ขอนอบน้อมแด่
พระผู้มีพระภาคอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้า
                      พระองค์นั้น
บทนำ พระวินัยปิฎก พระสุตตันตปิฎก พระอภิธรรมปิฎก ค้นพระไตรปิฎก ชาดก หนังสือธรรมะ
   ThaiVersion   PaliThai   PaliRoman 
แสดงหมายเลขหน้า
ในกรณี :- 
   บรรทัดแรกของแต่ละหน้าread Next itemread Last item chage to ENGLISH letter
TIPITAKA Volume 18 : PALI ROMAN Sutta Pitaka Vol 10 : Sutta. Saṃ. Saḷa.
     [1]   Evamme   sutaṃ   ekaṃ   samayaṃ   bhagavā  sāvatthiyaṃ  viharati
jetavane   anāthapiṇḍikassa   ārāme   .   tatra   kho   bhagavā  bhikkhū
āmantesi bhikkhavoti. Bhadanteti te bhikkhū bhagavato paccassosuṃ.
     {1.1}  Bhagavā  etadavoca  cakkhuṃ  bhikkhave  aniccaṃ yadaniccaṃ taṃ dukkhaṃ
yaṃ   dukkhaṃ   tadanattā  yadanattā  taṃ  netaṃ  mama  nesohamasmi  na  meso
attāti    evametaṃ    yathābhūtaṃ    sammappaññāya   daṭṭhabbaṃ   .   sotaṃ
aniccaṃ   yadaniccaṃ  .pe.  ghānaṃ  aniccaṃ  yadaniccaṃ  .pe.  jivhā  aniccā
yadaniccaṃ   taṃ   dukkhaṃ   yaṃ   dukkhaṃ   tadanattā   yadanattā  taṃ  netaṃ  mama
nesohamasmi   na   meso   attāti   evametaṃ   yathābhūtaṃ  sammappaññāya
daṭṭhabbaṃ.
     {1.2}    Kāyo   anicco   yadaniccaṃ   .pe.   mano   anicco
yadaniccaṃ    taṃ    dukkhaṃ   yaṃ   dukkhaṃ   tadanattā   yadanattā   taṃ   netaṃ
mama    nesohamasmi    na    meso    attāti    evametaṃ    yathābhūtaṃ
Sammappaññāya daṭṭhabbaṃ.
     {1.3}  Evaṃ  passaṃ  bhikkhave sutavā ariyasāvako cakkhusmiṃpi nibbindati
sotasmiṃpi    nibbindati    ghānasmiṃpi    nibbindati    jivhāyapi   nibbindati
kāyasmiṃpi   nibbindati   manasmiṃpi   nibbindati   nibbindaṃ  virajjati  virāgā
vimuccati  .  vimuttasmiṃ  vimuttamiti  1-  ñāṇaṃ  hoti  .  khīṇā  jāti vusitaṃ
brahmacariyaṃ kataṃ karaṇīyaṃ nāparaṃ itthattāyāti pajānātīti. Paṭhamaṃ.
     [2]   Cakkhuṃ   bhikkhave   dukkhaṃ   yaṃ   dukkhaṃ   tadanattā  yadanattā
taṃ   netaṃ   mama   nesohamasmi   na  meso  attāti  evametaṃ  yathābhūtaṃ
sammappaññāya   daṭṭhabbaṃ   .   sotaṃ   dukkhaṃ   .pe.   ghānaṃ   dukkhaṃ .
Jivhā  dukkhā  .  kāyo  dukkho  .  mano  dukkho  yaṃ  dukkhaṃ  tadanattā
yadanattā   taṃ   netaṃ   mama  nesohamasmi  na  meso  attāti  evametaṃ
yathābhūtaṃ   sammappaññāya   daṭṭhabbaṃ   .   evaṃ   passaṃ   .pe.   nāparaṃ
itthattāyāti pajānātīti. Dutiyaṃ.
     [3]  Cakkhuṃ  bhikkhave  anattā  yadanattā  taṃ  netaṃ mama nesohamasmi
na   meso   attāti   evametaṃ   yathābhūtaṃ   sammappaññāya  daṭṭhabbaṃ .
Sotaṃ   anattā   .pe.   ghānaṃ   anattā   .   jivhā   anattā  .
Kāyo  anattā  .  mano  anattā  yadanattā  taṃ  netaṃ  mama nesohamasmi
na   meso   attāti   evametaṃ   yathābhūtaṃ   sammappaññāya  daṭṭhabbaṃ .
Evaṃ passaṃ .pe. Nāparaṃ itthattāyāti pajānātīti. Tatiyaṃ.
@Footnote: 1 vimuttamhītipi pāṭho.
     [4]   Rūpā   bhikkhave   aniccā   yadaniccaṃ   taṃ  dukkhaṃ  yaṃ  dukkhaṃ
tadanattā   yadanattā   taṃ   netaṃ  mama  nesohamasmi  na  meso  attāti
evametaṃ   yathābhūtaṃ   sammappaññāya   daṭṭhabbaṃ   .  saddā  gandhā  rasā
phoṭṭhabbā   dhammā   aniccā   yadaniccaṃ   taṃ  dukkhaṃ  yaṃ  dukkhaṃ  tadanattā
yadanattā   taṃ   netaṃ   mama  nesohamasmi  na  meso  attāti  evametaṃ
yathābhūtaṃ   sammappaññāya   daṭṭhabbaṃ   .   evaṃ   passaṃ   bhikkhave  sutavā
ariyasāvako    rūpesupi    nibbindati    saddesupi   nibbindati   gandhesupi
nibbindati    rasesupi    nibbindati   phoṭṭhabbesupi   nibbindati   dhammesupi
nibbindati    nibbindaṃ    virajjati    virāgā    vimuccati   .   vimuttasmiṃ
vimuttamiti   ñāṇaṃ   hoti   .   khīṇā   jāti   vusitaṃ   brahmacariyaṃ   kataṃ
karaṇīyaṃ nāparaṃ itthattāyāti pajānātīti. Catutthaṃ.
     [5]   Rūpā   bhikkhave   dukkhā   yaṃ   dukkhaṃ  tadanattā  yadanattā
taṃ   netaṃ   mama   nesohamasmi   na  meso  attāti  evametaṃ  yathābhūtaṃ
sammappaññāya   daṭṭhabbaṃ   .   saddā   gandhā  rasā  phoṭṭhabbā  dhammā
dukkhā   yaṃ   dukkhaṃ   tadanattā   yadanattā   taṃ  netaṃ  mama  nesohamasmi
na   meso   attāti   evametaṃ   yathābhūtaṃ   sammappaññāya  daṭṭhabbaṃ .
Evaṃ passaṃ .pe. Nāparaṃ itthattāyāti pajānātīti. Pañcamaṃ.
     [6]  Rūpā  bhikkhave  anattā  yadanattā  taṃ  netaṃ mama nesohamasmi
na   meso   attāti   evametaṃ   yathābhūtaṃ   sammappaññāya  daṭṭhabbaṃ .
Saddā    gandhā    rasā    phoṭṭhabbā    dhammā   anattā   yadanattā
Taṃ   netaṃ   mama   nesohamasmi   na  meso  attāti  evametaṃ  yathābhūtaṃ
sammappaññāya   daṭṭhabbaṃ   .   evaṃ  passaṃ  .pe.  nāparaṃ  itthattāyāti
pajānātīti. Chaṭṭhaṃ.
     [7]   Cakkhuṃ   bhikkhave   aniccaṃ   atītānāgataṃ   ko  pana  vādo
paccuppannassa   .   evaṃ   passaṃ  bhikkhave  sutavā  ariyasāvako  atītasmiṃ
cakkhusmiṃ   anapekkho   hoti   anāgataṃ   cakkhuṃ  nābhinandati  paccuppannassa
cakkhussa   nibbidāya   virāgāya   nirodhāya   paṭipanno   hoti  .  sotaṃ
aniccaṃ   .   ghānaṃ  aniccaṃ  .  jivhā  aniccā  atītānāgatā  ko  pana
vādo   paccuppannāya   .   evaṃ   passaṃ  bhikkhave  sutavā  ariyasāvako
atītāya    jivhāya    anapekkho   hoti   anāgataṃ   jivhaṃ   nābhinandati
paccuppannāya    jivhāya    nibbidāya   virāgāya   nirodhāya   paṭipanno
hoti   .   kāyo   anicco   .pe.   mano   anicco   atītānāgato
ko   pana   vādo   paccuppannassa   .   evaṃ   passaṃ  bhikkhave  sutavā
ariyasāvako    atītasmiṃ    manasmiṃ    anapekkho   hoti   anāgataṃ   manaṃ
nābhinandati    paccuppannassa    manassa   nibbidāya   virāgāya   nirodhāya
paṭipanno hotīti. Sattamaṃ.
     [8]   Cakkhuṃ   bhikkhave   dukkhaṃ   atītānāgataṃ   ko   pana  vādo
paccuppannassa   .   evaṃ   passaṃ  bhikkhave  sutavā  ariyasāvako  atītasmiṃ
cakkhusmiṃ   anapekkho   hoti   anāgataṃ   cakkhuṃ  nābhinandati  paccuppannassa
cakkhussa    nibbidāya   virāgāya   nirodhāya   paṭipanno   hoti   .pe.
Jivhā   dukkhā   atītānāgatā   ko   pana   vādo   paccuppannāya .
Evaṃ   passaṃ  bhikkhave  sutavā  ariyasāvako  atītāya  jivhāya  anapekkho
hoti   anāgataṃ   jivhaṃ   nābhinandati   paccuppannāya   jivhāya  nibbidāya
virāgāya   nirodhāya   paṭipanno   hoti   .   kāyo   dukkho   .pe.
Mano   dukkho   atītānāgato   ko   pana   vādo   paccuppannassa  .
Evaṃ   passaṃ   bhikkhave  sutavā  ariyasāvako  atītasmiṃ  manasmiṃ  anapekkho
hoti    anāgataṃ   manaṃ   nābhinandati   paccuppannassa   manassa   nibbidāya
virāgāya nirodhāya paṭipanno hotīti. Aṭṭhamaṃ.
     [9]   Cakkhuṃ   bhikkhave   anattā   atītānāgataṃ  ko  pana  vādo
paccuppannassa   .   evaṃ   passaṃ  bhikkhave  sutavā  ariyasāvako  atītasmiṃ
cakkhusmiṃ   anapekkho   hoti   anāgataṃ   cakkhuṃ  nābhinandati  paccuppannassa
cakkhussa    nibbidāya   virāgāya   nirodhāya   paṭipanno   hoti   .pe.
Jivhā   anattā   atītānāgatā   ko   pana   vādo  paccuppannāya .
Evaṃ   passaṃ  bhikkhave  sutavā  ariyasāvako  atītāya  jivhāya  anapekkho
hoti     anāgataṃ     jivhaṃ     nābhinandati    paccuppannāya    jivhāya
nibbidāya    virāgāya    nirodhāya    paṭipanno    hoti    .   kāyo
anattā   .pe.   mano   anattā   atītānāgato   ko   pana   vādo
paccuppannassa   .   evaṃ   passaṃ  bhikkhave  sutavā  ariyasāvako  atītasmiṃ
manasmiṃ   anapekkho   hoti   anāgataṃ   manaṃ   nābhinandati   paccuppannassa
manassa nibbidāya virāgāya nirodhāya paṭipanno hotīti. Navamaṃ.
     [10]   Rūpā   bhikkhave  aniccā  atītānāgatā  ko  pana  vādo
paccuppannānaṃ   .   evaṃ   passaṃ  bhikkhave  sutavā  ariyasāvako  atītesu
rūpesu   anapekkho   hoti   anāgate   rūpe  nābhinandati  paccuppannānaṃ
rūpānaṃ   nibbidāya   virāgāya   nirodhāya   paṭipanno   hoti  .  saddā
gandhā   rasā   phoṭṭhabbā   dhammā   aniccā   atītānāgatā  ko  pana
vādo   paccuppannānaṃ   .   evaṃ   passaṃ  bhikkhave  sutavā  ariyasāvako
atītesu   dhammesu   anapekkho   hoti   anāgate   dhamme   nābhinandati
paccuppannānaṃ    dhammānaṃ    nibbidāya   virāgāya   nirodhāya   paṭipanno
hotīti. Dasamaṃ.
     [11]   Rūpā   bhikkhave   dukkhā  atītānāgatā  ko  pana  vādo
paccuppannānaṃ    .    evaṃ    passaṃ    bhikkhave   sutavā   ariyasāvako
atītesu    rūpesu    anapekkho   hoti   anāgate   rūpe   nābhinandati
paccuppannānaṃ    rūpānaṃ    nibbidāya    virāgāya   nirodhāya   paṭipanno
hoti .pe. Ekādasamaṃ.
     [12]    Rūpā    bhikkhave   anattā   atītānāgatā   ko   pana
vādo   paccuppannānaṃ   .   evaṃ   passaṃ  bhikkhave  sutavā  ariyasāvako
atītesu    rūpesu    anapekkho   hoti   anāgate   rūpe   nābhinandati
paccuppannānaṃ    rūpānaṃ    nibbidāya    virāgāya   nirodhāya   paṭipanno
hoti    .    saddā    gandhā   rasā   phoṭṭhabbā   dhammā   anattā
atītānāgatā    ko   pana   vādo   paccuppannānaṃ   .   evaṃ   passaṃ
Bhikkhave   sutavā   ariyasāvako   atītesu   dhammesu   anapekkho   hoti
anāgate    dhamme    nābhinandati    paccuppannānaṃ   dhammānaṃ   nibbidāya
virāgāya nirodhāya paṭipanno hotīti. Dvādasamaṃ.
                    Aniccavaggo paṭhamo.
                        Tassuddānaṃ
         aniccaṃ dukkhaṃ anattā ca      tayo ajjhattabāhirā
         yadaniccena tayo vuttā       te te ajjhattabāhirāti.
                     ------------
                     Yamakavaggo dutiyo
     [13]  Pubbe  1-  me  bhikkhave  sambodhāya  2-  anabhisambuddhassa
bodhisattasseva   sato  etadahosi  ko  nu  kho  cakkhussa  assādo  ko
ādīnavo   kiṃ   nissaraṇaṃ   ko   sotassa   .pe.   ko   ghānassa  .
Ko  jivhāya  .  ko  kāyassa  .  ko  manassa  assādo  ko ādīnavo
kiṃ   nissaraṇanti   .   tassa   mayhaṃ  bhikkhave  etadahosi  yaṃ  kho  cakkhuṃ
paṭicca    uppajjati    sukhaṃ   somanassaṃ   ayaṃ   cakkhussa   assādo   yaṃ
cakkhuṃ   aniccaṃ   dukkhaṃ   vipariṇāmadhammaṃ   ayaṃ   cakkhussa   ādīnavo   yo
cakkhusmiṃ    chandarāgavinayo    chandarāgappahānaṃ   idaṃ   cakkhussa   nissaraṇaṃ
.pe.   yaṃ   jivhaṃ   paṭicca   uppajjati   sukhaṃ   somanassaṃ  ayaṃ  jivhāya
assādo   yā   3-   jivhā   aniccā   dukkhā   vipariṇāmadhammā  ayaṃ
jivhāya    ādīnavo   yo   jivhāya   chandarāgavinayo   chandarāgappahānaṃ
idaṃ   jivhāya   nissaraṇaṃ   .pe.   yaṃ   manaṃ   paṭicca   uppajjati   sukhaṃ
somanassaṃ   ayaṃ   manassa   assādo   yo   4-  mano  anicco  dukkho
vipariṇāmadhammo   ayaṃ   manassa   ādīnavo   yo   manasmiṃ  chandarāgavinayo
chandarāgappahānaṃ idaṃ manassa nissaraṇaṃ.
     {13.1}   Yāvakīvañcāhaṃ   bhikkhave   imesaṃ   channaṃ   ajjhattikānaṃ
āyatanānaṃ      evaṃ      assādañca      assādato      ādīnavañca
ādīnavato    nissaraṇañca    nissaraṇato    yathābhūtaṃ    nābbhaññāsiṃ   .
Neva      tāvāhaṃ     bhikkhave     sadevake     loke     samārake
@Footnote: 1 Ma. pubbeva .   2 Ma. Yu. sambodhā. evamuparipi. 3-4 Ma. Yu. yaṃ.
Sabrahmake    sassamaṇabrāhmaṇiyā    pajāya    sadevamanussāya    anuttaraṃ
sammāsambodhiṃ    abhisambuddhoti    paccaññāsiṃ    .    yato   ca   khohaṃ
bhikkhave   imesaṃ   channaṃ   ajjhattikānaṃ   āyatanānaṃ   evaṃ   assādañca
assādato     ādīnavañca     ādīnavato     nissaraṇañca     nissaraṇato
yathābhūtaṃ   abbhaññāsiṃ   .   athāhaṃ  bhikkhave  sadevake  loke  samārake
sabrahmake    sassamaṇabrāhmaṇiyā    pajāya    sadevamanussāya    anuttaraṃ
sammāsambodhiṃ     abhisambuddhoti     paccaññāsiṃ    .    ñāṇañca    pana
me   dassanaṃ   udapādi   akuppā   me   vimutti  1-  ayamantimā  jāti
natthidāni punabbhavoti. Paṭhamaṃ.
     [14]    Pubbe    me    bhikkhave   sambodhāya   anabhisambuddhassa
bodhisattasseva   sato   etadahosi  ko  nu  kho  rūpānaṃ  assādo  ko
ādīnavo   kiṃ   nissaraṇaṃ   ko   saddānaṃ   .pe.  ko  gandhānaṃ  .pe.
Ko   rasānaṃ   .   ko   phoṭṭhabbānaṃ  .  ko  dhammānaṃ  assādo  ko
ādīnavo   kiṃ   nissaraṇanti   .   tassa   mayhaṃ  bhikkhave  etadahosi  yaṃ
kho   rūpe   paṭicca   uppajjati   sukhaṃ  somanassaṃ  ayaṃ  rūpānaṃ  assādo
yaṃ   rūpā   aniccā   dukkhā   vipariṇāmadhammā   ayaṃ   rūpānaṃ  ādīnavo
yo   rūpesu   chandarāgavinayo  chandarāgappahānaṃ  idaṃ  rūpānaṃ  nissaraṇaṃ .
Yaṃ   sadde   gandhe   rase   phoṭṭhabbe   yaṃ  dhamme  paṭicca  uppajjati
sukhaṃ   somanassaṃ   ayaṃ   dhammānaṃ   assādo  yaṃ  dhammā  aniccā  dukkhā
@Footnote: 1 Yu. cetovimutti. evamuparipi.
Vipariṇāmadhammā   ayaṃ   dhammānaṃ   ādīnavo  yo  dhammesu  chandarāgavinayo
chandarāgappahānaṃ idaṃ dhammānaṃ nissaraṇaṃ.
     {14.1}  Yāvakīvañcāhaṃ  bhikkhave  imesaṃ  channaṃ bāhirānaṃ āyatanānaṃ
evaṃ    assādañca    assādato   ādīnavañca   ādīnavato   nissaraṇañca
nissaraṇato   yathābhūtaṃ  nābbhaññāsiṃ  .  neva  tāvāhaṃ  bhikkhave  sadevake
loke   samārake  sabrahmake  sassamaṇabrāhmaṇiyā  pajāya  sadevamanussāya
anuttaraṃ   sammāsambodhiṃ   abhisambuddhoti   paccaññāsiṃ  .  yato  ca  khohaṃ
bhikkhave    imesaṃ    channaṃ   bāhirānaṃ   āyatanānaṃ   evaṃ   assādañca
assādato     ādīnavañca     ādīnavato     nissaraṇañca     nissaraṇato
yathābhūtaṃ   abbhaññāsiṃ   .   athāhaṃ  bhikkhave  sadevake  loke  samārake
sabrahmake    sassamaṇabrāhmaṇiyā    pajāya    sadevamanussāya    anuttaraṃ
sammāsambodhiṃ    abhisambuddhoti    paccaññāsiṃ   .   ñāṇañca   pana   me
dassanaṃ   udapādi   akuppā   me   vimutti   ayamantimā  jāti  natthidāni
punabbhavoti. Dutiyaṃ.
     [15]   Cakkhussāhaṃ  bhikkhave  assādapariyesanaṃ  acariṃ  yo  cakkhussa
assādo     tadajjhagamaṃ     yāvatā    cakkhussa    assādo    paññāya
me   eso   sudiṭṭho   cakkhussāhaṃ   bhikkhave   ādīnavapariyesanaṃ   acariṃ
yo    cakkhussa    ādīnavo   tadajjhagamaṃ   yāvatā   cakkhussa   ādīnavo
paññāya  me  eso  1-  sudiṭṭho  cakkhussāhaṃ  bhikkhave  nissaraṇapariyesanaṃ
acariṃ     yaṃ    cakkhussa    nissaraṇaṃ    tadajjhagamaṃ    yāvatā    cakkhussa
@Footnote: 1 Ma. Yu. so. evamuparipi.
Nissaraṇaṃ   paññāya   me  etaṃ  1-  sudiṭṭhaṃ  .  sotassāhaṃ  bhikkhave .
Ghānassāhaṃ   bhikkhave   .   jivhāyāhaṃ   bhikkhave  assādapariyesanaṃ  acariṃ
yo    jivhāya    assādo   tadajjhagamaṃ   yāvatā   jivhāya   assādo
paññāya   me   eso   sudiṭṭho   jivhāyāhaṃ  bhikkhave  ādīnavapariyesanaṃ
acariṃ   yo   jivhāya   ādīnavo  tadajjhagamaṃ  yāvatā  jivhāya  ādīnavo
paññāya   me   eso   sudiṭṭho   jivhāyāhaṃ  bhikkhave  nissaraṇapariyesanaṃ
acariṃ     yaṃ    jivhāya    nissaraṇaṃ    tadajjhagamaṃ    yāvatā    jivhāya
nissaraṇaṃ   paññāya   me   etaṃ   sudiṭṭhaṃ   .pe.   manassāhaṃ   bhikkhave
assādapariyesanaṃ   acariṃ   yo   manassa   assādo   tadajjhagamaṃ   yāvatā
manassa   assādo   paññāya   me   eso  sudiṭṭho  manassāhaṃ  bhikkhave
ādīnavapariyesanaṃ   acariṃ   yo   manassa   ādīnavo   tadajjhagamaṃ   yāvatā
manassa   ādīnavo   paññāya   me   eso  sudiṭṭho  manassāhaṃ  bhikkhave
nissaraṇapariyesanaṃ    acariṃ    yaṃ   manassa   nissaraṇaṃ   tadajjhagamaṃ   yāvatā
manassa nissaraṇaṃ paññāya me etaṃ sudiṭṭhaṃ.
     {15.1}   Yāvakīvañcāhaṃ   bhikkhave   imesaṃ   channaṃ   ajjhattikānaṃ
āyatanānaṃ     assādañca     assādato     ādīnavañca     ādīnavato
nissaraṇañca   nissaraṇato   yathābhūtaṃ   nābbhaññāsiṃ   .pe.  abbhaññāsiṃ .
Ñāṇañca   pana   me   dassanaṃ  udapādi  akuppā  me  vimutti  ayamantimā
jāti natthidāni punabbhavoti. Tatiyaṃ.
     [16]   Rūpānāhaṃ   bhikkhave   assādapariyesanaṃ  acariṃ  yo  rūpānaṃ
@Footnote: 1 Ma. Yu. taṃ. evamuparipi.
Assādo    tadajjhagamaṃ    yāvatā    rūpānaṃ   assādo   paññāya   me
eso    sudiṭṭho   rūpānāhaṃ   bhikkhave   ādīnavapariyesanaṃ   acariṃ   yo
rūpānaṃ    ādīnavo   tadajjhagamaṃ   yāvatā   rūpānaṃ   ādīnavo   paññāya
me    eso   sudiṭṭho   rūpānāhaṃ   bhikkhave   nissaraṇapariyesanaṃ   acariṃ
yaṃ   rūpānaṃ   nissaraṇaṃ   tadajjhagamaṃ   yāvatā   rūpānaṃ   nissaraṇaṃ  paññāya
me   etaṃ  sudiṭṭhaṃ  .  saddānāhaṃ  bhikkhave  .  gandhānāhaṃ  bhikkhave .
Rasānāhaṃ   bhikkhave  .  phoṭṭhabbānāhaṃ  bhikkhave  .  dhammānāhaṃ  bhikkhave
assādapariyesanaṃ   acariṃ   yo   dhammānaṃ   assādo   tadajjhagamaṃ  yāvatā
dhammānaṃ    assādo    paññāya    me   eso   sudiṭṭho   dhammānāhaṃ
bhikkhave   ādīnavapariyesanaṃ   acariṃ   yo   dhammānaṃ   ādīnavo  tadajjhagamaṃ
yāvatā   dhammānaṃ   ādīnavo  paññāya  me  eso  sudiṭṭho  dhammānāhaṃ
bhikkhave    nissaraṇapariyesanaṃ   acariṃ   yaṃ   dhammānaṃ   nissaraṇaṃ   tadajjhagamaṃ
yāvatā dhammānaṃ nissaraṇaṃ paññāya me etaṃ sudiṭṭhaṃ.
     {16.1}  Yāvakīvañcāhaṃ  bhikkhave  imesaṃ  channaṃ bāhirānaṃ āyatanānaṃ
assādañca     assādato     ādīnavañca     ādīnavato     nissaraṇañca
nissaraṇato    yathābhūtaṃ    nābbhaññāsiṃ    .pe.   abbhaññāsiṃ   1-  .
Ñāṇañca   pana   me   dassanaṃ  udapādi  akuppā  me  vimutti  ayamantimā
jāti natthidāni punabbhavoti. Catutthaṃ.
     [17]   No  cedaṃ  bhikkhave  cakkhussa  assādo  abhavissa  na  yidaṃ
sattā   cakkhusmiṃ   sārajjeyyuṃ  yasmā  ca  kho  bhikkhave  atthi  cakkhussa
@Footnote: 1 Ma. paccaññāsiṃ.
Assādo   tasmā   sattā   cakkhusmiṃ   sārajjanti   no  cedaṃ  bhikkhave
cakkhussa   ādīnavo   abhavissa   na   yidaṃ   sattā  cakkhusmiṃ  nibbindeyyuṃ
yasmā   ca   kho   bhikkhave   atthi   cakkhussa  ādīnavo  tasmā  sattā
cakkhusmiṃ   nibbindanti   no   cedaṃ   bhikkhave  cakkhussa  nissaraṇaṃ  abhavissa
na   yidaṃ   sattā  cakkhusmā  nissareyyuṃ  yasmā  ca  kho  bhikkhave  atthi
cakkhussa    nissaraṇaṃ   tasmā   sattā   cakkhusmā   nissaranti   .   no
cedaṃ   bhikkhave   sotassa   assādo   abhavissa  .  no  cedaṃ  bhikkhave
ghānassa   assādo  abhavissa  .  no  cedaṃ  bhikkhave  jivhāya  assādo
abhavissa   na   yidaṃ   sattā   jivhāya   sārajjeyyuṃ   yasmā   ca  kho
bhikkhave   atthi   jivhāya  assādo  tasmā  sattā  jivhāya  sārajjanti
no   cedaṃ   bhikkhave   jivhāya   ādīnavo   abhavissa   na  yidaṃ  sattā
jivhāya    nibbindeyyuṃ   yasmā   ca   kho   bhikkhave   atthi   jivhāya
ādīnavo   tasmā   sattā   jivhāya   nibbindanti   no  cedaṃ  bhikkhave
jivhāya   nissaraṇaṃ   abhavissa   na   yidaṃ   sattā   jivhāya   nissareyyuṃ
yasmā   ca   kho   bhikkhave   atthi   jivhāya   nissaraṇaṃ  tasmā  sattā
jivhāya nissaranti.
     {17.1}   No   cedaṃ   bhikkhave  kāyassa  assādo  abhavissa .
No   cedaṃ   bhikkhave   manassa   assādo   abhavissa   na   yidaṃ  sattā
manasmiṃ    sārajjeyyuṃ    yasmā    ca   kho   bhikkhave   atthi   manassa
assādo     tasmā    sattā    manasmiṃ    sārajjanti    no    cedaṃ
bhikkhave    manassa    ādīnavo    abhavissa   na   yidaṃ   sattā   manasmiṃ
Nibbindeyyuṃ    yasmā   ca   kho   bhikkhave   atthi   manassa   ādīnavo
tasmā    sattā   manasmiṃ   nibbindanti   no   cedaṃ   bhikkhave   manassa
nissaraṇaṃ    abhavissa   na   yidaṃ   sattā   manasmā   nissareyyuṃ   yasmā
ca   kho   bhikkhave   atthi   manassa   nissaraṇaṃ   tasmā  sattā  manasmā
nissaranti.
     {17.2}   Yāvakīvañca  bhikkhave  sattā  imesaṃ  channaṃ  ajjhattikānaṃ
āyatanānaṃ     assādañca     assādato     ādīnavañca     ādīnavato
nissaraṇañca    nissaraṇato    yathābhūtaṃ    nābbhaññāsuṃ    1-   .   neva
tāva    bhikkhave    sattā   sadevakā   lokā   samārakā   sabrahmakā
sassamaṇabrāhmaṇiyā    pajāya    sadevamanussāya    nissaṭā    visaññuttā
vippamuttā    vipariyādikatena   2-   cetasā   vihariṃsu   .   yato   ca
kho    bhikkhave    sattā    imesaṃ    channaṃ   ajjhattikānaṃ   āyatanānaṃ
assādañca     assādato     ādīnavañca     ādīnavato     nissaraṇañca
nissaraṇato   yathābhūtaṃ   abbhaññāsuṃ   3-   .  atha  4-  bhikkhave  sattā
sadevakā   lokā   samārakā   sabrahmakā   sassamaṇabrāhmaṇiyā   pajāya
sadevamanussāya    nissaṭā    visaññuttā    vippamuttā    vipariyādikatena
cetasā viharantīti. Pañcamaṃ.
     [18]   No   cedaṃ  bhikkhave  rūpānaṃ  assādo  abhavissa  na  yidaṃ
sattā   rūpesu   sārajjeyyuṃ   yasmā   ca  kho  bhikkhave  atthi  rūpānaṃ
assādo   tasmā   sattā   rūpesu   sārajjanti   no   cedaṃ  bhikkhave
rūpānaṃ   ādīnavo   abhavissa   na   yidaṃ   sattā   rūpesu   nibbindeyyuṃ
@Footnote: 1 Ma. nābbhaññaṃsu. evamuparipi .   2 Ma. vimariyādīkatena. Yu. vimariyādikatena.
@3 Ma. abbhaññaṃsu .   4 Yu. athakho.
Yasmā   ca   kho   bhikkhave   atthi   rūpānaṃ   ādīnavo  tasmā  sattā
rūpesu   nibbindanti   no   cedaṃ   bhikkhave   rūpānaṃ   nissaraṇaṃ  abhavissa
na   yidaṃ   sattā   rūpehi   nissareyyuṃ  yasmā  ca  kho  bhikkhave  atthi
rūpānaṃ   nissaraṇaṃ   tasmā   sattā   rūpehi   nissaranti   .  no  cedaṃ
bhikkhave   saddānaṃ   gandhānaṃ   rasānaṃ   phoṭṭhabbānaṃ   dhammānaṃ  assādo
abhavissa   na   yidaṃ   sattā   dhammesu   sārajjeyyuṃ   yasmā   ca  kho
bhikkhave   atthi   dhammānaṃ  assādo  tasmā  sattā  dhammesu  sārajjanti
no   cedaṃ   bhikkhave   dhammānaṃ   ādīnavo   abhavissa   na  yidaṃ  sattā
dhammesu    nibbindeyyuṃ   yasmā   ca   kho   bhikkhave   atthi   dhammānaṃ
ādīnavo   tasmā   sattā   dhammesu   nibbindanti   no  cedaṃ  bhikkhave
dhammānaṃ   nissaraṇaṃ   abhavissa   na   yidaṃ   sattā   dhammehi   nissareyyuṃ
yasmā   ca   kho   bhikkhave   atthi   dhammānaṃ   nissaraṇaṃ  tasmā  sattā
dhammehi nissaranti.
     {18.1}   Yāvakīvañca   bhikkhave   sattā  imesaṃ  channaṃ  bāhirānaṃ
āyatanānaṃ     assādañca     assādato     ādīnavañca     ādīnavato
nissaraṇañca    nissaraṇato    yathābhūtaṃ    nābbhaññāsuṃ   .   neva   tāva
bhikkhave     sattā     sadevakā     lokā    samārakā    sabrahmakā
sassamaṇabrāhmaṇiyā    pajāya    sadevamanussāya    nissaṭā    visaññuttā
vippamuttā   vipariyādikatena  cetasā  vihariṃsu  .  yato  ca  kho  bhikkhave
sattā   imesaṃ   channaṃ   bāhirānaṃ   āyatanānaṃ   assādañca  assādato
ādīnavañca    ādīnavato    .pe.    yathābhūtaṃ    abbhaññāsuṃ   .   atha
Bhikkhave     sattā     sadevakā     lokā    samārakā    sabrahmakā
sassamaṇabrāhmaṇiyā        pajāya        sadevamanussāya       nissaṭā
visaññuttā    vippamuttā    vipariyādikatena    cetasā    viharantīti  .
Chaṭṭhaṃ.
     [19]   Yo   bhikkhave  cakkhuṃ  abhinandati  dukkhaṃ  so  abhinandati .
Yo   dukkhaṃ   abhinandati   aparimutto   so   dukkhasmāti   vadāmi  .pe.
Yo   jivhaṃ   abhinandati   dukkhaṃ  so  abhinandati  .  yo  dukkhaṃ  abhinandati
aparimutto   so   dukkhasmāti   vadāmi   .pe.   yo   manaṃ   abhinandati
dukkhaṃ   so   abhinandati   .   yo   dukkhaṃ   abhinandati   aparimutto  so
dukkhasmāti   vadāmi   .   yo   ca   kho   bhikkhave   cakkhuṃ  nābhinandati
dukkhaṃ    so    nābhinandati   yo   dukkhaṃ   nābhinandati   parimutto   so
dukkhasmāti    vadāmi    .pe.   yo   jivhaṃ   nābhinandati   dukkhaṃ   so
nābhinandati   .   yo   dukkhaṃ   nābhinandati   parimutto   so  dukkhasmāti
vadāmi   .   yo   manaṃ   nābhinandati   dukkhaṃ   so  nābhinandati  .  yo
dukkhaṃ nābhinandati parimutto so dukkhasmāti vadāmīti. Sattamaṃ.
     [20]   Yo   bhikkhave  rūpe  abhinandati  dukkhaṃ  so  abhinandati .
Yo   dukkhaṃ   abhinandati   aparimutto   so   dukkhasmāti   vadāmi  .pe.
Yo   sadde   gandhe   rase   phoṭṭhabbe  dhamme  abhinandati  dukkhaṃ  so
abhinandati   .   yo   dukkhaṃ   abhinandati   aparimutto   so   dukkhasmāti
vadāmi   .   yo   ca   kho   bhikkhave   rūpe   nābhinandati  dukkhaṃ  so
nābhinandati   .   yo   dukkhaṃ   nābhinandati   parimutto   so  dukkhasmāti
Vadāmi   .   yo   sadde  gandhe  rase  phoṭṭhabbe  dhamme  nābhinandati
dukkhaṃ   so   nābhinandati   .   yo   dukkhaṃ   nābhinandati  parimutto  so
dukkhasmāti vadāmīti. Aṭṭhamaṃ.
     [21]  Yo  bhikkhave  cakkhussa  uppādo  ṭhiti abhinibbatti pātubhāvo
dukkhasseso   uppādo   rogānaṃ   ṭhiti   jarāmaraṇassa   pātubhāvo  yo
sotassa   .pe.   yo  ghānassa  .  yo  jivhāya  .  yo  kāyassa .
Yo    manassa   uppādo   ṭhiti   abhinibbatti   pātubhāvo   dukkhasseso
uppādo   rogānaṃ   ṭhiti   jarāmaraṇassa   pātubhāvo   .  yo  ca  kho
bhikkhave    cakkhussa    nirodho    vūpasamo    atthaṅgamo    dukkhasseso
nirodho  rogānaṃ  vūpasamo  jarāmaraṇassa  atthaṅgamo  .  yo  sotassa .
Yo  ghānassa  .  yo  jivhāya  .  yo  kāyassa  .  yo manassa nirodho
vūpasamo    atthaṅgamo    dukkhasseso    nirodho    rogānaṃ    vūpasamo
jarāmaraṇassa atthaṅgamoti. Navamaṃ.
     [22]  Yo  bhikkhave  rūpānaṃ  uppādo  ṭhiti  abhinibbatti pātubhāvo
dukkhasseso   uppādo   rogānaṃ   ṭhiti   jarāmaraṇassa   pātubhāvo  .
Yo     saddānaṃ     .pe.     yo     dhammānaṃ     uppādo    ṭhiti
abhinibbatti    pātubhāvo    dukkhasseso    uppādo    rogānaṃ    ṭhiti
jarāmaraṇassa pātubhāvo.
     [23]  Yo  ca  kho  bhikkhave  rūpānaṃ  nirodho  vūpasamo atthaṅgamo
dukkhasseso   nirodho   rogānaṃ   vūpasamo   jarāmaraṇassa  atthaṅgamo .
Yo  saddānaṃ  .  yo  gandhānaṃ  .  yo  rasānaṃ  .  yo  phoṭṭhabbānaṃ.
Yo   dhammānaṃ   nirodho   vūpasamo   atthaṅgamo   dukkhasseso   nirodho
rogānaṃ vūpasamo jarāmaraṇassa atthaṅgamoti. Dasamaṃ.
                    Yamakavaggo dutiyo.
                        Tassuddānaṃ
         sambodhena duve vuttā     assādena apare dve
         no cetena dve vuttā     abhinandena apare dve
         uppādena duve vuttā    vaggo tena pavuccatīti.
                     ------------
                     Sabbavaggo tatiyo
     [24]   Sabbaṃ   vo   bhikkhava   desissāmi   taṃ  suṇātha  .  kiñca
bhikkhave   sabbaṃ   cakkhuñceva   rūpā   ca   sotañca  saddā  ca  ghānañca
gandhā   ca   jivhā   ca   rasā   ca  kāyo  ca  phoṭṭhabbā  ca  mano
ca   dhammā  ca  .  idaṃ  vuccati  bhikkhave  sabbaṃ  .  yo  bhikkhave  evaṃ
vadeyya   ahametaṃ   sabbaṃ   paccakkhāya  aññaṃ  [1]-  paññapessāmīti .
Tassa  vācā  vatthudevassa  2-  .  puṭṭho  ca  na sampāyeyya 3- uttariṃ
ca   vighātaṃ   āpajjeyya   .   taṃ  kissa  hetu  .  yathā  taṃ  bhikkhave
avisayasminti. Paṭhamaṃ.
     [25]   Sabbaṃ  pahānāya  4-  vo  bhikkhave  dhammaṃ  desissāmi  taṃ
suṇātha   .   katamo   ca   bhikkhave   sabbaṃ  pahānāya  dhammo  .  cakkhuṃ
bhikkhave    pahātabbaṃ    rūpā    pahātabbā    cakkhuviññāṇaṃ    pahātabbaṃ
cakkhusamphasso    pahātabbo    yampidaṃ    cakkhusamphassapaccayā    uppajjati
vedayitaṃ   sukhaṃ   vā   dukkhaṃ   vā  adukkhamasukhaṃ  vā  tampi  pahātabbaṃ .
Sotaṃ    pahātabbaṃ    .    ghānaṃ   pahātabbaṃ   .   jivhā   pahātabbā
rasā     pahātabbā     jivhāviññāṇaṃ     pahātabbaṃ     jivhāsamphasso
pahātabbo        yampidaṃ        jivhāsamphassapaccayā        uppajjati
vedayitaṃ   sukhaṃ   vā   dukkhaṃ   vā  adukkhamasukhaṃ  vā  tampi  pahātabbaṃ .
Kāyo    pahātabbo    .    mano    pahātabbo   dhammā   pahātabbā
@Footnote: 1 Ma. Yu. sabbaṃ. 2 Ma. vatthukamevassa. Yu. vatthurevassa. 3 Yu. sampāpeyya.
@4 Ma. Yu. sabbappahānāya. evamuparipi.
Manoviññāṇaṃ      pahātabbaṃ     manosamphasso     pahātabbo     yampidaṃ
manosamphassapaccayā    uppajjati    vedayitaṃ    sukhaṃ    vā   dukkhaṃ   vā
adukkhamasukhaṃ   vā   tampi   pahātabbaṃ   .   ayaṃ   kho   bhikkhave   sabbaṃ
pahānāya dhammoti. Dutiyaṃ.
     [26]   Sabbaṃ   abhiññāpariññā   pahānāya   vo   bhikkhave  dhammaṃ
desissāmi  1-  taṃ  suṇātha  .  katamo  ca  bhikkhave  sabbaṃ abhiññāpariññā
pahānāya    dhammo    .   cakkhuṃ   bhikkhave   abhiññāpariññā   pahātabbaṃ
rūpā     abhiññāpariññā    pahātabbā    cakkhuviññāṇaṃ    abhiññāpariññā
pahātabbaṃ        cakkhusamphasso        abhiññāpariññā       pahātabbo
yampidaṃ    cakkhusamphassapaccayā    uppajjati   vedayitaṃ   sukhaṃ   vā   dukkhaṃ
vā    adukkhamasukhaṃ    vā    tampi   abhiññāpariññā   pahātabbaṃ   .pe.
Jivhā      abhiññāpariññā     pahātabbā     rasā     abhiññāpariññā
pahātabbā        jivhāviññāṇaṃ        abhiññāpariññā       pahātabbaṃ
jivhāsamphasso        abhiññāpariññā        pahātabbo        yampidaṃ
jivhāsamphassapaccayā    uppajjati    vedayitaṃ    sukhaṃ   vā   dukkhaṃ   vā
adukkhamasukhaṃ    vā    tampi    abhiññāpariññā    pahātabbaṃ   .   kāyo
abhiññāpariññā    pahātabbo    .   mano   abhiññāpariññā   pahātabbo
dhammā    abhiññāpariññā    pahātabbā    manoviññāṇaṃ    abhiññāpariññā
pahātabbaṃ     manosamphasso     abhiññāpariññā     pahātabbo    yampidaṃ
manosamphassapaccayā   uppajjati  vedayitaṃ  sukhaṃ  vā  dukkhaṃ  vā  adukkhamasukhaṃ
@Footnote: 1 Ma. sabbattha desessāmi.
Vā   tampi   abhiññāpariññā   pahātabbaṃ   .   ayaṃ  kho  bhikkhave  sabbaṃ
abhiññāpariññā pahānāya dhammoti. Tatiyaṃ.
     [27]   Sabbaṃ   bhikkhave   anabhijānaṃ  aparijānaṃ  avirājayaṃ  appajahaṃ
abhabbo  dukkhakkhayāya  .  kiñca  bhikkhave  sabbaṃ  1-  anabhijānaṃ  aparijānaṃ
avirājayaṃ   appajahaṃ   abhabbo  dukkhakkhayāya  .  cakkhuṃ  bhikkhave  anabhijānaṃ
aparijānaṃ   avirājayaṃ   appajahaṃ   abhabbo   dukkhakkhayāya  rūpe  anabhijānaṃ
aparijānaṃ    avirājayaṃ    appajahaṃ   abhabbo   dukkhakkhayāya   cakkhuviññāṇaṃ
.pe.    cakkhusamphassaṃ    .pe.    yampidaṃ   cakkhusamphassapaccayā   .pe.
Dukkhakkhayāya    .   jivhā   anabhijānaṃ   aparijānaṃ   avirājayaṃ   appajahaṃ
abhabbo     dukkhakkhayāya     rase    .pe.    jivhāviññāṇaṃ    .pe.
Jivhāsamphassaṃ     .pe.     yampidaṃ    jivhāsamphassapaccayā    uppajjati
vedayitaṃ   sukhaṃ   vā   dukkhaṃ   vā   adukkhamasukhaṃ   vā   tampi  anabhijānaṃ
aparijānaṃ   avirājayaṃ   appajahaṃ   abhabbo   dukkhakkhayāya   .  kāyaṃ  manaṃ
anabhijānaṃ    aparijānaṃ    avirājayaṃ    appajahaṃ    abhabbo   dukkhakkhayāya
dhamme    .pe.   manoviññāṇaṃ   .pe.   manosamphassaṃ   .pe.   yampidaṃ
manosamphassapaccayā    uppajjati    vedayitaṃ    sukhaṃ    vā   dukkhaṃ   vā
adukkhamasukhaṃ    vā    tampi   anabhijānaṃ   aparijānaṃ   avirājayaṃ   appajahaṃ
abhabbo    dukkhakkhayāya    .   idaṃ   kho   bhikkhave   sabbaṃ   anabhijānaṃ
aparijānaṃ avirājayaṃ appajahaṃ abhabbo dukkhakkhayāya.
     [28]   Sabbañca   kho  bhikkhave  abhijānaṃ  parijānaṃ  varājayaṃ  pajahaṃ
@Footnote: 1 Ma. ayaṃ pāṭho natthi.
Bhabbo  dukkhakkhayāya  .  kiñca  bhikkhave  sabbaṃ  abhijānaṃ  parijānaṃ  virājayaṃ
pajahaṃ  bhabbo  dukkhakkhayāya  .  cakkhuṃ  bhikkhave  abhijānaṃ  parijānaṃ  virājayaṃ
pajahaṃ   bhabbo   dukkhakkhayāya   rūpe   abhijānaṃ   parijānaṃ  virājayaṃ  pajahaṃ
bhabbo   dukkhakkhayāya   cakkhuviññāṇaṃ   abhijānaṃ   parijānaṃ   virājayaṃ  pajahaṃ
bhabbo   dukkhakkhayāya   cakkhusamphassaṃ   abhijānaṃ   parijānaṃ   virājayaṃ  pajahaṃ
bhabbo   dukkhakkhayāya   yampidaṃ   cakkhusamphassapaccayā   uppajjati   vedayitaṃ
sukhaṃ   vā   dukkhaṃ   vā   adukkhamasukhaṃ   vā   tampi   abhijānaṃ   parijānaṃ
virājayaṃ   pajahaṃ   bhabbo   dukkhakkhayāya  .pe.  jivhā  abhijānaṃ  parijānaṃ
virājayaṃ   pajahaṃ  bhabbo  dukkhakkhayāya  rase  .pe.  jivhāviññāṇaṃ  .pe.
Jivhāsamphassaṃ     .pe.     yampidaṃ    jivhāsamphassapaccayā    uppajjati
vedayitaṃ   sukhaṃ  vā  dukkhaṃ  vā  adukkhamasukhaṃ  vā  tampi  abhijānaṃ  parijānaṃ
virājayaṃ   pajahaṃ   bhabbo   dukkhakkhayāya  .  kāyaṃ  manaṃ  abhijānaṃ  parijānaṃ
virājayaṃ   pajahaṃ  bhabbo  dukkhakkhayāya  dhamme  .pe.  manoviññāṇaṃ  .pe.
Manosamphassaṃ     .pe.     yampidaṃ     manosamphassapaccayā     uppajjati
vedayitaṃ   sukhaṃ  vā  dukkhaṃ  vā  adukkhamasukhaṃ  vā  tampi  abhijānaṃ  parijānaṃ
virājayaṃ   pajahaṃ   bhabbo   dukkhakkhayāya   .   idaṃ   kho  bhikkhave  sabbaṃ
abhijānaṃ parijānaṃ virājayaṃ pajahaṃ bhabbo dukkhakkhayāyāti. Catutthaṃ.
     [29]   Sabbaṃ   bhikkhave   anabhijānaṃ  aparijānaṃ  avirājayaṃ  appajahaṃ
abhabbo   dukkhakkhayāya   .   kiñca   bhikkhave  sabbaṃ  anabhijānaṃ  aparijānaṃ
avirājayaṃ   appajahaṃ   abhabbo   dukkhakkhayāya   .   yañca  bhikkhave  cakkhuṃ
Ye   ca   rūpā   yañca   cakkhuviññāṇaṃ   ye  ca  cakkhuviññāṇaviññātabbā
dhammā   .pe.   yā   ca   jivhā  ye  ca  rasā  yañca  jivhāviññāṇaṃ
ye   ca   jivhāviññāṇaviññātabbā   dhammā   .pe.   yo   ca   mano
ye   ca   dhammā   yañca   manoviññāṇaṃ  ye  ca  manoviññāṇaviññātabbā
dhammā    .    idaṃ    kho    bhikkhave    sabbaṃ   anabhijānaṃ   aparijānaṃ
avirājayaṃ appajahaṃ abhabbo dukkhakkhayāya.
     [30]  Sabbañca  1-  bhikkhave  abhijānaṃ parijānaṃ virājayaṃ pajahaṃ bhabbo
dukkhakkhayāya   .   kiñca   bhikkhave   sabbaṃ   abhijānaṃ   parijānaṃ  virājayaṃ
pajahaṃ   bhabbo   dukkhakkhayāya   .   yañca  bhikkhave  cakkhuṃ  ye  ca  rūpā
yañca     cakkhuviññāṇaṃ    ye    ca    cakkhuviññāṇaviññātabbā    dhammā
.pe.   yā   ca   jivhā  ye  ca  rasā  yañca  jivhāviññāṇaṃ  ye  ca
jivhāviññāṇaviññātabbā     dhammā     .pe.     yo     ca    mano
ye   ca   dhammā   yañca   manoviññāṇaṃ  ye  ca  manoviññāṇaviññātabbā
dhammā    .    idaṃ    kho    bhikkhave    sabbaṃ    abhijānaṃ    parijānaṃ
virājayaṃ pajahaṃ bhabbo dukkhakkhayāyāti. Pañcamaṃ.
     [31]   Evamme   sutaṃ   ekaṃ   samayaṃ   bhagavā   gayāyaṃ  viharati
gayāsīse   saddhiṃ  bhikkhusahassena  .  tatra  kho  bhagavā  bhikkhū  āmantesi
sabbaṃ   bhikkhave   ādittaṃ   .   kiñca   bhikkhave   sabbaṃ   ādittaṃ  .
Cakkhuṃ    bhikkhave    ādittaṃ   rūpā   ādittā   cakkhuviññāṇaṃ   ādittaṃ
cakkhusamphasso     āditto    yampidaṃ    cakkhusamphassapaccayā    uppajjati
@Footnote: 1 Ma. sabbaṃ. Yu. sabbaṃ ca kho.
Vedayitaṃ   sukhaṃ   vā   dukkhaṃ   vā   adukkhamasukhaṃ  vā  tampi  ādittaṃ .
Kena   ādittaṃ  .  rāgagginā  dosagginā  mohagginā  ādittaṃ  jātiyā
jarāya   maraṇena  sokehi  paridevehi  dukkhehi  domanassehi  upāyāsehi
ādittanti    vadāmi    .pe.    jivhā   ādittā   rasā   ādittā
jivhāviññāṇaṃ      ādittaṃ     jivhāsamphasso     āditto     yampidaṃ
jivhāsamphassapaccayā    uppajjati    vedayitaṃ    sukhaṃ   vā   dukkhaṃ   vā
adukkhamasukhaṃ   vā   tampi   ādittaṃ   .   kena  ādittaṃ  .  rāgagginā
dosagginā   mohagginā   ādittaṃ   jātiyā   jarāya   maraṇena  sokehi
paridevehi  dukkhehi  domanassehi  upāyāsehi  ādittanti  vadāmi  .pe.
Mano     āditto     dhammā     ādittā    manoviññāṇaṃ    ādittaṃ
manosamphasso     āditto    yampidaṃ    manosamphassapaccayā    uppajjati
vedayitaṃ   sukhaṃ   vā   dukkhaṃ   vā   adukkhamasukhaṃ  vā  tampi  ādittaṃ .
