อรรถกถาเล่มที่ ๕๔ หน้าที่ ๗๙.

วิญฺญาณธาตุคฺคหเณน ตสฺสา ปุเรจาริกปจฺฉาจาริกตฺตา มโนธาตุ คหิตาว โหติ. จกฺขุวิญฺญาณธาตุอาทโย สุตฺเต อาคตาเอว, เสสา นว อาหริตฺวา ทสฺเสตพฺพา. จกฺขุวิญฺญาณธาตุคฺคหเณน หิ ตสฺสา นิสฺสยภูตา จกฺขุธาตุ อารมฺมณภูตา รูปธาตุ จ คหิตาว โหนติ. เอวํ โสตวิญฺญาณธาตุอาทิคฺคหเณน โสตธาตุอาทโยติ อฏฺฐารสปิ คหิตาว โหนฺติ. ตาสุ ทสหิ ธาตูหิ รูปปริคฺคโห กถิโต โหติ, สตฺตหิ อรูปปริคฺคโห, ธมฺมธาตุยา สิยา รูปปริคฺคโห สิยา อรูปปริคฺคโห. อิติ อฑฺเฒกาทสหิ ธาตูหิ รูปปริคฺคโห, อฑฺฒฏฺฐธาตูหิ อรูปปริคฺคโหติ รูปารูปปริคฺคโห กถิโต โหติ. รูปารูปํ ปญฺจกฺขนฺธา ทสฺเสตพฺพา, ^๑- ตํ โหติ ทุกฺขสจฺจํ, ตํสมุฏฺฐาปิกา ปุริมตณหา สมุทยสจฺจํ, อุภินฺนํ อปฺปวตฺติ นิโรธสจฺจํ, ตมฺปชานโก ^๒- มคฺโค มคฺคสจฺจนฺติ อิทํ จตุสจฺจกมฺมฏฺฐานํ อฏฺฐารสธาตุวเสน อภินิวิฏฺฐสฺส ภิกฺขุโน ยาว อรหตฺตา มตฺถกํ ปาเปตฺวา นิคมนํ กถิตนฺติ เวทิตพฺพํ. [๑๗๙] อิทานิ ทุติยฉกฺกํ ทสฺเสนฺโต อปราปิ ฉ ธาตุโยติอาทิมาห. ตตฺถ สุขธาตุ ทุกฺขธาตูติ กายปฺปสาทวตฺถุกานิ สุขทุกฺขานิ สปฺปฏิปกฺขวเสน ยุคฬกโต ทสฺสิตานิ. สุขํ หิ ทุกฺขสฺส ปฏิปกฺโข, ทุกฺขํ สุขสฺส. ยตฺตกํ สุเขน ผริตฏฺฐานํ, ตตฺตกํ ทุกฺขํ ผรติ. ยตฺตกํ ทุกฺเขน ผริตฏฺฐานํ, ตตฺตกํ สุขํ ผรติ. โสมนสฺสธาตุ โทมนสฺสธาตูติ อิทมฺปิ ตเถว ยุคฬกํ กตํ. โสมนสฺสญฺหิ โทมนสฺสสฺส ปฏิปกฺโข, โทมนสฺสํ โสมนสฺสสฺส. ยตฺตกํ โสมนสฺเสน ผริตฏฺฐานํ, ตตฺตกํ โทมนสฺสํ ผรติ. ยตฺตกํ โทมนสฺเสน ผริตฏฺฐานํ, ตตฺตกํ โสมนสฺสํ ผรติ. อุเปกฺขาธาตุ อวิชฺชาธาตูติ อิทํ ปน ปททฺวยํ ^๓- สริกฺขกวเสน ยุคฬกํ กตํ. อุภยมฺปิ เหตํ อวิภูตตฺตา สริกฺขกํ โหติ. ตตฺถ สุขทุกฺขธาตุคฺคหเณน ตํสมฺปยุตฺตา กายวิญฺญาณธาตุ วตฺถุภูตา กายธาตุ อารมฺมณภูตา โผฏฺฐพฺพธาตุ จ คหิตาว โหนฺติ. โสมนสฺสโทมนสฺสธาตุคฺคหเณน ตํสมฺปยุตฺตา มโนวิญฺญาณธาตุ @เชิงอรรถ: ^๑ ฉ.ม. อยํ ปาโฐ น ทิสฺสติ ^๒ ฉ.ม. ตํปชานโน ^๓ ฉ.ม. ทฺวยํ

เนื้อความอรรถกถาฉบับภาษาบาลี อักษรไทย เล่มที่ ๕๔ หน้าที่ ๗๙. http://84000.org/tipitaka/read/attha_page.php?book=54&page=79&pages=1&modeTY=2&edition=pali ศึกษาพระสูตร (เนื้อความ) นี้แยกตามสารบัญ :- http://84000.org/tipitaka/pitaka_item/read_th.php?B=54&A=1839&modeTY=2&pagebreak=1 http://84000.org/tipitaka/atthapali/th_line.php?B=54&A=1839&modeTY=2&pagebreak=1#p79