อรรถกถาเล่มที่ ๗ ภาษาบาลี อักษรไทย
ม.อ. (ปปญฺจ.๑)
หน้าที่ ๖๒-๖๕.

หน้าที่ ๖๒.
น เต ภิกฺขู ภควโต ภาสิตํ อภินนฺทุนฺติ เต ปญฺจสตา ภิกฺขู อิทํ ภควโต
วจนํ นานุโมทึสุ. กสฺมา? อญฺาณเกน. เต กิร อิมสฺส สุตฺตสฺส อตฺถํ น
ชานึสุ, ตสฺมา นาภินนฺทึสุ. เตสญฺหิ ตสฺมึ สมเย เอวํ วิจิตฺรนยเทสนาวิลาสยุตฺตํปิ
เอตํ สุตฺตํ ฆนปุถุเลน ทุสฺสปเฏน มุเข พทฺธํ กตฺวา ปุรโต ปิตมนุญฺโภชนํ
วิย อโหสิ.
     นนุ จ ภควา อตฺตนา เทสิตํ ธมฺมํ ปรํ าเปตุํ จตฺตาริ อสงฺเขยฺยานิ
ปารมิโย ปูเรตฺวา สพฺพญฺุตํ ปตฺโต. โส กสฺมา ยถา เต น ชานนฺติ, ตถา
เทเสสีติ. วุตฺตมิทํ อิมสฺส สุตฺตสฺส นิกฺเขปวิจารณาย เอวํ มานภณฺชนตฺถํ
สพฺพธมฺมมูลปริยายนฺติ เทสนํ อารภีติ. ตสฺมา นยิธ ปุน วตฺตพฺพมตฺถิ. เอวํ
มานภญฺชนตฺถํ เทสิตญฺจ ปเนตํ สุตฺตํ สุตฺวา เต ภิกฺขู ตํเยว กิร ปวึ ทิฏฺิคติโก
สญฺชานาติ เสโขปิ อรหาปิ ตถาคโตปิ อภิชานาติ กึ นาม อิทํ กถนฺนามิทนฺติ
จินฺเตนฺตา ปุพฺเพ มยํ ภควตา กถิตํ ยงฺกิญฺจิ ขิปฺปเมว อาชานาม อิทานิ
ปนิมสฺส มูลปริยายสฺส อนฺตํ วา โกฏึ วา น ชานาม น ปสฺสาม, อโห
พุทฺธา นาม อปฺปเมยฺยา อตุลาติ อุทฺธตทาา วิย สปฺปา นิมฺมทา หุตฺวา
พุทฺธุปฏฺานญฺจ ธมฺมสฺสวนญฺจ สกฺกจฺจํ อคมํสุ.
     เตน โข ปน สมเยน ภิกฺขู ธมฺมสภายํ สนฺนิสินฺนา อิมํ กถํ
สมุฏฺาเปสุํ "อโห พุทฺธานํ อานุภาโว, เต นาม พฺราหฺมณปพฺพชิตา
ตถามานมทมตฺตา ภควโต มูลปริยายเทสนาย นีหตมานา กตา"ติ. อยญฺจ เอตรหิ
เตสํ ภิกฺขูนํ อนฺตรากถา วิปฺปกตา. อถ ภควา คนฺธกุฏิยา นิกฺขมิตฺวา ตํขณานุรูเปน
ปาฏิหาริเยน ธมฺมสภายํ ปญฺตฺตปวรพุทฺธาสเน นิสีทิตฺวา เต ภิกฺขู อาห "กาย
นุตฺถ ภิกฺขเว อนฺตรากถาย ๑- สนฺนิสินฺนา"ติ. เต ตมตฺถํ ภควโต อาโรเจสุํ. ภควา
เอตทโวจ "น ภิกฺขเว อิทาเนว ปุพฺเพปิ อหํ อิเม เอวํ มานปคฺคหิตสิเร วิจรนฺเต
นีหตมาเน อกาสินฺ"ติ. ตโต อิมิสฺสา อตฺถุปฺปตฺติยา อิทํ อตีตํ อาเนสิ.
     ภูตปุพฺพํ ภิกฺขเว อญฺตโร ทิสาปาโมกฺโข พฺราหฺมโณ พาราณสิยํ ปฏิวสติ
ติณฺณํ เวทานํ ปารคู สนิฆณฺฑุเกฏฺภานํ สกฺขรปฺปเภทานํ อิติหาสปฺปญฺจมานํ
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม. เอตรหิ กถาย (ปาลิยา สํสนฺเทตพฺพํ)
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๖๓.
