกฺขเว  ธมฺมธาตุ  สุปฺปฏิวิทฺธา ยสฺสา
ธมฺมธาตุยา  สุปฺปฏิวิทฺธตฺตา  ตถาคโต อตีเต พุทฺเธ ปรินิพฺพุเต ฉินฺนปปญฺเจ
ฉินฺนวฏุเม    ปริยาทินฺนวฏฺเฏ   สพฺพทุกฺขวีติวตฺเต   ชาติโตปิ   อนุสฺสรติ
นามโตปิ   อนุสฺสรติ   โคตฺตโตปิ   อนุสฺสรติ  อายุปฺปมาณโตปิ  อนุสฺสรติ
@เชิงอรรถ:  ม. โหติ ฯ
สาวกยุคโตปิ    อนุสฺสรติ    สาวกสนฺนิปาตโตปิ   อนุสฺสรติ   เอวํชจฺจา
เต   ภควนฺโต   อเหสุํ   อิติปิ   เอวํนามา   ฯเปฯ  เอวํวิมุตฺตา  เต
ภควนฺโต   อเหสุํ   อิติปีติ   เทวตาปิ  ตถาคตสฺส  เอตมตฺถํ  อาโรเจสุํ
เยน   ตถาคโต   อตีเต   พุทฺเธ   ปรินิพฺพุเต  ฉินฺนปปญฺเจ  ฉินฺนวฏุเม
ปริยาทินฺนวฏฺเฏ    สพฺพทุกฺขวีติวตฺเต    ชาติโตปิ   อนุสฺสรติ   นามโตปิ
ฯเปฯ    สาวกสนฺนิปาตโตปิ    อนุสฺสรติ   เอวํชจฺจา   เต   ภควนฺโต
อเหสุํ   อิติปิ   เอวํนามา   ฯเปฯ  เอวํวิมุตฺตา  เต  ภควนฺโต  อเหสุํ
อิติปีติ ฯ
     {๑๑.๓}   อิจฺเฉยฺยาถ   โน  ตุเมฺห  ภิกฺขเว  ภิยฺโยโส  มตฺตาย
ปุพฺเพนิวาสปฏิสํยุตฺตํ   ธมฺมึ   กถํ   โสตุนฺติ  ฯ  เอตสฺส  ภควา  กาโล
เอตสฺส  สุคต  กาโล  ยํ  ภควา  ภิยฺโยโส  มตฺตาย ปุพฺเพนิวาสปฏิสํยุตฺตํ
ธมฺมึ  กถํ  กเรยฺย  ภควโต  สุตฺวา  ภิกฺขู ธาเรสฺสนฺตีติ ฯ เตนหิ ภิกฺขเว
สุณาถ  สาธุกํ  มนสิกโรถ  ภาสิสฺสามีติ  ฯ  เอวํ  ภนฺเตติ  โข เต ภิกฺขู
ภควโต ปจฺจสฺโสสุํ ฯ ภควา เอตทโวจ
     {๑๑.๔}  อิโต  โส  ภิกฺขเว เอกนวุโต ๑- กปฺโป ยํ วิปสฺสี ภควา
อรหํ  สมฺมาสมฺพุทฺโธ  โลเก  อุทปาทิ  ฯ  วิปสฺสี  ภิกฺขเว  ภควา  อรหํ
สมฺมาสมฺพุทฺโธ   ขตฺติโย   ชาติยา   อโหสิ   ขตฺติยกุเล   อุทปาทิ   ฯ
วิปสฺสี   ภิกฺขเว   ภควา   อรหํ   สมฺมาสมฺพุทฺโธ  โกณฺฑญฺโญ  โคตฺเตน
อโหสิ   ฯ   วิปสฺสิสฺส   ภิกฺขเว   ภควโต   อรหโต   สมฺมาสมฺพุทฺธสฺส
อสีติวสฺสสหสฺสานิ   อายุปฺปมาณํ   อโหสิ   ฯ   วิปสฺสี   ภิกฺขเว  ภควา
อรหํ   สมฺมาสมฺพุทฺโธ   ปาฏลิยา   มูเล   อภิสมฺพุทฺโธ   ฯ   วิปสฺสิสฺส
@เชิงอรรถ:  ม. เอกนวุติกปฺเป ฯ
ภิกฺขเว    ภควโต    อรหโต    สมฺมาสมฺพุทฺธสฺส    ขณฺฑติสฺสํ    นาม
สาวกยุคํ   อโหสิ   อคฺคํ   ภทฺทยุคํ   ฯ   วิปสฺสิสฺส   ภิกฺขเว  ภควโต
อรหโต    สมฺมาสมฺพุทฺธสฺส    ตโย    สาวกานํ    สนฺนิปาตา   อเหสุํ
เอโก   สาวกานํ   สนฺนิปาโต   อโหสิ   อฏฺฐสฏฺฐิภิกฺขุสตสหสฺสํ   เอโก
สาวกานํ    สนฺนิปาโต    อโหสิ    ภิกฺขุสตสหสฺสํ    เอโก   สาวกานํ
สนฺนิปาโต   อโหสิ   อสีติภิกฺขุสหสฺสานิ   ฯ  วิปสฺสิสฺส  ภิกฺขเว  ภควโต
อรหโต   สมฺมาสมฺพุทฺธสฺส   อิเม   ตโย   สาวกานํ  สนฺนิปาตา  อเหสุํ
สพฺเพสํเยว   ขีณาสวานํ   ฯ   วิปสฺสิสฺส   ภิกฺขเว   ภควโต   อรหโต
สมฺมาสมฺพุทฺธสฺส  อโสโก  นาม  ภิกฺขุ  อุปฏฺฐาโก  อโหสิ อคฺคุปฏฺฐาโก ฯ
วิปสฺสิสฺส      ภิกฺขเว      ภควโต      อรหโต     สมฺมาสมฺพุทฺธสฺส
พนฺธุมา   นาม   ราชา   ปิตา   อโหสิ   พนฺธุมตี  นาม  เทวี  มาตา
อโหสิ   ชเนตฺตี   พนฺธุมสฺส   รญฺโญ   พนฺธุมตี   นาม  นครํ  ราชธานี
อโหสิ ฯ
     [๑๒]  อถโข  ภิกฺขเว  วิปสฺสี  โพธิสตฺโต  ตุสิตา  กายา จวิตฺวา
สโต สมฺปชาโน มาตุ กุจฺฉึ โอกฺกมิ ฯ อยเมตฺถ ธมฺมตา ฯ
     [๑๓]  ธมฺมตา  เอกา  ภิกฺขเว  ยทา  โพธิสตฺโต  ตุสิตา  กายา
จวิตฺวา   มาตุ   กุจฺฉึ   โอกฺกมติ  ฯ  อถ  สเทวเก  โลเก  สมารเก
สพฺรหฺมเก    สสฺสมณพฺราหฺมณิยา    ปชาย   สเทวมนุสฺสาย   อปฺปมาโณ
โอฬาโร   ๑-   โอภาโส  โลเก  ปาตุภวติ  อติกฺกมฺเมว  ๒-  เทวานํ
เทวานุภาวํ  ฯ  ยาปิ  ตา โลกนฺตริกา อฆา อสํวุตา [๓]- อนฺธการติมิสา
@เชิงอรรถ:  ยุ. อุฬาโร ฯ อิโต ปรํ อีทิสเมว ฯ  ยุ. อติกฺกมฺม ฯ อิโต ปรํ อีทิสเมว ฯ  ม.
@ ม. ยุ. อนฺธการา ฯ
ยตฺถปิเม    จนฺทิมสุริยา    เอวํมหิทฺธิกา    เอวํมหานุภาวา    อาภาย
นานุโภนฺติ    ตตฺถปิ    อปฺปมาโณ    โอฬาโร    โอภาโส   ปาตุภวติ
อติกฺกมฺเมว   เทวานํ   เทวานุภาวํ   ฯ  เยปิ  ตตฺถ  สตฺตา  อุปปนฺนา
เตปิ    เตโนภาเสน    อญฺญมญฺญํ    สญฺชานนฺติ   อญฺเญปิ   กิร   โภ
สนฺติ   สตฺตา   อิธูปปนฺนาติ   ฯ  อยญฺจ  ทสสหสฺสี  โลกธาตุ  สงฺกมฺปติ
สมฺปกมฺปติ   สมฺปเวเธติ   อปฺปมาโณ   จ   โอฬาโร  โอภาโส  โลเก
ปาตุภวติ อติกฺกมฺเมว เทวานํ เทวานุภาวํ ฯ อยเมตฺถ ธมฺมตา ฯ
     [๑๔]   ธมฺมตา   เอสา  ภิกฺขเว  ยทา  โพธิสตฺโต  มาตุ  กุจฺฉึ
โอกฺกนฺโต โหติ จตฺตาโร [๑]- เทวปุตฺตา จาตุทฺทิสํ ๒- รกฺขาย อุปคจฺฉนฺติ
มา    นํ    โพธิสตฺตํ    วา    โพธิสตฺตมาตรํ   วา   มนุสฺโส   วา
อมนุสฺโส วา โกจิ [๓]- วิเหเฐสีติ ฯ อยเมตฺถ ธมฺมตา ฯ
     [๑๕]   ธมฺมตา   เอสา  ภิกฺขเว  ยทา  โพธิสตฺโต  มาตุ  กุจฺฉึ
โอกฺกนฺโต    โหติ   ปกติยา   สีลวตี   โพธิสตฺตมาตา   โหติ   วิรตา
ปาณาติปาตา   วิรตา   อทินฺนาทานา  วิรตา  กาเมสุมิจฺฉาจารา  วิรตา
มุสาวาทา วิรตา สุราเมรยมชฺชปมาทฏฺฐานา ฯ อยเมตฺถ ธมฺมตา ฯ
     [๑๖]   ธมฺมตา   เอสา  ภิกฺขเว  ยทา  โพธิสตฺโต  มาตุ  กุจฺฉึ
โอกฺกนฺโต    โหติ    น   โพธิสตฺตมาตุ   ปุริเสสุ   มานสํ   อุปฺปชฺชติ
กามคุณูปสํหิตํ   อนติกฺกมนิยา   ว   ๔-   โพธิสตฺตมาตา   โหติ  เกนจิ
ปุริเสน รตฺตจิตฺเตน ฯ อยเมตฺถ ธมฺมตา ฯ
     [๑๗]   ธมฺมตา   เอสา  ภิกฺขเว  ยทา  โพธิสตฺโต  มาตุ  กุจฺฉึ
@เชิงอรรถ:  ม. ยุ. นํ ฯ  ม. จตุทฺทิสํ ฯ  ม. ยุ. วา ฯ  ม. ยุ. จ ฯ
โอกฺกนฺโต   โหติ  ลาภินี  โพธิสตฺตมาตา  โหติ  ปญฺจนฺนํ  กามคุณานํ  ฯ
สา    ปญฺจหิ    กามคุเณหิ    สมปฺปิตา   สมงฺคิภูตา   ปริจาเรติ   ฯ
อยเมตฺถ ธมฺมตา ฯ
     [๑๘]   ธมฺมตา   เอสา  ภิกฺขเว  ยทา  โพธิสตฺโต  มาตุ  กุจฺฉึ
โอกฺกนฺโต   โหติ   น   โพธิสตฺตมาตุ   โกจิเทว   อาพาโธ  อุปฺปชฺชติ
สุขินี   โพธิสตฺตมาตา   โหติ  อกิลนฺตกายา  โพธิสตฺตญฺจ  โพธิสตฺตมาตา
ติโรกุจฺฉิคตํ   ปสฺสติ   สพฺพงฺคปจฺจงฺคํ   ๑-   อหีนินฺทฺริยํ  ฯ  เสยฺยถาปิ
ภิกฺขเว   มณิเวฬุริโย   สุโภ   ชาติมา   อฏฺฐํโส  สุปริกมฺมกโต  อจฺโฉ
วิปฺปสนฺโน     สพฺพาการสมฺปนฺโน    ตตฺรสฺส    สุตฺตํ    อาวุตํ    นีลํ
วา   ปีตํ  วา  โลหิตกํ  ๒-  วา  โอทาตํ  วา  ปณฺฑุสุตฺตํ  วา  ตเมนํ
จกฺขุมา  ปุริโส  หตฺเถสุ  กริตฺวา  ปจฺจเวกฺเขยฺย  อยํ  โข  มณิเวฬุริโย
สุโภ     ชาติมา     อฏฺฐํโส    สุปริกมฺมกโต    อจฺโฉ    วิปฺปสนฺโน
สพฺพาการสมฺปนฺโน   ตตฺรสฺส   ๓-   สุตฺตํ   อาวุตํ  นีลํ  วา  ปีตํ  วา
โลหิตกํ   วา   โอทาตํ   วา   ปณฺฑุสุตฺตํ  วา  เอวเมว  โข  ภิกฺขเว
ยทา   โพธิสตฺโต   มาตุ   กุจฺฉึ   โอกฺกนฺโต   โหติ  น  โพธิสตฺตมาตุ
โกจิเทว     อาพาโธ    อุปฺปชฺชติ    สุขินี    โพธิสตฺตมาตา    โหติ
อกิลนฺตกายา    โพธิสตฺตญฺจ    โพธิสตฺตมาตา    ติโรกุจฺฉิคตํ    ปสฺสติ
สพฺพงฺคปจฺจงฺคํ ๑- อหีนินฺทฺริยํ ฯ อยเมตฺถ ธมฺมตา ฯ
     [๑๙] ธมฺมตา เอสา ภิกฺขเว สตฺตาหชาเต โพธิสตฺเต โพธิสตฺตมาตา
กาลํ กโรติ ตุสิตํ กายํ อุปปชฺชติ ฯ อยเมตฺถ ธมฺมตา ฯ
@เชิงอรรถ:  โป. ยุ. สพฺพงฺคปจฺจงฺคึ ฯ  ม. ยุ. โลหิตํ ฯ  ม. ยุ. ตตฺริทํ ฯ
     [๒๐]   ธมฺมตา   เอสา   ภิกฺขเว   ยถา  อญฺญา  อิตฺถิกา  นว
วา  ทส  วา  มาเส  คพฺภํ  กุจฺฉินา  ปริหริตฺวา วิชายนฺติ น เหวํ [๑]-
โพธิสตฺตมาตา   วิชายติ   ฯ  ทเสว  มาสานิ  โพธิสตฺตํ  โพธิสตฺตมาตา
กุจฺฉินา ปริหริตฺวา วิชายติ ฯ อยเมตฺถ ธมฺมตา ฯ
     [๒๑]   ธมฺมตา  เอสา  ภิกฺขเว  ยถา  อญฺญา  อิตฺถิกา  นิสินฺนา
วา   นิปนฺนา   วา   วิชายนฺติ   น   เหวํ   โพธิสตฺตํ  โพธิสตฺตมาตา
วิชายติ   ฐิตา   จ   โพธิสตฺตํ   โพธิสตฺตมาตา  วิชายติ  ฯ  อยเมตฺถ
ธมฺมตา ฯ
     [๒๒]  ธมฺมตา  เอสา  ภิกฺขเว  ยทา  โพธิสตฺโต  มาตุ กุจฺฉิสฺมา
นิกฺขมติ   เทวา   ปฐมํ   ปฏิคฺคณฺหนฺติ   ปจฺฉา   มนุสฺสา  ฯ  อยเมตฺถ
ธมฺมตา ฯ
     [๒๓]  ธมฺมตา  เอสา  ภิกฺขเว  ยทา  โพธิสตฺโต  มาตุ กุจฺฉิสฺมา
นิกฺขมติ   อปฺปตฺโต   จ   ๒-   โพธิสตฺโต   ปฐวึ  โหติ  จตฺตาโร  นํ
เทวปุตฺตา   ปฏิคฺคเหตฺวา   มาตุ   ปุรโต   ฐเปนฺติ   อตฺตมนา   เทวิ
โหหิ มเหสกฺโข เต ปุตฺโต อุปฺปนฺโนติ ฯ อยเมตฺถ ธมฺมตา ฯ
     [๒๔]  ธมฺมตา  เอสา  ภิกฺขเว  ยทา  โพธิสตฺโต  มาตุ กุจฺฉิสฺมา
นิกฺขมติ  วิสโท  ๒-  ว  นิกฺขมติ อมกฺขิโต อุทฺเทน ๓- อมกฺขิโต เสเมฺหน
อมกฺขิโต   รุหิเรน   อมกฺขิโต   เกนจิ   อสุจินา   สุทฺโธ  วิสุทฺโธ  ฯ
เสยฺยถาปิ   ภิกฺขเว   มณิรตนํ  กาสิเก  วตฺเถ  นิกฺขิตฺตํ  เนว  มณิรตนํ
กาสิกํ   วตฺถํ   มกฺเขติ   นปิ   กาสิกํ   วตฺถํ   มณิรตนํ   มกฺเขติ  ตํ
@เชิงอรรถ:  ม. ยุ. ว. ฯ  โป. วิสุทฺโธ ฯ  ม. ยุ. อุเทน ฯ  ม. ยุ. วิสโท ฯ
กิสฺส  เหตุ  อุภินฺนํ  สุทฺธตฺตา  เอวเมว  โข  ภิกฺขเว  ยทา  โพธิสตฺโต
มาตุ  กุจฺฉิสฺมา  นิกฺขมติ  วิสโท  ๑-  ว  นิกฺขมติ  อมกฺขิโต อุทฺเทน ๒-
อมกฺขิโต   เสเมฺหน   อมกฺขิโต   รุหิเรน   อมกฺขิโต   เกนจิ  อสุจินา
สุทฺโธ วิสุทฺโธ ๓- ฯ อยเมตฺถ ธมฺมตา ฯ
     [๒๕]  ธมฺมตา  เอสา  ภิกฺขเว  ยทา  โพธิสตฺโต  มาตุ กุจฺฉิสฺมา
นิกฺขมติ    เทฺว    อุทกสฺส   ธารา   อนฺตลิกฺขา   ปาตุภวนฺติ   เอกา
สีตสฺส    เอกา    อุณฺหสฺส   เยน   โพธิสตฺตสฺส   อุทกกิจฺจํ   กโรนฺติ
มาตุ จ ฯ อยเมตฺถ ธมฺมตา ฯ
     [๒๖]   ธมฺมตา  เอสา  ภิกฺขเว  สมฺปติชาโต  โพธิสตฺโต  สเมหิ
ปาเทหิ   ปติฏฺฐหิตฺวา   อุตฺตเรนาภิมุโข   ๔-  สตฺตปทวีติหาเรน  คจฺฉติ
เสตมฺหิ   ฉตฺเต   อนุธาริยมาเน   ๕-   สพฺพา  จ  ทิสา  อนุวิโลเกติ
อาสภิญฺจ    วาจํ    ภาสติ    อคฺโคหมสฺมิ    โลกสฺส    เชฏฺโฐหมสฺมิ
โลกสฺส    เสฏฺโฐหมสฺมิ    โลกสฺส    อยมนฺติมา    เม   ๖-   ชาติ
นตฺถิทานิ ปุนพฺภโวติ ฯ อยเมตฺถ ธมฺมตา ฯ
     [๒๗]  ธมฺมตา  เอสา  ภิกฺขเว  ยทา  โพธิสตฺโต  มาตุ กุจฺฉิสฺมา
นิกฺขมติ  อถ  สเทวเก  โลเก  สมารเก  สพฺรหฺมเก  สสฺสมณพฺราหฺมณิยา
ปชาย    สเทวมนุสฺสาย   อปฺปมาโณ   โอฬาโร   โอภาโส   ปาตุภวติ
อติกฺกมฺเมว   เทวานํ   เทวานุภาวํ   ฯ  ยาปิ  ตา  โลกนฺตริกา  อฆา
อสํวุตา   [๗]-   อนฺธการติมิสา   ยตฺถปิเม  จนฺทิมสุริยา  เอวํมหิทฺธิกา
เอวํมหานุภาวา   อาภาย   นานุโภนฺติ   ตตฺถปิ   อปฺปมาโณ   โอฬาโร
@เชิงอรรถ:  โป. วิสุทฺโธ ฯ  ม. ยุ. อุเทน ฯ  ม. ยุ. วิสโท ฯ  ม. อุตฺตเรน มุโข ฯ
@ยุ. อุตฺตราภิมุโข ฯ  ยุ. อนุหีรมาเน ฯ  ม. ยุ. เมสทฺโท นตฺถิ ฯ
@ ม. ยุ. อนฺธการา ฯ
โอภาโส   ปาตุภวติ  อติกฺกมฺเมว  เทวานํ  เทวานุภาวํ  ฯ  เยปิ  ตตฺถ
สตฺตา    อุปปนฺนา    เตปิ    เตโนภาเสน    อญฺญมญฺญํ    สญฺชานนฺติ
อญฺเญปิ   กิร   โภ   สนฺติ   สตฺตา  อิธูปปนฺนาติ  ฯ  อยญฺจ  ทสสหสฺสี
โลกธาตุ    สงฺกมฺปติ    สมฺปกมฺปติ    สมฺปเวเธติ    อปฺปมาโณ    จ
โอฬาโร    โอภาโส    โลเก    ปาตุภวติ    อติกฺกมฺเมว    เทวานํ
เทวานุภาวํ ฯ อยเมตฺถ ธมฺมตา ฯ
     [๒๘]  [๑]-  ชาเต  โข  ปน ภิกฺขเว วิปสฺสิมฺหิ กุมาเร พนฺธุมโต
รญฺโญ   ปฏิเวเทสุํ   ปุตฺโต  เต  เทว  ชาโต  ตํ  เทโว  ปสฺสตูติ  ฯ
อทฺทสา  โข  ภิกฺขเว  พนฺธุมา  ราชา  วิปสฺสึ  กุมารํ  ทิสฺวา  เนมิตฺเต
