วินยปิฏเก มหาวคฺคสฺส
ปฐโม ภาโค
----------
นโม ตสฺส ภควโต อรหโต สมฺมาสมฺพุทฺธสฺส ฯ
มหาขนฺธกํ
[๑] เตน สมเยน พุทฺโธ ภควา อุรุเวลายํ วิหรติ นชฺชา
เนรญฺชราย ตีเร โพธิรุกฺขมูเล ปฐมาภิสมฺพุทฺโธ ฯ อถโข ภควา
โพธิรุกฺขมูเล สตฺตาหํ เอกปลฺลงฺเกน นิสีทิ วิมุตฺติสุขปฏิสํเวที ฯ
อถโข ภควา รตฺติยา ปฐมํ ยามํ ปฏิจฺจสมุปฺปาทํ อนุโลมปฏิโลมํ
มนสากาสิ
{๑.๑} อวิชฺชาปจฺจยา สงฺขารา สงฺขารปจฺจยา วิญฺญาณํ
วิญฺญาณปจฺจยา นามรูปํ นามรูปปจฺจยา สฬายตนํ
สฬายตนปจฺจยา ผสฺโส ผสฺสปจฺจยา เวทนา เวทนาปจฺจยา
ตณฺหา ตณฺหาปจฺจยา อุปาทานํ อุปาทานปจฺจยา ภโว ภวปจฺจยา
ชาติ ชาติปจฺจยา ชรามรณํ โสกปริเทวทุกฺขโทมนสฺสุปายาสา
สมฺภวนฺติ เอวเมตสฺส เกวลสฺส ทุกฺขกฺขนฺธสฺส สมุทโย โหติ
อวิชฺชาย เตฺวว อเสสวิราคนิโรธา สงฺขารนิโรโธ สงฺขารนิโรธา
วิญฺญาณนิโรโธ วิญฺญาณนิโรธา นามรูปนิโรโธ นามรูปนิโรธา
สฬายตนนิโรโธ สฬายตนนิโรธา ผสฺสนิโรโธ ผสฺสนิโรธา
เวทนานิโรโธ เวทนานิโรธา ตณฺหานิโรโธ ตณฺหานิโรธา
อุปาทานนิโรโธ อุปาทานนิโรธา ภวนิโรโธ ภวนิโรธา ชาตินิโรโธ
ชาตินิโรธา ชรามรณํ โสกปริเทวทุกฺขโทมนสฺสุปายาสา
นิรุชฺฌนฺติ เอวเมตสฺส เกวลสฺส ทุกฺขกฺขนฺธสฺส นิโรโธ โหตีติ ฯ
{๑.๒} อถโข ภควา เอตมตฺถํ วิทิตฺวา ตายํ เวลายํ อิมํ อุทานํ
อุทาเนสิ
ยทา หเว ปาตุภวนฺติ ธมฺมา
อาตาปิโน ฌายโต พฺราหฺมณสฺส
อถสฺส กงฺขา วปยนฺติ สพฺพา
ยโต ปชานาติ สเหตุธมฺมนฺติ ฯ
[๒] อถโข ภควา รตฺติยา มชฺฌิมํ ยามํ ปฏิจฺจสมุปฺปาทํ
อนุโลมปฏิโลมํ มนสากาสิ
{๒.๑} อวิชฺชาปจฺจยา สงฺขารา สงฺขารปจฺจยา วิญฺญาณํ
วิญฺญาณปจฺจยา นามรูปํ นามรูปปจฺจยา สฬายตนํ สฬายตนปจฺจยา
ผสฺโส ผสฺสปจฺจยา เวทนา เวทนาปจฺจยา ตณฺหา ตณฺหาปจฺจยา
อุปาทานํ อุปาทานปจฺจยา ภโว ภวปจฺจยา ชาติ ชาติปจฺจยา
ชรามรณํ โสกปริเทวทุกฺขโทมนสฺสุปายาสา สมฺภวนฺติ เอวเมตสฺส
เกวลสฺส ทุกฺขกฺขนฺธสฺส สมุทโย โหติ อวิชฺชาย เตฺวว อเสสวิราคนิโรธา
สงฺขารนิโรโธ สงฺขารนิโรธา วิญฺญาณนิโรโธ วิญฺญาณนิโรธา
นามรูปนิโรโธ นามรูปนิโรธา สฬายตนนิโรโธ สฬายตนนิโรธา
ผสฺสนิโรโธ ผสฺสนิโรธา เวทนานิโรโธ เวทนานิโรธา ตณฺหานิโรโธ
ตณฺหานิโรธา อุปาทานนิโรโธ อุปาทานนิโรธา ภวนิโรโธ ภวนิโรธา
ชาตินิโรโธ ชาตินิโรธา ชรามรณํ โสกปริเทวทุกฺขโทมนสฺสุปายาสา
นิรุชฺฌนฺติ เอวเมตสฺส เกวลสฺส ทุกฺขกฺขนฺธสฺส นิโรโธ โหตีติ ฯ
{๒.๒} อถโข ภควา เอตมตฺถํ วิทิตฺวา ตายํ เวลายํ อิมํ อุทานํ
อุทาเนสิ
ยทา หเว ปาตุภวนฺติ ธมฺมา
อาตาปิโน ฌายโต พฺราหฺมณสฺส
อถสฺส กงฺขา วปยนฺติ สพฺพา
ยโต ขยํ ปจฺจยานํ อเวทีติ ฯ
[๓] อถโข ภควา รตฺติยา ปจฺฉิมํ ยามํ ปฏิจฺจสมุปฺปาทํ
อนุโลมปฏิโลมํ มนสากาสิ
{๓.๑} อวิชฺชาปจฺจยา สงฺขารา สงฺขารปจฺจยา วิญฺญาณํ
วิญฺญาณปจฺจยา นามรูปํ นามรูปปจฺจยา สฬายตนํ สฬายตนปจฺจยา
ผสฺโส ผสฺสปจฺจยา เวทนา เวทนาปจฺจยา ตณฺหา ตณฺหาปจฺจยา
อุปาทานํ อุปาทานปจฺจยา ภโว ภวปจฺจยา ชาติ ชาติปจฺจยา
ชรามรณํ โสกปริเทวทุกฺขโทมนสฺสุปายาสา สมฺภวนฺติ เอวเมตสฺส
เกวลสฺส ทุกฺขกฺขนฺธสฺส สมุทโย โหติ อวิชฺชาย เตฺวว อเสสวิราคนิโรธา
สงฺขารนิโรโธ สงฺขารนิโรธา วิญฺญาณนิโรโธ วิญฺญาณนิโรธา
นามรูปนิโรโธ นามรูปนิโรธา สฬายตนนิโรโธ สฬายตนนิโรธา
ผสฺสนิโรโธ ผสฺสนิโรธา เวทนานิโรโธ เวทนานิโรธา ตณฺหานิโรโธ
ตณฺหานิโรธา
อุปาทานนิโรโธ อุปาทานนิโรธา ภวนิโรโธ ภวนิโรธา ชาตินิโรโธ
ชาตินิโรธา ชรามรณํ โสกปริเทวทุกฺขโทมนสฺสุปายาสา นิรุชฺฌนฺติ
เอวเมตสฺส เกวลสฺส ทุกฺขกฺขนฺธสฺส นิโรโธ โหตีติ ฯ
{๓.๒} อถโข ภควา เอตมตฺถํ วิทิตฺวา ตายํ เวลายํ อิมํ อุทานํ
อุทาเนสิ
ยทา หเว ปาตุภวนฺติ ธมฺมา
อาตาปิโน ฌายโต พฺราหฺมณสฺส
วิธูปยํ ติฏฺฐติ มารเสนํ
