[๓๑๕] เตนหิ ราชญฺญ อุปมนฺเต กริสฺสามิ อุปมายปีเธกจฺเจ
วิญฺญู ปุริสา ภาสิตสฺส อตฺถํ อาชานนฺติ ฯ ภูตปุพฺพํ ราชญฺญ
อญฺญตโร สงฺขธโม สงฺขมาทาย ปจฺจนฺติมํ ชนปทํ อคมาสิ ฯ
โส เยน อญฺญตโร คาโม เตนุปสงฺกมิ อุปสงฺกมิตฺวา มชฺเฌ
คามสฺส ฐิโต ติกฺขตฺตุํ สงฺขํ อุปฬาเสตฺวา สงฺขํ ภูมิยํ นิกฺขิปิตฺวา
เอกมนฺตํ นิสีทิ ฯ อถโข ราชญฺญ เตสํ ปจฺจนฺตชนปทานํ มนุสฺสานํ ๔-
@เชิงอรรถ: ๑ เลฑฺฑุนาติปิ ปาโฐ ฯ ๒ ม. ปสฺสาม ฯ ๓ ม. สาว ฯ ๔ สี. ยุ.
@ปจฺจนฺตชานํ มนุสฺสานํ ฯ ม. ปจฺจนฺตชนปทมนุสฺสานํ ฯ
เอตทโหสิ อมฺโภ กสฺส ๑- นุ โข เอโส สทฺโท เอวํรชนิโย
เอวํกมฺมนิโย เอวํมทนิโย เอวํพนฺธนิโย เอวํมุญฺจนิโยติ ฯ สนฺนิปติตฺวา
ตํ สงฺขธมํ เอตทโวจุํ อมฺโภ กสฺส นุ โข เอโส สทฺโท
เอวํรชนิโย เอวํกมฺมนิโย เอวํมทนิโย เอวํพนฺธนิโย เอวํมุญฺจนิโยติ
เอโส โข โภ สงฺโข นาม ยสฺส โส สทฺโท เอวํรชนิโย
เอวํกมฺมนิโย เอวํมทนิโย เอวํพนฺธนิโย เอวํมุญฺจนิโยติ ฯ เต ตํ
สงฺขํ อุตฺตานํ นิปาเตสุํ วเทหิ โภ สงฺข วเทหิ โภ สงฺขาติ ฯ
เนว โส สงฺโข สทฺทมกาสิ ฯ เต ตํ สงฺขํ อวกุชฺชํ นิปาเตสุํ ปสฺเสน
นิปาเตสุํ ทุติเยน ปสฺเสน นิปาเตสุํ อุทฺธํ ฐเปสุํ โอมุทฺธกํ
ฐเปสุํ ปาณินา อาโกเฏสุํ เลณฺฑุนา อาโกเฏสุํ ทณฺเฑน
อาโกเฏสุํ สตฺเถน อาโกเฏสุํ โอธุนึสุ สนฺธุนึสุ นิทฺธุนึสุ วเทหิ
โภ สงฺข วเทหิ โภ สงฺขาติ ฯ เนว โส สงฺโข สทฺทมกาสิ ฯ
{๓๑๕.๑} อถโข ราชญฺญ ตสฺส สงฺขธมสฺส เอตทโหสิ ยาว โข ๒-
พาลา อิเม ปจฺจนฺตชนปทา มนุสฺสา กถญฺหิ นาม อโยนิโส สงฺขสทฺทํ
คเวสิสฺสนฺตีติ ฯ เตสํ เปกฺขมานานํ สงฺขํ คเหตฺวา ติกฺขตฺตุํ สงฺขํ
อุปฬาเสตฺวา สงฺขํ อาทาย ปกฺกามิ ฯ อถโข ราชญฺญ เตสํ
ปจฺจนฺตชนปทานํ มนุสฺสานํ เอตทโหสิ ยทา กิร โภ อยํ สงฺโข
นาม ปุริสสหคโต จ โหติ วายามสหคโต จ วาโยสหคโต ๓- จ
ตทายํ สงฺโข สทฺทํ กโรติ ยทา ปนายํ สงฺโข เนว ปุริสสหคโต
โหติ น วายามสหคโต น วาโยสหคโต นายํ สงฺโข สทฺทํ
@เชิงอรรถ: ๑ ยุ. กิสฺส นุ โข ฯ อิโต ปรํ อีทิสเมว ฯ ๒ ม. ยุ. โข สทฺโท
@นตฺถิ ฯ ๓ ม. วายุสหคโต ฯ อิโต ปรํ อีทิสเมว ฯ
กโรตีติ ฯ เอวเมว โข ราชญฺญ ยทายํ กาโย อายุสหคโต จ
โหติ อุสฺมาสหคโต จ วิญฺญาณสหคโต จ ตทา อภิกฺกมติปิ
ปฏิกฺกมติปิ ติฏฺฐติปิ นิสีทติปิ เสยฺยํปิ กปฺเปติ จกฺขุนาปิ รูปํ
ปสฺสติ โสเตนปิ สทฺทํ สุณาติ ฆาเนนปิ คนฺธํ ฆายติ
ชิวฺหายปิ รสํ สายติ กาเยนปิ โผฏฺฐพฺพํ ผุสติ มนสาปิ ธมฺมํ
วิชานาติ ยทา ปนายํ กาโย เนว อายุสหคโต จ โหติ น
อุสฺมาสหคโต จ น วิญฺญาณสหคโต จ ตทา เนว อภิกฺกมติ
น ปฏิกฺกมติ น ติฏฺฐติ น นิสีทติ น เสยฺยํ กปฺเปติ จกฺขุนาปิ
รูปํ น ปสฺสติ โสเตนปิ สทฺทํ น สุณาติ ฆาเนนปิ คนฺธํ น
ฆายติ ชิวฺหายปิ รสํ น สายติ กาเยนปิ โผฏฺฐพฺพํ น ผุสติ
มนสาปิ ธมฺมํ น วิชานาติ ฯ อิมินาปิ โข เต ราชญฺญ ปริยาเยน
เอวํ โหตุ อิติปิ อตฺถิ ปโร โลโก อตฺถิ สตฺตา โอปปาติกา
อตฺถิ สุกตทุกฺกฏานํ กมฺมานํ ผลํ วิปาโกติ ฯ
ปฐมภาณวารํ ฯ
[๓๑๖] กิญฺจาปิ ภวํ กสฺสโป เอวมาห อถโข เอวมฺเม
เอตฺถ โหติ อิติปิ นตฺถิ ปโร โลโก นตฺถิ สตฺตา โอปปาติกา
นตฺถิ สุกตทุกฺกฏานํ กมฺมานํ ผลํ วิปาโกติ ฯ อตฺถิ ปน ราชญฺญ
ปริยาโย ฯเปฯ อตฺถิ โภ กสฺสป ปริยาโย ฯเปฯ ยถากถํ วิย
ราชญฺญาติ ฯ อิธ เม โภ กสฺสป ปุริสา โจรํ อาคุจารึ คเหตฺวา
ทสฺเสนฺติ อยํ เต ภนฺเต โจโร อาคุจารี อิมสฺส ยํ อิจฺฉสิ
ตํ ทณฺฑํ วเทหีติ ตฺยาหํ เอวํ วทามิ เตนหิ โภ อิมสฺส
ปุริสสฺส ฉวึ ฉินฺทถ อปฺเปวนามสฺส ชีวํ ปสฺเสยฺยามาติ เต
ตสฺส ปุริสสฺส ฉวึ ฉินฺทนฺติ ฯ เนวสฺส มยํ ชีวํ ปสฺสาม ฯ ตฺยาหํ
เอวํ วทามิ เตนหิ โภ อิมสฺส ปุริสสฺส จมฺมํ ฉินฺทถ มํสํ ฉินฺทถ
นหารุํ ฉินฺทถ อฏฺฐึ ฉินฺทถ อฏฺฐิมิญฺชํ ฉินฺทถ อปฺเปวนามสฺส
ชีวํ ปสฺเสยฺยามาติ เต ตสฺส ปุริสสฺส อฏฺฐิมิญฺชํ ฉินฺทนฺติ ฯ
เนวสฺส มยํ ชีวํ ปสฺสาม ๑- ฯ อยมฺปิ โข โภ กสฺสป ปริยาโย
เยน เม ปริยาเยน เอวํ โหติ อิติปิ นตฺถิ ปโร โลโก นตฺถิ
สตฺตา โอปปาติกา นตฺถิ สุกตทุกฺกฏานํ กมฺมานํ ผลํ วิปาโกติ ฯ
[๓๑๗] เตนหิ ราชญฺญ อุปมนฺเต กริสฺสามิ อุปมายปีเธกจฺเจ