พฺราหฺมเณ   อามนฺตาเปตฺวา   เอตทโวจ   ปสฺสนฺตุ   โภนฺโต  เนมิตฺตา
พฺราหฺมณา    กุมารนฺติ   ฯ   อทฺทสํสุ   โข   ภิกฺขเว   นํ   เนมิตฺตา
พฺราหฺมณา   วิปสฺสึ   กุมารํ  ทิสฺวา  พนฺธุมนฺตํ  ๒-  ราชานํ  เอตทโวจุํ
อตฺตมโน  เทว  โหหิ  มเหสกฺโข  เต  [๓]- ปุตฺโต อุปฺปนฺโน ลาภา เต
มหาราช   สุลทฺธนฺเต   มหาราช   ยสฺส   เต  กุเล  เอวรูโป  ปุตฺโต
อุปฺปนฺโน     อยํ    หิ    เทว    กุมาโร    ทฺวตฺตึสมหาปุริสลกฺขเณหิ
สมนฺนาคโต   เยหิ  สมนฺนาคตสฺส  มหาปุริสสฺส  เทฺว  ว  คติโย  ภวนฺติ
อนญฺญา   สเจ   อคารํ   อชฺฌาวสติ   ราชา  โหติ  จกฺกวตฺติ  ธมฺมิโก
ธมฺมราชา  จาตุรนฺโต  วิชิตาวี  ชนปทฏฺฐาวริยปฺปตฺโต สตฺตรตนสมนฺนาคโต
ตสฺสิมานิ    สตฺตรตนานิ    ภวนฺติ    เสยฺยถีทํ    จกฺกรตนํ   หตฺถิรตนํ
อสฺสรตนํ     มณิรตนํ     อิตฺถีรตนํ     คหปติรตนํ    ปรินายกรตนเมว
@เชิงอรรถ:  โป. ธมฺมตา เอสา ฯ  ยุ. พนฺธุมํ ฯ  ยุ. เทฺว ฯ
สตฺตมํ   ปโรสหสฺสํ   โข   ปนสฺส   ปุตฺตา   ภวนฺติ   สูรา  วีรงฺครูปา
ปรเสนปฺปมทฺทนา    ๑-   โส   อิมํ   ปฐวึ   สาครปริยนฺตํ   อทณฺเฑน
อสตฺเถน   ธมฺเมน   อภิวิชิย   อชฺฌาวสติ   สเจ  โข  ปน  อคารสฺมา
อนคาริยํ ปพฺพชติ อรหํ โหติ สมฺมาสมฺพุทฺโธ โลเก วิวฏจฺฉโท ฯ
     {๒๘.๑}   กตเมหิ  จายํ  เทว  กุมาโร  ทฺวตฺตึสมหาปุริสลกฺขเณหิ
สมนฺนาคโต   เยหิ  สมนฺนาคตสฺส  มหาปุริสสฺส  เทฺว  ว  คติโย  ภวนฺติ
อนญฺญา  สเจ  อคารํ  อชฺฌาวสติ ราชา โหติ จกฺกวตฺติ ธมฺมิโก ธมฺมราชา
จาตุรนฺโต     วิชิตาวี     ชนปทฏฺฐาวริยปฺปตฺโต    สตฺตรตนสมนฺนาคโต
ตสฺสิมานิ   สตฺตรตนานิ   ภวนฺติ   เสยฺยถีทํ   จกฺกรตนํ  ฯเปฯ  อภิวิชิย
อชฺฌาวสติ   สเจ  โข  ปน  อคารสฺมา  อนคาริยํ  ปพฺพชติ  อรหํ  โหติ
สมฺมาสมฺพุทฺโธ โลเก วิวฏจฺฉโท ฯ
     [๒๙]  อยํ  หิ  เทว  กุมาโร สุปฺปติฏฺฐิตปาโท ยํปายํ เทว กุมาโร
สุปฺปติฏฺฐิตปาโท อิทมฺปิสฺส มหาปุริสสฺส มหาปุริสลกฺขณํ ภวติ ฯ
     อิมสฺส   เทว   กุมารสฺส   เหฏฺฐาปาทตเลสุ   จกฺกานิ   ชาตานิ
สหสฺสารานิ   สเนมิกานิ   สนาภิกานิ   สพฺพาการปริปูรานิ   ยํปิ   เทว
อิมสฺส   กุมารสฺส   เหฏฺฐาปาทตเลสุ   จกฺกานิ   ชาตานิ   สหสฺสารานิ
สเนมิกานิ   สนาภิกานิ   สพฺพาการปริปูรานิ  อิทมฺปิสฺส  ๒-  มหาปุริสสฺส
มหาปุริสลกฺขณํ ภวติ ฯ
@เชิงอรรถ:  ปรเสนาปมทฺทนาติปิ ปาเฐน ภวิตพฺพํ ฯ  ม. อิทมฺปิมสฺส ฯ
          อยํ หิ เทว กุมาโร อายตปณฺหิ ฯ
          อยํ หิ เทว กุมาโร ทีฆงฺคุลี ฯ
          อยํ หิ เทว กุมาโร มุทุตลนหตฺถปาโท ๑- ฯ
          อยํ หิ เทว กุมาโร ชาลหตฺถปาโท ฯ
          อยํ หิ เทว กุมาโร อุสฺสงฺขปาโท ฯ
          อยํ หิ เทว กุมาโร เอณิชงฺโฆ ฯ
          อยํ หิ เทว กุมาโร ฐิตโก ว อโนนมนฺโต อุโภหิ
ปาณิตเลหิ ชนฺนุกานิ ปริมสติ ๒- ปริมชฺชติ ฯ
          อยํ หิ เทว กุมาโร โกโสหิตวตฺถคุโยฺห ฯ
          อยํ หิ เทว กุมาโร สุวณฺณวณฺโณ กาญฺจนสนฺนิภตโจ ๓- ฯ
          อยํ หิ เทว กุมาโร สุขุมจฺฉวี สุขุมตฺตา ฉวิยา รโชชลฺลํ
กาเย น อุปลิปฺปติ ๔- ฯ
          อยํ หิ เทว กุมาโร เอเกกโลโม เอเกกานิ โลมานิ
โลมกูเปสุ ชาตานิ ฯ
          อยํ หิ เทว กุมาโร อุทฺธคฺคโลโม อุทฺธคฺคานิ โลมานิ
ชาตานิ นีลานิ อญฺชนวณฺณานิ กุณฺฑลาวตฺตานิ ทกฺขิณาวตฺตชาตานิ ฯ
          อยํ หิ เทว กุมาโร พฺรหฺมุชุคตฺโต ฯ
          อยํ หิ เทว กุมาโร สตฺตุสฺสโท ฯ
@เชิงอรรถ:  อฏฺฐกถายํ มุทุตลุนหตฺถปาโท ฯ  ม. ปรามสติ ฯ  ม. ยุ. กาญฺจนสนฺนิภตฺตโจ ฯ
@ อุปลิมฺปตีติปิ ปาโฐ ฯ
         อยํ หิ เทว กุมาโร สีหปุพฺพทฺธกาโย ฯ
         อยํ หิ เทว กุมาโร ปิตฺตนฺตรํโส ๑- ฯ
         อยํ หิ เทว กุมาโร นิโคฺรธปริมณฺฑโล ยาวตกฺวสฺส กาโย
ตาวตกฺวสฺส พฺยาโม ยาวตกฺวสฺส พฺยาโม ตาวตกฺวสฺส กาโย ฯ
         อยํ หิ เทว กุมาโร สมวฏฺฏกฺขนฺโธ ฯ
         อยํ หิ เทว กุมาโร รสคฺคสคฺคี ฯ
         อยํ หิ เทว กุมาโร สีหหนุ ฯ
         อยํ หิ เทว กุมาโร จตฺตาฬีสทนฺโต ฯ
         อยํ หิ เทว กุมาโร สมทนฺโต ฯ
         อยํ หิ เทว กุมาโร อวิรฬทนฺโต ๒- ฯ
         อยํ หิ เทว กุมาโร สุสุกฺกทาโฐ ฯ
         อยํ หิ เทว กุมาโร ปหูตชิโวฺห ฯ
         อยํ หิ เทว กุมาโร พฺรหฺมสฺสโร กรวิกภาณี ฯ
         อยํ หิ เทว กุมาโร อภินีลเนตฺโต ฯ
         อยํ หิ เทว กุมาโร โคปขุโม ฯ
     อิมสฺส  เทว  กุมารสฺส  อุณฺณา  ภมุกนฺตเร  ชาตา  โอทาตา  มุทุ
ตูลสนฺนิภา   ฯ  ยํปิ  เทว  อิมสฺส  กุมารสฺส  อุณฺณา  ภมุกนฺตเร  ชาตา
โอทาตา มุทุ ตูลสนฺนิภา [๓]-@เชิงอรรถ:  สี. ม. ยุ. จิตนฺตรํโส ฯ  สี. ยุ. อวิวรทนฺโต ฯ  สพฺพโปตฺถเกสุ เอตฺถนฺตเร
@อิทมฺปิมสฺส มหาปุริสสฺส มหาปุริสลกฺขณํ ภวตีติ อิเม ปาฐา ปากฏา ฯ
     อยํ   หิ   เทว   กุมาโร   อุณฺหีสสีโส   ยํปายํ   เทว  กุมาโร
อุณฺหีสสีโส อิทมฺปิสฺส มหาปุริสสฺส มหาปุริสลกฺขณํ ภวติ ฯ
     [๓๐]   อิเมหิ  โข  อยํ  เทว  กุมาโร  ทฺวตฺตึสมหาปุริสลกฺขเณหิ
สมนฺนาคโต    เยหิ   สมนฺนาคตสฺส   มหาปุริสสฺส   เทฺว   ว   คติโย
ภวนฺติ   อนญฺญา   สเจ   อคารํ   อชฺฌาวสติ   ราชา  โหติ  จกฺกวตฺติ
ธมฺมิโก    ธมฺมราชา    จาตุรนฺโต    วิชิตาวี    ชนปทฏฺฐาวริยปฺปตฺโต
สตฺตรตนสมนฺนาคโต     ตสฺสิมานิ    สตฺตรตนานิ    ภวนฺติ    เสยฺยถีทํ
จกฺกรตนํ    หตฺถิรตนํ    อสฺสรตนํ    มณิรตนํ    อิตฺถีรตนํ   คหปติรตนํ
ปรินายกรตนเมว   สตฺตมํ   ปโรสหสฺสํ   โข   ปนสฺส   ปุตฺตา   ภวนฺติ
สูรา   วีรงฺครูปา   ปรเสนปฺปมทฺทนา   โส   อิมํ   ปฐวึ  สาครปริยนฺตํ
อทณฺเฑน    อสตฺเถน   ธมฺเมน   สเมน   อภิวิชิย   อชฺฌาวสติ   สเจ
โข   ปน   อคารสฺมา   อนคาริยํ  ปพฺพชติ  อรหํ  โหติ  สมฺมาสมฺพุทฺโธ
โลเก วิวฏจฺฉโท โหติ ฯ
     [๓๑]   อถโข   ภิกฺขเว   พนฺธุมา  ราชา  เนมิตฺเต  พฺราหฺมเณ
อหเตหิ  วตฺเถหิ  อจฺฉาเทตฺวา  ๑-  สพฺพกาเมหิ  สนฺตปฺเปสิ  ฯ  อถโข
ภิกฺขเว   พนฺธุมา  ราชา  วิปสฺสิสฺส  กุมารสฺส  ธาติโย  อุปฏฺฐาเปสิ  ฯ
อญฺญา   ขีรํ   ปาเยนฺติ   อญฺญา   นฺหาเปนฺติ   ๒-   อญฺญา  ธาเรนฺติ
อญฺญา   องฺเกน   ปริหรนฺติ   ฯ  ชาตสฺส  โข  ปน  ภิกฺขเว  วิปสฺสิสฺส
กุมารสฺส   เสตจฺฉตฺตํ   ธารยิตฺถ   ทิวา  เจว  รตฺตึ  จ  มา  นํ  สีตํ
@เชิงอรรถ:  ม. ยุ. อจฺฉาทาเปตฺวา ฯ  นหาเปนฺตีติ ปาเฐน ภวิตพฺพํ ฯ
วา  อุณฺหํ  วา  ติณํ  วา  รโช  วา  อุสฺสาโว วาติ [๑]- ฯ ชาโต โข
ปน  ภิกฺขเว  วิปสฺสี  กุมาโร  พหุโน  ชนสฺส  ปิโย  อโหสิ  มนาโป  ฯ
เสยฺยถาปิ   ภิกฺขเว   อุปฺปลํ   วา   ปทุมํ   วา  ปุณฺฑรีกํ  วา  พหุโน
ชนสฺส   ปิยํ   มนาปํ   เอวเมว  โข  ภิกฺขเว  วิปสฺสี  กุมาโร  พหุโน
ชนสฺส ปิโย อโหสิ มนาโป ฯ สฺวาสฺสุทํ องฺเกเนว องฺกํ ปริหริยติ ฯ
     {๓๑.๑}  ชาโต โข ปน ภิกฺขเว วิปสฺสี กุมาโร [๒]- มญฺชุสฺสโร จ
อโหสิ   วคฺคุสฺสโร  จ  มธุรสฺสโร  จ  เปมนียสฺสโร  จ  ฯ  เสยฺยถาปิ
ภิกฺขเว   หิมวนฺเต   ปพฺพเต   กรวิกา  นาม  สกุณชาติ  มญฺชุสฺสรา  จ
วคฺคุสฺสรา  จ  มธุรสฺสรา  จ  เปมนียสฺสรา  จ  เอวเมว  โข  ภิกฺขเว
วิปสฺสี   กุมาโร   มญฺชุสฺสโร  จ  อโหสิ  วคฺคุสฺสโร  จ  มธุรสฺสโร  จ
เปมนียสฺสโร จ ฯ
     {๓๑.๒}  ชาตสฺส  โข  ปน ภิกฺขเว วิปสฺสิสฺส กุมารสฺส กมฺมวิปากชํ
ทิพฺพจกฺขุํ  ปาตุรโหสิ  เยน  ทูรํ  ๓-  สมนฺตา  โยชนํ  ปสฺสติ ทิวา เจว
รตฺตึ  จ  ฯ  ชาโต  โข  ปน  ภิกฺขเว  วิปสฺสี กุมาโร อนิมฺมิสฺสนฺโต ๔-
เปกฺขติ  เสยฺยถาปิ  ภิกฺขเว  เทวตา  ๕-  ตาวตึสา  อนิมฺมิสฺสนฺตา  ๔-
เปกฺขนฺติ เอวเมว โข ภิกฺขเว วิปสฺสี กุมาโร อนิมฺมิสฺสนฺโต ๔- เปกฺขติ ๖- ฯ
ชาตสฺส  โข  ปน  ภิกฺขเว  วิปสฺสิสฺส กุมารสฺส [๗]- วิปสฺสีเตฺวว สมญฺญา
อุทปาทิ ฯ
     {๓๑.๓}  อถโข  ภิกฺขเว  พนฺธุมา  ราชา  อฏฺฏกรเณ ๘- นิสินฺโน
วิปสฺสึ  กุมารํ  องฺเก  นิสีทาเปตฺวา  อฏฺเฏ  ๙-  อนุสาสติ  ฯ ตตฺร สุทํ
ภิกฺขเว  วิปสฺสี  กุมาโร ปิตุ องฺเก นิสินฺโน วิเจยฺย วิเจยฺย อตฺเถ ปนายติ
ญาเณน ๑๐-@เชิงอรรถ:  ม. พาธยิตฺถาติ ฯ ยุ. พาธติ ฯ  ม. พฺรหฺมสฺสโร ฯ  ม. ยุ. สุทํ ฯ
@ ม. ยุ. อนิมิสนฺโต ฯ  ม. ยุ. เทวา ฯ  สพฺพโปตฺถเกสุ อิติสทฺโท ทิสฺสติ ฯ
@ ม. ยุ. วิปสฺสี ฯ  ม. ยุ. อตฺถกรเณ ฯ  ม. ยุ. อตฺเถ ฯ อิโต ปรํ อีทิสเมว ฯ
@๑๐ ม. ยุ. ญาเยน ฯ อิโต ปรํ อีทิสเมว ฯ
วิเจยฺย  วิเจยฺย  กุมาโร  อฏฺเฏ  ปนายติ  ญาเณนาติ  ฯ อถโข ภิกฺขเว
วิปสฺสิสฺส   กุมารสฺส   ภิยฺโยโส   มตฺตาย  [๑]-  วิปสฺสีเตฺวว  สมญฺญา
อุทปาทิ  ฯ  อถโข  ภิกฺขเว  พนฺธุมา  ราชา  วิปสฺสิสฺส  กุมารสฺส  ตโย
ปาสาเท   การาเปสิ   เอกํ   วสฺสิกํ   เอกํ   เหมนฺติกํ  เอกํ  คิมฺหิกํ
ปญฺจกามคุณานิ   อุปฏฺฐาเปสิ   ฯ   ตตฺร  สุทํ  ภิกฺขเว  วิปสฺสี  กุมาโร
วสฺสิเก  ปาสาเท [๒]- จตฺตาโร มาเส นิปฺปุริเสหิ ตุริเยหิ ปริจารยมาโน
น เหฏฺฐาปาสาทํ โอโรหตีติ ฯ
                      ปฐมภาณวารํ ฯ
     [๓๒]  อถโข  ภิกฺขเว  วิปสฺสี  กุมาโร  พหุนฺนํ ๓- วสฺสานํ พหุนฺนํ
วสฺสสตานํ   พหุนฺนํ  วสฺสสหสฺสานํ  อจฺจเยน  สารถึ  อามนฺเตสิ  โยเชหิ
สมฺม  สารถิ  ภทฺทานิ  ภทฺทานิ  ยานานิ  อุยฺยานภูมึ  คจฺฉาม  สุภูมึ  ๔-
ทสฺสนายาติ  ฯ  เอวํ  เทวาติ  โข  ภิกฺขเว  สารถิ  วิปสฺสิสฺส กุมารสฺส
ปฏิสฺสุตฺวา    ภทฺทานิ   ภทฺทานิ   ยานานิ   โยเชตฺวา   วิปสฺสิกุมารสฺส
ปฏิเวเทสิ  ยุตฺตานิ  โข  เต  เทว  ภทฺทานิ  ภทฺทานิ  ยานานิ ยสฺสทานิ
กาลํ   มญฺญสีติ   ฯ  อถโข  ภิกฺขเว  วิปสฺสี  กุมาโร  ภทฺรํ  ๕-  ยานํ
อภิรุหิตฺวา ๖- ภทฺเทหิ ภทฺเทหิ ยาเนหิ อุยฺยานภูมึ นิยฺยาสิ ฯ
     {๓๒.๑}   อทฺทสา   โข   ภิกฺขเว   วิปสฺสี  กุมาโร  อุยฺยานภูมึ
นิยฺยนฺโต    ปุริสํ    ชิณฺณํ    โคปานสิวงฺกํ   ภคฺคํ   ๗-   ทณฺฑปรายนํ
ปเวธมานํ   คจฺฉนฺตํ   อาตุรํ   คตโยพฺพนํ   ทิสฺวา   สารถึ  อามนฺเตสิ
อยํ   ปน   สมฺม  สารถิ  ปุริโส  กึกโต  เกสาปิสฺส  น  ยถา  อญฺเญสํ
@เชิงอรรถ:  ม. ยุ. วิปสฺสี ฯ  ยุ. วสฺสิเก ฯ  ม. พหูนํ ฯ อิโต ปรํ อีทิสเมว ฯ
@ ยุ. ภูมึ ฯ  ม. ภทฺทํ ภทฺทํ ฯ ยุ. ภทฺทํ ฯ อิโต ปรํ อีทิสเมว ฯ
@ โป. อภิรุยฺหิตฺวา ฯ  ม. ยุ. โภคฺคํ ฯ อิโต ปรํ อีทิสเมว ฯ
กาโยปิสฺส   น   ยถา   อญฺเญสนฺติ   ฯ   เอโส   โข   เทว  ชิณฺโณ
นามาติ   ฯ   กึ   ปเนโส   สมฺม  สารถิ  ชิณฺโณ  นามาติ  ฯ  เอโส
โข   เทว   ชิณฺโณ   นาม   นทานิ  เตน  จิรํ  ชีวิตพฺพํ  ภวิสฺสตีติ  ฯ
กึ   ปน   สมฺม   สารถิ   อหํปิ  ชราธมฺโม  ชรํ  อนตีโตติ  ฯ  ตฺวญฺจ
เทว   มยญฺจมฺหา   สพฺเพ   ชราธมฺมา   ชรํ   อนตีตาติ   ฯ   เตนหิ
สมฺม   สารถิ   อลนฺทานชฺช   อุยฺยานภูมิยา   อิโต   ๑-  จ  อนฺเตปุรํ
ปจฺจนิยฺยาหีติ   ฯ   เอวํ   เทวาติ   โข   ภิกฺขเว   สารถิ  วิปสฺสิสฺส
กุมารสฺส   ปฏิสฺสุตฺวา   ตโต   จ   อนฺเตปุรํ   ปจฺจนิยฺยาสิ   ฯ  ตตฺร
สุทํ    ภิกฺขเว   วิปสฺสี   กุมาโร   อนฺเตปุรํ   คโต   ทุกฺขี   ทุมฺมโน
ปชฺฌายติ   ธิรตฺถุ   กิร   โภ   ชาติ   นาม  ยตฺร  หิ  นาม  ชาตสฺส
ชรา ปญฺญายิสฺสตีติ ฯ
     [๓๓]   อถโข  ภิกฺขเว  พนฺธุมา  ราชา  สารถึ  อามนฺตาเปตฺวา
