อรรถกถาเล่มที่ ๗ ภาษาบาลี อักษรไทย
ม.อ. (ปปญฺจ.๑)
หน้าที่ ๙๑-๙๒.

หน้าที่ ๙๑.
ปหาย โลกุตฺตรนโย เอว คเหตพฺโพ. ตตฺถ สติสมฺโพชฺฌงฺคนฺติ อาทินา นเยน
วุตฺตานํ สตฺตนฺนํ อาทิปทานํเยว ตาว:-
                อตฺถโต ลกฺขณาทีหิ          กมโต จ วินิจฺฉโย
                อนูนาธิกโต เจว           วิญฺญาตพฺโพ วิภาวินา.
     ตตฺถ สติสมฺโพชฺฌงฺเค ตาว สรณฏฺเฐน สติ. สา ปเนสา
อุปฏฺฐานลกฺขณา อปิลาปนลกฺขณา วา. วุตฺตมฺปิ เหตํ "ยถา มหาราช รญฺโญ ภณฺฑาคาริโก
รญฺโญ สาปเตยฺยํ อปิลาเปติ, เอตฺตกํ มหาราช หิรญฺญํ, เอตฺตกํ สุวณฺณํ, เอตฺตกํ
สาปเตยฺยนฺติ, เอวเมว โข มหาราช สติ อุปฺปชฺชมานา กุสลากุสลสาวชฺชานา-
วชฺชหีนปณีตกณฺหสุกฺกสปฺปฏิภาเค ธมฺเม อปิลาเปติ. อิเม จตฺตาโร
สติปฏฺฐานา"ติ ๑- วิตฺถาโร. อปิลาปนรสา. กิจฺจวเสเนว หิสฺส เอตํ ลกฺขณํ เถเรน
วุตฺตํ. อสมฺโมสรสา วา. โคจราภิมุขภาวปจฺจุปฏฺฐานา. สติ เอว สมฺโพชฺฌงฺโค
สติสมฺโพชฺฌงฺโค, ตตฺถ โพธิยา โพธิสฺส วา องฺโคติ โพชฺฌงฺโค.
     กึ วุตฺตํ โหติ, ยา หิ อยํ ธมฺมสามคฺคี ยาย โลกิยโลกุตฺตรมคฺคกฺขเณ
อุปฺปชฺชมานาย ลีนุทฺธจฺจปติฏฺฐานายูหนกามสุขตฺตกิลมถานุโยคอุจฺเฉทสสฺสตาภิ-
นิเวสาทีนํ อเนเกสํ อุปทฺทวานํ ปฏิปกฺขภูตาย สติธมฺมวิจยวิริยปีติปสฺสทฺธิสมาธิ-
อุเปกฺขาสงฺขาตาย ธมฺมสามคฺคิยา อริยสาวโก พุชฺฌตีติ กตฺวา "โพธี"ติ วุจฺจติ.
พุชฺฌตีติ กิเลสสนฺตานนิทฺทาย อุฏฺฐหติ จตฺตาริ วา อริยสจฺจานิ ปฏิวิชฺฌติ
นิพฺพานเมว วา สจฺฉิกโรตีติ วุตฺตํ โหติ. ยถาห "สตฺต โพชฺฌงฺเค ภาเวตฺวา
อนุตฺตรํ สมฺมาสมฺโพธึ อภิสมฺพุทฺโธ"ติ. ตสฺสา ธมฺมสามคฺคีสงฺขาตาย โพธิยา
องฺโคติปิ โพชฺฌงฺโค ฌานงฺคมคฺคงฺคาทโย วิย.
     โย เจส ยถาวุตฺตปฺปการาย เอตาย ธมฺมสามคฺคิยา พุชฺฌตีติ กตฺวา
อริยสาวโก "โพธี"ติ วุจฺจติ, ตสฺส โพธิสฺส องฺโคติปิ โพชฺฌงฺโค
เสนงฺครถงฺคาทโย วิย. เตนาหุ อฏฺฐกถาจริยา "พุชฺฌนกสฺส ปุคฺคลสฺส องฺคาติ วา
โพชฺฌงฺคา"ติ. อปิจ "โพชฺฌงฺคา"ติ เกนฏฺเฐน โพชฺฌงฺคา. โพธาย สํวตฺตนฺตีติ
โพชฺฌงฺคา, พุชฺฌนฺตีติ โพชฺฌงฺคา, อนุพุชฺฌนฺตีติ โพชฺฌงฺคา, ปฏิพุชฺฌนฺตีติ
@เชิงอรรถ: ๑ มิลินฺทปญฺห. ๑๓/๓๖ สติลกฺขณปญฺห.
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๙๒.
โพชฺฌงฺคา, สมฺพุชฺฌนฺตีติ โพชฺฌงฺคา"ติ อาทินา ๑- ปฏิสมฺภิทานเยนาปิ อตฺโถ
เวทิตพฺโพ. ปสฏฺโฐ สุนฺทโร วา โพชฺฌงฺโคติ สมฺโพชฺฌงฺโค. เอวํ สติ เอว
สมฺโพชฺฌงฺโค สติสมฺโพชฺฌงฺโค. ตํ สติสมฺโพชฺฌงฺคํ. เอวํ ตาว เอกสฺส
อาทิปทสฺส อตฺถโต ลกฺขณาทีหิ จ วินิจฺฉโย วิญฺญาตพฺโพ.