วิญฺญู ปุริสา ภาสิตสฺส อตฺถํ อาชานนฺติ ฯ ภูตปุพฺพํ ราชญฺญ
อญฺญตโร อคฺคิโก ชฏิโล อรญฺญายตเน ปณฺณกุฏิยา สมฺมติ ๒- ฯ
อถโข ราชญฺญ อญฺญตโร ชนปโท สตฺถวาโส ๓- วุฏฺฐาสิ ฯ อถโข
โส สตฺถวาโส ๔- ตสฺส อคฺคิกสฺส ชฏิลสฺส อสฺสมสฺส สามนฺตา
เอกรตฺตึ วสิตฺวา ปกฺกามิ ฯ อถโข ราชญฺญ ตสฺส อคฺคิกสฺส ชฏิลสฺส
เอตทโหสิ ยนฺนูนาหํ เยน โส สตฺถวาโส เตนุปสงฺกเมยฺยํ
อปฺเปวนาเมตฺถ กิญฺจิ อุปกรณํ อธิคจฺเฉยฺยนฺติ ฯ อถโข โส
อคฺคิโก ชฏิโล กาลสฺเสว วุฏฺฐาย เยน โส สตฺถวาโส
เตนุปสงฺกมิ อุปสงฺกมิตฺวา อทฺทส ตสฺมึ สตฺถวาเส ทหรํ กุมารํ
@เชิงอรรถ: ๑ ม. ปสฺเสยฺยาม ฯ ๒ ม. สี. ยุ. วสติ ฯ ๓ สี. ยุ. ชนปทปเทโส ฯ
@ม. ชนปเท สตฺโถ ฯ อิโต ปรํ อีทิสเมว ฯ ๔ ม. ยุ. โส สตฺโถ ฯ
มณฺฑํ อุตฺตานเสยฺยกํ ฉฑฺฑิตํ ฯ ทิสฺวานสฺส เอตทโหสิ น โข
เม ตํ ปฏิรูปํ ยํ เม เปกฺขมานสฺส มนุสฺสภูโต กาลํ กเรยฺย
ยนฺนูนาหํ อิมํ ทารกํ อสฺสมํ เนตฺวา อาปาเทยฺยํ โปเสยฺยํ
วฑฺเฒยฺยนฺติ ฯ อถโข โส อคฺคิโก ชฏิโล ตํ ทารกํ อสฺสมํ
เนตฺวา อาปาเทสิ โปเสสิ วฑฺเฒสิ ฯ ยทา โส ทารโก
ทสวสฺสุทฺเทสิโก วา โหติ ทฺวาทสวสฺสุทฺเทสิโก วา อถโข ตสฺส
อคฺคิกสฺส ชฏิลสฺส ชนปเท กิญฺจิเทว กรณียํ อุปฺปชฺชิ ฯ อถโข
โส อคฺคิโก ชฏิโล ตํ ทารกํ เอตทโวจ อิจฺฉามหํ ตาต ชนปทํ
คนฺตุํ อคฺคึ ตาต ปริจเรยฺยาสิ มา จ เต อคฺคิ นิพฺพายิ
สเจ ว ๑- เต อคฺคิ นิพฺพาเยยฺย อยํ วาสี อิมานิ กฏฺฐานิ อิทํ
อรณิสหิตํ อคฺคึ นิพฺพตฺเตตฺวา อคฺคึ ปริจเรยฺยาสีติ ฯ อถโข
โส อคฺคิโก ชฏิโล ตํ ทารกํ เอวํ อนุสาสิตฺวา ชนปทํ อคมาสิ ฯ
ตสฺส ขิฑฺฑาปสุตสฺส อคฺคิ นิพฺพายิ ฯ
{๓๑๗.๑} อถโข ตสฺส ทารกสฺส เอตทโหสิ ปิตา โข มํ เอวํ
อวจ อคฺคึ ตาต ปริจเรยฺยาสิ มา จ เต อคฺคิ นิพฺพายิ สเจ ว เต
อคฺคิ นิพฺพาเยยฺย อยํ วาสี อิมานิ กฏฺฐานิ อิทํ อรณิสหิตํ อคฺคึ
นิพฺพตฺเตตฺวา อคฺคึ ปริจเรยฺยาสีติ ยนฺนูนาหํ อคฺคึ นิพฺพตฺเตตฺวา อคฺคึ
ปริจเรยฺยนฺติ ฯ อถโข โส ทารโก อรณิสหิตํ วาสิยา ตจฺฉิ อปฺเปวนาม
อคฺคึ อธิคจฺเฉยฺยนฺติ ฯ เนว โส อคฺคึ อธิคจฺฉิ อรณิสหิตํ ทฺวิธา
ผาเลสิ ติธา ผาเลสิ จตุธา ผาเลสิ ปญฺจธา ผาเลสิ ทสธา
@เชิงอรรถ: ๑ ม. ... จ ฯ อิโต ปรํ อีทิสเมว ฯ
ผาเลสิ วีสติธา ๑- ผาเลสิ สกลิกํ สกลิกํ อกาสิ สกลิกํ สกลิกํ
กริตฺวา อุทุกฺขเล โกเฏสิ อุทุกฺขเล โกเฏตฺวา มหาวาเต โอผุนิ ๒-
อปฺเปวนาม อคฺคึ อธิคจฺเฉยฺยนฺติ ฯ เนว โส อคฺคึ อธิคจฺฉิ ฯ
{๓๑๗.๒} อถโข โส อคฺคิโก ชฏิโล ชนปเท ตํ กรณียํ ตีเรตฺวา เยน
สโก อสฺสโม เตนุปสงฺกมิ อุปสงฺกมิตฺวา ตํ ทารกํ เอตทโวจ
กจฺจิ เต ตาต อคฺคิ นิพฺพุโตติ ฯ อิธ เม ตาต ขิฑฺฑาปสุตสฺส
อคฺคิ นิพฺพายิ ตสฺส เม เอตทโหสิ ปิตา โข มํ เอวํ อวจ
อคฺคึ ตาต ปริจเรยฺยาสิ มา จ เต ตาต อคฺคิ นิพฺพายิ สเจ ว
เต อคฺคิ นิพฺพาเยยฺย อยํ วาสี อิมานิ กฏฺฐานิ อิทํ อรณิสหิตํ
อคฺคึ นิพฺพตฺเตตฺวา อคฺคึ ปริจเรยฺยาสีติ ยนฺนูนาหํ อคฺคึ
นิพฺพตฺเตตฺวา อคฺคึ ปริจเรยฺยนฺติ อถโขหํ ตาต อรณิสหิตํ
วาสิยา ตจฺฉึ อปฺเปวนาม อคฺคึ อธิคจฺเฉยฺยนฺติ ฯ เนวาหํ
อคฺคึ อธิคจฺฉึ อรณิสหิตํ ทฺวิธา ผาเลสึ ติธา ผาเลสึ จตุธา
ผาเลสึ ปญฺจธา ผาเลสึ ทสธา ผาเลสึ วีสติธา ๓- ผาเลสึ สกลิกํ
สกลิกํ อกาสึ สกลิกํ สกลิกํ กริตฺวา อุทุกฺขเล โกเฏสึ อุทุกฺขเล
โกเฏตฺวา มหาวาเต โอผุนึ ๔- อปฺเปวนาม อคฺคึ อธิคจฺเฉยฺยนฺติ
เนวาหํ อคฺคึ อธิคจฺฉินฺติ ฯ
{๓๑๗.๓} อถโข ตสฺส อคฺคิกสฺส ชฏิลสฺส เอตทโหสิ ยาว
พาโล อยํ ทารโก อพฺยตฺโต กถญฺหิ นาม อโยนิโส อคฺคึ
คเวสิสฺสตีติ ฯ ตสฺส เปกฺขมานสฺส อรณิสหิตํ
@เชิงอรรถ: ๑-๓ สี. ม. ยุ. สตธา ฯ ๒ ม. ยุ. โอปุนิ ฯ ๔ ม. ยุ. โอปุนึ ฯ
คเหตฺวา อคฺคึ นิพฺพตฺเตตฺวา ตํ ทารกํ เอตทโวจ เอวํ โข
ตาต อคฺคิ นิพฺพตฺเตตพฺโพ น เตฺวว ยถา ตฺวํ พาโล อพฺยตฺโต
อโยนิโส อคฺคึ คเวสิสฺสสีติ ๑- ฯ เอวเมว โข ตฺวํ ราชญฺญ พาโล
อพฺยตฺโต อโยนิโส ปรโลกํ คเวสิสฺสสิ ปฏินิสฺสชฺเชตํ ราชญฺญ
ปาปกํ ทิฏฺฐิคตํ ปฏินิสฺสชฺเชตํ ราชญฺญ ปาปกํ ทิฏฺฐิคตํ มา
เต อโหสิ ทีฆรตฺตํ อหิตาย ทุกฺขายาติ ฯ
[๓๑๘] กิญฺจาปิ ภวํ กสฺสโป เอวมาห อถโข เนวาหํ สกฺโกมิ