เอตทโวจ   กจฺจิ   สมฺม   สารถิ   กุมาโร   อุยฺยานภูมิยา   อภิรมิตฺถ
กจฺจิ    สมฺม    สารถิ   กุมาโร   อุยฺยานภูมิยา   อตฺตมโน   อโหสีติ
น   โข   เทว   กุมาโร   อุยฺยานภูมิยา   อภิรมิตฺถ   น   โข  เทว
กุมาโร   อุยฺยานภูมิยา   อตฺตมโน   อโหสีติ  ฯ  กึ  ปน  สมฺม  สารถิ
อทฺทส กุมาโร อุยฺยานภูมึ นิยฺยนฺโตติ ฯ
     {๓๓.๑}   อทฺทสา   โข   เทว   กุมาโร  อุยฺยานภูมึ  นิยฺยนฺโต
ปุริสํ     ชิณฺณํ     โคปานสิวงฺกํ    ภคฺคํ    ทณฺฑปรายนํ    ปเวธมานํ
คจฺฉนฺตํ    อาตุรํ    คตโยพฺพนํ   ทิสฺวา   มํ   เอตทโวจ   อยํ   ปน
สมฺม    สารถิ    ปุริโส    กึกโต    เกสาปิสฺส    น    ยถาอญฺเญสํ
@เชิงอรรถ:  โป. อิโตปิ ฯ ม. ยุ. อิโตว ฯ อิโต ปรํ อีทิสเมว ฯ
กาโยปิสฺส   น   ยถา   อญฺเญสนฺติ  เอโส  โข  เทว  ชิณฺโณ  นามาติ
กึ   ปเนโส   สมฺม  สารถิ  ชิณฺโณ  นามาติ  เอโส  โข  เทว  ชิณฺโณ
นาม   นทานิ   เตน   จิรํ   ชีวิตพฺพํ  ภวิสฺสตีติ  กึ  ปน  สมฺม  สารถิ
อหํปิ   ชราธมฺโม   ชรํ   อนตีโตติ   ตฺวญฺจ   เทว  มยญฺจมฺหา  สพฺเพ
ชราธมฺมา    ชรํ    อนตีตาติ    เตนหิ   สมฺม   สารถิ   อลนฺทานชฺช
อุยฺยานภูมิยา    อิโต   จ   อนฺเตปุรํ   ปจฺจนิยฺยาหีติ   เอวํ   เทวาติ
โข   อหํ   เทว   วิปสฺสิสฺส  กุมารสฺส  ปฏิสฺสุตฺวา  ตโต  จ  อนฺเตปุรํ
ปจฺจนิยฺยาสึ   โส   โข  เทว  กุมาโร  อนฺเตปุรํ  คโต  ทุกฺขี  ทุมฺมโน
ปชฺฌายติ   ธิรตฺถุ   กิร   โภ   ชาติ   นาม  ยตฺร  หิ  นาม  ชาตสฺส
ชรา ปญฺญายิสฺสตีติ ฯ
     {๓๓.๒}    อถโข    ภิกฺขเว    พนฺธุมสฺส   รญฺโญ   เอตทโหสิ
มา   เหว  โข  วิปสฺสี  กุมาโร  น  รชฺชํ  กาเรสิ  มา  เหว  วิปสฺสี
กุมาโร    อคารสฺมา    อนคาริยํ    ปพฺพชิ   มา   เหว   เนมิตฺตานํ
พฺราหฺมณานํ   สจฺจํ   อสฺส   วจนนฺติ   ฯ   อถโข   ภิกฺขเว   พนฺธุมา
ราชา    วิปสฺสิสฺส    กุมารสฺส    ภิยฺโยโส   มตฺตาย   ปญฺจกามคุณานิ
อุปฏฺฐาเปสิ   ยถา   วิปสฺสี   กุมาโร   รชฺชํ   กาเรยฺย  ยถา  วิปสฺสี
กุมาโร    น   อคารสฺมา   อนคาริยํ   ปพฺพเชยฺย   ยถา   เนมิตฺตานํ
พฺราหฺมณานํ   มิจฺฉา   อสฺส  วจนํ  ๑-  ฯ  ตตฺร  สุทํ  ภิกฺขเว  วิปสฺสี
กุมาโร ปญฺจหิ กามคุเณหิ สมปฺปิโต สมงฺคิภูโต ปริจาเรติ ฯ
     [๓๔]   อถโข  ภิกฺขเว  วิปสฺสี  กุมาโร  พหุนฺนํ  วสฺสานํ  ฯเปฯ
อทฺทสา   โข   ภิกฺขเว   วิปสฺสี   กุมาโร  อุยฺยานภูมึ  นิยฺยนฺโต  ปุริสํ
@เชิงอรรถ:  โป. ม. วจนนฺติ ฯ
อาพาธิกํ   ทุกฺขิตํ  พาฬฺหคิลานํ  สเก  มุตฺตกรีเส  ปลิปนฺนํ  สยมานํ  ๑-
อญฺเญหิ    วุฏฺฐาปิยมานํ    อญฺเญหิ    สํเวสิยมานํ    ทิสฺวา    สารถึ
อามนฺเตสิ    อยํ   ปน   สมฺม   สารถิ   ปุริโส   กึกโต   อกฺขีนิปิสฺส
น  ยถา  อญฺเญสํ  สิโรปิสฺส  ๒-  น  ยถา  อญฺเญสนฺติ  ฯ  เอโส  โข
เทว   พฺยาธิโก   นามาติ   ฯ   กึ   ปเนโส  สมฺม  สารถิ  พฺยาธิโก
นามาติ   ฯ   เอโส   โข  เทว  พฺยาธิโก  นาม  อปฺเปวนาม  ตมฺหา
อาพาธา   วุฏฺฐเหยฺยาติ   ฯ  กึ  ปน  สมฺม  สารถิ  อหํปิ  พฺยาธิธมฺโม
พฺยาธึ   อนตีโตติ   ฯ   ตฺวญฺจ   เทว  มยญฺจมฺหา  สพฺเพ  พฺยาธิธมฺมา
พฺยาธึ   อนตีตาติ   ฯ  เตนหิ  สมฺม  สารถิ  อลนฺทานชฺช  อุยฺยานภูมิยา
อิโต  จ  อนฺเตปุรํ  ปจฺจนิยฺยาหีติ  ฯ  เอวํ  เทวาติ  โข ภิกฺขเว สารถิ
วิปสฺสิสฺส   กุมารสฺส   ปฏิสฺสุตฺวา   ตโต  จ  อนฺเตปุรํ  ปจฺจนิยฺยาสิ  ฯ
ตตฺร   สุทํ   ภิกฺขเว   วิปสฺสี  กุมาโร  อนฺเตปุรํ  คโต  ทุกฺขี  ทุมฺมโน
ปชฺฌายติ   ธิรตฺถุ   กิร   โภ   ชาติ   นาม  ยตฺร  หิ  นาม  ชาตสฺส
ชรา ปญฺญายิสฺสติ พฺยาธิ ปญฺญายิสฺสตีติ ฯ
     [๓๕]   อถโข  ภิกฺขเว  พนฺธุมา  ราชา  สารถึ  อามนฺตาเปตฺวา
เอตทโวจ   กจฺจิ    สมฺม   สารถิ   กุมาโร   อุยฺยานภูมิยา  อภิรมิตฺถ
กจฺจิ   สมฺม   สารถิ   กุมาโร   อุยฺยานภูมิยา   อตฺตมโน  อโหสีติ  ฯ
น  โข  เทว  กุมาโร  อุยฺยานภูมิยา  อภิรมิตฺถ  น  โข  เทว  กุมาโร
อุยฺยานภูมิยา   อตฺตมโน   อโหสีติ   ฯ   กึ  ปน  สมฺม  สารถิ  อทฺทส
@เชิงอรรถ:  สี. ม. ยุ. เสมานํ ฯ อิโต ปรํ อีทิสเมว ฯ  ม. ยุ. สโรปิสฺส ฯ อิโต ปรํ
@อีทิสเมว ฯ
กุมาโร   อุยฺยานภูมึ   นิยฺยนฺโตติ   ฯ   อทฺทสา   โข   เทว  กุมาโร
อุยฺยานภูมึ   นิยฺยนฺโต   ปุริสํ   อาพาธิกํ   ทุกฺขิตํ   พาฬฺหคิลานํ   สเก
มุตฺตกรีเส    ปลิปนฺนํ    สยมานํ    อญฺเญหิ    วุฏฺฐาปิยมานํ   อญฺเญหิ
สํเวสิยมานํ   ทิสฺวา   มํ   เอตทโวจ   อยํ  ปน  สมฺม  สารถิ  ปุริโส
กึกโต    อกฺขีนิปิสฺส    น    ยถา    อญฺเญสํ   สิโรปิสฺส   น   ยถา
อญฺเญสนฺติ    เอโส   โข   เทว   พฺยาธิโก   นามาติ   กึ   ปเนโส
สมฺม   สารถิ   พฺยาธิโก   นามาติ  เอโส  โข  เทว  พฺยาธิโก  นาม
อปฺเปวนาม   ตมฺหา   อาพาธา   วุฏฺฐเหยฺยาติ   กึ  ปน  สมฺม  สารถิ
อหํปิ    พฺยาธิธมฺโม    พฺยาธึ   อนตีโตติ   ตฺวญฺจ   เทว   มยญฺจมฺหา
สพฺเพ    พฺยาธิธมฺมา    พฺยาธึ    อนตีตาติ    เตนหิ   สมฺม   สารถิ
อลนฺทานชฺช    อุยฺยานภูมิยา    อิโต    จ    อนฺเตปุรํ   ปจฺจนิยฺยาหีติ
เอวํ  เทวาติ  โข  อหํ  เทว  วิปสฺสิสฺส  กุมารสฺส  ปฏิสฺสุตฺวา  ตโต จ
อนฺเตปุรํ  ปจฺจนิยฺยาสึ  เอโส  ๑-  โข  เทว  กุมาโร  อนฺเตปุรํ  คโต
ทุกฺขี   ทุมฺมโน   ปชฺฌายติ   ธิรตฺถุ   กิร   โภ   ชาติ   นาม   ยตฺร
หิ นาม ชาตสฺส ชรา ปญฺญายิสฺสติ พฺยาธิ ปญฺญายิสฺสตีติ ฯ
     {๓๕.๑}  อถโข  ภิกฺขเว  พนฺธุมสฺส รญฺโญ เอตทโหสิ มา เหว โข
วิปสฺสี  กุมาโร  น  รชฺชํ  กาเรสิ  มา  เหว  วิปสฺสี กุมาโร อคารสฺมา
อนคาริยํ    ปพฺพชิ    ๒-    มา    เหว    เนมิตฺตานํ   พฺราหฺมณานํ
สจฺจํ   อสฺส   วจนนฺติ   ฯ  อถโข  ภิกฺขเว  พนฺธุมา  ราชา  วิปสฺสิสฺส
กุมารสฺส    ภิยฺโยโส    มตฺตาย   ปญฺจกามคุณานิ   อุปฏฺฐาเปสิ   ยถา
@เชิงอรรถ:  ม. ยุ. โส โข ฯ  โป. ปพฺพชิโต ฯ
วิปสฺสี   กุมาโร  รชฺชํ  กาเรยฺย  ยถา  วิปสฺสี  กุมาโร  น  อคารสฺมา
อนคาริยํ   ปพฺพเชยฺย   ยถา   เนมิตฺตานํ   พฺราหฺมณานํ   มิจฺฉา  อสฺส
วจนํ  ๑-  ฯ  ตตฺร  สุทํ  ภิกฺขเว วิปสฺสี กุมาโร ปญฺจกามคุเณหิ สมปฺปิโต
สมงฺคิภูโต ปริจาเรติ ฯเปฯ
     [๓๖]  อทฺทสา  โข  ภิกฺขเว  วิปสฺสี  กุมาโร อุยฺยานภูมึ นิยฺยนฺโต
มหาชนกายํ   สนฺนิปติตํ   นานารตฺตานญฺจ   ทุสฺสานํ   วิลาตํ   กยิรมานํ
ทิสฺวา  สารถึ  อามนฺเตสิ  กึ  นุ  โข  โส  สมฺม  สารถิ  มหาชนกาโย
สนฺนิปติโต   นานารตฺตานญฺจ   ทุสฺสานํ  วิลาตํ  กริยตีติ  ฯ  เอโส  โข
เทว  กาลกโต  นามาติ  ฯ  เตนหิ  สมฺม  สารถิ  เยน  โส  กาลกโต
เตน  รถํ  เปเสหีติ  ฯ  เอวํ  เทวาติ  โข  ภิกฺขเว  สารถิ  วิปสฺสิสฺส
กุมารสฺส ปฏิสฺสุตฺวา เยน โส กาลกโต เยน รถํ เปเสสิ ๒- ฯ
     {๓๖.๑}  อทฺทสา  โข  ภิกฺขเว วิปสฺสี กุมาโร เปตํ กาลกตํ ทิสฺวา
สารถึ  อามนฺเตสิ  กึ  ปนายํ  สมฺม  สารถิ  กาลกโต  นามาติ ฯ เอโส
โข  เทว  กาลกโต  นาม  นทานิ  ตํ  ทกฺขนฺติ  ๓- มาตา วา ปิตา วา
อญฺเญ  วา  ญาติสาโลหิตา  โสปิ  น  ทกฺขิสฺสติ  มาตรํ  วา  ปิตรํ  วา
อญฺเญ   วา   ญาติสาโลหิเตติ   ฯ   กึ   ปน   สมฺม   สารถิ   อหํปิ
มรณธมฺโม  มรณํ  อนตีโต  มํปิ  น  ทกฺขนฺติ  ๔-  เทโว  วา  เทวี วา
อญฺเญ  วา  ญาติสาโลหิตา  อหํปิ  น  ทกฺขิสฺสามิ  เทวํ  วา  เทวึ  วา
อญฺเญ   วา   ญาติสาโลหิเตติ   ฯ   ตฺวญฺจ   เทว  มยญฺจมฺหา  สพฺเพ
มรณธมฺมา   มรณํ   อนตีตา   ตํปิ  น  ทกฺขนฺติ  เทโว  วา  เทวี  วา
@เชิงอรรถ:  โป. ม. วจนนฺติ ฯ  โป. ยุ. เปเสหีติ ฯ  ยุ. ทกฺขินฺติ ฯ อิโต ปรํ
@อีทิสเมว ฯ  โป. ทกฺขินฺติ ฯ
อญฺเญ   วา  ญาติสาโลหิตา  ตฺวํปิ  น  ทกฺขิสฺสสิ  เทวํ  วา  เทวึ  วา
อญฺเญ   วา   ญาติสาโลหิเตติ   ฯ   เตนหิ  สมฺม  สารถิ  อลนฺทานชฺช
อุยฺยานภูมิยา  อิโต  จ  อนฺเตปุรํ  ปจฺจนิยฺยาหีติ  ฯ  เอวํ  เทวาติ  โข
ภิกฺขเว   สารถิ   วิปสฺสิสฺส   กุมารสฺส  ปฏิสฺสุตฺวา  ตโต  จ  อนฺเตปุรํ
ปจฺจนิยฺยาสิ   ฯ   ตตฺร  สุทํ  ภิกฺขเว  วิปสฺสี  กุมาโร  อนฺเตปุรํ  คโต
ทุกฺขี   ทุมฺมโน   ปชฺฌายติ   ธิรตฺถุ   กิร   โภ   ชาติ   นาม   ยตฺร
หิ    นาม    ชาตสฺส    ชรา    ปญฺญายิสฺสติ    พฺยาธิ   ปญฺญายิสฺสติ
มรณํ ปญฺญายิสฺสตีติ ฯ
     [๓๗]   อถโข  ภิกฺขเว  พนฺธุมา  ราชา  สารถึ  อามนฺตาเปตฺวา
เอตทโวจ   กจฺจิ   สมฺม   สารถิ   กุมาโร   อุยฺยานภูมิยา   อภิรมิตฺถ
กจฺจิ   สมฺม   สารถิ   กุมาโร   อุยฺยานภูมิยา   อตฺตมโน  อโหสีติ  ฯ
น  โข  เทว  กุมาโร  อุยฺยานภูมิยา  อภิรมิตฺถ  น  โข  เทว  กุมาโร
อุยฺยานภูมิยา   อตฺตมโน   อโหสีติ   ฯ   กึ  ปน  สมฺม  สารถิ  อทฺทส
กุมาโร อุยฺยานภูมึ นิยฺยนฺโตติ ฯ
     {๓๗.๑}  อทฺทสา โข เทว กุมาโร อุยฺยานภูมึ นิยฺยนฺโต มหาชนกายํ
สนฺนิปติตํ   นานารตฺตานญฺจ   ทุสฺสานํ   วิลาตํ   กยิรมานํ   ทิสฺวา   มํ
เอตทโวจ   กึ   นุ   โข  โส  สมฺม  สารถิ  มหาชนกาโย  สนฺนิปติโต
นานารตฺตานญฺจ   ทุสฺสานํ  วิลาตํ  กยิรตีติ  เอโส  โข  เทว  กาลกโต
นามาติ  เตนหิ  สมฺม  สารถิ  เยน  โส  กาลกโต  เตน  รถํ เปเสหีติ
เอวํ   เทวาติ   โข  อหํ  เทว  วิปสฺสิสฺส  กุมารสฺส  ปฏิสฺสุตฺวา  เยน
โส   กาลกโต   เตน   รถํ   เปเสสึ   อทฺทสา   โข  เทว  กุมาโร
ปุริสํ   เปตํ   กาลกตํ   ทิสฺวา   มํ   เอตทโวจ   กึ   ปนายํ   สมฺม
สารถิ   กาลกโต   นามาติ  เอโส  โข  เทว  กาลกโต  นาม  นทานิ
ตํ   ทกฺขนฺติ   มาตา   วา   ปิตา   วา   อญฺเญ  วา  ญาติสาโลหิตา
โสปิ  น  ทกฺขิสฺสติ  มาตรํ  วา  ปิตรํ  วา  อญฺเญ  วา ญาติสาโลหิเตติ
กึ    ปน   สมฺม   สารถิ   อหํปิ   มรณธมฺโม   มรณํ   อนตีโต   มํปิ
น   ทกฺขนฺติ   เทโว   วา   เทวี   วา   อญฺเญ  วา  ญาติสาโลหิตา
อหํปิ  น  ทกฺขิสฺสามิ  เทวํ  วา  เทวึ  วา  อญฺเญ  วา ญาติสาโลหิเตติ
ตฺวญฺจ    เทว    มยญฺจมฺหา    สพฺเพ    มรณธมฺมา   มรณํ   อนตีตา
ตํปิ   น   ทกฺขนฺติ  เทโว  วา  เทวี  วา  อญฺเญ  วา  ญาติสาโลหิตา
ตฺวํปิ  น  ทกฺขิสฺสสิ  เทวํ  วา  เทวึ  วา  อญฺเญ  วา  ญาติสาโลหิเตติ
เตนหิ   สมฺม   สารถิ   อลนฺทานชฺช  อุยฺยานภูมิยา  อิโต  จ  อนฺเตปุรํ
ปจฺจนิยฺยาหีติ   เอวํ   เทวาติ   โข   อหํ   เทว  วิปสฺสิสฺส  กุมารสฺส
ปฏิสฺสุตฺวา   ตโต   จ  อนฺเตปุรํ  ปจฺจนิยฺยาสึ  โส  โข  เทว  กุมาโร
อนฺเตปุรํ   คโต   ทุกฺขี   ทุมฺมโน   ปชฺฌายติ   ธิรตฺถุ  กิร  โภ  ชาติ
นาม    ยตฺร    หิ    นาม    ชาตสฺส   ชรา   ปญฺญายิสฺสติ   พฺยาธิ
ปญฺญายิสฺสติ มรณํ ปญฺญายิสฺสตีติ ฯ
     {๓๗.๒}    อถโข    ภิกฺขเว    พนฺธุมสฺส   รญฺโญ   เอตทโหสิ
มา   เหว   โข   วิปสฺสี  กุมาโร  น  รชฺชํ  กาเรสิ  มา  เหว  โข
วิปสฺสี    กุมาโร   อคารสฺมา   อนคาริยํ   ปพฺพชิ   มา   เหว   โข
เนมิตฺตานํ      พฺราหฺมณานํ      สจฺจํ      อสฺส     วจนนฺติ     ฯ
อถโข    ภิกฺขเว   พนฺธุมา   ราชา   วิปสฺสิสฺส   กุมารสฺส   ภิยฺโยโส
มตฺตาย   ปญฺจกามคุณานิ   อุปฏฺฐาเปสิ   ยถา   วิปสฺสี   กุมาโร  รชฺชํ
กาเรยฺย   ยถา   วิปสฺสี  กุมาโร  น  อคารสฺมา  อนคาริยํ  ปพฺพเชยฺย
