อรรถกถาเล่มที่ ๑๐ หน้าที่ ๔๐.

อุปจารํ วา. สมฺปสาเท สตีติ เอตฺถ ทุวิโธ สมฺปสาโท อธิโมกฺขสมฺปสาโท จ ปฏิลาภสมฺปสาโท. อรหตฺตสฺส หิ วิปสฺสนํ ปฏฺฐเปตฺวา วิหรโต มหาภูตาทีสุ อุปฏฺฐหนฺเตสุ เยนิเม นีหาเรน มหาภูตา อุปฏฺฐหนฺติ. อุปาทายรูปานิ ^๑- อุปฏฺฐหนฺติ, นามรูปํ ^๒- อุปฏฺฐหติ, ปจฺจยา สพฺพถา อุปฏฺฐหนฺติ, สลกฺขณารมฺมณิกา ^๓- วิปสฺสนา อุปฏฺฐหติ, อชฺเชว อรหตฺตํ คณฺหิสฺสามีติ อปฺปฏิลทฺเธเยว อาสา สนฺติฏฺฐติ, อธิโมกฺขํ ปฏิลภติ. ตติยชฺฌานํ วา ปาทกํ กตฺวา จตุตฺถชฺฌานตฺถาย กสิณปริกมฺมํ กโรนฺตสฺส นีวรณวิกฺขมฺภนาทีนิ สมนุปสฺสโต เยนิเม นีหาเรน นีวรณา วิกฺขมฺเภนฺติ, กิเลสา สนฺนิสีทนฺติ, สติ สนฺติฏฺฐติ, สงฺขารคตํ วา วิภูตํ ปากฏํ หุตฺวา ทิพฺพจกฺขุกสฺส ปรโลโก วิย อุปฏฺฐาติ, จิตฺตุปฺปาโท เลปปิณฺเฑ ลคฺคมาโน วิย อุปจาเรน สมาธิยติ, อชฺเชว จตุตฺถชฺฌานํ นิพฺพตฺเตสฺสามีติ อปฺปฏิลทฺเธเยว อาสา สนฺติฏฺฐติ, อธิโมกฺขํ ปฏิลภติ. อยํ อธิโมกฺขสมฺปสาโท นาม. เอตสฺมึ สมฺปสาเท สติ. โย ปน อรหตฺตํ วา ปฏิลภติ จตุตฺถชฺฌานํ วา, ตสฺส จิตฺตํ วิปฺปสนฺนํ โหติเยว. อิธ ปน "อายตเน จิตฺตํ ปสีทตี"ติ วจนโต อรหตฺตวิปสฺสนาย เจว ^๔- จตุตฺถชฺฌานุปจารสฺส จ ปฏิลาโภ ปฏิลาภสมฺปสาโทติ เวทิตพฺโพ. วิปสฺสนา หิ ปญฺญาย อธิมุจฺจนสฺส การณํ, อุปจารํ อาเนญฺชสมาปตฺติยา. เอตรหิ วา อาเนญฺชํ สมาปชฺชติ, ปญฺญาย วา อธิมุจฺจตีติ เอตฺถ เอตรหิ วา ปญฺญาย อธิมุจฺจติ, อาเนญฺชํ วา สมาปชฺชตีติ เอตํ ^๕- ปทปริวตฺตนํ กตฺวา อตฺโถ เวทิตพฺโพ. อิทํ หิ วุตฺตํ โหติ:- ตสฺมึ สมฺปสาเท สติ เอตรหิ วา ปญฺญาย อธิมุจฺจติ, อรหตฺตํ สจฺฉิกโรตีติ อตฺโถ. ตํ อนภิสมฺภุณนฺโต อาเนญฺชํ วา สมาปชฺชติ, อถวา ปญฺญาย วา อธิมุจฺจตีติ อรหตฺตมคฺคํ ภาเวติ, ตํ อนภิสมฺภุณนฺโต อาเนญฺชํ วา สมาปชฺชติ. อรหตฺตมคฺคมฺปิ ภาเวตุํ อสกฺโกนฺโต เอตรหิ จตุสจฺจํ วา สจฺฉิกโรติ. ตํ อนภิสมฺภุณนฺโต อาเนญฺชํ วา สมาปชฺชตีติ. @เชิงอรรถ: ^๑ ฉ.ม. อุปาทารูปา ^๒ ฉ.ม. นามรูปา ^๓ ฉ.ม. ลกฺขณารมฺมณา @^๔ ม. อรหตฺตสฺส วิปสฺสนาย เจว ^๕ ฉ.ม. เอวํ

เนื้อความอรรถกถาฉบับภาษาบาลี อักษรไทย เล่มที่ ๑๐ หน้าที่ ๔๐. http://84000.org/tipitaka/read/attha_page.php?book=10&page=40&pages=1&modeTY=2&edition=pali ศึกษาพระสูตร (เนื้อความ) นี้แยกตามสารบัญ :- http://84000.org/tipitaka/pitaka_item/read_th.php?B=10&A=1007&modeTY=2&pagebreak=1 http://84000.org/tipitaka/atthapali/th_line.php?B=10&A=1007&modeTY=2&pagebreak=1#p40