อิทํ ปาปกํ ทิฏฺฐิคตํ ปฏินิสฺสชฺชิตุํ ราชาปิ มํ ปเสนทิ โกสโล
ชานาติ ติโรราชาโนปิ ปายาสิ ราชญฺโญ เอวํวาที เอวํทิฏฺฐี
อิติปิ นตฺถิ ปโร โลโก นตฺถิ สตฺตา โอปปาติกา นตฺถิ
สุกตทุกฺกฏานํ กมฺมานํ ผลํ วิปาโกติ ฯ สจาหํ โภ กสฺสป อิทํ
ปาปกํ ทิฏฺฐิคตํ ปฏินิสฺสชฺชิสฺสามิ ภวิสฺสนฺติ เม วตฺตาโร ยาว
พาโล ปายาสิ ราชญฺโญ อพฺยตฺโต ทุคฺคหิตคาหีติ โกเปนปิ นํ
หริสฺสามิ มกฺเขนปิ นํ หริสฺสามิ ปฬาเสนปิ นํ หริสฺสามีติ ฯ
[๓๑๙] เตนหิ ราชญฺญ อุปมนฺเต กริสฺสามิ อุปมายปีเธกจฺเจ
วิญฺญู ปุริสา ภาสิตสฺส อตฺถํ อาชานนฺติ ฯ ภูตปุพฺพํ ราชญฺญ
มหาสกฏสตฺโถ สกฏสหสฺสํ ปุรตฺถิมา ชนปทา ปจฺฉิมํ ชนปทํ
อคมาสิ ฯ โสเยว ๒- คจฺฉติ ขิปฺปํเยว ปริยาทิยติ ติณํ กฏฺโฐทกํ
หริตกปณฺณํ ๓- ฯ ตสฺมึ โข ปน สตฺเถ เทฺว สตฺถวาหา อเหสุํ
@เชิงอรรถ: ๑ ม. คเวสีติ ฯ ๒ ม. ยุ. โส เยน เยน ... ฯ ๓ สี. ยุ. หริตกวนฺตํ ฯ
เอโก ปญฺจนฺนํ สกฏสตานํ เอโก ปญฺจนฺนํ สกฏสตานํ ฯ อถโข
เตสํ สตฺถวาหานํ เอตทโหสิ อยํ โข มหาสกฏสตฺโถ สกฏสหสฺสํ
เต มยํ เยน เยน คจฺฉาม ขิปฺปเมว ปริยาทิยติ ติณํ กฏฺโฐทกํ
หริตกปณฺณํ ยนฺนูน มยํ อิมํ สตฺถํ ทฺวิธา วิภเชยฺยาม เอกโต
ปญฺจ สกฏสตานิ เอกโต ปญฺจ สกฏสตานีติ ฯ เต ตํ สตฺถํ
ทฺวิธา วิภชึสุ เอกโต ปญฺจ สกฏสตานิ เอกโต ปญฺจ สกฏสตานิ ฯ
{๓๑๙.๑} เอโก ตาว สตฺถวาโห พหุํ ติณญฺจ กฏฺฐญฺจ อุทกญฺจ
อาโรเปตฺวา สตฺถํ ปยาเปสิ ๑- ฯ ทฺวีหตีหปยาโต ๒- โข ปน โส
สตฺโถ อทฺทส ปุริสํ กาฬํ โลหิตกฺขึ ๓- อาสนฺนทฺธกลาปํ
กุมุทมาลํ ๔- อลฺลวตฺถํ อลฺลเกสํ กทฺทมมกฺขิเตหิ จกฺเกหิ ภเทฺรน
รเถน ปฏิปถํ อาคจฺฉนฺตํ ทิสฺวา เอตทโวจ กุโต โภ อาคจฺฉสีติ ฯ
อมุกมฺหา ชนปทาติ ฯ กุหึ คมิสฺสสีติ ฯ อมุกํ นาม ชนปทนฺติ ฯ
กจฺจิ โภ ปุรโต กนฺตาเร มหาเมโฆ อภิปฺปวุฏฺโฐติ ฯ เอวํ โภ ปุรโต
กนฺตาเร มหาเมโฆ อภิปฺปวุฏฺโฐ อาสิตฺโตทกานิ วฏุมานิ พหุํ
ติณญฺจ กฏฺฐญฺจ อุทกญฺจ ฉฑฺเฑถ โภ ปุราณานิ ติณานิ กฏฺฐานิ
อุทกานิ ลหุภาเรหิ สกเฏหิ สีฆํ สีฆํ คจฺฉถ มา โยคฺคานิ กิลมิตฺถาติ ฯ
{๓๑๙.๒} อถโข โส สตฺถวาโห สตฺถิเก อามนฺเตสิ อยํ โภ ปุริโส
เอวมาห ปุรโต กนฺตาเร มหาเมโฆ อภิปฺปวุฏฺโฐ อาสิตฺโตทกานิ
วฏุมานิ พหุํ ติณญฺจ กฏฺฐญฺจ อุทกญฺจ ฉฑฺเฑถ โภ ปุราณานิ
ติณานิ กฏฺฐานิ อุทกานิ ลหุภาเรหิ สกเฏหิ สีฆํ คจฺฉถ
@เชิงอรรถ: ๑ สี. ยุ. ปายาเปสิ ฯ ๒ สี. ยุ. ... ปายาโต ฯ ๓ ม. โลหิตกฺขํ สนฺนทฺธกลาปํ ฯ
@๔ ม. กุมุทมาลึ ฯ อิโต ปรํ อีทิสเมว ฯ
มา โยคฺคานิ กิลมิตฺถาติ ฉฑฺเฑถ โภ ปุราณานิ ติณานิ กฏฺฐานิ
อุทกานิ ลหุภาเรหิ สกเฏหิ สตฺถํ ปยาเปถาติ ฯ เอวํ โภติ
โข เต สตฺถิกา ตสฺส สตฺถวาหสฺส ปฏิสฺสุตฺวา ฉฑฺเฑตฺวา
ปุราณานิ ติณานิ กฏฺฐานิ อุทกานิ ลหุภาเรหิ สกเฏหิ สตฺถํ
ปยาเปสุํ ฯ เต ปฐเมปิ สตฺถวาเส น อทฺทสํสุ ติณํ วา กฏฺฐํ
วา อุทกํ วา ทุติเยปิ สตฺถวาเส ฯ ตติเยปิ สตฺถวาเส ฯ จตุตฺเถปิ
สตฺถวาเส ฯ ปญฺจเมปิ สตฺถวาเส ฯ ฉฏฺเฐปิ สตฺถวาเส ฯ
สตฺตเมปิ สตฺถวาเส น อทฺทสํสุ ติณํ วา กฏฺฐํ วา อุทกํ วา
สพฺเพ ว อนยพฺยสนํ อาปชฺชึสุเยว ๑- ฯ ตสฺมึ สตฺเถ อเหสุํ
มนุสฺสา วา ปสู วา ฯ สพฺเพ ว โส ยกฺโข อมนุสฺโส ภกฺเขสิ ฯ
อฏฺฐิกาเนว เสสานิ ๒- ฯ
{๓๑๙.๓} ยทา อญฺญาสิ ทุติโย สตฺถวาโห พหุนิกฺขนฺตโร
โขทานิ โส สตฺโถติ พหุํ ติณญฺจ กฏฺฐญฺจ อุทกญฺจ อาโรเปตฺวา
สตฺถํ ปยาเปสิ ฯ ทฺวีหตีหปยาโต โข ปน โส สตฺโถ อทฺทส ปุริสํ
กาฬํ โลหิตกฺขึ อาสนฺนทฺธกลาปํ กุมุทมาลํ อลฺลวตฺถํ อลฺลเกสํ
กทฺทมมกฺขิเตหิ จกฺเกหิ ภเทฺรน รเถน ปฏิปถํ อาคจฺฉนฺตํ ทิสฺวา
เอตทโวจ กุโต โภ อาคจฺฉสีติ ฯ อมุกมฺหา ชนปทาติ ฯ
กุหึ คมิสฺสสีติ ฯ อมุกํ นาม ชนปทนฺติ ฯ กจฺจิ โภ ปุรโต
กนฺตาเร มหาเมโฆ อภิปฺปวุฏฺโฐติ ฯ เอวํ โภ ปุรโต กนฺตาเร
มหาเมโฆ อภิปฺปวุฏฺโฐ อาสิตฺโตทกานิ วฏุมานิ
@เชิงอรรถ: ๑ ม. ยุ. อาปชฺชึสุ ฯ เย จ ตสฺมึ ... ฯ ๒ สี. ยุ. เสเสสิ ฯ
พหุํ ติณญฺจ กฏฺฐญฺจ อุทกญฺจ ฉฑฺเฑถ โภ ปุราณานิ
ติณานิ กฏฺฐานิ อุทกาน ลหุภาเรหิ สกเฏหิ สีฆํ สีฆํ คจฺฉถ
มา โยคฺคานิ กิลมิตฺถาติ ฯ
{๓๑๙.๔} อถโข โส สตฺถวาโห สตฺถิเก อามนฺเตสิ อยํ โภ
