อรรถกถาเล่มที่ ๘ หน้าที่ ๑๓๐.

[๓๐๒] จตฺตาโร กรณฺเฑ ฐเปตฺวา เอกํ วิวริตฺวา ปิธานํ ปสฺเส ฐเปตฺวา หตฺถูปคปาทูปคาทิปิลนฺธนทานํ วิย ตีณิ มหาภูตานิ อุปาทารูปญฺจ ฐเปตฺวา เอกํ ปฐวีธาตุํ วิภชนฺตสฺส พาหิรนฺตาว ปิธานํ วิย ฐเปตฺวา อชฺฌตฺติกาย ปฐวีธาตุยา นานาสภาวโต วีสติยา อากาเรหิ ทสฺสนตฺถํ "กตมา จาวุโส อชฺฌตฺติกา ปฐวีธาตู"ติอาทิวจนํ. ตสฺส ปน ราชปุตฺตสฺส เตหิ จตูหิ กรณฺเฑหิ จตูหิ สมุคฺเคหิ ตีหิ จ เปฬาหิ ปจฺฉา อนุปุพฺเพน นีหริตฺวา ปิลนฺธนทานํ วิย เถรสฺสาปิ อิตเรสญฺจ ติณฺณํ มหาภูตานํ อุปาทารูปานญฺจ จตุนฺนํ อรูปกฺขนฺธานญฺจ ติณฺณํ อริยสจฺจานญฺจ ปจฺฉา อนุปุพฺเพน ภาเชตฺวา ทสฺสนํ เวทิตพฺพํ. ยมฺปเนตํ "กตมา จาวุโส อชฺฌตฺติกา ปฐวีธาตู"ติอาทิ วุตฺตํ. ตตฺถ อชฺฌตฺตํ ปจฺจตฺตนฺติ อุภยมฺเปตํ นิยกาธิวจนเมว. กกฺขลนฺติ ถทฺธํ. ขริคตนฺติ ผรุสํ. อุปาทินฺนนฺติ น กมฺมสมุฏฺฐานเมว, อวิเสเสน ปน สรีรฏฺฐกสฺเสตํ อธิวจนํ. ^๑- สรีรฏฺฐกญฺหิ อุปาทินฺนํ วา โหตุ, อนุปาทินฺนํ วา, อาทินฺนคหิตปรามฏฺฐวเสน สพฺพํ อุปาทินฺนเมว นาม. เสยฺยถีทํ? เกสา โลมา ฯเปฯ อุทริยํ กรีสนฺติ อิทํ ธาตุกมฺมฏฺฐานิกสฺส กุลปุตฺตสฺส อชฺฌตฺติกปฐวีธาตุวเสน ตาว กมฺมฏฺฐานํ วิภตฺตํ. เอตฺถ ปน มนสิการํ อารภิตฺวา วิปสฺสนํ วฑฺเฒตฺวา อรหตฺตํ คเหตุกาเมน ยํ กตฺตพฺพํ, ตํ สพฺพํ วิสุทฺธิมคฺเค วิตฺถาริตเมว. มตฺถลุงฺคํ ปน น อิธ ปาลึ อารุฬฺหํ, ตมฺปิ อาหริตฺวา วิสุทฺธิมคฺเค วุตฺตนเยเนว วณฺณสณฺฐานาทิวเสน ววตฺถเปตฺวา "อยมฺปิ อเจตนา อพฺยากตา สุญฺญา ถทฺธา ปฐวีธาตุเอวา"ติ มนสิกาตพฺพํ. ยํ วา ปนญฺญมฺปีติ อิทํ อิตเรสุ ตีสุ โกฏฺฐาเสสุ อนุคตาย ปฐวีธาตุยา คหณตฺถํ วุตฺตํ. ยา เจว โข ปน อชฺฌตฺติกา ปฐวีธาตูติ ยา จ อยํ วุตฺตปฺปการา อชฺฌตฺติกา ปฐวีธาตุ. ยา จ พาหิราติ ยา จ วิภงฺเค "อโย โลหํ ติปุ สีสนฺ"ติอาทินา ^๒- นเยน อาคตา พาหิรา ปฐวีธาตุ. เอตฺตาวตา เถเรน อชฺฌตฺติกา ปฐวีธาตุ นานาสภาวโต วีสติยา อากาเรหิ วิตฺถาเรน ทสฺสิตา, พาหิรา สงฺเขเปน. กสฺมา? ยสฺมึ หิ ฐาเน สตฺตานํ อาลโย @เชิงอรรถ: ^๑ ฉ.ม. คหณํ ^๒ อภิ. วิ. ๓๕/๑๗๓/๙๖ ธาตุวิภงฺค

เนื้อความอรรถกถาฉบับภาษาบาลี อักษรไทย เล่มที่ ๘ หน้าที่ ๑๓๐. http://84000.org/tipitaka/read/attha_page.php?book=8&page=130&pages=1&modeTY=2&edition=pali ศึกษาพระสูตร (เนื้อความ) นี้แยกตามสารบัญ :- http://84000.org/tipitaka/pitaka_item/read_th.php?B=8&A=3325&modeTY=2&pagebreak=1 http://84000.org/tipitaka/atthapali/th_line.php?B=8&A=3325&modeTY=2&pagebreak=1#p130