เวยฺยากรณโลกายตมหาปุริสลกฺขเณสุ อนวโย, โส ปญฺจมตฺตานิ มาณวกสตานิ
มนฺเต วาเจสิ. ปณฺฑิตา มาณวกา พหุญฺจ คณฺหนฺติ ลหุญฺจ, สุฏฺ จ
อุปธาเรนฺติ, คหิตญฺจ เตสํ น วินสฺสติ. โสปิ พฺราหฺมโณ อาจริยมุฏฺึ อกตฺวา ฆเฏ
อุทกํ อาสิญฺจนฺโต วิย สพฺพํปิ สิปฺปํ อุคฺคหาเปตฺวา เต มาณวเก เอตทโวจ
"เอตฺตกมิทํ สิปฺปํ ทิฏฺธมฺมสมฺปรายหิตนฺ"ติ. เต มาณวกา "ยํ อมฺหากํ
อาจริโย ชานาติ, มยํปิ ตํ ชานาม, มยมฺปีทานิ อาจริยา เอวา"ติ มานมุปฺปาเทตฺวา
ตโต ปภูติ อาจริเย อคารวา นิกฺขิตฺตวตฺตา วิหรึสุ. อาจริโย ตฺวา "กริสฺสามิ
เตสํ มานนิคฺคหนฺ"ติ จินฺเตสิ. โส เอกทิวสํ อุปฏฺานมาคนฺตฺวา วนฺทิตฺวา
นิสินฺเน เต มาณวเก อาห "ตาตา โว ปญฺหํ ปุจฺฉิสฺสามิ, กจฺจิตฺถ สมตฺถา
กเถตุนฺ"ติ. เต "ปุจฺฉถาจริย ปุจฺฉถาจริยา"ติ สหสา อาหํสุ, ยถาตํ สุตมทมตฺตา.
อาจริโย อาห:-
              "กาโล ฆสติ ภูตานิ          สพฺพาเนว สหตฺตนา
               โย จ กาลฆโส ภูโต        ส ภูตปจนึ ปจี"ติ. ๑-
วิสชฺเชถ ตาตา อิมํ ปญฺหนฺติ.
     เต จินฺเตตฺวา ๒- อชานมานา ตุณฺหี อเหสุํ. อาจริโย อาห "อลํ ตาตา
คจฺฉถชฺช, เสฺว กเถยฺยาถา"ติ อุยฺโยเชสิ. เต ทสปิ วีสติปิ สมฺปิณฺฑิตา หุตฺวา
น ตสฺส ปญฺหสฺส อาทึ น อนฺตมทฺทสํสุ. อาคนฺตฺวา จ อาจริยสฺส อาโรเจสุํ
"นยิมสฺส ปญฺหสฺส อตฺถมาชานามา"ติ. อาจริโย เตสํ นิคฺคหตฺถาย อิมํ
คาถมาภาสิ:-
              "พหูนิ นรสีสานิ          โลมสานิ พฺรหานิ จ
               คีวาสุ ปฏิมุกฺกานิ        โกจิเทเวตฺถ กณฺณวา"ติ. ๓-
     คาถายตฺโถ พหูนิ นรานํ สีสานิ ทิสฺสนฺติ สพฺพานิ จ ตานิ โลมสานิ
สพฺพานิ มหนฺตานิ คีวายเมว ปิตานิ, น ตาลผลํ วิย หตฺเถน คหิตานิ นตฺถิ
เตสํ อิเมหิ นานากรณํ. เอตฺถ ปน โกจิเทว กณฺณวาติ อตฺตานํ สนฺธายาห.
@เชิงอรรถ: ๑ ขุ.ชา. ทุก. ๒๗/๓๔๐/๙๕ มูลปริยายชาตก (สยา)   ๒ ฉ.ม. จินฺเตนฺตา.
@๓ ขุ. ชา. ทุก. ๒๗/๓๔๑/๙๕ (สยา)
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๖๔.
กณฺณวาติ ปญฺวา. กณฺณจฺฉิทฺทํ ปน กสฺสจิ นตฺถิ, ตํ สุตฺวา เต มาณวกา
มงฺกุภูตา ปตฺตกฺขนฺธา อโธมุขา องฺคุลิยา ภูมึ วิเลเขนฺตา ตุณฺหี อเหสุํ.
     อถ เนสํ สหิริกภาวํ ปสฺสิตฺวา อาจริโย "อุคฺคณฺหถ ตาตา ปญฺหนฺ"ติ
ปญฺหํ วิสชฺเชสิ. กาโลติ ปุเรภตฺตกาโลปิ ปจฺฉาภตฺตกาโลปีติ เอวมาทิ. ภูตานีติ
สตฺตาธิวจนเมตํ. กาโล ภูตานํ น จมฺมมํสาทีนิ ขาทติ. อปิจ โข เตสํ
อายุวณฺณพลานิ เขเปนฺโต โยพฺพญฺ มทฺทนฺโต อาโรคฺยํ วินาเสนฺโต ฆสติ
ขาทตีติ วุจฺจติ. สพฺพาเนว สหตฺตนาติ เอวํ ฆสนฺโต จ น กิญฺจิ วชฺเชติ
สพฺพาเนว ฆสติ น เกวลญฺจ ภูตานิเยว, อปิจ โข สหตฺตนา อตฺตานํ ฆสติ.
ปุเรภตฺตกาโล ปจฺฉาภตฺตกาลํ น ปาปุณาติ. เอส นโย ปจฺฉาภตฺตกาลาทีสุ.