     ทุติยาทีสุ ปน จตุสจฺจธมฺเม วิจินาตีติ ธมฺมวิจโย. โส ปวิจยลกฺขโณ
โอภาสนรโส อสมฺโมหปจฺจุปฏฺฐาโน. วีรภาวโต วิธินา อิริยตพฺพโต จ วิริยํ.
ตํ ปคฺคหลกฺขณํ อุปตฺถมฺภรสํ อโนสีทนปจฺจุปฏฺฐานํ ปินยตีติ ปิติ สา ผรณลกฺขณา
ตุฏฺฐิลกฺขณา วา กายจิตฺตานํ ปิณนรสา เตสํเยว อุทคฺยปจฺจุปฏฺฐานา.
กายจิตฺตทรถปสฺสมฺภนโต ปสฺสทฺธิ. สา อุปสมลกฺขณา กายจิตฺตทรถนิมฺมถนรสา
กายจิตฺตานํ อปริผนฺทนภูตสีติภาวปจฺจุปฏฺฐานา. สมาธานโต สมาธิ. โส
อวิกฺเขปลกฺขโณ อวิสารลกฺขโณ วา จิตฺตเจตสิกานํ สมฺปิณฺฑนรโส
จิตฺตฏฺฐิติปจฺจุปฏฺฐาโน. อชฺฌุเปกฺขนโต อุเปกฺขา. สา ปฏิสงฺขานลกฺขณา
สมวาหิตลกฺขณา วา อูนาธิกนิวารณรสา ปกฺขปาตุปจฺเฉทนวสา วา
มชฺฌตฺตภาวปจฺจุปฏฺฐานา. เสสํ วุตฺตนยเมว. เอวํ เสสปทานมฺปิ อตฺถโต
ลกฺขณาทีหิ จ วินิจฺฉโย วิญฺญาตพฺโพ.
     กมโตติ เอตฺถ จ "สติญฺจ ขฺวาหํ ภิกฺขเว สพฺพตฺถิกํ วทามี"ติ ๒-
วจนโต สพฺเพสํ เสสโพชฺฌงฺคานํ อุปการกตฺตา สติสมฺโพชฺฌงฺโค ปฐมํ วุตฺโต.
ตโต ปรํ "โส ตถา สโต วิหรนฺโต ตํ ธมฺมํ ปญฺญาย ปวิจินตี"ติ ๓- อาทินา
นเยน เสสโพชฺฌงฺคานํ ปุพฺพาปริยวจเน ปโยชนํ สุตฺเตเยว วุตฺตํ. เอวเมตฺถ
กมโตปิ วินิจฺฉโย วิญฺญาตพฺโพ.
     อนูนาธิกโตติ กสฺมา ปน ภควตา สตฺเตว โพชฺฌงฺคา วุตฺตา อนูนา
อนธิกาติ. ลีนุทฺธจฺจปฏิปกฺขโต สพฺพตฺถิกโต จ. เอตฺถ หิ ตโย โพชฺฌงฺคา
ลีนสฺส ปฏิปกฺขา. ยถาห "ยสฺมิญฺจ โข ภิกฺขเว สมเย ลีนํ จิตฺตํ โหติ, กาโล
ตสฺมึ สมเย ธมฺมวิจยสมฺโพชฺฌงฺคสฺส ภาวนาย, กาโล วิริยสมฺโพชฺฌงฺคสฺส
ภาวนาย, กาโล ปีติสมฺโพชฺฌงฺคสฺส ภาวนายา"ติ. ๔- ตโย อุทฺธจฺจสฺส ปฏิปกฺขา.
@เชิงอรรถ: ๑ ขุ. ปฏิ. ๓๑/๕๕๗/๔๖๓ โพชฺฌงฺคกถา (สยา)  ๒ สํ. มหา. ๑๙/๒๓๔/๑๐๒ อคฺคิสุตฺต
@๓ อภิ. วิภงฺค. ๓๕/๔๖๗/๒๗๔/ โพชฺฌงฺควิภงฺค   ๔ สํ. มหา. ๑๙/๒๓๔/๑๐๐
@โพชฺฌงฺคสํยุตฺต


เนื้อความอรรถกถาฉบับภาษาบาลี อักษรไทย เล่มที่ ๗ หน้าที่ ๙๑-๙๒.
http://84000.org/tipitaka/read/attha_page.php?book=7&page=91&pages=2&modeTY=2&pagebreak=1&edition=pali
ศึกษาพระสูตร (เนื้อความ) นี้แยกตามสารบัญ  :-
http://84000.org/tipitaka/pitaka_item/read_th.php?B=7&A=2285&modeTY=2&pagebreak=1
http://84000.org/tipitaka/atthapali/th_line.php?B=7&A=2285&modeTY=2&pagebreak=1#p91