Kena   ādittaṃ  .  rāgagginā  dosagginā  mohagginā  ādittaṃ  jātiyā
jarāya   maraṇena  sokehi  paridevehi  dukkhehi  domanassehi  upāyāsehi
ādittanti vadāmi.
     {31.1}  Evaṃ  passaṃ bhikkhave sutavā ariyasāvako cakkhusmiṃpi nibbindati
rūpesupi     nibbindati     cakkhuviññāṇepi    nibbindati    cakkhusamphassepi
nibbindati   yampidaṃ   cakkhusamphassapaccayā   uppajjati   vedayitaṃ   sukhaṃ  vā
dukkhaṃ    vā    adukkhamasukhaṃ   vā   tasmiṃpi   nibbindati   .pe.   yampidaṃ
manosamphassapaccayā   uppajjati  vedayitaṃ  sukhaṃ  vā  dukkhaṃ  vā  adukkhamasukhaṃ
vā         tasmiṃpi        nibbindati        nibbindaṃ        virajjati
Virāgā   vimuccati  .  vimuttasmiṃ  vimuttamiti  ñāṇaṃ  hoti  .  khīṇā  jāti
vusitaṃ   brahmacariyaṃ   kataṃ   karaṇīyaṃ   nāparaṃ  itthattāyāti  pajānātīti .
Idamavoca  bhagavā  .  attamanā  te  bhikkhū  bhagavato  bhāsitaṃ  abhinanduṃ .
Imasmiṃ    ca   pana   veyyākaraṇasmiṃ   bhaññamāne   tassa   bhikkhusahassassa
anupādāya āsavehi cittāni vimucciṃsūti. Chaṭṭhaṃ.
     [32]   Evamme   sutaṃ   ekaṃ   samayaṃ  bhagavā  rājagahe  viharati
veḷuvane  kalandakanivāpe  .  tatra  kho  bhagavā  bhikkhū  āmantesi  sabbaṃ
bhikkhave   andhabhūtaṃ   .   kiñca   bhikkhave   sabbaṃ   andhabhūtaṃ   .   cakkhuṃ
bhikkhave     andhabhūtaṃ     rūpā     andhabhūtā    cakkhuviññāṇaṃ    andhabhūtaṃ
cakkhusamphasso     andhabhūto    yampidaṃ    cakkhusamphassapaccayā    uppajjati
vedayitaṃ   sukhaṃ   vā   dukkhaṃ   vā   adukkhamasukhaṃ  vā  tampi  andhabhūtaṃ .
Kena  andhabhūtaṃ  .  jātiyā  jarāya  maraṇena  sokehi  paridevehi dukkhehi
domanassehi   upāyāsehi   andhabhūtanti  vadāmi  .pe.  jivhā  andhabhūtā
rasā    andhabhūtā   jivhāviññāṇaṃ   andhabhūtaṃ   jivhāsamphasso   andhabhūto
yampidaṃ    jivhāsamphassapaccayā   uppajjati   vedayitaṃ   sukhaṃ   vā   dukkhaṃ
vā   adukkhamasukhaṃ   vā   tampi  andhabhūtaṃ  .  kena  andhabhūtaṃ  .  jātiyā
jarāya   maraṇena  sokehi  paridevehi  dukkhehi  domanassehi  upāyāsehi
andhabhūtanti    vadāmi    .pe.    mano   anadhabhūto   dhammā   andhabhūtā
manoviññāṇaṃ  andhabhūtaṃ  manosamphasso  andhabhūto  yampidaṃ  manosamphassapaccayā
uppajjati     vedayitaṃ     sukhaṃ     vā     dukkhaṃ    vā    adukkhamasukhaṃ
Vā   tampi   andhabhūtaṃ   .  kena  andhabhūtaṃ  .  jātiyā  jarāya  maraṇena
sokehi   paridevehi   dukkhehi   domanassehi   upāyāsehi   andhabhūtanti
vadāmi.
     {32.1}  Evaṃ  passaṃ bhikkhave sutavā ariyasāvako cakkhusmiṃpi nibbindati
cakkhuviññāṇepi     nibbindati     cakkhusamphassepi     nibbindati    .pe.
Yampidaṃ   manosamphassapaccayā   uppajjati   vedayitaṃ   sukhaṃ  vā  dukkhaṃ  vā
adukkhamasukhaṃ    vā    tasmiṃpi    nibbindati   nibbindaṃ   virajjati   virāgā
vimuccati   .   vimuttasmiṃ   vimuttamiti   ñāṇaṃ   hoti   .   khīṇā   jāti
vusitaṃ   brahmacariyaṃ   kataṃ   karaṇīyaṃ   nāparaṃ  itthattāyāti  pajānātīti .
Sattamaṃ.
     [33]  Sabbamaññitasamugghātasāruppaṃ  vo  bhikkhave  paṭipadaṃ  desissāmi
taṃ  suṇātha  sādhukaṃ  manasikarotha  bhāsissāmīti  .  katamā  ca  sā  bhikkhave
sabbamaññitasamugghātasāruppā   paṭipadā   .  idha  bhikkhave  bhikkhu  cakkhuṃ  na
maññati    cakkhusmiṃ   na   maññati   cakkhuto   na   maññati   cakkhuṃ   meti
na    maññati   .   rūpe   na   maññati   rūpesu   na   maññati   rūpato
na    maññati    rūpā   meti   na   maññati   cakkhuviññāṇaṃ   na   maññati
cakkhuviññāṇasmiṃ     na     maññati     cakkhuviññāṇato     na     maññati
cakkhuviññāṇaṃ     meti     na    maññati    cakkhusamphassaṃ    na    maññati
cakkhusamphassasmiṃ     na     maññati     cakkhusamphassato     na     maññati
cakkhusamphasso     meti    na    maññati    yampidaṃ    cakkhusamphassapaccayā
uppajjati   vedayitaṃ   sukhaṃ   vā   dukkhaṃ  vā  adukkhamasukhaṃ  vā  tampi  na
Maññati    tasmiṃpi    na    maññati    tatopi    na   maññati   taṃ   meti
na    maññati    .pe.    jivhaṃ    na   maññati   jivhāya   na   maññati
jivhāto   na   maññati   jivhā   meti   na   maññati  rase  na  maññati
rasesu   na   maññati   rasato   na   maññati  rasā  meti  na  maññati .
Jivhāviññāṇaṃ     na     maññati     jivhāviññāṇasmiṃ     na     maññati
jivhāviññāṇato    na    maññati    jivhāviññāṇaṃ    meti   na   maññati
jivhāsamphassaṃ   na   maññati  jivhāsamphassasmiṃ  na  maññati  jivhāsamphassato
na maññati jivhāsamphasso meti na maññati.
     {33.1}    Yampidaṃ    jivhāsamphassapaccayā    uppajjati   vedayitaṃ
sukhaṃ  vā  dukkhaṃ  vā  adukkhamasukhaṃ  vā  tampi  na  maññati  tasmiṃpi na maññati
tatopi   na   maññati   taṃ   meti   na   maññati  .pe.  manaṃ  na  maññati
manasmiṃ   na   maññati   manato   na   maññati  mano  meti  na  maññati .
Dhamme    na    maññati   dhammesu   na   maññati   dhammato   na   maññati
dhammā   meti   na   maññati  .  manoviññāṇaṃ  na  maññati  manoviññāṇasmiṃ
na      maññati      manoviññāṇato     na     maññati     manoviññāṇaṃ
meti      na      maññati      .     manosamphassaṃ     na     maññati
manosamphassasmiṃ     na     maññati     manosamphassato     na     maññati
manosamphasso    meti    na   maññati   .   yampidaṃ   manosamphassapaccayā
uppajjati   vedayitaṃ   sukhaṃ   vā   dukkhaṃ   vā   adukkhamasukhaṃ   vā  tampi
na    maññati   tasmiṃpi   na   maññati   tatopi   na   maññati   taṃ   meti
Na   maññati   .   sabbaṃ   na   maññati   sabbasmiṃ   na   maññati  sabbato
na   maññati   sabbaṃ   meti   na  maññati  .  so  evaṃ  amaññamāno  na
ca    kiñci   loke   upādiyati   anupādiyaṃ   na   paritassati   aparitassaṃ
paccattaññeva     parinibbāyati     khīṇā    jāti    vusitaṃ    brahmacariyaṃ
kataṃ  karaṇīyaṃ  nāparaṃ  itthattāyāti  pajānāti  .  ayaṃ  kho  sā  bhikkhave
sabbamaññitasamugghātasāruppā paṭipadāti. Aṭṭhamaṃ.
     [34]  Sabbamaññitasamugghātasappāyaṃ  vo  bhikkhave  paṭipadaṃ  desissāmi
taṃ   suṇātha   .   katamā   ca  sā  bhikkhave  sabbamaññitasamugghātasappāyā
paṭipadā     .     idha     bhikkhave    bhikkhu    cakkhuṃ    na    maññati
cakkhusmiṃ    na    maññati    cakkhuto    na   maññati   cakkhuṃ   meti   na
maññati   .   rūpe   na   maññati   .   cakkhuviññāṇaṃ   na   maññati  .
Cakkhusamphassaṃ   na   maññati   .   yampidaṃ   cakkhusamphassapaccayā   uppajjati
vedayitaṃ   sukhaṃ   vā   dukkhaṃ   vā   adukkhamasukhaṃ   vā  tampi  na  maññati
tasmiṃpi   na   maññati   tatopi   na  maññati  taṃ  meti  na  maññati  .  yaṃ
hi    bhikkhave    maññati    yasmiṃ   maññati   yato   maññati   yaṃ   meti
maññati     tato    taṃ    hoti    aññathā    aññathābhāvī    bhavasatto
loko    bhavameva    abhinandati   .pe.   jivhaṃ   na   maññati   jivhāya
na   maññati   jivhāto   na   maññati   jivhā   meti   na   maññati .
Rase    jivhāviññāṇaṃ   1-   jivhāsamphassaṃ   na   maññati   .   yampidaṃ
jivhāsamphassapaccayā    uppajjati    vedayitaṃ    sukhaṃ   vā   dukkhaṃ   vā
@Footnote: 1 Ma. Yu. rase na maññati jivhāviññāṇaṃ na maññati.
Adukkhamasukhaṃ    vā   tampi   na   maññati   tasmiṃpi   na   maññati   tatopi
na maññati taṃ meti na maññati.
     {34.1}  Yaṃ  hi  bhikkhave  maññati  yasmiṃ  maññati  yato  maññati  yaṃ
meti   maññati   tato  taṃ  hoti  aññathā  aññathābhāvī  bhavasatto  loko
bhavameva  abhinandati  .pe.  manaṃ  na  maññati  manasmiṃ  na  maññati  manato na
maññati   mano   meti   na   maññati   dhamme   manoviññāṇaṃ  manosamphassaṃ
na      maññati     .     yampidaṃ     manosamphassapaccayā     uppajjati
vedayitaṃ   sukhaṃ   vā   dukkhaṃ   vā   adukkhamasukhaṃ   vā  tampi  na  maññati
tasmiṃpi   na   maññati   tatopi   na   maññati   taṃ   meti  na  maññati .
Yaṃ    hi    bhikkhave    maññati    yasmiṃpi   maññati   yato   maññati   yaṃ
meti    maññati   tato   taṃ   hoti   aññathā   aññathābhāvī   bhavasatto
loko   bhavameva   abhinandati   .   yāvatā   bhikkhave   khandhadhātuāyatanaṃ
tampi    na    maññati    tasmiṃpi    na    maññati   tatopi   na   maññati
taṃ   meti   na   maññati   .  so  evaṃ  amaññamāno  na  kiñci  loke
upādiyati     anupādiyaṃ    na    paritassati    aparitassaṃ    paccattaññeva
parinibbāyati     khīṇā    jāti    vusitaṃ    brahmacariyaṃ    kataṃ    karaṇīyaṃ
nāparaṃ    itthattāyāti    pajānāti    .   ayaṃ   kho   sā   bhikkhave
sabbamaññitasamugghātasappāyā paṭipadāti. Navamaṃ.
     [35]  Sabbamaññitasamugghātasappāyaṃ  vo  bhikkhave  paṭipadaṃ  desissāmi
taṃ   suṇātha   .   katamā   ca  sā  bhikkhave  sabbamaññitasamugghātasappāyā
Paṭipadā     .     taṃ     kiṃ     maññatha    bhikkhave    cakkhuṃ    niccaṃ
vā   aniccaṃ   vāti   .   aniccaṃ  bhante  .  yaṃ  panāniccaṃ  dukkhaṃ  vā
taṃ   sukhaṃ  vāti  .  dukkhaṃ  bhante  .  yaṃ  panāniccaṃ  dukkhaṃ  vipariṇāmadhammaṃ
kallaṃ   nu   taṃ   samanupassituṃ   etaṃ   mama   esohamasmi   eso   me
attāti   .   no   hetaṃ   bhante   .  rūpā  .pe.  cakkhuviññāṇaṃ .
Cakkhusamphasso  nicco  vā  anicco  vāti  .  anicco  bhante . .pe.
Yampidaṃ     cakkhusamphassapaccayā     uppajjati     vedayitaṃ    sukhaṃ    vā
dukkhaṃ   vā   adukkhamasukhaṃ   vā   tampi   niccaṃ   vā   aniccaṃ  vāti .
Aniccaṃ   bhante   .  yaṃ  panāniccaṃ  dukkhaṃ  vā  taṃ  sukhaṃ  vāti  .  dukkhaṃ
bhante    .    yaṃ   panāniccaṃ   dukkhaṃ   vipariṇāmadhammaṃ   kallaṃ   nu   taṃ
samanupassituṃ   etaṃ   mama   esohamasmi   eso   me  attāti  .  no
hetaṃ   bhante   .pe.  jivhā  niccā  vā  aniccā  vāti  .  aniccā
bhante   .   rasā   .pe.   jivhāviññāṇaṃ   .  jivhāsamphasso  .pe.
Yampidaṃ    jivhāsamphassapaccayā   uppajjati   vedayitaṃ   sukhaṃ   vā   dukkhaṃ
vā adukkhamasukhaṃ vā tampi niccaṃ vā aniccaṃ vāti.
     {35.1}  Aniccaṃ  bhante  .pe.  dhammā  manoviññāṇaṃ manosamphasso
nicco  vā  anicco  vāti . Anicco bhante. Yampidaṃ manosamphassapaccayā
uppajjati  vedayitaṃ  sukhaṃ  vā  dukkhaṃ  vā  adukkhamasukhaṃ  vā  tampi niccaṃ vā
aniccaṃ  vāti  .  aniccaṃ  bhante  .  yaṃ panāniccaṃ dukkhaṃ vā taṃ sukhaṃ vāti.
Dukkhaṃ     bhante     .     yaṃ     panāniccaṃ    dukkhaṃ    vipariṇāmadhammaṃ
Kallaṃ nu taṃ samanupassituṃ etaṃ mama esohamasmi eso me attāti.
     {35.2}  No  hetaṃ bhante. Evaṃ passaṃ bhikkhave sutavā ariyasāvako
cakkhusmiṃpi   nibbindati   rūpesupi  cakkhuviññāṇepi  cakkhusamphassepi  yampidaṃ
cakkhusamphassapaccayā   uppajjati  vedayitaṃ  sukhaṃ  vā  dukkhaṃ  vā  adukkhamasukhaṃ
vā   tasmiṃpi   nibbindati   .pe.   jivhāyapi  nibbindati  rasesupi  .pe.
Yampidaṃ   jivhāsamphassapaccayā   uppajjati   vedayitaṃ  sukhaṃ  vā  dukkhaṃ  vā
adukkhamasukhaṃ    vā    tasmiṃpi    nibbindati   .pe.   manasmiṃpi   nibbindati
dhammesupi     nibbindati     manoviññāṇepi     manosamphassepi    yampidaṃ
manosamphassapaccayā   uppajjati  vedayitaṃ  sukhaṃ  vā  dukkhaṃ  vā  adukkhamasukhaṃ
vā    tasmiṃpi   nibbindati   nibbindaṃ   virajjati   virāgā   vimuccati  .
Vimuttasmiṃ   vimuttamiti   ñāṇaṃ   hoti   .  khīṇā  jāti  vusitaṃ  brahmacariyaṃ
kataṃ   karaṇīyaṃ   nāparaṃ   itthattāyāti   pajānāti   .   ayaṃ   kho  sā
bhikkhave sabbamaññitasamugghātasappāyā paṭipadāti. Dasamaṃ.
                    Sabbavaggo tatiyo.
                        Tassuddānaṃ
         sabbañca dvepi pahānā     parijānā apare duve
         ādittaṃ andhabhūtañca        sāruppā dve ca sappāyā
                   vaggo tena pavuccatīti.
                       --------
                   Jātidhammavaggo catuttho
     [36]   Sāvatthiyaṃ   .   tatra  kho  sabbaṃ  bhikkhave  jātidhammaṃ .
Kiñca   bhikkhave   sabbaṃ   jātidhammaṃ   .pe.   cakkhuṃ   bhikkhave  jātidhammaṃ
rūpā   cakkhuviññāṇaṃ  cakkhusamphasso  jātidhammo  yampidaṃ  cakkhusamphassapaccayā
uppajjati     vedayitaṃ     sukhaṃ     vā     dukkhaṃ    vā    adukkhamasukhaṃ
vā    tampi    jātidhammaṃ    .pe.    jivhā    rasā    jivhāviññāṇaṃ
jivhāsamphasso   jātidhammo   1-  yampidaṃ  jivhāsamphassapaccayā  uppajjati
vedayitaṃ   sukhaṃ  vā  dukkhaṃ  vā  adukkhamasukhaṃ  vā  tampi  jātidhammaṃ  .pe.
Mano    jātidhammo    dhammā    jātidhammā    manoviññāṇaṃ    jātidhammaṃ
manosamphasso    jātidhammo    yampidaṃ    manosamphassapaccayā    uppajjati
vedayitaṃ   sukhaṃ   vā   dukkhaṃ   vā  adukkhamasukhaṃ  vā  tampi  jātidhammaṃ .
Evaṃ    passaṃ    bhikkhave   sutavā   ariyasāvako   cakkhusmiṃpi   nibbindati
rūpesupi    nibbindati    cakkhuviññāṇepi    cakkhusamphassepi    .   nāparaṃ
itthattāyāti pajānātīti.
     [37] Saṅkhittaṃ sabbaṃ bhikkhave jarādhammaṃ.
     [38] Saṅkhittaṃ sabbaṃ bhikkhave byādhidhammaṃ. Evaṃ passaṃ bhikkhave.
     [39] Saṅkhittaṃ sabbaṃ bhikkhave maraṇadhammaṃ.
     [40] Saṅkhittaṃ sabbaṃ bhikkhave sokadhammaṃ.
     [41] Saṅkhittaṃ sabbaṃ bhikkhave saṅkilesadhammaṃ.
@Footnote: 1 Ma. Yu. ayaṃ pāṭho natthi.
     [42] Saṅkhittaṃ sabbaṃ bhikkhave khayadhammaṃ.
     [43] Saṅkhittaṃ sabbaṃ bhikkhave vayadhammaṃ.
     [44] Saṅkhittaṃ sabbaṃ bhikkhave samudayadhammaṃ.
     [45]  Saṅkhittaṃ  sabbaṃ  bhikkhave  nirodhadhammaṃ  .  kiñca bhikkhave sabbaṃ
nirodhadhammaṃ    1-    cikkhuṃ   bhikkhave   nirodhadhammaṃ   rūpā   nirodhadhammā
cakkhuviññāṇaṃ     nirodhadhammaṃ     cakkhusamphasso     nirodhadhammo    yampidaṃ
cakkhusamphassapaccayā  uppajjati  vedayitaṃ  sukhaṃ  vā  dukkhaṃ vā adukkhamasukhaṃ vā
tampi   nirodhadhammaṃ   .pe.   jivhā   nirodhadhammā   rasā   nirodhadhammā
jivhāviññāṇaṃ     nirodhadhammaṃ    jivhāsamphasso    nirodhadhammo    yampidaṃ
jivhāsamphassapaccayā  uppajjati  vedayitaṃ  sukhaṃ  vā  dukkhaṃ  vā  adukkhamasukhaṃ
vā    tampi    nirodhadhammaṃ    .pe.    mano    nirodhadhammo    dhammā
nirodhadhammā    manoviññāṇaṃ    nirodhadhammaṃ    yampidaṃ   manosamphassapaccayā
uppajjati    vedayitaṃ    sukhaṃ    vā    dukkhaṃ    vā   adukkhamasukhaṃ   vā
tampi   nirodhadhammaṃ   .   evaṃ   passaṃ   bhikkhave   sutavā   ariyasāvako
cakkhusmiṃpi nibbindati .pe. Nāparaṃ itthattāyāti pajānātīti.
                   Jātidhammavaggo catuttho
                        tassuddānaṃ
       jātijarābyādhimaraṇaṃ sokā ca   saṅkilesā ca khayadhammañca
       vayadhammañca samudayadhammaṃ        nirodhadhammena te dasāti 2-.
@Footnote: 1 Ma. Yu. kiñca bhikkhave .pe. itthattāyāti pajānātīti ime pāṭhā natthi.
@2 Ma. jāti ... soko ca saṅkilesikaṃ khayavayasamudayaṃ ... ti. Yu. jāti ... soko ca
@saṅkileso ca.
                    Aniccavaggo pañcamo
     [46]  Sāvatthiyaṃ  .  tatra  kho  sabbaṃ  bhikkhave  aniccaṃ  .  kiñca
bhikkhave    sabbaṃ    aniccaṃ   cakkhuṃ   bhikkhave   aniccaṃ   rūpā   aniccā
cakkhuviññāṇaṃ       aniccaṃ      cakkhusamphasso      anicco      yampidaṃ
cakkhusamphassapaccayā  uppajjati  vedayitaṃ  sukhaṃ  vā  dukkhaṃ vā adukkhamasukhaṃ vā
tampi   aniccaṃ   .pe.   jivhā   aniccā  rasā  aniccā  jivhāviññāṇaṃ
aniccaṃ     jivhāsamphasso     anicco    yampidaṃ    jivhāsamphassapaccayā
uppajjati     vedayitaṃ     sukhaṃ     vā     dukkhaṃ    vā    adukkhamasukhaṃ
vā    tampi    aniccaṃ    .pe.    mano   anicco   dhammā   aniccā
manoviññāṇaṃ       aniccaṃ      manosamphasso      anicco      yampidaṃ
manosamphassapaccayā  uppajjati  vedayitaṃ  sukhaṃ  vā  dukkhaṃ vā adukkhamasukhaṃ vā
tampi   aniccaṃ   .  evaṃ  passaṃ  bhikkhave  sutavā  ariyasāvako  cakkhusmiṃpi
nibbindati .pe. Nāparaṃ itthattāyāti pajānātīti.
     [47] Sabbaṃ bhikkhave dukkhaṃ.
     [48] Sabbaṃ bhikkhave anattā.
     [49] Sabbaṃ bhikkhave abhiññeyyaṃ.
     [50] Sabbaṃ bhikkhave pariññeyyaṃ.
     [51] Sabbaṃ bhikkhave pahātabbaṃ.
     [52] Sabbaṃ bhikkhave sacchikātabbaṃ.
     [53] Sabbaṃ bhikkhave abhiññā pariññeyyaṃ.
     [54] Sabbaṃ bhikkhave upaddutaṃ.
     [55]  Sabbaṃ  bhikkhave  upassaṭṭhaṃ. Kiñca bhikkhave sabbaṃ 1- upassaṭṭhaṃ
cakkhuṃ   bhikkhave   upassaṭṭhaṃ   rūpā   upassaṭṭhā   cakkhuviññāṇaṃ  upassaṭṭhaṃ
cakkhusamphasso    upassaṭṭho    yampidaṃ    cakkhusamphassapaccayā    uppajjati
vedayitaṃ   sukhaṃ  vā  dukkhaṃ  vā  adukkhamasukhaṃ  vā  tampi  upassaṭṭhaṃ  .pe.
Jivhā    upassaṭṭhā    rasā    upassaṭṭhā    jivhāviññāṇaṃ   upassaṭṭhaṃ
jivhāsamphasso       upassaṭṭho       yampidaṃ      jivhāsamphassapaccayā
uppajjati   vedayitaṃ   sukhaṃ   vā   dukkhaṃ   vā   adukkhamasukhaṃ   vā  tampi
upassaṭṭhaṃ    .   mano   upassaṭṭho   dhammā   upassaṭṭhā   manoviññāṇaṃ
upassaṭṭhaṃ    manosamphasso    upassaṭṭho    yampidaṃ    manosamphassapaccayā
uppajjati   vedayitaṃ   sukhaṃ   vā   dukkhaṃ   vā   adukkhamasukhaṃ   vā  tampi
upassaṭṭhaṃ   .   evaṃ   passaṃ   bhikkhave   sutavā  ariyasāvako  cakkhusmiṃpi
nibbindati .pe. Nāparaṃ itthattāyāti pajānātīti.
                   Aniccavaggo pañcamo.
                        Tassuddānaṃ
         aniccaṃ dukkhaṃ anattā ca 2-  abhiññeyyaṃ pariññeyyaṃ
         pahātabbaṃ sacchikātabbaṃ      abhiññeyyaṃ 3- pariññeyyaṃ
         upaddutaṃ upassaṭṭhaṃ         vaggo tena pavuccatīti.
              Saḷāyatanavagge paṇṇāsakaṃ paṭhamaṃ 4-.
@Footnote: 1 Yu. ayaṃ pāṭho natthi .    2 Ma. Yu. casaddo natthi .   3 Yu. abhiññātaṃ.
@4 Ma. Yu. paṇṇāsako paṭhamo.
                        Tassuddānaṃ
         suddhavaggo yamako ca       sabbavaggajarāni ca
         aniccavaggo paññāsaṃ 1-    pañcamo tena pavuccatīti.
                    --------------
@Footnote: 1 Ma.    aniccavaggaṃ yamakaṃ          sabbaṃ vaggaṃ jātidhammaṃ
@        aniccavaggena paññāsaṃ      ... ... ... ....
@  Yu.    sutavaggaṃ ca no cetaṃ       sabbaṃ vaggaṃ janāni ca.
@        ... ... ... ...      ... ... ... ....
                    Avijjāvaggo paṭhamo
     [56]  Sāvatthiyaṃ  .pe.  atha  kho  aññataro  bhikkhu  yena  bhagavā
tenupasaṅkami   upasaṅkamitvā   bhagavantaṃ  abhivādetvā  ekamantaṃ  nisīdi .
Ekamantaṃ   nisinno   kho  so  bhikkhu  bhagavantaṃ  etadavoca  kathaṃ  nu  kho
bhante   jānato   kathaṃ  passato  avijjā  pahīyati  vijjā  uppajjatīti .
Cakkhuṃ    kho   bhikkhu   aniccato   jānato   passato   avijjā   pahīyati
vijjā    uppajjati    rūpe    aniccato   jānato   passato   avijjā
pahīyati     vijjā    uppajjati    cakkhuviññāṇaṃ    cakkhusamphassaṃ    yampidaṃ
cakkhusamphassapaccayā   uppajjati  vedayitaṃ  sukhaṃ  vā  dukkhaṃ  vā  adukkhamasukhaṃ
vā   tampi   aniccato   jānato   passato   avijjā   pahīyati   vijjā
uppajjati   .   sotaṃ   ghānaṃ   jivhaṃ   kāyaṃ   manaṃ   aniccato  jānato
passato    avijjā   pahīyati   vijjā   uppajjati   dhamme   manoviññāṇaṃ
manosamphassaṃ    yampidaṃ    manosamphassapaccayā   uppajjati   vedayitaṃ   sukhaṃ
vā    dukkhaṃ   adukkhamasukhaṃ   vā   tampi   aniccato   jānato   passato
avijjā   pahīyati   vijjā   uppajjati   .   evaṃ   kho  bhikkhu  jānato
evaṃ passato avijjā pahīyati vijjā uppajjatīti. Paṭhamaṃ.
     [57]   Kathaṃ   nu  kho  bhante  jānato  kathaṃ  passato  saññojanā
pahīyantīti   .   cakkhuṃ   kho   bhikkhave  1-  aniccato  jānato  passato
saññojanā   pahīyanti   rūpe   aniccato   jānato   passato  saññojanā
@Footnote: 1 Ma. Yu. bhikkhu. evamuparipi.
Pahīyanti    cakkhuviññāṇaṃ    aniccato    jānato    passato   saññojanā
pahīyanti    cakkhusamphassaṃ    aniccato    jānato    passato   saññojanā
pahīyanti    .pe.    yampidaṃ    manosamphassapaccayā   uppajjati   vedayitaṃ
sukhaṃ   vā   dukkhaṃ   vā   adukkhamasukhaṃ   vā   tampi   aniccato  jānato
passato  saññojanā  pahīyanti  .  evaṃ  kho  bhikkhave  1-  jānato evaṃ
passato saññojanā pahīyantīti. Dutiyaṃ.
     [58]   Kathaṃ   nu  kho  bhante  jānato  kathaṃ  passato  saññojanā
samugghātaṃ   gacchantīti   .   cakkhuṃ   kho   bhikkhave   anattato   jānato
passato     saññojanā    samugghātaṃ    gacchanti    rūpe    cakkhuviññāṇaṃ
cakkhusamphassaṃ    yampidaṃ    cakkhusamphassapaccayā   uppajjati   vedayitaṃ   sukhaṃ
vā   dukkhaṃ   vā   adukkhamasukhaṃ   vā  tampi  anattato  jānato  passato
saññojanā    samugghātaṃ    gacchanti    .   sotaṃ   ghānaṃ   jivhaṃ   kāyaṃ
manaṃ    dhamme   manoviññāṇaṃ   manosamphassaṃ   yampidaṃ   manosamphassapaccayā
uppajjati    vedayitaṃ    sukhaṃ    vā    dukkhaṃ    vā   adukkhamasukhaṃ   vā
tampi   anattato   jānato   passato  saññojanā  samugghātaṃ  gacchanti .
Evaṃ   kho   bhikkhave   jānato   evaṃ   passato  saññojanā  samugghātaṃ
gacchantīti. Tatiyaṃ.
     [59]  Kathaṃ  nu  kho  bhante  jānato kathaṃ passato āsavā pahīyantīti
.pe. Catutthaṃ.
     [60] .pe. Āsavā samugghātaṃ gacchantīti .pe. Pañcamaṃ.
@Footnote: 1 Ma. Yu. bhikkhu.
     [61] .pe. Anusayā pahīyantīti .pe. Chaṭṭhaṃ.
     [62]   .pe.   Anusayā   samugghātaṃ   gacchantīti   .  cakkhuṃ  kho
bhikkhave   anattato   jānato   passato   anusayā   samugghātaṃ   gacchanti
.pe.    sotaṃ    ghānaṃ    jivhaṃ    kāyaṃ   manaṃ   dhamme   manoviññāṇaṃ
manosamphassaṃ    yampidaṃ    manosamphassapaccayā   uppajjati   vedayitaṃ   sukhaṃ
vā   dukkhaṃ   vā   adukkhamasukhaṃ   vā  tampi  anattato  jānato  passato
anusayā   samugghātaṃ   gacchanti   .   evaṃ  kho  bhikkhave  jānato  evaṃ
passato anusayā samugghātaṃ gacchantīti. Sattamaṃ.
     [63]   Sabbūpādānapariññāya   vo  bhikkhave  dhammaṃ  desissāmi  taṃ
suṇātha   .   katamo   ca   bhikkhave   sabbūpādānapariññāya   dhammo  .
Cakkhuñca     paṭicca    rūpe    ca    uppajjati    cakkhuviññāṇaṃ    tiṇṇaṃ
saṅgati    phasso   phassapaccayā   vedanā   .   evaṃ   passaṃ   bhikkhave
sutavā    ariyasāvako    cakkhusmiṃpi    nibbindati    rūpesupi    nibbindati
cakkhuviññāṇepi    nibbindati    cakkhusamphassepi    nibbindati    vedanāyapi
nibbindati   nibbindaṃ   virajjati   virāgā   vimuccati  vimokkhapariññātaṃ  1-
me   upādānanti   pajānāti   .   sotañca   paṭicca   sadde   ca .
Ghānañca   paṭicca   gandhe   ca   .   jivhañca   paṭicca   rase   ca .
Kāyañca   paṭicca   phoṭṭhabbe   ca   .   manañca   paṭicca   dhamme   ca
uppajjati     manoviññāṇaṃ     tiṇṇaṃ    saṅgati    phasso    phassapaccayā
vedanā   .   evaṃ   passaṃ   bhikkhave   sutavā   ariyasāvako   manasmiṃpi
@Footnote: 1 Ma. Yu. vimokkhā pariññātaṃ. evamuparipi.
Nibbindati      dhammesupi     nibbindati     manoviññāṇepi     nibbindati
manosamphassepi    nibbindati   vedanāyapi   nibbindati   nibbindaṃ   virajjati
virāgā   vimuccati   vimokkhapariññātaṃ   me   upādānanti   pajānāti .
Ayaṃ kho bhikkhave sabbūpādānapariññāya dhammoti. Aṭṭhamaṃ.
     [64]  Sabbūpādānapariyādānāya  vo  bhikkhave  dhammaṃ  desissāmi taṃ
suṇātha   .   katamo   ca   bhikkhave  sabbūpādānapariyādānāya  dhammo .
Cakkhuñca     paṭicca    rūpe    ca    uppajjati    cakkhuviññāṇaṃ    tiṇṇaṃ
saṅgati    phasso   phassapaccayā   vedanā   .   evaṃ   passaṃ   bhikkhave
sutavā    ariyasāvako    cakkhusmiṃpi    nibbindati    rūpesupi    nibbindati
cakkhuviññāṇepi    nibbindati    cakkhusamphassepi    nibbandati    vedanāyapi
nibbindati    nibbindaṃ    virajjati   virāgā   vimuccati   vimokkhapariyādinnaṃ
me    upādānanti   pajānāti   .pe.   jivhañca   paṭicca   rase   ca
uppajjati    jivhāviññāṇaṃ    .pe.    manañca    paṭicca    dhamme   ca
uppajjati     manoviññāṇaṃ     tiṇṇaṃ    saṅgati    phasso    phassapaccayā
vedanā   .   evaṃ   passaṃ   bhikkhave   sutavā   ariyasāvako   manasmiṃpi
nibbindati      dhammesupi     nibbindati     manoviññāṇepi     nibbindati
manosamphassepi    nibbindati   vedanāyapi   nibbindati   nibbindaṃ   virajjati
virāgā   vimuccati   vimokkhapariyādinnaṃ   me   upādānanti  pajānāti .
Ayaṃ kho bhikkhave sabbūpādānapariyādānāya dhammoti. Navamaṃ.
     [65]  Sabbūpādānapariyādānāya  vo  bhikkhave  dhammaṃ  desissāmi taṃ
Suṇātha   .   katamo   ca   bhikkhave  sabbūpādānapariyādānāya  dhammo .
Taṃ   kiṃ   maññatha   bhikkhave   cakkhuṃ  niccaṃ  vā  aniccaṃ  vāti  .  aniccaṃ
bhante  .  yaṃ  panāniccaṃ  dukkhaṃ  vā  taṃ  sukhaṃ  vāti  .  dukkhaṃ  bhante.
Yaṃ    panāniccaṃ    dukkhaṃ    vipariṇāmadhammaṃ   kallaṃ   nu   taṃ   samanupassituṃ
etaṃ  mama  esohamasmi  eso  me  attāti . No hetaṃ bhante. Rūpā
.pe.   cakkhuviññāṇaṃ   niccaṃ   vā  aniccaṃ  vāti  .  aniccaṃ  bhante .
Cakkhusamphasso   nicco   vā   anicco   vāti   .  anicco  bhante .
Yampidaṃ   cakkhusamphassapaccayā   uppajjati   vedayitaṃ   sukhaṃ  vā  dukkhaṃ  vā
adukkhamasukhaṃ    vā    tampi   niccaṃ   vā   aniccaṃ   vāti   .   aniccaṃ
bhante   .   sotaṃ   ghānaṃ   jivhā   kāyo  mano  dhammā  manoviññāṇaṃ
manosamphasso        yampidaṃ        manosamphassapaccayā       uppajjati
vedayitaṃ   sukhaṃ   vā   dukkhaṃ   vā   adukkhamasukhaṃ   vā  tampi  niccaṃ  vā
aniccaṃ   vāti   .   aniccaṃ   bhante   .  yaṃ  panāniccaṃ  dukkhaṃ  vā  taṃ
sukhaṃ   vāti   .   dukkhaṃ   bhante  .  yaṃ  panāniccaṃ  dukkhaṃ  vipariṇāmadhammaṃ
kallaṃ   nu   taṃ   samanupassituṃ   etaṃ   mama   esohamasmi   eso   me
attāti. No hetaṃ bhante.
     {65.1}   Evaṃ   passaṃ   bhikkhave  sutavā  ariyasāvako  cakkhusmiṃpi
nibbindati      rūpesupi      nibbindati     cakkhuviññāṇepi     nibbindati
cakkhusamphassepi        nibbindati       yampidaṃ       cakkhusamphassapaccayā
uppajjati   vedayitaṃ   sukhaṃ   vā   dukkhaṃ   vā   adukkhamasukhaṃ  vā  tasmiṃpi
nibbindati     .pe.     jivhāyapi    nibbindati    rasesupi    nibbindati
Jivhāviññāṇepi     jivhāsamphassepi     yampidaṃ     jivhāsamphassapaccayā
uppajjati     .pe.     manasmiṃpi    nibbindati    dhammesupi    nibbindati
manoviññāṇepi   nibbindati   manosamphassepi   yampidaṃ   manosamphassapaccayā
uppajjati  vedayitaṃ  sukhaṃ  vā  dukkhaṃ  vā  adukkhamasukhaṃ  vā tasmiṃpi nibbindati
nibbindaṃ  virajjati  virāgā  vimuccati  .  vimuttasmiṃ vimuttamiti ñāṇaṃ hoti.
Khīṇā  jāti  vusitaṃ  brahmacariyaṃ  kataṃ karaṇīyaṃ nāparaṃ itthattāyāti pajānāti.
Ayaṃ kho bhikkhave sabbūpādānapariyādānāya dhammoti. Dasamaṃ.
                   Avijjāvaggo paṭhamo.
                        Tassuddānaṃ
        avijjā saññojanā dve    āsavena dve vuttā
        anusayā apare dve              pariññā dve pariyādinnā 1-.
                   Vaggo tena pavuccatīti.
                       ---------
@Footnote: 1 Ma. Yu. pariyādinnaṃ.
                    Migajālavaggo dutiyo
     [66]   Sāvatthīnidānaṃ   .   atha  kho  āyasmā  migajālo  yena
bhagavā   .pe.   ekamantaṃ   nisinno  kho  āyasmā  migajālo  bhagavantaṃ
etadavoca   ekavihārī   ekavihārīti   bhante   vuccati   kittāvatā  nu
kho   bhante   ekavihārī   hoti   kittāvatā   ca   pana   sadutiyavihārī
hotīti.
     {66.1}  Santi  kho  migajāla  cakkhuviññeyyā  rūpā  iṭṭhā kantā
manāpā   piyarūpā   kāmūpasañhitā  rajaniyā  1-  tañce  bhikkhu  abhinandati
abhivadati    ajjhosāya    tiṭṭhati    tassa    taṃ   abhinandato   abhivadato
ajjhosāya   tiṭṭhato   uppajjati   nandi   2-   nandiyā  sati  sārāgo
hoti    sārāge    sati   saññogo   hoti   .   nandisaññojanasaṃyutto
kho migajāla bhikkhu sadutiyavihārīti vuccati .pe.
     {66.2}   Santi   kho   migajāla   jivhāviññeyyā  rasā  .pe.
Manoviññeyyā   dhammā   iṭṭhā  kantā  manāpā  piyarūpā  kāmūpasañhitā
rajaniyā   tañce   bhikkhu   abhinandati   abhivadati  ajjhosāya  tiṭṭhati  tassa
taṃ   abhinandato  abhivadato  ajjhosāya  tiṭṭhato  uppajjati  nandi  nandiyā
sati  sārāgo  hoti  sārāge  sati saññogo hoti. Nandisaññojanasaṃyutto
kho    migajāla    bhikkhu    sadutiyavihārīti    vuccati    .    evaṃvihārī
ca   migajāla  bhikkhu  kiñcāpi  araññavanapatthāni  3-  pantāni  senāsanāni
@Footnote: 1 Ma. Yu. rajanīyā. evamuparipi. 2 Ma. nandī. sabbattha īdisameva.
@3 Yu. araññe ....
Paṭisevati   appasaddāni  appanigghosāni  vijanavātāni  manussarāhaseyyakāni
paṭisallānasāruppāni     atha     kho     sadutiyavihārīti    vuccati   .
Taṃ   kissa   hetu   .   taṇhā  hissa  dutiyā  sāssa  appahīnā  tasmā
sadutiyavihārīti vuccati.
     [67]   Santi   ca   kho   migajāla  cakkhuviññeyyā  rūpā  iṭṭhā
kantā    manāpā    piyarūpā   kāmūpasañhitā   rajaniyā   tañce   bhikkhu
nābhinandati   nābhivadati   na   ajjhosāya   tiṭṭhati  tassa  taṃ  anabhinandato
anabhivadato    anajjhosāya   tiṭṭhato   nandi   nirujjhati   nandiyā   asati
sārāgo    na   hoti   sārāge   asati   saññogo   na   hoti  .
Nandisaññojanavisaṃyutto    kho    migajāla    bhikkhu   ekavihārīti   vuccati
.pe.   santi   kho  migajāla  jivhāviññeyyā  rasā  .pe.  santi  1-
kho    migajāla    manoviññeyyā    dhammā   iṭṭhā   kantā   manāpā
piyarūpā   kāmūpasañhitā   rajaniyā   tañce   bhikkhu  nābhinandati  nābhivadati
na    ajjhosāya    tiṭṭhati    tassa    taṃ    anabhinandato    anabhivadato
anajjhosāya    tiṭṭhato    nandi   nirujjhati   nandiyā   asati   sārāgo
na  hoti  sārāge  asati  saññogo  na  hoti  .  nandisaññojanavisaṃyutto
kho     migajāla    bhikkhu    ekavihārīti    vuccati    .    evaṃvihārī
ca   migajāla   bhikkhu   kiñcāpi  gāmante  viharati  ākiṇṇo  2-  bhikkhūhi
bhikkhunīhi   upāsakehi   upāsikāhi   rājūhi   rājamahāmattehi   titthiyehi
@Footnote: 1 Ma. santi ca kho. evamuparipi .   2 Yu. ākiṇṇe.
Titthiyasāvakehi   atha   kho   ekavihārīti   vuccatīti   .  evaṃvihārī  ca
migajāla   bhikkhu   vuccatīti   .   taṃ   kissa   hetu   .   taṇhā  hissa
dutiyā sāssa pahīnā tasmā ekavihārīti vuccati. Paṭhamaṃ.
     [68]  Atha  kho  āyasmā migajālo yena bhagavā tenupasaṅkami .pe.
Ekamantaṃ   nisinno   kho   āyasmā   migajālo   bhagavantaṃ   etadavoca
sādhu    me    bhante    bhagavā   saṅkhittena   dhammaṃ   desetu   yamahaṃ
bhagavato    dhammaṃ    sutvā    eko   vūpakaṭṭho   appamatto   ātāpī
pahitatto vihareyyanti.
     {68.1}  Santi  kho  migajāla  cakkhuviññeyyā  rūpā  iṭṭhā kantā
manāpā   piyarūpā   kāmūpasañhitā   rajaniyā   tañce   bhikkhu   abhinandati
abhivadati   ajjhosāya  tiṭṭhati  tassa  taṃ  abhinandato  abhivadato  ajjhosāya
tiṭṭhato    uppajjati    nandi    nandisamudayā   dukkhasamudayo   migajālāti
vadāmi  .pe.  santi  kho  migajāla  jivhāviññeyyā  rasā  .pe.  santi
kho   migajāla   manoviññeyyā  dhammā  iṭṭhā  kantā  manāpā  piyarūpā
kāmūpasañhitā   rajaniyā   tañce   bhikkhu   abhinandati  abhivadati  ajjhosāya
tiṭṭhati   tassa   taṃ  abhinandato  abhivadato  ajjhosāya  tiṭṭhato  uppajjati
nandi nandisamudayā dukkhasamudayo migajālāti vadāmi.
     [69]   Santi  kho  migajāla  cakkhuviññeyyā  rūpā  iṭṭhā  kantā
manāpā   piyarūpā   kāmūpasañhitā   rajaniyā   tañce   bhikkhu  nābhinandati
nābhivadati   na   ajjhosāya   tiṭṭhati   tassa  taṃ  anabhinandato  anabhivadato
Anajjhosāya    tiṭṭhato    nandi    nirujjhati   nandinirodhā   dukkhanirodho
migajālāti    vadāmi   .pe.   santi   kho   migajāla   jivhāviññeyyā
rasā   .pe.   santi   kho   migajāla   manoviññeyyā   dhammā  iṭṭhā
kantā    manāpā    piyarūpā   kāmūpasañhitā   rajaniyā   tañce   bhikkhu
nābhinandati   nābhivadati   anajjhosāya  1-  tiṭṭhati  tassa  taṃ  anabhinandato
anabhivadato    anajjhosāya    tiṭṭhato    nandi    nirujjhati   nandinirodhā
dukkhanirodho migajālāti vadāmīti.
     [70]  Atha  kho  āyasmā  migajālo  bhagavato  bhāsitaṃ abhinanditvā
anumoditvā   uṭṭhāyāsanā   bhagavantaṃ   abhivādetvā   padakkhiṇaṃ   katvā
pakkāmi  .  atha  kho  āyasmā  migajālo  eko  vūpakaṭṭho  appamatto
ātāpī   pahitatto   viharanto  2-  na  cirasseva  yassatthāya  kulaputtā
sammadeva  agārasmā  anagāriyaṃ  pabbajanti  tadanuttaraṃ  brahmacariyapariyosānaṃ
diṭṭhe       va       dhamme      sayaṃ      abhiññā      sacchikatvā
upasampajja   viharati   3-   khīṇā   jāti  vusitaṃ  brahmacariyaṃ  kataṃ  karaṇīyaṃ
nāparaṃ   itthattāyāti   abbhaññāsi   .   aññataro  ca  4-  panāyasmā
migajālo arahataṃ ahosīti. Dutiyaṃ.
     [71]  Ekaṃ samayaṃ bhagavā rājagahe viharati veḷuvane kalandakanivāpe.
Atha    kho    āyasmā    samiddhi    yena   bhagavā   .pe.   bhagavantaṃ
etadavoca   māro   māroti   bhante   vuccati   kittāvatā   nu   kho
bhante   māro   vā   assa  mārapaññatti  vāti  .  yattha  kho  samiddhi
@Footnote: 1 Ma. nājjhosāya. sabbattha īdisameva .  2 Ma. viharato .   3 Ma. Yu. vihāsi.
@4 Yu. va.
Atthi  cakkhu  atthi  rūpā  atthi  cakkhuviññāṇaṃ  atthi cakkhuviññāṇaviññātabbā
dhammā       atthi      tattha      māro      vā      mārapaññatti
vā    .   atthi   sotaṃ   atthi   saddā   atthi   sotaviññāṇaṃ   atthi
sotaviññāṇaviññātabbā     dhammā     atthi     tattha    māro    vā
mārapaññatti   vā   .   atthi   ghānaṃ  atthi  gandhā  atthi  ghānaviññāṇaṃ
atthi    ghānaviññāṇaviññātabbā    dhammā   atthi   tattha   māro   vā
mārapaññatti   vā   .   atthi  jivhā  atthi  rasā  atthi  jivhāviññāṇaṃ
atthi       jivhāviññāṇaviññātabbā      dhammā      atthi      tattha
māro   vā   mārapaññatti   vā   .   atthi  kāyo  atthi  phoṭṭhabbā
atthi      kāyaviññāṇaṃ     atthi     kāyaviññāṇaviññātabbā     dhammā
atthi   tattha   māro   vā   mārapaññatti   vā  .  atthi  mano  atthi
dhammā      atthi     manoviññāṇaṃ     atthi     manoviññāṇaviññātabbā
dhammā atthi tattha māro vā mārapaññatti vā.
     [72]   Yattha   ca   kho  samiddhi  natthi  cakkhu  natthi  rūpā  natthi
cakkhuviññāṇaṃ    natthi    cakkhuviññāṇaviññātabbā    dhammā   natthi   tattha
māro   vā   mārapaññatti   vā   .pe.   natthi   jivhā  natthi  rasā
natthi     jivhāviññāṇaṃ     natthi     jivhāviññāṇaviññātabbā    dhammā
natthi   tattha   māro  vā  mārapaññatti  vā  .pe.  natthi  mano  natthi
dhammā      natthi     manoviññāṇaṃ     natthi     manoviññāṇaviññātabbā
dhammā natthi tattha māro vā mārapaññatti vāti. Tatiyaṃ.
     [73]   Satto   sattoti   bhante   vuccati   kittāvatā  nu  kho
bhante satto vā assa sattapaññatti vāti .pe. Catutthaṃ.
     [74]  Dukkhaṃ  dukkhanti  bhante  vuccati  kittāvatā  nu  kho  bhante
dukkhaṃ vā assa dukkhapaññatti vāti .pe. Pañcamaṃ.
     [75]  Loko  lokoti  bhante  vuccati  kittāvatā  nu  kho bhante
loko  vā  assa  lokapaññatti  vāti  .  yattha  kho  samiddhi  atthi cakkhu
atthi    rūpā    atthi    cakkhuviññāṇaṃ    atthi   cakkhuviññāṇaviññātabbā
dhammā    atthi    tattha    loko    vā   lokapaññatti   vā   .pe.
Atthi    jivhā    .pe.    atthi    mano    atthi    dhammā    atthi
manoviññāṇaṃ    atthi    manoviññāṇaviññātabbā    dhammā   atthi   tattha
loko vā lokapaññatti vā.
     [76]   Yattha   ca   kho  samiddhi  natthi  cakkhu  natthi  rūpā  natthi
cakkhuviññāṇaṃ      natthi     cakkhuviññāṇaviññātabbā     dhammā     natthi
tattha   loko   vā   lokapaññatti   vā   .pe.  natthi  jivhā  .pe.
Natthi     mano     natthi     dhammā     natthi    manoviññāṇaṃ    natthi
manoviññāṇaviññātabbā     dhammā     natthi     tattha    loko    vā
lokapaññatti vāti. Chaṭṭhaṃ.
     [77]   Ekaṃ   samayaṃ  bhagavā  āyasmā  ca  sārīputto  āyasmā
ca   upaseno   rājagahe   viharanti   sītavane   sappasoṇḍikapabbhāre .
Tena   kho   pana   samayena   āyasmato   upasenassa  kāye  āsīviso
Patito   hoti   .   atha   kho   āyasmā  upaseno  bhikkhū  āmantesi
etha   me   āvuso  imaṃ  kāyaṃ  mañcakaṃ  āropetvā  bahiddhā  nīharatha
purāyaṃ kāyo idheva vikirati seyyathāpi bhusamuṭṭhīti.
     {77.1}  Evaṃ  vutte  āyasmā  sārīputto  āyasmantaṃ  upasenaṃ
etadavoca   na  kho  pana  mayaṃ  passāma  āyasmato  upasenassa  kāyassa
vā  aññathattaṃ  indriyānaṃ  vā  vipariṇāmo  .  atha  panāyasmā upaseno
evamāha  etha  me  āvuso  imaṃ  kāyaṃ  mañcakaṃ  āropetvā  bahiddhā
nīharatha  purāyaṃ  kāyo  idheva  vikirati  seyyathāpi  bhusamuṭṭhīti . Yassa nūna
āvuso  sārīputta  evamassa  ahaṃ  cakkhunti  vā  mama  cakkhunti vā .pe.