โย จ กาลฆโส ภูโตติ ขีณาสวสฺเสตํ อธิวจนํ. โส หิ อายตึ ปฏิสนฺธิกาลํ
เขเปตฺวา ขาทิตฺวา ิตตฺตา "กาลฆโส"ติ วุจฺจติ. สภูตปจนึ ปจีติ โส ยายํ
ตณฺหา อปาเยสุ ภูเต ปจติ, ตํ าณคฺคินา ปริฑหิ ๑- ภสฺมมกาสิ, เตน "ภูตปจนึ
ปจี"ติ วุจฺจติ. "ปชนินฺ"ติปิ ปาโ. ชนิกํ นิพฺพตฺติกนฺติ ๒- อตฺโถ.
     อถ เต มาณวกา ทีปสหสสาโลเกน วิย รตฺตึ สมวิสมํ อาจริยสฺส
วิสชฺชเนน ปญฺหสฺส อตฺถํ ปากฏํ ทิสฺวา "อิทานิ มยํ ยาวชีวํ ครุสํวาสํ
วสิสฺสาม มหนฺตา เอเต อาจริยา นาม มยญฺหิ พหุสฺสุตมานํ อุปฺปาเทตฺวา
จตุปฺปทิกคาถายปิ อตฺถํ น ชานามา"ติ นีหตมานา ปุพฺพสทิสเมว อาจริยสฺส
วตฺตปฏิปตฺตึ กตฺวา สคฺคปรายนา อเหสุํ.
     อหํ ๓- ภิกฺขเว เตน สมเยน อาจริโย อโหสึ, อิเม ภิกฺขู มาณวกา
เอวํ ปุพฺเพปาหํ อิเม เอวํ มานปคฺคหิตสิเร วิจรนฺเต นีหตมาเน อกาสินฺติ.
     อิมญฺจ ชาตกํ สุตฺวา เต ภิกฺขู ปุพฺเพปิ มยํ มาเนเนว ปหตาติ
ภิยฺโยโส มตฺตาย นีหตมานา หุตฺวา อตฺตโน อุปการกมฺมฏฺานปรายนา อเหสุํ.
     ตโต ภควา เอกํ สมยํ ชนปทจาริกญฺจรนฺโต เวสาลึ ปตฺวา โคตมเก
เจติเย วิหรนฺโต อิเมสํ ปญฺจสตานํ ภิกฺขูนํ าณปริปากํ วิทิตฺวา อิมํ โคตมกสุตฺตํ
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม. ปจิ ทยฺหิ.   ๒ ม. ชนิตํ นิพฺพตฺติตนฺติ   ๓ ฉ.ม. อหํ โข....
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๖๕.
กเถสิ:- "อภิญฺายาหํ ภิกฺขเว ธมฺมํ เทเสมิ โน อนภิญฺาย, สนิทานาหํ
ฯเปฯ สปฺปาฏิหาริยาหํ ภิกฺขเว ธมฺมํ เทเสมิ โน อปฺปาฏิหาริยํ, ตสฺส มยฺหํ
ภิกฺขเว อภิญฺาย ธมฺมํ เทสยโต ฯเปฯ โน อปฺปาฏิหาริยํ, กรณีโย โอวาโท
กรณียา อนุสาสนี, อลญฺจปน โว ภิกฺขเว ตุฏฺิยา อลํ อตฺตมนตาย อลํ
โสมนสฺสาย `สมฺมาสมฺพุทฺโธ ภควา, สฺวากฺขาโต ภควตา ธมฺโม, สุปฏิปนฺโน
สํโฆ'ติ อิทมโวจ ภควา, อิมสฺมึ จ ปน เวยฺยากรณสฺมึ ภญฺมาเน *- ทสสหสฺสี
โลกธาตุ อกมฺปิตฺถา"ติ. ๑-
     อิทญฺจ สุตฺตํ สุตฺวา เต ปญฺจสตา ภิกฺขู ตสฺมึเยวาสเน สห ปฏิสมฺภิทาหิ
อรหตฺตํ ปาปุณึสุ. เอวายํ เทสนา เอตสฺมึ าเน นิฏฺมคมาสีติ.
                    ปปญฺจสูทนิยา มชฺฌิมนิกายฏฺกถาย
                     มูลปริยายสุตฺตวณฺณนา นิฏฺิตา.
                      ---------------------
@เชิงอรรถ: * ปาลิ สหสฺสี    ๑ องฺ. ติก. ๒๐/๑๒๖/๒๖๙-๗๐ โคตมกเจติยสุตฺต


เนื้อความอรรถกถาฉบับภาษาบาลี อักษรไทย เล่มที่ ๗ หน้าที่ ๖๒-๖๕.
http://84000.org/tipitaka/read/attha_page.php?book=7&page=62&pages=4&pagebreak=1&edition=pali
ศึกษาพระสูตร (เนื้อความ) นี้แยกตามสารบัญ  :-
http://84000.org/tipitaka/pitaka_item/read_th.php?B=7&A=1557&pagebreak=1
http://84000.org/tipitaka/atthapali/th_line.php?B=7&A=1557&pagebreak=1#p62