ปุริโส เอวมาห ปุรโต กนฺตาเร มหาเมโฆ อภิปฺปวุฏฺโฐ
อาสิตฺโตทกานิ วฏุมานิ พหุํ ติณญฺจ กฏฺฐญฺจ อุทกญฺจ
ฉฑฺเฑถ โภ ปุราณานิ ติณานิ กฏฺฐานิ อุทกานิ ลหุภาเรหิ
สกเฏหิ สีฆํ สีฆํ คจฺฉถ มา โยคฺคานิ กิลมิตฺถาติ อยํ โภ
ปุริโส เนว อมฺหากํ มิตฺโต น ญาติสาโลหิโต กถํ มยํ อิมสฺส
สทฺธาย คมิสฺสาม น โว ฉฑฺเฑตพฺพานิ ปุราณานิ ติณานิ
กฏฺฐานิ อุทกานิ ฯ ยถาภเตน ๑- ภณฺเฑน สตฺถํ ปยาเปถ
น โน ปุราณํ ฉฑฺเฑสฺสามาติ ฯ เอวํ โภติ โข เต สตฺถิกา
ตสฺส สตฺถวาหสฺส ปฏิสฺสุตฺวา ยถาภเตน ภณฺเฑน สตฺถํ ปยาเปสุํ ฯ
เต ปฐเมปิ สตฺถวาเส น อทฺทสํสุ ติณํ วา กฏฺฐํ วา อุทกํ วา
ทุติเยปิ สตฺถวาเส ฯ ตติเยปิ สตฺถวาเส ฯ จตุตฺเถปิ สตฺถวาเส ฯ
ปญฺจเมปิ สตฺถวาเส ฯ ฉฏฺเฐปิ สตฺถวาเส ฯ สตฺตเมปิ สตฺถวาเส
น อทฺทสํสุ ติณํ วา กฏฺฐํ วา อุทกํ วา ตญฺจ สตฺถํ อทฺทสํสุ
อนยพฺยสนํ อาปนฺนํเยว ๒- ฯ ตสฺมึ สตฺเถ อเหสุํ มนุสฺสา
วา ปสู วา ฯ เตสญฺจ อฏฺฐิกาเนว อทฺทสํสุ ฯ เตน ยกฺเขน
อมนุสฺเสน ภกฺขิตา ๓- ฯ
{๓๑๙.๕} อถโข โส สตฺถวาโห สตฺถิเก อามนฺเตสิ
อยํ โข โภ โส สตฺโถ อนยพฺยสนํ อาปนฺโน ยถา ตํ เตน
@เชิงอรรถ: ๑ ม. ยุ. ยถากเตน ฯ อิโต ปรํ อีทิสเมว ฯ ๒ ม. อาปนฺนํ ฯ เย จ ... ฯ
@ยุ. อาปนฺนํ ฯ เย ว ฯ ๓ ม. ยุ. ภกฺขิตานํ ฯ
พาเลน สตฺถวาเหน ปริณายเกน ฯ เตนหิ โภ ยานมฺหากํ
สตฺเถ อปฺปสารานิ ปณิยานิ ตานิ ฉฑฺเฑตฺวา ยานิ อิมสฺมึ
สตฺเถ มหาสารานิ ปณิยานิ ตานิ อาทิยถาติ ฯ เอวํ โภติ
โข เต สตฺถิกา ตสฺส สตฺถวาหสฺส ปฏิสฺสุตฺวา ยานิ สกสฺมึ
สตฺเถ อปฺปสารานิ ปณิยานิ ตานิ ฉฑฺเฑตฺวา ยานิ ตสฺมึ
สตฺเถ มหาสารานิ ปณิยานิ ตานิ อาทิยิตฺวา โสตฺถินา ตํ
กนฺตารํ นิตฺถรึสุ ยถา ตํ ปณฺฑิเตน สตฺถวาเหน ปริณายเกน ฯ
{๓๑๙.๖} เอวเมว โข ตฺวํ ราชญฺญ พาโล อพฺยตฺโต อนยพฺยสนํ
อาปชฺชิสฺสสิ อโยนิโส ปรโลกํ คเวสนฺโต เสยฺยถาปิ โส ปุริโส
สตฺถวาโห เยปิ ตว โสตพฺพํ สทฺธาตพฺพํ ๑- มญฺญิสฺสนฺติ เตปิ
อนยพฺยสนํ อาปชฺชิสฺสนฺติ เสยฺยถาปิ เต สตฺถิกา ปฏินิสฺสชฺเชตํ
ราชญฺญ ปาปกํ ทิฏฺฐิคตํ ปฏินิสฺสชฺเชตํ ราชญฺญ ปาปกํ ทิฏฺฐิคตํ
มา เต อโหสิ ทีฆรตฺตํ อหิตาย ทุกฺขายาติ ฯ
[๓๒๐] กิญฺจาปิ ภวํ กสฺสโป เอวมาห อถโข เนวาหํ
สกฺโกมิ อิทํ ปาปกํ ทิฏฺฐิคตํ ปฏินิสฺสชฺชิตุํ ราชาปิ มํ ปเสนทิ
โกสโล ชานาติ ติโรราชาโนปิ ปายาสิ ราชญฺโญ เอวํวาที
เอวํทิฏฺฐี อิติปิ นตฺถิ ปโร โลโก นตฺถิ สตฺตา โอปปาติกา
นตฺถิ สุกตทุกฺกฏานํ กมฺมานํ ผลํ วิปาโกติ สจาหํ โภ
กสฺสป อิมํ ปาปกํ ทิฏฺฐิคตํ ปฏินิสฺสชฺชิสฺสามิ ภวิสฺสนฺติ เม
วตฺตาโร ยาว พาโล ปายาสิ ราชญฺโญ อพฺยตฺโต ทุคฺคหิตคาหีติ
@เชิงอรรถ: ๑ ยุ. สทฺทหาตพฺพํ ฯ
โกเปนปิ นํ หริสฺสามิ มกฺเขนปิ นํ หริสฺสามิ ปฬาเสนปิ นํ
หริสฺสามีติ ฯ
[๓๒๑] เตนหิ ราชญฺญ อุปมนฺเต กริสฺสามิ อุปมายปีเธกจฺเจ
วิญฺญู ปุริสา ภาสิตสฺส อตฺถํ อาชานนฺติ ฯ ภูตปุพฺพํ ราชญฺญ
อญฺญตโร สูกรโปสโก ปุริโส สกมฺหา คามา อญฺญํ คามํ
อคมาสิ ตตฺถ อทฺทส ปหูตํ สุกฺขํ คูถํ ฉฑฺฑิตํ ฯ ทิสฺวานสฺส
เอตทโหสิ อยํ โข ปหูโต สุกฺขคูโถ ฉฑฺฑิโต ๑- มม สูกรานํ
ภกฺโข ๒- ยนฺนูนาหํ อิโต สุกฺขคูถํ หเรยฺยนฺติ ฯ โส อุตฺตราสงฺคํ
ปตฺถริตฺวา ปหูตํ สุกฺขคูถํ อากิริตฺวา ภณฺฑิกํ พนฺธิตฺวา สีเส
อุจฺโจโรเปตฺวา ๓- อคมาสิ ฯ
{๓๒๑.๑} ตสฺส อนฺตรามคฺเค มหาอกาลเมโฆ ปาวสฺสิ ฯ
โส อุคฺฆรนฺตํ ปคฺฆรนฺตํ ยาว อคฺคนขา คูเถน มกฺขิโต คูถภารํ
อาทาย อคมาสิ ฯ ตเมนํ มนุสฺสา ทิสฺวา เอวมาหํสุ กจฺจิ โน ตฺวํ
ภเณ อุมฺมตฺโต กจฺจิ นุ ๔- วิเจโต ๕- กถญฺหิ นาม อุคฺฆรนฺตํ
ปคฺฆรนฺตํ ยาว อคฺคนขา คูเถน มกฺขิโต คูถภารํ หริยิสฺสสีติ ๖- ฯ
ตุเมฺห เขฺวตฺถ ภเณ อุมฺมตฺตา ตุเมฺห วิเจตา ๗- ตถา หิ ปน เม
สูกรภตฺตนฺติ ฯ เอวเมว โข ตฺวํ ราชญฺญ คูถภาริกูปโม ๘- มญฺเญ
ปฏิภาสิ ปฏินิสฺสชฺเชตํ ราชญฺญ ปาปกํ ทิฏฺฐิคตํ ปฏินิสฺสชฺเชตํ
ราชญฺญ ปาปกํ ทิฏฺฐิคตํ มา เต อโหสิ ทีฆรตฺตํ อหิตาย ทุกฺขายาติ ฯ
@เชิงอรรถ: ๑ ม. ฉฑฺฑิโต มมญฺจ สูกรภตฺตํ ฯ ยุ. ฉฑฺฑิโต มมญฺจ ฯ ๒ สี. มมญฺจ สูกรภตฺโต ฯ
@๓ ม. อจฺจาโรเปตฺวา ฯ สี. ยุ. อุพฺพาเหตฺวา ฯ ๔ ม. ยุ. นุสทฺโท นตฺถิ ฯ ๕-๗ ยุ.