Ahaṃ  jivhāti  vā  .pe.  ahaṃ  manoti  vā  mama manoti vā tassa āvuso
sārīputta  siyā  kāyassa  vā  aññathattaṃ  indriyānaṃ  vā  vipariṇāmo .
Mayhañca  kho  āvuso  sārīputta  na  evaṃ  hoti  ahaṃ  cakkhunti  vā mama
cakkhunti  vā  .pe.  ahaṃ  jivhāti  vā mama jivhāti vā .pe. Ahaṃ manoti
vā  mama  manoti  vā  tassa  mayhañca  kho  āvuso  sārīputta kiṃ kāyassa
vā aññathattaṃ bhavissati indriyānaṃ vā vipariṇāmoti.
     {77.2}    Tathā    hi    panāyasmato    upasenassa    dīgharattaṃ
ahaṅkāramamaṅkāramānānusayā    susamūhatā    1-    tasmā    āyasmato
upasenassa  na  evaṃ  hoti  ahaṃ  cakkhunti  vā  mama  cakkhunti  vā .pe.
Ahaṃ  jivhāti  vā mama jivhāti vā .pe. Ahaṃ manoti vā mama manoti vāti.
@Footnote: 1 Ma. -mānānusayo susamūhato.
Atha  kho  te  bhikkhū  āyasmato  upasenassa  kāyaṃ  mañcakaṃ  āropetvā
bahiddhā   nīhariṃsu   .  atha  kho  āyasmato  upasenassa  kāyo  tattheva
vikiri seyyathāpi bhusamuṭṭhīti. Sattamaṃ.
     [78]  Atha  kho  āyasmā upavāṇo yena bhagavā tenupasaṅkami .pe.
Ekamantaṃ   nisinno   kho   āyasmā   upavāṇo   bhagavantaṃ   etadavoca
sandiṭṭhiko     dhammo     sandiṭṭhiko     dhammoti     bhante    vuccati
kittāvatā   nu   kho   bhante   sandiṭṭhiko   dhammo   hoti   akāliko
ehipassiko opanayiko paccattaṃ veditabbo viññūhīti.
     [79]  Idha  pana  upavāṇa  bhikkhu  cakkhunā  rūpaṃ  disvā rūpapaṭisaṃvedī
ca    hoti   rūparāgapaṭisaṃvedī   ca   santañca   ajjhattaṃ   rūpesu   rāgaṃ
atthi   me   ajjhattaṃ   rūpesu   rāgoti   pajānāti  .  yantaṃ  upavāṇa
bhikkhu   cakkhunā   rūpaṃ   disvā   rūpapaṭisaṃvedī  ca  hoti  rūparāgapaṭisaṃvedī
ca   santañca   ajjhattaṃ   rūpesu   rāgaṃ   atthi   me   ajjhattaṃ  rūpesu
rāgoti   pajānāti   .   evampi   kho   upavāṇa   sandiṭṭhiko  dhammo
hoti    akāliko    ehipassiko    opanayiko    paccattaṃ   veditabbo
viññūhīti .pe.
     [80]   Puna   caparaṃ   upavāṇa   bhikkhu   jivhāya   rasaṃ  sāyitvā
rasapaṭisaṃvedī    ca    hoti    rasarāgapaṭisaṃvedī   ca   santañca   ajjhattaṃ
rasesu   rāgaṃ  atthi  me  ajjhattaṃ  rasesu  rāgoti  pajānāti  .  yantaṃ
upavāṇa    bhikkhu   jivhāya   rasaṃ   sāyitvā   rasapaṭisaṃvedī   ca   hoti
Rasarāgapaṭisaṃvedī   ca   santañca   ajjhattaṃ   rasesu   rāgaṃ   atthi   me
ajjhattaṃ    rasesu   rāgoti   pajānāti   .   evampi   kho   upavāṇa
sandiṭṭhiko   dhammo   hoti   akāliko  ehipassiko  opanayiko  paccattaṃ
veditabbo viññūhīti.
     [81]   Puna   caparaṃ   upavāṇa   bhikkhu   manasā   dhammaṃ   viññāya
dhammapaṭisaṃvedī    ca   hoti   dhammarāgapaṭisaṃvedī   ca   santañca   ajjhattaṃ
dhammesu   rāgaṃ   atthi   me   ajjhattaṃ  dhammesu  rāgoti  pajānāti .
Yantaṃ    upavāṇa   bhikkhu   manasā   dhammaṃ   viññāya   dhammapaṭisaṃvedī   ca
hoti    dhammarāgapaṭisaṃvedī    ca    santañca   ajjhattaṃ   dhammesu   rāgaṃ
atthi   me   ajjhattaṃ   dhammesu   rāgoti   pajānāti  .  evampi  kho
upavāṇa    sandiṭṭhiko    dhammo   hoti   .pe.   paccattaṃ   veditabbo
viññūhīti.
     [82]  Idha  pana  upavāṇa  bhikkhu  cakkhunā  rūpaṃ  disvā rūpapaṭisaṃvedī
ca    hoti   no   ca   rūparāgapaṭisaṃvedī   asantañca   ajjhattaṃ   rūpesu
rāgaṃ  natthi  me  ajjhattaṃ  rūpesu  rāgoti  pajānāti  .  yantaṃ  upavāṇa
bhikkhu   cakkhunā   rūpaṃ   disvā   rūpapaṭisaṃvedī   hi   kho  hoti  no  ca
rūparāgapaṭisaṃvedī    asantañca    ajjhattaṃ    rūpesu   rāgaṃ   natthi   me
ajjhattaṃ    rūpesu   rāgoti   pajānāti   .   evampi   kho   upavāṇa
sandiṭṭhiko   dhammo   hoti   akāliko  ehipassiko  opanayiko  paccattaṃ
veditabbo viññūhīti.
     [83]  Puna  caparaṃ  upavāṇa  bhikkhu  sotena  saddaṃ sutvā. Ghānena
gandhaṃ   ghāyitvā   .   jivhāya   rasaṃ   sāyitvā  rasapaṭisaṃvedī  hi  kho
hoti   no   ca   rasarāgapaṭisaṃvedī   asantañca   ajjhattaṃ   rasesu  rāgaṃ
natthi me ajjhattaṃ rasesu rāgoti pajānāti .pe.
     [84]   Puna   caparaṃ   upavāṇa   bhikkhu   manasā   dhammaṃ   viññāya
dhammapaṭisaṃvedī   hi   kho   hoti   no   ca  dhammarāgapaṭisaṃvedī  asantañca
ajjhattaṃ    dhammesu   rāgaṃ   natthi   me   ajjhattaṃ   dhammesu   rāgoti
pajānāti  .  yantaṃ  upavāṇa  bhikkhu  manasā  dhammaṃ  viññāya  dhammapaṭisaṃvedī
hi     kho     hoti     no     ca    dhammarāgapaṭisaṃvedī    asantañca
ajjhattaṃ    dhammesu   rāgaṃ   natthi   me   ajjhattaṃ   dhammesu   rāgoti
pajānāti  .  evampi  kho  upavāṇa  sandiṭṭhiko  dhammo  hoti  akāliko
ehipassiko opanayiko paccattaṃ veditabbo viññūhīti. Aṭṭhamaṃ.
     [85]  Yo  hi  koci  bhikkhave  bhikkhu  channaṃ phassāyatanānaṃ samudayañca
atthaṅgamañca      assādañca     ādīnavañca     nissaraṇañca     yathābhūtaṃ
nappajānāti  avusitantena  brahmacariyaṃ  ārakā  so imasmā dhammavinayāti.
Evaṃ      vutte      aññataro     bhikkhu     bhagavantaṃ     etadavoca
etthāhaṃ   bhante   anassāsaṃ  1-  ahaṃ  hi  bhante  channaṃ  phassāyatanānaṃ
samudayañca     atthaṅgamañca     assādañca     ādīnavañca     nissaraṇañca
yathābhūtaṃ nappajānāmīti.
     {85.1}    Taṃ    kiṃ    maññasi    bhikkhu    cakkhuṃ    etaṃ   mama
@Footnote: 1 Ma. anassasaṃ. Yu. anassāsī.
Esohamasmi  eso  me  attāti  samanupassasīti  .  no  hetaṃ  bhante.
Sādhu   bhikkhu   ettha  ca  te  bhikkhu  cakkhuṃ  netaṃ  mama  nesohamasmi  na
meso   attāti   evametaṃ   yathābhūtaṃ   sammappaññāya   sudiṭṭhaṃ  bhavissati
esevanto   dukkhassa   .pe.   jivhaṃ   etaṃ  mama  esohamasmi  eso
me   attāti   samanupassasīti   .   no   hetaṃ  bhante  .  sādhu  bhikkhu
ettha   ca   te   bhikkhu   jivhaṃ   netaṃ   mama  nesohamasmi  na  meso
attāti     evametaṃ    yathābhūtaṃ    sammappaññāya    sudiṭṭhaṃ    bhavissati
esevanto   dukkhassa   .pe.   manaṃ   etaṃ   mama  esohamasmi  eso
me   attāti   samanupassasīti   .   no   hetaṃ  bhante  .  sādhu  bhikkhu
ettha  ca  te  bhikkhu  mano  netaṃ  mama  nesohamasmi  na  meso attāti
evametaṃ    yathābhūtaṃ    sammappaññāya    sudiṭṭhaṃ   bhavissati   esevanto
dukkhassāti. Navamaṃ.
     [86]  Yo  hi  koci  bhikkhave  bhikkhu  channaṃ phassāyatanānaṃ samudayañca
atthaṅgamañca      assādañca     ādīnavañca     nissaraṇañca     yathābhūtaṃ
nappajānāti  avusitantena  brahmacariyaṃ  ārakā  so imasmā dhammavinayāti.
Evaṃ      vutte      aññataro     bhikkhu     bhagavantaṃ     etadavoca
etthāhaṃ   bhante   panassāsaṃ  1-  ahaṃ  hi  bhante  channaṃ  phassāyatanānaṃ
samudayañca     atthaṅgamañca     assādañca     ādīnavañca     nissaraṇañca
yathābhūtaṃ nappajānāmīti.
     {86.1}    Taṃ    kiṃ    maññasi    bhikkhu    cakkhuṃ    netaṃ   mama
@Footnote: 1 Ma. anassasaṃ panassasaṃ. evamīdisesu ṭhānesu. Sī. Yu. anassāsiṃ.
Nesohamasmi   na   meso   attāti   samanupassasīti  .  evaṃ  bhante .
Sādhu   bhikkhu   ettha   ca   te   bhikkhu  cakkhuṃ  netaṃ  mama  nesohamasmi
na    meso    attāti    evametaṃ   yathābhūtaṃ   sammappaññāya   sudiṭṭhaṃ
bhavissati    evaṃ    te    etaṃ   paṭhamaṃ   phassāyatanaṃ   pahīnaṃ   bhavissati
āyatiṃ   apunabbhavāya   tassa   .pe.   jivhaṃ   netaṃ   mama  nesohamasmi
na   meso   attāti   samanupassasīti   .  evaṃ  bhante  .  sādhu  bhikkhu
ettha   ca   te   bhikkhu   jivhā   netaṃ  mama  nesohamasmi  na  meso
attāti   evametaṃ   yathābhūtaṃ   sammappaññāya   sudiṭṭhaṃ   bhavissati   evaṃ
te   etaṃ   catutthaṃ   phassāyatanaṃ   pahīnaṃ   bhavissati  āyatiṃ  apunabbhavāya
tassa   .pe.   manaṃ   netaṃ   mama   nesohamasmi   na   meso  attāti
samanupassasīti   .   evaṃ  bhante  .  sādhu  bhikkhu  ettha  ca  te  bhikkhu
mano   netaṃ   mama  nesohamasmi  na  meso  attāti  evametaṃ  yathābhūtaṃ
sammappaññāya   sudiṭṭhaṃ   bhavissati   evaṃ   te   etaṃ  chaṭṭhaṃ  phassāyatanaṃ
pahīnaṃ bhavissati āyatiṃ apunabbhavāya tassāti 1-. Dasamaṃ.
     [87]  Yo  hi  koci  bhikkhave  bhikkhu  channaṃ phassāyatanānaṃ samudayañca
atthaṅgamañca   assādañca   ādīnavañca   nissaraṇañca  yathābhūtaṃ  nappajānāti
avusitaṃ   tena   brahmacariyaṃ   ārakā   so   imasmā   dhammavinayāti .
Evaṃ      vutte      aññataro     bhikkhu     bhagavantaṃ     etadavoca
etthāhaṃ   bhante   panassāsaṃ   ahaṃ   hi   bhante   channaṃ  phassāyatanānaṃ
@Footnote: 1 Ma. Yu. apunabbhavāyāti.
Samudayañca     atthaṅgamañca     assādañca     ādīnavañca     nissaraṇañca
yathābhūtaṃ nappajānāmīti.
     {87.1}  Taṃ  kiṃ  maññasi  bhikkhu cakkhuṃ niccaṃ vā aniccaṃ vāti. Aniccaṃ
bhante  .  yaṃ  panāniccaṃ  dukkhaṃ  vā  taṃ  sukhaṃ  vāti . Dukkhaṃ bhante. Yaṃ
panāniccaṃ   dukkhaṃ   vipariṇāmadhammaṃ   kallaṃ   nu  taṃ  samanupassituṃ  etaṃ  mama
esohamasmi  eso  me  attāti . No hetaṃ bhante. Sotaṃ ghānaṃ jivhā
kāyo  mano  nicco  vā  anicco  vāti. Anicco bhante. Yaṃ panāniccaṃ
dukkhaṃ   vā   taṃ   sukhaṃ  vāti  .  dukkhaṃ  bhante  .  yaṃ  panāniccaṃ  dukkhaṃ
vipariṇāmadhammaṃ   kallaṃ   nu   taṃ   samanupassituṃ   etaṃ   mama   esohamasmi
eso   me   attāti   .   no  hetaṃ  bhante  .  evaṃ  passaṃ  bhikkhu
sutavā    ariyasāvako    cakkhusmiṃpi    nibbindati    sotasmiṃpi   ghānasmiṃpi
jivhāyapi     kāyasmiṃpi     manasmiṃpi    nibbindati    nibbindaṃ    virajjati
virāgā   vimuccati  .  vimuttasmiṃ  vimuttamiti  ñāṇaṃ  hoti  .  khīṇā  jāti
vusitaṃ   brahmacariyaṃ   kataṃ   karaṇīyaṃ   nāparaṃ  itthattāyāti  pajānātīti .
Ekādasamaṃ.
                    Migajālavaggo dutiyo.
                        Tassuddānaṃ
         migajālena dve vuttā     cattāro ca samiddhinā
         upaseno upavāṇo [1]-   chaphassāyatanikā tayoti.
                    ---------------
@Footnote: 1 Yu. ca.
                     Gilānavaggo tatiyo
     [88]  Sāvatthīnidānaṃ  .  atha  kho  aññataro  bhikkhu  yena  bhagavā
tenupasaṅkami   .pe.   ekamantaṃ   nisinno   kho   so   bhikkhu  bhagavantaṃ
etadavoca    amukasmiṃ    bhante    vihāre    aññataro   bhikkhu   navo
appaññāto    ābādhiko    dukkhito    bāḷhagilāno    sādhu   bhante
bhagavā yena so bhikkhu tenupasaṅkamatu anukampaṃ upādāyāti.
     {88.1}   Atha   kho  bhagavā  navatarañca  sutvā  gilānatarañca  1-
appaññāto  bhikkhūti  iti  viditvā  yena  so bhikkhu tenupasaṅkami. Addasā
kho   so   bhikkhu  bhagavantaṃ  dūrato  va  āgacchantaṃ  disvā  2-  mañcake
samatesi  3-  .  atha  kho  bhagavā  taṃ  bhikkhuṃ  etadavoca  alaṃ  bhikkhu mā
tvaṃ    mañcake   samatesi   santīmāni   āsanāni   paññattāni   tatthāhaṃ
nisīdissāmīti   .   nisīdi   bhagavā   paññatte   āsane  .  nisajja  kho
bhagavā   taṃ   bhikkhuṃ  etadavoca  kacci  te  bhikkhu  khamanīyaṃ  kacci  yāpanīyaṃ
kacci   dukkhā   vedanā   paṭikkamanti   no  abhikkamantaṃ  paṭikkamo  sānaṃ
paññāyati no abhikkamoti.
     {88.2}  Na me bhante khamanīyaṃ na yāpanīyaṃ bāḷhā me dukkhā vedanā
abhikkamanti  no  paṭikkamanti  abhikkamo  sānaṃ  paññāyati  no paṭikkamoti.
Kacci  te  bhikkhu  na kiñci kukkuccaṃ na koci vippaṭisāroti. Taggha me bhante
@Footnote: 1 Sī. Ma. Yu. nava kavādañca sutvā gilānavādañca sutvā. evamuparipi .  2 Ma. Yu.
@disvāna .   3 Sī. samaṭṭosi. Ma. samadhosi. Yu. samañcopi.
Anappakaṃ kukkuccaṃ anappako vippaṭisāroti.
     {88.3}  Kacci  pana  te  1-  bhikkhu  attā sīlato na upavadatīti.
(na  kho  me 2- bhante attā sīlato upavadatīti) no ce kira tvaṃ 3- bhikkhu
attā  sīlato  upavadati  atha  bhikkhu  kismiñca  te  kukkuccaṃ  4-  ko  ca
vippaṭisāroti  .  na  khvāhaṃ  bhante  sīlavisuddhatthaṃ  bhagavatā  dhammaṃ  desitaṃ
ājānāmīti  .  no  ce  kira  tvaṃ  bhikkhu  sīlavisuddhatthaṃ mayā dhammaṃ desitaṃ
ājānāsi  atha  kimatthaṃ  carahi  tvaṃ  bhikkhu mayā dhammaṃ desitaṃ ājānāsīti.
Rāgavirāgatthaṃ   khohaṃ   bhante   bhagavatā   dhammaṃ  desitaṃ  ājānāmīti .
Sādhu   sādhu   bhikkhu   sādhu  kho  tvaṃ  bhikkhu  rāgavirāgatthaṃ  mayā  dhammaṃ
desitaṃ ājānāsi rāgavirāgattho hi bhikkhu mayā dhammo desito.
     [89]   Taṃ  kiṃ  maññasi  bhikkhu  cakkhuṃ  niccaṃ  vā  aniccaṃ  vāti .
Aniccaṃ   bhante   .   sotaṃ   ghānaṃ   jivhā  kāyo  mano  nicco  vā
anicco  vāti  .  anicco  bhante  .  yaṃ  panāniccaṃ  dukkhaṃ  vā  taṃ sukhaṃ
vāti  .  dukkhaṃ  bhante  .  yaṃ  panāniccaṃ  dukkhaṃ  vipariṇāmadhammaṃ  kallaṃ  nu
taṃ   samanupassituṃ   etaṃ   mama   esohamasmi   eso   me  attāti .
No  hetaṃ  bhante  .  evaṃ  passaṃ  bhikkhu  sutavā  ariyasāvako  cakkhusmiṃpi
niḷbindati    .pe.   manasmiṃpi   nibbindati   nibbindaṃ   virajjati   virāgā
vimuccati   .   vimuttasmiṃ   vimuttamiti   ñāṇaṃ   hoti   .   khīṇā   jāti
.pe.    nāparaṃ    itthattāyāti   pajānātīti   .   idamavoca   bhagavā
@Footnote: 1 Sī. Yu. tvaṃ. Ma. taṃ. evamuparipi .   2 Sī. Ma. maṃ. evamuparipi .   3 Ma.
@te. evamuparipi. 4 Ma. atha kiñca te kukkuccaṃ.
Attamano   so   bhikkhu   bhagavato   bhāsitaṃ   abhinandi  .  imasmiñca  pana
veyyākaraṇasmiṃ   bhaññamāne   tassa   bhikkhuno   virajaṃ   vītamalaṃ  dhammacakkhuṃ
udapādi yaṅkiñci samudayadhammaṃ sabbantaṃ nirodhadhammanti. Paṭhamaṃ.
     [90]   Atha   kho   aññataro  bhikkhu  .pe.  bhagavantaṃ  etadavoca
amukasmiṃ    bhante    vihāre    aññataro   bhikkhu   navo   appaññāto
ābādhiko    dukkhito    bāḷhagilāno   sādhu   bhante   bhagavā   yena
so   bhikkhu   tenupasaṅkamatu   anukampaṃ  upādāyāti  .  atha  kho  bhagavā
navatarañca   sutvā   gilānatarañca   appaññāto   bhikkhūti   iti   viditvā
yena   so   bhikkhu   tenupasaṅkami   .   addasā   kho   bhikkhu  bhagavantaṃ
dūrato   va   āgacchantaṃ   disvāna   mañcake   samatesi   .   atha  kho
bhagavā   taṃ   bhikkhuṃ   etadavoca  alaṃ  bhikkhu  mā  tvaṃ  mañcake  samatesi
santīmāni    āsanāni   paññattāni   tatthāhaṃ   nisīdissāmīti   .   nisīdi
bhagavā  paññatte  āsane  .  nisajja  kho  bhagavā  taṃ  bhikkhuṃ  etadavoca
kacci  te  bhikkhu  khamanīyaṃ  kacci  yāpanīyaṃ  kacci  dukkhā vedanā paṭikkamanti
no abhikkamanti paṭikkamo sānaṃ paññāyati no abhikkamoti.
     {90.1}  Na  me  bhante  khamanīyaṃ  na  yāpanīyaṃ  .pe.  na kho me
bhante   attā  sīlato  upavadatīti  .  no  ce  kira  tvaṃ  bhikkhu  attā
sīlato  upadavati  atha  kismiṃ  ca  te  kukkuccaṃ  ko  ca  vippaṭisāroti .
Na   khvāhaṃ  bhante  sīlavisuddhatthaṃ  bhagavatā  dhammaṃ  desitaṃ  ājānāmīti .
No   ce  kira  tvaṃ  bhikkhu  sīlavisuddhatthaṃ  mayā  dhammaṃ  desitaṃ  ājānāsi
Atha   kimatthaṃ   carahi   tvaṃ   bhikkhu   mayā   dhammaṃ   desitaṃ  ājānāsīti
anupādāparinibbānatthaṃ    kho    ahaṃ   bhante   bhagavatā   dhammaṃ   desitaṃ
ājānāmīti   .   sādhu   sādhu   bhikkhu   sādhu  kho  [1]-  tvaṃ  bhikkhu
anupādāparinibbānatthaṃ      mayā      dhammaṃ      desitaṃ     ājānāsi
anupādāparinibbānattho hi bhikkhu mayā dhammo desito.
     [91]  Taṃ  kiṃ  maññasi  bhikkhu  cakkhuṃ  niccaṃ vā aniccaṃ vāti. Aniccaṃ
bhante    .pe.   sotaṃ   ghānaṃ   jivhā   kāyo   mano   manoviññāṇaṃ
manosamphasso    yampidaṃ   manosamphassapaccayā   uppajjati   vedayitaṃ   sukhaṃ
vā   dukkhaṃ   vā   adukkhamasukhaṃ  vā  tampi  niccaṃ  vā  aniccaṃ  vāti .
Aniccaṃ  bhante  .  yaṃ  panāniccaṃ  dukkhaṃ  vā taṃ sukhaṃ vāti. Dukkhaṃ bhante.
Yaṃ   panāniccaṃ   dukkhaṃ   vipariṇāmadhammaṃ   kallaṃ   nu  taṃ  samanupassituṃ  etaṃ
mama   esohamasmi   eso   me   attāti   .  no  hetaṃ  bhante .
Evaṃ   passaṃ   bhikkhave  sutavā  ariyasāvako  cakkhusmiṃpi  nibbindati  .pe.
Yampidaṃ   manosamphassapaccayā   uppajjati   vedayidaṃ   sukhaṃ  vā  dukkhaṃ  vā
adukkhamasukhaṃ    vā    tasmiṃpi    nibbindati   nibbindaṃ   virajjati   virāgā
vimuccati   .   vimuttasmiṃ   vimuttamiti   ñāṇaṃ   hoti   .   khīṇā   jāti
vusitaṃ   brahmacariyaṃ   kataṃ   karaṇīyaṃ   nāparaṃ  itthattāyāti  pajānātīti .
Idamavoca     bhagavā    attamano    so    bhikkhu    bhagavato    bhāsitaṃ
abhinandi    .   imasmiṃ   ca   pana   veyyākaraṇasmiṃ   bhaññamāne   tassa
bhikkhussa anupādāya āsavehi cittaṃ vimuccatīti 2-. Dutiyaṃ.
@Footnote: 1 Yu. pana .  2 Ma. vimuccīti.
     [92]   Atha   kho   āyasmā  rādho  .pe.  ekamantaṃ  nisinno
kho   āyasmā   rādho  bhagavantaṃ  etadavoca  sādhu  me  bhante  bhagavā
saṅkhittena   dhammaṃ   desetu   yamahaṃ   bhagavato   dhammaṃ   sutvā   eko
vūpakaṭṭho   appamatto   ātāpi   pahitatto   vihareyyanti   .  yaṃ  kho
rādha    aniccaṃ   tatra   te   chando   pahātabbo   .   kiñca   rādha
aniccaṃ  cakkhuṃ  kho  rādha  aniccaṃ  1- tatra te chando pahātabbo. [2]-
Rūpā  aniccā  .  cakkhuviññāṇaṃ  cakkhusamphasso  yampidaṃ  cakkhusamphassapaccayā
uppajjati    vedayitaṃ    sukhaṃ    vā    dukkhaṃ    vā   adukkhamasukhaṃ   vā
tampi   aniccaṃ   tatra   te   chando  pahātabbo  .pe.  jivhā  kāyo
mano  anicco  tatra  te  chando  pahātabbo  .  dhammo 3- manoviññāṇaṃ
manosamphasso        yampidaṃ        manosamphassapaccayā       uppajjati
vedayitaṃ   sukhaṃ   vā   dukkhaṃ   vā  adukkhamasukhaṃ  vā  tampi  aniccaṃ  tatra
te   chando   pahātabbo  .  yaṃ  kho  rādha  aniccaṃ  tatra  te  chando
pahātabboti. Tatiyaṃ.
     [93]   Yaṃ   kho  rādha  dukkhaṃ  tatra  te  chando  pahātabbo .
Kiñca   rādha   dukkhaṃ   cakkhuṃ   kho   rādha   dukkhaṃ   tatra   te  chando
pahātabbo     .     rūpā     cakkhuviññāṇaṃ    cakkhusamphasso    yampidaṃ
cakkhusamphassapaccayā    .pe.    adukkhamasukhaṃ   vā   tampi   dukkhaṃ   tatra
te   chando   pahātabbo   .pe.   mano   dukkho  dhammā  manoviññāṇaṃ
manosamphasso        yampidaṃ        manosamphassapaccayā       uppajjati
@Footnote: 1 Ma. cakkhuṃ kho rādha aniccanti ime pāṭhā natthi .  2 Ma. cakkhu aniccaṃ.
@3 Ma. Yu. dhammā.
Vedayitaṃ   sukhaṃ  vā  dukkhaṃ  vā  adukkhamasukhaṃ  vā  tampi  dukkhaṃ  tatra  te
chando   pahātabbo   .   yaṃ   kho   rādha   dukkhaṃ   tatra  te  chando
pahātabboti. Catutthaṃ.
     [94]  Yo  kho  rādha  anattā  tatra  te  chando  pahātabbo.
Ko  ca  rādha  anattā  .  cakkhuṃ  kho  rādha  anattā  tatra  te chando
pahātabbo     .     rūpā     cakkhuviññāṇaṃ    cakkhusamphasso    yampidaṃ
cakkhusamphassapaccayā    .pe.    mano    anattā   dhammā   manoviññāṇaṃ
manosamphasso        yampidaṃ        manosamphassapaccayā       uppajjati
vedayitaṃ   sukhaṃ   vā   dukkhaṃ   vā   adukkhamasukhaṃ   vā   tampi   anattā
tatra   te   chando   pahātabbo   .   yo  kho  rādha  anattā  tatra
te chando pahātabboti. Pañcamaṃ.
     [95]   Atha   kho   aññataro   bhikkhu  yena  bhagavā  tenupasaṅkami
.pe.   ekamantaṃ   nisinno   kho   so   bhikkhu   bhagavantaṃ   etadavoca
atthi   nu   kho   bhante   eko   dhammo   yassa   pahānā   bhikkhuno
avijjā   pahiyyati   vijjā   uppajjatīti   .   atthi  kho  bhikkhu  eko
dhammo    yassa    pahānā    bhikkhuno    avijjā    pahiyyati    vijjā
uppajjatīti   .   katamo   pana   bhante   eko  dhammo  yassa  pahānā
bhikkhuno   avijjā   pahiyyati   vijjā   uppajjatīti   .   avijjā   kho
bhikkhu   eko   dhammo   yassa   pahānā   bhikkhuno   avijjā   pahiyyati
vijjā uppajjatīti.
     {95.1}   Kathaṃ   pana   bhante   jānato   kathaṃ  passato  bhikkhuno
Avijjā   pahiyyati   vijjā   uppajjatīti  .  cakkhuṃ  kho  bhikkhu  aniccato
jānato   passato  bhikkhuno  avijjā  pahiyyati  vijjā  uppajjati  1- .
Rūpe   .pe.   yampidaṃ   cakkhusamphassapaccayā   uppajjati   vedayitaṃ   sukhaṃ
vā   dukkhaṃ   vā   adukkhamasukhaṃ   vā  tampi  aniccato  jānato  passato
bhikkhuno   avijjā   pahiyyati   vijjā   uppajjati   .  evaṃ  kho  bhikkhu
jānato    evaṃ    passato    bhikkhuno    avijjā    pahiyyati   vijjā
uppajjatīti. Chaṭṭhaṃ.
     [96]   Atha  kho  aññataro  bhikkhu  .pe.  atthi  nu  kho  bhante
eko   dhammo   yassa   pahānā   bhikkhuno   avijjā   pahiyyati  vijjā
uppajjatīti   .   atthi   kho   bhikkhu   eko   dhammo   yassa  pahānā
bhikkhuno    avijjā   pahiyyati   vijjā   uppajjatīti   .   katamo   pana
bhante   eko   dhammo   yassa   pahānā   bhikkhuno   avijjā  pahiyyati
vijjā   uppajjatīti   .   avijjā   kho   bhikkhu   eko  dhammo  yassa
pahānā bhikkhuno avijjā pahiyyati vijjā uppajjatīti.
     {96.1}  Kathaṃ  pana  bhante  jānato  kathaṃ  passato bhikkhuno avijjā
pahiyyati   vijjā  uppajjatīti  .  idha  bhikkhu  bhikkhuno  sutaṃ  hoti  sabbe
dhammā   nālaṃ  abhinivesāyāti  .  evañcetaṃ  bhikkhu  bhikkhuno  sutaṃ  hoti
sabbe   dhammā   nālaṃ  abhinivesāyāti  .  so  sabbaṃ  dhammaṃ  abhijānāti
sabbaṃ    dhammaṃ    abhiññāya    sabbaṃ   dhammaṃ   parijānāti   sabbaṃ   dhammaṃ
pariññāya     sabbanimittāni     aññato     passati    cakkhuṃ    aññato
@Footnote: 1 Yu. uppajjatīti.
Passati   rūpe   cakkhuviññāṇaṃ   cakkhusamphassaṃ   yampidaṃ   cakkhusamphassapaccayā
uppajjati     vedayitaṃ     sukhaṃ     vā     dukkhaṃ    vā    adukkhamasukhaṃ
vā    tampi    aññato    passati    .pe.    manaṃ   aññato   passati
dhamme     manoviññāṇaṃ     manosamphassaṃ    yampidaṃ    manosamphassapaccayā
uppajjati   vedayitaṃ   sukhaṃ   vā   dukkhaṃ   vā   adukkhamasukhaṃ   vā  tampi
aññato   passati  .  evaṃ  kho  bhikkhu  jānato  evaṃ  passato  bhikkhuno
avijjā pahiyyati vijjā uppajjatīti. Sattamaṃ.
     [97]   Atha   kho   sambahulā  bhikkhū  yena  bhagavā  tenupasaṅkamiṃsu
.pe.   ekamantaṃ   nisinnā   kho   te   bhikkhū   bhagavantaṃ   etadavocuṃ
idha   no   bhante   aññatitthiyā   paribbājakā   amhe  evaṃ  pucchanti
kimatthiyaṃ    āvuso    samaṇe    gotame   brahmacariyaṃ   vussatīti   evaṃ
puṭṭhā    mayaṃ    bhante    tesaṃ    aññatitthiyānaṃ   paribbajakānaṃ   evaṃ
byākaroma    dukkhassa   kho   āvuso   pariññatthaṃ   bhagavati   brahmacariyaṃ
vussatīti    kacci   mayaṃ   bhante   evaṃ   puṭṭhā   evaṃ   byākaramānā
vuttavādino    ceva    bhagavato    homa   na   ca   bhagavantaṃ   abhūtena
abbhācikkhāma    dhammassa    cānudhammaṃ    byākaroma    na    ca   koci
sahadhammiko vādānuvādo 1- gārayhaṭṭhānaṃ āgacchatīti.
     {97.1}    Taggha    tumhe    bhikkhave    evaṃ   puṭṭhā   evaṃ
byākaramānā    vuttavādino    ceva    me    hotha    na    ca   maṃ
abhūtena      abbhācikkhatha     dhammassa    cānudhammaṃ    byākarotha    na
@Footnote: 1 Sī. vādānupāto.
Ca    koci   sahadhammiko   vādānuvādo   gārayhaṭṭhānaṃ   āgacchati  .
Dukkhassa   hi   bhikkhave   pariññatthaṃ   mayi   brahmacariyaṃ  vussati  .  sace
pana  vo  bhikkhave  aññatitthiyā  paribbājakā  evaṃ  puccheyyuṃ katamañca 1-
pana   taṃ   āvuso   dukkhaṃ  yassa  pariññāya  samaṇe  gotame  brahmacariyaṃ
vussatīti    evaṃ    paṭṭhā    tumhe    bhikkhave   tesaṃ   aññatitthiyānaṃ
paribbājakānaṃ   evaṃ   byākareyyātha   cakkhuṃ  kho  āvuso  dukkhaṃ  tassa
pariññāya    bhagavati   brahmacariyaṃ   vussati   .   rūpā   .pe.   yampidaṃ
cakkhusamphassapaccayā   uppajjati   vedayitaṃ   sukhaṃ   vā   dukkhaṃ  adukkhamasukhaṃ
vā   tampi   dukkhaṃ   tassa   pariññāya  bhagavati  brahmacariyaṃ  vussatīti  2-
.pe.   mano   dukkho   .pe.   yampidaṃ   manosamphassapaccayā  uppajjati
vedayitaṃ   sukhaṃ   vā   dukkhaṃ   vā   adukkhamasukhaṃ  vā  tampi  dukkhaṃ  tassa
pariññāya   bhagavati   brahmacariyaṃ   vussati   .   idaṃ   kho   taṃ  āvuso
dukkhaṃ   tassa   pariññāya   bhagavati   brahmacariyaṃ   vussati   3-  .  evaṃ
puṭṭhā   tumhe   bhikkhave   tesaṃ   aññatitthiyānaṃ   paribbājakānaṃ   evaṃ
byākareyyāthāti. Aṭṭhamaṃ.
     [98]  Atha  kho  aññataro  bhikkhu  yena  bhagavā  .pe.  ekamantaṃ
nisinno   kho   so  bhikkhu  bhagavantaṃ  etadavoca  loko  lokoti  bhante
vuccati   kittāvatā   nu   kho   bhante   lokoti  vuccatīti  .  lujjatīti
kho   bhikkhu   tasmā   lokoti   vuccati   .   kiñca  lujjati  cakkhuṃ  kho
bhikkhu    lujjati   rūpā   lujjanti   cakkhuviññāṇaṃ   lujjati   cakkhusamphasso
@Footnote: 1 Ma. Yu. casaddo natthi .  2 Ma. Yu. itisaddo na dissati .   3 Ma. vussatīti.
Lujjati    yampidaṃ   cakkhusamphassapaccayā   uppajjati   vedayitaṃ   sukhaṃ   vā
dukkhaṃ  vā  adukkhamasukhaṃ  vā  tampi  lujjati  .pe.  jivhā  lujjati  .pe.
Mano      lujjati      dhammā     lujjanti     manoviññāṇaṃ     lujjati
manosamphasso     lujjati     yampidaṃ     manosamphassapaccayā    uppajjati
vedayitaṃ   sukhaṃ   vā   dukkhaṃ   vā   adukkhamasukhaṃ   vā  tampi  lujjati .
Palujjatīti 1- kho bhikkhu tasmā lokoti vuccatīti. Navamaṃ.
     [99]  Atha  kho  āyasmā  phagguno  .pe.  ekamantaṃ nisinno kho
āyasmā   phagguno   bhagavantaṃ   etadavoca   atthi   nu  kho  bhante  taṃ
cakkhuṃ    yena    cakkhunā    atīte   buddhe   parinibbute   chinnapapañce
chinnavaṭume     pariyādinnavaṭṭe     sabbadukkhavītivatte     paññāpayamāno
paññapeyya  2-  .pe.  atthi  nu  kho  bhante  sā  jivhā yāya jivhāya
atīte   buddhe   parinibbute   .pe.   paññapeyya   .pe.   atthi   nu
kho   so   bhante   mano   yena   manena   atīte  buddhe  parinibbute
chinnapapañce      chinnavaṭume      pariyādinnavaṭṭe     sabbadukkhavītivatte
paññāpayamāno paññapeyyāti.
     [100]   Natthi  nu  kho  taṃ  phagguna  cakkhuṃ  yena  cakkhunā  atīte
buddhe     parinibbute     chinnapapañce    chinnavaṭume    pariyādinnavaṭṭe
sabbadukkhavītivatte   paññāpayamāno   paññapeyyāti   .pe.   natthi   kho
sā    phagguna   jivhā   yāya   jivhāya   atīte   buddhe   parinibbute
chinnapapañce      chinnavaṭume      pariyādinnavaṭṭe     sabbadukkhavītivatte
@Footnote: 1 Ma. Yu. lujjatīti .  2 Ma. Yu. paññāpeyya. evamuparipī.
Paññāpayamāno   paññapeyya   .pe.   natthi   kho   so   phagguna  mano
yena   manena   atīte   buddhe   parinibbute   chinnapapañce   chinnavaṭume
pariyādinnavaṭṭe   sabbadukkhavītivatte   paññāpayamāno   paññapeyyāti  .
Dasamaṃ.
                    Gilānavaggo tatiyo.
                        Tassuddānaṃ
        gilānena dve vuttā         rādhena apare tayo
        avijjāya ca dve vuttā      bhikkhu loko ca phaggunoti.
                     -------------
                     Channavaggo catuttho
     [101]  Atha  kho āyasmā ānando yena bhagavā tenupasaṅkami .pe.
Ekamantaṃ     nisinno     kho     āyasmā     ānando     bhagavantaṃ
etadavoca   loko   lokoti   bhante   vuccati   kittāvatā   nu   kho
bhante   lokoti   vuccatīti   .   yaṃ   kho   ānanda   palokadhammaṃ  ayaṃ
vuccati   ariyassa   vinaye   loko   .   kiñcānanda   palokadhammaṃ  cakkhuṃ
kho     ānanda     palokadhammaṃ    rūpā    palokadhammā    cakkhuviññāṇaṃ
palokadhammaṃ    cakkhusamphasso    palokadhammo   yampidaṃ   cakkhusamphassapaccayā
.pe.     tampi     palokadhammaṃ     .pe.     jivhā     palokadhammā
rasā     palokadhammā     jivhāviññāṇaṃ    palokadhammaṃ    jivhāsamphasso
palokadhammo   yampidaṃ   jivhāsamphassapaccayā   .pe.   tampi   palokadhammaṃ
.pe.    mano    palokadhammo    dhammā    palokadhammā    manoviññāṇaṃ
palokadhammaṃ    manosamphasso    palokadhammo   yampidaṃ   manosamphassapaccayā
uppajjati     vedayitaṃ     sukhaṃ     vā     dukkhaṃ    vā    adukkhamasukhaṃ
vā    tampi   palokadhammaṃ   .   yaṃ   kho   ānanda   palokadhammaṃ   ayaṃ
vuccati ariyassa vinaye lokoti. Paṭhamaṃ.
     [102]  Atha  kho  āyasmā  ānando  .pe.  bhagavantaṃ etadavoca
suñño    loko   suñño   lokoti   bhante   vuccati   kittāvatā   nu
kho   bhante   suñño   lokoti   vuccatīti  .  yasmā  ca  kho  ānanda
Suññaṃ    attena    vā   attaniyena   vā   tasmā   suñño   lokoti
vuccati   .   kiñca   ānanda   suññaṃ   attena   vā   attaniyena  vā
cakkhuṃ   kho   ānanda   suññaṃ   attena   vā   attaniyena   vā  rūpā
suññā    attena    vā    attaniyena    vā    cakkhuviññāṇaṃ    suññaṃ
attena   vā   attaniyena   vā   cakkhusamphasso   suñño  attena  vā
attaniyena    vā    .pe.    yampidaṃ    manosamphassapaccayā   uppajjati
vedayitaṃ   sukhaṃ   vā   dukkhaṃ  vā  adukkhamasukhaṃ  vā  tampi  suññaṃ  attena
vā  attaniyena  vā  .  yasmā  [1]-  kho  ānanda  suññaṃ attena vā
attaniyena vā tasmā suñño lokoti vuccatīti. Dutiyaṃ.
     [103]   Ekamantaṃ   nisinno   kho   āyasmā  ānando  .pe.
Bhagavantaṃ   etadavoca   sādhu   me   bhante   bhagavā   saṅkhittena  dhammaṃ
desetu   yamahaṃ   bhagavato   dhammaṃ   sutvā  eko  vūpakaṭṭho  appamatto
ātāpī   pahitatto   vihareyyanti   .   taṃ   kiṃ  maññasi  ānanda  cakkhuṃ
niccaṃ vā aniccaṃ vāti.
     {103.1}  Aniccaṃ  bhante  .  yaṃ panāniccaṃ dukkhaṃ vā taṃ sukhaṃ vāti.
Dukkhaṃ   bhante   .   yaṃ   panāniccaṃ   dukkhaṃ  vipariṇāmadhammaṃ  kallaṃ  nu  taṃ
samanupassituṃ  etaṃ  mama  esohamasmi  eso  me  attāti  .  no  hetaṃ
bhante  .  rūpā  niccā  vā  aniccā  vāti  .  aniccā  bhante .pe.
Cakkhuviññāṇaṃ       cakkhusamphasso       yampidaṃ       cakkhusamphassapaccayā
uppajjati   vedayitaṃ   sukhaṃ   vā   dukkhaṃ   vā   adukkhamasukhaṃ   vā  tampi
niccaṃ   vā   aniccaṃ   vāti   .   aniccaṃ   bhante   .   yaṃ  panāniccaṃ
@Footnote: 1 Ma. Yu. ca.
Dukkhaṃ   vā   taṃ   sukhaṃ  vāti  .  dukkhaṃ  bhante  .  yaṃ  panāniccaṃ  dukkhaṃ
vipariṇāmadhammaṃ   kallaṃ   nu   taṃ   samanupassituṃ   etaṃ   mama   esohamasmi
eso   me   attāti   .   no  hetaṃ  bhante  .pe.  jivhā  niccā
vā    aniccā   vāti   .   aniccā   bhante   .pe.   jivhāviññāṇaṃ
jivhāsamphasso     .pe.     yampidaṃ    manosamphassapaccayā    uppajjati
vedayitaṃ   sukhaṃ   vā   dukkhaṃ   vā   adukkhamasukhaṃ   vā  tampi  niccaṃ  vā
aniccaṃ   vāti   .   aniccaṃ   bhante   .  yaṃ  panāniccaṃ  dukkhaṃ  vā  taṃ
sukhaṃ vāti.
     {103.2}   Dukkhaṃ   bhante  .  yaṃ  panāniccaṃ  dukkhaṃ  vipariṇāmadhammaṃ
kallaṃ  nu  taṃ  samanupassituṃ  etaṃ  mama  esohamasmi  eso  me attāti.
No   hetaṃ   bhante   .   evaṃ   passaṃ   ānanda  sutavā  ariyasāvako
cakkhusmiṃpi      nibbindati      rūpesupi     nibbindati     cakkhuviññāṇepi
nibbindati       cakkhusamphassepi      nibbindati      .pe.      yampidaṃ
manosamphassapaccayā   uppajjati  vedayitaṃ  sukhaṃ  vā  dukkhaṃ  vā  adukkhamasukhaṃ
vā    tasmiṃpi   nibbindati   nibbindaṃ   virajjati   virāgā   vimuccati  .
Vimuttasmiṃ   vimuttamiti   ñāṇaṃ   hoti   .  khīṇā  jāti  vusitaṃ  brahmacariyaṃ
kataṃ karaṇīyaṃ nāparaṃ itthattāyāti pajānātīti. Tatiyaṃ.
     [104] Ekaṃ samayaṃ bhagavā rājagahe viharati veḷuvane kalandakanivāpe.
Tena    kho    pana   samayena   āyasmā   ca   sārīputto   āyasmā
ca   mahācundo   āyasmā   ca  channo  gijjhakūṭe  pabbate  viharanti .
Tena   kho   pana  samayena  āyasmā  channo  ābādhiko  hoti  dukkhito
Bāḷhagilāno    .    atha   kho   āyasmā   sārīputto   sāyaṇhasamayaṃ
paṭisallānā     vuṭṭhito     yenāyasmā     mahācundo    tenupasaṅkami
upasaṅkamitvā   āyasmantaṃ   mahācundaṃ   etadavoca   āyāmāvuso  cunda
yenāyasmā     channo     tenupasaṅkamissāma     gilānapucchakāti    .
Evamāvusoti    kho   āyasmā   mahācundo   āyasmato   sārīputtassa
paccassosi  .  atha  kho  āyasmā  ca  sārīputto āyasmā ca mahācundo
yenāyasmā   channo   tenupasaṅkamiṃsu   upasaṅkamitvā   paññatte  āsane
nisīdiṃsu   .   nisajja   kho   āyasmā   sārīputto   āyasmantaṃ   channaṃ
etadavoca    kacci    te   āvuso   channa   khamanīyaṃ   kacci   yāpanīyaṃ
kacci    dukkhā    vedanā    paṭikkamanti   no   abhikkamanti   paṭikkamo
sānaṃ paññāyati no abhikkamoti.
     [105]  Na  me  āvuso  sārīputta  khamanīyaṃ  na  yāpanīyaṃ  bāḷhā
me   dukkhā   vedanā   abhikkamanti   no   paṭikkamanti  abhikkamo  sānaṃ
paññāyati   no  paṭikkamoti  1-  .  seyyathāpi  āvuso  balavā  puriso
tiṇhena  sikharena  muddhanaṃ  2-  abhimattheyya  evameva kho me 3- āvuso
adhimattā  vātā  muddhani  4-  upahananti  5- . Na me āvuso khamanīyaṃ na
yāpanīyaṃ   .pe.   no  paṭikkamoti  6-  .  seyyathāpi  āvuso  balavā
puriso   daḷhena   varattakkhandhena   sīse   sīsaveṭhaṃ   dadeyya  evameva
kho  āvuso  adhimattā  vātā  7-  sīse  sīsavedanā . Na me āvuso
@Footnote: 1-6 Ma. itisaddo na dissati. evamuparipi .   2 Yu. muddhānaṃ. Ma. muddhani.
@3 Ma. Yu. mesaddo natthi .  4 Yu. muddhānaṃ .  5 Ma. ūhananti .   6 Ma. ayaṃ
@pāṭho natthi. Yu. me.
Khamanīyaṃ   na   yāpanīyaṃ   .pe.  no  paṭikkamoti  .  seyyathāpi  āvuso
dakkho   goghātako   vā  goghātakantevāsī  vā  tiṇhena  govikantanena
kucchiṃ   parikanteyya  evameva  kho  me  āvuso  1-  adhimattā  vātā
kucchiṃ   parikantanti   .   na   me  āvuso  khamanīyaṃ  na  yāpanīyaṃ  .pe.
No   paṭikkamoti   .   seyyathāpi   āvuso   dve   balavanto  purisā
dubbalataraṃ   purisaṃ  nānā  bāhāsu  gahetvā  aṅgārakāsuyā  santāpeyyuṃ
saṃparitāpeyyuṃ   evameva   kho   me   2-  āvuso  adhimatto  kāyasmiṃ
ḍāho   .  na  me  āvuso  khamanīyaṃ  na  yāpanīyaṃ  bāḷhā  me  dukkhā
vedanā    abhikkamanti   no   paṭikkamanti   abhikkamo   sānaṃ   paññāyati
no   paṭikkamoti  .  satthaṃ  āvuso  sārīputta  āharissāmi  nāvakaṅkhāmi
jīvitanti 3- [4]- āyasmā channo satthaṃ āharesi.
     [106]   Yāpetāyasmā  channo  yāpentaṃ  mayaṃ  āyasmantaṃ  channaṃ
icchāma    sace   āyasmato   channassa   natthi   sappāyāni   bhojanāni
ahaṃ   āyasmato   channassa   sappāyāni   bhojanāni  pariyesissāmi  sace
āyasmato   channassa   natthi   sappāyāni   bhesajjāni   ahaṃ  āyasmato
channassa    sappāyāni    bhesajjāni   pariyesissāmi   sace   āyasmato
channassa    natthi    paṭirūpā    upaṭṭhākā    ahaṃ    āyasmantaṃ   channaṃ
upaṭṭhahissāmi    mā   ca   5-   āyasmā   channo   satthaṃ   āharesi
yāpetāyasmā channo yāpentaṃ mayaṃ āyasmantaṃ channaṃ icchāmāti.
     {106.1} Na me āvuso sārīputta natthi sappāyāni bhojanāni atthi me
@Footnote: 1 Ma. me āvusoti padadvayaṃ natthi .  2 Ma. mesaddo natthi .  3 Yu. jīvitunti.
@4 Ma. Yu. mā .   5 Ma. Yu. casaddo natthi.
Sappāyāni   bhojanāni   napi   me   natthi  sappāyāni  bhesajjāni  atthi
me   sappāyāni   bhesajjāni   napi   me   natthi   paṭirūpā  upaṭṭhākā
atthi   me   paṭirūpā   upaṭṭhākā   .   api  ca  me  āvuso  satthā
pariciṇṇo    dīgharattaṃ   manāpeneva   no   amanāpena   .   etaṃ   hi
āvuso    sāvakassa   paṭirūpaṃ   yaṃ   satthāraṃ   paricareyya   manāpeneva
no   amanāpena   taṃ   1-  anupavajjaṃ  channo  bhikkhu  satthaṃ  āharissatīti
evametaṃ āvuso sārīputta dhārehīti.
     [107]   Puccheyyāma   mayaṃ   āyasmantaṃ   channaṃ  kiñcideva  desaṃ
sace   āyasmā  channo  okāsaṃ  karoti  pañhassa  veyyākaraṇāyāti .
Pucchāvuso  sārīputta  sutvā  vedayāmāti  2-  .  cakkhuṃ  āvuso  channa
cakkhuviññāṇaṃ      cakkhuviññāṇaviññātabbe      dhamme     etaṃ     mama
esohamasmi   eso   me   attāti  samanupassasi  .pe.  jivhaṃ  āvuso
channa    jivhāviññāṇaṃ    jivhāviññāṇaviññātabbe   dhamme   etaṃ   mama
esohamasmi   eso   me   attāti   samanupassasi  .pe.  manaṃ  āvuso
channa    manoviññāṇaṃ    manoviññāṇaviññātabbe    dhamme    etaṃ   mama
esohamasmi eso me attāti samanupassasīti.