ยถา   เนมิตฺตานํ   พฺราหฺมณานํ   มิจฺฉา   อสฺส   วจนํ  ฯ  ตตฺร  สุทํ
ภิกฺขเว   วิปสฺสี   กุมาโร   ปญฺจหิ   กามคุเณหิ   สมปฺปิโต  สมงฺคิภูโต
ปริจาเรติ ฯ
     [๓๘]   อถโข  ภิกฺขเว  วิปสฺสี  กุมาโร  พหุนฺนํ  วสฺสานํ  พหุนฺนํ
วสฺสสตานํ    พหุนฺนํ    วสฺสสหสฺสานํ    อจฺจเยน   สารถึ   อามนฺเตสิ
โยเชหิ   สมฺม   สารถิ  ภทฺทานิ  ภทฺทานิ  ยานานิ  อุยฺยานภูมึ  คจฺฉาม
สุภูมึ   ทสฺสนายาติ   ฯ  เอวํ  เทวาติ  โข  ภิกฺขเว  สารถิ  วิปสฺสิสฺส
กุมารสฺส   ปฏิสฺสุตฺวา   ภทฺทานิ  ภทฺทานิ  ยานานิ  โยเชตฺวา  วิปสฺสิสฺส
กุมารสฺส  ปฏิเวเทสิ  ยุตฺตานิ  โข  [๑]-  เทว ภทฺทานิ ภทฺทานิ ยานานิ
ยสฺสทานิ   กาลํ   มญฺญสีติ   ฯ  อถโข  ภิกฺขเว  วิปสฺสี  กุมาโร  ภทฺรํ
ยานํ อภิรุหิตฺวา ภทฺเทหิ ภทฺเทหิ ยาเนหิ อุยฺยานภูมึ นิยฺยาสิ ฯ
     {๓๘.๑}  อทฺทสา  โข  ภิกฺขเว วิปสฺสี กุมาโร อุยฺยานภูมึ นิยฺยนฺโต
ปุริสํ   ภณฺฑุํ   ปพฺพชิตํ   กาสายวสนํ   ทิสฺวา   สารถึ  อามนฺเตสิ  อยํ
ปน   สมฺม   สารถิ   ปุริโส   กึกโต   สีสํปิสฺส   น   ยถา   อญฺเญสํ
วตฺถานิปิสฺส   น   ยถา   อญฺเญสนฺติ   ฯ  เอโส  โข  เทว  ปพฺพชิโต
นามาติ   ฯ   กึ  ปเนโส  สมฺม  สารถิ  ปพฺพชิโต  นามาติ  ฯ  เอโส
โข    เทว   ปพฺพชิโต   นาม   สาธุ   ธมฺมจริยา   สาธุ   สมจริยา
@เชิงอรรถ:  ม. ยุ. เต ฯ
สาธุ    กุสลจริยา   ๑-   สาธุ   ปุญฺญกิริยา   สาธุ   อวิหึสา   สาธุ
ภูตานุกมฺปาติ   ฯ   สาธุ   โข   โส   สมฺม   สารถิ  ปพฺพชิโต  นาม
สาธุ   [๒]-   ธมฺมจริยา   สาธุ   สมจริยา   สาธุ  กุสลจริยา  สาธุ
ปุญฺญกิริยา   สาธุ   อวิหึสา   สาธุ   ภูตานุกมฺปา   ๓-   เตนหิ  สมฺม
สารถิ   เยน   โส  ปพฺพชิโต  เตน  รถํ  เปเสหีติ  ฯ  เอวํ  เทวาติ
โข   ภิกฺขเว   สารถิ   วิปสฺสิสฺส   กุมารสฺส   ปฏิสฺสุตฺวา   เยน  โส
ปพฺพชิโต   เตน   รถํ   เปเสสิ   ฯ  อถโข  ภิกฺขเว  วิปสฺสี  กุมาโร
ตํ    ปพฺพชิตํ    เอตทโวจ   ตฺวํ   ปน   สมฺม   กึกโต   สีสํปิ   เต
น   ยถา   อญฺเญสํ   วตฺถานิปิ   เต   น   ยถา  อญฺเญสนฺติ  ฯ  อหํ
โข   เทว   ปพฺพชิโต   นามาติ   ฯ   กึ   ปน  ตฺวํ  สมฺม  ปพฺพชิโต
นามาติ   ฯ   อหํ   โข   เทว   ปพฺพชิโต   นาม   สาธุ  ธมฺมจริยา
สาธุ    สมจริยา    สาธุ    กุสลจริยา    สาธุ    ปุญฺญกิริยา   สาธุ
อวิหึสา   สาธุ   ภูตานุกมฺปาติ   ฯ   สาธุ   โข  ตฺวํ  สมฺม  ปพฺพชิโต
นาม    สาธุ    ธมฺมจริยา    สาธุ    สมจริยา    สาธุ   กุสลจริยา
สาธุ ปุญฺญกิริยา สาธุ อวิหึสา สาธุ ภูตานุกมฺปาติ ฯ
     {๓๘.๒}  อถโข  ภิกฺขเว  วิปสฺสี  กุมาโร สารถึ อามนฺเตสิ เตนหิ
สมฺม  สารถิ  รถํ  อาทาย  อิโตว  อนฺเตปุรํ ปจฺจานิยฺยาหิ อหํ ปน อิเธว
เกสมสฺสุํ   โอหาเรตฺวา   กาสายานิ  วตฺถานิ  อจฺฉาเทตฺวา  อคารสฺมา
อนคาริยํ   ปพฺพชิสฺสามีติ   ฯ   เอวํ   เทวาติ   โข   ภิกฺขเว  สารถิ
@เชิงอรรถ:  สี. ม. ยุ. กุสลกิริยา ฯ อิโต ปรํ อีทิสเมว ฯ  ม. - สมฺม สารถิ ฯ ยุ. - หิ
@สมฺม สารถิ ฯ  โป. ม. - ภูตานุกมฺปาติ ฯ
วิปสฺสิสฺส   กุมารสฺส   ปฏิสฺสุตฺวา   รถํ   อาทาย   ตโต  จ  อนฺเตปุรํ
ปจฺจานิยฺยาสิ  ฯ  วิปสฺสี  ปน  กุมาโร  ตตฺเถว  เกสมสฺสุํ  โอหาเรตฺวา
กาสายานิ วตฺถานิ อจฺฉาเทตฺวา อคารสฺมา อนคาริยํ ปพฺพชิ ๑- ฯ
     {๓๘.๓}  อสฺโสสิ  โข ภิกฺขเว พนฺธุมติยา ราชธานิยา มหาชนกาโย
จตุราสีติปาณสหสฺสานิ   วิปสฺสี   กิร   กุมาโร   เกสมสฺสุํ  โอหาเรตฺวา
กาสายานิ   วตฺถานิ  อจฺฉาเทตฺวา  อคารสฺมา  อนคาริยํ  ปพฺพชิโตติ  ฯ
สุตฺวาน เนสํ เอตทโหสิ น หิ นูน โส โอรโก ธมฺมวินโย น สา โอริกา ๒-
ปพฺพชฺชา   ยตฺถ   วิปสฺสี   กุมาโร  เกสมสฺสุํ  โอหาเรตฺวา  กาสายานิ
วตฺถานิ   อจฺฉาเทตฺวา  อคารสฺมา  อนคาริยํ  ปพฺพชิโต  วิปสฺสี  หิ  ๓-
นาม  กุมาโร  เกสมสฺสุํ  โอหาเรตฺวา  กาสายานิ  วตฺถานิ อจฺฉาเทตฺวา
อคารสฺมา  อนคาริยํ  ปพฺพชิสฺสติ  กิมงฺคํ ปน น ๔- มยนฺติ ฯ อถโข [๕]-
ภิกฺขเว  มหาชนกายา  ๖-  จตุราสีติปาณสหสฺสานิ  เกสมสฺสุํ โอหาเรตฺวา
กาสายานิ  วตฺถานิ  อจฺฉาเทตฺวา  วิปสฺสึ  โพธิสตฺตํ  อคารสฺมา อนคาริยํ
ปพฺพชิตํ   อนุปพฺพชึสุ   ฯ  ตาย  สุทํ  ภิกฺขเว  ปริสาย  ปริวุโต  วิปสฺสี
โพธิสตฺโต คามนิคมชนปทราชธานีสุ จาริกํ จรติ ฯ
     {๓๘.๔}  อถโข ภิกฺขเว วิปสฺสิสฺส โพธิสตฺตสฺส รโหคตสฺส ปฏิสลฺลีนสฺส
เอวํ  เจตโส  ปริวิตกฺโก  อุทปาทิ น โข ปเนตํ ๗- ปฏิรูปํ โยหํ อากิณฺโณ
วิหรามิ   ยนฺนูนาหํ   เอโก  คณมฺหา  วูปกฏฺโฐ  วิหเรยฺยนฺติ  ฯ  อถโข
ภิกฺขเว  วิปสฺสี  โพธิสตฺโต  อปเรน  สมเยน  เอโก  คณมฺหา  วูปกฏฺโฐ
@เชิงอรรถ:  โป. ปพฺพชิโตติ ฯ  โป. ม. โอรกา ฯ  ม. ยุ. ปิ ฯ  โป. ม.
@นสทฺโท นตฺถิ ฯ  ยุ. โส. ฯ  ม. ยุ. มหาชนกาโย ฯ  ม. ยุ. เมตํ ฯ
วิหาสิ   ฯ   อญฺเญเนว   ตานิ   จตุราสีติปพฺพชิตสหสฺสานิ   อคมํสุ   ฯ
อญฺเญน [๑]- วิปสฺสี โพธิสตฺโต ฯ
     {๓๘.๕}   อถโข   ภิกฺขเว   วิปสฺสิสฺส  โพธิสตฺตสฺส  วาสูปคตสฺส
รโหคตสฺส   ปฏิสลฺลีนสฺส   เอวํ   เจตโส   ปริวิตกฺโก   อุทปาทิ  กิจฺฉํ
วตายํ  โลโก  อาปนฺโน  ชายติ  จ  ชียติ  จ  มียติ จ จวติ จ อุปปชฺชติ
จ   อถ   จ   ปนิมสฺส   ทุกฺขสฺส   นิสฺสรณํ   นปฺปชานาติ  ชรามรณสฺส
กุทสฺสุ    ๒-    นาม    อิมสฺส    ทุกฺขสฺส    นิสฺสรณํ    ปญฺญายิสฺสติ
ชรามรณสฺสาติ ฯ
     [๓๙]   อถโข  ภิกฺขเว  วิปสฺสิสฺส  โพธิสตฺตสฺส  เอตทโหสิ  กิมฺหิ
นุ  โข  สติ  ชรามรณํ  โหติ  กึปจฺจยา  ชรามรณนฺติ  ฯ  อถโข ภิกฺขเว
วิปสฺสิสฺส    โพธิสตฺตสฺส   โยนิโสมนสิการา   อหุ   ปญฺญาย   อภิสมโย
ชาติยา โข สติ ชรามรณํ โหติ ชาติปจฺจยา ชรามรณนฺติ ฯ
     {๓๙.๑}   อถโข   ภิกฺขเว   วิปสฺสิสฺส   โพธิสตฺตสฺส  เอตทโหสิ
กิมฺหิ   นุ  โข  สติ  ชาติ  โหติ  กึปจฺจยา  ชาตีติ  ฯ  อถโข  ภิกฺขเว
วิปสฺสิสฺส    โพธิสตฺตสฺส   โยนิโสมนสิการา   อหุ   ปญฺญาย   อภิสมโย
ภเว   โข   สติ   ชาติ  โหติ  ภวปจฺจยา  ชาตีติ  ฯ  อถโข  ภิกฺขเว
วิปสฺสิสฺส   โพธิสตฺตสฺส   เอตทโหสิ   กิมฺหิ   นุ  โข  สติ  ภโว  โหติ
กึปจฺจยา ภโวติ ฯ
     {๓๙.๒}  อถโข ภิกฺขเว วิปสฺสิสฺส โพธิสตฺตสฺส โยนิโสมนสิการา อหุ
ปญฺญาย  อภิสมโย  อุปาทาเน โข สติ ภโว โหติ อุปาทานปจฺจยา ภโวติ ฯ
อถโข ภิกฺขเว วิปสฺสิสฺส โพธิสตฺตสฺส เอตทโหสิ กิมฺหิ นุ โข สติ อุปาทานํ โหติ
@เชิงอรรถ:  ม. มคฺเคน ฯ  ม. ยุ. กุทาสฺสุ ฯ
กึปจฺจยา   อุปาทานนฺติ   ฯ   อถโข   ภิกฺขเว   วิปสฺสิสฺส  โพธิสตฺตสฺส
โยนิโสมนสิการา    อหุ    ปญฺญาย    อภิสมโย   ตณฺหาย   โข   สติ
อุปาทานํ    โหติ   ตณฺหาปจฺจยา   อุปาทานนฺติ   ฯ   อถโข   ภิกฺขเว
วิปสฺสิสฺส   โพธิสตฺตสฺส   เอตทโหสิ   กิมฺหิ  นุ  โข  สติ  ตณฺหา  โหติ
กึปจฺจยา    ตณฺหาติ    ฯ   อถโข   ภิกฺขเว   วิปสฺสิสฺส   โพธิสตฺตสฺส
โยนิโสมนสิการา    อหุ    ปญฺญาย   อภิสมโย   เวทนาย   โข   สติ
ตณฺหา โหติ เวทนาปจฺจยา ตณฺหาติ ฯ
     {๓๙.๓}  อถโข  ภิกฺขเว  วิปสฺสิสฺส  โพธิสตฺตสฺส  เอตทโหสิ กิมฺหิ
นุ  โข  สติ  เวทนา  โหติ กึปจฺจยา เวทนาติ ฯ อถโข ภิกฺขเว วิปสฺสิสฺส
โพธิสตฺตสฺส   โยนิโสมนสิการา   อหุ   ปญฺญาย   อภิสมโย  ผสฺเส  โข
สติ  เวทนา  โหติ  ผสฺสปจฺจยา  เวทนาติ  ฯ  อถโข  ภิกฺขเว วิปสฺสิสฺส
โพธิสตฺตสฺส  เอตทโหสิ  กิมฺหิ  นุ โข สติ ผสฺโส โหติ กึปจฺจยา ผสฺโสติ ฯ
อถโข   ภิกฺขเว  วิปสฺสิสฺส  โพธิสตฺตสฺส  โยนิโสมนสิการา  อหุ  ปญฺญาย
อภิสมโย สฬายตเน โข สติ ผสฺโส โหติ สฬายตนปจฺจยา ผสฺโสติ ฯ
     {๓๙.๔}  อถโข  ภิกฺขเว  วิปสฺสิสฺส  โพธิสตฺตสฺส  เอตทโหสิ กิมฺหิ
นุ  โข  สติ  สฬายตนํ  โหติ  กึปจฺจยา  สฬายตนนฺติ  ฯ  อถโข ภิกฺขเว
วิปสฺสิสฺส    โพธิสตฺตสฺส   โยนิโสมนสิการา   อหุ   ปญฺญาย   อภิสมโย
นามรูเป   โข   สติ   สฬายตนํ  โหติ  นามรูปปจฺจยา  สฬายตนนฺติ  ฯ
อถโข   ภิกฺขเว   วิปสฺสิสฺส   โพธิสตฺตสฺส   เอตทโหสิ   กิมฺหิ  นุ  โข
สติ    นามรูปํ   โหติ   กึปจฺจยา   นามรูปนฺติ   ฯ   อถโข   ภิกฺขเว
วิปสฺสิสฺส    โพธิสตฺตสฺส   โยนิโสมนสิการา   อหุ   ปญฺญาย   อภิสมโย
วิญฺญาเณ   โข   สติ   นามรูปํ   โหติ   วิญฺญาณปจฺจยา  นามรูปนฺติ  ฯ
อถโข   ภิกฺขเว   วิปสฺสิสฺส   โพธิสตฺตสฺส   เอตทโหสิ   กิมฺหิ  นุ  โข
สติ    วิญฺญาณํ   โหติ   กึปจฺจยา   วิญฺญาณนฺติ   ฯ   อถโข   ภิกฺขเว
วิปสฺสิสฺส    โพธิสตฺตสฺส   โยนิโสมนสิการา   อหุ   ปญฺญาย   อภิสมโย
นามรูเป โข สติ วิญฺญาณํ โหติ นามรูปปจฺจยา วิญฺญาณนฺติ ฯ
     {๓๙.๕}   อถโข   ภิกฺขเว   วิปสฺสิสฺส   โพธิสตฺตสฺส  เอตทโหสิ
ปจฺจุทาวตฺตติ    โข    อิทํ    วิญฺญาณํ   นามรูปมฺหา   นาปรํ   คจฺฉติ
เอตฺตาวตา  ชาเยถ  วา  ชีเยถ  วา  มีเยถ  วา จเวถ วา อุปปชฺเชถ
วา    ยทิทํ    นามรูปปจฺจยา    วิญฺญาณํ    วิญฺญาณปจฺจยา    นามรูปํ
นามรูปปจฺจยา    สฬายตนํ    สฬายตนปจฺจยา    ผสฺโส    ผสฺสปจฺจยา
เวทนา      เวทนาปจฺจยา     ตณฺหา     ตณฺหาปจฺจยา     อุปาทานํ
อุปาทานปจฺจยา    ภโว    ภวปจฺจยา   ชาติ   ชาติปจฺจยา   ชรามรณํ
โสกปริเทวทุกฺขโทมนสฺสุปายาสา    สมฺภวนฺติ    เอวเมตสฺส    เกวลสฺส
ทุกฺขกฺขนฺธสฺส สมุทโย โหติ ฯ
     {๓๙.๖}  สมุทโย  สมุทโยติ  โข  ภิกฺขเว  วิปสฺสิสฺส  โพธิสตฺตสฺส
ปุพฺเพ   อนนุสฺสุเตสุ   ธมฺเมสุ   จกฺขุํ   อุทปาทิ  ญาณํ  อุทปาทิ  ปญฺญา
อุทปาทิ วิชฺชา อุทาปาทิ อาโลโก อุทปาทิ ฯ
     [๔๐]   อถโข  ภิกฺขเว  วิปสฺสิสฺส  โพธิสตฺตสฺส  เอตทโหสิ  กิมฺหิ
นุ  โข  อสติ  ชรามรณํ  น โหติ กิสฺส นิโรธา ชรามรณนิโรโธติ ฯ อถโข
ภิกฺขเว    วิปสฺสิสฺส    โพธิสตฺตสฺส   โยนิโสมนสิการา   อหุ   ปญฺญาย
อภิสมโย   ชาติยา   โข   อสติ   ชรามรณํ   น   โหติ   ชาตินิโรธา
ชรามรณนิโรโธติ ฯ
     {๔๐.๑}   อถโข   ภิกฺขเว   วิปสฺสิสฺส   โพธิสตฺตสฺส  เอตทโหสิ
กิมฺหิ  นุ  โข  อสติ  ชาติ  น  โหติ กิสฺส นิโรธา ชาตินิโรโธติ ฯ อถโข
ภิกฺขเว    วิปสฺสิสฺส    โพธิสตฺตสฺส   โยนิโสมนสิการา   อหุ   ปญฺญาย
อภิสมโย  ภเว  โข  อสติ  ชาติ  น  โหติ  ภวนิโรธา  ชาตินิโรโธติ ฯ
อถโข   ภิกฺขเว   วิปสฺสิสฺส   โพธิสตฺตสฺส   เอตทโหสิ   กิมฺหิ  นุ  โข
อสติ   ภโว  น  โหติ  กิสฺส  นิโรธา  ภวนิโรโธติ  ฯ  อถโข  ภิกฺขเว
วิปสฺสิสฺส      โพธิสตฺตสฺส      โยนิโสมนสิการา     อหุ     ปญฺญาย
อภิสมโย   อุปาทาเน   โข   อสติ   ภโว   น  โหติ  อุปาทานนิโรธา
ภวนิโรโธติ   ฯ   อถโข   ภิกฺขเว   วิปสฺสิสฺส  โพธิสตฺตสฺส  เอตทโหสิ
กิมฺหิ นุ โข อสติ อุปาทานํ น โหติ กิสฺส นิโรธา อุปาทานนิโรโธติ ฯ
     {๔๐.๒}  อถโข  ภิกฺขเว  วิปสฺสิสฺส  โพธิสตฺตสฺส โยนิโสมนสิการา
อหุ   ปญฺญาย   อภิสมโย   ตณฺหาย   โข   อสติ   อุปาทานํ  น  โหติ
ตณฺหานิโรธา    อุปาทานนิโรโธติ    ฯ    อถโข   ภิกฺขเว   วิปสฺสิสฺส
โพธิสตฺตสฺส  เอตทโหสิ  กิมฺหิ  นุ  โข  อสติ ตณฺหา น โหติ กิสฺส นิโรธา
ตณฺหานิโรโธติ  ฯ  อถโข  ภิกฺขเว วิปสฺสิสฺส โพธิสตฺตสฺส โยนิโสมนสิการา
อหุ  ปญฺญาย  อภิสมโย  เวทนาย  โข อสติ ตณฺหา น โหติ เวทนานิโรธา