@เวเจโต เวเจตา ฯ ๖ หริสฺสสีติ ปาเฐน ภวิตพฺพํ ฯ ๘ สี. ยุ. คูถหาริกูปโม ฯ
[๓๒๒] กิญฺจาปิ ภวํ กสฺสโป เอวมาห อถโข เนวาหํ
สกฺโกมิ อิทํ ปาปกํ ทิฏฺฐิคตํ ปฏินิสฺสชฺชิตุํ ราชาปิ มํ ปเสนทิ
โกสโล ชานาติ ติโรราชาโนปิ ปายาสิ ราชญฺโญ เอวํวาที
เอวํทิฏฺฐี อิติปิ นตฺถิ ปโร โลโก นตฺถิ สตฺตา โอปปาติกา
นตฺถิ สุกตทุกฺกฏานํ กมฺมานํ ผลํ วิปาโกติ สจาหํ โภ กสฺสป
อิทํ ปาปกํ ทิฏฺฐิคตํ ปฏินิสฺสชฺชิสฺสามิ ภวิสฺสนฺติ เม วตฺตาโร
ยาว พาโล ปายาสิ ราชญฺโญ อพฺยตฺโต ทุคฺคหิตคาหีติ โกเปนปิ
นํ หริสฺสามิ มกฺเขนปิ นํ หริสฺสามิ ปฬาเสนปิ นํ หริสฺสามีติ ฯ
[๓๒๓] เตนหิ ราชญฺญ อุปมนฺเต กริสฺสามิ อุปมายปีเธกจฺเจ
วิญฺญู ปุริสา ภาสิตสฺส อตฺถํ อาชานนฺติ ฯ ภูตปุพฺพํ ราชญฺญ
เทฺว อกฺขธุตฺตา อกฺเขหิ ทิพฺพึสุ ฯ เอโก อกฺขธุตฺโต อาคตาคตํ กลึ
คิลติ ฯ อทฺทสา โข ทุติโย อกฺขธุตฺโต ตํ อกฺขธุตฺตํ อาคตาคตํ
กลึ คิลนฺตํ ทิสฺวา ตํ อกฺขธุตฺตํ เอตทโวจ ตฺวํ โข สมฺม
เอกนฺติเกน ชินาสิ เทหิ เม สมฺม อกฺเข ปโชหริสฺสามีติ ๑- ฯ
{๓๒๓.๑} เอวํ สมฺมาติ โข โส อกฺขธุตฺโต ตสฺส อกฺขธุตฺตสฺส
อกฺเข ปาทาสิ ฯ อถโข โส อกฺขธุตฺโต อกฺเข วิเสน ปริภาเวตฺวา ตํ
อกฺขธุตฺตํ เอตทโวจ เอหิ โข สมฺม อกฺเขหิ ทิพฺพิสฺสามาติ ฯ
เอวํ สมฺมาติ โข โส อกฺขธุตฺโต ตสฺส อกฺขธุตฺตสฺส ปจฺจสฺโสสิ ฯ
ทุติยมฺปิ โข เต อกฺขธุตฺตา อกฺเขหิ ทิพฺพึสุ ฯ ทุติยมฺปิ โข
@เชิงอรรถ: ๑ ปโชหิสฺสามีตีติ ปน ปาเฐน ภวิตพฺพํ ฯ
โส อกฺขธุตฺโต อาคตาคตํ กลึ คิลติ ฯ อทฺทสา โข ทุติโย
อกฺขธุตฺโต ตํ อกฺขธุตฺตํ ทุติยมฺปิ อาคตาคตํ กลึ คิลนฺตํ ทิสฺวา
ตํ อกฺขธุตฺตํ เอตทโวจ
[๓๒๔] ลิตฺตํ ปรเมน เตชสา
คิลมกฺขํ ปุริโส น พุชฺฌติ
คิลเร ๑- ปาปธุตฺตา กปณา
เต กฏุกํ ภวิสฺสตีติ ฯ
[๓๒๕] เอวเมว โข ตฺวํ ราชญฺญ อกฺขธุตฺตกูปโม ๒- มญฺเญ
ปฏิภาสิ ปฏินิสฺสชฺเชตํ ราชญฺญ ปาปกํ ทิฏฺฐิคตํ ปฏินิสฺสชฺเชตํ
ราชญฺญ ปาปกํ ทิฏฺฐิคตํ มา เต อโหสิ ทีฆรตฺตํ อหิตาย
ทุกฺขายาติ ฯ
[๓๒๖] กิญฺจาปิ ภวํ กสฺสโป เอวมาห อถโข เนวาหํ
สกฺโกมิ อิทํ ปาปกํ ทิฏฺฐิคตํ ปฏินิสฺสชฺชิตุํ ราชาปิ มํ ปเสนทิ
โกสโล ชานาติ ติโรราชาโนปิ ปายาสิ ราชญฺโญ เอวํวาที
เอวํทิฏฺฐี อิติปิ นตฺถิ ปโร โลโก นตฺถิ สตฺตา โอปปาติกา
นตฺถิ สุกตทุกฺกฏานํ กมฺมานํ ผลํ วิปาโกติ สจาหํ โภ กสฺสป
อิทํ ปาปกํ ทิฏฺฐิคตํ ปฏินิสฺสชฺชิสฺสามิ ภวิสฺสนฺติ เม วตฺตาโร
ยาว พาโล ปายาสิ ราชญฺโญ อพฺยตฺโต ทุคฺคหิตคาหีติ โกเปนปิ
นํ หริสฺสามิ มกฺเขนปิ นํ หริสฺสามิ ปฬาเสนปิ นํ หริสฺสามีติ ฯ
[๓๒๗] เตนหิ ราชญฺญ อุปมนฺเต กริสฺสามิ อุปมายปีเธกจฺเจ
@เชิงอรรถ: ๑ ม. ยุ. คิลเร คิล ปาปธุตฺต ปจฺฉา เต กฏุกํ ภวิสฺสตีติ ฯ ๒ ยุ. อกฺขธุตฺตูปโม ฯ
วิญฺญู ปุริสา ภาสิตสฺส อตฺถํ อาชานนฺติ ฯ ภูตปุพฺพํ ราชญฺญ
อญฺญตโร ชนปเท ๑- วุฏฺฐาสิ ฯ อถโข สหายโก สหายกํ อามนฺเตสิ
อายาม สมฺม เยน โส ชนปโท เตนุปสงฺกมิสฺสาม อปฺเปวนาเมตฺถ
กิญฺจิ ธนํ อธิคจฺเฉยฺยามาติ ฯ เอวํ สมฺมาติ โข สหายโก
สหายกสฺส ปจฺจสฺโสสิ ฯ เต เยน โส ชนปโท เยน อญฺญตรํ
คามปชฺชํ ๒- เตนุปสงฺกมึสุ ตตฺถ อทฺทสํสุ ปหูตํ สาณํ ฉฑฺฑิตํ ฯ
ทิสฺวา สหายโก สหายกํ อามนฺเตสิ อิทํ โข สมฺม ปหูตํ
สาณํ ฉฑฺฑิตํ เตนหิ สมฺม ตฺวญฺจ สาณภารํ พนฺธ อหญฺจ
สาณภารํ พนฺธิสฺสามิ อุโภ สาณภารํ อาทาย คมิสฺสามาติ ฯ
{๓๒๗.๑} เอวํ สมฺมาติ โข สหายโก สหายกสฺส ปฏิสฺสุตฺวา
สาณภารํ พนฺธิ ฯ เต อุโภ สาณภารํ อาทาย เยน อญฺญตรํ คามปชฺชํ
เตนุปสงฺกมึสุ ตตฺถ อทฺทสํสุ ปหูตํ สาณสุตฺตํ ฉฑฺฑิตํ ฯ ทิสฺวา