สุริโยว ๑- โอภาสยมนฺตลิกฺขนฺติ ฯ
โพธิกถา นิฏฺฐิตา ๒- ฯ
[๔] อถโข ภควา สตฺตาหสฺส อจฺจเยน ตมฺหา สมาธิมฺหา
วุฏฺฐหิตฺวา โพธิรุกฺขมูลา เยน อชปาลนิโคฺรโธ เตนุปสงฺกมิ
อุปสงฺกมิตฺวา อชปาลนิโคฺรธรุกฺขมูเล ๓- สตฺตาหํ เอกปลฺลงฺเกน นิสีทิ
วิมุตฺติสุขปฏิสํเวที ฯ
อถโข อญฺญตโร หุํหุกชาติโก ๔- พฺราหฺมโณ เยน ภควา
เตนุปสงฺกมิ อุปสงฺกมิตฺวา ภควตา สทฺธึ สมฺโมทิ สมฺโมทนียํ
@เชิงอรรถ: ๑ ม. สูริโยว ฯ กตฺถจิ สูโรว อิติปิ ทิสฺสติ ฯ ๒ สี. อิทํ ปาฐทฺวยํ น ทิสฺสติ ฯ
@๓ ม. อชปาลนิโคฺรธมูเล ฯ ๔ ยุ. รา. หุํหุกชาติโก ฯ หุํหุกชาติโกติ โส กิร
@ทิฏฺฐมงฺคลิโก นาม มานวเสน โกธวเสน จ หุํหุนฺติ กโรนฺโต วิจรติ ตสฺมา
@หุํหุกชาติโกติ วุจฺจติ ฯ หุหุกฺกชาติโกติปิ ปฐนฺตีติ ตพฺพณฺณนา ฯ
กถํ สาราณียํ วีติสาเรตฺวา เอกมนฺตํ อฏฺฐาสิ ฯ เอกมนฺตํ ฐิโต
โข โส พฺราหฺมโณ ภควนฺตํ เอตทโวจ กิตฺตาวตา นุ โข
โภ โคตม พฺราหฺมโณ โหติ กตเม จ ปน พฺราหฺมณกรณา
ธมฺมาติ ฯ
{๔.๑} อถโข ภควา เอตมตฺถํ วิทิตฺวา ตายํ เวลายํ อิมํ
อุทานํ อุทาเนสิ
โย พฺราหฺมโณ พาหิตปาปธมฺโม
นีหุํหุโก ๑- นิกฺกสาโว ยตตฺโต
เวทนฺตคู วูสิตพฺรหฺมจริโย
ธมฺเมน โส ๒- พฺรหฺมวาทํ วเทยฺย
ยสฺสุสฺสทา นตฺถิ กุหิญฺจิ โลเกติ ฯ
อชปาลนิโคฺรธกถา นิฏฺฐิตา ๓- ฯ
[๕] อถโข ภควา สตฺตาหสฺส อจฺจเยน ตมฺหา สมาธิมฺหา
วุฏฺฐหิตฺวา อชปาลนิโคฺรธมูลา เยน มุจลินฺโท เตนุปสงฺกมิ
อุปสงฺกมิตฺวา มุจลินฺทมูเล สตฺตาหํ เอกปลฺลงฺเกน นิสีทิ
วิมุตฺติสุขปฏิสํเวที ฯ
เตน โข ปน สมเยน มหาอกาลเมโฆ อุทปาทิ ฯ
สตฺตาหวทฺทลิกา สีตวาตทุทฺทินี ฯ อถโข มุจลินฺโท นาคราชา
สกภวนา นิกฺขมิตฺวา ภควโต กายํ สตฺตกฺขตฺตุํ โภเคหิ ปริกฺขิปิตฺวา
@เชิงอรรถ: ๑ ยุ. รา. นิหุหุํโก ฯ ม. นิหุํหุํโก นิกสาโว ฯ ๒ ยุ. รา. โส พฺราหฺมโณ ฯ
@๓ สี. อิทํ ปาฐทฺวยํ น ทิสฺสติ ฯ
อุปริมุทฺธนิ มหนฺตํ ผณํ กริตฺวา อฏฺฐาสิ มา ภควนฺตํ สีตํ
มา ภควนฺตํ อุณฺหํ มา ภควนฺตํ ฑํสมกสวาตาตปสิรึสปสมฺผสฺโสติ ๑- ฯ
อถโข มุจลินฺโท นาคราชา สตฺตาหสฺส อจฺจเยน วิทฺธํ วิคตพลาหกํ
เทวํ วิทิตฺวา ภควโต กายา โภเค วินีเวเฐตฺวา สกวณฺณํ
ปฏิสํหริตฺวา มาณวกวณฺณํ อภินิมฺมินิตฺวา ภควโต ปุรโต อฏฺฐาสิ
อญฺชลิโก ภควนฺตํ นมสฺสมาโน ฯ
อถโข ภควา เอตมตฺถํ วิทิตฺวา ตายํ เวลายํ อิมํ อุทานํ
อุทาเนสิ
สุโข วิเวโก ตุฏฺฐสฺส สุตธมฺมสฺส ปสฺสโต
อพฺยาปชฺฌํ สุขํ โลเก ปาณภูเตสุ สญฺญโม
สุขา วิราคตา โลเก กามานํ สมติกฺกโม
อสฺมิมานสฺส โย วินโย เอตํ เว ปรมํ สุขนฺติ ฯ
มุจลินฺทกถา นิฏฺฐิตา ๒- ฯ
[๖] อถโข ภควา สตฺตาหสฺส อจฺจเยน ตมฺหา สมาธิมฺหา
วุฏฺฐหิตฺวา มุจลินฺทมูลา เยน ราชายตนํ เตนุปสงฺกมิ
อุปสงฺกมิตฺวา ราชายตนมูเล สตฺตาหํ เอกปลฺลงฺเกน นิสีทิ
วิมุตฺติสุขปฏิสํเวที ฯ
เตน โข ปน สมเยน ตปุสฺสภลฺลิกา ๓- วาณิชา อุกฺกลา ตํ
เทสํ อทฺธานมคฺคปฏิปนฺนา โหนฺติ ฯ อถโข ตปุสฺสภลฺลิกานํ
@เชิงอรรถ: ๑ ม. สรีสป... ฯ ๒ สี. อิทํ ปาฐทฺวยํ น ทิสฺสติ ฯ ๓ สี. ตปสฺสุภลฺลิกา ฯ
วาณิชานํ ญาติสาโลหิตา เทวตา ตปุสฺสภลฺลิเก วาณิเช
เอตทโวจ อยํ มาริสา ภควา ราชายตนมูเล วิหรติ
ปฐมาภิสมฺพุทฺโธ คจฺฉถ ตํ ภควนฺตํ มนฺเถน จ มธุปิณฺฑิกาย
จ ปฏิมาเนถ ตํ โว ภวิสฺสติ ทีฆรตฺตํ หิตาย สุขายาติ ฯ อถโข
ตปุสฺสภลฺลิกา วาณิชา มนฺถญฺจ มธุปิณฺฑิกญฺจ อาทาย เยน
ภควา เตนุปสงฺกมึสุ อุปสงฺกมิตฺวา ภควนฺตํ อภิวาเทตฺวา
เอกมนฺตํ อฏฺฐํสุ ฯ เอกมนฺตํ ฐิตา โข ตปุสฺสภลฺลิกา วาณิชา
ภควนฺตํ เอตทโวจุํ ปฏิคฺคณฺหาตุ โน ภนฺเต ภควา มนฺถญฺจ
มธุปิณฺฑิกญฺจ ยํ อมฺหากํ อสฺส ทีฆรตฺตํ หิตาย สุขายาติ ฯ
{๖.๑} อถโข ภควโต เอตทโหสิ น โข ตถาคตา หตฺเถสุ
ปฏิคฺคณฺหนฺติ กิมฺหิ นุ โข อหํ ปฏิคฺคเณฺหยฺยํ มนฺถญฺจ