ตณฺหานิโรโธติ   ฯ   อถโข  ภิกฺขเว  วิปสฺสิสฺส  โพธิสตฺตสฺส  เอตทโหสิ
กิมฺหิ  นุ  โข  อสติ  เวทนา  น  โหติ  กิสฺส นิโรธา เวทนานิโรโธติ ฯ
อถโข    ภิกฺขเว    วิปสฺสิสฺส    โพธิสตฺตสฺส   โยนิโสมนสิการา   อหุ
ปญฺญาย   อภิสมโย   ผสฺเส  โข  อสติ  เวทนา  น  โหติ  ผสฺสนิโรธา
เวทนานิโรโธติ ฯ
     {๔๐.๓}   อถโข   ภิกฺขเว   วิปสฺสิสฺส   โพธิสตฺตสฺส  เอตทโหสิ
กิมฺหิ  นุ  โข  อสติ  ผสฺโส  น  โหติ  กิสฺส  นิโรธา  ผสฺสนิโรโธติ  ฯ
อถโข    ภิกฺขเว    วิปสฺสิสฺส    โพธิสตฺตสฺส   โยนิโสมนสิการา   อหุ
ปญฺญาย    อภิสมโย    สฬายตเน    โข   อสติ   ผสฺโส   น   โหติ
สฬายตนนิโรธา    ผสฺสนิโรโธติ    ฯ    อถโข    ภิกฺขเว   วิปสฺสิสฺส
โพธิสตฺตสฺส  เอตทโหสิ  กิมฺหิ  นุ  โข  อสติ  สฬายตนํ  น  โหติ  กิสฺส
นิโรธา   สฬายตนนิโรโธติ   ฯ  อถโข  ภิกฺขเว  วิปสฺสิสฺส  โพธิสตฺตสฺส
โยนิโสมนสิการา    อหุ   ปญฺญาย   อภิสมโย   นามรูเป   โข   อสติ
สฬายตนํ น โหติ นามรูปนิโรธา สฬายตนนิโรโธติ ฯ
     {๔๐.๔}  อถโข  ภิกฺขเว  วิปสฺสิสฺส  โพธิสตฺตสฺส  เอตทโหสิ กิมฺหิ
นุ  โข  อสติ  นามรูปํ  น  โหติ  กิสฺส นิโรธา นามรูปนิโรโธติ ฯ อถโข
ภิกฺขเว    วิปสฺสิสฺส    โพธิสตฺตสฺส   โยนิโสมนสิการา   อหุ   ปญฺญาย
อภิสมโย   วิญฺญาเณ   โข   อสติ   นามรูปํ   น  โหติ  วิญฺญาณนิโรธา
นามรูปนิโรโธติ ฯ
     {๔๐.๕}  อถโข  ภิกฺขเว  วิปสฺสิสฺส  โพธิสตฺตสฺส  เอตทโหสิ กิมฺหิ
นุ  โข  อสติ  วิญฺญาณํ  น  โหติ  กิสฺส นิโรธา วิญฺญาณนิโรโธติ ฯ อถโข
ภิกฺขเว    วิปสฺสิสฺส    โพธิสตฺตสฺส   โยนิโสมนสิการา   อหุ   ปญฺญาย
อภิสมโย   นามรูเป   โข   อสติ   วิญฺญาณํ   น  โหติ  นามรูปนิโรธา
วิญฺญาณนิโรโธติ   ฯ  อถโข  ภิกฺขเว  วิปสฺสิสฺส  โพธิสตฺตสฺส  เอตทโหสิ
อธิคโต   โข   มฺยายํ  มคฺโค  ๑-  โพธาย  ๒-  ยทิทํ  นามรูปนิโรธา
วิญฺญาณนิโรโธ     วิญฺญาณนิโรธา     นามรูปนิโรโธ     นามรูปนิโรธา
สฬายตนนิโรโธ      สฬายตนนิโรธา      ผสฺสนิโรธา     ผสฺสนิโรธา
เวทนานิโรโธ      เวทนานิโรธา      ตณฺหานิโรโธ     ตณฺหานิโรธา
อุปาทานนิโรโธ   อุปาทานนิโรธา   ภวนิโรโธ   ภวนิโรธา  ชาตินิโรโธ
ชาตินิโรธา    ชรามรณํ    โสกปริเทวทุกฺขโทมนสฺสุปายาสา    นิรุชฺฌนฺติ
เอวเมตสฺส  เกวลสฺส  ทุกฺขกฺขนฺธสฺส  นิโรโธ  โหติ  ฯ นิโรโธ นิโรโธติ
โข  ภิกฺขเว  วิปสฺสิสฺส  โพธิสตฺตสฺส  ปุพฺเพ  อนนุสฺสุเตสุ  ธมฺเมสุ  จกฺขุํ
อุทปาทิ   ญาณํ   อุทปาทิ   ปญฺญา   อุทปาทิ  วิชฺชา  อุทปาทิ  อาโลโก
อุทปาทิ ฯ
     [๔๑]  อถโข  ภิกฺขเว  วิปสฺสี  โพธิสตฺโต  อปเรน สมเยน ปญฺจสุ
อุปาทานกฺขนฺเธสุ   อุทยพฺพยานุปสฺสี   วิหาสิ   อิติ   รูปํ   อิติ   รูปสฺส
สมุทโย    อิติ   รูปสฺส   อตฺถงฺคโม   อิติ   เวทนา   อิติ   เวทนาย
สมุทโย    อิติ   เวทนาย   อตฺถงฺคโม   อิติ   สญฺญา   อิติ   สญฺญาย
สมุทโย   อิติ   สญฺญาย   อตฺถงฺคโม   อิติ   สงฺขารา  อิติ  สงฺขารานํ
สมุทโย   อิติ   สงฺขารานํ   อตฺถงฺคโม   อิติ  วิญฺญาณํ  อิติ  วิญฺญาณสฺส
สมุทโย     อิติ    วิญฺญาณสฺส    อตฺถงฺคโมติ    ฯ    ตสฺส    ปญฺจสุ
อุปาทานกฺขนฺเธสุ      อุทยพฺพยานุปสฺสิโน      วิหรโต      นจิรสฺเสว
อนุปาทาย อาสเวหิ จิตฺตํ วิมุจฺจีติ ๓- ฯ
                   ทุติยภาณวารํ ฯ
@เชิงอรรถ:  ยุ. วิปสฺสนามคฺโค ฯ  ม. สมฺโพธาย ฯ  โป. วิมุจฺจติ ฯ
     [๔๒]  อถโข  ภิกฺขเว  วิปสฺสิสฺส  ภควโต อรหโต สมฺมาสมฺพุทฺธสฺส
เอตทโหสิ   ยนฺนูนาหํ  ธมฺมํ  เทเสยฺยนฺติ  ฯ  อถโข  ภิกฺขเว  วิปสฺสิสฺส
ภควโต   อรหโต   สมฺมาสมฺพุทฺธสฺส  เอตทโหสิ  อธิคโต  โข  เม  อยํ
ธมฺโม   คมฺภีโร   ทุทฺทโส   ทุรนุโพโธ   สนฺโต   ปณีโต  อตกฺกาวจโร
นิปุโณ   ปณฺฑิตเวทนีโย   อาลยรามา   โข   ปนายํ   ปชา  อาลยรตา
อาลยสมฺมุทิตา    อาลยรามาย    โข    ปน    ปชาย    อาลยรตาย
อาลยสมฺมุทิตาย     ทุทฺทสํ     อิทํ     ฐานํ    ยทิทํ    อิทปฺปจฺจยตา
ปฏิจฺจสมุปฺปาโท   อิทมฺปิ   โข   ฐานํ   ทุทฺทสํ  ยทิทํ  สพฺพสงฺขารสมโถ
สพฺพูปธิปฏินิสฺสคฺโค   ตณฺหกฺขโย   วิราโค   นิโรโธ   นิพฺพานํ  อหญฺเจว
โข  ปน  ธมฺมํ  เทเสยฺยํ  ปเร  จ เม น อาชาเนยฺยุํ โส มมสฺส กิลมโถ
สา มมสฺส วิเหสาติ ฯ
     {๔๒.๑}  อปิสฺสุทํ  ๑- ภิกฺขเว วิปสฺสึ ภควนฺตํ อรหนฺตํ สมฺมาสมฺพุทฺธํ
อิมา อนจฺฉริยา คาถา ปฏิภํสุ ปุพฺเพ อสฺสุตปุพฺพา
         กิจฺเฉน เม อธิคตํ         หลนฺทานิ ปกาสิตุํ
         ราคโทสปเรเตหิ           นายํ ธมฺโม สุสมฺพุทฺโธ ฯ
         ปฏิโสตคามึ นิปุณํ       คมฺภีรํ ทุทฺทสํ อณุํ
         ราครตฺตา น ทกฺขนฺติ    ตโมกฺขนฺเธน อาวุตาติ ฯ
     [๔๓]  อิติห  ภิกฺขเว  วิปสฺสิสฺส  ภควโต  อรหโต สมฺมาสมฺพุทฺธสฺส
ปฏิสญฺจิกฺขโต อปฺโปสฺสุกฺกตาย จิตฺตํ นมิ โน ธมฺมเทสนาย ฯ
@เชิงอรรถ:  สี. ม. ยุ. อปิสฺสุ ฯ
     [๔๔]   อถโข   ภิกฺขเว   อญฺญตรสฺส   มหาพฺรหฺมุโน   วิปสฺสิสฺส
ภควโต    อรหโต    สมฺมาสมฺพุทฺธสฺส   เจตสา   เจโตปริวิตกฺกมญฺญาย
เอตทโหสิ  นสฺสติ  วต  โภ  โลโก  วินสฺสติ วต โภ โลโก ยตฺร หิ นาม
วิปสฺสิสฺส     ภควโต    อรหโต    สมฺมาสมฺพุทฺธสฺส    อปฺโปสฺสุกฺกตาย
จิตฺตํ  นมิ  ๑-  โน  ธมฺมเทสนายาติ  ฯ  อถโข โส ภิกฺขเว มหาพฺรหฺมา
เสยฺยถาปิ   นาม   พลวา   ปุริโส   สมฺมิญฺชิตํ   วา  พาหํ  ปสาเรยฺย
ปสาริตํ  วา  พาหํ  สมฺมิญฺเชยฺย  เอวเมว  [๒]- พฺรหฺมโลเก อนฺตรหิโต
วิปสฺสิสฺส   ภควโต   อรหโต   สมฺมาสมฺพุทฺธสฺส   ปุรโต  ปาตุรโหสิ  ฯ
อถโข   [๓]-   ภิกฺขเว   มหาพฺรหฺมา   เอกํสํ   อุตฺตราสงฺคํ  กริตฺวา
ทกฺขิณชานุมณฺฑลํ    ปฐวิยํ    นิทหนฺโต    ๔-   เยน   วิปสฺสี   ภควา
อรหํ    สมฺมาสมฺพุทฺโธ    เตนญฺชลึ    ปณาเมตฺวา    วิปสฺสึ   ภควนฺตํ
อรหนฺตํ   สมฺมาสมฺพุทฺธํ   เอตทโวจ   เทเสตุ   ภนฺเต   ภควา   ธมฺมํ
เทเสตุ  สุคโต  ธมฺมํ  สนฺตีธ  ๕-  สตฺตา  อปฺปรชกฺขชาติกา  อสฺสวนตา
ธมฺมสฺส ปริหายนฺติ ภวิสฺสนฺติ ธมฺมสฺส อญฺญาตาโรติ ฯ
     {๔๔.๑}  เอวํ  วุตฺเต  ภิกฺขเว  วิปสฺสี ภควา อรหํ สมฺมาสมฺพุทฺโธ
ตํ    มหาพฺรหฺมานํ    เอตทโวจ   มยฺหํปิ   โข   พฺรเหฺม   เอตทโหสิ
ยนฺนูนาหํ   ธมฺมํ   เทเสยฺยนฺติ   ฯ   ตสฺส   มยฺหํ  พฺรเหฺม  เอตทโหสิ
อธิคโต   โข   เม   อยํ  ธมฺโม  คมฺภีโร  ทุทฺทโส  ทุรนุโพโธ  สนฺโต
ปณีโต     อตกฺกาวจโร     นิปุโณ     ปณฺฑิตเวทนีโย     อาลยรามา
โข   ปนายํ   ปชา   อาลยรตา   อาลยสมฺมุทิตา   อาลยรามาย   โข
ปน ปชาย อาลยรตาย
@เชิงอรรถ:  ม. ยุ. นมติ ฯ  โป. ม. โข ฯ  ม. ยุ. โส ฯ  ม. ยุ. นิหนฺตฺวา ฯ
@ ม. ยุ. สนฺติ ฯ อิโต ปรํ อีทิสเมว ฯ
อาลยสมฺมุทิตาย     ทุทฺทสํ     อิทํ     ฐานํ    ยทิทํ    อิทปฺปจฺจยตา
ปฏิจฺจสมุปฺปาโท   อิทมฺปิ   โข   ฐานํ   ทุทฺทสํ  ยทิทํ  สพฺพสงฺขารสมโถ
สพฺพูปธิปฏินิสฺสคฺโค  ตณฺหกฺขโย  วิราโค  นิโรโธ  นิพฺพานํ  ๑-  อหญฺเจว
โข  ปน  ธมฺมํ  เทเสยฺยํ  ปเร  จ เม น อาชาเนยฺยุํ โส มมสฺส กิลมโถ
สา  มมสฺส  วิเหสาติ  ฯ  อปิสฺสุทํ  ๒-  พฺรเหฺม  อิมา อนจฺฉริยา คาถา
ปฏิภํสุ   ปุพฺเพ   เม   อสฺสุตปุพฺพา   กิจฺเฉน   เม   อธิคตํ  หลนฺทานิ
ปกาสิตุํ    ฯเปฯ    อาวุตาติ    อิติห   เม   พฺรเหฺม   ปฏิสญฺจิกฺขโต
อปฺโปสฺสุกฺกตาย จิตฺตํ นมิ โน ธมฺมเทสนายาติ ฯ
     {๔๔.๒}  ทุติยมฺปิ  โข  ภิกฺขเว  โส  มหาพฺรหฺมา  ฯเปฯ ตติยมฺปิ
โข   ภิกฺขเว  โส  มหาพฺรหฺมา  วิปสฺสึ  ภควนฺตํ  อรหนฺตํ  สมฺมาสมฺพุทฺธํ
เอตทโวจ  เทเสตุ  ภนฺเต  ภควา ธมฺมํ เทเสตุ สุคโต ธมฺมํ สนฺตีธ สตฺตา
อปฺปรชกฺขชาติกา   อสฺสวนตา   ธมฺมสฺส   ปริหายนฺติ  ภวิสฺสนฺติ  ธมฺมสฺส
อญฺญาตาโรติ ฯ
     {๔๔.๓}   อถโข   ภิกฺขเว  วิปสฺสี  ภควา  อรหํ  สมฺมาสมฺพุทฺโธ
พฺรหฺมุโน   [๓]-  อชฺเฌสนํ  วิทิตฺวา  สตฺเตสุ  [๔]-  การุญฺญตํ  ปฏิจฺจ
พุทฺธจกฺขุนา  โลกํ  โวโลเกสิ  ฯ  อทฺทสา  โข  ภิกฺขเว  วิปสฺสี  ภควา
อรหํ    สมฺมาสมฺพุทฺโธ    พุทฺธจกฺขุนา    โลกํ   โวโลเกนฺโต   สตฺเต
อปฺปรชกฺเข     มหารชกฺเข    ติกฺขินฺทฺริเย    มุทินฺทฺริเย    สฺวากาเร
ทฺวากาเร   สุวิญฺญาปเย  ทุวิญฺญาปเย  ภพฺเพ  ๕-  อภพฺเพ  อปฺเปกจฺเจ
ปรโลกวชฺชภยทสฺสาวิโน  ๖-  วิหรนฺเต  ฯ  เสยฺยถาปิ นาม อุปฺปลินิยํ วา
@เชิงอรรถ:  โป. นิพฺพานนฺติ ฯ  สี. ม. ยุ. อปิสฺสุมํ ฯ  ม. ยุ. จ ฯ  โป. ม. ยุ. จ ฯ
@ ม. ยุ. ภพฺเพ อภพฺเพติ ปาฐทฺวยํ นตฺถิ ฯ อิโต ปรํ อีทิสเมว ฯ
@ ม. ... ทสฺสาวิเน ฯ
ปทุมินิยํ   วา   ปุณฺฑรีกินิยํ   วา  อปฺเปกจฺจานิ  อุปฺปลานิ  วา  ปทุมานิ
วา  ปุณฺฑรีกานิ  วา  อุทเก  ชาตานิ  อุทเก  สํวฑฺฒานิ ๑- อุทกานุคตานิ
อนฺโตนิมุคฺคโปสีนิ    อปฺเปกจฺจานิ    อุปฺปลานิ    วา    ปทุมานิ   วา
ปุณฺฑรีกานิ   วา   อุทเก   ชาตานิ   อุทเก   สํวฑฺฒานิ   สโมทกฐิตานิ
อปฺเปกจฺจานิ   อุปฺปลานิ   วา   ปทุมานิ   วา  ปุณฺฑรีกานิ  วา  อุทเก
ชาตานิ  อุทเก  สํวฑฺฒานิ  อุทกา  อจฺจุคฺคมฺม  ติฏฺฐนฺติ  ๒-  อนุปลิตฺตานิ
อุทเกน   เอวเมว   โข  ภิกฺขเว  วิปสฺสี  ภควา  อรหํ  สมฺมาสมฺพุทฺโธ
พุทฺธจกฺขุนา    โลกํ    โวโลเกนฺโต    อทฺทส    สตฺเต   อปฺปรชกฺเข
มหารชกฺเข  ติกฺขินฺทฺริเย  มุทินฺทฺริเย  สฺวากาเร  ทฺวากาเร  สุวิญฺญาปเย
ทุวิญฺญาปเย    ภพฺเพ   อภพฺเพ   อปฺเปกจฺเจ   ปรโลกวชฺชภยทสฺสาวิโน
วิหรนฺเต [๓]- ฯ
     {๔๔.๔}  อถโข  [๔]-  ภิกฺขเว  มหาพฺรหฺมา  วิปสฺสิสฺส  ภควโต
อรหโต    สมฺมาสมฺพุทฺธสฺส    เจตสา    เจโตปริวิตกฺกมญฺญาย   วิปสฺสึ
ภควนฺตํ อรหนฺตํ สมฺมาสมฺพุทฺธํ คาถาหิ อชฺฌภาสิ
     [๔๕]   เสเล ยถา ปพฺพตมุทฺธนิฏฺฐิโต
               ยถาปิ ปสฺเส ชนตํ สมนฺตโต
               ตถูปมํ ธมฺมมยํ สุเมธโส
               ปาสาทมารุยฺห สมนฺตจกฺขุ
               โสกาวกิณฺณํ ๕- ชนตมเปตโสโก
               อเวกฺขสฺสุ ชาติชราภิภูตํ ฯ
@เชิงอรรถ:  สํพทฺธานีติปิ ปาโฐ ฯ  ม. ฐิตานิ ฯ ยุ. ฐนฺติ ฯ  ม. อปฺเปกจฺเจ น
@ปรโลกวชฺชภยทสฺสาวิเน ฯ  ม. ยุ. โส ฯ  ม. ยุ. โสกวติณฺณํ ฯ
               อุฏฺเฐหิ วีร วิชิตสงฺคาม
               สตฺถวาห อนณ วิวร ๑- โลเก
     เทเสตุ ๒- ภควา ธมฺมํ      อญฺญาตาโร ภวิสฺสนฺตีติ ฯ
     [๔๖]  เอวํ  วุตฺเต  ๓- ภิกฺขเว วิปสฺสี ภควา อรหํ สมฺมาสมฺพุทฺโธ
ตํ มหาพฺรหฺมานํ คาถาย อชฺฌภาสิ
               อปารุตา เต ๔- อมตสฺส ทฺวารา
               เย โสตวนฺโต ปมุญฺจนฺตุ สทฺธํ
               วิหึสสญฺญี ปคุณํ นภาสึ
               ธมฺมํ ปณีตํ มนุเชสุ พฺรเหฺมติ ฯ
     [๔๗]   อถโข  [๕]-  ภิกฺขเว  มหาพฺรหฺมา  กตาวกาโส  โขมฺหิ
วิปสฺสินา     ภควตา    อรหตา    สมฺมาสมฺพุทฺเธน    ธมฺมเทสนายาติ
วิปสฺสึ    ภควนฺตํ    อรหนฺตํ    สมฺมาสมฺพุทฺธํ   อภิวาเทตฺวา   ปทกฺขิณํ
กตฺวา ตตฺเถว อนฺตรธายิ ฯ
     [๔๘]  อถโข  ภิกฺขเว  วิปสฺสิสฺส  ภควโต อรหโต สมฺมาสมฺพุทฺธสฺส
เอตทโหสิ   กสฺส  นุ  โข  อหํ  ปฐมํ  ธมฺมํ  เทเสยฺยํ  โก  อิมํ  ธมฺมํ
ขิปฺปเมว    อาชานิสฺสตีติ   ฯ   อถโข   ภิกฺขเว   วิปสฺสิสฺส   ภควโต