สหายโก สหายกํ อามนฺเตสิ ยสฺส โข สมฺม อตฺถาย อิจฺเฉยฺยาม
สาณํ อิทํ ปหูตํ สาณสุตฺตํ ฉฑฺฑิตํ เตนหิ สมฺม ตฺวญฺจ
สาณภารํ ฉฑฺเฑหิ อหญฺจ สาณภารํ ฉฑฺเฑสฺสามิ อุโภ
สาณสุตฺตภารํ อาทาย คมิสฺสามาติ ฯ อยํ โข เม สมฺม สาณภาโร
ทุราคโต ๓- จ สุสนฺนทฺโธ จ อลํ เม ตฺวํ ปชานาหีติ ฯ อถโข
โส สหายโก สาณภารํ ฉฑฺเฑตฺวา สาณสุตฺตภารํ อาทิยิ ฯ
{๓๒๗.๒} เต เยน อญฺญตรํ คามปชฺชํ เตนุปสงฺกมึสุ ตตฺถ อทฺทสํสุ
ปหูตา สาณิโย ฉฑฺฑิตา ฯ ทิสฺวา สหายโก สหายกํ อามนฺเตสิ ยสฺส
@เชิงอรรถ: ๑ ม. ยุ. ชนปโท ฯ ๒ ม. คามปฏฺฏํ ฯ สี. คามปตฺตํ ฯ ยุ. คามปทฺธนํ ฯ อิโต
@ปรํ อีทิสเมว ฯ ๓ ม. ยุ. ทุราภโต ฯ อิโต ปรํ อีทิสเมว ฯ
โข สมฺม อตฺถาย อิจฺเฉยฺยาม สาณํ วา สาณสุตฺตํ วา อิมา
ปหูตา สาณิโย ฉฑฺฑิตา เตนหิ สมฺม ตฺวญฺจ สาณภารํ
ฉฑฺเฑหิ อหญฺจ สาณสุตฺตภารํ ฉฑฺเฑสฺสามิ อุโภ สาณิภารํ
อาทาย คมิสฺสามาติ ฯ อยํ โข เม สมฺม สาณภาโร ทุราคโต จ
สุสนฺนทฺโธ จ อลํ เม ตฺวํ ปชานาหีติ ฯ อถโข โส สหายโก
สาณสุตฺตภารํ ฉฑฺเฑตฺวา สาณิภารํ อาทิยิ ฯ
{๓๒๗.๓} เต เยน อญฺญตรํ คามปชฺชํ เตนุปสงฺกมึสุ ตตฺถ
อทฺทสํสุ ปหูตํ โขมํ ฉฑฺฑิตํ ฯ ทิสฺวา ปหูตํ โขมสุตฺตํ ฉฑฺฑิตํ ฯ
ทิสฺวา ปหูตํ โขมทุสฺสํ ฉฑฺฑิตํ ฯ ทิสฺวา ปหูตํ กปฺปาสํ ฉฑฺฑิตํ ฯ
ทิสฺวา ปหูตํ กปฺปาสิกสุตฺตํ ฉฑฺฑิตํ ฯ ทิสฺวา ปหูตํ กปฺปาสิกทุสฺสํ
ฉฑฺฑิตํ ฯ ทิสฺวา ปหูตํ อยสํ ฉฑฺฑิตํ ฯ ทิสฺวา ปหูตํ โลหํ ฉฑฺฑิตํ ฯ
ทิสฺวา ปหูตํ ติปุํ ฉฑฺฑิตํ ฯ ทิสฺวา ปหูตํ สิสํ ฉฑฺฑิตํ ฯ ทิสฺวา
ปหูตํ สชฺฌุํ ๑- ฉฑฺฑิตํ ฯ ทิสฺวา ปหูตํ สุวณฺณํ ฉฑฺฑิตํ ฯ ทิสฺวา
สหายโก สหายกํ อามนฺเตสิ ยสฺส โข สมฺม อตฺถาย อิจฺเฉยฺยาม
สาณํ วา สาณสุตฺตํ วา สาณิโย วา โขมํ วา โขมสุตฺตํ วา
โขมทุสฺสํ วา กปฺปาสํ วา กปฺปาสิกสุตฺตํ วา กปฺปาสิกทุสฺสํ
วา อยสํ วา โลหํ วา ติปุํ วา สิสํ วา สชฺฌุํ วา อิทํ ปหูตํ
สุวณฺณํ ฉฑฺฑิตํ เตนหิ สมฺม ตฺวญฺจ สาณภารํ ฉฑฺเฑหิ
อหญฺจ สชฺฌุภารํ ฉฑฺเฑสฺสามิ อุโภ สุวณฺณภารํ อาทาย
คมิสฺสามาติ ฯ อยํ โข เม สมฺม สาณภาโร ทุราคโต จ สุสนฺนทฺโธ
@เชิงอรรถ: ๑ ม. สชฺฌํ ฯ อิโต ปรํ อีทิสเมว ฯ
จ อลํ เม ตฺวํ ปชานาหีติ ฯ อถโข โส สหายโก สชฺฌุภารํ
ฉฑฺเฑตฺวา สุวณฺณภารํ อาทิยิ ฯ
{๓๒๗.๔} เต เยน สโก คาโม เตนุปสงฺกมึสุ ฯ ตตฺถ โย โส
สหายโก สาณภารํ อาทาย อคมาสิ ตสฺส เนว มาตาปิตโร อภินนฺทึสุ
น ปุตฺตทารา อภินนฺทึสุ น มิตฺตามจฺจา อภินนฺทึสุ น จ ตโตนิทานํ
สุขํ โสมนสฺสํ อธิคจฺฉิ ฯ โย ปน โส สหายโก สุวณฺณภารํ อาทาย
อคมาสิ ตสฺส มาตาปิตโร ๑- อภินนฺทึสุ ปุตฺตทาราปิ อภินนฺทึสุ
มิตฺตามจฺจาปิ อภินนฺทึสุ ตโตนิทานญฺจ สุขํ โสมนสฺสํ อธิคจฺฉิ ฯ
เอวเมว โข [๒]- ราชญฺญ สาณภาริกูปโม มญฺเญ ปฏิภาสิ ปฏินิสฺสชฺเชตํ
ราชญฺญ ปาปกํ ทิฏฺฐิคตํ ปฏินิสฺสชฺเชตํ ราชญฺญ ปาปกํ ทิฏฺฐิคตํ
มา เต อโหสิ ทีฆรตฺตํ อหิตาย ทุกฺขายาติ ฯ
[๓๒๘] ปุริเมน ๓- จาหํ โอปมฺเมน โภโต กสฺสปสฺส อตฺตมโน
อภิรทฺโธ อปิจาหํ อิมานิ วิจิตฺรานิ ปญฺหาปฏิภาณานิ โสตุกาโม
เอวาหํ ภวนฺตํ กสฺสปํ ปจฺจนิกํ กาตพฺพํ อวมญฺญิสฺสํ อภิกฺกนฺตํ
โภ กสฺสป อภิกฺกนฺตํ โภ กสฺสป เสยฺยถาปิ โภ กสฺสป
นิกฺกุชฺชิตํ วา อุกฺกุชฺเชยฺย ปฏิจฺฉนฺนํ วา วิวเรยฺย มูฬฺหสฺส
วา มคฺคํ อาจิกฺเขยฺย อนฺธกาเร วา เตลปฺปชฺโชตํ ธาเรยฺย
จกฺขุมนฺโต รูปานิ ทกฺขนฺติ เอวเมว โภตา กสฺสเปน อเนกปริยาเยน
ธมฺโม ปกาสิโต เอสาหํ โภ กสฺสป ภควนฺตํ โคตมํ
สรณํ คจฺฉามิ ธมฺมญฺจ ภิกฺขุสงฺฆญฺจ อุปาสกํ มํ ภวํ กสฺสโป
@เชิงอรรถ: ๑ ม. มาตาปิตโรปิ ฯ ๒ ม. ยุ. ตฺวํ ฯ ๓ ม. ปุริเมเนว อหํ ฯ ยุ.