มธุปิณฺฑิกญฺจาติ ฯ อถโข จตฺตาโร มหาราชา ๑- ภควโต เจตสา
เจโตปริวิตกฺกมญฺญาย จตุทฺทิสา จตฺตาโร เสลมเย ปตฺเต
ภควโต อุปนาเมสุํ อิธ ภนฺเต ภควา ปฏิคฺคณฺหาตุ มนฺถญฺจ
มธุปิณฺฑิกญฺจาติ ฯ ปฏิคฺคเหสิ ภควา ปจฺจคฺเฆ เสลมเย
ปตฺเต มนฺถญฺจ มธุปิณฺฑิกญฺจ ปฏิคฺคเหตฺวา จ ปริภุญฺชิ ฯ
อถโข ตปุสฺสภลฺลิกา วาณิชา ๒- ภควนฺตํ เอตทโวจุํ เอเต มยํ
ภนฺเต ภควนฺตํ สรณํ คจฺฉาม ธมฺมญฺจ อุปาสเก โน ภควา
@เชิงอรรถ: ๑ เยภุยฺเยน มหาราชาโนติ ทิสฺสติ ฯ ม. ยุ. อีทิสเมว ฯ ๒ ม. ยุ. รา. อิโต ปรํ
@ภควนฺตํ โอนีตปตฺตปาณึ วิทิตฺวา ภควโต ปาเทสุ สิรสา นิปติตฺวาติ วจนํ ทิสฺสติ ฯ
ธาเรตุ อชฺชตคฺเค ปาณุเปเต สรณํ คเตติ ฯ เต จ ๑- โลเก
ปฐมํ อุปาสกา อเหสุํ เทฺววาจิกา ฯ
ราชายตนกถา นิฏฺฐิตา ๒- ฯ
[๗] อถโข ภควา สตฺตาหสฺส อจฺจเยน ตมฺหา สมาธิมฺหา
วุฏฺฐหิตฺวา ราชายตนมูลา เยน อชปาลนิโคฺรโธ เตนุปสงฺกมิ ๓- ฯ
ตตฺร สุทํ ภควา อชปาลนิโคฺรธมูเล วิหรติ ฯ อถโข ภควโต
รโหคตสฺส ปฏิสลฺลีนสฺส เอวํ เจตโส ปริวิตกฺโก อุทปาทิ
อธิคโต โข มยายํ ธมฺโม คมฺภีโร ทุทฺทโส ทุรนุโพโธ สนฺโต
ปณีโต อตกฺกาวจโร นิปุโณ ปณฺฑิตเวทนีโย อาลยรามา โข
ปนายํ ปชา อาลยรตา อาลยสมฺมุทิตา อาลยรามาย โข ปน
ปชาย อาลยรตาย อาลยสมฺมุทิตาย ทุทฺทสํ อิทํ ฐานํ ยทิทํ
อิทปฺปจฺจยตาปฏิจฺจสมุปฺปาโท อิทํปิ โข ฐานํ สุทุทฺทสํ ยทิทํ
สพฺพสงฺขารสมโถ สพฺพูปธิปฏินิสฺสคฺโค ตณฺหกฺขโย วิราโค นิโรโธ
นิพฺพานํ อหญฺเจว โข ปน ธมฺมํ เทเสยฺยํ ปเร จ เม น อาชาเนยฺยุํ
โส มมสฺส กิลมโถ สา มมสฺส วิเหสาติ ฯ อปิสฺสุ ภควนฺตํ อิมา
อนจฺฉริยา คาถาโย ปฏิภํสุ ปุพฺเพ อสฺสุตปุพฺพา
@เชิงอรรถ: ๑ ยุ. เต ว ฯ ๒ สี. อิทํ ปาฐทฺวยํ น ทิสฺสติ ฯ ๓ อิโต ปรํ เยภุยฺเยน
@อุปสงฺกมิตฺวาติ ปาโฐ ทิสฺสติ ฯ โส อติเรโกติ ทฏฺฐพฺโพ ฯ
กิจฺเฉน เม อธิคตํ หลนฺทานิ ปกาสิตุํ ฯ
ราคโทสปเรเตหิ นายํ ธมฺโม สุสมฺพุโธ ฯ
ปฏิโสตคามึ นิปุณํ คมฺภีรํ ทุทฺทสํ อณุํ
ราครตฺตา น ทกฺขนฺติ ตโมกฺขนฺเธน อาวุฏาติ ฯ
อิติห ภควโต ปฏิสญฺจิกฺขโต อปฺโปสฺสุกฺกตาย จิตฺตํ นมติ โน
ธมฺมเทสนาย ฯ
[๘] อถโข พฺรหฺมุโน สหมฺปติสฺส ๑- ภควโต เจตสา
เจโตปริวิตกฺกมญฺญาย เอตทโหสิ นสฺสติ วต โภ โลโก
วินสฺสติ วต โภ โลโก ยตฺร หิ นาม ตถาคตสฺส อรหโต
สมฺมาสมฺพุทฺธสฺส อปฺโปสฺสุกฺกตาย จิตฺตํ นมติ โน
ธมฺมเทสนายาติ ฯ อถโข พฺรหฺมา สหมฺปติ เสยฺยถาปิ
นาม พลวา ปุริโส สมฺมิญฺชิตํ วา พาหํ ปสาเรยฺย ปสาริตํ
วา พาหํ สมฺมิญฺเชยฺย เอวเมว ๒- พฺรหฺมโลเก อนฺตรหิโต
ภควโต ปุรโต ปาตุรโหสิ ฯ
{๘.๑} อถโข พฺรหฺมา สหมฺปติ เอกํสํ อุตฺตราสงฺคํ กริตฺวา
ทกฺขิณชาณุมณฺฑลํ ๓- ปฐวิยํ ๔- นิหนฺตฺวา เยน ภควา เตนญฺชลึ
ปณาเมตฺวา ภควนฺตํ เอตทโวจ เทเสตุ ภนฺเต ภควา ธมฺมํ เทเสตุ
สุคโต ธมฺมํ สนฺติ ๕- สตฺตา อปฺปรชกฺขชาติกา ๖- อสฺสวนตา ธมฺมสฺส
@เชิงอรรถ: ๑ สหปฺปตีติปิ ตสฺส นามํ ฯ ๒ สี. เอวเมวํ ฯ ๓ ยุ. ทกฺขิณญฺชานุมณฺฑลํ ฯ
@๔ รา. ภูมิยํ ฯ สี. ปุถุวิยํ ฯ ๕ สนฺตีธาติปิ ปาโฐ ฯ ๖ สี. อปฺปรชกฺขชาติยา ฯ
ปริหายนฺติ ภวิสฺสนฺติ ธมฺมสฺส อญฺญาตาโรติ ฯ
{๘.๒} อิทมโวจ พฺรหฺมา สหมฺปติ อิทํ วตฺวา อถาปรํ เอตทโวจ
ปาตุรโหสิ มคเธสุ ปุพฺเพ
ธมฺโม อสุทฺโธ สมเลหิ จินฺติโต ฯ
อปาปุเรตํ อมตสฺส ทฺวารํ
สุณนฺตุ ธมฺมํ วิมเลนานุพุทฺธํ ฯ
เสเล ยถา ปพฺพตมุทฺธนิฏฺฐิโต
ยถาปิ ปสฺเส ชนตํ สมนฺตโต
ตถูปมํ ธมฺมมยํ สุเมธ
ปาสาทมารุยฺห สมนฺตจกฺขุ
โสกาวติณฺณํ ชนตํ อเปตโสโก
อเวกฺขสฺสุ ๑- ชาติชราภิภูตํ ฯ
อุฏฺเฐหิ วีร วิชิตสงฺคาม
สตฺถวาห อนณ วิจร โลเก ฯ
เทสสฺสุ ๒- ภควา ธมฺมํ อญฺญาตาโร ภวิสฺสนฺตีติ ๓- ฯ
@เชิงอรรถ: ๑ อเปกฺขสฺสูติปิ ปาโฐ ฯ ๒ เยภุยฺเยน เทเสตูติ ปาโฐ ทิสฺสติ ฯ ๓ ยุ. รา.