อรหโต   สมฺมาสมฺพุทฺธสฺส   เอตทโหสิ  อยํ  โข  ขณฺโฑ  จ  ราชปุตฺโต
ติสฺโส    จ    ปุโรหิตปุตฺโต    พนฺธุมติยา    ราชธานิยา    ปฏิวสนฺติ
ปณฺฑิตา   วิยตฺตา   เมธาวิโน   ทีฆรตฺตํ   อปฺปรชกฺขชาติกา   ยนฺนูนาหํ
ขณฺฑสฺส   จ   ราชปุตฺตสฺส   ติสฺสสฺส   จ   ปุโรหิตปุตฺตสฺส  ปฐมํ  ธมฺมํ
@เชิงอรรถ:  ม. ยุ. วิจร ฯ  ม. เทสสฺสุ ฯ  ม. ยุ. อถโข ฯ  ม. ยุ. เตสํ ฯ
@ ม. ยุ. โส ฯ
เทเสยฺยํ เต อิมํ ธมฺมํ ขิปฺปเมว อาชานิสฺสนฺตีติ ฯ
     {๔๘.๑}   อถโข   ภิกฺขเว  วิปสฺสี  ภควา  อรหํ  สมฺมาสมฺพุทฺโธ
เสยฺยถาปิ  นาม  พลวา  ปุริโส  สมฺมิญฺชิตํ  วา  พาหํ ปสาเรยฺย ปสาริตํ
วา   พาหํ  สมฺมิญฺเชยฺย  เอวเมว  โพธิรุกฺขมูเล  อนฺตรหิโต  พนฺธุมติยา
ราชธานิยา  เขเม  มิคทาเย  ปาตุรโหสิ  ฯ อถโข ภิกฺขเว วิปสฺสี ภควา
อรหํ   สมฺมาสมฺพุทฺโธ   มิคทายปาลํ   ๑-  อามนฺเตสิ  เอหิ  ตฺวํ  สมฺม
มิคทายปาล    พนฺธุมตึ    ราชธานึ    ปวิสิตฺวา    ขณฺฑญฺจ   ราชปุตฺตํ
ติสฺสญฺจ   ปุโรหิตปุตฺตํ   เอวํ   วเทหิ   วิปสฺสี   [๒]-   ภควา  อรหํ
สมฺมาสมฺพุทฺโธ   พนฺธุมตึ  ราชธานึ  อนุปฺปตฺโต  เขเม  มิคทาเย  วิหรติ
โส  ตุมฺหากํ  ทสฺสนกาโมติ  ฯ  เอวํ  ภนฺเตติ  โข ภิกฺขเว มิคทายปาโล
วิปสฺสิสฺส    ภควโต   อรหโต   สมฺมาสมฺพุทฺธสฺส   ปฏิสฺสุตฺวา   พนฺธุมตึ
ราชธานึ    ปวิสิตฺวา    ขณฺฑญฺจ    ราชปุตฺตํ    ติสฺสญฺจ   ปุโรหิตปุตฺตํ
เอตทโวจ  วิปสฺสี  [๓]-  ภควา  อรหํ  สมฺมาสมฺพุทฺโธ พนฺธุมตึ ราชธานึ
อนุปฺปตฺโต เขเม มิคทาเย วิหรติ โส ตุมฺหากํ ทสฺสนกาโมติ ฯ
     {๔๘.๒}  อถโข ภิกฺขเว ขณฺโฑ จ ราชปุตฺโต ติสฺโส จ ปุโรหิตปุตฺโต
ภทฺทานิ   ภทฺทานิ  ยานานิ  โยชาเปตฺวา  ภทฺทํ  ภทฺทํ  ยานํ  อภิรุหิตฺวา
ภทฺเทหิ   ภทฺเทหิ  ยาเนหิ  พนฺธุมติยา  ราชธานิยา  นิยึสุ  เยน  เขโม
มิคทาโย   เตน   ปายึสุ   ยาวติกา   ยานสฺส   ภูมิ  ยาเนน  คนฺตฺวา
ยานา   ปจฺโจโรหิตฺวา   ปตฺติกา   ๔-   เยน   วิปสฺสี   ภควา  อรหํ
สมฺมาสมฺพุทฺโธ     เตนุปสงฺกมึสุ     อุปสงฺกมิตฺวา    วิปสฺสึ    ภควนฺตํ
@เชิงอรรถ:  ม. ยุ. ทายปาลํ ฯ อิโต ปรํ อีทิสเมว ฯ ๒-๓ ม. ยุ. ภนฺเต ฯ  ม. ยุ. ปตฺติกาว ฯ
อรหนฺตํ สมฺมาสมฺพุทฺธํ อภิวาเทตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทึสุ ฯ
     {๔๘.๓}   เตสํ  วิปสฺสี  ภควา  อรหํ  สมฺมาสมฺพุทฺโธ  อนุปุพฺพีกถํ
กเถสิ   เสยฺยถีทํ   ทานกถํ  สีลกถํ  สคฺคกถํ  กามานํ  อาทีนวํ  โอการํ
สงฺกิเลสํ  เนกฺขมฺเม  ๑-  อานิสํสํ  ปกาเสสิ  ฯ ยทา เต ภควา อญฺญาสิ
กลฺลจิตฺเต   มุทุจิตฺเต  วินีวรณจิตฺเต  อุทคฺคจิตฺเต  ปสนฺนจิตฺเต  อถ  ยา
พุทฺธานํ   สามุกฺกํสิกา   ธมฺมเทสนา  ตํ  ปกาเสสิ  ทุกฺขํ  สมุทยํ  นิโรธํ
มคฺคํ   ฯ   เสยฺยถาปิ   นาม   สุทฺธวตฺถํ  อปคตกาฬกํ  สมฺมเทว  รชนํ
ปฏิคฺคเณฺหยฺย    เอวเมว    ขณฺฑสฺส   จ   ราชปุตฺตสฺส   ติสฺสสฺส   จ
ปุโรหิตปุตฺตสฺส   ตสฺมึเยว   อาสเน   วิรชํ   วีตมลํ  ธมฺมจกฺขุํ  อุทปาทิ
ยงฺกิญฺจิ สมุทยธมฺมํ สพฺพนฺตํ นิโรธธมฺมนฺติ ฯ
     {๔๘.๔}  เต  ทิฏฺฐธมฺมา  ปตฺตธมฺมา  วิทิตธมฺมา ปริโยคาฬฺหธมฺมา
ติณฺณวิจิกิจฺฉา      วิคตกถํกถา      เวสารชฺชปฺปตฺตา     อปรปฺปจฺจยา
สตฺถุ   สาสเน   วิปสฺสึ   ภควนฺตํ   อรหนฺตํ   สมฺมาสมฺพุทฺธํ  เอตทโวจุํ
อภิกฺกนฺตํ   ภนฺเต   อภิกฺกนฺตํ   ภนฺเต   เสยฺยถาปิ   ภนฺเต   นิกฺกุชฺชิตํ
วา  อุกฺกุชฺเชยฺย  ปฏิจฺฉนฺนํ  วา  วิวเรยฺย  มูฬฺหสฺส วา มคฺคํ อาจิกฺเขยฺย
อนฺธกาเร   วา   เตลปฺปชฺโชตํ   ธาเรยฺย  จกฺขุมนฺโต  รูปานิ  ทกฺขนฺติ
เอวเมว  ภควตา  อเนกปริยาเยน  ธมฺโม  ปกาสิโต  เอเต  มยํ ภนฺเต
ภควนฺตํ   สรณํ   คจฺฉาม   ธมฺมญฺจ   ลเภยฺยาม   มยํ  ภนฺเต  ภควโต
สนฺติเก     ปพฺพชฺชํ     ลเภยฺยาม     อุปสมฺปทนฺติ     ฯ     อลตฺถุํ
@เชิงอรรถ:  นิกฺขเมติปิ ปาโฐ ฯ
โข    ภิกฺขเว   ขณฺโฑ   จ   ราชปุตฺโต   ติสฺโส   จ   ปุโรหิตปุตฺโต
วิปสฺสิสฺส    ภควโต    อรหโต    สมฺมาสมฺพุทฺธสฺส   สนฺติเก   ปพฺพชฺชํ
อลตฺถุํ   อุปสมฺปทํ   ฯ   เต   วิปสฺสี   ภควา   อรหํ   สมฺมาสมฺพุทฺโธ
ธมฺมิยา    กถาย    สนฺทสฺเสสิ   สมาทเปสิ   สมุตฺเตเชสิ   สมฺปหํเสสิ
สงฺขารานํ  อาทีนวํ  โอการํ  สงฺกิเลสํ เนกฺขมฺเม ๑- อานิสํสํ ปกาเสสิ ฯ
เตสํ   วิปสฺสินา   ภควตา   อรหตา   สมฺมาสมฺพุทฺเธน  ธมฺมิยา  กถาย
สนฺทสฺสิยมานานํ    สมาทปิยมานานํ   สมุตฺเตชิยมานานํ   สมฺปหํสิยมานานํ
นจิรสฺเสว อนุปาทาย อาสเวหิ จิตฺตานิ วิมุจฺจึสุ ฯ
     [๔๙]  อสฺโสสิ  โข  ภิกฺขเว  พนฺธุมติยา ราชธานิยา มหาชนกาโย
จตุราสีติปาณสหสฺสานิ    วิปสฺสี    กิร   ภควา   อรหํ   สมฺมาสมฺพุทฺโธ
พนฺธุมตึ   ราชธานึ   อนุปฺปตฺโต   เขเม   มิคทาเย  วิหรติ  ขณฺโฑ  จ
กิร   ราชปุตฺโต   ติสฺโส  จ  ปุโรหิตปุตฺโต  วิปสฺสิสฺส  ภควโต  อรหโต
สมฺมาสมฺพุทฺธสฺส   สนฺติเก   เกสมสฺสุํ  โอหาเรตฺวา  กาสายานิ  วตฺถานิ
อจฺฉาเทตฺวา อคารสฺมา อนคาริยํ ปพฺพชิตาติ ฯ
     {๔๙.๑}  สุตฺวาน  เนสํ เอตทโหสิ น หิ นูน โส โอรโก ธมฺมวินโย
น  สา  โอริกา  ๒-  ปพฺพชฺชา  ยตฺถ  ขณฺโฑ  จ  ราชปุตฺโต  ติสฺโส จ
ปุโรหิตปุตฺโต  เกสมสฺสุํ  โอหาเรตฺวา  กาสายานิ  วตฺถานิ  อจฺฉาเทตฺวา
อคารสฺมา  อนคาริยํ  ปพฺพชิตา  ขณฺโฑ  จ  หิ  นาม ราชปุตฺโต ติสฺโส จ
ปุโรหิตปุตฺโต  เกสมสฺสุํ  โอหาเรตฺวา  กาสายานิ  วตฺถานิ  อจฺฉาเทตฺวา
อคารสฺมา   อนคาริยํ   ปพฺพชิสฺสนฺติ   กิมงฺคํ   ปน  น  ๓-  มยนฺติ  จ
@เชิงอรรถ:  ม. ยุ. นิพฺพาเน ฯ  ม. ยุ. โอรกา ฯ  โป. ม. นสทฺโท นตฺถิ ฯ
อถโข   โส   ภิกฺขเว   มหาชนกาโย  จตุราสีติปาณสหสฺสานิ  พนฺธุมติยา
ราชธานิยา   นิกฺขมิตฺวา   เยน  เขโม  มิคทาโย  เยน  วิปสฺสี  ภควา
อรหํ   สมฺมาสมฺพุทฺโธ   เตนุปสงฺกมึสุ   อุปสงฺกมิตฺวา   วิปสฺสึ   ภควนฺตํ
อรหนฺตํ สมฺมาสมฺพุทฺธํ อภิวาเทตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทึสุ ฯ
     {๔๙.๒}   เตสํ  วิปสฺสี  ภควา  อรหํ  สมฺมาสมฺพุทฺโธ  อนุปุพฺพีกถํ
กเถสิ   เสยฺยถีทํ   ทานกถํ  สีลกถํ  สคฺคกถํ  กามานํ  อาทีนวํ  โอการํ
สงฺกิเลสํ  เนกฺขมฺเม  อานิสํสํ  ปกาเสสิ  ฯ  ยทา  เต  ภควา  อญฺญาสิ
กลฺลจิตฺเต   มุทุจิตฺเต   วินีวรณจิตฺเต   อุทคฺคจิตฺเต   ปสนฺนจิตฺเต   อถ
ยา   พุทฺธานํ   สามุกฺกํสิกา   ธมฺมเทสนา   ตํ  ปกาเสสิ  ทุกฺขํ  สมุทยํ
นิโรธํ   มคฺคํ   ฯ   เสยฺยถาปิ  นาม  สุทฺธวตฺถํ  อปคตกาฬกํ  สมฺมเทว
รชนํ   ปฏิคฺคเณฺหยฺย   เอวเมว   เตสํ  จตุราสีติปาณสหสฺสานํ  ตสฺมึเยว
อาสเน   วิรชํ  วีตมลํ  ธมฺมจกฺขุํ  อุทปาทิ  ยงฺกิญฺจิ  สมุทยธมฺมํ  สพฺพนฺตํ
นิโรธธมฺมนฺติ ฯ
     {๔๙.๓}  เต  ทิฏฺฐธมฺมา  ปตฺตธมฺมา  วิทิตธมฺมา ปริโยคาฬฺหธมฺมา
ติณฺณวิจิกิจฺฉา      วิคตกถํกถา      เวสารชฺชปฺปตฺตา     อปรปฺปจฺจยา
สตฺถุ   สาสเน   วิปสฺสึ   ภควนฺตํ   อรหนฺตํ   สมฺมาสมฺพุทฺธํ  เอตทโวจุํ
อภิกฺกนฺตํ   ภนฺเต   อภิกฺกนฺตํ  ภนฺเต  เสยฺยถาปิ  ภนฺเต  นิกฺกุชฺชิตํ  วา
อุกฺกุชฺเชยฺย   ปฏิจฺฉนฺนํ  วา  วิวเรยฺย  มูฬฺหสฺส  วา  มคฺคํ  อาจิกฺเขยฺย
อนฺธกาเร   วา   เตลปฺปชฺโชตํ   ธาเรยฺย  จกฺขุมนฺโต  รูปานิ  ทกฺขนฺติ
เอวเมว   ภควตา   อเนกปริยาเยน   ธมฺโม   ปกาสิโต   เอเต  มยํ
ภนฺเต     ภควนฺตํ     สรณํ     คจฺฉาม     ธมฺมญฺจ     ภิกฺขุสงฺฆญฺจ
ลเภยฺยาม    มยํ    ภนฺเต   ภควโต   สนฺติเก   ปพฺพชฺชํ   ลเภยฺยาม
อุปสมฺปทนฺติ ฯ
     {๔๙.๔}   อลตฺถุํ   โข   ภิกฺขเว   ตานิ   จตุราสีติปาณสหสฺสานิ
วิปสฺสิสฺส    ภควโต    อรหโต    สมฺมาสมฺพุทฺธสฺส   สนฺติเก   ปพฺพชฺชํ
อลตฺถุํ   อุปสมฺปทํ   ฯ   เต   วิปสฺสี   ภควา   อรหํ   สมฺมาสมฺพุทฺโธ
ธมฺมิยา    กถาย    สนฺทสฺเสสิ   สมาทเปสิ   สมุตฺเตเชสิ   สมฺปหํเสสิ
สงฺขารานํ  อาทีนวํ  โอการํ  สงฺกิเลสํ  นิพฺพาเน ๑- อานิสํสํ ปกาเสสิ ฯ
เตสํ    วิปสฺสินา    ภควตา    อรหตา    สมฺมาสมฺพุทฺเธน    ธมฺมิยา
กถาย      สนฺทสฺสิยมานานํ      สมาทปิยมานานํ     สมุตฺเตชิยมานานํ
สมฺปหํสิยมานานํ     นจิรสฺเสว     อนุปาทาย     อาสเวหิ    จิตฺตานิ
วิมุจฺจึสุ ฯ
     [๕๐]  อสฺโสสุํ  โข  ภิกฺขเว  ตานิ [๒]- จตุราสีติปพฺพชิตสหสฺสานิ
วิปสฺสี    กิร    ภควา    อรหํ   สมฺมาสมฺพุทฺโธ   พนฺธุมตึ   ราชธานึ
อนุปฺปตฺโต   เขเม   มิคทาเย   วิหรติ   ธมฺมญฺจ   กิร   เทเสตีติ  ฯ
อถโข    ภิกฺขเว    ตานิ    จตุราสีติปพฺพชิตสหสฺสานิ   เยน   พนฺธุมตี
ราชธานี    เยน   เขโม   มิคทาโย   เยน   วิปสฺสี   ภควา   อรหํ
สมฺมาสมฺพุทฺโธ     เตนุปสงฺกมึสุ     อุปสงฺกมิตฺวา    วิปสฺสึ    ภควนฺตํ
อรหนฺตํ สมฺมาสมฺพุทฺธํ อภิวาเทตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทึสุ ฯ
     {๕๐.๑}  เตสํ  วิปสฺสี ภควา อรหํ สมฺมาสมฺพุทฺโธ อนุปุพฺพีกถํ กเถสิ
เสยฺยถีทํ  ทานกถํ  สีลกถํ  สคฺคกถํ  กามานํ  อาทีนวํ  โอการํ  สงฺกิเลสํ
เนกฺขมฺเม  อานิสํสํ  ปกาเสสิ  ฯ  ยทา  เต  ภควา  อญฺญาสิ กลฺลจิตฺเต
@เชิงอรรถ:  เนกฺขมฺเมติปิ ปาเฐน ภวิตพฺพํ ฯ  ม. ยุ. ปุริมานิ ฯ
มุทุจิตฺเต   วินีวรณจิตฺเต   อุทคฺคจิตฺเต   ปสนฺนจิตฺเต  อถ  ยา  พุทฺธานํ
สามุกฺกํสิกา   ธมฺมเทสนา  ตํ  ปกาเสสิ  ทุกฺขํ  สมุทยํ  นิโรธํ  มคฺคํ  ฯ
เสยฺยถาปิ   นาม  สุทฺธวตฺถํ  อปคตกาฬกํ  สมฺมเทว  รชนํ  ปฏิคฺคเณฺหยฺย
เอวเมว   เตสํ   จตุราสีติปพฺพชิตสหสฺสานํ   ตสฺมึเยว   อาสเน   วิรชํ
วีตมลํ     ธมฺมจกฺขุํ     อุทปาทิ     ยงฺกิญฺจิ    สมุทยธมฺมํ    สพฺพนฺตํ
นิโรธธมฺมนฺติ ฯ
     {๕๐.๒}  เต  ทิฏฺฐธมฺมา  ปตฺตธมฺมา  วิทิตธมฺมา ปริโยคาฬฺหธมฺมา
ติณฺณวิจิกิจฺฉา      วิคตกถํกถา      เวสารชฺชปฺปตฺตา     อปรปฺปจฺจยา
สตฺถุ   สาสเน   วิปสฺสึ   ภควนฺตํ   อรหนฺตํ   สมฺมาสมฺพุทฺธํ  เอตทโวจุํ
อภิกฺกนฺตํ  ภนฺเต  อภิกฺกนฺตํ  ภนฺเต  เสยฺยถาปิ  [๑]-  ภนฺเต  นิกฺกุชฺชิตํ
วา   อุกฺกุชฺเชยฺย   ปฏิจฺฉนฺนํ   วา   วิวเรยฺย   มูฬฺหสฺส   วา   มคฺคํ
อาจิกฺเขยฺย    อนฺธกาเร   วา   เตลปฺปชฺโชตํ   ธาเรยฺย   จกฺขุมนฺโต
รูปานิ   ทกฺขนฺติ   เอวเมว  ภควตา  อเนกปริยาเยน  ธมฺโม  ปกาสิโต
เอเต   มยํ   ภนฺเต   ภควนฺตํ   สรณํ   คจฺฉาม  ธมฺมญฺจ  ภิกฺขุสงฺฆญฺจ
ลเภยฺยาม    มยํ    ภนฺเต   ภควโต   สนฺติเก   ปพฺพชฺชํ   ลเภยฺยาม
อุปสมฺปทนฺติ ฯ
     {๕๐.๓}   อลตฺถุํ   โข   ภิกฺขเว  ตานิ  จตุราสีติปพฺพชิตสหสฺสานิ
วิปสฺสิสฺส    ภควโต    อรหโต    สมฺมาสมฺพุทฺธสฺส   สนฺติเก   ปพฺพชฺชํ
อลตฺถุํ   อุปสมฺปทํ   ฯ   เต   วิปสฺสี   ภควา   อรหํ   สมฺมาสมฺพุทฺโธ
ธมฺมิยา    กถาย    สนฺทสฺเสสิ   สมาทเปสิ   สมุตฺเตเชสิ   สมฺปหํเสสิ
สงฺขารานํ  อาทีนวํ  โอการํ  สงฺกิเลสํ เนกฺขมฺเม ๒- อานิสํสํ ปกาเสสิ ฯ
เตสํ   วิปสฺสินา   ภควตา   อรหตา   สมฺมาสมฺพุทฺเธน  ธมฺมิยา  กถาย
@เชิงอรรถ:  โป. ม. นาม ฯ  ม. ยุ. นิพฺพาเน ฯ
สนฺทสฺสิยมานานํ    สมาทปิยมานานํ   สมุตฺเตชิยมานานํ   สมฺปหํสิยมานานํ
นจิรสฺเสว อนุปาทาย อาสเวหิ จิตฺตานิ วิมุจฺจึสุ ฯ