@ปุริเมเนวาหํ ฯ
ธาเรตุ อชฺชตคฺเค ปาณุเปตํ สรณงฺคตํ อิจฺฉามิ จาหํ โภ กสฺสป
มหายญฺญํ ยชิตุํ อนุสาสตุ มํ ภวํ กสฺสโป ยํ มม อสฺส
ทีฆรตฺตํ หิตาย สุขายาติ ฯ
{๓๒๘.๑} ยถารูเป โข ราชญฺญ ยญฺเญ คาโว วา หญฺญนฺติ
อเชฬกา วา หญฺญนฺติ กุกฺกุฏสูกรา วา หญฺญนฺติ วิวิธา วา ปาณา
สงฺฆาตํ อาปชฺชนฺติ ปฏิคฺคาหกา จ โหนฺติ มิจฺฉาทิฏฺฐี มิจฺฉาสงฺกปฺปา
มิจฺฉาวาจา มิจฺฉากมฺมนฺตา มิจฺฉาอาชีวา มิจฺฉาวายามา มิจฺฉาสตี
มิจฺฉาสมาธี ฯ เอวรูโป โข ราชญฺญ ยญฺโญ น มหปฺผโล โหติ น
มหานิสํโส น มหาชุติโก น มหาวิปฺผาโร ฯ เสยฺยถาปิ ราชญฺญ กสฺสโก
พีชนงฺคลํ อาทาย วนํ ปวิเสยฺย โส ตตฺถ ทุกฺเขตฺเต ทุพฺภุมฺเม ๑-
อวิหตขาณุกณฺฏเก พีชานิ ปติฏฺฐาเปยฺย ขณฺฑานิ ปูตีนิ วาตาตปหตานิ
อสารทานิ อสุขสยิตานิ เทโว จ น กาเลน กาลํ สมฺมาธารํ
อนุปฺปเวจฺเฉยฺย อปิ นุ ตานิ พีชานิ วุฑฺฒึ วิรุฬฺหึ เวปุลฺลํ
อาปชฺเชยฺยุํ กสฺสโก วา วิปุลํ ผลํ อธิคจฺเฉยฺยาติ ฯ
{๓๒๘.๒} น ๒- เอวํ โภ กสฺสป ฯ เอวเมว โข ราชญฺญ ยถารูเป
ยญฺเญ คาโว วา หญฺญนฺติ อเชฬกา วา หญฺญนฺติ กุกฺกุฏสูกรา วา
หญฺญนฺติ วิวิธา วา ปาณา สงฺฆาตํ อาปชฺชนฺติ ปฏิคฺคาหกา จ
โหนฺติ มิจฺฉาทิฏฺฐี มิจฺฉาสงฺกปฺปา มิจฺฉาวาจา มิจฺฉากมฺมนฺตา
มิจฺฉาอาชีวา มิจฺฉาวายามา มิจฺฉาสตี มิจฺฉาสมาธี ฯ เอวรูโป
@เชิงอรรถ: ๑ ทุพฺภูเมติ วา ปาโฐ ฯ ๒ ม. ยุ. โน หิทํ โภ กสฺสป ฯ
โข ราชญฺญ ยญฺโญ น มหปฺผโล โหติ น มหานิสํโส น
มหาชุติโก น มหาวิปฺผาโร ฯ
{๓๒๘.๓} ยถารูเป จ โข ราชญฺญ ยญฺเญ เนว คาโว หญฺญนฺติ
น อเชฬกา หญฺญนฺติ น กุกฺกุฏสูกรา หญฺญนฺติ น วิวิธา [๑]-
ปาณา สงฺฆาตํ อาปชฺชนฺติ ปฏิคฺคาหกา จ โหนฺติ สมฺมาทิฏฺฐี
สมฺมาสงฺกปฺปา สมฺมาวาจา สมฺมากมฺมนฺตา สมฺมาอาชีวา
สมฺมาวายามา สมฺมาสตี สมฺมาสมาธี ฯ เอวรูโป โข ราชญฺญ
ยญฺโญ มหปฺผโล โหติ มหานิสํโส มหาชุติโก มหาวิปฺผาโร ฯ
{๓๒๘.๔} เสยฺยถาปิ ราชญฺญ กสฺสโก พีชนงฺคลํ อาทาย
วนํ ปวิเสยฺย โส ตตฺถ สุกฺเขตฺเต สุภุมฺเม สิวิหตขาณุกณฺฏเก
พีชานิ ปติฏฺฐาเปยฺย อขณฺฑานิ อปูตีนิ อวาตาตปหตานิ สารทานิ
สุขสยิตานิ เทโว จ กาเลน กาลํ สมฺมาธารํ อนุปฺปเวจฺเฉยฺย
อปิ นุ ตานิ พีชานิ วุฑฺฒึ วิรุฬฺหึ เวปุลฺลํ อาปชฺเชยฺยุํ กสฺสโก
วา วิปุลํ ผลํ อธิคจฺเฉยฺยาติ ฯ เอวํ โภ กสฺสป ฯ เอวเมว โข
ราชญฺญ ยถารูเป ยญฺเญ เนว คาโว หญฺญนฺติ น อเชฬกา
หญฺญนฺติ น กุกฺกุฏสูกรา หญฺญนฺติ น วิวิธา [๒]- ปาณา สงฺฆาตํ
อาปชฺชนฺติ ปฏิคฺคาหกา จ โหนฺติ สมฺมาทิฏฺฐี สมฺมาสงฺกปฺปา
สมฺมาวาจา สมฺมากมฺมนฺตา สมฺมาอาชีวา สมฺมาวายามา สมฺมาสตี
สมฺมาสมาธี ฯ เอวรูโป โข ราชญฺญ ยญฺโญ มหปฺผโล โหติ
มหานิสํโส มหาชุติโก มหาวิปฺผาโรติ ฯ
[๓๒๙] อถโข ปายาสิ ราชญฺโญ ทานํ ปฏฺฐเปสิ
@เชิงอรรถ: ๑-๒ ม. วา ฯ
สมณพฺราหฺมณกปณทฺธิกวณิพฺพกยาจกานํ ฯ ตสฺมึ โข ปน ทาเน
เอวรูปํ โภชนํ ทียติ กาณาชิกํ ๑- พิลงฺคทุติยํ โจรกานิ ๒- จ วตฺถานิ
คุฬวาลกานิ ฯ ตสฺมึ โข ปน ทาเน อุตฺตโร นาม มาณโว
วาวโฏ ๓- อโหสิ ฯ โส ทานํ ทตฺวา เอวมนุทฺทิสติ อิมินา ทาเนน
ปายาสึ ราชญฺญเมว อิมสฺมึ โลเก สมาคจฺฉึ มา ปรสฺมินฺติ ฯ
อสฺโสสิ โข ปายาสิ ราชญฺโญ อุตฺตโร กิร มาณโว ทานํ ทตฺวา
เอวมนุทฺทิสติ อิมินา ๔- ทาเนน ปายาสึ ราชญฺญเมว อิมสฺมึ โลเก
สมาคจฺฉึ มา ปรสฺมินฺติ ฯ
{๓๒๙.๑} อถโข ปายาสิ ราชญฺโญ อุตฺตรํ มาณวํ อามนฺตาเปตฺวา
เอตทโวจ สพฺพํ ๕- กิร ตฺวํ ตาต อุตฺตร ทานํ ทตฺวา เอวมนุทฺทิสสิ
อิมินา ทาเนน ปายาสึ ราชญฺญเมว อิมสฺมึ โลเก สมาคจฺฉึ มา
ปรสฺมินฺติ ฯ เอวํ โภ ฯ กสฺมา ปน ตฺวํ ตาต อุตฺตร ทานํ ทตฺวา
เอวมนุทฺทิสสิ อิมินา ทาเนน ฯเปฯ มา ปรสฺมินฺติ น นุ มยํ ตาต
อุตฺตร ปุญฺญตฺถิกา ทานสฺเสว ผลํ ปาฏิกงฺขิโนติ ฯ โภโต โข ทาเน
เอวรูปํ โภชนํ ทียติ กาณาชิกํ พิลงฺคทุติยํ [๖]- ภวํ ปาทาปิ น
อิจฺเฉยฺย สมฺผุสิตุํ กุโต ภุญฺชิตุํ โจรกานิ จ วตฺถานิ คุฬวาลกานิ
ภวํ ปาทาปิ น อิจฺเฉยฺย สมฺผุสิตุํ กุโต ปริทหิตุํ ภวํ โข ปนมฺหากํ
ปิโย มนาโป กถํ มยํ ปิยํ มนาปํ อมนาเปน สํโยเชมาติ ฯ
เตนหิ ตฺวํ ตาต อุตฺตร ยาทิสาหํ โภชนํ ภุญฺชามิ ตาทิสํ
@เชิงอรรถ: ๑ กฌาชกนฺติ วา ปาโฐ ฯ ๒ ม. โธรกานิ ฯ สี. ยุ. เถรกานิ ฯ อิโต ปรํ
@อีทิสเมว ฯ ๓ สี. ยุ. วฺยาวโฏ ฯ ๔ ม. อิมิมาหํ ฯ อิโต ปรํ อีทิสเมว ฯ
@๕ ม. ยุ. สจฺจํ ฯ ๖ ม. ยํ ฯ
โภชนํ ปฏฺฐเปหิ ยาทิสานิ จาหํ วตฺถานิ ปริทหามิ ตาทิสานิ
จ วตฺถานิ ปฏฺฐเปหีติ ฯ เอวํ โภติ โข อุตฺตโร มาณโว
ปายาสิราชญฺญสฺส ๑- ปฏิสฺสุตฺวา ยาทิสํ โภชนํ ปายาสิ ราชญฺโญ
ภุญฺชติ ตาทิสํ โภชนํ ปฏฺฐเปสิ ยาทิสานิ จ วตฺถานิ ปายาสิ
ราชญฺโญ ปริทหติ ตาทิสานิ จ วตฺถานิ ปฏฺฐเปสิ ฯ