@ติกฺขตฺตุํ อชฺเฌสนา กตา ฯ เตสุ หิ เอวํ ทิสฺสติ เอวํ วุตฺเต ภควา พฺรหฺมานํ
@สหมฺปตึ เอตทโวจ มยฺหํ โข พฺรหฺเม เอตทโหสิ อธิคโต โข มยายํ ธมฺโม .. สา มมสฺส
@วิเหสาติ อปิสฺสุ มํ พฺรหฺเม อิมา อนจฺฉริยา คาถาโย ปฏิภํสุ ปุพฺเพ เม
@อสฺสุตปุพฺพา ... อาวุฏาติ อิติห เม พฺรหฺเม ปฏิสญฺจิกฺขโต อปฺโปสฺสุกฺกตาย
@จิตฺตํ นมติ โน ธมฺมเทสนายาติ ฯ ทุติยมฺปิโข พฺรหฺมา สหมฺปติ ภควนฺตํ เอตทโวจ
@เทเสตุ ภนฺเต
[๙] อถโข ภควา พฺรหฺมุโน จ อชฺเฌสนํ วิทิตฺวา สตฺเตสุ จ
การุญฺญตํ ปฏิจฺจ พุทฺธจกฺขุนา โลกํ โวโลเกสิ ฯ อทฺทสา โข
ภควา พุทฺธจกฺขุนา โลกํ โวโลเกนฺโต สตฺเต อปฺปรชกฺเข
มหารชกฺเข ติกฺขินฺทฺริเย มุทินฺทฺริเย สฺวากาเร ทฺวากาเร สุวิญฺญาปเย
ทุวิญฺญาปเย อปฺเปกจฺเจ ปรโลกวชฺชภยทสฺสาวิโน ๑- วิหรนฺเต ฯ
{๙.๑} เสยฺยถาปิ นาม อุปฺปลินิยํ วา ปทุมินิยํ วา ปุณฺฑรีกินิยํ วา
อปฺเปกจฺจานิ อุปฺปลานิ วา ปทุมานิ วา ปุณฺฑรีกานิ วา อุทเก ชาตานิ
อุทเก สํวฑฺฒานิ อุทกานุคฺคตานิ อนฺโตนิมุคฺคโปสีนิ อปฺเปกจฺจานิ
อุปฺปลานิ วา ปทุมานิ วา ปุณฺฑรีกานิ วา อุทเก ชาตานิ อุทเก
สํวฑฺฒานิ สโมทกํ ฐิตานิ อปฺเปกจฺจานิ อุปฺปลานิ วา ปทุมานิ
วา ปุณฺฑรีกานิ วา อุทเก ชาตานิ อุทเก สํวฑฺฒานิ อุทกา
อจฺจุคฺคมฺม ติฏฺฐนฺติ ๒- อนุปลิตฺตานิ อุทเกน เอวเมว ๓- ภควา
พุทฺธจกฺขุนา โลกํ โวโลเกนฺโต อทฺทส สตฺเต อปฺปรชกฺเข
มหารชกฺเข ติกฺขินฺทฺริเย มุทินฺทฺริเย สฺวากาเร ทฺวากาเร สุวิญฺญาปเย
ทุวิญฺญาปเย อปฺเปกจฺเจ ปรโลกวชฺชภยทสฺสาวิโน วิหรนฺเต
@เชิงอรรถ: ภควา ธมฺมํ ... อญฺญาตาโร ภวิสฺสนฺตีติ ฯ ทุติยมฺปิ โข ภควา พฺรหฺมานํ สหมฺปตึ
@เอตทโวจ มยฺหํ โข พฺรหฺเม เอตทโหสิ ... โน ธมฺมเทสนายาติ ฯ ตติยมฺปิ โข
@พฺรหฺมา สหมฺปติ ภควนฺตํ เอตทโวจ เทเสตุ ภนฺเต ภควา ธมฺมํ ... อญฺญาตาโร
@ภวิสฺสนฺตีติ ฯ
@๑ ม. ...ทสฺสาวิเน ฯ อิโต ปรํ อีทิสเมว ฯ ๒ ม. ฐิตานิ ฯ ๓ ม. เอวเมวํ ฯ
ทิสฺวาน พฺรหฺมานํ สหมฺปตึ คาถาย อชฺฌภาสิ
อปารุตา เต ๑- อมตสฺส ทฺวารา
เย โสตวนฺโต ปมุญฺจนฺตุ สทฺธํ ฯ
วิหึสสญฺญี ปคุณํ น ภาสึ
ธมฺมํ ปณีตํ มนุเชสุ พฺรหฺเมติ ฯ
อถโข พฺรหฺมา สหมฺปติ กตาวกาโส โขมฺหิ ภควตา
ธมฺมเทสนายาติ ภควนฺตํ อภิวาเทตฺวา ปทกฺขิณํ กตฺวา
ตตฺเถวนฺตรธายิ ฯ
พฺรหฺมยาจนกถา นิฏฺฐิตา ๒-
[๑๐] อถโข ภควโต เอตทโหสิ กสฺส นุ โข อหํ ปฐมํ ธมฺมํ
เทเสยฺยํ โก อิมํ ธมฺมํ ขิปฺปเมว อาชานิสฺสตีติ ฯ อถโข ภควโต
เอตทโหสิ อยํ โข อาฬาโร กาลาโม ปณฺฑิโต พฺยตฺโต เมธาวี
ทีฆรตฺตํ อปฺปรชกฺขชาติโก ยนฺนูนาหํ อาฬารสฺส กาลามสฺส
ปฐมํ ธมฺมํ เทเสยฺยํ โส อิมํ ธมฺมํ ขิปฺปเมว อาชานิสฺสตีติ ฯ
อถโข เทวตา ๓- อนฺตรหิตา ภควโต อาโรเจสิ สตฺตาหกาลกโต
ภนฺเต อาฬาโร กาลาโมติ ฯ ภควโตปิ โข ญาณํ อุทปาทิ
สตฺตาหกาลกโต อาฬาโร กาลาโมติ ฯ อถโข
@เชิงอรรถ: ๑ ม. ยุ. เตสํ ฯ ๒ สี. อิทํ ปาฐทฺวยํ น ทิสฺสติ ฯ ๓ ม. ยุ. อนฺตรหิตา
@เทวตา ฯ อิโต ปรํ อีทิสเมว ฯ
ภควโต เอตทโหสิ มหาชานิโย โข อาฬาโร กาลาโม สเจ
หิ โส อิมํ ธมฺมํ สุเณยฺย ขิปฺปเมว อาชาเนยฺยาติ ฯ อถโข
ภควโต เอตทโหสิ กสฺส นุ โข อหํ ปฐมํ ธมฺมํ เทเสยฺยํ
โก อิมํ ธมฺมํ ขิปฺปเมว อาชานิสฺสตีติ ฯ
{๑๐.๑} อถโข ภควโต เอตทโหสิ อยํ โข อุทฺทโก รามปุตฺโต
ปณฺฑิโต พฺยตฺโต เมธาวี ทีฆรตฺตํ อปฺปรชกฺขชาติโก ยนฺนูนาหํ
อุทฺทกสฺส รามปุตฺตสฺส ปฐมํ ธมฺมํ เทเสยฺยํ โส อิมํ ธมฺมํ ขิปฺปเมว
อาชานิสฺสตีติ ฯ อถโข เทวตา อนฺตรหิตา ภควโต อาโรเจสิ
อภิโทสกาลกโต ภนฺเต อุทฺทโก รามปุตฺโตติ ฯ ภควโตปิ โข
ญาณํ อุทปาทิ อภิโทสกาลกโต อุทฺทโก รามปุตฺโตติ ฯ
{๑๐.๒} อถโข ภควโต เอตทโหสิ มหาชานิโย โข อุทฺทโก
รามปุตฺโต สเจ หิ โส อิมํ ธมฺมํ สุเณยฺย ขิปฺปเมว อาชาเนยฺยาติ ฯ
อถโข ภควโต เอตทโหสิ กสฺส นุ โข อหํ ปฐมํ ธมฺมํ เทเสยฺยํ
โก อิมํ ธมฺมํ ขิปฺปเมว อาชานิสฺสตีติ ฯ อถโข ภควโต เอตทโหสิ
พหูปการา โข เม ปญฺจวคฺคิยา ภิกฺขู เย มํ ปธานปหิตตฺตํ
อุปฏฺฐหึสุ ยนฺนูนาหํ ปญฺจวคฺคิยานํ ภิกฺขูนํ ปฐมํ ธมฺมํ เทเสยฺยนฺติ ฯ