     [๕๑]   เตน   โข   ปน  ๑-  สมเยน  พนฺธุมติยา  ราชธานิยา
มหาภิกฺขุสงฺโฆ   ปฏิวสติ   อฏฺฐสฏฺฐิภิกฺขุสตสหสฺสํ   ฯ   อถโข   ภิกฺขเว
วิปสฺสิสฺส      ภควโต     อรหโต     สมฺมาสมฺพุทฺธสฺส     รโหคตสฺส
ปฏิสลฺลีนสฺส   เอวํ   เจตโส   ปริวิตกฺโก  อุทปาทิ  มหา  โข  เอตรหิ
ภิกฺขุสงฺโฆ    พนฺธุมติยา   ราชธานิยา   ปฏิวสติ   อฏฺฐสฏฺฐิภิกฺขุสตสหสฺสํ
ยนฺนูนาหํ   ภิกฺขู   อนุชาเนยฺยํ   จรถ   ภิกฺขเว   จาริกํ   พหุชนหิตาย
พหุชนสุขาย   โลกานุกมฺปาย   อตฺถาย   หิตาย   สุขาย   เทวมนุสฺสานํ
มา   เอเกน   เทฺว   อคมิตฺถ   เทเสถ   ภิกฺขเว  ธมฺมํ  อาทิกลฺยาณํ
มชฺเฌกลฺยาณํ    ปริโยสานกลฺยาณํ    สาตฺถํ    สพฺยญฺชนํ   เกวลปริปุณฺณํ
ปริสุทฺธํ    พฺรหฺมจริยํ    ปกาเสถ   สนฺตีธ   สตฺตา   อปฺปรชกฺขชาติกา
อสฺสวนตา    ธมฺมสฺส    ปริหายนฺติ   ภวิสฺสนฺติ   ธมฺมสฺส   อญฺญาตาโร
อปิจ    ฉนฺนํ    ฉนฺนํ    วสฺสานํ    อจฺจเยน    พนฺธุมตี    ราชธานี
อุปสงฺกมิตพฺพา ปาติโมกฺขุทฺเทสายาติ ฯ
     {๕๑.๑}  อถโข  ภิกฺขเว  อญฺญตโร  มหาพฺรหฺมา วิปสฺสิสฺส ภควโต
อรหโต  สมฺมาสมฺพุทฺธสฺส  เจตสา  เจโตปริวิตกฺกมญฺญาย  เสยฺยถาปิ นาม
พลวา  ปุริโส  สมฺมิญฺชิตํ วา พาหํ ปสาเรยฺย ปสาริตํ วา พาหํ สมฺมิญฺเชยฺย
เอวเมว  พฺรหฺมโลเก อนฺตรหิโต วิปสฺสิสฺส ภควโต อรหโต สมฺมาสมฺพุทฺธสฺส
@เชิงอรรถ:  สี. ม. ยุ. เตน โข ปน ภิกฺขเว ฯ
ปุรโต  ปาตุรโหสิ  ฯ  อถโข  โส ภิกฺขเว มหาพฺรหฺมา เอกํสํ อุตฺตราสงฺคํ
กริตฺวา  เยน  วิปสฺสี  ภควา  อรหํ  สมฺมาสมฺพุทฺโธ เตนญฺชลิมฺปณาเมตฺวา
วิปสฺสึ   ภควนฺตํ   อรหนฺตํ   สมฺมาสมฺพุทฺธํ  เอตทโวจ  เอวเมตํ  ภควา
เอวเมตํ  สุคต  มหา โข ภนฺเต เอตรหิ ภิกฺขุสงฺโฆ พนฺธุมติยา ราชธานิยา
ปฏิวสติ   อฏฺฐสฏฺฐิภิกฺขุสตสหสฺสํ   อนุชานาตุ  ภนฺเต  ภควา  ภิกฺขู  จรถ
ภิกฺขเว   จาริกํ   พหุชนหิตาย   พหุชนสุขาย   โลกานุกมฺปาย   อตฺถาย
หิตาย  สุขาย  เทวมนุสฺสานํ  มา  เอเกน  เทฺว อคมิตฺถ เทเสถ ภิกฺขเว
ธมฺมํ   อาทิกลฺยาณํ   มชฺเฌกลฺยาณํ   ปริโยสานกลฺยาณํ  สาตฺถํ  สพฺยญฺชนํ
เกวลปริปุณฺณํ    ปริสุทฺธํ    พฺรหฺมจริยํ    ปกาเสถ    สนฺตีธ    สตฺตา
อปฺปรชกฺขชาติกา   อสฺสวนตา   ธมฺมสฺส   ปริหายนฺติ  ภวิสฺสนฺติ  ธมฺมสฺส
อญฺญาตาโร  ๑-  อปิจ  ภนฺเต  มยํ  ตถา  กริสฺสาม  ยถา  ภิกฺขู  ฉนฺนํ
ฉนฺนํ    วสฺสานํ    อจฺจเยน    พนฺธุมตึ    ราชธานึ    อุปสงฺกมิสฺสนฺติ
ปาติโมกฺขุทฺเทสายาติ   ฯ   อิทมโวจ   ภิกฺขเว   โส  มหาพฺรหฺมา  อิทํ
วตฺวา   วิปสฺสึ   ภควนฺตํ  อรหนฺตํ  สมฺมาสมฺพุทฺธํ  อภิวาเทตฺวา  ปทกฺขิณํ
กตฺวา ตตฺเถว อนฺตรธายิ ฯ
     [๕๒]   อถโข   ภิกฺขเว   วิปสฺสี   ภควา  อรหํ  สมฺมาสมฺพุทฺโธ
สายณฺหสมเย   ๒-   ปฏิสลฺลานา  วุฏฺฐิโต  ภิกฺขู  อามนฺเตสิ  อิธ  มยฺหํ
ภิกฺขเว   รโหคตสฺส   ปฏิสลฺลีนสฺส   เอวํ  เจตโส  ปริวิตกฺโก  อุทปาทิ
มหา   โข   เอตรหิ   ภิกฺขุสงฺโฆ   พนฺธุมติยา   ราชธานิยา   ปฏิวสติ
@เชิงอรรถ:  ม. อญฺญาตาโรติ ฯ  ม. สายณฺหสมยํ ฯ
อฏฺฐสฏฺฐิภิกฺขุสตสหสฺสํ     ยนฺนูนาหํ     ภิกฺขู     อนุชาเนยฺยํ     จรถ
ภิกฺขเว   จาริกํ   พหุชนหิตาย   พหุชนสุขาย   โลกานุกมฺปาย   อตฺถาย
หิตาย   สุขาย   เทวมนุสฺสานํ   มา   เอเกน  เทฺว  อคมิตฺถ  เทเสถ
ภิกฺขเว   ธมฺมํ   อาทิกลฺยาณํ   มชฺเฌกลฺยาณํ   ปริโยสานกลฺยาณํ  สาตฺถํ
สพฺยญฺชนํ    เกวลปริปุณฺณํ    ปริสุทฺธํ    พฺรหฺมจริยํ   ปกาเสถ   สนฺตีธ
สตฺตา   อปฺปรชกฺขชาติกา   อสฺสวนตา   ธมฺมสฺส   ปริหายนฺติ  ภวิสฺสนฺติ
ธมฺมสฺส    อญฺญาตาโร    อปิจ    ฉนฺนํ    ฉนฺนํ   วสฺสานํ   อจฺจเยน
พนฺธุมตี ราชธานี อุปสงฺกมิตพฺพา ปาติโมกฺขุทฺเทสายาติ
     {๕๒.๑}   อถโข   ภิกฺขเว  อญฺญตโร  มหาพฺรหฺมา  มม  เจตสา
เจโตปริวิตกฺกมญฺญาย    เสยฺยถาปิ   นาม   พลวา   ปุริโส   สมฺมิญฺชิตํ
วา   พาหํ   ปสาเรยฺย   ปสาริตํ   วา   พาหํ  สมฺมิญฺเชยฺย  เอวเมว
พฺรหฺมโลเก   อนฺตรหิโต   มม  ปุรโต  ปาตุรโหสิ  อถโข  โส  ภิกฺขเว
มหาพฺรหฺมา  เอกํสํ  อุตฺตราสงฺคํ  กริตฺวา  เยนาหํ  เตนญฺชลิมฺปณาเมตฺวา
มํ  เอตทโวจ  เอวเมตํ  ภควา  เอวเมตํ  สุคต มหา โข ภนฺเต เอตรหิ
ภิกฺขุสงฺโฆ    พนฺธุมติยา   ราชธานิยา   ปฏิวสติ   อฏฺฐสฏฺฐิภิกฺขุสตสหสฺสํ
อนุชานาตุ   ภนฺเต   ภควา   ภิกฺขู  จรถ  ภิกฺขเว  จาริกํ  พหุชนหิตาย
พหุชนสุขาย   โลกานุกมฺปาย   อตฺถาย   หิตาย   สุขาย   เทวมนุสฺสานํ
มา   เอเกน   เทฺว   อคมิตฺถ   เทเสถ   ภิกฺขเว  ธมฺมํ  อาทิกลฺยาณํ
มชฺเฌกลฺยาณํ    ปริโยสานกลฺยาณํ    สาตฺถํ    สพฺยญฺชนํ   เกวลปริปุณฺณํ
ปริสุทฺธํ    พฺรหฺมจริยํ    ปกาเสถ   สนฺตีธ   สตฺตา   อปฺปรชกฺขชาติกา
อสฺสวนตา       ธมฺมสฺส      ปริหายนฺติ      ภวิสฺสนฺติ      ธมฺมสฺส
อญฺญาตาโร   ๑-   อปิจ   ภนฺเต   มยํ   ตถา  กริสฺสาม  ยถา  ภิกฺขู
ฉนฺนํ   ฉนฺนํ   วสฺสานํ   อจฺจเยน   พนฺธุมตึ   ราชธานึ  อุปสงฺกมิสฺสนฺติ
ปาติโมกฺขุทฺเทสายาติ    อิทมโวจ    ภิกฺขเว   โส   มหาพฺรหฺมา   อิทํ
วตฺวา มํ อภิวาเทตฺวา ปทกฺขิณํ กตฺวา ตตฺเถว อนฺตรธายิ ฯ
     {๕๒.๒}    อนุชานามิ    ภิกฺขเว   จรถ   จาริกํ   พหุชนหิตาย
พหุชนสุขาย   โลกานุกมฺปาย   อตฺถาย   หิตาย   สุขาย   เทวมนุสฺสานํ
มา   เอเกน   เทฺว   อคมิตฺถ   เทเสถ   ภิกฺขเว  ธมฺมํ  อาทิกลฺยาณํ
มชฺเฌกลฺยาณํ    ปริโยสานกลฺยาณํ    สาตฺถํ    สพฺยญฺชนํ    เกลปริปุณฺณํ
ปริสุทฺธํ    พฺรหฺมจริยํ    ปกาเสถ   สนฺตีธ   สตฺตา   อปฺปรชกฺขชาติกา
อสฺสวนตา    ธมฺมสฺส    ปริหายนฺติ   ภวิสฺสนฺติ   ธมฺมสฺส   อญฺญาตาโร
อปิจ   ๒-  มยํ  ตถา  กริสฺสาม  ยถา  ฉนฺนํ  ฉนฺนํ  วสฺสานํ  อจฺจเยน
พนฺธุมตี  ราชธานี  อุปสงฺกมิตพฺพา  ปาติโมกฺขุทฺเทสายาติ  ฯ อถโข [๓]-
ภิกฺขเว ภิกฺขู เยภุยฺเยน เอกาเหเนว ชนปทจาริกํ ปกฺกมึสุ ฯ
     [๕๓]  เตน  โข  ปน  สมเยน  ชมฺพูทีเป จตุราสีติอาวาสสหสฺสานิ
โหนฺติ  ฯ  เอกมฺหิ  วสฺเส  นิกฺขนฺเต  เทวตา  สทฺทมนุสฺสาเวสุํ  นิกฺขนฺตํ
โข   มาริสา   เอกวสฺสํ  ปญฺจิทานิ  วสฺสานิ  เสสานิ  ปญฺจนฺนํ  วสฺสานํ
อจฺจเยน   พนฺธุมตี   ราชธานี  อุปสงฺกมิตพฺพา  ปาติโมกฺขุทฺเทสายาติ  ฯ
ทฺวีสุ      วสฺเสสุ      นิกฺขนฺเตสุ      เทวตา      สทฺทมนุสฺสาเวสุํ
@เชิงอรรถ:  ม. อญฺญาตาโรติ ฯ  โป. อปิจ ภนฺเต มยํ ฯ ม. ยุ. อปิจ ภิกฺขเว ฉนฺนํ
@ฉนฺนํ ... ฯ มยํ ตถา กริสฺสาม ยถาติ ปาฐา ปน นตฺถิ ฯ อิโต ปรํ ยาว
@ปาติโมกฺขุทฺเทสายาตีติ อติเรก ปาธา ภวิตพฺพํ ฯ  ยุ. เต ฯ
นิกฺขนฺตานิ   โข  มาริสา  เทฺว  วสฺสานิ  จตฺตารีทานิ  วสฺสานิ  เสสานิ
จตุนฺนํ    วสฺสานํ    อจฺจเยน    พนฺธุมตี    ราชธานี   อุปสงฺกมิตพฺพา
ปาติโมกฺขุทฺเทสายาติ    ฯ    ตีสุ    วสฺเสสุ    นิกฺขนฺเตสุ    เทวตา
สทฺทมนุสฺสาเวสุํ   นิกฺขนฺตานิ   โข   มาริสา   ตีณิ   วสฺสานิ   ตีณีทานิ
วสฺสานิ    เสสานิ    ติณฺณํ   วสฺสานํ   อจฺจเยน   พนฺธุมตี   ราชธานี
อุปสงฺกมิตพฺพา   ปาติโมกฺขุทฺเทสายาติ   ฯ   จตูสุ   วสฺเสสุ  นิกฺขนฺเตสุ
เทวตา   สทฺทมนุสฺสาเวสุํ   นิกฺขนฺตานิ   โข  มาริสา  จตฺตาริ  วสฺสานิ
เทฺวทานิ    วสฺสานิ   เสสานิ   ทฺวินฺนํ   วสฺสานํ   อจฺจเยน   พนฺธุมตี
ราชธานี อุปสงฺกมิตพฺพา ปาติโมกฺขุทฺเทสายาติ ฯ
     {๕๓.๑}   ปญฺจสุ   วสฺเสสุ  นิกฺขนฺเตสุ  เทวตา  สทฺทมนุสฺสาเวสุํ
นิกฺขนฺตานิ  โข  มาริสา  ปญฺจ  วสฺสานิ  เอกํทานิ  วสฺสํ  เสสํ  เอกสฺส
วสฺสสฺส  อจฺจเยน พนฺธุมตี ราชธานี อุปสงฺกมิตพฺพา ปาติโมกฺขุทฺเทสายาติ ฯ
ฉสุ  วสฺเสสุ  นิกฺขนฺเตสุ  เทวตา  สทฺทมนุสฺสาเวสุํ นิกฺขนฺตานิ โข มาริสา
ฉพฺพสฺสานิ    สมโยทานิ    พนฺธุมตี    ๑-   ราชธานี   อุปสงฺกมิตพฺพา
ปาติโมกฺขุทฺเทสายาติ  ฯ  อถโข  เต  ภิกฺขเว  ภิกฺขู  อปฺเปกจฺเจ สเกน
อิทฺธานุภาเวน  อปฺเปกจฺเจ  เทวตานํ  ๒-  อิทฺธานุภาเวน  เอกาเหเนว
พนฺธุมตึ ราชธานึ อุปสงฺกมึสุ ปาติโมกฺขุทฺเทสายาติ ฯ
     [๕๔]   ตตฺร  สุทํ  ภิกฺขเว  วิปสฺสี  ภควา  อรหํ  สมฺมาสมฺพุทฺโธ
ภิกฺขุสงฺเฆ เอวํ ปาติโมกฺขํ อุทฺทิสฺสติ ๓-
@เชิงอรรถ:  ม. ยุ. พนฺธุมตึ ราชธานึ อุปสงฺกมิตุํ ฯ  ยุ. เทวานํ ฯ  ม. ยุ. อุทฺทิสติ ฯ
            ขนฺตี ปรมํ ตโป ตีติกฺขา
            นิพฺพานํ ปรมํ วทนฺติ พุทฺธา
            น หิ ปพฺพชิโต ปรูปฆาตี
            [๑]- สมโณ โหติ ปรํ วิเหฐยนฺโต ฯ
       สพฺพปาปสฺส อกรณํ    กุสลสฺสูปสมฺปทา
       สจิตฺตปริโยทปนํ      เอตํ พุทฺธานสาสนํ ฯ
       อนูปวาโท อนูปฆาโต  ปาติโมกฺเข จ สํวโร
       มตฺตญฺญุตา จ ภตฺตสฺมึ  ปนฺตญฺจ สยนาสนํ
       อธิจิตฺเต จ อาโยโค  เอตํ พุทฺธานสาสนนฺติ ฯ
     [๕๕]  เอกมิทาหํ  ภิกฺขเว  สมยํ  อุกฺกฏฺฐายํ  วิหรามิ สุภวเน ๒-
สาลราชมูเล    ฯ   ตสฺส   มยฺหํ   ภิกฺขเว   รโหคตสฺส   ปฏิสลฺลีนสฺส
เอวํ   เจตโส   ปริวิตกฺโก   อุทปาทิ   น  โข  โส  สุทฺธาวาโส  ๓-
สุลภรูโป   โย   มยา   อนาวุตฺถปุพฺโพ   ๔-   อิมินา  ทีเฆน  อทฺธุนา
อญฺญตฺร    สุทฺธาวาเสหิ    เทเวหิ    ยนฺนูนาหํ    เยน   สุทฺธาวาสา
เทวา    เตน   อุปสงฺกเมยฺยนฺติ   ฯ   อถโขหํ   ภิกฺขเว   เสยฺยถาปิ
นาม   พลวา   ปุริโส   สมฺมิญฺชิตํ   วา   พาหํ   ปสาเรยฺย   ปสาริตํ
วา   พาหํ   สมฺมิญฺเชยฺย   เอวเมว  อุกฺกฏฺฐายํ  สุภวเน  สาลราชมูเล
อนฺตรหิโต อวิเหสุ เทเวสุ ปาตุรโหสึ ฯ
     {๕๕.๑}  ตสฺมึเยว โข ภิกฺขเว เทวนิกาเย อเนกานิ ๕- เทวตาสตานิ
อเนกานิ   เทวตาสหสฺสานิ   เยนาหํ   เตนุปสงฺกมึสุ   อุปสงฺกมิตฺวา  มํ
อภิวาเทตฺวา เอกมนฺตํ อฏฺฐํสุ ฯ
@เชิงอรรถ:  ม. น ฯ  ม. ยุ. สุภควเน ฯ อิโต ปรํ อีทิสเมว ฯ  ม. ยุ. สตฺตาวาโส ฯ
@ ม. อนชฺฌาวุตฺถปุพฺโพ ฯ  ม. ยุ. อเนกานิ เทวตาสหสฺสานีติ ปาฐทฺวยํ นตฺถิ ฯ
     {๕๕.๒}  เอกมนฺตํ ฐิตา โข ภิกฺขเว ตา เทวตา มํ เอตทโวจุํ อิโต
โส  มาริส  ๑-  เอกนวุโต  กปฺโป  ยํ วิปสฺสี ภควา อรหํ สมฺมาสมฺพุทฺโธ
โลเก   อุทปาทิ   วิปสฺสี   มาริส   ๒-   ภควา  อรหํ  สมฺมาสมฺพุทฺโธ
ขตฺติโย   ชาติยา   อโหสิ   ขตฺติยกุเล  อุทปาทิ  วิปสฺสี  มาริส  ภควา
อรหํ   สมฺมาสมฺพุทฺโธ   โกณฺฑญฺโญ   โคตฺเตน  อโหสิ  วิปสฺสิสฺส  มาริส
ภควโต    อรหโต    สมฺมาสมฺพุทฺธสฺส   อสีติวสฺสสหสฺสานิ   อายุปฺปมาณํ
อโหสิ   วิปสฺสี   มาริส   ภควา  อรหํ  สมฺมาสมฺพุทฺโธ  ปาฏลิยา  มูเล
อภิสมฺพุทฺโธ    วิปสฺสิสฺส   มาริส   ภควโต   อรหโต   สมฺมาสมฺพุทฺธสฺส
ขณฺฑติสฺสํ   นาม   สาวกยุคํ   อโหสิ   อคฺคํ  ภทฺทยุคํ  วิปสฺสิสฺส  มาริส
ภควโต  อรหโต  สมฺมาสมฺพุทฺธสฺส  ตโย สาวกานํ สนฺนิปาตา อเหสุํ เอโก
สาวกานํ   สนฺนิปาโต   อโหสิ   อฏฺฐสฏฺฐิภิกฺขุสตสหสฺสํ  เอโก  สาวกานํ
สนฺนิปาโต   อโหสิ   ภิกฺขุสตสหสฺสํ  เอโก  สาวกานํ  สนฺนิปาโต  อโหสิ
อสีติภิกฺขุสหสฺสานิ  ๓-  วิปสฺสิสฺส  มาริส  ภควโต อรหโต สมฺมาสมฺพุทฺธสฺส
อิเม  ตโย  สาวกานํ  สนฺนิปาตา  อเหสุํ สพฺเพสํเยว ขีณาสวานํ วิปสฺสิสฺส
มาริส  ภควโต  อรหโต  สมฺมาสมฺพุทฺธสฺส  อโสโก  นาม ภิกฺขุ อุปฏฺฐาโก