     {107.1}   Cakkhuṃ   āvuso  sārīputta  cakkhuviññāṇaṃ  cakkhuviññāṇa-
viññātabbe    dhamme    netaṃ    mama    nesohamasmi    na    meso
attāti     samanupassāmi     .pe.     jivhaṃ     āvuso    sārīputta
jivhāviññāṇaṃ jivhāviññāṇaviññātabbe dhamme
@Footnote: 1 Ma. ayaṃ pāṭho natthi .  2 Sī. desissāmīti . Ma. Yu. vedissāmāti.
Netaṃ     mama    nesohamasmi    .pe.    manaṃ    āvuso    sārīputta
manoviññāṇaṃ      manoviññāṇaviññātabbe      dhamme     netaṃ     mama
nesohamasmi na meso attāti samanupassāmīti.
     [108]  Cakkhusmiṃ āvuso channa cakkhuviññāṇe cakkhuviññāṇaviññātabbesu
dhammesu     kiṃ     disvā     kiṃ    abhiññāya    cakkhuṃ    cakkhuviññāṇaṃ
cakkhuviññāṇaviññātabbe   dhamme   netaṃ   mama   nesohamasmi   na  meso
attāti   samanupassasi   .pe.   jivhāya   āvuso  channa  jivhāviññāṇe
jivhāviññāṇaviññātabbesu    dhammesu    kiṃ    disvā    kiṃ    abhiññāya
jivhaṃ    jivhāviññāṇaṃ    jivhāviññāṇaviññātabbe   dhamme   netaṃ   mama
nesohamasmi   na   meso   attāti  samanupassasi  .pe.  manasmiṃ  āvuso
channa    manoviññāṇe   manoviññāṇaviññātabbesu   dhammesu   kiṃ   disvā
kiṃ    abhiññāya    manaṃ    manoviññāṇaṃ   manoviññāṇaviññātabbe   dhamme
netaṃ mama nesohamasmi na meso attāti samanupassasīti.
     [109]   Cakkhusmiṃ  āvuso  sārīputta  cakkhuviññāṇe  cakkhuviññāṇa-
viññātabbesu    dhammesu   nirodhaṃ   disvā   nirodhaṃ   abhiññāya   cakkhuṃ
cakkhuviññāṇaṃ      cakkhuviññāṇaviññātabbe      dhamme     netaṃ     mama
nesohamasmi   na  meso  attāti  samanupassāmi  .pe.  jivhāya  āvuso
sārīputta      jivhāviññāṇe     jivhāviññāṇaviññātabbesu     dhammesu
nirodhaṃ     disvā     nirodhaṃ     abhiññāya     jivhaṃ     jivhāviññāṇaṃ
jivhāviññāṇaviññātabbe   dhamme   netaṃ   mama   nesohamasmi  na  meso
Attāti   samanupassāmi   .pe.  manasmiṃ  āvuso  sārīputta  manoviññāṇe
manoviññāṇaviññātabbesu      dhammesu     nirodhaṃ     disvā     nirodhaṃ
abhiññāya     manaṃ     manoviññāṇaṃ     manoviññāṇaviññātabbe    dhamme
netaṃ mama nesohamasmi na meso attāti samanupassāmīti.
     [110]   Evaṃ   vutte   āyasmā  mahācundo  āyasmantaṃ  channaṃ
etadavoca   tasmā   tihāvuso   channa   idampi   tassa  bhagavato  sāsanaṃ
niccakappaṃ     sādhukaṃ    manasikātabbaṃ    nissitassa    calitaṃ    anissitassa
calitaṃ    natthi    calite    asati    passaddhi   hoti   passaddhiyā   sati
nandi   na   hoti  nandiyā  1-  asati  āgatigati  na  hoti  āgatigatiyā
asati   catūpapāto   na   hoti   cutūpapāte   asati  nevidha  na  huraṃ  na
ubhayamantarena   esevanto   dukkhassāti   .   atha   kho  āyasmā  ca
sārīputto    āyasmā    ca   mahācundo   āyasmantaṃ   channaṃ   iminā
ovādena   ovaditvā   uṭṭhāyāsanā  pakkamiṃsu  .  atha  kho  āyasmā
channo acirapakkantesu tesu āyasmantesu satthaṃ āharesi.
     [111]  Atha  kho  āyasmā  sārīputto  yena  bhagavā tenupasaṅkami
upasaṅkamitvā   bhagavantaṃ   abhivādetvā   ekamantaṃ   nisīdi  .  ekamantaṃ
nisinno   kho   āyasmā   sārīputto   bhagavantaṃ  etadavoca  āyasmatā
bhante  channena  satthaṃ  āharitaṃ  tassa  kā  gati  ko  abhisamparāyoti .
Nanu    te   sārīputta   channena   bhikkhunā   sammukhāyeva   anupavajjatā
@Footnote: 1 Sī. Ma. Yu. nati na hoti natiyā.
Byākatāti   .   atthi   bhante   pubbavijjanaṃ   1-   nāma   vajjigāmo
tatthāyasmato   channassa   mittakulāni   suhajjakulāni   upavajjakulānīti  .
Honti   hete   sārīputta   channassa   bhikkhuno  mittakulāni  suhajjakulāni
upavajjakulānīti  2-  .  na  kho  panāhaṃ sārīputta ettāvatā saupavajjoti
vadāmi   .   yo   kho  sārīputta  imañca  3-  kāyaṃ  nikkhipati  aññañca
kāyaṃ    upādiyati    tamahaṃ    saupavajjoti   vadāmi   .   taṃ   channassa
bhikkhuno    natthi    anupavajjaṃ    channena   bhikkhunā   satthaṃ   āharitanti
evametaṃ sārīputta dhārehīti. Catutthaṃ.
     [112]  Atha  kho  āyasmā  puṇṇo yena bhagavā tenupasaṅkami .pe.
Ekamantaṃ    nisinno    kho   āyasmā   puṇṇo   bhagavantaṃ   etadavoca
sādhu   me   bhante   bhagavā  saṅkhittena  dhammaṃ  desetu  yamahaṃ  bhagavato
dhammaṃ    sutvā    eko   vūpakaṭṭho   appamatto   ātāpī   pahitatto
vihareyyanti   .   santi   kho   puṇṇa   cakkhuviññeyyā   rūpā   iṭṭhā
kantā    manāpā    piyarūpā   kāmūpasañhitā   rajaniyā   tañce   bhikkhu
abhinandati    abhivadati    ajjhosāya    tiṭṭhati    tassa   taṃ   abhinandato
abhivadato    ajjhosāya    tiṭṭhato    uppajjati    nandi    nandisamudayā
dukkhasamudayo   puṇṇāti  vadāmi  .pe.  santi  kho  puṇṇa  jivhāviññeyyā
rasā      .pe.      santi      kho      puṇṇa      manoviññeyyā
dhammā    iṭṭhā   kantā   manāpā   piyarūpā   kāmūpasañhitā   rajaniyā
@Footnote: 1 Sī. pabbaviciraṃ. Yu. pubbavijjhanaṃ .   2 Ma. Yu. itisaddo natthi. 3 Ma. Yu.
@tañca.
Tañca    bhikkhu    abhinandati   abhivadati   ajjhosāya   tiṭṭhati   tassa   taṃ
abhinandato     abhivadato    ajjhosāya    tiṭṭhato    uppajjati    nandi
nandisamudayā dukkhasamudayo puṇṇāti vadāmi.
     [113]  Santi  [1]-  kho  puṇṇa cakkhuviññeyyā rūpā iṭṭhā kantā
manāpā   piyarūpā   kāmūpasañhitā   rajaniyā   tañce   bhikkhu  nābhinandati
nābhivadati   nājjhosāya   tiṭṭhati   tassa   taṃ   anabhinandato   anabhivadato
anajjhosāya    tiṭṭhato    nirujjhati    nandi   nandinirodhā   dukkhanirodho
puṇṇāti    vadāmi    .pe.   santi   ca   kho   puṇṇa   manoviññeyyā
dhammā    iṭṭhā   kantā   manāpā   piyarūpā   kāmūpasañhitā   rajaniyā
tañce   bhikkhu   nābhinandati   nābhivadati   nājjhosāya   tiṭṭhati  tassa  taṃ
anabhinandato    anabhivadato    anajjhosāya    tiṭṭhato    nirujjhati   nandi
nandinirodhā   dukkhanirodho   puṇṇāti   vadāmi   .   iminā   tvaṃ  puṇṇa
ārakā so imasmā dhammavinayāti.
     [114]  Evaṃ  vutte  aññataro  bhikkhu bhagavantaṃ etadavoca etthāhaṃ
bhante   anassāsaṃ   ahaṃ   hi   bhante   channaṃ   phassāyatanānaṃ  samudayañca
atthaṅgamañca      assādañca     ādīnavañca     nissaraṇañca     yathābhūtaṃ
nappajānāmīti  .  taṃ  kiṃ  maññasi  bhikkhu  .  cakkhuṃ  netaṃ  mama nesohamasmi
na   meso   attāti   samanupassasīti   .  evaṃ  bhante  .  sādhu  bhikkhu
ettha   ca   te   bhikkhu   cakkhuṃ   netaṃ   mama  nesohamasmi  na  meso
attāti     evametaṃ    yathābhūtaṃ    sammappaññāya    sudiṭṭhaṃ    bhavissati
@Footnote: 1 Yu. ca.
Evante   etaṃ   paṭhamaṃ  phassāyatanaṃ  pahīnaṃ  bhavissati  āyatiṃ  apunabbhavāya
.pe.    jivhaṃ    netaṃ    mama    nesohamasmi   na   meso   attāti
samanupassasīti  .  evaṃ  bhante  .  sādhu  bhikkhu  tattha  te  bhikkhu  jivhā
netaṃ   mama   nesohamasmi   na   meso   attāti   evametaṃ   yathābhūtaṃ
sammappaññāya   sudiṭṭhaṃ   bhavissati   evaṃ   te  etaṃ  catutthaṃ  phassāyatanaṃ
pahīnaṃ    bhavissati    āyatiṃ    apunabbhavāya   .pe.   manaṃ   netaṃ   mama
nesohamasmi   na   meso   attāti   samanupassasīti   .   evaṃ   bhante
.pe.    sādhu    puṇṇa    mayā    saṅkhittena   ovādena   ovadito
katamasmiṃ   janapade   viharissasīti   .   atthi   bhante  sunāparanto  nāma
janapado tatthāhaṃ viharissāmīti.
     [115]   Caṇḍā   kho   puṇṇa   sunāparantakā   manussā   pharusā
kho   puṇṇa   sunāparantakā  manussā  sace  taṃ  1-  puṇṇa  sunāparantakā
manussā    akkosissanti    paribhāsissanti    tatra   te   puṇṇa   kinti
bhavissatīti   .   sace   maṃ  bhante  sunāparantakā  manussā  akkosissanti
paribhāsissanti   tatra  me  evaṃ  bhavissati  bhaddakā  vatime  sunāparantakā
manussā    subhaddakā   vatime   sunāparantakā   manussā   yaṃ   maṃ   2-
nayime    pāṇinā    pahāraṃ    dentīti   evamettha   bhagavā   bhavissati
evamettha   sugata   bhavissatīti   .  sace  pana  te  puṇṇa  sunāparantakā
manussā   pāṇinā   pahāraṃ   dassanti   tatra   pana   te   puṇṇa  kinti
bhavissatīti   .   sace  me  3-  bhante  sunāparantakā  manussā  pāṇinā
@Footnote: 1 Yu. tvaṃ .   2 Ma. me. sabbattha īdisameva .   3 Ma. Yu. maṃ.
Pahāraṃ    dassanti    tatra    me   evaṃ   bhavissati   bhaddakā   vatime
sunāparantakā    manussā    subhaddakā   vatime   sunāparantakā   manussā
yaṃ  maṃ  nayime  leṇḍunā  1-  pahāraṃ  dentīti  evamettha bhagavā bhavissati
evamettha sugata bhavissatīti.
     {115.1}  Sace  pana  te  puṇṇa  sunāparantakā  manussā leṇḍunā
pahāraṃ  dassanti  tatra  pana  te  puṇṇa  kinti bhavissatīti. Sace me bhante
sunāparantakā   manussā   leṇḍunā   pahāraṃ   dassanti  tatra  me  evaṃ
bhavissati   bhaddakā   vatime   sunāparantakā   manussā   subhaddakā  vatime
sunāparantakā   manussā   yaṃ   maṃ   nayime   daṇḍena   pahāraṃ   dentīti
evamettha   bhagavā  bhavissati  evamettha  sugata  bhavissatīti  .  sace  pana
te   puṇṇa   sunāparantakā   manussā   daṇḍena   pahāraṃ  dassanti  tatra
pana   te   puṇṇa  kinti  bhavissatīti  .  sace  me  bhante  sunāparantakā
manussā   daṇḍena   pahāraṃ  dassanti  tatra  me  evaṃ  bhavissati  bhaddakā
vatime    sunāparantakā    manussā    subhaddakā   vatime   sunāparantakā
manussā   yaṃ   maṃ   nayime  satthena  pahāraṃ  dentīti  evamettha  bhagavā
bhavissati evamettha sugata bhavissatīti.
     {115.2}  Sace  pana  te  puṇṇa  sunāparantakā  manussā  satthena
pahāraṃ    dassanti    tatra   pana   te   puṇṇa   kinti   bhavissatīti  .
Sace   me   bhante   sunāparantakā   manussā  satthena  pahāraṃ  dassanti
tatra    me    evaṃ    bhavissati    bhaddakā    vatime    sunāparantakā
manussā    subhaddakā    vatime    sunāparantakā    manussā    yaṃ    maṃ
@Footnote: 1 Ma. Yu. leḍḍunā. evamuparipi.
Nayime   tiṇhena   satthena   jīvitā   voropentīti   evamettha  bhagavā
bhavissati evamettha sugata bhavissatīti.
     [116]  Sace  pana  te  1-  puṇṇa  sunāparantakā manussā tiṇhena
satthena    jīvitā    voropessanti   tatra   pana   te   puṇṇa   kinti
bhavissatīti   .   sace  me  2-  bhante  sunāparantakā  manussā  tiṇhena
satthena   jīvitā   voropessanti   tatra   me   evaṃ   bhavissati  santi
kho   tassa   bhagavato   sāvakā   kāyena  ca  jīvitena  ca  aṭṭiyamānā
harāyamānā    jigucchamānā    satthahārakaṃ   pariyesanti   taṃ   me   idaṃ
pariyiṭṭhaññeva    satthahārakaṃ    laddhanti    evamettha   bhagavā   bhavissati
evamettha   sugata  bhavissatīti  .  sādhu  sādhu  puṇṇa  sikkhissasi  3-  tvaṃ
puṇṇa    iminā    damūpasamena    samannāgato    sunāparantasmiṃ   janapade
vatthuṃ yassadāni tvaṃ puṇṇa kālaṃ maññasīti.
     [117]  Atha  kho  āyasmā  puṇṇo  bhagavato  bhāsitaṃ  abhinanditvā
anumoditvā   uṭṭhāyāsanā   bhagavantaṃ   abhivādetvā   padakkhiṇaṃ   katvā
senāsanaṃ   saṃsāmetvā   pattacīvaraṃ  ādāya  yena  sunāparanto  janapado
tena   cārikaṃ  pakkāmi  anupubbena  cārikaṃ  caramāno  yena  sunāparanto
janapado  tadavasari  .  tatra  sudaṃ  āyasmā  puṇṇo  sunāparantasmiṃ janapade
viharati  .  atha  kho  āyasmā  puṇṇo  teneva antaravassena pañcamattāni
upāsakasatāni   paṭidesesi   4-   [5]-  teneva  antaravassena  tisso
@Footnote: 1 Yu. tavaṃ .    2 Yu. maṃ .   3 Ma. sakkhissasi kho. Yu. sakkhasi kho.
@4 Sī. Yu. paṭipādesi. Ma. paṭivedesi .   5 Ma. tenevantaravassena pañcamattāni
@upāsikāsatāni paṭivedesi.
Vijjā   sacchākāsi   teneva   antaravassena   parinibbāyi  .  atha  kho
sambahulā    bhikkhū   yena   bhagavā   tenupasaṅkamiṃsu   ekamantaṃ   nisinnā
kho   te   bhikkhū   bhagavantaṃ  etadavocuṃ  yo  so  bhante  puṇṇo  nāma
kulaputto   bhagavatā   saṅkhittena   ovādena   ovadito  so  kālakato
tassa   kā   gati   ko   abhisamparāyoti   .  paṇḍito  bhikkhave  puṇṇo
kulaputto  ahosi  1-  saccavādī  2-  dhammassānudhammaṃ  na  ca dhammādhikaraṇaṃ
vihesesi parinibbuto bhikkhave puṇṇo kulaputtoti. Pañcamaṃ.
     [118]  Atha  kho  āyasmā bāhiyo yena bhagavā tenupasaṅkami .pe.
Ekamantaṃ    nisinno   kho   āyasmā   bāhiyo   bhagavantaṃ   etadavoca
sādhu   me   bhante   bhagavā  saṅkhittena  dhammaṃ  desetu  yamahaṃ  bhagavato
dhammaṃ    sutvā    eko   vūpakaṭṭho   appamatto   ātāpī   pahitatto
vihareyyanti.
     {118.1}  Taṃ  kiṃ  maññasi  bāhiya  cakkhuṃ  niccaṃ  vā aniccaṃ vāti.
Aniccaṃ  bhante  .  yaṃ  panāniccaṃ  dukkhaṃ  vā taṃ sukhaṃ vāti. Dukkhaṃ bhante.
Yaṃ   panāniccaṃ  dukkhaṃ  vipariṇāmadhammaṃ  kallaṃ  nu  taṃ  samanupassituṃ  etaṃ  mama
esohamasmi  eso  me  attāti  .  no hetaṃ bhante. Rūpā niccā vā
aniccā  vāti  .  aniccā  bhante  .  cakkhuviññāṇaṃ  cakkhusamphasso .pe.
Yampidaṃ   cakkhusamphassapaccayā   uppajjati   vedayitaṃ   sukhaṃ  vā  dukkhaṃ  vā
adukkhamasukhaṃ  vā  tampi  niccaṃ  vā  aniccaṃ  vāti  .  aniccaṃ  bhante. Yaṃ
panāniccaṃ dukkhaṃ vā taṃ sukhaṃ vāti.
     {118.2}  Dukkhaṃ  bhante  .  yaṃ  panāniccaṃ dukkhaṃ vipariṇāmadhammaṃ kallaṃ
@Footnote: 1 Yu. ahosi paccapādi dhammassa cāndhammaṃ na ca maṃ dhammādhikaraṇaṃ vihesesi.
@2 Ma. paccapādi dhammassānudhammaṃ na ca maṃ dhammādhikaraṇaṃ viheṭhesi.
Nu   taṃ   samanupassituṃ   etaṃ  mama  esohamasmi  eso  me  attāti .
No  hetaṃ  bhante  .  evaṃ  passaṃ  bāhiya  sutavā  ariyasāvako cakkhusmiṃpi
nibbindati    cakkhuviññāṇepi    nibbindati    cakkhusamphassepi    nibbindati
.pe.   yampidaṃ   manosamphassapaccayā  uppajjati  vedayitaṃ  sukhaṃ  vā  dukkhaṃ
vā   adukkhamasukhaṃ   vā   tasmiṃpi   nibbindati   nibbindaṃ  virajjati  virāgā
vimuccati   .   vimuttasmiṃ   vimuttamiti  ñāṇaṃ  hoti  .  khīṇā  jāti  vusitaṃ
brahmacariyaṃ kataṃ karaṇīyaṃ nāparaṃ itthattāyāti pajānātīti.
     [119]  Atha  kho  āyasmā  bāhiyo  bhagavato  bhāsitaṃ abhinanditvā
anumoditvā   uṭṭhāyāsanā   bhagavantaṃ   abhivādetvā   padakkhiṇaṃ   katvā
pakkāmi   .  atha  kho  āyasmā  bāhiyo  eko  vūpakaṭṭho  appamatto
ātāpī   pahitatto   viharanto   na   cirasseva   yassatthāya   kulaputtā
sammadeva      agārasmā      anagāriyaṃ      pabbajanti      tadanuttaraṃ
brahmacariyapariyosānaṃ   diṭṭhe   va   dhamme   sayaṃ   abhiññā   sacchikatvā
upasampajja   viharati   1-   khīṇā   jāti  vusitaṃ  brahmacariyaṃ  kataṃ  karaṇīyaṃ
nāparaṃ    itthattāyāti    abbhaññāsi   .   aññataro   ca   panāyasmā
bāhiyo arahataṃ ahosīti. Chaṭṭhaṃ.
     [120]  Ejā  bhikkhave  rogo  ejā  gaṇḍo  ejā  sallaṃ .
Tasmā   tiha   bhikkhave  tathāgato  anejo  viharati  vītasallo  .  tasmā
tiha  bhikkhave  bhikkhu  cepi  ākaṅkheyya anejo vihareyyaṃ 2- vītasalloti.
Cakkhuṃ   na   maññeyya   cakkhusmiṃ   na   maññeyya  cakkhuto  na  maññeyya
@Footnote: 1 Ma. Yu. sabbattha vihāsi .  2 Yu. vihareyya. evamuparipi.
Cakkhuṃ   meti   na   maññeyya  rūpe  na  maññeyya  rūpesu  na  maññeyya
rūpato    na    maññeyya   rūpā   meti   na   maññeyya   cakkhuviññāṇaṃ
na     maññeyya    cakkhuviññāṇasmiṃ    na    maññeyya    cakkhuviññāṇato
na    maññeyya    cakkhuviññāṇaṃ    meti    na   maññeyya   cakkhusamphassaṃ
na     maññeyya    cakkhusamphassasmiṃ    na    maññeyya    cakkhusamphassato
na  maññeyya  cakkhusamphasso  meti  na  maññeyya yampidaṃ cakkhusamphassapaccayā
uppajjati    vedayitaṃ    sukhaṃ    vā    dukkhaṃ    vā   adukkhamasukhaṃ   vā
tampi   na   maññeyya   tasmiṃpi   na   maññeyya   tatopi   na  maññeyya
tammeti na maññeyya.
     {120.1}  Sotaṃ  na  maññeyya  .  ghānaṃ  na  maññeyya  .  jivhaṃ
na    maññeyya    jivhāya   na   maññeyya   jivhāto   na   maññeyya
jivhā    meti   na   maññeyya   rase   na   maññeyya   jivhāviññāṇaṃ
na   maññeyya   jivhāsamphassaṃ  na  maññeyya  yampidaṃ  jivhāsamphassapaccayā
uppajjati   vedayitaṃ   sukhaṃ   vā   dukkhaṃ   vā   adukkhamasukhaṃ   vā  tampi
na   maññeyya   tasmiṃpi   na   maññeyya   tatopi  na  maññeyya  tammeti
na maññeyya.
     {120.2}    Kāyaṃ    na   maññeyya   .   manaṃ   na   maññeyya
manasmiṃ    na    maññeyya    manato    na    maññeyya    mano   meti
na    maññeyya    dhamme    na   maññeyya   manoviññāṇaṃ   manosamphassaṃ
yampidaṃ   manosamphassapaccayā   uppajjati   vedayitaṃ   sukhaṃ  vā  dukkhaṃ  vā
adukkhamasukhaṃ   vā   tampi   na   maññeyya   tasmiṃpi  na  maññeyya  tatopi
na    maññeyya   tammeti   na   maññeyya   .   sabbaṃ   na   maññeyya
Sabbasmiṃ    na    maññeyya    sabbato    na   maññeyya   sabbaṃ   meti
na  maññeyya  .  so  evaṃ  amaññamāno  na  kiñci  1- loke upādiyati
anupādiyaṃ    na    paritassati    aparitassaṃ    paccattaññeva   parinibbāyati
khīṇā   jāti   vusitaṃ   brahmacariyaṃ   kataṃ   karaṇīyaṃ   nāparaṃ  itthattāyāti
pajānātīti.
     [121]  Ejā  bhikkhave  rogo ejā gaṇḍo ejā sallaṃ. Tasmā
tiha  bhikkhave  tathāgato  anejo  viharati  vītasallo . Tasmā tiha bhikkhave
bhikkhu cepi ākaṅkheyya anejo vihareyyaṃ vītasalloti. Sattamaṃ.
     [122]   Cakkhuṃ   na   maññeyya   cakkhusmiṃ  na  maññeyya  cakkhuto
na  maññeyya  cakkhuṃ  meti  na  maññeyya  rūpe  na  maññeyya cakkhuviññāṇaṃ
cakkhusamphassaṃ        yampidaṃ        cakkhusamphassapaccayā        uppajjati
vedayitaṃ   sukhaṃ   vā   dukkhaṃ   vā  adukkhamasukhaṃ  vā  tampi  na  maññeyya
tasmiṃpi   na   maññeyya  tatopi  na  maññeyya  tammeti  na  maññeyya .
Yaṃ   hi   bhikkhave   maññati   yasmiṃ   maññati   yato   maññati   yaṃ  meti
maññati     tato    taṃ    hoti    aññathā    aññathābhāvī    bhavasatto
loko bhavameva abhinandati .pe.
     {122.1}   Jivhaṃ  na  maññeyya  jivhāya  na  maññeyya  jivhāto
na  maññeyya  jivhā  meti  na  maññeyya  rase na maññeyya jivhāviññāṇaṃ
jivhāsamphassaṃ   yampidaṃ   jivhāsamphassapaccayā   uppajjati    vedayitaṃ  sukhaṃ
vā  dukkhaṃ  vā  adukkhamasukhaṃ  vā  tampi  na  maññeyya  tasmiṃpi na maññeyya
@Footnote: 1 Ma. Yu. kiñcipi.
Tatopi   na   maññeyya   tammeti   na   maññeyya   .  yaṃ  hi  bhikkhave
maññati     yasmiṃ    maññati    yato    maññati    yaṃ    meti    maññati
tato     taṃ    hoti    aññathā    aññathābhāvī    bhavasatto    loko
bhavameva abhinandati .pe.
     {122.2}   Manaṃ   na   maññeyya   manasmiṃ   na  maññeyya  manato
na   maññeyya   mano   meti   na   maññeyya   dhamme   na   maññeyya
manoviññāṇaṃ        manosamphassaṃ       yampidaṃ       manosamphassapaccayā
uppajjati   vedayitaṃ   sukhaṃ   vā   dukkhaṃ   vā   adukkhamasukhaṃ   vā  tampi
na   maññeyya   tasmiṃpi   na   maññeyya   tatopi  na  maññeyya  tammeti
na   maññeyya   .   yaṃ   hi   bhikkhave   maññati   yasmiṃ   maññati  yato
maññati    yammeti   maññati   tato   taṃ   hoti   aññathā   aññathābhāvī
bhavasatto loko bhavameva abhinandati.
     {122.3}  Yāvatā  bhikkhave  khandhadhātuāyatanā  tampi  na maññeyya
tasmiṃpi   na  maññeyya  tatopi  na  maññeyya  taṃ  meti  na  maññeyya .
So  evaṃ  amaññamāno  na  kiñci  loke  upādiyati anupādiyaṃ na paritassati
aparitassaṃ   paccattaññeva   parinibbāyati   khīṇā   jāti  vusitaṃ  brahmacariyaṃ
kataṃ karaṇīyaṃ nāparaṃ itthattāyāti pajānātīti. Aṭṭhamaṃ.
     [123]  Dvayaṃ  vo  bhikkhave  desissāmi  .  taṃ suṇātha. Kiñca 1-
bhikkhave   dvayaṃ   cakkhuñceva   rūpā   ca   sotañca   2-   saddā   ca
ghānañca   gandhā   ca   jivhā   ca   rasā   ca  kāyo  ca  phoṭṭhabbā
@Footnote: 1 Yu. kiñci. 2 Ma. Yu. sotañceva ... ghānañceva ... jivhāceva ... manoceva.
Ca   mano   ca   dhammā   ca   idaṃ   vuccati   bhikkhave   dvayaṃ  .  yo
bhikkhave   evaṃ   vadeyya   ahametaṃ   dvayaṃ   paccakkhāya   aññaṃ   dvayaṃ
paññapessāmīti   .   tassa   vācā   vatthu   devassa   puṭṭho   ca  na
sampāyeyya   uttariṃ   ca   vighātaṃ  āpajjeyya  .  taṃ  kissa  hetu .
Yathā taṃ bhikkhave avisayasminti. Navamaṃ.
     [124]   Dvayaṃ   bhikkhave   paṭicca   viññāṇaṃ  sambhoti  .  kathañca
bhikkhave    dvayaṃ    paṭicca   viññāṇaṃ   sambhoti   .   cakkhuñca   paṭicca
rūpe    ca    uppajjati    cakkhuviññāṇaṃ    cakkhuṃ    aniccaṃ    vipariṇāmi
aññathābhāvi    rūpā   aniccā   vipariṇāmino   aññathābhāvino   itthetaṃ
dvayaṃ    calañceva    byādhañca   1-   aniccaṃ   vipariṇāmi   aññathābhāvi
cakkhuviññāṇaṃ   aniccaṃ   vipariṇāmi   aññathābhāvi   .   yopi  hetu  yopi
paccayo    cakkhuviññāṇassa   uppādāya   sopi   hetu   sopi   paccayo
anicco    vipariṇāmī   aññathābhāvī   .   aniccaṃ   kho   pana   bhikkhave
paccayaṃ    paṭicca   uppannaṃ   cakkhuviññāṇaṃ   kuto   niccaṃ   bhavissati  .
Yo   2-   kho   bhikkhave   imesaṃ   tiṇṇaṃ  dhammānaṃ  saṅgati  sannipāto
samavāyo ayaṃ vuccati bhikkhave cakkhusamphasso.
     [125]  Cakkhusamphassopi  anicco  vipariṇāmī  aññathābhāvī  .  yopi
hetu   yopi   paccayo   cakkhusamphassassa   uppādāya  sopi  hetu  sopi
paccayo   anicco  vipariṇāmī  aññathābhāvī  .  aniccaṃ  kho  pana  bhikkhave
paccayaṃ   paṭicca   uppanno   cakkhusamphasso   kuto   nicco  bhavissati .
@Footnote: 1 Ma. byathañca. Yu. byabyañca. evamuparipi .   2 Ma. Yu. yā. evamuparipi.
Phuṭṭho  bhikkhave  vedeti  phuṭṭho  ceteti  phuṭṭho  sañjānāti  itthetepi
dhammā  calā  ceva  byādhā  1-  ca  aniccā vipariṇāmino aññathābhāvino
.pe.
     {125.1}   Jivhañca   paṭicca   rase  ca  uppajjati  jivhāviññāṇaṃ
jivhā   aniccā   vipariṇāmī   aññathābhāvī   rasā  aniccā  vipariṇāmino
aññathābhāvino   itthetaṃ   dvayaṃ   calañceva  byādhañca  aniccaṃ  vipariṇāmi
aññathābhāvi    jivhāviññāṇaṃ    aniccaṃ    vipariṇāmi    aññathābhāvi  .
Yopi     hetu     yopi     paccayo    jivhāviññāṇassa    uppādāya
sopi   hetu   sopi   paccayo   anicco   vipariṇāmī   aññathābhāvī  .
Aniccaṃ   kho   pana   bhikkhave   paccayaṃ   paṭicca   uppannaṃ  jivhāviññāṇaṃ
kuto   niccaṃ   bhavissati   .   yo  kho  bhikkhave  imesaṃ  tiṇṇaṃ  dhammānaṃ
saṅgati sannipāto samavāyo ayaṃ vuccati bhikkhave jivhāsamphasso.
     [126]  Jivhāsamphassopi  anicco  vipariṇāmī  aññathābhāvī . Yopi
hetu   yopi   paccayo   jivhāsamphassassa  uppādāya  sopi  hetu  sopi
paccayo    anicco   vipariṇāmī   aññathābhāvī   .   aniccaṃ   kho   pana
bhikkhave    paccayaṃ   paṭicca   uppanno   jivhāsamphasso   kuto   nicco
bhavissati    .   phuṭṭho   bhikkhave   vedeti   phuṭṭho   ceteti   phuṭṭho
sañjānāti   itthetepi   dhammā   calā   ceva   byādhā   ca  aniccā
vipariṇāmino aññathābhāvino .pe.
     {126.1}   Manañca   paṭicca   dhamme   ca  uppajjati  manoviññāṇaṃ
mano     anicco     vipariṇāmī     aññathābhāvī     dhammā    aniccā
vipariṇāmino          aññathābhāvino          itthetaṃ         dvayaṃ
@Footnote: 1 Ma. byathā. Yu. byayā.
Calañceva       byādhañca      aniccaṃ      vipariṇāmi      aññathābhāvi
manoviññāṇaṃ   aniccaṃ   vipariṇāmi   aññathābhāvi   .   yopi  hetu  yopi
paccayo    manoviññāṇassa   uppādāya   sopi   hetu   sopi   paccayo
anicco    vipariṇāmī   aññathābhāvī   .   aniccaṃ   kho   pana   bhikkhave
paccayaṃ    paṭicca   uppannaṃ   manoviññāṇaṃ   kuto   niccaṃ   bhavissati  .
Yo    kho    bhikkhave   imesaṃ   tiṇṇaṃ   dhammānaṃ   saṅgati   sannipāto
samavāyo ayaṃ vuccati bhikkhave 1- manosamphasso.
     [127]   Manosamphassopi   anicco   vipariṇāmī   aññathābhāvī  .
Yopi   hetu   yopi   paccayo   manosamphassassa  uppādāya  sopi  hetu
sopi   paccayo   anicco   vipariṇāmī  aññathābhāvī  .  aniccaṃ  kho  pana
bhikkhave    paccayaṃ    paṭicca   uppanno   manosamphasso   kuto   nicco
bhavissati    .   phuṭṭho   bhikkhave   vedeti   phuṭṭho   ceteti   phuṭṭho
sañjānāti   itthetepi   dhammā   calā   ceva   byādhā   ca  aniccā
vipariṇāmino    aññathābhāvino    .    evaṃ   bhikkhave   dvayaṃ   paṭicca
manoviññāṇaṃ sambhotīti. Dasamaṃ.
                    Channavaggo catuttho.
                        Tassuddānaṃ
         palokasuññā saṅkhittaṃ     channo puṇṇo ca bāhiyo
         ejena ca dve vuttā         dvayehi apare dveti.
                        -------
@Footnote: 1 Ma. Yu. ayaṃ pāṭho natthi.
     [128]  Chayime  bhikkhave  phassāyatanā  adantā  aguttā  arakkhitā
asaṃvutā   dukkhādhivāhā   honti   .   katame   cha   .  cakkhuṃ  bhikkhave
phassāyatanaṃ    adantaṃ    aguttaṃ   arakkhitaṃ   asaṃvutaṃ   dukkhādhivāhaṃ   hoti
.pe.    jivhā    bhikkhave    phassāyatanaṃ    adantaṃ   aguttaṃ   arakkhitaṃ
asaṃvutaṃ    dukkhādhivāhaṃ    hoti    .pe.   mano   bhikkhave   phassāyatanaṃ
adantaṃ   aguttaṃ   arakkhitaṃ   asaṃvutaṃ   dukkhādhivāhaṃ   hoti  .  ime  kho
bhikkhave    cha    phassāyatanā   adantā   aguttā   arakkhitā   asaṃvutā
dukkhādhivāhā honti.
     [129]  Chayime  bhikkhave  phassāyatanā  sudantā  suguttā  surakkhitā
susaṃvutā  sukhādhivāhā  honti  .  katame  cha  .  cakkhuṃ bhikkhave phassāyatanaṃ
sudantaṃ   suguttaṃ   surakkhitaṃ   susaṃvutaṃ   sukhādhivāhaṃ   hoti   .pe.  jivhā
bhikkhave    phassāyatanaṃ   sudantaṃ   suguttaṃ   surakkhitaṃ   susaṃvutaṃ   sukhādhivāhaṃ
hoti   .pe.   mano   bhikkhave   phassāyatanaṃ   sudantaṃ   suguttaṃ  surakkhitaṃ
susaṃvutaṃ   sukhādhivāhaṃ   hoti   .   ime   kho  bhikkhave  cha  phassāyatanā
sudantā    suguttā    surakkhitā   susaṃvutā   sukhādhivāhā   hontīti  .
Idamavoca bhagavā .pe. Etadavoca satthā
     [130] Chaḷeva 1- phassāyatanāni bhikkhave 2- asaṃvuto yattha dukkhaṃ nigacchati
        tesañca ye saṃvaraṇaṃ avedisuṃ 3-       saddhā dutiyā viharantānavassutā.
        Disvāna rūpāni manoramāni             athopi disvā amanoramāni
@Footnote: 1 Ma. saḷeva .    2 Ma. Yu. bhikkhavo .     3 Yu. avediṃsu.
        Manorame rāgapathaṃ vinodaye             na cāppiyammeti manaṃ padosaye.
        Saddañca sutvā dutiyaṃ piyāppiyaṃ    piyamhi saddena samucchito siyā
        atho 1- piye dosagataṃ vinodaye       na cāppiyammeti manaṃ padosaye.
        Gandhañca ghatvā surabhiṃ manoramaṃ        athopi ghatvā asuciṃ akantiyaṃ
        akantiyasmiṃ paṭighaṃ vinodaye            chandānunīto na ca kantiye siyā.
        Rasañca bhotvā paritaṃ ca sādu 2-      athopi bhotvā na asādumekadā
        sāduṃ rasaṃ nājjhosāya bhuñjati 3-   virodhamāsādu 4- suno padaṃsaye.
        Phassena phuṭṭho na sukhena majjhe 5-   dukkhena phuṭṭhopi na sampavedhe
        phassadvayaṃ sukhadukkhaṃ 6- upekkhe 7-  anānuruddho aviruddha kenaci.
        Papañcasaññā itarītarā narā     papañcayantā upayanti saññino
        manomayaṃ gehasitañca sabbaṃ           panujja nekkhammasitaṃ hi 8- iriyati 9-.
        Evaṃ mano chassu yadā subhāvito      phuṭṭhassa cittaṃ na vikampate kvaci
te  rāgadosaṃ  10-  hi 8- abhibhuyya bhikkhavo bhavatha jātimaraṇassa pāragāti.
Paṭhamaṃ.
     [131]  Atha  kho  āyasmā     mālukyaputto  ātāpī  pahitatto
yena   bhagavā   tenupasaṅkami   .pe.  ekamantaṃ  nisinno  kho  āyasmā
mālukyaputto  bhagavantaṃ  etadavoca  sādhu  me  bhante  bhagavā  saṅkhittena
dhammaṃ    desetu   yamahaṃ   bhagavato   dhammaṃ   sutvā   eko   vūpakaṭṭho
@Footnote: 1 Ma. athoppiye. Yu. athappiye .   2 Ma. rasañca bhotvāna asāditañca sāduṃ.
@Yu. rasañca bhotvā sāditajhca sāduñca .   3 Ma. bhuñje.
@4 Ma. virodhamāsādusu .... Yu. virodhamāsādūsu ... .   5 Ma. Yu. majje.
@6 Ma. Yu. sukhadukkhe .   7 Yu. upekkho. 8 Ma. Yu. hisaddo natthi.
@9 Ma. Yu. irīyati. 10 Ma. Yu. rāgadose.
Appamatto     ātāpī    pahitatto    vihareyyanti    .    etthadāni
mālukyaputta   kiṃ  dahare  bhikkhū  vakkhāmi  1-  yatra  hi  nāma  tvaṃ  2-
jiṇṇo     vuḍḍho     3-     mahallako    addhagato    vayoanuppatto
saṅkhittena ovādaṃ yācasīti.
     [132]  Kiñcāpihaṃ  4-  bhante  jiṇṇo  vuḍḍho  mahallako addhagato
vayoanuppatto   .   desetu   me   bhante   bhagavā  saṅkhittena  dhammaṃ
desetu    sugato    saṅkhittena    dhammaṃ   appeva   nāmāhaṃ   bhagavato
bhāsitassa   atthaṃ   ājāneyyaṃ   appeva   nāmāhaṃ   bhagavato  bhāsitassa
dāyādo assanti.
     {132.1}  Taṃ  kiṃ  maññasi  mālukyaputta ye te cakkhuviññeyyā rūpā
adiṭṭhā  adiṭṭhapubbā  na  ca  passi  na  ca te hoti passeyyanti atthi te
tattha  chando  vā  rāgo  vā  pemaṃ  vāti. No hetaṃ bhante. Ye te
sotaviññeyyā  saddā  assutā  assutapubbā  na  ca  suṇāsi  na  ca  te
hoti  suṇeyyanti  atthi  te  tattha chando vā rāgo vā pemaṃ vāti. No
hetaṃ  bhante  .  ye  te  ghānaviññeyyā  gandhā aghāyitā aghāyitapubbā
na  ca  ghāyasi  na  ca  te hoti ghāyeyyanti atthi te tattha .pe. Ye te
jivhāviññeyyā   rasā   asāyitā  asāyitapubbā  na  ca  sāyasi  na  ca
te  hoti  sāyeyyanti  atthi  te  tattha  .pe.  ye te kāyaviññeyyā
phoṭṭhabbā   asamphuṭṭhā  asamphuṭṭhapubbā  na  ca  phussi  na  ca  te  hoti
phuseyyanti    atthi   te   tattha   .pe.   ye   te   manoviññeyyā
@Footnote: 1 Ma. Yu. vakkhāma .   2 Ma. Yu. bhikkhu .   3 Ma. vuddho. evamuparipi.
@4 Ma. kiñcāpāhaṃ. Yu. kiñcāpahaṃ.
Dhammā    aviññātā    aviññātapubbā    na   ca   vijānāsi   na   ca
te   hoti   vijāneyyanti   atthi  te  tattha  chando  vā  rāgo  vā
pemaṃ vāti. No hetaṃ bhante.
     [133]   Ettha   ca   te   mālukyaputta  diṭṭhasutamutaviññātabbesu
dhammesu    diṭṭhe    diṭṭhamattaṃ    bhavissati    sute   sutamattaṃ   bhavissati
mute    mutamattaṃ    bhavissati    viññāte    viññātamattaṃ   bhavissati  .
Yato    kho    te    mālukyaputta    diṭṭhasutamutaviññātabbesu   dhammesu
diṭṭhe   diṭṭhamattaṃ   bhavissati   sute   sutamattaṃ   bhavissati  mute  mutamattaṃ
bhavissati      viññāte     viññātamattaṃ     bhavissati     tato     tvaṃ
mālukyaputta   na   tena   yato  tvaṃ  mālukyaputta  na  tena  tato  tvaṃ
mālukyaputta   na   tattha   yato   tvaṃ   mālukyaputta   na   tattha  tato
tvaṃ   mālukyaputta   nevidha   na   huraṃ   na   ubhayamantarena  esevanto
dukkhassāti   .   imassa   khvāhaṃ   bhante   bhagavato   1-   saṅkhittena
bhāsitassa vitthārena atthaṃ ājānāmi.
     [134] Rūpaṃ disvā sati muṭṭhā       piyaṃ nimittaṃ manasikaroto
         sārattacitto vedeti             tañca ajjhosā 2- tiṭṭhati.
         Tassa vaḍḍhanti vedanā          anekā rūpasambhavā
         abhijjhā ca vihesā ca              cittamassūpahaññati
         evaṃ ācinato dukkhaṃ                ārā nibbāna vuccati.
         Saddaṃ sutvā sati muṭṭhā          piyaṃ nimittaṃ manasikaroto
         sārattacitto vedeti             tañca ajjhosā tiṭṭhati.
@Footnote: 1 Ma. Yu. bhagavatā .     2 Ma. Yu. ajjhosa. evamuparipi.
         Tassa vaḍḍhanti vedanā          anekā saddasambhavā
         abhijjhā ca vihesā ca              cittamassūpahaññati
         evaṃ ācinato dukkhaṃ               ārā nibbāna vuccati.
         Gandhaṃ ghātvā 1- sati muṭṭhā  piyaṃ nimittaṃ manasikaroto
         sārattacitto vedeti             tañca ajjhosā tiṭṭhati.
         Tassa vaḍḍhanti vedanā          anekā gandhasambhavā
         abhijjhā ca vihesā ca              cittamassūpahaññati
         evaṃ ācinato dukkhaṃ               ārā nibbāna vuccati.
         Rasaṃ bhotvā sati muṭṭhā           piyaṃ nimittaṃ manasikaroto
         sārattacitto vedeti             tañca ajjhosā tiṭṭhati.
         Tassa vaḍḍhanti vedanā          anekā rasasambhavā
                  .pe.                          ārā nibbāna vuccati.
         Phoṭṭhabbaṃ phussa sati muṭṭhā     piyaṃ nimittaṃ manasikaroto
         sārattacitto vedeti             tañca ajjhosā tiṭṭhati.
         Tassa vaḍḍhanti vedanā          anekā phoṭṭhabbasambhavā
                 .pe.                            ārā nibbāna vuccati.
         Dhammaṃ ñatvā sati muṭṭhā          piyaṃ nimittaṃ manasikaroto
         sārattacitto vedeti             tañca ajjhosā tiṭṭhati.
         Tassa vaḍḍhanti vedanā          anekā dhammasambhavā
         abhijjhā ca vihesā ca              cittamassūpahaññati
@Footnote: 1 Ma. ghatvā.
         Evaṃ ācinato dukkhaṃ               ārā nibbāna vuccati.
     [135] Na so rajjati rūpesu         rūpaṃ disvā paṭissato
         virattacitto vedeti               tañca nājjhosā tiṭṭhati.
         Yathāssa passato rūpaṃ              sevato cāpi vedanaṃ
         khiyyati no paciyati                   evaṃ so caratī sato
         evaṃ apacinato dukkhaṃ              santike nibbāna vuccati.
         Na so rajjati saddesu             saddaṃ sutvā paṭissato
         virattacitto vedeti                tañca nājjhosā tiṭṭhati.
         Yathāssa suṇato saddaṃ             sevato cāpi vedanaṃ
         khiyyati no paciyati                   evaṃ so caratī sato
         evaṃ apacinato dukkhaṃ              santike nibbāna vuccati.
         Na so rajjati gandhesu              gandhaṃ ghātvā paṭissato
         virattacitto vedeti               tañca nājjhosā tiṭṭhati.
         Yathāssa ghāyato gandhaṃ            sevato cāpi vedanaṃ
         khiyyati no paciyati                   evaṃ so caratī sato
         evaṃ apacinato dukkhaṃ              santike nibbāna vuccati.
         Na so rajjati rasesu                 rasaṃ bhotvā paṭissato
         virattacitto vedeti               tañca nājjhosā tiṭṭhati.
         Yathāssa sāyato rasaṃ               sevato cāpi vedanaṃ
                  .pe.                           santike nibbāna vuccati.
         Na so rajjati phassesu              phassaṃ phussa paṭissato
         virattacitto vedeti                tañca nājjhosā tiṭṭhati.
         Yathāssa phusato phassaṃ               sevato cāpi vedanaṃ
                    .pe.                         santike nibbāna vuccati.
         Na so rajjati dhammesu              dhammaṃ ñatvā paṭissato
         virattacitto vedeti                tañca nājjhosā tiṭṭhati.
         Yathāssa jānato dhammaṃ             sevato cāpi vedanaṃ
         khiyyati no paciyati                   evaṃ so caratī sato
         evaṃ apacinato dukkhaṃ               santike nibbāna vuccati.
Imassa   khvāhaṃ  bhante  bhagavatā  saṅkhittena  bhāsitassa  evaṃ  vitthārena
atthaṃ ājānāmīti.
     [136]   Sādhu   sādhu  mālukyaputta  sādhu  kho  tvaṃ  mālukyaputta
mayā saṅkhittena bhāsitassa vitthārena atthaṃ ājānāsi.
     [137] Rūpaṃ disvā sati muṭṭhā       piyaṃ nimittaṃ manasikaroto
         sārattacitto vedeti              tañca ajjhosā tiṭṭhati.
         Tassa vaḍḍhanti vedanā          anekā rūpasambhavā
         abhijjhā ca vihesā ca              cittamassūpahaññati
         evaṃ ācinato dukkhaṃ               ārā nibbāna vuccati .pe.
     [138] Na so rajjati dhammesu       dhammaṃ ñatvā paṭissato
         virattacitto vedeti               tañca nājjhosā tiṭṭhati.
         Yathāssa jānato dhammaṃ            sevato cāpi vedanaṃ
         khiyyati no paciyati                   evaṃ so caratī sato
         evaṃ apacinato dukkhaṃ .pe.     santike nibbāna vuccati 1-.
      Imassa   kho   mālukyaputta   mayā   saṅkhittena  bhāsitassa  evaṃ
vitthārena attho daṭṭhabboti.
     [139]   Atha   kho   āyasmā   mālukyaputto  bhagavato  bhāsitaṃ
abhinanditvā    anumoditvā    uṭṭhāyāsanā    bhagavantaṃ    abhivādetvā
padakkhiṇaṃ   katvā   pakkāmi   .   atha   kho   āyasmā   mālukyaputto
eko    vūpakaṭṭho    appamatto   ātāpī   pahitatto   virahanto   na
cirasseva    yassatthāya    kulaputtā   sammadeva   agārasmā   anagāriyaṃ
pabbajanti   tadanuttaraṃ   brahmacariyapariyosānaṃ   diṭṭhe   va   dhamme   sayaṃ
abhiññā    sacchikatvā    upasampajja    vihāsi    khīṇā    jāti   vusitaṃ
brahmacariyaṃ    kataṃ    karaṇīyaṃ    nāparaṃ   itthattāyāti   abbhaññāsi  .
Aññataro ca panāyasmā mālukyaputto arahataṃ ahosīti. Dutiyaṃ.
     [140]  Parihānadhammañca  vo  bhikkhave  desissāmi  aparihānadhammañca
cha   ca   abhibhāyatanāni   taṃ   suṇātha  .  kathañca  bhikkhave  parihānadhammo
hoti   .   idha   bhikkhave   bhikkhuno   cakkhunā  rūpaṃ  disvā  uppajjanti
pāpakā   akusalā   dhammā   sarasaṅkappā   saññojaniyā   tañce  [2]-
bhikkhu    adhivāseti    nappajahati    na    vinodeti    na   byantīkaroti
na   anabhāvaṃ   gameti   .   veditabbametaṃ  bhikkhave  bhikkhunā  parihāyāmi
@Footnote: 1 Ma. Yu. vuccatīti .      2 Yu. bhikkhave. evamīdisesu ṭhānesu.
Kusalehi dhammehi parihānaṃ hetaṃ vuttaṃ bhagavatāti .pe.
     {140.1}   Puna  caparaṃ  bhikkhave  bhikkhuno  jivhāya  rasaṃ  sāyitvā
uppajjanti   .pe.  puna  caparaṃ  bhikkhave  bhikkhuno  manasā  dhammaṃ  viññāya
uppajjanti    pāpakā    akusalā    dhammā   sarasaṅkappā   saññojaniyā
tañce   bhikkhu   adhivāseti  nappajahati  na  vinodeti  na  byantīkaroti  na
anabhāvaṃ  gameti  .  veditabbametaṃ  bhikkhave  bhikkhunā  parihāyāmi  kusalehi
dhammehi  .pe.  parihānaṃ  hetaṃ  vuttaṃ  bhagavatāti  .  evaṃ  kho  bhikkhave
parihānadhammo hoti.
     [141]   Kathañca  bhikkhave  aparihānadhammo  hoti  .  idha  bhikkhave
bhikkhuno   cakkhunā   rūpaṃ   disvā   uppajjanti  pāpakā  akusalā  dhammā
sarasaṅkappā   saññojaniyā   tañce  bhikkhu  nādhivāseti  pajahati  vinodeti
byantīkaroti   anabhāvaṃ   gameti   .   veditabbametaṃ   bhikkhave   bhikkhunā
na   parihāyāmi   kusalehi   dhammehi   aparihānaṃ   hetaṃ   vutaṃ  bhagavatāti
.pe.