อถโข ภควโต เอตทโหสิ กหํ นุ โข เอตรหิ ปญฺจวคฺคิยา ภิกฺขู
วิหรนฺตีติ ฯ อทฺทสา โข ภควา ทิพฺเพน จกฺขุนา วิสุทฺเธน
อติกฺกนฺตมานุสเกน ปญฺจวคฺคิเย ภิกฺขู พาราณสิยํ
วิหรนฺเต อิสิปตเน มิคทาเย ฯ อถโข ภควา อุรุเวลายํ ยถาภิรนฺตํ
วิหริตฺวา เยน พาราณสี เตน จาริกํ ปกฺกามิ ฯ
[๑๑] อทฺทสา โข อุปโก อาชีวโก ภควนฺตํ อนฺตรา จ คยํ
อนฺตรา จ โพธึ อทฺธานมคฺคปฏิปนฺนํ ทิสฺวาน ภควนฺตํ เอตทโวจ
วิปฺปสนฺนานิ โข เต อาวุโส อินฺทฺริยานิ ปริสุทฺโธ ฉวิวณฺโณ
ปริโยทาโต กํสิ ตฺวํ อาวุโส อุทฺทิสฺส ปพฺพชิโต โก วา
เต สตฺถา กสฺส วา ตฺวํ ธมฺมํ โรเจสีติ ฯ เอวํ วุตฺเต ภควา
อุปกํ อาชีวกํ คาถาหิ อชฺฌภาสิ
สพฺพาภิภู สพฺพวิทูหมสฺมิ
สพฺเพสุ ธมฺเมสุ อนูปลิตฺโต
สพฺพญฺชโห ตณฺหกฺขเย วิมุตฺโต
สยํ อภิญฺญาย กมุทฺทิเสยฺยํ ฯ
น เม อาจริโย อตฺถิ สทิโส เม น วิชฺชติ
สเทวกสฺมึ โลกสฺมึ นตฺถิ เม ปฏิปุคฺคโล ฯ
อหญฺหิ อรหา โลเก อหํ สตฺถา อนุตฺตโร
เอโกมฺหิ สมฺมาสมฺพุทฺโธ สีติภูโตสฺมิ นิพฺพุโต ฯ
ธมฺมจกฺกํ ปวตฺเตตุํ คจฺฉามิ กาสินํ ปุรํ
อนฺธภูตสฺมึ โลกสฺมึ อหญฺญึ ๑- อมตทุนฺทุภินฺติ ฯ
ยถา โข ตฺวํ อาวุโส ปฏิชานาสิ อรหสิ อนนฺตชิโนติ ฯ
มาทิสา เว ชินา โหนฺติ เย ปตฺตา อาสวกฺขยํ ฯ
@เชิงอรรถ: ๑ ยุ. อหญฺหิ ฯ
ชิตา เม ปาปกา ธมฺมา ตสฺมาหมุปก ชิโนติ ฯ
เอวํ วุตฺเต อุปโก อาชีวโก หุเวยฺยาวุโสติ ๑- วตฺวา สีสํ
โอกมฺเปตฺวา อุมฺมคฺคํ คเหตฺวา ปกฺกามิ ฯ
[๑๒] อถโข ภควา อนุปุพฺเพน จาริกํ จรมาโน เยน พาราณสี
อิสิปตนํ มิคทาโย เยน ปญฺจวคฺคิยา ภิกฺขู เตนุปสงฺกมิ ฯ
อทฺทสํสุ โข ปญฺจวคฺคิยา ภิกฺขู ภควนฺตํ ทูรโต ว อาคจฺฉนฺตํ
ทิสฺวาน อญฺญมญฺญํ [๒]- สณฺฐเปสุํ อยํ อาวุโส สมโณ โคตโม
อาคจฺฉติ พาหุลฺลิโก ปธานวิพฺภนฺโต อาวตฺโต พาหุลฺลาย โส
เนว อภิวาเทตพฺโพ น ปจฺจุฏฺฐาตพฺโพ นาสฺส ปตฺตจีวรํ
ปฏิคฺคเหตพฺพํ อปิจ โข อาสนํ ฐเปตพฺพํ สเจ [๓]- อากงฺขิสฺสติ
นิสีทิสฺสตีติ ฯ
{๑๒.๑} ยถา ยถา โข ภควา ปญฺจวคฺคิเย ภิกฺขู อุปสงฺกมติ
ตถา ตถา เต ๔- ปญฺจวคฺคิยา ภิกฺขู [๕]- สกาย กติกาย [๖]-
อสณฺฐหนฺตา ภควนฺตํ ปจฺจุคฺคนฺตฺวา เอโก ภควโต ปตฺตจีวรํ
ปฏิคฺคเหสิ เอโก อาสนํ ปญฺญาเปสิ เอโก ปาโททกํ [๗]- ปาทปีฐํ [๘]-
ปาทกถลิกํ อุปนิกฺขิปิ ฯ นิสีทิ ภควา ปญฺญตฺเต อาสเน ฯ นิสชฺช
โข ภควา ปาเท ปกฺขาเลสิ ฯ อปิสฺสุ ภควนฺตํ นาเมน จ อาวุโสวาเทน
จ สมุทาจรนฺติ ฯ เอวํ วุตฺเต ภควา ปญฺจวคฺคิเย ภิกฺขู เอตทโวจ
มา ภิกฺขเว ตถาคตํ นาเมน จ อาวุโสวาเทน
@เชิงอรรถ: ๑ สี. หุเวยฺย อาวุโสติ ฯ ม. ยุ. หุเปยฺย อาวุโสติ ฯ รา. หุเปยฺยาวุโสติ ฯ
@๒ ม. กติกํ ฯ ๓ ม. โส ฯ ๔ ม. อยํ สทฺโท น ทิสฺสติ ฯ ๕ โป. น
@สกฺโกนฺติ สณฺฐาตุํ ฯ ม. นาสกฺขึสุ ฯ ๖ ม. สญฺญาตุํ ฯ ๗-๘ ม. เอโก ฯ
จ สมุทาจริตฺถ ๑- อรหํ ภิกฺขเว ตถาคโต สมฺมาสมฺพุทฺโธ
โอทหถ ภิกฺขเว โสตํ อมตมธิคตํ อหมนุสาสามิ อหํ ธมฺมํ
เทเสมิ ยถานุสิฏฺฐํ ๒- ปฏิปชฺชมานา นจิรสฺเสว ยสฺสตฺถาย
กุลปุตฺตา สมฺมเทว อคารสฺมา อนคาริยํ ปพฺพชนฺติ ตทนุตฺตรํ
พฺรหฺมจริยปริโยสานํ ทิฏฺเฐ ว ธมฺเม สยํ อภิญฺญา สจฺฉิกตฺวา
อุปสมฺปชฺช วิหริสฺสถาติ ฯ เอวํ วุตฺเต ปญฺจวคฺคิยา ภิกฺขู
ภควนฺตํ เอตทโวจุํ ตายปิ โข ตฺวํ อาวุโส โคตม จริยาย ๓- ตาย
ปฏิปทาย ตาย ทุกฺกรการิกาย เนวชฺฌคา อุตฺตริมนุสฺสธมฺมํ
อลมริยญาณทสฺสนวิเสสํ กึ ปน ตฺวํ [๔]- เอตรหิ พาหุลฺลิโก
ปธานวิพฺภนฺโต อาวตฺโต พาหุลฺลาย อธิคมิสฺสสิ
อุตฺตริมนุสฺสธมฺมํ อลมริยญาณทสฺสนวิเสสนฺติ ฯ
{๑๒.๒} เอวํ วุตฺเต ภควา ปญฺจวคฺคิเย ภิกฺขู เอตทโวจ น
ภิกฺขเว ตถาคโต พาหุลฺลิโก น ปธานวิพฺภนฺโต น อาวตฺโต
พาหุลฺลาย อรหํ ภิกฺขเว ตถาคโต สมฺมาสมฺพุทฺโธ โอทหถ
ภิกฺขเว โสตํ อมตมธิคตํ อหมนุสาสามิ อหํ ธมฺมํ เทเสมิ
ยถานุสิฏฺฐํ ปฏิปชฺชมานา นจิรสฺเสว ยสฺสตฺถาย กุลปุตฺตา
สมฺมเทว อคารสฺมา อนคาริยํ ปพฺพชนฺติ
@เชิงอรรถ: ๑ ม. ยุ. สมุทาจรถ ฯ ๒ อิโต ปรํ สพฺพโปตฺถเกสุ ตถาสทฺโท ทิสฺสติ ฯ โส ปน
@ยสฺมา ยถานุสิฏฺฐนฺติ ปทํ ปฏิปชฺชมานาติ ปเท กิริยาวิเสสนํ โหติ ตสฺมา