{๓๒๙.๒} อถโข ปายาสิ ราชญฺโญ อสกฺกจฺจํ ทานํ ทตฺวา
อสหตฺถา ทานํ ทตฺวา อจิตฺติกตํ ๒- ทานํ ทตฺวา อปวิฏฺฐํ ๓- ทานํ
ทตฺวา กายสฺส เภทา ปรมฺมรณา จาตุมฺมหาราชิกานํ เทวานํ
สหพฺยตํ อุปปชฺชิ สุญฺญํ เสรีสกวิมานํ ฯ โย ปเนตสฺส ทาเน วาวโฏ
อโหสิ อุตฺตโร นาม มาณโว โส สกฺกจฺจํ ทานํ ทตฺวา สหตฺถา
ทานํ ทตฺวา จิตฺติกตํ ทานํ ทตฺวา อนปวิฏฺฐํ ทานํ ทตฺวา กายสฺส
เภทา ปรมฺมรณา สุคตึ สคฺคํ โลกํ อุปปชฺชิ เทวานํ ตาวตึสานํ
สหพฺยตํ ฯ
[๓๓๐] เตน โข ปน สมเยน อายสฺมา ควมฺปติ อภิกฺขณํ
สุญฺญํ เสรีสกวิมานํ ทิวาวิหารํ คจฺฉติ ฯ อถโข ปายาสิเทวปุตฺโต
เยนายสฺมา ควมฺปติ เตนุปสงฺกมิ อุปสงฺกมิตฺวา อายสฺมนฺตํ
ควมฺปตึ อภิวาเทตฺวา เอกมนฺตํ อฏฺฐาสิ ฯ เอกมนฺตํ ฐิตํ โข
ปายาสิเทวปุตฺตํ อายสฺมา ควมฺปติ เอตทโวจ โกสิ ตฺวํ อาวุโสติ ฯ
อหํ ภนฺเต ปายาสิ ราชญฺโญติ ฯ น นุ ตฺวํ อาวุโส เอวํทิฏฺฐิโก
อโหสิ อิติปิ นตฺถิ ปโร โลโก นตฺถิ สตฺตา โอปปาติกา
@เชิงอรรถ: ๑ ปายาสิสฺส ราชญฺญสฺสาติ ปาเฐน ภวิตพฺพํ ฯ ม. อีทิสเมว ฯ ๒ ม. อจิตฺตีกตํ ฯ
@๓ สี. ม. ยุ. อปวิทฺธํ ฯ อิโต ปรํ อีทิสเมว ฯ
นตฺถิ สุกตทุกฺกฏานํ กมฺมานํ ผลํ วิปาโกติ ฯ สจฺจาหํ ภนฺเต
เอวํทิฏฺฐิโก อโหสึ อิติปิ นตฺถิ ปโร โลโก นตฺถิ สตฺตา
โอปปาติกา นตฺถิ สุกตทุกฺกฏานํ กมฺมานํ ผลํ วิปาโกติ อปิจาหํ
อยฺเยน กุมารกสฺสเปน เอตสฺมา ปาปกา ทิฏฺฐิคตา วิเวจิโตติ ฯ
{๓๓๐.๑} โย ปน เต อาวุโส ทาเน วาวโฏ อโหสิ อุตฺตโร
นาม มาณโว โส กุหึ อุปปนฺโนติ ฯ โย เม ภนฺเต ทาเน วาวโฏ
อโหสิ อุตฺตโร นาม มาณโว โส สกฺกจฺจํ ทานํ ทตฺวา สหตฺถา
ทานํ ทตฺวา จิตฺติกตํ ทานํ ทตฺวา อนปวิฏฺฐํ ทานํ ทตฺวา กายสฺส
เภทา ปรมฺมรณา สุคตึ สคฺคํ โลกํ อุปปนฺโน เทวานํ ตาวตึสานํ
สหพฺยตํ อหํ ปน ภนฺเต อสกฺกจฺจํ ทานํ ทตฺวา อสหตฺถา
ทานํ ทตฺวา อจิตฺติกตํ ทานํ ทตฺวา อปวิฏฺฐํ ทานํ ทตฺวา กายสฺส
เภทา ปรมฺมรณา จาตุมฺมหาราชิกานํ เทวานํ สหพฺยตํ อุปปนฺโน
สุญฺญํ เสรีสกวิมานํ เตนหิ ภนฺเต ควมฺปติ มนุสฺสโลกํ คนฺตฺวา
เอวมาโรเจหิ สกฺกจฺจํ ทานํ เทถ สหตฺถา ทานํ เทถ จิตฺติกตํ
ทานํ เทถ อนปวิฏฺฐํ ทานํ เทถ ปายาสิ ราชญฺโญ อสกฺกจฺจํ
ทานํ ทตฺวา อสหตฺถา ทานํ ทตฺวา อจิตฺติกตํ ทานํ ทตฺวา
อปวิฏฺฐํ ทานํ ทตฺวา กายสฺส เภทา ปรมฺมรณา จาตุมฺมหาราชิกานํ
เทวานํ สหพฺยตํ อุปปนฺโน สุญฺญํ เสรีสกวิมานํ โย ปน ตสฺส
ทาเน วาวโฏ อโหสิ อุตฺตโร นาม มาณโว โส สกฺกจฺจํ ทานํ
ทตฺวา สหตฺถา ทานํ ทตฺวา จิตฺติกตํ ทานํ ทตฺวา อนปวิฏฺฐํ ทานํ
ทตฺวา กายสฺส เภทา ปรมฺมรณา สุคตึ สคฺคํ โลกํ อุปปนฺโน
เทวานํ ตาวตึสานํ สหพฺยตนฺติ ฯ
{๓๓๐.๒} อถโข อายสฺมา ควมฺปติ มนุสฺสโลกํ อาคนฺตฺวา
เอวมาโรเจสิ สกฺกจฺจํ ทานํ เทถ สหตฺถา ทานํ เทถ จิตฺติกตํ ทานํ
เทถ อนปวิฏฺฐํ ทานํ เทถ ปายาสิ ราชญฺโญ อสกฺกจฺจํ ทานํ ทตฺวา
อสหตฺถา ทานํ ทตฺวา อจิตฺติกตํ ทานํ ทตฺวา อปวิฏฺฐํ ทานํ ทตฺวา
กายสฺส เภทา ปรมฺมรณา จาตุมฺมหาราชิกานํ เทวานํ สหพฺยตํ
อุปปนฺโน สุญฺญํ เสรีสกวิมานํ โย ปน ตสฺส ทาเน วาวโฏ อโหสิ
อุตฺตโร นาม มาณโว โส สกฺกจฺจํ ทานํ ทตฺวา สหตฺถา ทานํ ทตฺวา
จิตฺติกตํ ทานํ ทตฺวา อนปวิฏฺฐํ ทานํ ทตฺวา กายสฺส เภทา
ปรมฺมรณา สุคตึ สคฺคํ โลกํ อุปปนฺโน เทวานํ ตาวตึสานํ
สหพฺยตนฺติ ฯ
ปายาสิราชญฺญสุตฺตํ นิฏฺฐิตํ ทสมํ ฯ
--------
ตสฺสุทฺทานํ
อปทานํ ๑- นิทานญฺจ นิพฺพานญฺจ สุทสฺสนํ
ชนวสภโควินฺทํ สมยํ สกฺกปญฺหกํ ๒-
สติปฏฺฐานปายาสิ มหาวคฺโคติ วุจฺจตีติ ๓- ฯ
--------
@เชิงอรรถ: ๑ ม. มหาปทาน นิทานํ ฯ ๒ สี. ยุ. สกฺกเมว จ ฯ ๓ สี. ยุ. มหาวคฺคสฺส
@สงฺคโห ฯ
เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๑๐ หน้าที่ ๓๗๔-๓๙๖.
https://84000.org/tipitaka/read/pali_item.php?book=10&item=315&items=16
อ่านโดยใช้เครื่องหมาย [เลขข้อ] เป็นเกณฑ์แบ่งข้อ :-
https://84000.org/tipitaka/read/pali_item.php?book=10&item=315&items=16&mode=bracket
อ่านเทียบพระไตรปิฎกฉบับภาษาบาลีอักษรโรมัน :-
https://84000.org/tipitaka/read/roman_item.php?book=10&item=315&items=16
อ่านเทียบพระไตรปิฎกภาษาไทยฉบับหลวง :-
https://84000.org/tipitaka/read/byitem.php?book=10&item=315&items=16
ศึกษาอรรถกถานี้ได้ที่ :-
https://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=10&i=315
สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๑๐
https://84000.org/tipitaka/read/?index_10
https://84000.org/tipitaka/english/?index_10
บันทึก ๒ ธันวาคม พ.ศ. ๒๕๕๙.
การแสดงผลนี้อ้างอิงข้อมูลจากพระไตรปิฎกฉบับภาษาบาลี อักษรไทย.
หากพบข้อผิดพลาด กรุณาแจ้งได้ที่ [email protected]