     {141.1}   Puna  caparaṃ  bhikkhave  bhikkhuno  jivhāya  rasaṃ  sāyitvā
uppajjanti    .pe.   puna   caparaṃ   bhikkhave   bhikkhuno   manasā   dhammaṃ
viññāya     uppajjanti    pāpakā    akusalā    dhammā    sarasaṅkappā
saññojaniyā   tañce   bhikkhu  nādhivāseti  pajahati  vinodeti  byantīkaroti
anabhāvaṃ   gameti   .   veditabbametaṃ   bhikkhave  bhikkhunā  na  parihāyāmi
kusalehi   dhammehi   aparihānaṃ   hetaṃ   vuttaṃ   bhagavatāti  .  evaṃ  kho
bhikkhave aparihānadhammo hoti.
     [142]  Katamāni  ca  bhikkhave  cha  abhibhāyatanāni  .  idha  bhikkhave
bhikkhuno   cakkhunā   rūpaṃ   disvā   na   uppajjanti   pāpakā   akusalā
dhammā    sarasaṅkappā   saññojaniyā   veditabbametaṃ   bhikkhave   bhikkhunā
abhibhūtametaṃ    āyatanaṃ    abhibhāyatanaṃ   hetaṃ   vuttaṃ   bhagavatāti   .pe.
Puna   caparaṃ   bhikkhave   bhikkhuno   manasā  dhammaṃ  viññāya  na  uppajjanti
pāpakā    akusalā   dhammā   sarasaṅkappā   saññojaniyā   veditabbametaṃ
bhikkhave    bhikkhunā    abhibhūtametaṃ   āyatanaṃ   abhibhāyatanaṃ   hetaṃ   vuttaṃ
bhagavatāti. Imāni vuccanti bhikkhave cha abhibhāyatanānīti. Tatiyaṃ.
     [143]   Sāvatthīnidānaṃ   .pe.   pamādavihāriñca   vo   bhikkhave
desissāmi    appamādavihāriñca    taṃ    suṇātha   .   kathañca   bhikkhave
pamādavihārī   hoti   .   cakkhundriyaṃ  asaṃvutassa  bhikkhave  viharato  cittaṃ
byāsiccati    1-    cakkhuviññeyyesu   rūpesu   tassa   byāsittacittassa
pāmujjaṃ  na  hoti  pāmujje  asati  pīti  na  hoti pītiyā asati passaddhi na
hoti   passaddhiyā   asati   dukkhaṃ   viharati  dukkhino  cittaṃ  na  samādhiyati
asamāhite    citte   dhammā   na   pātubhavanti   dhammānaṃ   apātubhāvā
pamādavihārītveva   saṅkhaṃ   gacchati  .pe.  jivhindriyaṃ  asaṃvutassa  bhikkhave
viharato     cittaṃ    byāsiccati    jivhāviññeyyesu    rasesu    tassa
byāsittacittassa  .pe.  pamādavihārītveva  saṅkhaṃ  gacchati  .pe. Manindriyaṃ
asaṃvutassa   bhikkhave  viharato  cittaṃ  byāsiccati  manoviññeyyesu  dhammesu
tassa   byāsittacittassa   pāmujjaṃ   na   hoti   pāmujje   asati   pīti
@Footnote: 1 Ma. Yu. byāsiñcati. evamuparipi.
Hoti   pītiyā   asati   passaddhi   na   hoti   passaddhiyā   asati  dukkhaṃ
viharati   dukkhino   cittaṃ   na   samādhiyati  asamāhite  citte  dhammā  na
pātubhavanti     dhammānaṃ     apātubhāvā     pamādavihārītveva     saṅkhaṃ
gacchati. Evaṃ kho bhikkhave pamādavihārī hoti.
     [144]   Kathañca   bhikkhave   appamādavihārī  hoti  .  cakkhundriyaṃ
saṃvutassa   bhikkhave   viharato   cittaṃ   na   byāsiccati   cakkhuviññeyyesu
rūpesu     tassa    abyāsittacittassa    pāmujjaṃ    jāyati    pamuditassa
pīti    jāyati    pītimanassa    kāyo    passambhati   passaddhakāyo   sukhaṃ
viharati   sukhino   cittaṃ   samādhiyati  samāhite  citte  dhammā  pātubhavanti
dhammānaṃ      pātubhāvā      appamādavihārītveva     saṅkhaṃ     gacchati
.pe.   jivhindriyaṃ   saṃvutassa   bhikkhave   viharato  cittaṃ  na  byāsiccati
.pe.    appamādavihārītveva    saṅkhaṃ    gacchati    .pe.    manindriyaṃ
saṃvutassa   bhikkhave   viharato   cittaṃ   na   byāsiccati   manoviññeyyesu
dhammesu    tassa    abyāsittacittassa    pāmujjaṃ    jāyati    pamuditassa
pīti    jāyati    pītimanassa    kāyo    passambhati   passaddhakāyo   sukhaṃ
vedayati  1-  sukhino  cittaṃ  samādhiyati  samāhite  citte dhammā pātubhavanti
dhammānaṃ     pātubhāvā    appamādavihārītveva    saṅkhaṃ    gacchati   .
Evaṃ kho bhikkhave appamādavihārī hotīti. Catutthaṃ.
     [145]   Saṃvarañca   vo   bhikkhave   desessāmi   asaṃvarañca   taṃ
suṇātha   .   kathañca   bhikkhave   asaṃvaro   hoti   .   santi   bhikkhave
@Footnote: 1 Yu. vediyati.
Cakkhuviññeyyā   rūpā   iṭṭhā   kantā  manāpā  piyarūpā  kāmūpasañhitā
rajaniyā   tañce   bhikkhu   abhinandati   abhivadati   ajjhosāya   tiṭṭhati .
Veditabbametaṃ   bhikkhave   bhikkhunā  parihāyāmi  kusalehi  dhammehi  parihānaṃ
hetaṃ    vuttaṃ    bhagavatāti   .pe.   santi   bhikkhave   jivhāviññeyyā
rasā   .pe.   santi   bhikkhave   manoviññeyyā  dhammā  iṭṭhā  kantā
manāpā   piyarūpā   kāmūpasañhitā   rajaniyā   tañce   bhikkhu   abhinandati
abhivadati    ajjhosāya   tiṭṭhati   .   veditabbametaṃ   bhikkhave   bhikkhunā
parihāyāmi   kusalehi   dhammehi   parihānaṃ   hetaṃ   vuttaṃ   bhagavatāti .
Evaṃ kho bhikkhave asaṃvaro hoti.
     [146]  Kathañca  bhikkhave saṃvaro hoti. Santi bhikkhave cakkhuviññeyyā
rūpā     iṭṭhā     kantā     manāpā     piyarūpā     kāmūpasañhitā
rajaniyā   tañce   bhikkhu   nābhinandati   nābhivadati   na   ajjhosāya  1-
tiṭṭhati   .   veditabbametaṃ   bhikkhave   bhikkhunā  na  parihāyāmi  kusalehi
dhammehi   aparihānaṃ   hetaṃ   vuttaṃ   bhagavatāti   .pe.   santi  bhikkhave
jivhāviññeyyā   rasā   .pe.   santi  bhikkhave  manoviññeyyā  dhammā
iṭṭhā    kantā   manāpā   piyarūpā   kāmūpasañhitā   rajaniyā   tañce
bhikkhu   nābhinandati   nābhivadati   na  ajjhosāya  tiṭṭhati  .  veditabbametaṃ
bhikkhave   bhikkhunā   na   parihāyāmi   kusalehi  dhammehi  aparihānaṃ  hetaṃ
vuttaṃ bhagavatāti. Evaṃ kho bhikkhave saṃvaro hotīti. Pañcamaṃ.
     [147]   Samādhiṃ   bhikkhave  bhāvetha  .  samāhito  bhikkhave  bhikkhu
@Footnote: 1 Ma. Yu. nājjhosāya. evamuparipi.
Yathābhūtaṃ   pajānāti   .   kiñca  yathābhūtaṃ  pajānāti  .  cakkhuṃ  aniccanti
yathābhūtaṃ   pajānāti   rūpā   aniccāti   yathābhūtaṃ  pajānāti  cakkhuviññāṇaṃ
aniccanti    yathābhūtaṃ    pajānāti    cakkhusamphasso   aniccoti   yathābhūtaṃ
pajānāti  yampidaṃ  cakkhusamphassapaccayā  uppajjati  vedayitaṃ  sukhaṃ  vā  dukkhaṃ
vā   adukkhamasukhaṃ  vā  tampi  aniccanti  yathābhūtaṃ  pajānāti  .pe.  mano
aniccoti  yathābhūtaṃ  pajānāti  dhammā  ... Manoviññāṇaṃ ... Manosamphasso
yampidaṃ   manosamphassapaccayā   uppajjati   vedayitaṃ   sukhaṃ  vā  dukkhaṃ  vā
adukkhamasukhaṃ  vā  tampi  aniccanti  yathābhūtaṃ  pajānāti  .  samādhiṃ  bhikkhave
bhāvetha. Samāhito bhikkhave bhikkhu yathābhūtaṃ pajānātīti. Chaṭṭhaṃ.
     [148]  Paṭisallīnā  1- bhikkhave yogamāpajjatha. Paṭisallīno bhikkhave
bhikkhu   yathābhūtaṃ   pajānāti   .   kiñca   yathābhūtaṃ   pajānāti  .  cakkhuṃ
aniccanti   yathābhūtaṃ   pajānāti   rūpā   aniccāti   yathābhūtaṃ   pajānāti
cakkhuviññāṇaṃ   aniccanti   yathābhūtaṃ   pajānāti   cakkhusamphasso   aniccoti
yathābhūtaṃ    pajānāti   .pe.    yampidaṃ   manosamphassapaccayā   uppajjati
vedayitaṃ   sukhaṃ   vā   dukkhaṃ   vā   adukkhamasukhaṃ   vā   tampi  aniccanti
yathābhūtaṃ    pajānāti    .    paṭisallīnā   bhikkhave   yogamāpajjatha  .
Paṭisallīno bhikkhave bhikkhu yathābhūtaṃ pajānātīti. Sattamaṃ.
     [149]  Yaṃ  2-  bhikkhave  na  tumhākaṃ  taṃ  pajahatha  taṃ  vo  pahīnaṃ
hitāya   sukhāya   bhavissati   .   kiñci   bhikkhave  na  tumhākaṃ  .  cakkhuṃ
bhikkhave   na   tumhākaṃ   taṃ   pajahatha   taṃ   vo   pahīnaṃ  hitāya  sukhāya
@Footnote: 1 Ma. paṭisallāne. Yu. paṭisallānaṃ. evamuparipi .   2 Yu. yaṃpi.
Bhavissati   .   rūpā  na  tumhākaṃ  te  pajahatha  te  vo  pahīnā  hitāya
sukhāya   bhavissanti   .   cakkhuviññāṇaṃ   na  tumhākaṃ  taṃ  pajahatha  taṃ  vo
pahīnaṃ   hitāya   sukhāya   bhavissati   .   cakkhusamphasso   na  tumhākaṃ  taṃ
pajahatha    so   vo   pahīno   hitāya   sukhāya   bhavissati   .   yampidaṃ
cakkhusamphassapaccayā    uppajjati    vedayitaṃ    sukhaṃ    vā   dukkhaṃ   vā
adukkhamasukhaṃ   vā   tampi   na   tumhākaṃ   taṃ   pajahatha   taṃ   vo  pahīnaṃ
hitāya sukhāya bhavissati .pe.
     {149.1}  Jivhā  na  tumhākaṃ  taṃ  pajahatha  sā  vo pahīnā hitāya
sukhāya  bhavissati  .  rasā  na  tumhākaṃ  te  pajahatha te vo pahīnā hitāya
sukhāya   bhavissanti   .   jivhāviññāṇaṃ  na  tumhākaṃ  taṃ  pajahatha  taṃ  vo
pahīnaṃ  hitāya  sukhāya  bhavissata  .  jivhāsamphasso  na  tumhākaṃ  taṃ pajahatha
so  vo  pahīno  hitāya  sukhāya  bhavissati  .  yampidaṃ jivhāsamphassapaccayā
uppajjati  vedayitaṃ  sukhaṃ  vā  dukkhaṃ  vā  adukkhamasukhaṃ  vā tampi na tumhākaṃ
taṃ pajahatha taṃ vo pahīnaṃ hitāya sukhāya bhavissati.
     {149.2}  Mano  na  tumhākaṃ taṃ pajahatha so vo pahīno hitāya sukhāya
bhavissati  .  dhammā  na  tumhākaṃ  te  pajahatha te vo pahīnā hitāya sukhāya
bhavissanti  .  manoviññāṇaṃ  na  tumhākaṃ  taṃ  pajahatha  taṃ  vo  pahīnaṃ hitāya
sukhāya   bhavissati   .   manosamphasso   na   tumhākaṃ   taṃ   pajahatha  so
vo   pahīno   hitāya   sukhāya   bhavissati  .  yampidaṃ  manosamphassapaccayā
uppajjati   vedayitaṃ   sukhaṃ   vā   dukkhaṃ   vā   adukkhamasukhaṃ   vā  tampi
Na tumhākaṃ taṃ pajahatha taṃ vo pahīnaṃ hitāya sukhāya bhavissati.
     {149.3}  Seyyathāpi bhikkhave yaṃ imasmiṃ jetavane tiṇakaṭṭhasākhāpalāsaṃ
taṃ  jano  hareyya  vā  ḍaheyya  vā  yathāpaccayaṃ  vā  kareyya  api  nu
tumhākaṃ   evamassa   amhe   jano   harati  vā  ḍahati  vā  yathāpaccayaṃ
vā   karotīti   .   no  hetaṃ  bhante  .  taṃ  kissa  hetu  .  na  hi
no   etaṃ  1-  bhante  attā  vā  attaniyaṃ  vāti  .  evameva  kho
bhikkhave   cakkhuṃ   na  tumhākaṃ  taṃ  pajahatha  taṃ  vo  pahīnaṃ  hitāya  sukhāya
bhavissati   .   rūpā   na  tumhākaṃ  .  cakkhuviññāṇaṃ  ...  cakkhusamphasso
.pe.      yampidaṃ      manosamphassapaccayā      uppajjati     vedayitaṃ
sukhaṃ   vā   dukkhaṃ   vā   adukkhamasukhaṃ   vā   tampi   na   tumhākaṃ   taṃ
pajahatha taṃ vo pahīnaṃ hitāya sukhāya bhavissatīti. Aṭṭhamaṃ.
     [150]   Yampi   bhikkhave   na   tumhākaṃ   taṃ   pajahatha   taṃ  vo
pahīnaṃ   hitāya   sukhāya   bhavissati   .   kiñca  bhikkhave  na  tumhākaṃ .
Cakkhuṃ   bhikkhave   na   tumhākaṃ   taṃ   pajahatha   taṃ   vo   pahīnaṃ  hitāya
sukhāya   bhavissati   .   rūpā   na   tumhākaṃ   te   pajahatha   te  vo
pahīnā    hitāya   sukhāya   bhavissanti   .   cakkhuviññāṇaṃ   na   tumhākaṃ
taṃ   pajahatha   taṃ   vo  pahīnaṃ  hitāya  sukhāya  bhavissati  .  cakkhusamphasso
na   tumhākaṃ   taṃ   pajahatha   so   vo  pahīno  hitāya  sukhāya  bhavissati
.pe.    yampidaṃ   manosamphassapaccayā   uppajjati   vedayitaṃ   sukhaṃ   vā
dukkhaṃ   vā   adukkhamasukhaṃ   vā   tampi   na   tumhākaṃ   taṃ   pajahatha  taṃ
@Footnote: 1 Yu. no hetaṃ.
Vo   pahīnaṃ   hitāya   sukhāya   bhavissati  .  yampi  bhikkhave  na  tumhākaṃ
taṃ pajahatha taṃ vo pahīnaṃ hitāya sukhāya bhavissatīti. Navamaṃ.
     [151]   Udako   sudaṃ   bhikkhave  rāmaputto  evaṃ  vācaṃ  bhāsati
idaṃ   jātu   vedagū   idaṃ  jātu  pabbaji  1-  idaṃ  jātu  apalikhataṃ  2-
gaṇḍamūlaṃ   palikhaṇiṃti  3-  .  taṃ  kho  panetaṃ  bhikkhave  udako  rāmaputto
avedagūyeva   samāno   vedagūsmīti   bhāsati   apabbajiyeva  4-  samāno
pabbajismīti   bhāsati   apalikhataṃyeva   gaṇḍamūlaṃ   palikhataṃ   me   gaṇḍamūlanti
bhāsati   .   atha   5-   kho   taṃ   bhikkhave   bhikkhu  sammā  vadamāno
vadeyya   idaṃ   jātu   vedagū   idaṃ  jātu  pabbaji  idaṃ  jātu  apalikhataṃ
gaṇḍamūlaṃ   palikhaṇiṃti   .   kathañca   bhikkhave   bhikkhu   vedagū   hoti  .
Yato   kho   bhikkhave  bhikkhu  channaṃ  phassāyatanānaṃ  samudayañca  atthaṅgamañca
assādañca    ādīnavañca   nissaraṇañca   yathābhūtaṃ   pajānāti   .   evaṃ
kho   bhikkhave   bhikkhu   vedagū  hoti  .  kathañca  bhikkhave  bhikkhu  pabbaji
hoti   .   yato   kho   bhikkhave  bhikkhu  channaṃ  phassāyatanānaṃ  samudayañca
atthaṅgamañca    assādañca   ādīnavañca   nissaraṇañca   yathābhūtaṃ   viditvā
anupādā   vimutto   hoti   .   evaṃ   kho   bhikkhave   bhikkhu  pabbaji
hoti.
     {151.1}   Kathañca   bhikkhave  bhikkhuno  6-  ca  apalikhataṃ  gaṇḍamūlaṃ
palikhataṃ   hoti   .   gaṇḍoti  kho  bhikkhave  imassetaṃ  cātummahābhūtikassa
kāyassa      adhivacanaṃ     mātāpettikasambhavassa     odanakummāsūpacayassa
@Footnote: 1 Ma. Yu. sabbajī .   2 Yu. palikhitaṃ. evamuparipi .   3 Yu. palikhaṇīti .   4 Ma. Yu.
@asabbajī .   5 Sī. Ma. Yu. idha .   6 Yu. bhikkhu apalikhitaṃ.
Aniccucchādanaparimaddanabhedanaviddhaṃsanadhammassa      .     gaṇḍamūlanti     kho
bhikkhave   taṇhāyetaṃ   adhivacanaṃ  .  yato  kho  bhikkhave  bhikkhuno  taṇhā
pahīnā    hoti    ucchinnamūlā   tālāvatthukatā   anabhāvaṅgatā   āyatiṃ
anuppādadhammā   .   evaṃ   kho   bhikkhave   bhikkhuno  apalikhataṃ  gaṇḍamūlaṃ
palikhataṃ hoti.
     {151.2}  Udako  sudaṃ  bhikkhave  rāmaputto  evaṃ vācaṃ bhāsati idaṃ
jātu   vedagū   idaṃ   jātu   pabbaji   idaṃ   jātu   apalikhataṃ   gaṇḍamūlaṃ
palikhaṇiṃti   .   taṃ  kho  panetaṃ  bhikkhave  udako  rāmaputto  avedagūyeva
samāno    vedagūsmīti    bhāsati    apabbajiyeva    samāno   pabbajismīti
bhāsati   apalikhataññeva   gaṇḍamūlaṃ   palikhatamme   gaṇḍamūlanti   bhāsati  .
Idaṃ  1-  kho  bhikkhave  bhikkhu  sammā  vadamāno  vadeyya idaṃ jātu vedagū
idaṃ jātu pabbaji idaṃ jātu apalikhataṃ gaṇḍamūlaṃ palikhaṇiṃti. Dasamaṃ.
                    Chaḷavaggo pañcamo.
                        Tassuddānaṃ
        dve saṅgayhā parihānaṃ         pamādavihārī ca saṃvaro
        samādhi paṭisallīnaṃ 2-           dvenatumhākena udakoti.
                  Dutiyapaṇṇāsake vagguddānaṃ
        avijjā migajālaṃ kho 3-       gilānaṃ channaṃ catutthakaṃ
        chaḷavaggena paññāsaṃ           dutiyo paññāsako ayanti.
                     Paṭhamaṃ samattaṃ 4-.
                       ---------
@Footnote: 1 Ma. Yu. idha kho taṃ ... .  2 Ma. paṭisallānaṃ. Yu. paṭisallāna .  3 Ma. Yu. ca.
@4 Ma. paṭhamasatakaṃ. Yu. paṭhamaasataṃ.
                   Yogakkhemivaggo paṭhamo
     [152]  Yogakkhemipariyāyaṃ  1-  vo bhikkhave dhammapariyāyaṃ desissāmi
taṃ  suṇātha  .  katamo  ca  bhikkhave  yogakkhemipariyāyo  dhammapariyāyo .
Santi   bhikkhave   cakkhuviññeyyā  rūpā  iṭṭhā  kantā  manāpā  piyarūpā
kāmūpasañhitā    rajaniyā    te    tathāgatassa    pahīnā    ucchinnamūlā
tālāvatthukatā     anabhāvaṅgatā    āyatiṃ    anuppādadhammā    tesañca
pahānāya    akkhāsi   yogaṃ   tasmā   tathāgato   yogakkhemīti   vuccati
.pe.    santi    bhikkhave    jivhāviññeyyā    rasā   .pe.   santi
bhikkhave   manoviññeyyā   dhammā   iṭṭhā   kantā   manāpā   piyarūpā
kāmūpasañhitā    rajaniyā    te    tathāgatassa    pahīnā    ucchinnamūlā
tālāvatthukatā     anabhāvaṅgatā    āyatiṃ    anuppādadhammā    tesañca
pahānāya   akkhāsi   yogaṃ   tasmā   tathāgato  yogakkhemīti  vuccati .
Ayaṃ kho bhikkhave yogakkhemipariyāyo dhammapariyāyoti. Paṭhamaṃ.
     [153]  Kismiṃ  nu  kho  bhikkhave  sati  kaṃ  1-  upādāya uppajjati
ajjhattaṃ   sukhadukkhanti   .   bhagavaṃmūlakā  no  bhante  dhammā  .  cakkhusmiṃ
kho   bhikkhave   sati   cakkhuṃ   upādāya   uppajjati   ajjhattaṃ   sukhadukkhaṃ
.pe.   jivhāya   sati   jivhaṃ   upādāya   uppajjati  ajjhattaṃ  sukhadukkhaṃ
.pe.   manamhi   sati   manaṃ   upādāya  uppajjati  ajjhattaṃ  sukhadukkhaṃ .
@Footnote: 1 Yu. yogakkhemī ... .    2 Sī. Ma. Yu. kiṃ.
Taṃ kiṃ maññatha bhikkhave cakkhuṃ niccaṃ vā aniccaṃ vāti.
     {153.1}  Aniccaṃ  bhante  .  yaṃ panāniccaṃ dukkhaṃ vā taṃ sukhaṃ vāti.
Dukkhaṃ  bhante  .  yaṃ  panāniccaṃ  dukkhaṃ  vipariṇāmadhammaṃ  api nu taṃ anupādāya
uppajjeyya   ajjhattaṃ  sukhadukkhanti  .  no  hetaṃ  bhante  .pe.  jivhā
niccā  vā  aniccā  vāti  .  aniccā  bhante . Yaṃ panāniccaṃ dukkhaṃ vā
taṃ sukhaṃ vāti.
     {153.2}   Dukkhaṃ   bhante  .  yaṃ  panāniccaṃ  dukkhaṃ  vipariṇāmadhammaṃ
api   nu   taṃ   anupādāya   uppajjeyya   ajjhattaṃ  sukhadukkhanti  .  no
hetaṃ   bhante   .pe.   mano  nicco  vā  anicco  vāti  .  anicco
bhante  .  yaṃ  panāniccaṃ  dukkhaṃ  vā  taṃ  sukhaṃ  vāti  .  dukkhaṃ  bhante.
Yaṃ    panāniccaṃ    dukkhaṃ    vipariṇāmadhammaṃ    api   nu   taṃ   anupādāya
uppajjeyya  ajjhattaṃ  sukhadukkhanti  .  no  hetaṃ  bhante  .  evaṃ  passaṃ
bhikkhave   sutavā   ariyasāvako   cakkhusmiṃpi   nibbindati  .pe.  jivhāyapi
nibbindati     manasmiṃpi     nibbindati     nibbindaṃ    virajjati    virāgā
vimuccati   .   vimuttasmiṃ   vimuttamiti   ñāṇaṃ   hoti   .   khīṇā   jāti
vusitaṃ   brahmacariyaṃ   kataṃ   karaṇīyaṃ   nāparaṃ  itthattāyāti  pajānātīti .
Dutiyaṃ.
     [154]   Dukkhassa   bhikkhave   samudayañca   atthaṅgamañca  desissāmi
taṃ   suṇātha   .   katamo   ca   bhikkhave  dukkhassa  samudayo  .  cakkhuñca
paṭicca    rūpe   ca   uppajjati   cakkhuviññāṇaṃ   tiṇṇaṃ   saṅgati   phasso
phassapaccayā     vedanā    vedanāpaccayā    taṇhā    ayaṃ    dukkhassa
Samudayo   .pe.   jivhañca   paṭicca   rase  ca  uppajjati  jivhāviññāṇaṃ
tiṇṇaṃ     saṅgati    phasso    phassapaccayā    vedanā    vedanāpaccayā
taṇhā     ayaṃ     dukkhassa     samudayo    .pe.    manañca    paṭicca
dhamme     ca    uppajjati    manoviññāṇaṃ    tiṇṇaṃ    saṅgati    phasso
phassapaccayā   vedanā   vedanāpaccayā   taṇhā   .  ayaṃ  kho  bhikkhave
dukkhassa samudayo.
     [155]  Katamo  ca  bhikkhave  dukkhassa  atthaṅgamo  1- . Cakkhuñca
paṭicca    rūpe   ca   uppajjati   cakkhuviññāṇaṃ   tiṇṇaṃ   saṅgati   phasso
phassapaccayā      vedanā     vedanāpaccayā     taṇhā     tassāyeva
taṇhāya  asesavirāganirodhā  upādānanirodho  upādānanirodhā  bhavanirodho
bhavanirodhā     jātinirodho    jātinirodhā    jarāmaraṇaṃ    sokaparideva-
dukkhadomanassupāyāsā     nirujjhanti     .    evametassa    kevalassa
dukkhakkhandhassa   nirodho   hoti   .   ayaṃ   dukkhassa  atthaṅgamo  .pe.
Jivhañca    paṭicca    rase    ca    uppajjati    jivhāviññāṇaṃ    tiṇṇaṃ
saṅgati    phasso    phassapaccayā    vedanā    vedanāpaccayā    taṇhā
tassāyeva  taṇhāya  asesavirāganirodhā  upādānanirodho  upādānanirodhā
.pe.      ayaṃ      dukkhassa      atthaṅgamo      .pe.     manañca
paṭicca     dhamme    ca    uppajjati    manoviññāṇaṃ    tiṇṇaṃ    saṅgati
phasso    phassapaccayā    vedanā   vedanāpaccayā   taṇhā   tassāyeva
taṇhāya     asesavirāganirodhā     upādānanirodho     upādānanirodhā
@Footnote: 1 Yu. atthagamo. sabbattha īdisameva.
Bhavanirodho     bhavanirodhā     jātinirodho     jātinirodhā    jarāmaraṇaṃ
sokaparidevadukkhadomanassupāyāsā   nirujjhanti   .   evametassa  kevalassa
dukkhakkhandhassa    nirodho    hoti   .   ayaṃ   kho   bhikkhave   dukkhassa
atthaṅgamoti. Tatiyaṃ.
     [156]   Lokassa   bhikkhave   samudayañca   atthaṅgamañca  desissāmi
taṃ   suṇātha   .   katamo   ca   bhikkhave  lokassa  samudayo  .  cakkhuñca
paṭicca    rūpe   ca   uppajjati   cakkhuviññāṇaṃ   tiṇṇaṃ   saṅgati   phasso
phassapaccayā     vedanā     vedanāpaccayā     taṇhā    taṇhāpaccayā
upādānaṃ    upādānapaccayā    bhavo   bhavapaccayā   jāti   jātipaccayā
jarāmaraṇaṃ     sokaparidevadukkhadomanassupāyāsā    sambhavanti    .    ayaṃ
lokassa    samudayo   .pe.   jivhañca   paṭicca   rase   ca   uppajjati
.pe.    manañca    paṭicca    dhamme    ca    uppajjati    manoviññāṇaṃ
tiṇṇaṃ     saṅgati    phasso    phassapaccayā    vedanā    vedanāpaccayā
taṇhā   taṇhāpaccayā   upādānaṃ   upādānapaccayā   bhavo   bhavapaccayā
jāti     jātipaccayā     jarāmaraṇaṃ     sokaparidevadukkhadomanassupāyāsā
sambhavanti. Ayaṃ kho bhikkhave lokassa samudayo.
     [157]   Katamo   ca   bhikkhave  lokassa  atthaṅgamo  .  cakkhuñca
paṭicca    rūpe   ca   uppajjati   cakkhuviññāṇaṃ   tiṇṇaṃ   saṅgati   phasso
phassapaccayā      vedanā     vedanāpaccayā     taṇhā     tassāyeva
taṇhāya  asesavirāganirodhā  upādānanirodho  upādānanirodhā  bhavanirodho
Bhavanirodhā     jātinirodho    jātinirodhā    jarāmaraṇaṃ    sokaparideva-
dukkhadomanassupāyāsā     nirujjhanti     .    evametassa    kevalassa
dukkhakkhandhassa   nirodho   hoti   .   ayaṃ   lokassa  atthaṅgamo  .pe.
Jivhañca    paṭicca    rase    ca   uppajjati   .pe.   manañca   paṭicca
dhamme     ca    uppajjati    manoviññāṇaṃ    tiṇṇaṃ    saṅgati    phasso
phassapaccayā    vedanā   vedanāpaccayā   taṇhā   tassāyeva   taṇhāya
asesavirāganirodhā    upādānanirodho   .pe.   evametassa   kevalassa
dukkhakkhandhassa    nirodho    hoti   .   ayaṃ   kho   bhikkhave   lokassa
atthaṅgamoti. Catutthaṃ.
     [158]  Kismiṃ  nu  kho  bhikkhave  sati  kiṃ  upādāya  kiṃ  abhinivissa
seyyohamasmīti   vā   hoti   sadisohamasmīti   vā   hoti   hīnohamasmīti
vā   hotīti   .   bhagavaṃmūlakā   no   bhante  dhammā  .  cakkhusmiṃ  kho
bhikkhave   sati   cakkhuṃ   upādāya   cakkhuṃ  abhinivissa  seyyohamasmīti  vā
hoti   sadisohamasmīti   vā   hoti   hīnohamasmīti   vā   hoti   .pe.
Jivhāya   sati   .pe.   manasmiṃ   sati   manaṃ   upādāya  manaṃ  abhinivissa
seyyohamasmīti   vā   hoti   sadisohamasmīti   vā   hoti   hīnohamasmīti
vā   hoti   .   taṃ   kiṃ   maññatha   bhikkhave  cakkhuṃ  niccaṃ  vā  aniccaṃ
vāti.
     {158.1}  Aniccaṃ bhante. Yaṃ panāniccaṃ dukkhaṃ vā taṃ 1- sukhaṃ vāti.
Dukkhaṃ   bhante   .   yaṃ   panāniccaṃ   dukkhaṃ   vipariṇāmadhammaṃ  api  nu  taṃ
anupādāya    seyyohamasmīti   vā   assa   sadisohamasmīti   vā   assa
@Footnote: 1 Yu. ayaṃ pāṭho natthi.
Hīnohamasmīti   vā   assāti   .   no   hetaṃ   bhante  .pe.  jivhā
niccā   vā   aniccā  vāti  .  aniccā  bhante  .pe.  mano  nicco
vā   anicco   vāti  .  anicco  bhante  .  yaṃ  panāniccaṃ  dukkhaṃ  vā
taṃ sukhaṃ vāti.
     {158.2}   Dukkhaṃ   bhante  .  yaṃ  panāniccaṃ  dukkhaṃ  vipariṇāmadhammaṃ
api   nu   taṃ   anupādāya   seyyohamasmīti   vā   assa  sadisohamasmīti
vā   assa   hīnohamasmīti   vā   assāti   .   no  hetaṃ  bhante .
Evaṃ    passaṃ    bhikkhave   sutavā   ariyasāvako   cakkhusmiṃpi   nibbindati
.pe.    jivhāyapi   nibbindati   .pe.   manasmiṃpi   nibbindati   nibbindaṃ
virajjati   virāgā   vimuccati   .   vimuttasmiṃ  vimuttamiti  ñāṇaṃ  hoti .
Khīṇā     jāti     vusitaṃ     brahmacariyaṃ     kataṃ     karaṇīyaṃ    nāparaṃ
itthattāyāti pajānātīti. Pañcamaṃ.
     [159]    Saññojaniye    ca    bhikkhave    dhamme    desissāmi
saññojanañca   taṃ   suṇātha   .  katame  ca  bhikkhave  saññojaniyā  dhammā
katamañca    saññojanaṃ    .    cakkhuṃ    bhikkhave    saññojaniyo   dhammo
yo    tattha    chandarāgo    taṃ    tattha   saññojanaṃ   .pe.   jivhā
saññojaniyo   dhammo   .pe.   mano   saññojaniyo   dhammo  yo  tattha
chandarāgo    taṃ    tattha    saññojanaṃ   .   ime   vuccanti   bhikkhave
saññojaniyā dhammā idaṃ saññojananti. Chaṭṭhaṃ.
     [160]   Upādāniye   ca  bhikkhave  dhamme  desissāmi  upādānaṃ
ca    taṃ    suṇātha   .   katame   ca   bhikkhave   upādāniyā   dhammā
Katamañcupādānaṃ   .   cakkhuṃ   bhikkhave   upādāniyo   dhammo  yo  tattha
chandarāgo   taṃ   tattha   upādānaṃ   .pe.  jivhā  upādāniyo  dhammo
.pe.    mano    upādāniyo   dhammo   yo   tattha   chandarāgo   taṃ
tattha   upādānaṃ   .   ime   vuccanti   bhikkhave   upādāniyā  dhammā
idaṃ upādānanti. Sattamaṃ.
     [161]   Cakkhuṃ   bhikkhave  anabhijānaṃ  aparijānaṃ  avirājayaṃ  appajahaṃ
abhabbo    dukkhakkhayāya    .pe.    jivhaṃ    .pe.    manaṃ   anabhijānaṃ
aparijānaṃ    avirājayaṃ   appajahaṃ   abhabbo   dukkhakkhayāya   .   cakkhuñca
kho   bhikkhave   abhijānaṃ   parijānaṃ   virājayaṃ  pajahaṃ  bhabbo  dukkhakkhayāya
.pe.    jivhaṃ    kāyaṃ    manaṃ    abhijānaṃ   parijānaṃ   virājayaṃ   pajahaṃ
bhabbo dukkhakkhayāyāti. Aṭṭhamaṃ.
     [162]   Rūpe   bhikkhave  anabhijānaṃ  aparijānaṃ  avirājayaṃ  appajahaṃ
abhabbo  dukkhakkhayāya  .  sadde  ...  gandhe ... Rase ... Phoṭṭhabbe
dhamme   anabhijānaṃ   aparijānaṃ   avirājayaṃ  appajahaṃ  abhabbo  dukkhakkhayāya
rūpe   ca   kho   bhikkhave   abhijānaṃ   parijānaṃ   virājayaṃ  pajahaṃ  bhabbo
dukkhakkhayāya  .  sadde ... Gandhe ... Rase ... Phoṭṭhabbe ... Dhamme
abhijānaṃ parijānaṃ virājayaṃ pajahaṃ bhabbo dukkhakkhayāyāti. Navamaṃ
     [163]  Ekaṃ  samayaṃ  bhagavā  ñātike  1-  viharati giñjakāvasathe.
Atha   kho   bhagavā   rahogato   paṭisallīno   imaṃ   dhammapariyāyaṃ  abhāsi
cakkhuñca     paṭicca    rūpe    ca    uppajjati    cakkhuviññāṇaṃ    tiṇṇaṃ
saṅgati    phasso    phassapaccayā    vedanā    vedanāpaccayā    taṇhā
@Footnote: 1 Ma. Yu. nātithe.
Taṇhāpaccayā     upādānaṃ     upādānapaccayā     bhavo    bhavapaccayā
jāti     jātipaccayā     jarāmaraṇaṃ     sokaparidevadukkhadomanassupāyāsā
sambhavanti   .   evametassa   kevalassa   dukkhakkhandhassa   samudayo  hoti
.pe.    jivhañca    paṭicca    rase   ca   uppajjati   .pe.   manañca
paṭicca   dhamme   ca   uppajjati   manoviññāṇaṃ   tiṇṇaṃ   saṅgati   phasso
phassapaccayā     vedanā     vedanāpaccayā     taṇhā    taṇhāpaccayā
upādānaṃ    upādānapaccayā    bhavo   bhavapaccayā   jāti   jātipaccayā
jarāmaraṇaṃ       sokaparidevadukkhadomanassupāyāsā      sambhavanti     .
Evametassa kevalassa dukkhakkhandhassa samudayo hoti.
     [164]   Cakkhuñca   paṭicca   rūpe   ca   uppajjati   cakkhuviññāṇaṃ
tiṇṇaṃ     saṅgati    phasso    phassapaccayā    vedanā    vedanāpaccayā
taṇhā    tassāyeva    taṇhāya    asesavirāganirodhā   upādānanirodho
upādānanirodhā    bhavanirodho    bhavanirodhā   jātinirodho   jātinirodhā
jarāmaraṇaṃ       sokaparidevadukkhadomanassupāyāsā      nirujjhanti     .
Evametassa   kevalassa   dukkhakkhandhassa   nirodho  hoti  .pe.  jivhañca
paṭicca   rase   ca   uppajjati   .pe.   manañca   paṭicca   dhamme   ca
uppajjati     manoviññāṇaṃ     tiṇṇaṃ    saṅgati    phasso    phassapaccayā
vedanā   vedanāpaccayā  taṇhā  tassāyeva  taṇhāya  asesavirāganirodhā
upādānanirodho       upādānanirodhā       .pe.       evametassa
kevalassa dukkhakkhandhassa nirodho hotīti.
     Tena    kho    pana    samayena    aññataro    bhikkhu    bhagavato
upassuti   ṭhito   hoti   .   addasā   kho  bhagavā  taṃ  bhikkhuṃ  upassutiṃ
ṭhitaṃ   disvāna   taṃ   bhikkhuṃ  etadavoca  assosi  [1]-  tvaṃ  bhikkhu  imaṃ
dhammapariyāyanti   .   evaṃ   bhante   .   uggaṇhāhi   tvaṃ  bhikkhu  imaṃ
dhammapariyāyaṃ    pariyāpuṇāhi   tvaṃ   bhikkhu   imaṃ   dhammapariyāyaṃ   dhārehi
tvaṃ    bhikkhu   imaṃ   dhammapariyāyaṃ   atthasañhitoyaṃ   bhikkhu   dhammapariyāyo
ādibrahmacariyakoti. Dasamaṃ.
                  Yogakkhemivaggo paṭhamo.
                        Tassuddānaṃ
         yogakkhemi upādāya          dukkhaloko ca seyyo ca
         saññojanaṃ upādānaṃ        dveparijānaṃ 2- upassūtīti.
                     -------------
@Footnote: 1 Ma. no .     2 Yu. dvepajānaṃ.
                   Lokakāmaguṇavaggo dutiyo
     [165]   Santi   bhikkhave   cakkhuviññeyyā   rūpā  iṭṭhā  kantā
manāpā   piyarūpā   kāmūpasañhitā   rajaniyā   tañce   bhikkhu   abhinandati
abhivadati  ajjhosāya  tiṭṭhati  .  ayaṃ  vuccati  bhikkhave  bhikkhu  āvāsagato
mārassa   mārassa   vasaṃ  gato  paṭimukkassa  mārapāso  bandho  1-  so
mārabandhanena    yathākāmakaraṇīyo    pāpimato   .pe.   santi   bhikkhave
jivhāviññeyyā   rasā   .pe.   santi  bhikkhave  manoviññeyyā  dhammā
iṭṭhā    kantā   manāpā   piyarūpā   kāmūpasañhitā   rajaniyā   tañce
bhikkhu   abhinandati   abhivadati  ajjhosāya  tiṭṭhati  .  ayaṃ  vuccati  bhikkhave
bhikkhu   āvāsagato  mārassa  mārassa  vasaṃ  gato  paṭimukkassa  mārapāso
bandho so mārabandhanena yathākāmakaraṇīyo pāpimato.
     [166]   Santi   ca   kho  bhikkhave  cakkhuviññeyyā  rūpā  iṭṭhā
kantā    manāpā    piyarūpā   kāmūpasañhitā   rajaniyā   tañce   bhikkhu
na   abhinandati   na   abhivadati   na   ajjhosāya  tiṭṭhati  .  ayaṃ  vuccati
bhikkhave  bhikkhu  na  āvāsagato mārassa [2]- mārassa vasaṃ gato ummukkassa
mārapāso   mutto   so   mārabandhanena  na  yathākāmakaraṇīyo  pāpimato
.pe.   santi   bhikkhave  jivhāviññeyyā  rasā  iṭṭhā  kantā  manāpā
piyarūpā    kāmūpasañhitā    rajaniyā    tañce    bhikkhu   na   abhinandati
na   abhivadati   na   ajjhosāya   tiṭṭhati  .  ayaṃ  vuccati  bhikkhave  bhikkhu
@Footnote: 1 Ma. Yu. baddho. evamuparipi. 2 Ma. Yu. nasaddo dissati. evamuparipi.
Na   āvāsagato   mārassa   mārassa  vasaṃ  gato  ummukkassa  mārapāso
mutto   so   mārabandhanena   na   yathākāmakaraṇīyo   pāpimato   .pe.
Santi    bhikkhave    manoviññeyyā   dhammā   iṭṭhā   kantā   manāpā
piyarūpā   kāmūpasañhitā   rajaniyā   tañce   bhikkhu   na   abhinandati   na
abhivadati   na   ajjhosāya   tiṭṭhati   .  ayaṃ  vuccati  bhikkhave  bhikkhu  na
āvāsagato   mārassa   na   mārassa  vasaṃ  gato  ummukkassa  mārapāso
mutto so mārabandhanena na yathākāmakaraṇīyo pāpimatoti. Paṭhamaṃ.
     [167]   Santi   bhikkhave   cakkhuviññeyyā   rūpā  iṭṭhā  kantā
manāpā   piyarūpā   kāmūpasañhitā   rajaniyā   tañce   bhikkhu   abhinandati
abhivadati   ajjhosāya   tiṭṭhati   .   ayaṃ  vuccati  bhikkhave  bhikkhu  bandho
cakkhuviññeyyesu   rūpesu   āvāsagato   mārassa   mārassa   vasaṃ  gato
yathākāmakaraṇīyo   pāpimato   .pe.   santi   bhikkhave   jivhāviññeyyā
rasā   .pe.   santi   bhikkhave   manoviññeyyā  dhammā  iṭṭhā  kantā
manāpā   piyarūpā   kāmūpasañhitā   rajaniyā   tañce   bhikkhu   abhinandati
abhivadati   ajjhosāya   tiṭṭhati   .   ayaṃ  vuccati  bhikkhave  bhikkhu  bandho
manoviññeyyesu   dhammesu   āvāsagato   mārassa   mārassa  vasaṃ  gato
yathākāmakaraṇīyo pāpimato.
     [168]   Santi   ca   kho  bhikkhave  cakkhuviññeyyā  rūpā  iṭṭhā
kantā    manāpā    piyarūpā   kāmūpasañhitā   rajaniyā   tañce   bhikkhu
nābhinandati    nābhivadati    na   ajjhosāya   tiṭṭhati   .   ayaṃ   vuccati
Bhikkhave    bhikkhu   mutto   cakkhuviññeyyehi   rūpehi   na   āvāsagato
mārassa   na  mārassa  vasaṃ  gato  na  yathākāmakaraṇīyo  pāpimato  .pe.
Santi    bhikkhave    jivhāviññeyyā    rasā   .pe.   santi   bhikkhave
manoviññeyyā   dhammā   iṭṭhā  kantā  manāpā  piyarūpā  kāmūpasañhitā
rajaniyā   tañce   bhikkhu   na   abhinandati   na   abhivadati  na  ajjhosāya
tiṭṭhati   .   ayaṃ   vuccati   bhikkhave   bhikkhu   mutto   manoviññeyyehi
dhammehi   na   āvāsagato   mārassa   na   mārassa   vasaṃ   gato   na
yathākāmakaraṇīyo pāpimatoti. Dutiyaṃ.
     [169]  Nāhaṃ  bhikkhave gamanena lokassa antaṃ ñāteyyaṃ diṭṭheyyaṃ 1-
patteyyanti   vadāmi   .   na   ca  panāhaṃ  bhikkhave  appatvā  lokassa
antaṃ   dukkhassantakiriyaṃ   vadāmīti   .  idaṃ  vatvā  bhagavā  uṭṭhāyāsanā
vihāraṃ   pāvisi   .   atha   kho  tesaṃ  bhikkhūnaṃ  acirapakkantassa  bhagavato
etadahosi   idaṃ   kho   no   āvuso   bhagavā   saṅkhittena   uddesaṃ
uddisitvā    vitthārena    atthaṃ    avibhajitvā   uṭṭhāyāsanā   vihāraṃ
paviṭṭho   nāhaṃ   bhikkhave   gamanena  lokassa  antaṃ  ñāteyyaṃ  diṭṭheyyaṃ
patteyyanti   vadāmi   na   ca   panāhaṃ   bhikkhave   appatvā   lokassa
antaṃ   dukkhassantakiriyaṃ   vadāmīti   .   ko   nu   kho  imassa  bhagavatā
saṅkhittena    uddesassa    uddiṭṭhassa   vitthārena   atthaṃ   avibhattassa
vitthārena atthaṃ vibhajeyyāti.
     {169.1}  Atha  kho  tesaṃ  bhikkhūnaṃ  etadahosi  ayaṃ  kho āyasmā
ānando        satthu        ceva       saṃvaṇṇito       sambhāvito
@Footnote: 1 Ma. Yu. daṭṭheyyaṃ. evamuparipi.
Ca    viññūnaṃ    sabrahmacārīnaṃ    pahoti   cāyasmā   ānando   imassa
bhagavatā    saṅkhittena    uddesassa    uddiṭṭhassa    vitthārena   atthaṃ
avibhattassa    vitthārena    atthaṃ   vibhajituṃ   yannūna   mayaṃ   yenāyasmā
ānando    tenupasaṅkameyyāma    upasaṅkamitvā    āyasmantaṃ   ānandaṃ
etamatthaṃ paṭipuccheyyāmāti.
     [170]  Atha  kho  te  bhikkhū yena āyasmā ānando tenupasaṅkamiṃsu
upasaṅkamitvā    āyasmatā   ānandena   saddhiṃ   sammodiṃsu   sammodanīyaṃ
kathaṃ   sārāṇīyaṃ   vītisāretvā  ekamantaṃ  nisīdiṃsu  .  ekamantaṃ  nisinnā
kho te bhikkhū āyasmantaṃ ānandaṃ etadavocuṃ
     {170.1}  idaṃ  kho  no āvuso ānanda bhagavā saṅkhittena uddesaṃ
uddisitvā   vitthārena  atthaṃ  avibhajitvā  uṭṭhāyāsanā  vihāraṃ  paviṭṭho
nāhaṃ  bhikkhave  gamanena  lokassa  antaṃ  ñāteyyaṃ  diṭṭheyyaṃ  patteyyanti
vadāmi  na  ca  panāhaṃ  bhikkhave  appatvā  lokassa  antaṃ  dukkhassantakiriyaṃ
vadāmi  1-  .  tesanno  āvuso  amhākaṃ  2-  acirapakkantassa bhagavato
etadahosi  idaṃ  kho  no  āvuso  bhagavā  saṅkhittena uddesaṃ uddisitvā
vitthārena   atthaṃ   avibhajitvā   uṭṭhāyāsanā   vihāraṃ   paviṭṭho  nāhaṃ
bhikkhave   gamanena   lokassa   antaṃ   ñāteyyaṃ   diṭṭheyyaṃ  patteyyanti
vadāmi    na    ca    panāhaṃ    bhikkhave    appatvā   lokassa   antaṃ
dukkhassantakiriyaṃ   vadāmīti   .  ko  nu  kho  imassa  bhagavatā  saṅkhittena
uddesassa   uddiṭṭhassa   vitthārena  atthaṃ  avibhattassa  vitthārena  atthaṃ
@Footnote: 1 Ma. Yu. vadāmīti .    2 Yu. ayaṃ pāṭho natthi.
Vibhajeyyāti. Tesanno āvuso amhākaṃ etadahosi ayaṃ kho [1]- āyasmā
ānando   satthu   ceva  saṃvaṇṇito  sambhāvito  ca  viññūnaṃ  sabrahmacārīnaṃ
pahoti     cāyasmā     ānando     imassa    bhagavatā    saṅkhittena
uddesassa    uddiṭṭhassa    vitthārena   atthaṃ   avibhattassa   vitthārena
atthaṃ   vibhajituṃ   yannūna   mayaṃ  yenāyasmā  ānando  tenupasaṅkameyyāma
upasaṅkamitvā   āyasmantaṃ   ānandaṃ   etamatthaṃ   paṭipuccheyyāmāti  .
Vibhajatāyasmā ānandoti.
     {170.2}  Seyyathāpi  nāma  āvuso  puriso sāratthiko sāragavesī
sārapariyesanaṃ  caramāno  mahato  rukkhassa  tiṭṭhato  sāravato  atikkammeva
mūlaṃ   atikkamma  khandhaṃ  sākhāpalāse  sāraṃ  pariyesitabbaṃ  maññeyya  evaṃ
sampadamidaṃ   āyasmantānaṃ   satthari   sammukhībhūtaṃ   2-   bhagavantaṃ  atisitvā
tumhe   3-   etamatthaṃ   paṭipucchitabbaṃ  maññatha  .  so  hāvuso  bhagavā
jānaṃ   jānāti  passaṃ  passati  cakkhubhūto  ñāṇabhūto  dhammabhūto  brahmabhūto
vattā  pavattā  atthassa  ninnetā  amatassa  dātā  dhammasāmī  tathāgato
so  ceva  panetassa  kālo ahosi yaṃ bhagavantaṃyeva etamatthaṃ paṭipuccheyyātha
yathā vo bhagavā byākareyya tathā naṃ dhāreyyāthāti.
     {170.3}   Addhāvuso   ānanda   bhagavā   jānaṃ  jānāti  passaṃ
passati   cakkhubhūto   ñāṇabhūto   dhammabhūto   brahmabhūto   vattā  pavattā
atthassa    ninnetā    amatassa    dātā   dhammasāmī   tathāgato   so
ceva    panetassa    kālo    ahosi    yaṃ   bhagavantaññeva   etamatthaṃ
@Footnote: 1 Ma. Yu. āvuso .    2 Ma. Yu. sammukhībhūte taṃ .    3 Ma. Yu. amhe.
Paṭipuccheyyāma   yathā   no  bhagavā  byākareyya  tathā  naṃ  dhāreyyāma
api   cāyasmā   ānando   satthu   ceva   saṃvaṇṇito   sambhāvito   ca
viññūnaṃ   sabrahmacārīnaṃ   pahoti   cāyasmā   ānando   imassa  bhagavatā
saṅkhittena   uddesassa   uddiṭṭhassa   vitthārena  avibhattassa  vitthārena
atthaṃ vibhajituṃ vibhajatāyasmā ānando agaruṃ karitvāti.