@อติเรโกติ ทฏฺฐพฺโพ ฯ เตน ตํ วชฺเชตฺวา โสธิตํ ฯ ๓ สี. ม. อิริยาย ฯ
@๔ โป. อาวุโส ฯ
ตทนุตฺตรํ พฺรหฺมจริยปริโยสานํ ทิฏฺเฐ ว ธมฺเม สยํ อภิญฺญา
สจฺฉิกตฺวา อุปสมฺปชฺช วิหริสฺสถาติ ฯ ทุติยมฺปิ โข ปญฺจวคฺคิยา
ภิกฺขู ภควนฺตํ เอตทโวจุํ ฯเปฯ ทุติยมฺปิ โข ภควา ปญฺจวคฺคิเย
ภิกฺขู เอตทโวจ ฯเปฯ ตติยมฺปิ โข ปญฺจวคฺคิยา ภิกฺขู ภควนฺตํ
เอตทโวจุํ ตายปิ โข ตฺวํ อาวุโส โคตม จริยาย ตาย
ปฏิปทาย ตาย ทุกฺกรการิกาย เนวชฺฌคา อุตฺตริมนุสฺสธมฺมํ
อลมริยญาณทสฺสนวิเสสํ กึ ปน ตฺวํ เอตรหิ พาหุลฺลิโก
ปธานวิพฺภนฺโต อาวตฺโต พาหุลฺลาย อธิคมิสฺสสิ อุตฺตริมนุสฺสธมฺมํ
อลมริยญาณทสฺสนวิเสสนฺติ ฯ
{๑๒.๓} เอวํ วุตฺเต ภควา ปญฺจวคฺคิเย ภิกฺขู เอตทโวจ อภิชานาถ
เม โน ตุเมฺห ภิกฺขเว อิโต ปุพฺเพ [๑]- ภาสิตเมตนฺติ ๒- ฯ โนเหตํ
ภนฺเต ๓- ฯ อรหํ ภิกฺขเว ตถาคโต สมฺมาสมฺพุทฺโธ โอทหถ ภิกฺขเว
โสตํ อมตมธิคตํ อหมนุสาสามิ อหํ ธมฺมํ เทเสมิ ยถานุสิฏฺฐํ ปฏิชฺชมานา
นจิรสฺเสว ยสฺสตฺถาย กุลปุตฺตา สมฺมเทว อคารสฺมา อนคาริยํ
ปพฺพชนฺติ ตทนุตฺตรํ พฺรหฺมจริยปริโยสานํ ทิฏฺเฐ ว ธมฺเม
สยํ อภิญฺญา สจฺฉิกตฺวา อุปสมฺปชฺช วิหริสฺสถาติ ฯ อสกฺขิ
โข ภควา ปญฺจวคฺคิเย ภิกฺขู สญฺญาเปตุํ ฯ อถโข ปญฺจวคฺคิยา
ภิกฺขู ภควนฺตํ สุสฺสูสึสุ โสตํ โอทหึสุ อญฺญาย ๔- จิตฺตํ อุปฏฺฐาเปสุํ ฯ
[๑๓] อถโข ภควา ปญฺจวคฺคิเย ภิกฺขู อามนฺเตสิ เทฺวเม
@เชิงอรรถ: ๑ โป. ม. ยุ. เอวรูปํ ฯ ๒ สี. ธมฺมาธิคตเมตนฺติ ฯ รา. อพฺภาจิกฺขิตเมตนฺติ ฯ
@๓ โป. ม. ยุ. อิติสทฺโท ทิสฺสติ ฯ ๔ โป. ม. ยุ. อญฺญา ฯ
ภิกฺขเว อนฺตา ปพฺพชิเตน น เสวิตพฺพา ๑- ฯ โย จายํ กาเมสุ
กามสุขลฺลิกานุโยโค หีโน คมฺโม โปถุชฺชนิโก อนริโย อนตฺถสญฺหิโต
โย จายํ อตฺตกิลมถานุโยโค ทุกฺโข อนริโย อนตฺถสญฺหิโต
เอเต เต ๒- ภิกฺขเว อุโภ อนฺเต อนุปคมฺม มชฺฌิมา ปฏิปทา
ตถาคเตน อภิสมฺพุทฺธา จกฺขุกรณี ญาณกรณี อุปสมาย อภิญฺญาย
สมฺโพธาย นิพฺพานาย สํวตฺตติ ฯ
{๑๓.๑} กตมา จ สา ภิกฺขเว มชฺฌิมา ปฏิปทา ตถาคเตน
อภิสมฺพุทฺธา จกฺขุกรณี ญาณกรณี อุปสมาย อภิญฺญาย
สมฺโพธาย นิพฺพานาย สํวตฺตติ อยเมว อริโย อฏฺฐงฺคิโก มคฺโค
เสยฺยถีทํ สมฺมาทิฏฺฐิ สมฺมาสงฺกปฺโป สมฺมาวาจา สมฺมากมฺมนฺโต
สมฺมาอาชีโว สมฺมาวายาโม สมฺมาสติ สมฺมาสมาธิ ฯ อยํ โข
สา ภิกฺขเว มชฺฌิมา ปฏิปทา ตถาคเตน อภิสมฺพุทฺธา จกฺขุกรณี
ญาณกรณี อุปสมาย อภิญฺญาย สมฺโพธาย นิพฺพานาย สํวตฺตติ ฯ
[๑๔] อิทํ โข ปน ภิกฺขเว ทุกฺขํ อริยสจฺจํ ชาติปิ ทุกฺขา
ชราปิ ทุกฺขา พฺยาธีปิ ๓- ทุกฺขา มรณมฺปิ ทุกฺขํ อปฺปิเยหิ
@เชิงอรรถ: ๑ อิโต ปรํ สีหลโปตฺถกํ ฐเปตฺวา สพฺพตฺถ กตเม เทฺวติ กเถตุกามตาปุจฺฉา
@ปกฺขิตฺตา ฯ อยมฺปน สีหลโปตฺถกํ อนุวตฺติตฺวา โสธิโตติ เวทิตพฺโพ ฯ
@๒ สีหลโปตฺถกํ ฐเปตฺวา สพฺพตฺถ โขสทฺโท ทิสฺสติ ฯ อยมฺปน สีหลโปตฺถกํ
@อนุวตฺติตฺวา โสธิโตติ ทฏฺฐพฺโพ ฯ ๓ พฺยาธีปิ ทุกฺขาติ อิทํ ปทํ วิภงฺเค
@ทุกฺขสจฺจนิทฺเทสปาลิยํ น อาคตํ เตเนว
สมฺปโยโค ทุกฺโข ปิเยหิ วิปฺปโยโค ทุกฺโข ยมฺปิจฺฉํ น ลภติ
ตมฺปิ ทุกฺขํ สงฺขิตฺเตน ปญฺจุปาทานกฺขนฺธา ทุกฺขา ฯ อิทํ
โข ปน ภิกฺขเว ทุกฺขสมุทโย ๑- อริยสจฺจํ ยายํ ตณฺหา โปโนพฺภวิกา
นนฺทิราคสหคตา ตตฺร ตตฺราภินนฺทินี เสยฺยถีทํ กามตณฺหา
ภวตณฺหา วิภวตณฺหา ฯ อิทํ โข ปน ภิกฺขเว ทุกฺขนิโรโธ ๒-
อริยสจฺจํ โย ตสฺสาเยว ตณฺหาย อเสสวิราคนิโรโธ จาโค
ปฏินิสฺสคฺโค มุตฺติ อนาลโย ฯ อิทํ โข ปน ภิกฺขเว ทุกฺขนิโรธคามินี
ปฏิปทา อริยสจฺจํ อยเมว อริโย อฏฺฐงฺคิโก มคฺโค เสยฺยถีทํ
สมฺมาทิฏฺฐิ ฯเปฯ สมฺมาสมาธิ ฯ
[๑๕] อิทํ ทุกฺขํ อริยสจฺจนฺติ เม ภิกฺขเว ปุพฺเพ อนนุสฺสุเตสุ
ธมฺเมสุ จกฺขุํ อุทปาทิ ญาณํ อุทปาทิ ปญฺญา อุทปาทิ วิชฺชา
@เชิงอรรถ: วิสุทฺธิมคฺเคปิ ทุกฺขสจฺจนิทฺเทเส ตํ น อุทฺทิฏฺฐํ ฯ
@ธมฺมจกฺกปฺปวตฺตนสุตฺตนฺตปาลิยํเยว ปน อุปลพฺภติ ฯ ตสฺมา ตตฺเถวิมสฺส วจเน
@อญฺญตฺถ จ อวจเน การณํ วีมํสิตพฺพํ ฯ อิมสฺมิญฺจ ฐาเน