อโหสิ  อคฺคุปฏฺฐาโก  วิปสฺสิสฺส  มาริส  ภควโต  อรหโต สมฺมาสมฺพุทฺธสฺส
พนฺธุมา  นาม  ราชา  ปิตา  อโหสิ  พนฺธุมตี  นาม  เทวี  มาตา อโหสิ
ชเนตฺตี  พนฺธุมสฺส  รญฺโญ  พนฺธุมตี  นาม  นครํ ราชธานี อโหสิ วิปสฺสิสฺส
@เชิงอรรถ:  โป. ม. มาริสา เอกนวุติกปฺเป ฯ ยุ. เอกนวุเต กปฺเป ฯ อิโต ปรํ อีทิสเมว ฯ
@ ม. สพฺพตฺถ มาริสา ฯ  ยุ. อสีติภิกฺขุสตสหสฺสนิ ฯ
มาริส   ภควโต   อรหโต   สมฺมาสมฺพุทฺธสฺส   เอวํ  อภินิกฺขมนํ  อโหสิ
เอวํ  ปพฺพชฺชา  เอวํ  ปธานํ  เอวํ  อภิสมฺโพธิ  เอวํ  ธมฺมจกฺกปฺปวตฺตนํ
เต  มยํ  มาริส  วิปสฺสิมฺหิ  ภควติ  พฺรหฺมจริยํ  จริตฺวา กาเมสุ กามฉนฺทํ
วิราเชตฺวา อิธูปปนฺนาติ ฯ
     {๕๕.๓}  ตสฺมึเยว  โข ภิกฺขเว เทวนิกาเย อเนกานิ เทวตาสตานิ
อเนกานิ   เทวตาสหสฺสานิ  [๑]-  เยนาหํ  เตนุปสงฺกมึสุ  อุปสงฺกมิตฺวา
มํ  อภิวาเทตฺวา  เอกมนฺตํ  อฏฺฐํสุ  ฯ  เอกมนฺตํ  ฐิตา  โข ภิกฺขเว ตา
เทวตา  มํ  เอตทโวจุํ  อิโต ๒- โส มาริส เอกตึโส กปฺโป ยํ สิขี ภควา
ฯเปฯ  เต  มยํ  มาริส สิขิมฺหิ ภควติ ฯเปฯ ตสฺมึเยว โข มาริส เอกตึเส
กปฺเป  เวสฺสภู  ภควา  ฯเปฯ  เต  มยํ  มาริส เวสฺสภุมฺหิ ภควติ ฯเปฯ
อิมสฺมึเยว  โข  มาริส  ภทฺทกปฺเป  กกุสนฺโธ  ฯ  โกนาคมโน ฯ กสฺสโป
ภควา  ฯเปฯ  เต  มยํ  มาริส  กกุสนฺธมฺหิ  ฯ โกนาคมนมฺหิ ฯ กสฺสปมฺหิ
ภควติ พฺรหฺมจริยํ จริตฺวา กาเมสุ กามฉนฺทํ วิราเชตฺวา อิธูปปนฺนาติ ฯ
     {๕๕.๔}  ตสฺมึเยว  โข ภิกฺขเว เทวนิกาเย อเนกานิ เทวตาสตานิ
อเนกานิ    เทวตาสหสฺสานิ    เยนาหํ    เตนุปสงฺกมึสุ   อุปสงฺกมิตฺวา
มํ   อภิวาเทตฺวา   เอกมนฺตํ  อฏฺฐํสุ  ฯ  เอกมนฺตํ  ฐิตา  โข  ภิกฺขเว
ตา   เทวตา   มํ   เอตทโวจุํ   อิมสฺมึเยว   โข   มาริส  ภทฺทกปฺเป
ภควา    เอตรหิ   อรหํ   สมฺมาสมฺพุทฺโธ   โลเก   อุปฺปนฺโน   ภควา
มาริส    ขตฺติโย    ชาติยา   ขตฺติยกุเล   อุปฺปนฺโน   ภควา   มาริส
โคตโม    โคตฺเตน   ภควโต   มาริส   อปฺปกํ   อายุปฺปมาณํ   ปริตฺตํ
@เชิงอรรถ:  ม. อเนกานิ เทวตาสตสหสฺสานิ ฯ อิโต ปรํ อีทิสเมว ฯ  ม. ยุ. อิโต โส
@มาริส ฯเปฯ เอตทโวจุนฺติ อิเม ปาฐา นตฺถิ ฯ
ลหุกํ  ๑-  โย  จิรํ  ชีวติ  โส  วสฺสสตํ  อปฺปํ  วา ภิยฺโย ภควา มาริส
อสฺสตฺถสฺส  มูเล  อภิสมฺพุทฺโธ  ภควโต  มาริส  สารีปุตฺตโมคฺคลฺลานํ  ๒-
นาม  สาวกยุคํ  อโหสิ  อคฺคํ  ภทฺทยุคํ  ภควโต  มาริส  เอโก สาวกานํ
สนฺนิปาโต   อโหสิ   อฑฺฒเตฬสานิ   ภิกฺขุสตานิ   ภควโต   มาริส  อยํ
เอโก    สาวกานํ    สนฺนิปาโต    อโหสิ    สพฺเพสํเยว   ขีณาสวานํ
ภควโต  มาริส  อานนฺโท  นาม  ภิกฺขุ  อุปฏฺฐาโก  อโหสิ  อคฺคุปฏฺฐาโก
ภควโต   มาริส   สุทฺโธทโน   นาม  ราชา  ปิตา  มายา  นาม  เทวี
มาตา   ชเนตฺตี  กปิลวตฺถุนครํ  ราชธานี  อโหสิ  ภควโต  มาริส  เอวํ
อภินิกฺขมนํ   อโหสิ   เอวํ   ปพฺพชฺชา   เอวํ  ปธานํ  เอวํ  อภิสมฺโพธิ
เอวํ   ธมฺมจกฺกปฺปวตฺตนํ   เต  มยํ  มาริส  ภควติ  พฺรหฺมจริยํ  จริตฺวา
กาเมสุ กามฉนฺทํ วิราเชตฺวา อิธูปปนฺนาติ ฯ
     {๕๕.๕}  อถโขหํ ภิกฺขเว อวิเหหิ เทเวหิ สทฺธึ เยน อตปฺปา เทวา
เตนุปสงฺกมึ  ฯ  อถโขหํ  ภิกฺขเว  อวิเหหิ จ เทเวหิ อตปฺเปหิ จ เทเวหิ
สทฺธึ  เยน  สุทสฺสา  เทวา  เตนุปสงฺกมึ  ฯ  อถโขหํ ภิกฺขเว อวิเหหิ จ
เทเวหิ  อตปฺเปหิ  จ  เทเวหิ  สุทสฺเสหิ  จ  เทเวหิ  สทฺธึ เยน สุทสฺสี
เทวา  เตนุปสงฺกมึ  ฯ  อถโขหํ  ภิกฺขเว  อวิเหหิ  จ  เทเวหิ อตปฺเปหิ
จ  เทเวหิ  สุทสฺเสหิ  จ  เทเวหิ สุทสฺสีหิ จ เทเวหิ สทฺธึ เยน อกนิฏฺฐา
เทวา เตนุปสงฺกมึ ฯ
     {๕๕.๖}  ตสฺมึเยว โข ภิกฺขเว เทวนิกาเย อเนกานิ เทวตาสตานิ อเนกานิ
เทวตาสหสฺสานิ เยนาหํ เตนุปสงฺกมึสุ อุปสงฺกมิตฺวา มํ อภิวาเทตฺวา เอกมนฺตํ
@เชิงอรรถ:  ม. ยุ. ลหุสํ ฯ  ยุ. ... โมคฺคลฺลานา ฯ
อฏฺฐํสุ  ฯ  เอกมนฺตํ  ฐิตา  โข  ภิกฺขเว  ตา เทวตา มํ เอตทโวจุํ อิโต
โส  มาริส  เอกนวุโต  กปฺโป  ยํ  วิปสฺสี  ภควา  อรหํ  สมฺมาสมฺพุทฺโธ
โลเก   อุทปาทิ   ฯ   วิปสฺสี   มาริส   ภควา   อรหํ  สมฺมาสมฺพุทฺโธ
ขตฺติโย   ชาติยา   อโหสิ   ขตฺติยกุเล  อุทปาทิ  วิปสฺสี  มาริส  ภควา
อรหํ   สมฺมาสมฺพุทฺโธ   โกณฺฑญฺโญ   โคตฺเตน  อโหสิ  วิปสฺสิสฺส  มาริส
ภควโต    อรหโต    สมฺมาสมฺพุทฺธสฺส   อสีติวสฺสสหสฺสานิ   อายุปฺปมาณํ
อโหสิ   วิปสฺสี   มาริส   ภควา  อรหํ  สมฺมาสมฺพุทฺโธ  ปาฏลิยา  มูเล
อภิสมฺพุทฺโธ    วิปสฺสิสฺส   มาริส   ภควโต   อรหโต   สมฺมาสมฺพุทฺธสฺส
ขณฺฑติสฺสํ   นาม   สาวกยุคํ   อโหสิ   อคฺคํ  ภทฺทยุคํ  วิปสฺสิสฺส  มาริส
ภควโต   อรหโต   สมฺมาสมฺพุทฺธสฺส  ตโย  สาวกานํ  สนฺนิปาตา  อเหสุํ
เอโก   สาวกานํ   สนฺนิปาโต   อโหสิ   อฏฺฐสฏฺฐิภิกฺขุสตสหสฺสํ   เอโก
สาวกานํ  สนฺนิปาโต  อโหสิ  ภิกฺขุสตสหสฺสํ  เอโก  สาวกานํ  สนฺนิปาโต
อโหสิ    อสีติภิกฺขุสหสฺสานิ    วิปสฺสิสฺส    มาริส    ภควโต   อรหโต
สมฺมาสมฺพุทฺธสฺส   อิเม  ตโย  สาวกานํ  สนฺนิปาตา  อเหสุํ  สพฺเพสํเยว
ขีณาสวานํ    วิปสฺสิสฺส    มาริส   ภควโต   อรหโต   สมฺมาสมฺพุทฺธสฺส
อโสโก  นาม  ภิกฺขุ  อุปฏฺฐาโก  อโหสิ  อคฺคุปฏฺฐาโก  วิปสฺสิสฺส  มาริส
ภควโต   อรหโต  สมฺมาสมฺพุทฺธสฺส  พนฺธุมา  นาม  ราชา  ปิตา  อโหสิ
พนฺธุมตี   นาม   เทวี   มาตา   อโหสิ   ชเนตฺตี   พนฺธุมสฺส   รญฺโญ
พนฺธุมตี   นาม   นครํ   ราชธานี   อโหสิ   วิปสฺสิสฺส  มาริส  ภควโต
อรหโต   สมฺมาสมฺพุทฺธสฺส   เอวํ   อภินิกฺขมนํ   อโหสิ  เอวํ  ปพฺพชฺชา
เอวํ    ปธานํ    เอวํ    อภิสมฺโพธิ   เอวํ   ธมฺมจกฺกปฺปวตฺตนํ   เต
มยํ   มาริส   วิปสฺสิมฺหิ  ภควติ  พฺรหฺมจริยํ  จริตฺวา  กาเมสุ  กามฉนฺทํ
วิราเชตฺวา อิธูปปนฺนาติ ฯ
     {๕๕.๗}  ตสฺมึเยว  โข ภิกฺขเว เทวนิกาเย อเนกานิ เทวตาสตานิ
อเนกานิ   เทวตาสหสฺสานิ   เยนาหํ   เตนุปสงฺกมึสุ   อุปสงฺกมิตฺวา  มํ
อภิวาเทตฺวา  เอกมนฺตํ  อฏฺฐํสุ  ฯ เอกมนฺตํ ฐิตา โข ภิกฺขเว ตา เทวตา
มํ  เอตทโวจุํ  อิโต  โส  มาริส เอกตึโส กปฺโป ยํ สิขี ภควา ฯเปฯ เต
มยํ  มาริส  สิขิมฺหิ  ภควติ  ฯเปฯ  ตสฺมึเยว  โข มาริส เอกตึเส กปฺเป
เวสฺสภู  ภควา  ฯเปฯ  เต มยํ มาริส เวสฺสภุมฺหิ ภควติ ฯเปฯ อิมสฺมึเยว
โข  มาริส  ภทฺทกปฺเป  กกุสนฺโธ  ฯ โกนาคมโน ฯ กสฺสโป ภควา ฯเปฯ
เต   มยํ   มาริส   กกุสนฺธมฺหิ  ฯ  โกนาคมนมฺหิ  ฯ  กสฺสปมฺหิ  ภควติ
พฺรหฺมจริยํ จริตฺวา กาเมสุ กามฉนฺทํ วิราเชตฺวา อิธูปปนฺนาติ ฯ
     {๕๕.๘}  ตสฺมึเยว  โข ภิกฺขเว เทวนิกาเย อเนกานิ เทวตาสตานิ
อเนกานิ   เทวตาสหสฺสานิ   เยนาหํ   เตนุปสงฺกมึสุ   อุปสงฺกมิตฺวา  มํ
อภิวาเทตฺวา  เอกมนฺตํ  อฏฺฐํสุ  ฯ เอกมนฺตํ ฐิตา โข ภิกฺขเว ตา เทวตา
มํ  เอตทโวจุํ  อิมสฺมึเยว  โข  มาริส  ภทฺทกปฺเป  ภควา  เอตรหิ อรหํ
สมฺมาสมฺพุทฺโธ   โลเก   อุปฺปนฺโน   ภควา   มาริส   ขตฺติโย  ชาติยา
ขตฺติยกุเล   อุปฺปนฺโน   ภควา   มาริส   โคตโม   โคตฺเตน   ภควโต
มาริส   อปฺปกํ   อายุปฺปมาณํ   ปริตฺตํ   ลหุกํ   โย   จิรํ   ชีวติ  โส
วสฺสสตํ    อปฺปํ    วา   ภิยฺโย   ภควา   มาริส   อสฺสตฺถสฺส   มูเล
อภิสมฺพุทฺโธ   ภควโต   มาริส   สารีปุตฺตโมคฺคลฺลานํ   นาม   สาวกยุคํ
อโหสิ   อคฺคํ   ภทฺทยุคํ   ภควโต  มาริส  เอโก  สาวกานํ  สนฺนิปาโต
อโหสิ    อฑฺฒเตฬสานิ    ภิกฺขุสตานิ   ภควโต   มาริส   อยํ   เอโก
สาวกานํ    สนฺนิปาโต    อโหสิ    สพฺเพสํเยว   ขีณาสวานํ   ภควโต
มาริส   อานนฺโท   นาม   ภิกฺขุ   อุปฏฺฐาโก   อคฺคุปฏฺฐาโก   ภควโต
มาริส   สุทฺโธทโน   นาม   ราชา   ปิตา  มายา  นาม  เทวี  มาตา
ชเนตฺตี  กปิลวตฺถุํ  นาม  นครํ  ราชธานี  ภควโต มาริส เอวํ อภินิกฺขมนํ
อโหสิ    เอวํ   ปพฺพชฺชา   เอวํ   ปธานํ   เอวํ   อภิสมฺโพธิ   เอวํ
ธมฺมจกฺกปฺปวตฺตนํ    เต   มยํ   มาริส   ภควติ   พฺรหฺมจริยํ   จริตฺวา
กาเมสุ กามฉนฺทํ วิราเชตฺวา อิธูปปนฺนาติ ฯ
     [๕๖]  อิติ  โข  ภิกฺขเว  ตถาคตสฺเสเวสา  ธมฺมธาตุ สุปฺปฏิวิทฺธา
ยสฺสา  ธมฺมธาตุยา  สุปฺปฏิวิทฺธตฺตา  ตถาคโต  อตีเต  พุทฺเธ  ปรินิพฺพุเต
ฉินฺนปปญฺเจ   ฉินฺนวฏุเม   ปริยาทินฺนวฏฺเฏ   สพฺพทุกฺขวีติวตฺเต  ชาติโตปิ
อนุสฺสรติ   นามโตปิ   อนุสฺสรติ   โคตฺตโตปิ  อนุสฺสรติ  อายุปฺปมาณโตปิ
อนุสฺสรติ    สาวกยุคโตปิ    อนุสฺสรติ    สาวกสนฺนิปาตโตปิ   อนุสฺสรติ
เอวํชจฺจา เต ภควนฺโต อเหสุํ อิติปิ เอวํนามา ฯ เอวํโคตฺตา ฯ เอวํสีลา ฯ
เอวํธมฺมา  ฯ  เอวํปญฺญา ฯ เอวํวิหารี ฯ เอวํวิมุตฺตา เต ภควนฺโต อเหสุํ
อิติปีติ ฯ เทวตาปิ ๑- ตถาคตสฺส เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ เยน ตถาคโต อตีเต
@เชิงอรรถ:  ยุ. เทวตาปิ ตถาคตสฺส อเหสุํ ฯเปฯ อิติปีติ อิเม ปาฐา นตฺถิ ฯ
พุทฺเธ     ปรินิพฺพุเต     ฉินฺนปปญฺเจ    ฉินฺนวฏุเม    ปริยาทินฺนวฏฺเฏ
สพฺพทุกฺขวีติวตฺเต   ชาติโตปิ   อนุสฺสรติ  นามโตปิ  อนุสฺสรติ  โคตฺตโตปิ
อนุสฺสรติ     อายุปฺปมาณโตปิ    อนุสฺสรติ    สาวกยุคโตปิ    อนุสฺสรติ
สาวกสนฺนิปาตโตปิ    อนุสฺสรติ    เอวํชจฺจา   เต   ภควนฺโต   อเหสุํ
อิติปิ  เอวํนามา  ฯ เอวํโคตฺตา ฯ เอวํสีลา ฯ เอวํธมฺมา ฯ เอวํปญฺญา ฯ
เอวํวิหารี  ฯ  เอวํวิมุตฺตา  เต  ภควนฺโต  อเหสุํ  อิติปีติ  ฯ  อิทมโวจ
ภควา อตฺตมนา เต ภิกฺขู ภควโต ภาสิตํ อภินนฺทุนฺติ ฯ
                มหาปทานสุตฺตํ นิฏฺฐิตํ ปฐมํ ฯ
                         ------------


             เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับภาษาบาลี อักษรไทย เล่มที่ ๑๐ หน้าที่ ๑-๖๔. https://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=10&A=1&w=&modeTY=2              อ่านเทียบพระไตรปิฎกฉบับภาษาบาลี อักษรโรมัน :- https://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=10&A=1&modeTY=2              อ่านเทียบพระไตรปิฎกภาษาไทยฉบับหลวง :- https://84000.org/tipitaka/read/byitem.php?book=10&item=1&items=56              อ่านเทียบพระไตรปิฎกฉบับมหาจุฬาฯ :- https://84000.org/tipitaka/pitaka_item/m_siri.php?B=10&siri=1              ศึกษาอรรถกถานี้ได้ที่ :- https://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=10&i=1              อ่านอรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย :- https://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=5&A=1              The Pali Atthakatha in Roman :- https://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=5&A=1              สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๑๐ https://84000.org/tipitaka/read/?index_10 https://84000.org/tipitaka/english/?index_10

แสดงหมายเลขหน้า
ในกรณี :- 
   บรรทัดแรกของแต่ละหน้าอ่านหน้า[ต่าง] ถัดไปอ่านหน้า[ต่าง] สุดท้าย คลิกเพื่อเปลี่ยน ฐญ เป็นแบบดั้งเดิม

บันทึก ๖ ธันวาคม พ.ศ. ๒๕๕๙. การแสดงผลนี้อ้างอิงข้อมูลจากพระไตรปิฎกฉบับภาษาบาลี อักษรไทย. หากพบข้อผิดพลาด กรุณาแจ้งได้ที่ [email protected]