     [171]   Tenahāvuso  suṇātha  sādhukaṃ  manasikarotha  bhāsissāmīti .
Evamāvusoti   kho   te   bhikkhū  āyasmato  ānandassa  paccassosuṃ .
Āyasmā  ānando  etadavoca  yaṃ  kho  vo  āvuso  bhagavā saṅkhittena
uddesaṃ    uddisitvā    vitthārena   atthaṃ   avibhajitvā   uṭṭhāyāsanā
vihāraṃ   paviṭṭho   nāhaṃ   bhikkhave   gamanena   lokassa  antaṃ  ñāteyyaṃ
diṭṭheyyaṃ patteyyanti vadāmi.
     {171.1}   Na   ca   panāhaṃ   bhikkhave  appatvā  lokassa  antaṃ
dukkhassantakiriyaṃ  vadāmīti  .  imassa  khvāhaṃ  āvuso  bhagavatā  saṅkhittena
uddesassa   uddiṭṭhassa   vitthārena  atthaṃ  avibhattassa  vitthārena  atthaṃ
ājānāmi  .  yena  kho  āvuso  lokasmiṃ  lokasaññī hoti lokamānī ayaṃ
vuccati  ariyassa  vinaye  loko. Kenevāvuso 1- lokasmiṃ lokasaññī hoti
lokamānī  .  cakkhunā  kho  āvuso  lokasmiṃ  lokasaññī hoti lokamānī.
Sotena  kho āvuso. Ghānena kho āvuso. Jivhāya kho āvuso lokasmiṃ
lokasaññī  hoti  lokamānī  .  kāyena  kho āvuso. Manena kho āvuso
lokasmiṃ   lokasaññī   hoti   lokamānī  .  yena  kho  āvuso  lokasmiṃ
@Footnote: 1 Ma. Yu. kenacāvuso.
Lokasaññī hoti lokamānī ayaṃ vuccati ariyassa vinaye loko.
     {171.2}  Yaṃ  kho vo āvuso bhagavā saṅkhittena uddesaṃ uddisitvā
vitthārena  atthaṃ  avibhajitvā  uṭṭhāyāsanā  vihāraṃ  paviṭṭho nāhaṃ bhikkhave
gamanena   lokassa   antaṃ   ñāteyyaṃ   diṭṭheyyaṃ   patteyyanti   vadāmi
na   ca   panāhaṃ   bhikkhave   appatvā   lokassa   antaṃ  dukkhassantakiriyaṃ
vadāmīti   .   imassa   khvāhaṃ  āvuso  bhagavatā  saṅkhittena  uddesassa
uddiṭṭhassa   vitthārena   atthaṃ   avibhattassa   evaṃ   vitthārena   atthaṃ
ājānāmi  .  ākaṅkhamānā  ca  pana  tumhe  āyasmanto  bhagavantaññeva
upasaṅkamitvā     etamatthaṃ    paṭipuccheyyātha    yathā    vo    bhagavā
byākaroti tathā naṃ dhāreyyāthāti.
     [172]   Evamāvusoti   kho   te  bhikkhū  āyasmato  ānandassa
paṭissutvā   uṭṭhāyāsanā   yena   bhagavā   tenupasaṅkamiṃsu  upasaṅkamitvā
bhagavantaṃ   abhivādetvā   ekamantaṃ   nisīdiṃsu  .  ekamantaṃ  nisinnā  kho
te bhikkhū bhagavantaṃ etadavocuṃ
     {172.1} yaṃ kho no 1- bhante bhagavā saṅkhittena uddesaṃ uddisitvā
vitthārena  atthaṃ  avibhajitvā  uṭṭhāyāsanā  vihāraṃ  paviṭṭho nāhaṃ bhikkhave
gamanena  lokassa  antaṃ  ñāteyyaṃ  diṭṭheyyaṃ  2- patteyyanti vadāmi na ca
panāhaṃ  bhikkhave  appatvā  lokassa  antaṃ  dukkhassantakiriyaṃ vadāmīti. Tesaṃ
no  bhante  amhākaṃ  acirapakkantassa  bhagavato  etadahosi  idaṃ  kho  no
āvuso  bhagavā  saṅkhittena  uddesaṃ uddisitvā vitthārena atthaṃ avibhajitvā
@Footnote: 1 Yu. pana .     2 Ma. Yu. sabbatthu daṭṭheyyaṃ.
Uṭṭhāyāsanā    vihāraṃ   paviṭṭho   nāhaṃ   bhikkhave   gamanena   lokassa
antaṃ    ñāteyyaṃ   diṭṭheyyaṃ   pagteyyanti   vadāmi   na   ca   panāhaṃ
bhikkhave    appatvā    lokassa   antaṃ   dukkhassantakiriyaṃ   vadāmīti  .
Ko   nu   kho   imassa   bhagavatā   saṅkhittena   uddesassa  uddiṭṭhassa
vitthārena atthaṃ avibhattassa vitthārena atthaṃ vibhajeyyāti.
     {172.2}  Tesaṃ  no  bhante  amhākaṃ etadahosi ayaṃ kho āyasmā
ānando   satthu   ceva  saṃvaṇṇito  sambhāvito  ca  viññūnaṃ  sabrahmacārīnaṃ
pahoti   cāyasmā   ānando   imassa   bhagavatā  saṅkhittena  uddesassa
uddiṭṭhassa   vitthārena   atthaṃ   avibhattassa   vitthārena   atthaṃ  vibhajituṃ
yannūna   mayaṃ   yenāyasmā   ānando  tenupasaṅkameyyāma  upasaṅkamitvā
āyasmantaṃ   ānandaṃ   etamatthaṃ   paṭipuccheyyāmāti   .  atha  kho  mayaṃ
bhante   yenāyasmā   ānando   tenupasaṅkamimhā   1-   upasaṅkamitvā
āyasmantaṃ   ānandaṃ   etamatthaṃ   paṭipucchimhā   .   tesaṃ  no  bhante
āyasmatā   ānandena   imehi   ākārehi   imehi   padehi   imehi
byañjanehi attho vibhattoti.
     {172.3}   Paṇḍito   bhikkhave   ānando   mahāpañño   bhikkhave
ānando   mañcepi   tumhe   bhikkhave  etamatthaṃ  paṭipuccheyyātha  ahampi
taṃ  evameva  byākareyyaṃ  yathā  taṃ  ānandena byākataṃ eso ceva tassa
attho evañca naṃ dhāreyyāthāti. Tatiyaṃ.
     [173]    Pubbe    me    bhikkhave   sambodhā   anabhisambuddhassa
@Footnote: 1 Ma. paṭipucchimha.
Bodhisattasseva   sato   etadahosi  ye  mayhaṃ  pañca  kāmaguṇā  cetaso
samphuṭṭhapubbā   atītā   niruddhā   vipariṇatā   tatra   me   cittaṃ  bahulaṃ
gacchamānaṃ   gaccheyya   paccuppannesu   vā   appaṃ   vā  anāgatesu .
Tassa   mayhaṃ   bhikkhave  etadahosi  ye  mayhaṃ  bhikkhave  pañca  kāmaguṇā
cetaso    samphuṭṭhapubbā    atītā    niruddhā   vipariṇatā   tatra   me
attarūpena   appamādo   saticetaso   ārakkho   karaṇīyo   .   tasmā
tiha  bhikkhave  tumhākampi  ye  te  pañca  kāmaguṇā cetaso samphuṭṭhapubbā
atītā    niruddhā    vipariṇatā   tatra   vo   cittaṃ   bahulaṃ   gacchamānaṃ
gaccheyya   paccuppannesu   vā   appaṃ  vā  anāgatesu  .  tasmā  tiha
bhikkhave  tumhākampi  ye  te  1-  pañca  kāmaguṇā cetaso samphuṭṭhapubbā
atītā   niruddhā   vipariṇatā   tatra   vo   attarūpena  2-  appamādo
saticetaso  ārakkho  karaṇīyoti 3-. Tasmā tiha bhikkhave se 4- āyatane
veditabbe  .  yattha  cakkhu  5-  nirujjhati  rūpasaññā  ca  virajjati se 4-
āyatane   veditabbe   .pe.  yattha  jivhā  [6]-  nirujjhati  rasasaññā
ca  virajjati  .pe.  se  4-  āyatane  veditabbe  .  yattha  mano  ca
nirujjhati  dhammasaññā  ca  virajjati  7-  se  4-  āyatane veditabbeti.
Idaṃ vatvā bhagavā uṭṭhāyāsanā vihāraṃ pāvisi.
     {173.1}  Atha  kho  tesaṃ bhikkhūnaṃ acirapakkantassa bhagavato etadahosi
idaṃ  kho  no āvuso bhagavā saṅkhittena uddesaṃ uddisitvā vitthārena atthaṃ
avibhajitvā uṭṭhāyāsanā vihāraṃ paviṭṭho tasmā tiha bhikkhave se 4- āyatane
@Footnote: 1 Yu. vo .   2 Ma. Yu. attarūpehi .   3 Ma. Yu. itisaddo natthi .   4 Yu. ye.
@evamuparipi .   5 Ma. cakkhu ca. Yu. cakkhuṃ ca. evamuparipi .   6 Ma. Yu. ca.
@7 Ma. nirujjhati. evamuparipi.
Veditabbe   yattha   cakkhu   ca   nirujjhati   rūpasaññā   ca  virajjati  se
āyatane   veditabbe   .pe.  yattha  jivhā  ca  nirujjhati  rasasaññā  ca
virajjati   se   āyatane   veditabbe  .pe.  yattha  mano  ca  nirujjhati
dhammasaññā   ca   virajjati  se  āyatane  veditabbeti  .  ko  nu  kho
imassa    bhagavatā    saṅkhittena    uddesassa   uddiṭṭhassa   vitthārena
atthaṃ avibhattassa vitthārena atthaṃ vibhajeyyāti.
     {173.2}  Atha  kho  tesaṃ  bhikkhūnaṃ  etadahosi  ayaṃ  kho āyasmā
ānando   satthu   ceva  saṃvaṇṇito  sambhāvito  ca  viññūnaṃ  sabrahmacārīnaṃ
pahoti   cāyasmā   ānando   imassa   bhagavatā  saṅkhittena  uddesassa
uddiṭṭhassa   vitthārena   atthaṃ   avibhattassa   vitthārena   atthaṃ  vibhajituṃ
yannūna   mayaṃ   yenāyasmā   ānando  tenupasaṅkameyyāma  upasaṅkamitvā
āyasmantaṃ ānandaṃ etamatthaṃ paṭipuccheyyāmāti.
     [174]  Atha  kho  te  bhikkhū  yenāyasmā  ānando tenupasaṅkamiṃsu
upasaṅkamitvā    āyasmatā   ānandena   saddhiṃ   sammodiṃsu   sammodanīyaṃ
kathaṃ   sārāṇīyaṃ   vītisāretvā  ekamantaṃ  nisīdiṃsu  .  ekamantaṃ  nisinnā
kho te bhikkhū āyasmantaṃ ānandaṃ etadavocuṃ
     {174.1}  idaṃ  kho  no āvuso ānanda bhagavā saṅkhittena uddesaṃ
uddisitvā   vitthārena  atthaṃ  avibhajitvā  uṭṭhāyāsanā  vihāraṃ  paviṭṭho
tasmā  tiha  bhikkhave  se  āyatane  veditabbe  yattha  cakkhu  ca nirujjhati
rūpasaññā  ca  virajjati  1-  se āyatane veditabbe .pe. Yattha jivhā ca
@Footnote: 1 Yu. nirujjhati. evamuparipi.
Nirujjhati   rasasaññā   ca   virajjati   se   āyatane  veditabbe  .pe.
Yattha   mano   ca   nirujjhati   dhammasaññā   ca   virajjati  se  āyatane
veditabbeti   .   tesaṃ  no  āvuso  amhākaṃ  acirapakkantassa  bhagavato
etadahosi   idaṃ   kho   no   āvuso   bhagavā   saṅkhittena   uddesaṃ
uddisitvā    vitthārena    atthaṃ    avibhajitvā   uṭṭhāyāsanā   vihāraṃ
paviṭṭho  tasmā  tiha  bhikkhave  se  āyatane  veditabbe  yattha  cakkhu ca
nirujjhati   rūpasaññā   ca   virajjati   se   āyatane  veditabbe  .pe.
Yattha   jivhā   ca   nirujjhati   rasasaññā   ca   virajjati  se  āyatane
veditabbe    .pe.    yattha    mano   ca   nirujjhati   dhammasaññā   ca
virajjati se āyatane veditabbeti.
     {174.2}   Ko  nu  kho  imassa  bhagavatā  saṅkhittena  uddesassa
uddiṭṭhassa     vitthārena    atthaṃ    avibhattassa    vitthārena    atthaṃ
vibhajeyyāti  .  tesaṃ  no  āvuso  amhākaṃ etadahosi ayaṃ kho āyasmā
ānando   satthu   ceva  saṃvaṇṇito  sambhāvito  ca  viññūnaṃ  sabrahmacārīnaṃ
pahoti   cāyasmā   ānando   imassa   bhagavatā  saṅkhittena  uddesassa
uddiṭṭhassa   vitthārena   atthaṃ   avibhattassa   vitthārena   atthaṃ  vibhajituṃ
yannūna   mayaṃ   yenāyasmā   ānando  tenupasaṅkameyyāma  upasaṅkamitvā
āyasmantaṃ   ānandaṃ   etamatthaṃ   paṭipuccheyyāmāti   .   vibhajatāyasmā
ānandoti  .  seyyathāpi  nāma  1- āvuso puriso sāratthiko sāragavesī
sārapariyesanaṃ  caramāno  mahato  rukkhassa  .pe.  vibhajatāyasmā  ānando
agaruṃ karitvāti.
@Footnote: 1 Ma. Yu. nāmasaddo natthi.
     [175]  Tenahāvuso  1-  suṇātha  sādhukaṃ manasikarotha bhāsissāmīti.
Evamāvusoti   kho   te   bhikkhū  āyasmato  ānandassa  paccassosuṃ .
Āyasmā  ānando  etadavoca  yaṃ  kho vo 2- āvuso bhagavā saṅkhittena
uddesaṃ    uddisitvā    vitthārena   atthaṃ   avibhajitvā   uṭṭhāyāsanā
vihāraṃ   paviṭṭho   tasmā   tiha   bhikkhave   se   āyatane  veditabbe
yattha   cakkhu   ca   nirujjhati   rūpasaññā   ca   virajjati   se  āyatane
veditabbe    .pe.    yattha    mano   ca   nirujjhati   dhammasaññā   ca
virajjati   se   āyatane   veditabbeti   .   imassa   khvāhaṃ  āvuso
bhagavatā    saṅkhittena    uddesassa    uddiṭṭhassa    vitthārena   atthaṃ
avibhattassa  vitthārena  atthaṃ  ājānāmi  .  saḷāyatananirodhaṃ kho 3- etaṃ
āvuso   bhagavatā  sandhāya  bhāsitaṃ  tasmā  tiha  bhikkhave  se  āyatane
veditabbe    yattha    cakkhu    ca   nirujjhati   rūpasaññā   ca   virajjati
se    āyatane    veditabbe    .pe.   yattha   mano   ca   nirujjhati
dhammasaññā ca virajjati se āyatane veditabbeti.
     {175.1}  Yaṃ  kho  āvuso  bhagavā  saṅkhittena uddesaṃ uddisitvā
vitthārena    atthaṃ    avibhajitvā    uṭṭhāyāsanā    vihāraṃ    paviṭṭho
tasmā    tiha    bhikkhave   se   āyatane   veditabbe   yattha   cakkhu
ca    nirujjhati   rūpasaññā   ca   virajjati   se   āyatane   veditabbe
.pe.   yattha   mano   ca   nirujjhati   dhammasaññā   ca   virajjati   se
āyatane    veditabbeti    .    imassa    khvāhaṃ   āvuso   bhagavatā
saṅkhittena      uddesassa      uddiṭṭhassa      vitthārena      atthaṃ
@Footnote: 1 Yu. tena āvuso .    2 Yu. ayaṃ pāṭho natthi .     3 Ma. no.
Avibhattassa   evaṃ   vitthārena   atthaṃ  ājānāmi  .  ākaṅkhamānā  ca
pana    tumhe    āyasmanto   bhagavantaṃyeva   upasaṅkamatha   upasaṅkamitvā
etamatthaṃ   paṭipuccheyyātha   yathā   vo   bhagavā   byākaroti  tathā  naṃ
dhāreyyāthāti.
     [176]   Evamāvusoti   kho   te  bhikkhū  āyasmato  ānandassa
paṭissutvā   uṭṭhāyāsanā   yena   bhagavā   tenupasaṅkamiṃsu  upasaṅkamitvā
bhagavantaṃ   abhivādetvā   ekamantaṃ   nisīdiṃsu  .  ekamantaṃ  nisinnā  kho
te  bhikkhū  bhagavantaṃ  etadavocuṃ  yaṃ  kho  no  bhante  bhagavā  saṅkhittena
uddesaṃ    uddisitvā    vitthārena   atthaṃ   avibhajitvā   uṭṭhāyāsanā
vihāraṃ   paviṭṭho  tasmā  tiha  bhikkhave  se  āyatane  veditabbe  yattha
cakkhu   ca   nirujjhati   rūpasaññā  ca  virajjati  se  āyatane  veditabbe
.pe.  yattha  jivhā  ca  nirujjhati  rasasaññā  ca  virajjati  se  āyatane
veditabbe   .pe.   yattha   mano  ca  nirujjhati  dhammasaññā  ca  virajjati
se  āyatane  veditabbe  .  tesaṃ  no  bhante  amhākaṃ acirapakkantassa
bhagavato  etadahosi  idaṃ  kho  no  āvuso  bhagavā  saṅkhittena  uddesaṃ
uddisitvā   vitthārena  atthaṃ  avibhajitvā  uṭṭhāyāsanā  vihāraṃ  paviṭṭho
tasmā  tiha  bhikkhave  se  āyatane  veditabbe  yattha  cakkhu  ca nirujjhati
rūpasaññā  ca  virajjati se āyatane veditabbe .pe. Yattha mano ca nirujjhati
dhammasaññā ca virajjati se āyatane veditabbe 1-. Ko nu kho imassa bhagavatā
@Footnote: 1 Ma. Yu. itisaddo atthi.
Saṅkhittena    uddesassa    uddiṭṭhassa   vitthārena   atthaṃ   avibhattassa
vitthārena  atthaṃ  vibhajeyyāti  .  tesaṃ  no  bhante  amhākaṃ etadahosi
ayaṃ   kho   āyasmā   ānando  satthu  ceva  saṃvaṇṇito  sambhāvito  ca
viññūnaṃ   sabrahmacārīnaṃ   pahoti   cāyasmā   ānando   imassa  bhagavatā
saṅkhittena    uddesassa    uddiṭṭhassa   vitthārena   atthaṃ   avibhattassa
vitthārena    atthaṃ    vibhajituṃ    yannūna   mayaṃ   yenāyasmā   ānando
tenupasaṅkameyyāma    upasaṅkamitvā    āyasmantaṃ    ānandaṃ   etamatthaṃ
paṭipuccheyyāmāti   .   atha   kho   mayaṃ  bhante  yenāyasmā  ānando
tenupasaṅkamimhā   1-   upasaṅkamitvā   āyasmantaṃ   ānandaṃ   etamatthaṃ
paṭipucchimhā   2-  .  tesaṃ  no  bhante  āyasmatā  ānandena  imehi
ākārehi  imehi  liṅgehi  3-  imehi  byañjanehi  attho  vibhattoti.
Paṇḍito   bhikkhave   ānando   mahāpañño  bhikkhave  ānando  mañcepi
tumhe    bhikkhave   etamatthaṃ   paṭipuccheyyātha   ahampi   taṃ   evameva
byākareyyaṃ   yathā   4-  taṃ  ānandena  byākataṃ  eso  cevassa  5-
attho evañca naṃ dhāreyyāthāti. Catutthaṃ.
     [177]  Ekaṃ  samayaṃ  bhagavā  rājagahe  viharati gijjhakūṭe pabbate.
Atha  kho  sakko  devānamindo  yena  bhagavā  tenupasaṅkami  upasaṅkamitvā
bhagavantaṃ    abhivādetvā    ekamantaṃ   aṭṭhāsi   .   ekamantaṃ   ṭhito
kho    sakko    devānamindo   bhagavantaṃ   etadavoca   ko   nu   kho
@Footnote: 1 Ma. Yu. tenupasaṅkamimha .    2 Ma. Yu. paṭipucchimha .    3 Sī. Ma. Yu. padehi.
@4 Yu. yathāpi .     5 Sī. Ma. cevetassa. Yu. ceva tassa.
Bhante  hetu  ko  paccayo  yena  midhekacce  sattā  diṭṭhe  va  dhamme
no   parinibbāyanti   .   ko   pana  bhante  hetu  ko  paccayo  yena
midhekacce sattā diṭṭhe va dhamme parinibbāyantīti.
     [178]  Santi  ca  1-  kho devānaminda cakkhuviññeyyā rūpā iṭṭhā
kantā    manāpā    piyarūpā   kāmūpasañhitā   rajaniyā   tañce   bhikkhu
abhinandati    abhivadati    ajjhosāya    tiṭṭhati    tassa   taṃ   abhinandato
abhivadato    ajjhosāya    tiṭṭhato    taṃ    nissitaṃ    viññāṇaṃ    hoti
tadupādānaṃ.
     {178.1}  Saupādāno  devānaminda  bhikkhu  no parinibbāyati .pe.
Santi   kho   devānaminda   jivhāviññeyyā   rasā   .pe.  santi  kho
devānaminda   manoviññeyyā   dhammā   iṭṭhā  kantā  manāpā  piyarūpā
kāmūpasañhitā   rajaniyā   tañce   bhikkhu   abhinandati  abhivadati  ajjhosāya
tiṭṭhati    tassa    taṃ    abhinandato    abhivadato   ajjhosāya   tiṭṭhato
taṃ   nissitaṃ   viññāṇaṃ   hoti   tadupādānaṃ  .  saupādāno  devānaminda
bhikkhu   no  parinibbāyati  .  ayaṃ  kho  devānaminda  hetu  ayaṃ  paccayo
yena midhekacce sattā diṭṭhe va dhamme no parinibbāyanti.
     [179]  Santi  ca  kho  devānaminda  cakkhuviññeyyā  rūpā  iṭṭhā
kantā    manāpā    piyarūpā   kāmūpasañhitā   rajaniyā   tañce   bhikkhu
nābhinandati   nābhivadati   nājjhosāya   tiṭṭhati   tassa   taṃ   anabhinandato
anabhivadato   anajjhosāya   tiṭṭhato   na   taṃ   nissitaṃ   viññāṇaṃ   hoti
na    tadupādānaṃ   .   anupādāno   devānaminda   bhikkhu   parinibbāyati
@Footnote: 1 Ma. Yu. casaddo natthi.
.pe.    Santi    kho   devānaminda   jivhāviññeyyā   rasā   .pe.
Santi    kho    devānaminda   manoviññeyyā   dhammā   iṭṭhā   kantā
manāpā   piyarūpā   kāmūpasañhitā   rajaniyā   tañce   bhikkhu  nābhinandati
nābhivadati   nājjhosāya   tiṭṭhati   tassa   taṃ   anabhinandato   anabhivadato
anajjhosāya   tiṭṭhato   na  tannissitaṃ  viññāṇaṃ  hoti  na  tadupādānaṃ .
Anupādāno   devānaminda  bhikkhu  parinibbāyati  .  ayaṃ  kho  devānaminda
hetu   ayaṃ   paccayo   yena   midhekacce   sattā   diṭṭhe  va  dhamme
parinibbāyantīti. Pañcamaṃ.
     [180]  Ekaṃ  samayaṃ  bhagavā  rājagahe  viharati gijjhakūṭe pabbate.
Atha  kho  pañcasikho gandhabbaputto 1- yena bhagavā tenupasaṅkami upasaṅkamitvā
bhagavantaṃ     abhivādetvā     ekamantaṃ     aṭṭhāsi    .    ekamantaṃ
ṭhito   kho   pañcasikho   gandhabbaputto   bhagavantaṃ   etadavoca   ko  nu
kho   bhante   hetu  ko  paccayo  yena  midhekacce  sattā  diṭṭhe  va
dhamme   no   parinibbāyanti   .  ko  pana  bhante  hetu  ko  paccayo
yena midhekacce sattā diṭṭhe va dhamme parinibbāyantīti 2-.
     [181]  Santi  ca  3-  kho  pañcasikha  cakkhuviññeyyā  rūpā .pe.
Santi   kho   pañcasikha   manoviññeyyā   dhammā  iṭṭhā  kantā  manāpā
piyarūpā   kāmūpasañhitā   rajaniyā   tañce   bhikkhu   abhinandati   abhivadati
ajjhosāya    tiṭṭhati    tassa   taṃ   abhinandato   abhivadato   ajjhosāya
tiṭṭhato    tannissitaṃ    viññāṇaṃ    hoti   tadupadānaṃ   .   saupādāno
@Footnote: 1 Ma. gandhabbadevaputto .    2 Yu. itisaddo natthi .    3 Ma. Yu. casaddo natthi.
Pañcasikha   bhikkhu   no   parinibbāyati   .  ayaṃ  kho  pañcasikha  hetu  ayaṃ
paccayo yena midhekacce sattā diṭṭhe va dhamme no parinibbāyanti.
     [182]   Santi   ca   kho  pañcasikha  cakkhuviññeyyā  rūpā  iṭṭhā
kantā   manāpā   .pe.   santi   kho  pañcasikha  manoviññeyyā  dhammā
iṭṭhā    kantā   manāpā   piyarūpā   kāmūpasañhitā   rajaniyā   tañce
bhikkhu   nābhinandati  nābhivadati  nājjhosāya  tiṭṭhati  tassa  taṃ  anabhinandato
anabhivadato     anajjhosāya     tiṭṭhato     na    tannissitaṃ    viññāṇaṃ
hoti   na   tadupādānaṃ  .  anupādāno  pañcasikha  bhikkhu  parinibbāyati .
Ayaṃ   kho   pañcasikha   hetu   ayaṃ   paccayo   yena  midhekacce  sattā
diṭṭhe va dhamme parinibbāyantīti. Chaṭṭhaṃ.
     [183]   Ekaṃ   samayaṃ   āyasmā   sārīputto  sāvatthiyaṃ  viharati
jetavane   anāthapiṇḍikassa   ārāme   .   atha   kho  aññataro  bhikkhu
yenāyasmā    sārīputto    tenupasaṅkami    upasaṅkamitvā    āyasmatā
sārīputtena   saddhiṃ   sammodi   sammodanīyaṃ  kathaṃ  sārāṇīyaṃ  vītisāretvā
ekamantaṃ   nisīdi   .   ekamantaṃ   nisinno  kho  so  bhikkhu  āyasmantaṃ
sārīputtaṃ   etadavoca   saddhivihāriko   āvuso   sārīputta  bhikkhu  sikkhaṃ
paccakkhāya  hīnāyāvattoti  .  evaṃ  1-  hetaṃ  āvuso hoti indriyesu
aguttadvārassa    bhojane    amattaññuno    jāgariyaṃ   ananuyuttassa  .
So   vatāvuso   bhikkhu   indriyesu   aguttadvāro   bhojane  amattaññū
jāgariyaṃ     ananuyutto    yāvajīvaṃ    paripuṇṇaṃ    parisuddhaṃ    brahmacariyaṃ
@Footnote: 1 Ma. Yu. evametaṃ.
Santānessatīti    netaṃ    ṭhānaṃ   vijjati   .   so   vatāvuso   bhikkhu
indriyesu   guttadvāro   bhojane  mattaññū  jāgariyaṃ  anuyutto  yāvajīvaṃ
paripuṇṇaṃ parisuddhaṃ brahmacariyaṃ santānessatīti ṭhānametaṃ vijjati.
     [184]  Kathañcāvuso  indriyesu  guttadvāro  hoti  .  idhāvuso
bhikkhu   cakkhunā   rūpaṃ   disvā  na  nimittaggāhī  hoti  nānubyañjanaggāhī
yatvādhikaraṇamenaṃ    cakkhundriyaṃ    asaṃvutaṃ    viharantaṃ    abhijjhādomanassā
pāpakā     akusalā     dhammā     anvāssaveyyuṃ    tassa    saṃvarāya
paṭipajjati    rakkhati    cakkhundriyaṃ   cakkhundriye   saṃvaraṃ   āpajjati  .
Sotena   saddaṃ   sutvā   .   ghānena   gandhaṃ   ghāyitvā  .  jivhāya
rasaṃ   sāyitvā   .   kāyena   phoṭṭhabbaṃ   phusitvā   .  manasā  dhammaṃ
viññāya   na   nimittaggāhī   hoti   nānubyañjanaggāhī   yatvādhikaraṇamenaṃ
manindriyaṃ    asaṃvutaṃ    viharantaṃ    abhijjhādomanassā   pāpakā   akusalā
dhammā   anvāssaveyyuṃ   tassa   saṃvarāya   paṭipajjati   rakkhati  manindriyaṃ
manindriye   saṃvaraṃ   āpajjati   .   evaṃ   kho   āvuso   indriyesu
guttadvāro hoti.
     [185]   Kathañcāvuso   bhojane   mattaññū   hoti   .  idhāvuso
bhikkhu   paṭisaṅkhā  yoniso  āhāraṃ  āhāreti  neva  davāya  na  madāya
na    maṇḍanāya   na   vibhūsanāya   yāvadeva   imassa   kāyassa   ṭhitiyā
yāpanāya   vihiṃsuparatiyā   brahmacariyānuggahāya   iti   purāṇañca   vedanaṃ
paṭihaṅkhāmi   navañca   vedanaṃ   na   uppādessāmi   yātrā   ca   me
Bhavissati   anavajjatā   ca   phāsuvihāro   cāti  .  evaṃ  kho  āvuso
bhojane mattaññū hoti.
     [186]  Kathañcāvuso  jāgariyaṃ  anuyutto  hoti  .  idhāvuso bhikkhu
divasaṃ   caṅkamena   nisajjāya   āvaraṇiyehi   dhammehi   cittaṃ  parisodheti
rattiyā   paṭhamaṃ   yāmaṃ  caṅkamena  nisajjāya  āvaraṇiyehi  dhammehi  cittaṃ
parisodheti    rattiyā   majjhimaṃ   yāmaṃ   dakkhiṇena   passena   sīhaseyyaṃ
kappeti   pādena  1-  pādaṃ  accādhāya  sato  sampajāno  uṭṭhānasaññaṃ
manasikaritvā   rattiyā   pacchimaṃ   yāmaṃ   paccuṭṭhāya  caṅkamena  nisajjāya
āvaraṇiyehi  dhammehi  cittaṃ  parisodheti  .  evaṃ  kho  āvuso  jāgariyaṃ
anuyutto    hoti   .   tasmātihāvuso   evaṃ   sikkhitabbaṃ   indriyesu
guttadvārā   bhavissāma   bhojane   mattaññuno   jāgariyaṃ  anuyuttāti .
Evaṃ hi kho āvuso sikkhitabbanti. Sattamaṃ.
     [187]  Ekaṃ  samayaṃ bhagavā sāvatthiyaṃ viharati jetavane anāthapiṇḍikassa
ārāme    .    atha    kho    bhagavato    rahogatassa    paṭisallīnassa
evaṃ    cetaso    parivitakko    udapādi   paripakkā   kho   rāhulassa
vimuttiparipācaniyā   dhammā   yannūnāhaṃ   rāhulaṃ   uttariṃ  āsavānaṃ  khaye
vineyyanti  .  atha  kho  bhagavā  pubbaṇhasamayaṃ nivāsetvā pattacīvaramādāya
sāvatthiṃ    2-    piṇḍāya    pāvisi    sāvatthiyaṃ    piṇḍāya   caritvā
pacchābhattaṃ     piṇḍapātapaṭikkanto    āyasmantaṃ    rāhulaṃ    āmantesi
gaṇhāhi     rāhula     nisīdanaṃ    yena    andhavanaṃ    tenupasaṅkamissāma
@Footnote: 1 Ma. Yu. pāde .    2 Ma. Yu. sāvatthiyaṃ.
Divā   vihārāyāti  .  evaṃ  bhanteti  kho  āyasmā  rāhulo  bhagavato
paṭissutvā   nisīdanaṃ   ādāya   bhagavantaṃ   piṭṭhito  piṭṭhito  anubandhi .
Tena  kho  pana  samayena  anekāni  devatāsahassāni  bhagavantaṃ  anubandhāni
bhavanti    ajja    bhagavā    āyasmantaṃ    rāhulaṃ    uttariṃ   āsavānaṃ
khaye vinessatīti.
     [188]   Atha   kho  bhagavā  andhavanaṃ  ajjhogāhetvā  aññatarasmiṃ
rukkhamūle   paññatte   āsane   nisīdi   .   āyasmāpi   kho  rāhulo
bhagavantaṃ   abhivādetvā   ekamantaṃ   nisīdi   .   ekamantaṃ  nisinnaṃ  kho
āyasmantaṃ   rāhulaṃ   bhagavā   etadavoca   taṃ  kiṃ  maññasi  rāhula  cakkhuṃ
niccaṃ  vā  aniccaṃ  vāti  .  aniccaṃ  bhante  .  yaṃ  panāniccaṃ  dukkhaṃ vā
taṃ  sukhaṃ  vāti  .  dukkhaṃ  bhante  .  yaṃ  panāniccaṃ  dukkhaṃ  vipariṇāmadhammaṃ
kallaṃ  nu  taṃ  samanupassituṃ  etaṃ  mama  esohamasmi  eso  me attāti.
No  hetaṃ  bhante  .  rūpā  niccā  vā  aniccā vāti. Aniccā bhante
.pe.   cakkhuviññāṇaṃ   niccaṃ   vā  aniccaṃ  vāti  .  aniccaṃ  bhante .
Cakkhusamphasso  nicco  vā  anicco  vāti  .  anicco  bhante . Yampidaṃ
cakkhusamphassapaccayā    uppajjati    vedanāgataṃ    saññāgataṃ    saṅkhāragataṃ
viññāṇagataṃ   tampi   niccaṃ   vā   aniccaṃ   vāti  .  aniccaṃ  bhante .
Yaṃ  panāniccaṃ  dukkhaṃ  vā  taṃ  sukhaṃ  vāti  .  dukkhaṃ  bhante. Yaṃ panāniccaṃ
dukkhaṃ   vipariṇāmadhammaṃ   kallaṃ  nu  taṃ  samanupassituṃ  etaṃ  mama  esohamasmi
Eso   me   attāti   .   no  hetaṃ  bhante  .pe.  jivhā  niccā
vā  aniccā  vāti  .  aniccā  bhante  .  rasā  niccā  vā  aniccā
vāti   .   aniccā   bhante   .   jivhāviññāṇaṃ   niccaṃ   vā  aniccaṃ
vāti   .   aniccaṃ   bhante   .   jivhāsamphasso  nicco  vā  anicco
vāti   .   anicco   bhante  .  yampidaṃ  jivhāsamphassapaccayā  uppajjati
vedanāgataṃ    saññāgataṃ    saṅkhāragataṃ   viññāṇagataṃ   tampi   niccaṃ   vā
aniccaṃ  vāti  .  aniccaṃ  bhante  .  yaṃ panāniccaṃ dukkhaṃ vā taṃ sukhaṃ vāti.
Dukkhaṃ    bhante    .    yaṃ   panāniccaṃ   dukkhaṃ   vipariṇāmadhammaṃ   kallaṃ
nu   taṃ   samanupassituṃ   etaṃ  mama  esohamasmi  eso  me  attāti .
No   hetaṃ   bhante   .pe.   mano   nicco   vā  anicco  vāti .
Anicco   bhante  .  yaṃ  panāniccaṃ  dukkhaṃ  vā  taṃ  sukhaṃ  vāti  .  dukkhaṃ
bhante    .    yaṃ   panāniccaṃ   dukkhaṃ   vipariṇāmadhammaṃ   kallaṃ   nu   taṃ
samanupassituṃ   etaṃ   mama   esohamasmi   eso   me  attāti  .  no
hetaṃ   bhante   .   dhammā   niccā   vā  aniccā  vāti  .  aniccā
bhante  .  manoviññāṇaṃ  niccaṃ  vā  aniccaṃ  vāti  .  aniccaṃ  bhante .
Manosamphasso   nicco   vā   anicco   vāti   .  anicco  bhante .
Yampidaṃ     manosamphassapaccayā     uppajjati     vedanāgataṃ    saññāgataṃ
saṅkhāragataṃ   viññāṇagataṃ   tampi   niccaṃ   vā   aniccaṃ  vāti  .  aniccaṃ
bhante  .  yaṃ  panāniccaṃ  dukkhaṃ  vā  taṃ  sukhaṃ  vāti  .  dukkhaṃ  bhante.
Yaṃ    panāniccaṃ    dukkhaṃ    vipariṇāmadhammaṃ   kallaṃ   nu   taṃ   samanupassituṃ
Etaṃ mama esohamasmi eso me attāti. No hetaṃ bhante.
     {188.1}   Evaṃ   passaṃ   rāhula  sutavā  ariyasāvako  cakkhusmiṃpi
nibbindati      rūpesupi      nibbindati     cakkhuviññāṇepi     nibbindati
cakkhusamphassepi    nibbindati    yampidaṃ    cakkhusamphassapaccayā    uppajjati
vedanāgataṃ    saññāgataṃ    saṅkhāragataṃ    viññāṇagataṃ   tasmiṃpi   nibbindati
.pe.    jivhāyapi    nibbindati   rasesupi   nibbindati   jivhāviññāṇepi
nibbindati    jivhāsamphassepi    nibbindati   yampidaṃ   jivhāsamphassapaccayā
uppajjati      vedanāgataṃ      saññāgataṃ     saṅkhāragataṃ     viññāṇagataṃ
tasmiṃpi   nibbindati   .pe.   manasmiṃpi   nibbindati   dhammesupi   nibbindati
.pe.   tasmiṃpi   nibbindati   nibbindaṃ   virajjati   virāgā   vimuccati .
Vimuttasmiṃ   vimuttamiti   ñāṇaṃ   hoti   .  khīṇā  jāti  vusitaṃ  brahmacariyaṃ
kataṃ karaṇīyaṃ nāparaṃ itthattāyāti pajānātīti.
     {188.2}    Idamavoca   bhagavā   attamano   āyasmā   rāhulo
bhagavato    bhāsitaṃ    abhinandi    .    imasmiñca   pana   veyyākaraṇasmiṃ
bhaññamāne    āyasmato    rāhulassa    anupādāya    āsavehi   cittaṃ
vimuccati    anekānaṃ   ca   devatāsahassānaṃ   virajaṃ   vītamalaṃ   dhammacakkhuṃ
udapādi yaṅkiñci samudayadhammaṃ sabbantaṃ nirodhadhammanti. Aṭṭhamaṃ.
     [189]  Saññojaniye  ca  bhikkhave  dhamme  desissāmi  saññojanañca
taṃ   suṇātha   .   katame   ca   bhikkhave   saññojaniyā  dhammā  katamañca
saññojanaṃ   .   santi   bhikkhave   cakkhuviññeyyā   rūpā  iṭṭhā  kantā
Manāpā   piyarūpā   kāmūpasañhitā   rajaniyā  .  ime  vuccanti  bhikkhave
saññojaniyā   dhammā   yo   tattha   chandarāgo   taṃ   tattha   saññojanaṃ
.pe.    santi    bhikkhave    jivhāviññeyyā    rasā   .pe.   santi
bhikkhave   manoviññeyyā   dhammā   iṭṭhā   kantā   manāpā   piyarūpā
kāmūpasañhitā    rajaniyā   .   ime   vuccanti   bhikkhave   saññojaniyā
dhammā yo tattha chandarāgo taṃ tattha saññojananti. Navamaṃ.
     [190]  Upādāniye  ca  bhikkhave  dhamme  desissāmi  upādānañca
taṃ   suṇātha   .   katame   ca   bhikkhave   upādāniyā  dhammā  katamañca
upādānaṃ   .   santi   bhikkhave   cakkhuviññeyyā   rūpā  iṭṭhā  kantā
manāpā   piyarūpā   kāmūpasañhitā   rajaniyā  .  ime  vuccanti  bhikkhave
upādāniyā   dhammā   yo   tattha   chandarāgo   taṃ   tattha   upādānaṃ
.pe.    santi    bhikkhave    jivhāviññeyyā    rasā   .pe.   santi
bhikkhave   manoviññeyyā   dhammā   iṭṭhā   kantā   manāpā   piyarūpā
kāmūpasañhitā    rajaniyā   .   ime   vuccanti   bhikkhave   upādāniyā
dhammā yo tattha chandarāgo taṃ tattha upādānanti. Dasamaṃ.
                  Lokakāmaguṇavaggo dutiyo.
                        Tassuddānaṃ
          mārapāsena dve vuttā    lokakāmaguṇena ca
          sakko pañcasikho ceva      sārīputto ca rāhulo
          saññojanaṃ upādānaṃ       vaggo tena pavuccatīti.
                      ----------
                     Gahapativaggo tatiyo
     [191]    Ekaṃ   samayaṃ   bhagavā   vesāliyaṃ   viharati   mahāvane
kūṭāgārasālāyaṃ   .  atha  kho  uggo  gahapati  vesāliko  yena  bhagavā
tenupasaṅkami   .pe.  ekamantaṃ  nisinno  kho  uggo  gahapati  vesāliko
bhagavantaṃ   etadavoca   ko   nu  kho  bhante  hetu  ko  paccayo  yena
midhekacce   sattā   diṭṭheva   dhamme   no   parinibbāyanti   .   ko
pana   bhante   hetu   ko   paccayo   yena  midhekacce  sattā  diṭṭhe
va dhamme parinibbāyantīti.
     {191.1}  Santi  kho  gahapati  cakkhuviññeyyā  rūpā  iṭṭhā kantā
manāpā     piyarūpā     kāmūpasañhitā     rajaniyā     tañce    bhikkhu
abhinandati    abhivadati    ajjhosāya    tiṭṭhati    tassa   taṃ   abhinandato
abhivadato     ajjhosāya     tiṭṭhato     tannissitaṃ    viññāṇaṃ    hoti
tadupādānaṃ    .    saupādāno    gahapati    bhikkhu   no   parinibbāyati
.pe.   santi   kho   gahapati   jivhāviññeyyā   rasā   .pe.   santi
kho   gahapati   manoviññeyyā   dhammā  iṭṭhā  kantā  manāpā  piyarūpā
kāmūpasañhitā   rajaniyā   tañce   bhikkhu   abhinandati  abhivadati  ajjhosāya
tiṭṭhati    tassa    taṃ    abhinandato    abhivadato   ajjhosāya   tiṭṭhato
tannissitaṃ    viññāṇaṃ    hoti    tadupādānaṃ   .   saupādāno   gahapati
bhikkhu   no   parinibbāyati   ayaṃ  kho  gahapati  hetu  ayaṃ  paccayo  yena
midhekacce sattā diṭṭheva dhamme no parinibbāyanti.
     [192]   Santi   ca   kho   gahapati  cakkhuviññeyyā  rūpā  iṭṭhā
kantā    manāpā    piyarūpā   kāmūpasañhitā   rajaniyā   tañce   bhikkhu
nābhinandati   nābhivadati   na   ajjhosāya   tiṭṭhati  tassa  taṃ  anabhinandato
anabhivadato   anajjhosāya   tiṭṭhato   na   tannissitaṃ   viññāṇaṃ  hoti  na
tadupādānaṃ    .    anupādāno   gahapati   bhikkhu   parinibbāyati   .pe.
Santi   kho   gahapati   jivhāviññeyyā  rasā  .pe.  santi  kho  gahapati
manoviññeyyā   dhammā   iṭṭhā  kantā  manāpā  piyarūpā  kāmūpasañhitā
rajaniyā    tañce    bhikkhu    nābhinandati    nābhivadati   na   ajjhosāya
tiṭṭhati    tassa   taṃ   anabhinandato   anabhivadato   anajjhosāya   tiṭṭhato
na    tannissitaṃ    viññāṇaṃ   hoti   na   tadupādānaṃ   .   anupādāno
gahapati   bhikkhu   parinibbāyati   ayaṃ   kho   gahapati   hetu  ayaṃ  paccayo
yena midhekacce sattā diṭṭhe va dhamme parinibbāyantīti. Paṭhamaṃ.
     [193]   Ekaṃ  samayaṃ  bhagavā  vajjīsu  viharati  hatthigāme  .  atha
kho   uggo   gahapati   hatthigāmako   yena  bhagavā  tenupasaṅkami  .pe.
Ekamantaṃ    nisinno    kho    uggo   gahapati   hatthigāmako   bhagavantaṃ
etadavoca   ko  nu  kho  bhante  hetu  ko  paccayo  yena  midhekacce
sattā   diṭṭhe   va   dhamme   no  parinibbāyanti  .  ko  pana  bhante
hetu   ko   paccayo   yena   midhekacce   sattā   diṭṭhe  va  dhamme
parinibbāyantīti    (yathā    purimasuttantaṃ    evaṃ    vitthāretabbaṃ)  .
Ayaṃ   kho   gahapati   hetu   ayaṃ   paccayo   yena   midhekacce  sattā
Diṭṭhe va dhamme parinibbāyantīti. Dutiyaṃ.
     [194]  Ekaṃ  samayaṃ  bhagavā  nāḷandāyaṃ  viharati pāvārikambavane.
Atha   kho   upāli  gahapati  yena  bhagavā  tenupasaṅkami  .pe.  ekamantaṃ
nisinno   kho  upāli  gahapati  bhagavantaṃ  etadavoca  ko  nu  kho  bhante
hetu   ko   paccayo  yena  midhekacce  sattā  diṭṭhe  va  dhamme  no
parinibbāyanti  .  ko  pana  bhante  hetu  ko  paccayo  yena midhekacce
sattā    diṭṭhe    va   dhamme   parinibbāyantīti   (yathā   purimasuttantaṃ
evaṃ   vitthāretabbaṃ)   .  ayaṃ  kho  gahapati  hetu  ayaṃ  paccayo  yena
midhekacce    sattā    diṭṭhe    va    dhamme    parinibbāyantīti   .
Tatiyaṃ.
     [195]   Ekaṃ   samayaṃ   āyasmā   piṇḍolabhāradvājo  kosambiyaṃ
viharati   ghositārāme   .   atha   kho   rājā   udeno  yenāyasmā
piṇḍolabhāradvājo tenupasaṅkami upasaṅkamitvā
āyasmatā     piṇḍolabhāradvājena     saddhiṃ     sammodi    sammodanīyaṃ
kathaṃ   sārāṇīyaṃ   vītisāretvā   ekamantaṃ  nisīdi  .  ekamantaṃ  nisinno
kho   rājā   udeno   āyasmantaṃ   piṇḍolabhāradvājaṃ  etadavoca  ko
nu   kho   bho   bhāradvāja  hetu  ko  paccayo  yenime  daharā  bhikkhū
susū   kāḷakesā   bhadrena   yobbanena   samannāgatā   paṭhamena  vayasā
anikīḷitāvino    kāmesu    yāvajīvaṃ    paripuṇṇaṃ    parisuddhaṃ   brahmacariyaṃ
caranti   addhānañca   āpādentīti   .   vuttaṃ   kho   etaṃ  mahārāja
Tena   bhagavatā   jānatā   passatā   arahatā   sammāsambuddhena   etha
tumhe    bhikkhave    mātumattīsu    mātucittaṃ    upaṭṭhapetha   bhaginīmattīsu
bhaginīcittaṃ   upaṭṭhapetha   dhītumattīsu   dhītucittaṃ  upaṭṭhapethāti  .  ayaṃ  1-
kho  mahārāja  hetu  ayaṃ  paccayo  yenime  daharā  bhikkhū susū kāḷakesā
bhadrena    yobbanena    samannāgatā   paṭhamena   vayasā   anikīḷitāvino
kāmesu     yāvajīvaṃ     paripuṇṇaṃ     parisuddhaṃ     brahmacariyaṃ    caranti
addhānañca āpādentīti.
     [196]  Loḷaṃ  2-  kho bho bhāradvāja cittaṃ appekadā mātumattīsupi
lobhadhammā     uppajjanti     bhaginīmattīsupi     lobhadhammā    uppajjanti
dhītumattīsupi   lobhadhammā   uppajjanti  .  atthi  nu  kho  bho  bhāradvāja
añño   ca   hetu   añño   ca   paccayo  yenime  daharā  bhikkhū  susū
kāḷakesā .pe. Addhānañca āpādentīti.
     {196.1}   Vuttaṃ   kho  etaṃ  mahārāja  tena  bhagavatā  jānatā
passatā   arahatā   sammāsambuddhena   etha   tumhe   bhikkhave  imameva
kāyaṃ  uddhaṃ  pādatalā  adho  kesamatthakā  tacapariyantaṃ  pūrannānappakārassa
asucino  paccavekkhatha  atthi  imasmiṃ  kāye  kesā  lomā  nakhā  dantā
taco  maṃsaṃ  nahārū  3-  aṭṭhī  aṭṭhimiñjaṃ  vakkaṃ  hadayaṃ  yakanaṃ kilomakaṃ pihakaṃ
papphāsaṃ   antaṃ   antaguṇaṃ   udariyaṃ   karīsaṃ  pittaṃ  semhaṃ  pubbo  lohitaṃ
sedo   medo   assu   vasā   kheḷo  siṅghānikā  lasikā  muttanti .
Ayampi   kho  mahārāja  hetu  ayaṃ  paccayo  yenime  daharā  bhikkhū  susū
@Footnote: 1 Yu. ayampi .   2 Ma. Yu. lolaṃ .  3 Ma. Yu. nahāru.
Kāḷakesā .pe. Addhānañca āpādentīti 1-.
     [197]  Ye  te  bho  bhāradvāja  bhikkhū  bhāvitakāyā  bhāvitasīlā
bhāvitacittā    bhāvitapaññā    tesantaṃ   na   dukkaraṃ   hoti   2-  .
Ye   ca   kho   te  bho  bhāradvāja  bhikkhū  abhāvitakāyā  abhāvitasīlā
abhāvitacittā   abhāvitapaññā  tesantaṃ  dukkaraṃ  hoti  .  appekadā  bho
bhāradvāja   asubhato   manasikarissāmāti  3-  subhato  va  āgacchati  atthi
nu  kho  bho  bhāradvāja  añño  ca [4]- hetu añño ca paccayo yenime
daharā bhikkhū susū kāḷakesā .pe. Addhānañca āpādentīti.
     {197.1}  Vuttaṃ  kho  etaṃ mahārāja tena bhagavatā jānatā passatā
arahatā  sammāsambuddhena  etha  tumhe  bhikkhave  indriyesu  guttadvārā
viharatha   cakkhunā   rūpaṃ   disvā   mā   nimittaggāhino   ahuvattha   mā
anubyañjanaggāhino    yatvādhikaraṇamenaṃ    cakkhundriyaṃ    asaṃvutaṃ   viharantaṃ
abhijjhādomanassā    pāpakā   akusalā   dhammā   anvāssaveyyuṃ   tassa
saṃvarāya     paṭipajjatha     rakkhatha    cakkhundriyaṃ    cakkhundriye    saṃvaraṃ
āpajjatha   .   sotena  saddaṃ  sutvā  .  ghānena  gandhaṃ  ghāyitvā .
Jivhāya  rasaṃ  sāyitvā  .  kāyena  phoṭṭhabbaṃ  phusitvā  .  manasā dhammaṃ
viññāya    mā    nimittaggāhino    ahuvattha   mā   anubyañjanaggāhino
yatvādhikaraṇamenaṃ     manindriyaṃ    asaṃvutaṃ    viharantaṃ    abhijjhādomanassā
pāpakā     akusalā     dhammā     anvāssaveyyuṃ    tassa    saṃvarāya
@Footnote: 1 Yu. itisaddo natthi .  2 Ma. tesaṃ taṃ sukaraṃ hoti .   3 Ma. karissāmīti.