@โสกปริเทวทุกฺขโทมนสฺสุปายาสาปิ ทุกฺขาติ วิภงฺเค ทุกฺขสจฺจนิทฺเทเส อาคตํ อิธ
@ปน ตํ นตฺถิ ฯ ตตฺถาปิ การณํ ปริเยสิตพฺพนฺติ ตติยสารตฺถทีปนี ฯ ๑-๒ สพฺพตฺถ
@ทุกฺขสมุทยํ อริยสจฺจํ ทุกฺขนิโรธํ อริยสจฺจนฺติ ทิสฺสติ ฯ ตมฺปน
@ทุกฺขนิโรธคามินี ปฏิปทา อริยสจฺจนฺติ ปาลิยา น สเมติ ฯ เตนายํ อมฺหากํ อนุมติยา
@โสธิโตติ เวทิตพฺโพ ฯ
อุทปาทิ อาโลโก อุทปาทิ ฯ ตํ โข ปนิทํ ทุกฺขํ อริยสจฺจํ
ปริญฺเญยฺยนฺติ เม ภิกฺขเว ฯเปฯ ปริญฺญาตนฺติ เม ภิกฺขเว
ปุพฺเพ อนนุสฺสุเตสุ ธมฺเมสุ จกฺขุํ อุทปาทิ ญาณํ อุทปาทิ
ปญฺญา อุทปาทิ วิชฺชา อุทปาทิ อาโลโก อุทปาทิ ฯ
{๑๕.๑} อิทํ ทุกฺขสมุทโย อริยสจฺจนฺติ เม ภิกฺขเว ปุพฺเพ
อนนุสฺสุเตสุ ธมฺเมสุ จกฺขุํ อุทปาทิ ญาณํ อุทปาทิ ปญฺญา
อุทปาทิ วิชฺชา อุทปาทิ อาโลโก อุทปาทิ ฯ ตํ โข ปนิทํ
ทุกฺขสมุทโย อริยสจฺจํ ปหาตพฺพนฺติ เม ภิกฺขเว ฯเปฯ
ปหีนนฺติ เม ภิกฺขเว ปุพฺเพ อนนุสฺสุเตสุ ธมฺเมสุ จกฺขุํ
อุทปาทิ ญาณํ อุทปาทิ ปญฺญา อุทปาทิ วิชฺชา อุทปาทิ
อาโลโก อุทปาทิ ฯ
{๑๕.๒} อิทํ ทุกฺขนิโรโธ อริยสจฺจนฺติ เม ภิกฺขเว ปุพฺเพ
อนนุสฺสุเตสุ ธมฺเมสุ จกฺขุํ อุทปาทิ ญาณํ อุทปาทิ ปญฺญา
อุทปาทิ วิชฺชา อุทปาทิ อาโลโก อุทปาทิ ฯ ตํ โข ปนิทํ
ทุกฺขนิโรโธ อริยสจฺจํ สจฺฉิกาตพฺพนฺติ เม ภิกฺขเว ฯเปฯ
สจฺฉิกตนฺติ เม ภิกฺขเว ปุพฺเพ อนนุสฺสุเตสุ ธมฺเมสุ จกฺขุํ
อุทปาทิ ญาณํ อุทปาทิ ปญฺญา อุทปาทิ วิชฺชา อุทปาทิ
อาโลโก อุทปาทิ ฯ
{๑๕.๓} อิทํ ทุกฺขนิโรธคามินี ปฏิปทา อริยสจฺจนฺติ เม
ภิกฺขเว ปุพฺเพ อนนุสฺสุเตสุ ธมฺเมสุ จกฺขุํ อุทปาทิ ญาณํ
อุทปาทิ ปญฺญา อุทปาทิ วิชฺชา อุทปาทิ อาโลโก อุทปาทิ ฯ
ตํ โข ปนิทํ ทุกฺขนิโรธคามินี ปฏิปทา อริยสจฺจํ ภาเวตพฺพนฺติ
เม ภิกฺขเว ฯเปฯ ภาวิตนฺติ เม ภิกฺขเว ปุพฺเพ อนนุสฺสุเตสุ ธมฺเมสุ
จกฺขุํ อุทปาทิ ญาณํ อุทปาทิ ปญฺญา อุทปาทิ วิชฺชา อุทปาทิ
อาโลโก อุทปาทิ ฯ
[๑๖] ยาวกีวญฺจ เม ภิกฺขเว อิเมสุ จตูสุ อริยสจฺเจสุ
เอวนฺติปริวฏฺฏํ ทฺวาทสาการํ ยถาภูตํ ญาณทสฺสนํ น สุวิสุทฺธํ
อโหสิ เนว ตาวาหํ ภิกฺขเว สเทวเก โลเก สมารเก สพฺรหฺมเก
สสฺสมณพฺราหฺมณิยา ปชาย สเทวมนุสฺสาย อนุตฺตรํ สมฺมาสมฺโพธึ
อภิสมฺพุทฺโธ ๑- ปจฺจญฺญาสึ ฯ ยโต จ โข เม ภิกฺขเว อิเมสุ
จตูสุ อริยสจฺเจสุ เอวนฺติปริวฏฺฏํ ทฺวาทสาการํ ยถาภูตํ ญาณทสฺสนํ
สุวิสุทฺธํ อโหสิ อถาหํ ภิกฺขเว สเทวเก โลเก สมารเก สพฺรหฺมเก
สสฺสมณพฺราหฺมณิยา ปชาย สเทวมนุสฺสาย อนุตฺตรํ สมฺมาสมฺโพธึ
อภิสมฺพุทฺโธ ปจฺจญฺญาสึ ฯ ญาณญฺจ ปน เม ทสฺสนํ อุทปาทิ
อกุปฺปา เม วิมุตฺติ ๒- อยมนฺติมา ชาติ นตฺถิทานิ ปุนพฺภโวติ ๓-
@เชิงอรรถ: ๑ ม. ยุ. รา. อภิสมฺพุทฺโธติ ฯ ๒ อมฺหากํ โปตฺถกํ ฐเปตฺวา สพฺพตฺถ
@เจโตวิมุตฺตีติ ปาโฐ ทิสฺสติ ฯ โส น ยุชฺชติ ฯ กสฺมา ฯ น เกวลํ เจโตวิมุตฺติ
@อิธ อธิปฺเปตา ปญฺญาวิมุตฺติปิ อิธ คหิตา ฯ ๓ อิโต ปรํ อิทมโวจ ภควา
@อตฺตมนา ปญฺจวคฺคิยา ภิกฺขุ ภควโต ภาสิตํ อภินนฺทุนฺตีติ ยุโรปิยโปตฺถเก อาคตํ ฯ
@อญฺญตฺถ ปน น ทิสฺสติ ฯ อนตฺตลกฺขณสุตฺตนฺเต ปน สพฺพตฺถ ทิสฺสติ ฯ
@ตติยสารตฺถทีปนิยมฺปิ อิมสฺมึ สุตฺตนฺเต อวณฺเณตฺวา อนตฺตลกฺขณสุตฺตนฺเต
@วณฺณิตํ ฯ อาทิตฺตปริยาเย ปน สพฺพตฺถ น ทิสฺสติ ฯ อิมสฺมึ จ อาทิตฺตปริยาเย จ
@อวจเน อนตฺตลกฺขณสุตฺตนฺเต จ วจเน การณํ ปริเยสิตพฺพํ ฯ
{๑๖.๑} อิมสฺมิญฺจ ปน เวยฺยากรณสฺมึ ภญฺญมาเน อายสฺมโต
โกณฺฑญฺญสฺส วิรชํ วีตมลํ ธมฺมจกฺขุํ อุทปาทิ ยงฺกิญฺจิ สมุทยธมฺมํ
สพฺพนฺตํ นิโรธธมฺมนฺติ ฯ
[๑๗] ปวตฺติเต จ ๑- ภควตา ธมฺมจกฺเก ภุมฺมา เทวา
สทฺทมนุสฺสาเวสุํ เอตมฺภควตา ๒- พาราณสิยํ อิสิปตเน มิคทาเย
อนุตฺตรํ ธมฺมจกฺกํ ปวตฺติตํ อปฺปฏิวตฺติยํ สมเณน วา พฺราหฺมเณน
วา เทเวน วา มาเรน วา พฺรหฺมุนา วา เกนจิ วา โลกสฺมินฺติ ฯ
ภุมฺมานํ เทวานํ สทฺทํ สุตฺวา จาตุมฺมหาราชิกา เทวา สทฺทมนุสฺสาเวสุํ ฯ
จาตุมฺมหาราชิกานํ เทวานํ สทฺทํ สุตฺวา ตาวตึสา เทวา
สทฺทมนุสฺสาเวสุํ ฯเปฯ ยามา เทวา ... ตุสิตา เทวา ... นิมฺมานรตี
เทวา ... ปรนิมฺมิตวสวตฺตี เทวา ... พฺรหฺมกายิกา เทวา
สทฺทมนุสฺสาเวสุํ ฯ เอตมฺภควตา พาราณสิยํ อิสิปตเน มิคทาเย
อนุตฺตรํ ธมฺมจกฺกํ ปวตฺติตํ อปฺปฏิวตฺติยํ สมเณน วา พฺราหฺมเณน
วา เทเวน วา มาเรน วา พฺรหฺมุนา วา เกนจิ วา โลกสฺมินฺติ ฯ
{๑๗.๑} อิติห เตน ขเณน [๓]- เตน มุหุตฺเตน ยาว พฺรหฺมโลกา
สทฺโท อพฺภุคฺคจฺฉิ ฯ อยญฺจ ทสสหสฺสี โลกธาตุ สงฺกมฺปิ สมฺปกมฺปิ
@เชิงอรรถ: ๑ สี. ม. จ ปน ฯ ๒ สี. ยุ. เอวํ ภควตา ฯ ๓ ม. ยุ. รา. เตน ลเยน ฯ
สมฺปเวธิ ฯ อปฺปมาโณ จ อุฬาโร โอภาโส โลเก ปาตุรโหสิ
อติกฺกมฺม ๑- เทวานํ เทวานุภาวํ ๒- ฯ อถโข ภควา อุทานํ ๓- อุทาเนสิ
อญฺญาสิ วต โภ โกณฺฑญฺโญ อญฺญาสิ วต โภ โกณฺฑญฺโญติ ฯ
อิติหิทํ อายสฺมโต โกณฺฑญฺญสฺส อญฺญาโกณฺฑญฺโญเตฺวว ๔-
นามํ อโหสิ ฯ
[๑๘] อถโข อายสฺมา อญฺญาโกณฺฑญฺโญ ๕- ทิฏฺฐธมฺโม
ปตฺตธมฺโม วิทิตธมฺโม ปริโยคาฬฺหธมฺโม ติณฺณวิจิกิจฺโฉ
วิคตกถํกโถ เวสารชฺชปฺปตฺโต อปรปฺปจฺจโย สตฺถุ สาสเน
ภควนฺตํ เอตทโวจ ลเภยฺยาหํ ภนฺเต ภควโต สนฺติเก ปพฺพชฺชํ
ลเภยฺยํ อุปสมฺปทนฺติ ฯ เอหิ ภิกฺขูติ ภควา อโวจ สฺวากฺขาโต
ธมฺโม จร พฺรหฺมจริยํ สมฺมา ทุกฺขสฺส อนฺตกิริยายาติ ฯ สา ว
ตสฺส อายสฺมโต อุปสมฺปทา อโหสิ ฯ
[๑๙] อถโข ภควา ตทวเสเส ภิกฺขู ธมฺมิยา กถาย โอวทิ
อนุสาสิ ฯ อถโข อายสฺมโต จ วปฺปสฺส อายสฺมโต จ ภทฺทิยสฺส
ภควตา ธมฺมิยา กถาย โอวทิยมานานํ อนุสาสิยมานานํ วิรชํ วีตมลํ
ธมฺมจกฺขุํ อุทปาทิ ยงฺกิญฺจิ สมุทยธมฺมํ สพฺพนฺตํ นิโรธธมฺมนฺติ ฯ
เต ทิฏฺฐธมฺมา ปตฺตธมฺมา วิทิตธมฺมา ปริโยคาฬฺหธมฺมา
ติณฺณวิจิกิจฺฉา วิคตกถํกถา เวสารชฺชปฺปตฺตา อปรปฺปจฺจยา
@เชิงอรรถ: ๑ โป. อติกฺกมฺเมว ฯ ๒ เยภุยฺเยน อิติสทฺโท ปกฺขิตฺโต ฯ โส สมาปนฺโน
@ทฏฺฐพฺโพ ฯ ๓ ม. ยุ. รา. อิมํ อุทานํ ฯ ๔-๕ ม. อญฺญาสิโกณฺฑญฺโญเตฺวว ฯ
@ยุ. รา. อญฺญาตโกณฺฑญฺโญ ฯ
สตฺถุ สาสเน ภควนฺตํ เอตทโวจุํ ลเภยฺยาม มยํ ภนฺเต ภควโต
สนฺติเก ปพฺพชฺชํ ลเภยฺยาม อุปสมฺปทนฺติ ฯ เอถ ภิกฺขโวติ
ภควา อโวจ สฺวากฺขาโต ธมฺโม จรถ พฺรหฺมจริยํ สมฺมา
ทุกฺขสฺส อนฺตกิริยายาติ ฯ สา ว เตสํ อายสฺมนฺตานํ อุปสมฺปทา
อโหสิ ฯ อถโข ภควา ตทวเสเส ภิกฺขู นีหารภตฺโต [๑]- ธมฺมิยา
กถาย โอวทิ อนุสาสิ ฯ ยํ ตโย ภิกฺขู ปิณฺฑาย จริตฺวา อาหรนฺติ
เตน ฉพฺพคฺโค ยาเปติ ฯ
{๑๙.๑} อถโข อายสฺมโต จ มหานามสฺส อายสฺมโต จ อสฺสชิสฺส
ภควตา ธมฺมิยา กถาย โอวทิยมานานํ อนุสาสิยมานานํ วิรชํ วีตมลํ
ธมฺมจกฺขุํ อุทปาทิ ยงฺกิญฺจิ สมุทยธมฺมํ สพฺพนฺตํ นิโรธธมฺมนฺติ ฯ
เต ทิฏฺฐธมฺมา ปตฺตธมฺมา วิทิตธมฺมา ปริโยคาฬฺหธมฺมา ติณฺณวิจิกิจฺฉา
วิคตกถํกถา เวสารชฺชปฺปตฺตา อปรปฺปจฺจยา สตฺถุ สาสเน ภควนฺตํ
เอตทโวจุํ ลเภยฺยาม มยํ ภนฺเต ภควโต สนฺติเก ปพฺพชฺชํ ลเภยฺยาม
อุปสมฺปทนฺติ ฯ เอถ ภิกฺขโวติ ภควา อโวจ สฺวากฺขาโต ธมฺโม จรถ
พฺรหฺมจริยํ สมฺมา ทุกฺขสฺส อนฺตกิริยายาติ ฯ สา ว เตสํ อายสฺมนฺตานํ
อุปสมฺปทา อโหสิ ฯ
เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๔ หน้าที่ ๑-๒๔.
https://84000.org/tipitaka/read/pali_item.php?book=4&item=1&items=19
อ่านโดยใช้เครื่องหมาย [เลขข้อ] เป็นเกณฑ์แบ่งข้อ :-
https://84000.org/tipitaka/read/pali_item.php?book=4&item=1&items=19&mode=bracket
อ่านเทียบพระไตรปิฎกฉบับภาษาบาลีอักษรโรมัน :-
https://84000.org/tipitaka/read/roman_item.php?book=4&item=1&items=19
อ่านเทียบพระไตรปิฎกภาษาไทยฉบับหลวง :-
https://84000.org/tipitaka/read/byitem.php?book=4&item=1&items=19
ศึกษาอรรถกถานี้ได้ที่ :-
https://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=4&i=1
สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๔
https://84000.org/tipitaka/read/?index_4
https://84000.org/tipitaka/english/?index_4
บันทึก ๒ ธันวาคม พ.ศ. ๒๕๕๙.
การแสดงผลนี้อ้างอิงข้อมูลจากพระไตรปิฎกฉบับภาษาบาลี อักษรไทย.
หากพบข้อผิดพลาด กรุณาแจ้งได้ที่ [email protected]