@4 Ma. kho.
Paṭipajjatha    rakkhatha    manindriyaṃ   manindriye   saṃvaraṃ   āpajjathāti  .
Ayampi   kho   mahārāja   hetu   ayaṃ   paccayo  yenime  daharā  bhikkhū
susū   kāḷakesā   bhadrena   yobbanena   samannāgatā   paṭhamena  vayasā
anikīḷitāvino    kāmesu    yāvajīvaṃ    paripuṇṇaṃ    parisuddhaṃ   brahmacariyaṃ
caranti addhānañca āpādentīti.
     [198]   Acchariyaṃ   bho   bhāradvāja  abbhūtaṃ  bho  bhāradvāja .
Yāva   subhāsitañcidaṃ   bho   bhāradvāja  tena  bhagavatā  jānatā  passatā
arahatā    sammāsambuddhena    eseva   kho   bho   bhāradvāja   hetu
esa   paccayo   yenime   daharā   bhikkhū   susū   kāḷakesā   bhadrena
yobbanena    samannāgatā    paṭhamena   vayasā   anikīḷitāvino   kāmesu
yāvajīvaṃ     paripuṇṇaṃ     parisuddhaṃ    brahmacariyaṃ    caranti    addhānañca
āpādentīti  .  ahampi  kho  bho  bhāradvāja  yasmiṃ samaye arakkhiteneva
kāyena   arakkhitāya   vācāya  arakkhitena  cittena  anupaṭṭhitāya  satiyā
asaṃvutehi   indriyehi   antepuraṃ   pavisāmi   ativiya   maṃ  tasmiṃ  samaye
lobhadhammā   parisahanti   .   yasmiñca   khvāhaṃ   bho  bhāradvāja  samaye
rakkhiteneva   kāyena  rakkhitāya  vācāya  rakkhitena  cittena  upaṭṭhitāya
satiyā  saṃvutehi  indriyehi  antepuraṃ  pavisāmi  na  maṃ  tattha  1-  tasmiṃ
samaye   lobhadhammā   parisahanti  .  abhikkantaṃ  bho  bhāradvāja  abhikkantaṃ
bho   bhāradvāja   .   seyyathāpi   bho   bhāradvāja   nikkujjitaṃ   vā
@Footnote: 1 Ma. Yu. tathā.
Ukkujjeyya    paṭicchannaṃ    vā    vivareyya    mūḷhassa    vā   maggaṃ
ācikkheyya    andhakāre   vā   telappajjotaṃ   dhāreyya   cakkhumanto
rūpāni   dakkhantīti   evamevaṃ   bhotā   bhāradvājena   anekapariyāyena
dhammo   pakāsito   .   esāhaṃ   bho   bhāradvāja  taṃ  bhagavantaṃ  saraṇaṃ
gacchāmi    dhammañca    bhikkhusaṅghañca    upāsakaṃ   maṃ   bhavaṃ   bhāradvājo
dhāretu ajjatagge pāṇupetaṃ saraṇaṅgatanti. Catutthaṃ.
     [199] Ekaṃ samayaṃ bhagavā rājagahe viharati veḷuvane kalandakanivāpe.
Atha    kho    soṇo    gahapatiputto    yena    bhagavā    tenupasaṅkami
upasaṅkamitvā     bhagavantaṃ     abhivādetvā    ekamantaṃ    nisīdi   .
Ekamantaṃ   nisinno   kho   soṇo   gahapatiputto   bhagavantaṃ   etadavoca
ko   nu   kho   bhante   hetu  ko  paccayo  yena  midhekacce  sattā
diṭṭhe   va  dhamme  no  parinibbāyanti  .  ko  pana  bhante  hetu  ko
paccayo  yena  midhekacce  sattā  diṭṭhe  va  dhamme  parinibbāyantīti .
(yathā purimasuttantaṃ evaṃ vitthāretabbaṃ). Pañcamaṃ.
     [200]   Ekaṃ   samayaṃ   bhagavā   āyasmā   ānando  kosambiyaṃ
viharati   ghositārāme   .   atha   kho   ghosito   gahapati  yenāyasmā
ānando    tenupasaṅkami   .pe.   ekamantaṃ   nisinno   kho   ghosito
gahapati   āyasmantaṃ   ānandaṃ   etadavoca   dhātunānattaṃ  dhātunānattanti
bhante   ānanda   vuccati   kittāvatā   nu   kho   bhante  dhātunānattaṃ
vuttaṃ   bhagavatāti  .  saṃvijjati  kho  gahapati  cakkhudhātu  rūpā  ca  manāpā
Cakkhuviññāṇañca     sukhavedaniyaṃ     phassaṃ    paṭicca    uppajjati    sukhā
vedanā   .   saṃvijjati   kho   gahapati   cakkhudhātu   rūpā  ca  amanāpā
cakkhuviññāṇañca    dukkhavedaniyaṃ    phassaṃ    paṭicca    uppajjati    dukkhā
vedanā . Saṃvijjati kho gahapati cakkhudhātu rūpā ca [1]- upekkhaṭṭhāniyā 2-
cakkhuviññāṇañca     adukkhamasukhavedaniyaṃ     phassaṃ     paṭicca     uppajjati
adukkhamasukhā    vedanā    .pe.   saṃvijjati   kho   gahapati   jivhādhātu
rasā    ca    manāpā    jivhāviññāṇañca   sukhavedaniyaṃ   phassaṃ   paṭicca
uppajjati   sukhā   vedanā   .  saṃvijjati  kho  gahapati  jivhādhātu  rasā
ca     amanāpā     jivhāviññāṇañca    dukkhavedaniyaṃ    phassaṃ    paṭicca
uppajjati   dukkhā   vedanā   .   saṃvijjati   kho   gahapati   jivhādhātu
rasā     ca    upekkhaṭṭhāniyā    jivhāviññāṇañca    adukkhamasukhavedaniyaṃ
phassaṃ    paṭicca    uppajjati   adukkhamasukhā   vedanā   .pe.   saṃvijjati
kho    gahapati    manodhātu    dhammā    ca    manāpā   manoviññāṇañca
sukhavedaniyaṃ phassaṃ paṭicca uppajjati sukhā vedanā.
     {200.1}   Saṃvijjati  kho  gahapati  manodhātu  dhammā  ca  amanāpā
manoviññāṇañca    dukkhavedaniyaṃ    phassaṃ    paṭicca    uppajjati    dukkhā
vedanā  .  saṃvijjati  kho  gahapati  manodhātu  dhammā  ca  upekkhaṭṭhāniyā
manoviññāṇañca     adukkhamasukhavedaniyaṃ     phassaṃ     paṭicca     uppajjati
adukkhamasukhā   vedanā   .   ettāvatā   [3]-   gahapati  dhātunānattaṃ
vuttaṃ bhagavatāti. Chaṭṭhaṃ.
@Footnote: 1 Ma. manāpā .   2 Sī. upekkhāṭhāniyā. Ma. upekkhāvedaniyā. evamuparipi.
@Yu. upekkhāṭṭhāniyā .  3 Ma. Yu. kho.
     [201]   Ekaṃ   samayaṃ   āyasmā  mahākaccāno  avantīsu  viharati
kulaghare  saṃpavatte  1-  pabbate  .  atha  kho  hāliddakāni  2-  gahapati
yenāyasmā   mahākaccāno   tenupasaṅkami   .pe.   ekamantaṃ   nisinno
kho    hāliddakāni    gahapati    āyasmantaṃ    mahākaccānaṃ   etadavoca
vuttamidaṃ   bhante   bhagavatā   dhātunānattaṃ  paṭicca  uppajjati  phassanānattaṃ
phassanānattaṃ   paṭicca   uppajjati   vedanānānattanti   .   kathaṃ  nu  kho
bhante    dhātunānattaṃ    paṭicca   uppajjati   phassanānattaṃ   phassanānattaṃ
paṭicca uppajjati vedanānānattanti.
     [202]  Idha  gahapati  bhikkhu  cakkhunā  rūpaṃ  disvā manāpaṃ itthetanti
pajānāti   cakkhuviññāṇaṃ   sukhavedaniyaṃ   ca  sukhavedaniyaṃ  3-  phassaṃ  paṭicca
uppajjati  sukhā  vedanā  .  cakkhunā  ca  kho  panevaṃ  4-  rūpaṃ  disvā
amanāpaṃ    itthetanti    pajānāti    cakkhuviññāṇaṃ    dukkhavedaniyaṃ    ca
dukkhavedaniyaṃ   phassaṃ   paṭicca   uppajjati   dukkhā   vedanā  .  cakkhunā
kho    panevaṃ    rūpaṃ    disvā   upekkhaṭṭhaniyaṃ   itthetanti   pajānāti
cakkhuviññāṇaṃ        adukkhamasukhavedaniyaṃ       ca       adukkhamasukhavedaniyaṃ
phassaṃ paṭicca uppajjati adukkhamasukhā vedanā.
     {202.1}   Puna   caparaṃ  gahapati  bhikkhu  sotena  saddaṃ  sutvā .
Ghānena   gandhaṃ   ghāyitvā   .   jivhāya   rasaṃ  sāyitvā  .  kāyena
phoṭṭhabbaṃ   phusitvā   .   manasā   dhammaṃ   viññāya   manāpaṃ  itthetanti
pajānāti     manoviññāṇaṃ     sukhavedaniyaṃ     ca    sukhavedaniyaṃ    phassaṃ
paṭicca   uppajjati   sukhā   vedanā   .   manasā   kho   panevaṃ  dhammaṃ
@Footnote: 1 Ma. papāte. Yu. kuraraghare pavatte .   2 Ma. Yu. hāliddikāni. evamuparipi.
@3 Ma. sukhavedaniyañca .   4 Ma. Yu. paneva. evamuparipi.
Viññāya    amanāpaṃ   itthetanti   pajānāti   manoviññāṇaṃ   dukkhavedaniyaṃ
ca   dukkhavedaniyaṃ   phassaṃ   paṭicca  uppajjati  dukkhā  vedanā  .  manasā
kho   panevaṃ   dhammaṃ   viññāya   upekkhaṭṭhāniyaṃ   itthetanti   pajānāti
manoviññāṇaṃ     adukkhamasukhavedaniyaṃ     ca     adukkhamasukhavedaniyaṃ    phassaṃ
paṭicca    uppajjati   adukkhamasukhā   vedanā   .   evaṃ   kho   gahapati
dhātunānattaṃ      paṭicca     uppajjati     phassanānattaṃ     phassanānattaṃ
paṭicca uppajjati vedanānānattanti. Sattamaṃ.
     [203]   Ekaṃ   samayaṃ   bhagavā   bhaggesu   viharati   suṃsumāragire
bhesakaḷāvane   migadāye   .  atha  kho  nakulapitā  gahapati  yena  bhagavā
tenupasaṅkami    .pe.    ekamantaṃ   nisinno   kho   nakulapitā   gahapati
bhagavantaṃ   etadavoca   ko   nu  kho  bhante  hetu  ko  paccayo  yena
midhekacce   sattā   diṭṭhe   va   dhamme   no  parinibbāyanti  .  ko
pana   bhante   hetu  ko  paccayo  yena  midhekacce  sattā  diṭṭhe  va
dhamme parinibbāyantīti.
     {203.1}   Santi   kho   gahapati   cakkhuviññeyyā   rūpā  iṭṭhā
kantā    manāpā    piyarūpā   kāmūpasañhitā   rajaniyā   tañce   bhikkhu
abhinandati    abhivadati    ajjhosāya    tiṭṭhati    tassa   taṃ   abhinandato
abhivadato     ajjhosāya     tiṭṭhato     tannissitaṃ    viññāṇaṃ    hoti
tadupādānaṃ   .   saupādāno   gahapati   bhikkhu  no  parinibbāyati  .pe.
Santi   kho   gahapati   jivhāviññeyyā  rasā  .pe.  santi  kho  gahapati
manoviññeyyā   dhammā   iṭṭhā  kantā  manāpā  piyarūpā  kāmūpasañhitā
Rajaniyā    tañce    bhikkhu    abhinandati   abhivadati   ajjhosāya   tiṭṭhati
tassa    taṃ    abhinandato   abhivadato   ajjhosāya   tiṭṭhato   tannissitaṃ
viññāṇaṃ    hoti   tadupādānaṃ   .   saupādāno   gahapati   bhikkhu   no
parinibbāyati  .  ayaṃ  kho  gahapati  hetu  ayaṃ  paccayo  yena  midhekacce
sattā diṭṭhe va dhamme no parinibbāyanti.
     [204]  Santi  ca  kho  1-  gahapati  cakkhuviññeyyā  rūpā  iṭṭhā
kantā    manāpā    piyarūpā   kāmūpasañhitā   rajaniyā   tañce   bhikkhu
na    abhinandati    na   abhivadati   na   ajjhosāya   tiṭṭhati   tassa   taṃ
anabhinandato    anabhivadato    anajjhosāya    tiṭṭhato    na    tannissitaṃ
viññāṇaṃ   hoti   na   2-   tadupādānaṃ   .  anupādāno  gahapati  bhikkhu
parinibbāyati    .pe.    santi   kho   gahapati   jivhāviññeyyā   rasā
.pe.   santi   kho   gahapati   manoviññeyyā   dhammā   iṭṭhā  kantā
manāpā   piyarūpā   kāmūpasañhitā   rajaniyā  tañce  bhikkhu  na  abhinandati
na   abhivadati   na  ajjhosāya  tiṭṭhati  tassa  taṃ  anabhinandato  anabhivadato
anajjhosāya   tiṭṭhato   na  tannissitaṃ  viññāṇaṃ  hoti  na  tadupādānaṃ .
Anupādāno   gahapati   bhikkhu   parinibbāyati   .  ayaṃ  kho  gahapati  hetu
ayaṃ  paccayo  yena  midhekacce  sattā  diṭṭhe va dhamme parinibbāyantīti.
Aṭṭhamaṃ.
     [205]   Ekaṃ   samayaṃ   āyasmā  mahākaccāno  avantīsu  viharati
makkarakaṭe   3-   araññakuṭikāyaṃ   .  atha  kho  lohiccassa  brāhmaṇassa
@Footnote: 1 Ma. Yu. khosaddo natthi. 2 Ma. nasaddo natthi .   3 Ma. makkarakate.
Sambahulā     antevāsikā    kaṭṭhahārakā    māṇavakā    yenāyasmato
mahākaccānassa    araññakuṭikā    tenupasaṅkamiṃsu    upasaṅkamitvā   parito
parito    kuṭikāyaṃ   anucaṅkamanti   anuvicaranti   uccāsaddā   mahāsaddā
kānici  kānici  seleyyakāni  karonti  1-  ime  pana  muṇḍakā  samaṇakā
ibbhā   kaṇhā   2-  bandhupādāpaccā  imesaṃ  bhāratakānaṃ  3-  sakkatā
garukatā  mānitā  pūjitā  apacitāti  .  atha  kho  āyasmā mahākaccāno
vihārā   nikkhamitvā   te  māṇavake  etadavoca  mā  [4]-  māṇavakā
saddamakattha   dhammaṃ   vo   bhāsissāmīti  .  evaṃ  vutte  te  māṇavakā
tuṇhī   ahesuṃ   .   atha   kho  āyasmā  mahākaccāno  te  māṇavake
gāthāhi ajjhabhāsi
     [206] Sīluttamā pubbatarā ahesuṃ       te brāhmaṇā ye purāṇaṃ saranti
        guttāni dvārāni surakkhitāni         ahesu 5- tesaṃ abhibhuyya kodhaṃ.
        Dhamme ca jhāne 6- ca ratā ahesuṃ       te brāhmaṇā ye purāṇaṃ saranti
        imeva 7- vokkamma jahāmhaseti 8- gottena mattā visamaṃ caranti.
        Kodhābhibhūtā suputhuttadaṇḍā 9-      virujjhamānā 10- tasathāvaresu
        aguttadvārassa bhavanti moghā        supineva laddhaṃ purisassa vittaṃ.
        Anāsakā thaṇḍilasāyikā ca             pāto sinānañca tayo ca vedā
        kharājinaṃ jaṭā paṅko                        mantā sīlabbataṃ tapo
        kuhanā vaṅkadaṇḍā ca                      udakā ca manāni ca
@Footnote: 1 Sī. selissakāni karontā. Yu. selissakāni karonti. 2 Yu. kiṇhā.
@3 Ma. bharatakānaṃ. 4 Yu. vo. 5 Ma. Yu. ahesuṃ. 6 Ma. Yu. ca jhāne.
@7 Ma. Yu. ime ca. 8 Ma. japāmaseti. Yu. jappamaseti. 9 Ma. Yu. puthuattadaṇḍā.
@10 Ma. Yu. virajujhamānā.
           Vaṇṇā ete brāhmaṇānaṃ            katā kiñcikkhabhāvanā
           cittañca susamāhitaṃ                      vippasannamanāvilaṃ
           akhilaṃ sabbabhūtesu                          so maggo brahmapattiyāti.
     [207]  Atha  kho  te  māṇavakā  kupitā anattamanā yena lohicco
brāhmaṇo     tenupasaṅkamiṃsu     upasaṅkamitvā     lohiccaṃ    brāhmaṇaṃ
etadavocuṃ   yagghe   bhavaṃ   jāneyya  samaṇo  mahākaccāno  brāhmaṇānaṃ
mante  ekaṃsena  asaṃvadati  1-  paṭikkosatīti  .  evaṃ  vutte  lohicco
brāhmaṇo   kupito   ahosi   anattamano   .   atha   kho   lohiccassa
brāhmaṇassa   etadahosi   na   kho  pana  metaṃ  paṭirūpaṃ  yohaṃ  aññadatthuṃ
māṇavakānaṃyeva   sutvā  samaṇaṃ  mahākaccānaṃ  akkoseyyaṃ  virujjheyyaṃ  2-
paribhāseyyaṃ yannūnāhaṃ upasaṅkamitvā puccheyyanti.
     {207.1}   Atha   kho   lohicco   brāhmaṇo  tehi  māṇavakehi
saddhiṃ     yenāyasmā     mahākaccāno    tenupasaṅkami    upasaṅkamitvā
āyasmatā     mahākaccānena    saddhiṃ    sammodi    sammodanīyaṃ    kathaṃ
sārāṇīyaṃ    vītisāretvā   ekamantaṃ   nisīdi   .   ekamantaṃ   nisinno
kho    lohicco    brāhmaṇo    āyasmantaṃ   mahākaccānaṃ   etadavoca
āgamaṃsu   nu   khvidha   bho   kaccāna   amhākaṃ  sambahulā  antevāsikā
kaṭṭhahārakā    māṇavakāti    .    āgamaṃsu    khvidha    te   brāhmaṇa
sambahulā    antevāsikā    kaṭṭhahārakā   māṇavakāti   .   ahu   pana
bhoto  kaccānassa  tehi  māṇavakehi  saddhiṃ  koci  deva kathāsallāpoti.
Ahu    kho    me    brāhmaṇa    tehi    māṇavakehi   saddhiṃ   [3]-
@Footnote: 1 Ma. Yu. apavadati .  2 Ma. Yu. ayaṃ pāṭho natthi .  3 Ma. Yu. kocideva kathāsallāpoti.
Ahosi   kathāsallāpoti   .   yathā  kathaṃ  pana  bhoto  kaccānassa  tehi
māṇavakehi   saddhiṃ  ahosi  kathāsallāpoti  .  evaṃ  kho  me  brāhmaṇa
tehi māṇavakehi saddhiṃ ahosi kathāsallāpoti.
         Siṃluttamā pubbatarā ahesuṃ      te brāhmaṇā ye purāṇaṃ saranti
         .pe. Akhilaṃ sabbabhūtesu          so maggo brahmapattiyāti.
Evaṃ  kho  me  brāhmaṇa  tehi  [1]-  saddhiṃ  ahosi  kathāsallāpoti.
Aguttadvāroti    bhavaṃ   kaccāno   āha   kittāvatā   nu   kho   bho
kaccāna   aguttadvāro   hotīti   .  idha  brāhmaṇa  ekacco  cakkhunā
rūpaṃ   disvā   piyarūpe   rūpe   adhimuccati  appiyarūpe  rūpe  byāpajjati
anupaṭṭhitāya   2-   satiyāva   viharati   parittacetaso  tañca  cetovimuttiṃ
paññāvimuttiṃ   yathābhūtaṃ   nappajānāti   yatthassa   te  uppannā  pāpakā
akusalā   dhammā   aparisesā   nirujjhanti   .   sotena   saddaṃ  sutvā
.pe.   ghānena   gandhaṃ   ghāyitvā   .   jivhāya   rasaṃ  sāyitvā .
Kāyena   phoṭṭhabbaṃ   phusitvā   .   manasā   dhammaṃ   viññāya   piyarūpe
dhamme   adhimuccati   appiyarūpe   [3]-  dhamme  byāpajjati  anupaṭṭhitāya
satiyāva    viharati    parittacetaso    tañca   cetovimuttiṃ   paññāvimuttiṃ
yathābhūtaṃ    nappajānāti   yatthassa   te   uppannā   pāpakā   akusalā
dhammā   aparisesā   nirujjhanti   .  evaṃ  kho  brāhmaṇa  aguttadvāro
hotīti.
     [208]   Acchariyaṃ   bho  kaccāna  abbhūtaṃ  bho  kaccāna  yāvañcidaṃ
@Footnote: 1 Ma. Yu. māṇavakehi .  2 Ma. anupaṭṭhitakāyassati ca viharati. evamuparipi.
@3 Ma. ca.
Bhotā  kaccānena  aguttadvārova  samāno  aguttadvāroti  akkhāto .
Guttadvāroti   bhavaṃ   kaccāno  āha  kittāvatā  nu  kho  bho  kaccāna
guttadvāro   hotīti   .   idha   brāhmaṇa  bhikkhu  cakkhunā  rūpaṃ  disvā
piyarūpe   rūpe  nādhimuccati  appiyarūpe  rūpe  na  byāpajjati  upaṭṭhitāya
satiyāva    viharati   appamāṇacetaso   tañca   cetovimuttiṃ   paññāvimuttiṃ
yathābhūtaṃ   pajānāti   .   yatthassa   te   uppannā   pāpakā  akusalā
dhammā   aparisesā   nirujjhanti   .  sotena  saddaṃ  sutvā  .  ghānena
gandhaṃ   ghāyitvā   .   jivhāya   rasaṃ  sāyitvā  .  kāyena  phoṭṭhabbaṃ
phusitvā   .   manasā   dhammaṃ   viññāya   piyarūpe   dhamme   nādhimuccati
appiyarūpe    dhamme    na   byāpajjati   upaṭṭhitāya   satiyāva   viharati
appamāṇacetaso     tañca     cetovimuttiṃ     paññāvimuttiṃ     yathābhūtaṃ
pajānāti    yatthassa    te    uppannā    pāpakā   akusalā   dhammā
aparisesā nirujjhanti. Evaṃ kho brāhmaṇa guttadvāro hotīti.
     [209]   Acchariyaṃ   bho  kaccāna  abbhūtaṃ  bho  kaccāna  yāvañcidaṃ
bhotā  kaccānena  guttadvārova  samāno  guttadvāroti  2- akkhāto.
Abhikkantaṃ    bho    kaccāna    abhikkantaṃ    ko   kaccāna   seyyathāpi
bho   kaccāna   nikkujjitaṃ   vā   ukkujjeyya  paṭicchannaṃ  vā  vivareyya
mūḷhassa    vā   maggaṃ   ācikkheyya   andhakāre   vā   telappajjotaṃ
dhāreyya   cakkhumanto   rūpāni  dakkhantīti  .  evamevaṃ  bho  kaccānena
anekapariyāyena   dhammo   pakāsito   .   esāhaṃ   bho   kaccāna  taṃ
@Footnote: 1 Yu. āmeṇḍitaṃ. 2 Yu. itisadudo natthi.
Bhagavantaṃ   saraṇaṃ   gacchāmi   dhammañca   bhikkhusaṅghañca   upāsakaṃ   maṃ   bhavaṃ
kaccāno   dhāretu   ajjatagge  pāṇupetaṃ  saraṇaṅgataṃ  .  yathā  ca  bhavaṃ
kaccāno   makkarakaṭe   upāsakakulāni   upasaṅkamati  evamevaṃ  lohiccakulaṃ
upasaṅkamatu   .   tattha   ye  māṇavakā  māṇavikā  vā  bhavantaṃ  kaccānaṃ
abhivādessanti    paccupaṭṭhissanti    āharissanti    āsanaṃ   vā   udakaṃ
vā dassanti tesantaṃ bhavissati dīgharattaṃ hitāya sukhāyāti. Navamaṃ.
     [210]  Ekaṃ  samayaṃ  āyasmā udāyi kāmaṇḍāyaṃ viharati todeyyassa
brāhmaṇassa    ambavane    .   atha   kho   verahañcānigottāya   2-
brāhmaṇiyā   antevāsī   māṇavako   yenāyasmā   udāyi  tenupasaṅkami
upasaṅkamitvā   āyasmatā   udāyinā   saddhiṃ   sammodi  sammodanīyaṃ  kathaṃ
sārāṇīyaṃ   vītisāretvā  ekamantaṃ  nisīdi  .  ekamantaṃ  nisinnaṃ  kho  taṃ
māṇavakaṃ   āyasmā   udāyi   dhammiyā   kathāya   sandassesi  samādapesi
samuttejesi   sampahaṃsesi   .   atha   kho  [3]-  māṇavako  āyasmatā
udāyinā    dhammiyā    kathāya    sandassito   samādapito   samuttejito
sampahaṃsito     uṭṭhāyāsanā    yena    verahañcānigottā    brāhmaṇī
tenupasaṅkami     upasaṅkamitvā     verahañcānigottaṃ    4-    brāhmaṇiṃ
etadavoca   yagghe   bhotī   jāneyya   samaṇo   udāyi  dhammaṃ  deseti
ādikalyāṇaṃ    majjhekalyāṇaṃ    pariyosānakalyāṇaṃ    sātthaṃ    sabyañjanaṃ
kevalaparipuṇṇaṃ parisuddhaṃ brahmacariyaṃ pakāsetīti.
     {210.1}     Tenahi     tvaṃ     māṇavaka     mama     vacanena
samaṇaṃ    udāyiṃ    nimantehi    svātanāya   bhattenāti   evaṃ   bhotīti
@Footnote: 1 Ma. Yu. udāyī. evamuparipi. 2-4 Ma. Yu. verahaccāni .... evamuparipi.
@3 Yu. so.
Kho    so   māṇavako   verahañcānigottāya   brāhmaṇiyā   paṭissutvā
yenāyasmā   udāyi   tenupasaṅkami   upasaṅkamitvā   āyasmantaṃ   udāyiṃ
etadavoca   adhivāsetu   kira   bhavaṃ   udāyi   amhākaṃ  ācariyāya  1-
verahañcānigottāya   brāhmaṇiyā   svātanāya   bhattanti  .  adhivāsesi
kho   āyasmā   udāyi   tuṇhībhāvena   .  atha  kho  āyasmā  udāyi
tassā    rattiyā    accayena    pubbaṇhasamayaṃ   nivāsetvā   pattacīvaraṃ
ādāya     yena     verahañcānigottāya     brāhmaṇiyā     nivesanaṃ
tenupasaṅkami   upasaṅkamitvā   paññatte   āsane   nisīdi   .  atha  kho
verahañcānigottā     brāhmaṇī     āyasmantaṃ     udāyiṃ     paṇītena
khādanīyena    bhojanīyena    sahatthā    santappesi    sampavāresi   .
Atha   kho   verahañcānigottā   brāhmaṇī   āyasmantaṃ  udāyiṃ  bhuttāviṃ
onītapattapāṇiṃ   pādukā   ārohitvā   ucce  āsane  nisīditvā  sīsaṃ
oguṇṭhitvā   āyasmantaṃ   udāyiṃ   etadavoca   bhaṇa  samaṇa  dhammanti .
Bhavissati bhagini samayoti vatvā uṭṭhāyāsanā pakkāmi 2-.
     [211]   Dutiyampi   kho   so   māṇavako   yenāyasmā   udāyi
tenupasaṅkami    upasaṅkamitvā    āyasmatā   udāyinā   saddhiṃ   sammodi
sammodanīyaṃ   kathaṃ  sārāṇīyaṃ  vītisāretvā  ekamantaṃ  nisīdi  .  ekamantaṃ
nisinnaṃ   kho  taṃ  māṇavakaṃ  āyasmā  udāyi  dhammiyā  kathāya  sandassesi
samādapesi   samuttejesi   sampahaṃsesi   .  dutiyampi  kho  so  māṇavako
āyasmatā    udāyinā    dhammiyā    kathāya    sandassito   samādapito
@Footnote: 1 Ma. Yu. ācariyabhariyāya .   2 Ma. pakkami.
Samuttejito    sampahaṃsito    uṭṭhāyāsanā    yena   verahañcānigottā
brāhmaṇī    tenupasaṅkami    upasaṅkamitvā   verahañcānigottaṃ   brāhmaṇiṃ
etadavoca   yagghe   bhotī   jāneyya   samaṇo   udāyi  dhammaṃ  deseti
ādikalyāṇaṃ    majjhekalyāṇaṃ    pariyosānakalyāṇaṃ    sātthaṃ    sabyañjanaṃ
kevalaparipaṇṇaṃ parisuddhaṃ brahmacariyaṃ pakāsetīti.
     {211.1}   Evamevaṃ   pana   tvaṃ   māṇavaka   samaṇassa  udāyissa
vaṇṇaṃ   bhāsasi   samaṇo   udāyi   bhaṇa  samaṇa  dhammanti  vutto  samāno
bhavissati   bhagini   samayoti   vatvā  uṭṭhāyāsanā  pakkantoti  tathā  hi
pana   tvaṃ  bhoti  pādukā  ārohitvā  ucce  āsane  nisīditvā  sīsaṃ
oguṇṭhitvā   etadavoca   bhaṇa   samaṇa   dhammanti   dhammagaruno  hi  te
bhavanto   dhammagāravāti   .  tenahi  tvaṃ  māṇavaka  mama  vacanena  samaṇaṃ
udāyiṃ   nimantehi   svātanāya  bhattenāti  .  evaṃ  bhotīti  kho  so
māṇavako       verahañcānigottāya      brāhmaṇiyā      paṭissutvā
yenāyasmā     udāyi     tenupasaṅkami    upasaṅkamitvā    āyasmantaṃ
udāyiṃ  etadavoca  adhivāsetu  kira  bhavaṃ  udāyi  amhākaṃ ācariyabhariyāya
verahañcānigottāya     brāhmaṇiyā     svātanāya     bhattanti   .
Adhivāsesi kho āyasmā udāyi tuṇhībhāvena.
     {211.2}  Atha  kho  āyasmā  udāyi  tassā  rattiyā  accayena
pubbaṇhasamayaṃ   nivāsetvā   pattacīvaramādāya   yena  verahañcānigottāya
brāhmaṇiyā     nivesanaṃ     tenupasaṅkami     upasaṅkamitvā    paññatte
āsane    nisīdi    .    atha    kho    verahañcānigottā   brāhmaṇī
Āyasmantaṃ    udāyiṃ    paṇītena    khādanīyena    bhojanīyena    sahatthā
santappesi   sampavāresi   .   atha   kho  verahañcānigottā  brāhmaṇī
āyasmantaṃ    udāyiṃ   bhuttāviṃ   onītapattapāṇiṃ   pādukā   orohitvā
nīce   āsane  nisīditvā  sīsaṃ  vivaritvā  āyasmantaṃ  udāyiṃ  etadavoca
kismiṃ   nu   kho   bhante   sati   arahanto   sukhadukkhaṃ  paññapenti  kismiṃ
asati arahanto sukhadukkhaṃ na paññapentīti.
     [212]   Cakkhusmiṃ  kho  bhagini  sati  arahanto  sukhadukkhaṃ  paññapenti
cakkhusmiṃ   asati   arahanto   sukhadukkhaṃ   na   paññapenti  .pe.  jivhāya
sati    arahanto    sukhadukkhaṃ    paññapenti   jivhāya   asati   arahanto
sukhadukkhaṃ   na   paññapenti   .pe.   manasmiṃ   sati   arahanto   sukhadukkhaṃ
paññapenti   manasmiṃ   asati   arahanto   sukhadukkhaṃ   na   paññapentīti .
Evaṃ    vutte    verahañcānigottā    brāhmaṇī   āyasmantaṃ   udāyiṃ
etadavoca   abhikkantaṃ   bhante   abhikkantaṃ   bhante   seyyathāpi  bhante
nikkujjitaṃ   vā   ukkujjeyya   paṭicchannaṃ   vā  vivareyya  mūḷhassa  vā
maggaṃ   ācikkheyya  andhakāre  vā  telappajjotaṃ  dhāreyya  cakkhumanto
rūpāni   dakkhantīti   .   evamevaṃ   ayyena  udāyinā  anekapariyāyena
dhammo  pakāsito  .  esāhaṃ  bhante  1-  udāyi taṃ bhavantaṃ saraṇaṃ gacchāmi
dhammañca   bhikkhusaṅghañca   upāsikaṃ  maṃ  ayyo  udāyi  dhāretu  ajjatagge
pāṇupetaṃ saraṇaṅgatanti. Dasamaṃ.
                    Gahapativaggo tatiyo.
@Footnote: 1 Ma. Yu. ayya.
                        Tassuddānaṃ
         vesālī vajjī nāḷandā        bhāradvājasoṇo ca ghositā
         hāliddako 1- nakulapitā    lohicco verahañcānīti.
                    --------------
@Footnote: 1 Ma. hāliddiko. Yu. hālindako.
                    Devadahavaggo catuttho
     [213]   Ekaṃ  samayaṃ  bhagavā  sakyesu  1-  viharati  devadahannāma
sakyānaṃ  2-  nigamo  .  tatra  kho  bhagavā bhikkhū āmantesi nāhaṃ bhikkhave
sabbesaññeva    bhikkhūnaṃ    chasu   phassāyatanesu   appamādena   karaṇīyanti
vadāmi   .   na   ca   panāhaṃ   bhikkhave   sabbesaññeva   bhikkhūnaṃ   chasu
phassāyatanesu   nāppamādena   karaṇīyanti   vadāmi  .  ye  te  bhikkhave
bhikkhū    arahanto    khīṇāsavā    vusitavanto   katakaraṇīyā   ohitabhārā
anuppattasadatthā      parikkhīṇabhavasaññojanā      sammadaññā      vimuttā
tesāhaṃ   bhikkhave   bhikkhūnaṃ   chasu  phassāyatanesu  nāppamādena  karaṇīyanti
vadāmi  .  taṃ  kissa  hetu . Kathantesaṃ 3- appamādena abhabbā tena 4-
pamajjituṃ  .  ye  ca  kho  te  bhikkhave  bhikkhū  sekhā 5- appattamānasā
anuttaraṃ   yogakkhemaṃ   patthayamānāva  6-  viharanti  .  tesāhaṃ  bhikkhave
bhikkhūnaṃ   chasu  phassāyatanesu  appamādena  karaṇīyanti  vadāmi  .  taṃ  kissa
hetu   .  santi  bhikkhave  cakkhuviññeyyā  rūpā  manoramāpi  amanoramāpi
tyāssa  phussa  phussa  cittaṃ  na  pariyādāya  tiṭṭhanti cetaso apariyādānā
āraddhaṃ  hoti  viriyaṃ  asallīnaṃ  upaṭṭhitā  sati  appamuṭṭhā  7-  passaddho
kāyo asāraddho samāhitaṃ cittaṃ ekaggaṃ.
     {213.1}  Imaṃ khvāhaṃ bhikkhave appamādaphalaṃ sampassamāno tesaṃ bhikkhūnaṃ
@Footnote: 1 Ma. Yu. sakkesu. 2 Yu. sakkānaṃ nigame. 3 Ma. Yu. kataṃ. 4 te.
@5 sekkhāti vā pāṭho .   6 Ma. Yu. vasaddo natthi. 7 Ma. Yu. asammuṭṭhā.
@evamuparipi.
Chasu    phassāyatanesu   appamādena   karaṇīyanti   vadāmi   .pe.   santi
bhikkhave    jivhāviññeyyā   rasā   manoramāpi   amanoramāpi   tyāssa
phussa   phussa   cittaṃ   na   pariyādāya   tiṭṭhanti  cetaso  apariyādānā
āraddhaṃ   hoti   viriyaṃ   asallīnaṃ   upaṭṭhitā  sati  appamuṭṭhā  passaddho
kāyo   asāraddho   samāhitaṃ   cittaṃ  ekaggaṃ  .  imaṃ  khvāhaṃ  bhikkhave
appamādaphalaṃ    sampassamāno    tesaṃ    bhikkhūnaṃ    chasu    phassāyatanesu
appamādena   karaṇīyanti   vadāmīti  .pe.  santi  bhikkhave  manoviññeyyā
dhammā   manoramāpi   amanoramāpi   tyāssa   phussa   phussa   cittaṃ   na
pariyādāya   tiṭṭhanti   cetaso   apariyādānā   āraddhaṃ   hoti   viriyaṃ
asallīnaṃ   upaṭṭhitā   sati   appamuṭṭhā   passaddho   kāyo   asāraddho
samāhitaṃ    cittaṃ   ekaggaṃ   .   imaṃ   khvāhaṃ   bhikkhave   appamādaphalaṃ
sampassamāno    tesaṃ    bhikkhūnaṃ    chasu    phassāyatanesu    appamādena
karaṇīyanti vadāmīti. Paṭhamaṃ.
     [214]   Lābhā   vo  bhikkhave  suladdhaṃ  vo  bhikkhave  khaṇo  vo
bhikkhave   paṭiladdho   brahmacariyavāsāya   .   diṭṭhā  mayā  bhikkhave  cha
phassāyatanikā   nāma   nirayā   tattha   yaṅkiñci   cakkhunā   rūpaṃ  passati
aniṭṭharūpaṃyeva     passati     no    iṭṭharūpaṃ    akantarūpaṃyeva    passati
no    kantarūpaṃ    amanāparūpaṃyeva    passati   no   manāparūpaṃ   yaṅkiñci
sotena   saddaṃ   suṇāti   .   yaṅkiñci   ghānena   gandhaṃ   ghāyati  .
Yaṅkiñci  jivhāya  rasaṃ  sāyati  .  yaṅkiñci  kāyena  phoṭṭhabbaṃ  phusati .
Yaṅkiñci    manasā    dhammaṃ   vijānāti   aniṭṭharūpaṃyeva   vijānāti   no
iṭṭharūpaṃ    akantarūpaṃ    yeva   vijānāti   no   kantarūpaṃ   amanāpaṃyeva
vijānāti no manāparūpaṃ.
     [215]   Lābhāvo   bhikkhave   suladdhaṃ   vo  bhikkhave  khaṇo  vo
bhikkhave   paṭiladdho   brahmacariyavāsāya   .   diṭṭhā  mayā  bhikkhave  cha
phassāyatanikā   nāma   saggā   tattha   yaṅkiñci   cakkhunā   rūpaṃ  passati
iṭṭharūpaṃ   yeva   passati   no   aniṭṭharūpaṃ   kantarūpaṃ  yeva  passati  no
akantarūpaṃ    manāparūpaṃ    yeva    passati    no    amanāparūpaṃ   .pe.
Yaṅkiñci    jivhāya    rasaṃ   sāyati   .pe.   yaṅkiñci   manasā   dhammaṃ
vijānāti   iṭṭharūpaṃ   yeva   vijānāti   no   aniṭṭharūpaṃ  kantarūpaṃ  yeva
vijānāti   no   akantarūpaṃ  manāparūpaṃyeva  vijānāti  no  amanāparūpaṃ .
Lābhā    vo    bhikkhave    suladdhaṃ    vo    bhikkhave    khaṇo    vo
bhikkhave 1- paṭiladdho brahmacariyavāsāyāti. Dutiyaṃ.
     [216]   Rūpārāmā   bhikkhave  devamanussā  rūparatā  rūpasammuditā
rūpavipariṇāmavirāganirodhā   dukkhā  2-  bhikkhave  devamanussā  viharanti .
Saddārāmā     bhikkhave     devamanussā     saddaratā    saddasammuditā
saddavipariṇāmavirāganirodhā   dukkhā   bhikkhave   devamanussā   viharanti .
Gandhārāmā    rasārāmā    phoṭṭhabbārāmā    dhammārāmā    bhikkhave
devamanussā     dhammaratā    dhammasammuditā    dhammāvipariṇāmavirāganirodhā
dukkhā  bhikkhave  devamanussā  viharanti  .  tathāgato  ca kho bhikkhave arahaṃ
@Footnote: 1 Ma. Yu. ayaṃ pāṭho natthi .  2 Ma. Yu. dukkhaṃ. evamuparipi.
Sammāsambuddho     rūpānaṃ     samudayañca     atthaṅgamañca     assādañca
ādīnavañca   nissaraṇañca   yathābhūtaṃ   viditvā  na  rūpārāmo  na  rūparato
na   rūpasammudito  rūpaviṇāmaviparirāganirodhā  sukho  1-  bhikkhave  tathāgato
viharati    .    saddānaṃ    gandhānaṃ    rasānaṃ    phoṭṭhabbānaṃ   dhammānaṃ
samudayañca     atthaṅgamañca     assādañca     ādīnavañca     nissaraṇañca
yathābhūtaṃ   viditvā   na   dhammārāmo   na   dhammarato  na  dhammasammudito
dhammavipariṇāmavirāganirodhā   sukho   bhikkhave   tathāgato  viharatīti  2- .
Idamavoca bhagavā idaṃ vatvāna sugato athāparaṃ etadavoca satthā
     [217] Rūpā saddā gandhā rasā    phassā dhammā ca kevalā
         iṭṭhā kantā manāpā ca          yāvatatthīti vuccati.
         Sadevakassa lokassa                ete vo sukhasammatā
         yattha ce te nirujjhanti             taṃ tesaṃ dukkhasammataṃ.
         Sukhaṃ ca 3- diṭṭhamariyebhi             sakkāyassa nirodhanaṃ
         paccanikamidaṃ hoti                   sabbalokena passataṃ.
         Yaṃ pare sukhato āhu                  tadariyā ahu dukkhato
         yaṃ pare dukkhato āhu               tadariyā sukhato vidū.
         Passa dhammaṃ duvijānaṃ                sammūḷhettha aviddasu
         nivutānaṃ tamo hoti                andhakāro apassataṃ.
         Satañca vivaṭaṃ hoti                  āloko passatāmiva
         santike na vijānanti              maggā dhammassa akovidā.
@Footnote: 1 Yu. sukhaṃ. evamuparipi. 2 Ma. itisaddo na dissati.
@3 Ma. Yu. casaddo natthi.
         Bhavarāgaparetehi                     bhavasotānusāribhi 1-
         māradheyyānupannebhi              nāyaṃ dhammo susambuddho 2-.
         Ko nu aññatramariyebhi            padaṃ sambuddhamarahati 3-
         yaṃ padaṃ sammadaññāya              parinibbanti anāsavāti. Tatiyaṃ.
     [218]   Rūpārāmā   bhikkhave   devamanussā  rūparatā  rūpasamuditā
rūpavipariṇāmavirāganirodhā   dukkhā   bhikkhave   devamanussā   viharanti  .
Saddārāmā    gandhārāmā   rasārāmā   phoṭṭhabbārāmā   dhammārāmā
bhikkhave   devamanussā   dhammaratā  dhammasamuditā  dhammavipariṇāmavirāganirodhā
dukkhā  bhikkhave  devamanussā  viharanti  .  tathāgato  ca kho bhikkhave arahaṃ
sammāsambuddho     rūpānaṃ     samudayañca     atthaṅgamañca     assādañca
ādīnavañca   nissaraṇañca   yathābhūtaṃ   viditvā  na  rūpārāmo  na  rūparato
na  rūpasamudito  rūpavipariṇāmavirāganirodhā  sukho  bhikkhave tathāgato viharati.
Saddānaṃ   gandhānaṃ   rasānaṃ  phoṭṭhabbānaṃ  dhammānaṃ  samudayañca  atthaṅgamañca
assādañca   ādīnavañca   nissaraṇañca   yathābhūtaṃ  viditvā  na  dhammārāmo
na   dhammarato  na  dhammasamudito  dhammavipariṇāmavirāganirodhā  sukho  bhikkhave
tathāgato viharatīti. Catutthaṃ.
     [219]   Yaṃ   bhikkhave   na   tumhākaṃ  taṃ  pajahatha  taṃ  vo  pahīnaṃ
hitāya   sukhāya   bhavissati   .   kiñca   bhikkhave  na  tumhākaṃ  .  cakkhuṃ
bhikkhave   na   tumhākaṃ   taṃ   pajahatha   taṃ   vo   pahīnaṃ  hitāya  sukhāya
@Footnote: 1 Ma. bhavarāgānusārībhi .   2 Ma. susambudho .   3 Ma. sambuddhumarahati.
Bhavissati   .pe.   jivhā   na   tumhākaṃ   taṃ   pajahatha   .   sā  vo
pahīnā   hitāya   sukhāya   bhavissati   .pe.   mano   na   tumhākaṃ   taṃ
pajahatha   so   vo   pahīno   hitāya   sukhāya   bhavissati  .  seyyathāpi
bhikkhave   yaṃ   imasmiṃ   jetavane  tiṇakaṭṭhasākhāpalāsaṃ  taṃ  jano  hareyya
vā   ḍaheyya   vā   yathāpaccayaṃ   vā   kareyya   api   nu   tumhākaṃ
evamassa   amhe   jano   harati   vā   ḍahati   vā   yathāpaccayaṃ  vā
karotīti  .  no  hetaṃ  bhante  .  taṃ  kissa  hetu  .  na  hi no etaṃ
bhante   attā   vā  attaniyaṃ  vāti  .  evameva  kho  bhikkhave  cakkhuṃ
na   tumhākaṃ   taṃ   pajahatha   taṃ   vo   pahīnaṃ   hitāya  sukhāya  bhavissati
.pe.    jivhā    na    tumhākaṃ    taṃ   pajahatha   sā   vo   pahīnā
hitāya   sukhāya   bhavissati   .pe.   mano   na   tumhākaṃ   taṃ   pajahatha
so vo pahīno hitāya sukhāya bhavissatīti. Pañcamaṃ.
     [220]   Yaṃ   bhikkhave   na   tumhākaṃ  taṃ  pajahatha  taṃ  vo  pahīnaṃ
hitāya   sukhāya   bhavissati   .   kiñca   bhikkhave  na  tumhākaṃ  .  rūpā
bhikkhave   na   tumhākaṃ   te   pajahatha  te  vo  pahīnā  hitāya  sukhāya
bhavissanti    .    saddā    gandhā    rasā   phoṭṭhabbā   dhammā   na
tumhākaṃ   te   pahajatha   te  vo  pahīnā  hitāya  sukhāya  bhavissanti .
Seyyathāpi   bhikkhave   yaṃ   imasmiṃ  jetavane  tiṇakaṭṭhasākhāpalāsaṃ  .pe.
Evameva  kho  bhikkhave  rūpā  na  tumhākaṃ  te  pajahatha  te  vo pahīnā
hitāya    sukhāya   bhavissanti   .   saddā   gandhā   rasā   phoṭṭhabbā
Dhammā   na   tumhākaṃ   te   pajahatha   te  vo  pahīnā  hitāya  sukhāya
bhavissantīti. Chaṭṭhaṃ.
     [221]   Cakkhuṃ   bhikkhave   aniccaṃ   yopi   hetu  yopi  paccayo
cakkhussa    uppādāya   sopi   anicco   aniccasambhūtaṃ   bhikkhave   cakkhu
kuto   niccaṃ   bhavissati   .pe.   jivhā   aniccā   yopi  hetu  yopi
paccayo   jivhāya   uppādāya   sopi   anicco  aniccasambhūtā  bhikkhave
jivhā   kuto   niccā   bhavissati  .pe.  mano  anicco  yopi  bhikkhave
hetu   yopi   paccayo  manassa  uppādāya  sopi  anicco  aniccasambhūto
bhikkhave   mano   kuto   nicco   bhavissatīti   .   evaṃ  passaṃ  bhikkhave
sutavā   ariyasāvako   cakkhusmiṃpi   nibbindati  .pe.  jivhāyapi  nibbindati
.pe.   manasmiṃpi   nibbindati   nibbindaṃ   virajjati   virāgā  vimuccati .
Vimuttasmiṃ   vimuttamiti   ñāṇaṃ   hoti   .  khīṇā  jāti  vusitaṃ  brahmacariyaṃ
kataṃ karaṇīyaṃ nāparaṃ itthattāyāti pajānātīti. Sattamaṃ.
     [222]  Cakkhuṃ  bhikkhave  dukkhaṃ  yopi  hetu  yopi  paccayo cakkhussa
uppādāya   sopi   dukkho   dukkhasambhūtaṃ   bhikkhave   cakkhuṃ   kuto   sukhaṃ
bhavissati   .pe.   jivhā   dukkhā  yopi  hetu  yopi  paccayo  jivhāya
uppādāya   sopi   dukkho   dukkhasambhūtā   bhikkhave  jivhā  kuto  sukhā
bhavissati   .pe.   mano   dukkho   yopi   hetu  yopi  paccayo  manassa
uppādāya   sopi   dukkho   dukkhasambhūto   bhikkhave   mano  kuto  sukho
bhavissati. Evaṃ passaṃ .pe. Nāparaṃ itthattāyāti pajānātīti.
     [223]   Cakkhuṃ   bhikkhave   anattā   yopi  hetu  yopi  paccayo
cakkhussa   uppādāya   sopi   anattā  anattasambhūtaṃ  bhikkhave  cakkhu  1-
kuto   attā   bhavissati   .pe.   jivhā   anattā  yopi  hetu  yopi
paccayo     jivhāya    uppādāya    sopi    anattā    anattasambhūtā
bhikkhave    jivhā   kuto   attā   bhavissati   .pe.   mano   anattā
yopi    hetu   yopi   paccayo   manassa   uppādāya   sopi   anattā
anattasambhūto   bhikkhave   mano   kuto  attā  bhavissati  .  evaṃ  passaṃ
.pe. Nāparaṃ itthattāyāti pajānātīti. Aṭṭhamaṃ.
     [224]   Rūpā   bhikkhave   aniccā   yopi  hetu  yopi  paccayo
rūpānaṃ   uppādāya   .pe.   sopi   anicco   aniccasambhūtā   bhikkhave
rūpā   kuto   niccā   bhavissanti   .  saddā  gandhā  rasā  phoṭṭhabbā
dhammā   aniccā  yopi  hetu  yopi  paccayo  dhammānaṃ  uppādāya  sopi
anicco   aniccasambhūtā   bhikkhave   dhammā   kuto  niccā  bhavissanti .
Evaṃ passaṃ .pe. Nāparaṃ itthattāyāti pajānātīti.
     [225]  Rūpā  bhikkhave  dukkhā  yopi  hetu  yopi  paccayo rūpānaṃ
uppādāya    sopi    dukkho    dukkhasambhūtā    bhikkhave   rūpā   kuto
sukhā    bhavissanti    .   saddā   gandhā   rasā   phoṭṭhabbā   dhammā
dukkhā    yopi   hetu   yopi   paccayo   dhammānaṃ   uppādāya   sopi
dukkho   dukkhasambhūtā   bhikkhave   dhammā   kuto   sukhā   bhavissanti  .
Evaṃ passaṃ .pe. Nāparaṃ itthattāyāti pajānātīti. Navamaṃ.
@Footnote: 1 Yu. sabbattha cakkhuṃ.
     [226]  Rūpā  bhikkhave  anattā  yopi  hetu  yopi paccayo rūpānaṃ
uppādāya    so    anattā    anattasambhūtā   bhikkhave   rūpā   kuto
attā    bhavissanti   .   saddā   gandhā   rasā   phoṭṭhabbā   dhammā
anattā   yopi   hetu   yopi   paccayo   dhammānaṃ   uppādāya   sopi
anattā   anattasambhūtā   bhikkhave   dhammā   kuto  attā  bhavissanti .
Evaṃ   passaṃ   bhikkhave   sutavā  ariyasāvako  rūpesu  nibbindati  saddesu
gandhesu     rasesu     phoṭṭhabbesu    dhammesu    nibbindati    nibbindaṃ
virajjati   virāgā   vimuccati   .   vimuttasmiṃ  vimuttamiti  ñāṇaṃ  hoti .
Khīṇā   jāti   vusitaṃ   brahmacariyaṃ   kataṃ   karaṇīyaṃ   nāparaṃ  itthattāyāti
pajānātīti. Dasamaṃ.
                   Devadahavaggo catuttho.
                        Tassuddānaṃ
         devadahakhaṇopaggayha 1-     aggayha dve honti manasinā 2-
         hetunāpi tayo vuttā          duve ajjhattabāhirāti.
                       --------
@Footnote: 1 Ma. devadaho khaṇo rūpā dve na tumhākameva ca. Yu. devadahakhaṇo saṅgayha.
@2 Yu. palāsinā.
                   Navapurāṇavaggo pañcamo
     [227]   Navapurāṇāni  bhikkhave  kammāni  desissāmi  kammanirodhañca
kammanirodhagāminiñca     paṭipadaṃ     taṃ    suṇātha    sādhukaṃ    manasikarotha
bhāsissāmīti   .   katamañca   bhikkhave   purāṇakammaṃ   .   cakkhuṃ  bhikkhave
purāṇakammaṃ    abhisaṅkhataṃ    abhisañcetayitaṃ    vedaniyaṃ    daṭṭhabbaṃ   .pe.
Jivhā   purāṇakammā   abhisaṅkhatā   abhisañcetayitā   vedaniyā  daṭṭhabbā
.pe.    mano    purāṇakammo   abhisaṅkhato   abhisañcetayito   vedaniyo
daṭṭhabbo. Idaṃ vuccati bhikkhave purāṇakammaṃ.
     [228]  Katamañca  bhikkhave  navakammaṃ  .  yaṃ  kho  bhikkhave  etarahi
kammaṃ karoti kāyena vācāya manasā. Idaṃ vuccati bhikkhave navakammaṃ.
     [229]   Katamo  ca  bhikkhave  kammanirodho  .  yo  kho  bhikkhave
kāyakammaṃ   vacīkammaṃ   manokammassa   nirodhā   vimuttiṃ   phusati   .   ayaṃ
vuccati bhikkhave kammanirodho.
     [230]  Katamā  ca  bhikkhave  kammanirodhagāminī  paṭipadā . Ayameva
ariyo   aṭṭhaṅgiko  maggo  .  seyyathīdaṃ  .  sammādiṭṭhi  sammāsaṅkappo
sammāvācā   sammākammanto   sammāājīvo   sammāvāyāmo   sammāsati
sammāsamādhi. Ayaṃ vuccati bhikkhave kammanirodhagāminī paṭipadā.
     [231]  Iti  kho  bhikkhave  desitaṃ  vo 1- mayā purāṇakammaṃ desitaṃ
navakammaṃ   desito   kammanirodho   desitā  kammanirodhagāminī  paṭipadā .
@Footnote: 1 Ma. ayaṃ pāṭho natki.
Yaṃ   kho   bhikkhave   satthārā  karaṇīyaṃ  sāvakānaṃ  hitesinā  anukampakena
anukampaṃ  upādāya  kataṃ  kho  mayā  1-  .  etāni  bhikkhave rukkhamūlāni
etāni   suññāgārāni   .  byāyatha  2-  bhikkhave  mā  pamādattha  mā
pacchā   vippaṭisārino   ahuvattha   ayaṃ   vo   amhākaṃ   anusāsanīti .
Paṭhamaṃ.
     [232]   Nibbānasappāyaṃ   vo   bhikkhave   paṭipadaṃ  desissāmi  taṃ
suṇātha   .pe.   katamā  ca  sā  bhikkhave  nibbānasappāyā  paṭipadā .
Idha    bhikkhave    bhikkhu   cakkhuṃ   aniccanti   passati   rūpā   aniccāti
passati    cakkhuviññāṇaṃ    aniccanti    passati   cakkhusamphasso   aniccoti
passati    yampidaṃ   cakkhusamphassapaccayā   uppajjati   vedayitaṃ   sukhaṃ   vā
dukkhaṃ    vā    adukkhamasukhaṃ    vā   tampi   aniccanti   passati   .pe.
Jivhā    aniccāti   passati   rasā   aniccāti   passati   jivhāviññāṇaṃ
aniccanti     passati    jivhāsamphasso    aniccoti    passati    yampidaṃ
jivhāsamphassapaccayā    uppajjati    vedayitaṃ    sukhaṃ   vā   dukkhaṃ   vā
adukkhamasukhaṃ   vā   tampi   aniccanti   passati   .pe.   mano  aniccoti
passati    dhammā   aniccāti   passati   manoviññāṇaṃ   aniccanti   passati
manosamphasso     aniccoti     passati     yampidaṃ    manosamphassapaccayā
uppajjati   vedayitaṃ   sukhaṃ   vā   dukkhaṃ   vā   adukkhamasukhaṃ   vā  tampi
aniccanti    passati   .   ayaṃ   kho   sā   bhikkhave   nibbānasappāyā
paṭipadāti. Dutiyaṃ.
@Footnote: 1 Ma. Yu. kataṃ vo taṃ mayā .   2 Ma. Yu. jhāyatha.
     [233]   Nibbānasappāyaṃ   vo   bhikkhave   paṭipadaṃ  desissāmi  taṃ
suṇātha   .pe.   katamā  ca  sā  bhikkhave  nibbānasappāyā  paṭipadā .
Idha   bhikkhave  bhikkhu  1-  cakkhuṃ  dukkhanti  passati  rūpā  dukkhāti  passati
cakkhuviññāṇaṃ    dukkhanti    passati    cakkhusamphasso    dukkhoti    passati
yampidaṃ   cakkhusamphassapaccayā   uppajjati   vedayitaṃ   sukhaṃ  vā  dukkhaṃ  vā
adukkhamasukhaṃ   vā   tampi   dukkhanti   passati   .pe.   jivhā   dukkhāti
passati    .pe.   mano   dukkhoti   passati   dhammā   dukkhāti   passati
manoviññāṇaṃ    dukkhanti    passati    manosamphasso    dukkhoti    passati
yampidaṃ   manosamphassapaccayā   uppajjati   vedayitaṃ   sukhaṃ  vā  dukkhaṃ  vā
adukkhamasukhaṃ   vā   tampi   dukkhanti   passati  .  ayaṃ  kho  sā  bhikkhave
nibbānasappāyā paṭipadāti. Tatiyaṃ.
     [234]   Nibbānasappāyaṃ   vo   bhikkhave   paṭipadaṃ  desissāmi  taṃ
suṇātha   .pe.   katamā  ca  sā  bhikkhave  nibbānasappāyā  paṭipadā .
Idha    bhikkhave    bhikkhu   cakkhuṃ   anattāti   passati   rūpā   anattāti
passati    cakkhuviññāṇaṃ    anattāti    passati   cakkhusamphasso   anattāti
passati    yampidaṃ   cakkhusamphassapaccayā   uppajjati   vedayitaṃ   sukhaṃ   vā
dukkhaṃ    vā    adukkhamasukhaṃ    vā   tampi   anattāti   passati   .pe.
Jivhā   anattāti   passati   .pe.   mano   anattāti   passati  dhammā
anattāti    passati    manoviññāṇaṃ    anattāti   passati   manosamphasso
anattāti    passati    yampidaṃ   manosamphassapaccayā   uppajjati   vedayitaṃ
@Footnote: 1 Ma. ayaṃ pāṭho natthi.
Sukhaṃ   vā   dukkhaṃ   vā   adukkhamasukhaṃ   vā  tampi  anattāti  passati .
Ayaṃ kho sā bhikkhave nibbānasappāyā paṭipadāti. Catutthaṃ.
     [235]   Nibbānasappāyaṃ   vo   bhikkhave   paṭipadaṃ  desissāmi  taṃ
suṇātha   .pe.   katamā  ca  sā  bhikkhave  nibbānasappāyā  paṭipadā .
Taṃ   kiṃ   maññatha   bhikkhave   cakkhuṃ  niccaṃ  vā  aniccaṃ  vāti  .  aniccaṃ
bhante  .  yaṃ  panāniccaṃ  dukkhaṃ  vā  taṃ  sukhaṃ  vāti  .  dukkhaṃ  bhante.
Yaṃ    panāniccaṃ    dukkhaṃ    vipariṇāmadhammaṃ   kallaṃ   nu   taṃ   samanupassituṃ
etaṃ    mama   esohamasmi   eso   me   attāti   .   no   hetaṃ
bhante   .   rūpā  niccā  vā  aniccā  vāti  .  aniccā  bhante .
Cakkhuviññāṇaṃ     cakkhusamphasso    .pe.    yampidaṃ    manosamphassapaccayā
uppajjati   vedayitaṃ   sukhaṃ   vā   dukkhaṃ   vā   adukkhamasukhaṃ   vā  tampi
niccaṃ   vā   aniccaṃ   vāti  .  aniccaṃ  bhante  .  yaṃ  panāniccaṃ  dukkhaṃ
vā   taṃ   sukhaṃ   vāti   .   dukkhaṃ   bhante   .   yaṃ  panāniccaṃ  dukkhaṃ
vipariṇāmadhammaṃ   kallaṃ   nu   taṃ   samanupassituṃ   etaṃ   mama   esohamasmi
eso   me   attāti  .  no  hetaṃ  bhante  .  evaṃ  passaṃ  bhikkhave
sutavā    ariyasāvako    cakkhusmiṃpi    nibbindati    rūpesupi    nibbindati
cakkhuviññāṇepi     nibbindati     .pe.    yampidaṃ    manosamphassapaccayā
uppajjati   vedayitaṃ   sukhaṃ   vā   dukkhaṃ   vā   adukkhamasukhaṃ  vā  tasmiṃpi
nibbindati    nibbindaṃ    virajjati    virāgā   vimuccati   .pe.   nāparaṃ
itthattāyāti  pajānāti  1-  .  ayaṃ  kho  sā  bhikkhave nibbānasappāyā
@Footnote: 1 Yu. itisaddo atthi.
Paṭipadāti. Pañcamaṃ.
     [236]  Anantevāsikamidaṃ  bhikkhave  brahmacariyaṃ  vussati anācariyakaṃ.
Sāntevāsiko  1-  bhikkhave  bhikkhu  sācariyako  dukkhaṃ  na phāsu 2- viharati
anantevāsiko   bhikkhave  bhikkhu  anācariyako  sukhaṃ  phāsu  2-  viharati .
Kathañca  bhikkhave  3-  bhikkhu  sāntevāsiko  sācariyako  dukkhaṃ na phāsu 2-
viharati   .   idha   bhikkhave   bhikkhuno  cakkhunā  rūpaṃ  disvā  uppajjanti
pāpakā   akusalā   dhammā   sarasaṅkappā   saññojaniyā   tyāssa   4-
anto   vasanti   antassa   vasanti   5-   pāpakā   akusalā   dhammāti
tasmā  sāntevāsikoti  vuccati  .  te  naṃ  samudācaranti  [6]- pāpakā
akusalā dhammāti tasmā sācariyakoti vuccati .pe.
     {236.1}   Puna  caparaṃ  bhikkhave  bhikkhuno  jivhāya  rasaṃ  sāyitvā
uppajjanti    pāpakā    akusalā    dhammā   sarasaṅkappā   saññojaniyā
tyāssa   anto   vasanti   antassa   vasanti  pāpakā  akusalā  dhammāti
tasmā   sāntevāsikoti   vuccati   .   te   naṃ  samudācaranti  pāpakā
akusalā dhammāti tasmā sācariyakoti vuccati .pe.
     {236.2}   Puna   caparaṃ  bhikkhave  bhikkhuno  manasā  dhammaṃ  viññāya
uppajjanti    pāpakā    akusalā    dhammā   sarasaṅkappā   saññojaniyā
tyāssa    anto    vasanti    antassa    vasanti    pāpakā   akusalā
dhammāti   tasmā   sāntevāsikoti   vuccati   .   te  naṃ  samudācaranti
pāpakā   akusalā   dhammāti   tasmā   sācariyakoti   vuccati   .  evaṃ
@Footnote: 1 Ma. Yu. santevāsiko. evamuparipi. 2 Yu. phāsuṃ. 3 Ma. ayaṃ pāṭho natthi.
@4 Yu. tayassa. evamuparipi .  5 Sī. anvāssavanti .  6 Ma. Yu. samudācaranti
@naṃ. evamuparipi.
Kho bhikkhave bhikkhu sāntevāsiko sācariyako dukkhaṃ na phāsu viharati.
     [237]  Kathañca  bhikkhave [1]- anantevāsiko anācariyako sukhaṃ phāsu
viharati   .  idha  bhikkhave  bhikkhuno  cakkhunā  rūpaṃ  disvā  na  uppajjanti
pāpakā    akusalā   dhammā   sarasaṅkappā   saññojaniyā   tyāssa   na
anto   vasanti   nāssa   anto   vasanti   pāpakā   akusalā  dhammāti
tasmā  anantevāsikoti  vuccati  .  netaṃ  2- samudācaranti [3]- pāpakā
akusalā dhammāti tasmā anācariyakoti vuccati .pe.
     {237.1}   Puna  caparaṃ  bhikkhave  bhikkhuno  jivhāya  rasaṃ  sāyitvā
na   uppajjanti   pāpakā   akusalā   dhammā   sarasaṅkappā  saññojaniyā
tyāssa   na   anto   vasanti  nāssa  anto  vasanti  pāpakā  akusalā
dhammāti    tasmā   anantevāsikoti   vuccati   .   netaṃ   samudācaranti
pāpakā akusalā dhammāti tasmā anācariyakoti vuccati .pe.
     {237.2}   Puna   caparaṃ  bhikkhave  bhikkhuno  manasā  dhammaṃ  viññāya
na   uppajjanti   pāpakā   akusalā   dhammā   sarasaṅkappā  saññojaniyā
tyāssa    na    anto    vasanti   nāssa   anto   vasanti   pāpakā
akusalā    dhammāti    tasmā    anantevāsikoti    vuccati   .   netaṃ
samudācaranti    pāpakā    akusalā    dhammāti    tasmā   anācariyakoti
vuccati   .   evaṃ   kho   bhikkhave   bhikkhu  anantevāsiko  anācariyako
sukhaṃ    phāsu    viharati    .    anantevāsikamidaṃ   bhikkhave   brahmacariyaṃ
@Footnote: 1 Ma. bhikkhu .  2 Sī. Ma. sabbavāresu te naṃ na iti pāṭhā dissanti.
@3 Ma. Yu. na samudācaranti naṃ. evamuparipi.
Vussati  1-  anācariyakaṃ  .  sāntevāsiko  bhikkhave bhikkhu sācariyako dukkhaṃ
na   phāsu   viharati   anantevāsiko   bhikkhave   bhikkhu  anācariyako  sukhaṃ
phāsu viharatīti. Chaṭṭhaṃ.
     [238]   Sace   vo   bhikkhave   aññatitthiyā  paribbājakā  evaṃ
puccheyyuṃ   kimatthiyaṃ   āvuso   samaṇe  gotame  brahmacariyaṃ  vussatīti .
Evaṃ   puṭṭhā   tumhe   bhikkhave   tesaṃ   aññatitthiyānaṃ   paribbājakānaṃ
evaṃ    byākareyyātha    dukkhassa   kho   āvuso   pariññāya   bhagavati
brahmacariyaṃ    vussatīti   .   sace   pana   vo   bhikkhave   aññatitthiyā
paribbājakā    evaṃ   puccheyyuṃ   katamaṃ   pana   āvuso   dukkhaṃ   yassa
pariññāya   samaṇe   gotame   brahmacariyaṃ   vussatīti   .   evaṃ  puṭṭhā
tumhe     bhikkhave     tesaṃ    aññatitthiyānaṃ    paribbājakānaṃ    evaṃ
byākareyyātha
     {238.1}   cakkhuṃ   kho   āvuso  dukkhaṃ  tassa  pariññāya  bhagavati
brahmacariyaṃ    vussati    rūpā    dukkhā    tesaṃ    pariññāya    bhagavati
brahmacariyaṃ     vussati     cakkhuviññāṇaṃ     dukkhaṃ     tassa    pariññāya
bhagavati   brahmacariyaṃ   vussati   cakkhusamphasso   dukkho   tassa   pariññāya
bhagavati    brahmacariyaṃ    vussati   yampidaṃ   cakkhusamphassapaccayā   uppajjati
vedayitaṃ   sukhaṃ   vā   dukkhaṃ   vā   adukkhamasukhaṃ  vā  tampi  dukkhaṃ  tassa
pariññāya   bhagavati   brahmacariyaṃ   vussati   .pe.   jivhā  dukkhā  mano
dukkho    tassa    pariññāya    bhagavati    brahmacariyaṃ    vussati   .pe.
Yampidaṃ   manosamphassapaccayā   uppajjati   vedayitaṃ   sukhaṃ  vā  dukkhaṃ  vā
@Footnote: 1 Yu. vuccati.
Adukkhamasukhaṃ   vā   tampi   dukkhaṃ   tassa   pariññāya   bhagavati  brahmacariyaṃ
vussati  .  idaṃ  kho  āvuso  dukkhassa  1-  pariññāya  bhagavati brahmacariyaṃ
vussatīti   .   evaṃ   puṭṭhā   tumhe   bhikkhave   tesaṃ   aññatitthiyānaṃ
paribbājakānaṃ evaṃ byākareyyāthāti. Sattamaṃ.
     [239]   Atthi  nu  kho  bhikkhave  pariyāyo  yaṃ  pariyāyaṃ  āgamma
bhikkhu    aññatreva    saddhāya   aññatra   ruciyā   aññatra   anussavā
aññatra    ākāraparivitakkā    aññatra    diṭṭhinijjhānakkhantiyā    aññaṃ
byākareyya   khīṇā   jāti   vusitaṃ   brahmacariyaṃ   kataṃ   karaṇīyaṃ   nāparaṃ
itthattāyāti   pajānātīti   2-   .   bhagavaṃmūlakā   no  bhante  dhammā
bhagavaṃnettikā  bhagavaṃpaṭisaraṇā  .  sādhu  vata  bhante  bhagavantaṃyeva  paṭibhātu
etassa   bhāsitassa   attho   bhagavato   sutvā  bhikkhū  dhāressantīti .
Tenahi   bhikkhave   suṇātha   sādhukaṃ   manasikarotha   bhāsissāmīti  .  evaṃ
bhanteti   kho   te   bhikkhū  bhagavato  paccassosuṃ  .  bhagavā  etadavoca
atthi   bhikkhave   pariyāyo   yaṃ   pariyāyaṃ   āgamma   bhikkhu  aññatreva
saddhāya   aññatra  ruciyā  aññatra  anussavā  aññatra  ākāraparivitakkā
aññatra         diṭṭhinijjhānakkhantiyā        aññaṃ        byākareyya
khīṇā   jāti   vusitaṃ   brahmacariyaṃ   kataṃ   karaṇīyaṃ   nāparaṃ  itthattāyāti
pajānātīti.
     [240]   Katamo   ca   bhikkhave   pariyāyo  yaṃ  pariyāyaṃ  āgamma
bhikkhu    aññatreva    saddhāya   .pe.   aññatra   diṭṭhinijjhānakkhantiyā
@Footnote: 1 Ma. Yu. dukkhaṃ yassa .  2 Ma. pajānāmīti. evamuparipi.
Aññaṃ    byākaroti    khīṇā   jāti   vusitaṃ   brahmacariyaṃ   kataṃ   karaṇīyaṃ
nāparaṃ   itthattāyāti  pajānātīti  .  idha  bhikkhave  bhikkhu  cakkhunā  rūpaṃ
disvā    santaṃ   vā   ajjhattaṃ   rāgadosamohaṃ   atthi   me   ajjhattaṃ
rāgadosamohoti    pajānāti    asantaṃ    vā   ajjhattaṃ   rāgadosamohaṃ
natthi   me   ajjhattaṃ   rāgadosamohoti   pajānāti   .  yantaṃ  bhikkhave
bhikkhu    cakkhunā   rūpaṃ   disvā   santaṃ   vā   ajjhattaṃ   rāgadosamohaṃ
atthi    me    ajjhattaṃ    rāgadosamohoti    pajānāti   asantaṃ   vā
ajjhattaṃ    rāgadosamohaṃ    natthi    me    ajjhattaṃ    rāgadosamohoti
pajānāti.
     {240.1}  Api  nu khome 1- bhikkhave dhammā saddhāya vā veditabbā
ruciyā   vā  veditabbā  anussavena  vā  veditabbā  ākāraparivitakkena
vā   veditabbā   diṭṭhinijjhānakkhantiyā  vā  veditabbāti  .  no  hetaṃ
bhante  .  nanume  bhikkhave  dhammā  paññāya  disvā  veditabbāti. Evaṃ
bhante   .   ayampi  2-  kho  bhikkhave  pariyāyo  yaṃ  pariyāyaṃ  āgamma
bhikkhu    aññatreva    saddhāya   aññatra   ruciyā   aññatra   anussavā
aññatra    ākāraparivitakkā    aññatra    diṭṭhinijjhānakkhantiyā    aññaṃ
byākaroti    khīṇā   jāti   vusitaṃ   brahmacariyaṃ   kataṃ   karaṇīyaṃ   nāparaṃ
itthattāyāti pajānāti 3- .pe.
     [241]  Puna  caparaṃ  bhikkhave  bhikkhu  jivhāya  rasaṃ  sāyitvā  santaṃ
vā    ajjhattaṃ    .pe.    rāgadosamohoti   pajānāti   asantaṃ   vā
ajjhattaṃ    rāgadosamohaṃ    natthi    me    ajjhattaṃ    rāgadosamohoti
@Footnote: 1 Ma. khosaddo natthi .   2 Ma. Yu. ayaṃkho. evamuparipi .  3 Ma. pajānāmīti.
@evamuparipi.
Pajānāti  .  yantaṃ  bhikkhave  bhikkhu  1-  jivhāya  rasaṃ sāyitvā santaṃ vā
ajjhattaṃ    rāgadosamohaṃ    atthi    me    ajjhattaṃ    rāgadosamohoti
pajānāti   asantaṃ   vā   ajjhattaṃ   rāgadosamohaṃ   natthi  me  ajjhattaṃ
rāgadosamohoti  pajānāti  .  api  nu  khome  bhikkhave  dhammā  saddhāya
vā   veditabbā   ruciyā   vā  veditabbā  anussavena  vā  veditabbā
ākāraparivitakkena  vā  veditabbā diṭṭhinijjhānakkhantiyā vā veditabbāti.
No   hetaṃ   bhante   .   nanume   bhikkhave   dhammā   paññāya  disvā
veditabbāti  .  evaṃ  bhante  .  ayampi  kho bhikkhave bhikkhu 1- pariyāyo
yaṃ   pariyāyaṃ   āgamma   bhikkhu   aññatreva   saddhāya   aññatra  ruciyā
aññatra  anussavā  aññatra  ākāraparivitakkā aññatra diṭṭhinijjhānakkhantiyā
aññaṃ      byākaroti      khīṇā      jāti      vusitaṃ     brahmacariyaṃ
kataṃ karaṇīyaṃ nāparaṃ itthattāyāti pajānātīti .pe.
     [242]   Puna  caparaṃ  bhikkhave  bhikkhu  manasā  dhammaṃ  viññāya  santaṃ
vā   ajjhattaṃ   rāgadosamohaṃ   atthi   me   ajjhattaṃ   rāgadosamohoti
pajānāti   asantaṃ   vā   ajjhattaṃ   rāgadosamohaṃ   natthi  me  ajjhattaṃ
rāgadosamohoti   pajānāti   .   yantaṃ   bhikkhave   bhikkhu  manasā  dhammaṃ
viññāya   santaṃ   vā   ajjhattaṃ   rāgadosamohaṃ   atthi   me   ajjhattaṃ
rāgadosamohoti    pajānāti    asantaṃ    vā   ajjhattaṃ   rāgadosamohaṃ
natthi me ajjhattaṃ rāgadosamohoti pajānāti.
     {242.1} Api nu khome bhikkhave dhammā saddhāya vā veditabbā ruciyā vā veditabbā
@Footnote: 1 Ma. ayaṃ pāṭho natthi.
Anussavena    vā    veditabbā   ākāraparivitakkena   vā   veditabbā
diṭṭhinijjhānakkhantiyā   vā   veditabbāti   .   no   hetaṃ   bhante .
Nanume   bhikkhave   dhammā   paññāya   disvā   veditabbāti   .   evaṃ
bhante   .   ayampi   kho   bhikkhave   pariyāyo   yaṃ  pariyāyaṃ  āgamma
bhikkhu    aññatreva    saddhāya   aññatra   ruciyā   aññatra   anussavā
aññatra    ākāraparivitakkā    aññatra    diṭṭhinijjhānakkhantiyā    aññaṃ
byākaroti    khīṇā   khāti   vusitaṃ   brahmacariyaṃ   kataṃ   karaṇīyaṃ   nāparaṃ
itthattāyāta pajānātīti. Aṭṭhamaṃ.
     [243]   Atha   kho   aññataro  bhikkhu  yena  bhagavā  tenupasaṅkami
.pe.   ekamantaṃ   nisinno   kho   so   bhikkhu   bhagavantaṃ   etadavoca
indriyasampanno     indriyasampannoti    bhante    vuccati    kittāvatā
nu   kho   bhante   indriyasampanno  hotīti  .  cakkhundriye  ce  bhikkhu
udayabbayānupassī   viharanto   cakkhundriye  nibbindati  .pe.  jivhindriye
ce   bhikkhu   udayabbayānupassī   viharanto  jivhindriye  nibbindati  .pe.
Manindriye   ce  bhikkhu  udayabbayānupassī  viharanto  manindriye  nibbindati
nibbindaṃ   virajjati   .pe.   vimuttamiti   ñāṇaṃ   hoti   .  khīṇā  jāti
vusitaṃ   brahmacariyaṃ   kataṃ   karaṇīyaṃ   nāparaṃ   itthattāyāti  pajānāti .
Ettāvatā kho bhikkhu indriyasampanno hotīti. Navamaṃ.
     [244]   Atha   kho   aññataro  bhikkhu  yena  bhagavā  tenupasaṅkami
.pe.   ekamantaṃ   nisinno   kho   so   bhikkhu   bhagavantaṃ   etadavoca
Dhammakathiko   dhammakathikoti   bhante   vuccati   kittāvatā  nu  kho  bhante
dhammakathiko  hotīti  .  cakkhussa  ce  bhikkhave 1- bhikkhu nibbidāya virāgāya
nirodhāya    dhammaṃ   deseti   dhammakathiko   bhikkhūti   alaṃ   vacanāya  .
Cakkhussa   ce   bhikkhu   nibbidāya   virāgāya  nirodhāya  paṭipanno  hoti
dhammānudhammapaṭipanno   bhikkhūti   alaṃ   vacanāya   .   cakkhussa  ce  bhikkhu
nibbidā  virāgā  nirodhā  anupādā  vimutto  hoti diṭṭhadhammanibbānapatto
bhikkhūti     alaṃ     vacanāya     .pe.     jivhāya     ce     bhikkhu
nibbidāya   virāgāya   nirodhāya   dhammaṃ   deseti   dhammakathiko   bhikkhūti
alaṃ   vacanāya  .pe.  manassa  ce  bhikkhu  nibbidāya  virāgāya  nirodhāya
dhammaṃ   deseti  dhammakathiko  bhikkhūti  alaṃ  vacanāya  .  manassa  ce  bhikkhu
nibbidāya   virāgāya   nirodhāya   paṭipanno   hoti  dhammānudhammapaṭipanno
bhikkhūti   alaṃ   vacanāya   .   manassa   ce   bhikkhu   nibbidā   virāgā
nirodhā    anupādā    vimutto   hoti   diṭṭhadhammanibbānapatto   bhikkhūti
alaṃ vacanāyāti. Dasamaṃ.
                  Navapurāṇavaggo pañcamo.
                        Tassuddānaṃ
         kammaṃ cattāri sappāyā      anantevāsikimatthiyā
         atthi nu kho pariyāyo          indriyakathikena vāti 2-.
@Footnote: 1 Ma. Yu. ayaṃ pāṭho natthi. 2 Ma. kathikena cāti. Yu. kathikena te dasāti.
                 Tatiyapaṇṇāsake vaggassuddānaṃ
         yogakkhemi ca loko ca         gahapati devadahena ca
         navapurāṇena paññāsaṃ 1-   tatiyaṃ tena vuccatīti.
                    --------------
@Footnote: 1 Ma. paññāso tatiyo.
                    Nandikkhayavaggo paṭhamo
     [245]   Aniccaṃyeva   bhikkhave   bhikkhu   cakkhuṃ   aniccanti  passati
sāssa   1-   hoti   sammādiṭṭhi   sammā   passaṃ  nibbindati  nandikkhayā
rāgakkhayo   rāgakkhayā   nandikkhayo   nandirāgakkhayā   cittaṃ  suvimuttanti
vuccati   .pe.   aniccaṃyeva   bhikkhave   bhikkhu   jivhaṃ  aniccanti  passati
sāssa    hoti    sammādiṭṭhi    sammā   passaṃ   nibbindati   nandikkhayā
rāgakkhayo    .pe.   cittaṃ   suvimuttanti   vuccati   .pe.   aniccaṃyeva
bhikkhave   bhikkhu   manaṃ   aniccanti   passati   sāssa   hoti   sammādiṭṭhi
sammā     passaṃ    nibbindati    nandikkhayā    rāgakkhayo    rāgakkhayā
nandikkhayo nandirāgakkhayā cittaṃ suvimuttanti vuccatīti. Paṭhamaṃ.
     [246]   Anicceyeva   bhikkhave   bhikkhu   rūpe  aniccāti  passati
sāssa    hoti    sammādiṭṭhi    sammā   passaṃ   nibbindati   nandikkhayā
rāgakkhayo      rāgakkhayā     nandikkhayo     nandirāgakkhayā     cittaṃ
suvimuttanti  vuccati  .  anicceyeva  bhikkhave  bhikkhu  sadde  gandhe  rase
phoṭṭhabbe    dhamme    aniccāti   passati   sāssa   hoti   sammādiṭṭhi
sammā     passaṃ    nibbindati    nandikkhayā    rāgakkhayo    rāgakkhayā
nandikkhayo nandirāgakkhayā cittaṃ suvimuttanti vuccatīti. Dutiyaṃ.
     [247]   Cakkhuṃ  bhikkhave  yoniso  manasikarotha  cakkhuaniccatañca  2-
@Footnote: 1 Yu. sāyaṃ .  2 Ma. cakkhāniccatañca. Yu. cakkhaniccatañca. evamuparipi.
Yathābhūtaṃ   samanupassatha   .   cakkhuṃ  bhikkhave  bhikkhu  yoniso  manasikaronto
cakkhuaniccatañca     yathābhūtaṃ     samanupassanto     cakkhusmiṃpi    nibbindati
nandikkhayā   rāgakkhayo   rāgakkhayā   nandikkhayo   nandirāgakkhayā  cittaṃ
suvimuttanti    vuccati    .pe.   jivhaṃ   bhikkhave   yoniso   manasikarotha
jivhāniccatañca   yathābhūtaṃ   samanupassatha  .  jivhaṃ  bhikkhave  bhikkhu  yoniso
manasikaronto    jivhāniccatañca    yathābhūtaṃ    samanupassanto    jivhāyapi
nibbindati   nandikkhayā  rāgakkhayo  rāgakkhayā  nandikkhayo  nandirāgakkhayā
cittaṃ   suvimuttanti   vuccati   .pe.   manaṃ  bhikkhave  yoniso  manasikarotha
manāniccatañca   yathābhūtaṃ   samanupassatha   .   manaṃ  bhikkhave  bhikkhu  yoniso
manasikaronto     manāniccatañca     yathābhūtaṃ    samanupassanto    manasmiṃpi
nibbindati      nandikkhayā     rāgakkhayo     rāgakkhayā     nandikkhayo
nandirāgakkhayā cittaṃ suvimuttanti vuccatīti. Tatiyaṃ.
     [248]    Rūpe   bhikkhave   yoniso   manasikarotha   rūpāniccatañca
yathābhūtaṃ   samanupassatha   .   rūpe  bhikkhave  bhikkhu  yoniso  manasikaronto
rūpāniccatañca   yathābhūtaṃ  samanupassanto  rūpesu  1-  nibbindati  nandikkhayā
rāgakkhayo   rāgakkhayā   nandikkhayo   nandirāgakkhayā   cittaṃ  suvimuttanti
vuccati   .   sadde  gandhe  rase  phoṭṭhabbe  dhamme  bhikkhave  yoniso
manasikarotha    dhammāniccatañca    yathābhūtaṃ   samanupassatha   dhamme   bhikkhave
bhikkhu   yoniso   manasikaronto   dhammāniccatañca   yathābhūtaṃ  samanupassanto
dhammesu      nibbindati      nandikkhayā      rāgakkhayo     rāgakkhayā
@Footnote: 1 Ma. Yu. rūpesupi .... evamuparipi.
Nandikkhayo nandirāgakkhayā cittaṃ suvimuttanti vuccatīti. Catutthaṃ.
     [249]  Ekaṃ  samayaṃ  bhagavā  rājagahe  viharati jīvakambavane. Tatra
kho  bhagavā  bhikkhū  āmantesi  .pe. Samādhiṃ bhikkhave bhāvetha. Samāhitassa
bhikkhave  bhikkhuno  yathābhūtaṃ  okkāyati  1- . Kiñca yathābhūtaṃ okkāyati.
Cakkhuṃ  aniccanti  yathābhūtaṃ  okkāyati  rūpā  aniccāti  yathābhūtaṃ okkāyati
cakkhuviññāṇaṃ   aniccanti   yathābhūtaṃ   okkāyati   cakkhusamphasso  aniccoti
yathābhūtaṃ   okkāyati   yampidaṃ   cakkhusamphassapaccayā   uppajjati   vedayitaṃ
sukhaṃ  vā  dukkhaṃ  vā  adukkhamasukhaṃ  vā  tampi  aniccanti yathābhūtaṃ okkāyati
.pe.   mano  aniccoti  yathābhūtaṃ  okkāyati  dhammā  aniccāti  yathābhūtaṃ
okkāyati    .pe.   yampidaṃ   manosamphassapaccayā   uppajjati   vedayitaṃ
sukhaṃ  vā  dukkhaṃ  vā  adukkhamasukhaṃ  vā tampi aniccanti yathābhūtaṃ okkāyati.
Samādhiṃ   bhikkhave   bhāvetha   .   samāhitassa  bhikkhave  bhikkhuno  yathābhūtaṃ
okkāyatīti. Pañcamaṃ.
     [250]  Ekaṃ  samayaṃ  bhagavā  rājagahe  viharati jīvakambavane. Tatra
kho  bhagavā  bhikkhū  āmantesi  .pe.  paṭisallīnā 2- kho 3- bhikkhave 4-
yogamāpajatha   .  paṭisallīnassa  bhikkhave  bhikkhuno  yathābhūtaṃ  okkāyati .
Kiñca   bhikkhave   yathābhūtaṃ   okkāyati   .   cakkhuṃ   aniccanti  yathābhūtaṃ
okkāyati    rūpā    aniccāti    yathābhūtaṃ    okkāyati   cakkhuviññāṇaṃ
@Footnote: 1 katthaci potthake okkhāyatīti vā pakkhāyatīti vā pāṭho dissati .  2 Ma. Yu.
@paṭisallāne .  3 Ma. Yu. khosaddo natthi.
@4 Ma. Yu. sabbattha bhikkhaveti pāṭho natthi.
Aniccanti    yathābhūtaṃ    okkāyati   cakkhusamphasso   aniccoti   yathābhūtaṃ
okkāyati    yampidaṃ    cakkhusamphassapaccayā    uppajjati   vedayitaṃ   sukhaṃ
vā    dukkhaṃ    vā    adukkhamasukhaṃ    vā   tampi   aniccanti   yathābhūtaṃ
okkāyati    .pe.   mano   aniccoti   yathābhūtaṃ   okkāyati   dhammā
manoviññāṇaṃ    manosamphasso    yampidaṃ    manosamphassapaccayā   uppajjati
vedayitaṃ   sukhaṃ   vā   dukkhaṃ   vā   adukkhamasukhaṃ   vā   tampi  aniccanti
yathābhūtaṃ  okkāyati  .  paṭisallīnā  bhikkhave  yogamāpajatha . Paṭisallīnassa
bhikkhave bhikkhuno yathābhūtaṃ okkāyatīti. Chaṭṭhaṃ.
     [251]    Atha   kho   āyasmā   mahākoṭṭhiko   yena   bhagavā
tenupasaṅkami   .pe.   ekamantaṃ   nisinno  kho  āyasmā  mahākoṭṭhiko
bhagavantaṃ  etadavoca  sādhu  me  bhante  bhagavā  saṅkhittena  dhammaṃ desetu
yamahaṃ   bhagavato   dhammaṃ   sutvā   eko  vūpakaṭṭho  appamatto  ātāpī
pahitatto vihareyyanti.
     {251.1}  Yaṃ  kho  koṭṭhika  aniccaṃ  tatra te chando pahātabbo.
Kiñca   koṭṭhika   aniccaṃ   .  cakkhuṃ  [1]-  koṭṭhika  aniccaṃ  tatra  te
chando  pahātabbo  .  rūpā  aniccā  tatra  te  chando  pahātabbo .
Cakkhuviññāṇaṃ     aniccaṃ     tatra    te    chando    pahātabbo   .
Cakkhusamphasso    anicco    tatra    te    chando    pahātabbo   .
Yampidaṃ     cakkhusamphassapaccayā     uppajjati    vedayitaṃ     sukhaṃ    vā
dukkhaṃ    vā   adukkhamasukhaṃ   vā   tampi   aniccaṃ   tatra   te   chando
pahātabbo   .pe.   jivhā  aniccā  tatra  te  chando  pahātabbo .
@Footnote: 1 Ma. Yu. kho.
Rasā   aniccā   tatra   te   chando   pahātabbo   .   jivhāviññāṇaṃ
aniccaṃ   tatra   te   chando   pahātabbo   .  jivhāsamphasso  anicco
tatra    te    chando   pahātabbo   .   yampidaṃ   jivhāsamphassapaccayā
uppajjati   vedayitaṃ  sukhaṃ  vā  dukkhaṃ  vā  adukkhamasukhaṃ  vā  tampi  aniccaṃ
tatra  te  chando  pahātabbo  .pe.  mano  anicco  tatra  te  chando
pahātabbo   .   dhammā   aniccā   tatra   te  chando  pahātabbo .
Manoviññāṇaṃ   aniccaṃ   tatra   te  chando  pahātabbo  .  manosamphasso
anicco   tatra   te  chando  pahātabbo  .  yampidaṃ  manosamphassapaccayā
uppajjati   vedayitaṃ  sukhaṃ  vā  dukkhaṃ  vā  adukkhamasukhaṃ  vā  tampi  aniccaṃ
tatra   te  chando  pahātabbo  .  yaṃ  kho  koṭṭhika  aniccaṃ  tatra  te
chando pahātabboti. Sattamaṃ.
     [252]  Atha  kho  .pe.  vihareyyanti  .  yaṃ  kho  koṭṭhika dukkhaṃ
tatra   te  chando  pahātabbo  .  kiñca  koṭṭhika  dukkhaṃ  .  cakkhuṃ  kho
koṭṭhika   dukkhaṃ   tatra  te  chando  pahātabbo  .  rūpā  dukkhā  tatra
te   chando   pahātabbo   .   cakkhuviññāṇaṃ   dukkhaṃ  tatra  te  chando
pahātabbo   .  cakkhusamphasso  dukkho  tatra  te  chando  pahātabbo .
Yampidaṃ   cakkhusamphassapaccayā   uppajjati   vedayitaṃ   sukhaṃ  vā  dukkhaṃ  vā
adukkhamasukhaṃ   vā   tampi   dukkhaṃ   tatra  te  chando  pahātabbo  .pe.
Jivhā   dukkhā   tatra   te   chando  pahātabbo  .pe.  mano  dukkho
tatra   te   chando   pahātabbo  .  dhammā  dukkhā  tatra  te  chando
Pahātabbo   .   manoviññāṇaṃ   dukkhaṃ  tatra  te  chando  pahātabbo .
Manosamphasso   dukkho   tatra   te   chando   pahātabbo   .   yampidaṃ
manosamphassapaccayā   uppajjati  vedayitaṃ  sukhaṃ  vā  dukkhaṃ  vā  adukkhamasukhaṃ
vā   tampi   dukkhaṃ  tatra  te  chando  pahātabbo  .  yaṃ  kho  koṭṭhika
dukkhaṃ tatra te chando pahātabboti. Aṭṭhamaṃ.
     [253]   Ekamantaṃ   .pe.   vihareyyanti  .  yo  kho  koṭṭhika
anattā  tatra  te  chando  pahātabbo  .  ko  ca  koṭṭhika  anattā.
Cakkhuṃ   kho   koṭṭhika  anattā  tatra  te  chando  pahātabbo  .  rūpā
anattā   tatra   te   chando   pahātabbo   .   cakkhuviññāṇaṃ  anattā
tatra   te   chando   pahātabbo  .  cakkhusamphasso  anattā  tatra  te
chando    pahātabbo    .    yampidaṃ    cakkhusamphassapaccayā    uppajjati
vedayitaṃ  sukhaṃ  vā  dukkhaṃ  vā  adukkhamasukhaṃ  vā  tampi  anattā  tatra te
chando    pahātabbo   .pe.   jivhā   anattā   tatra   te   chando
pahātabbo   .pe.   mano   anattā  tatra  te  chando  pahātabbo .
Dhammā   anattā   tatra   te   chando   pahātabbo   .   manoviññāṇaṃ
manosamphasso     yampidaṃ     manosamphassapaccayā    uppajjati    vedayitaṃ
sukhaṃ   vā   dukkhaṃ   vā   adukkhamasukhaṃ   vā   tampi  anattā  tatra  te
chando   pahātabbo   .  yo  kho  koṭṭhika  anattā  tatra  te  chando
pahātabboti. Navamaṃ.
     [254]  Atha  kho  aññataro  bhikkhu  yena bhagavā tenupasaṅkami .pe.
Ekamantaṃ  nisinno  kho  1-  so  bhikkhu  bhagavantaṃ  etadavoca  kathaṃ nu kho
bhante   jānato   kathaṃ   passato   micchādiṭṭhi  pahiyyatīti  .  cakkhuṃ  kho
bhikkhu   aniccato   jānato   passato   micchādiṭṭhi   pahiyyati   .  rūpe
aniccato   jānato   passato   micchādiṭṭhi   pahiyyati   .   cakkhuviññāṇaṃ
aniccato   jānato   passato   micchādiṭṭhi   pahiyyati   .   cakkhusamphassaṃ
aniccato    jānato   passato   micchādiṭṭhi   pahiyyati   .pe.   yampidaṃ
manosamphassapaccayā   uppajjati  vedayitaṃ  sukhaṃ  vā  dukkhaṃ  vā  adukkhamasukhaṃ
vā   tampi   aniccato  jānato  passato  micchādiṭṭhi  pahiyyati  .  evaṃ
kho bhikkhu jānato evaṃ passato micchādiṭṭhi pahiyyatīti. Dasamaṃ.
     [255]   Atha   kho  aññataro  bhikkhu  .pe.  etadavoca  kathaṃ  nu
kho   bhante   jānato   kathaṃ  passato  sakkāyadiṭṭhi  pahiyyatīti  .  cakkhuṃ
kho   bhikkhu   dukkhato  jānato  passato  sakkāyadiṭṭhi  pahiyyati  .  rūpe
dukkhato   jānato   passato   sakkāyadiṭṭhi   pahiyyati   .   cakkhuviññāṇaṃ
dukkhato   jānato   passato   sakkāyadiṭṭhi   pahiyyati   .   cakkhusamphassaṃ
dukkhato    jānato   passato   sakkāyadiṭṭhi   pahiyyati   .pe.   yampidaṃ
manosamphassapaccayā   uppajjati  vedayitaṃ  sukhaṃ  vā  dukkhaṃ  vā  adukkhamasukhaṃ
vā   tampi   dukkhato   jānato   passato   sakkāyadiṭṭhi   pahiyyati  .
Evaṃ   kho   bhikkhu   jānato  evaṃ  passato  sakkāyadiṭṭhi  pahiyyatīti .
Ekādasamaṃ.
     [256]   Atha   kho  aññataro  bhikkhu  .pe.  etadavoca  kathaṃ  nu
@Footnote: 1 Ma. khosaddo natthi.
Kho   bhante   jānato   kathaṃ  passato  attānudiṭṭhi  pahiyyatīti  .  cakkhuṃ
kho   bhikkhu  anattato  jānato  passato  attānudiṭṭhi  pahiyyati  .  rūpe
anattato   jānato   passato   attānudiṭṭhi   pahiyyati   .  cakkhuviññāṇaṃ
anattato   jānato   passato   attānudiṭṭhi   pahiyyati   .  cakkhusamphassaṃ
anattato    jānato    passato    attānudiṭṭhi   pahiyyati   .   yampidaṃ
cakkhusamphassapaccayā   uppajjati  vedayitaṃ  sukhaṃ  vā  dukkhaṃ  vā  adukkhamasukhaṃ
vā   tampi   anattato   jānato  passato  attānudiṭṭhi  pahiyyati  .pe.
Jivhaṃ    anattato   jānato   passato   attānudiṭṭhi   pahiyyati   .pe.
Manaṃ   anattato   jānato   passato   attānudiṭṭhi   pahiyyati  .  dhamme
manoviññāṇaṃ    manosamphassaṃ    yampidaṃ    manosamphassapaccayā    uppajjati
vedayitaṃ   sukhaṃ   vā   dukkhaṃ   vā   adukkhamasukhaṃ   vā   tampi  anattato
jānato    passato   attānudiṭṭhi   pahiyyatīti   .   evaṃ   kho   bhikkhu
jānato evaṃ passato attānudiṭṭhi pahiyyatīti. Dvādasamaṃ.
                   Nandikkhayavaggo paṭhamo.
                        Tassuddānaṃ
         nandikkhayena cattāro        jīvakambavane duve
         koṭṭhikena tayo vuttā       micchāsakkāyaattanoti.
                      -----------
                    Saṭṭhipeyyālo dutiyo
     [257]   Yaṃ   bhikkhave  aniccaṃ  tatra  vo  chando  pahātabbo .
Kiñca   bhikkhave   aniccaṃ   .  cakkhuṃ  bhikkhave  aniccaṃ  tatra  vo  chando
pahātabbo   .pe.   jivhā   aniccā   tatra   vo  chando  pahātabbo
.pe.   mano   anicco  tatra  vo  chando  pahātabbo  .  yaṃ  bhikkhave
aniccaṃ tatra vo chando pahātabboti.
     {257.1}  Yaṃ  bhikkhave  aniccaṃ  tatra  vo  rāgo  pahātabbo .
Kiñca   bhikkhave   aniccaṃ   .  cakkhuṃ  bhikkhave  aniccaṃ  tatra  vo  rāgo
pahātabbo   .pe.   jivhā   aniccā   tatra   vo  rāgo  pahātabbo
.pe.   mano   anicco  tatra  vo  rāgo  pahātabbo  .  yaṃ  bhikkhave
aniccaṃ tatra vo rāgo pahātabboti.
     {257.2}  Yaṃ  bhikkhave  aniccaṃ  tatra  vo chandarāgo pahātabbo.
Kiñca  bhikkhave  aniccaṃ  .  cakkhuṃ  bhikkhave  aniccaṃ  tatra  vo  chandarāgo
pahātabbo   .pe.   jivhā  aniccā  tatra  vo  chandarāgo  pahātabbo
.pe.  mano  anicco  tatra  vo  chandarāgo  pahātabbo  .  yaṃ bhikkhave
aniccaṃ tatra vo chandarāgo pahātabboti.
     [258]   Yaṃ   bhikkhave   dukkhaṃ  tatra  vo  chando  pahātabbo .
Rāgo   pahātabbo   .   chandarāgo   pahātabbo   .   kiñca  bhikkhave
dukkhaṃ   .   cakkhuṃ   bhikkhave   dukkhaṃ   tatra  vo  chando  pahātabbo .
Rāgo    pahātabbo    .    chandarāgo   pahātabbo   .pe.   jivhā
Dukkhā   .pe.   mano   dukkho   tatra   vo   chando   pahātabbo .
Rāgo   pahātabbo   .   chandarāgo  pahātabbo  .  yaṃ  bhikkhave  dukkhaṃ
tatra   vo   chando   pahātabbo  .  rāgo  pahātabbo  .  chandarāgo
pahātabboti.
     [259]  Yo  bhikkhave  anattā  tatra  vo  chando  pahātabbo .
Rāgo  pahātabbo  .  chandarāgo  pahātabbo  .  ko  1-  ca  bhikkhave
anattā   .  cakkhuṃ  bhikkhave  anattā  tatra  vo  chando  pahātabbo .
Rāgo   pahātabbo   .   chandarāgo  pahātabbo  .pe.  ghānaṃ  anattā
tatra   vo   chando   pahātabbo  .  rāgo  pahātabbo  .  chandarāgo
pahātabbo   .   jivhā   anattā   tatra   vo  chando  pahātabbo .
Rāgo   pahātabbo   .   chandarāgo  pahātabbo  .pe.  mano  anattā
tatra   vo   chando   pahātabbo  .  rāgo  pahātabbo  .  chandarāgo
pahātabbo  .  yo  bhikkhave  anattā  tatra  vo  chando  pahātabbo .
Rāgo pahātabbo. Chandarāgo pahātabboti.
     [260]   Yaṃ   bhikkhave  aniccaṃ  tatra  vo  chando  pahātabbo .
Rāgo   pahātabbo   .   chandarāgo   pahātabbo   .   kiñci  bhikkhave
aniccaṃ   .   rūpā  bhikkhave  aniccā  tatra  vo  chando  pahātabbo .
Rāgo   pahātabbo   .   chandarāgo   pahātabbo   .  saddā  aniccā
tatra   vo   chando   pahātabbo  .  rāgo  pahātabbo  .  chandarāgo
pahātabbo   .   gandhā   aniccā   tatra   vo  chando  pahātabbo .
@Footnote: 1 Yu. kiñca.
Rāgo   pahātabbo   .   chandarāgo   pahātabbo   .   rasā  aniccā
tatra   vo   chando   pahātabbo  .  rāgo  pahātabbo  .  chandarāgo
pahātabbo   .   phoṭṭhabbā  aniccā  tatra  vo  chando  pahātabbo .
Rāgo   pahātabbo   .   chandarāgo   pahātabbo   .  dhammā  aniccā
tatra   vo   chando   pahātabbo  .  rāgo  pahātabbo  .  chandarāgo
pahātabbo   .   yaṃ  bhikkhave  aniccaṃ  tatra  vo  chando  pahātabbo .
Rāgo pahātabbo. Chandarāgo pahātabboti.
     [261]   Yaṃ   bhikkhave   dukkhaṃ  tatra  vo  chando  pahātabbo .
Rāgo   pahātabbo   .   chandarāgo   pahātabbo   .   kiñca  bhikkhave
dukkhaṃ  .  rūpā  bhikkhave  dukkhā  tatra  vo  chando  pahātabbo. Rāgo
pahātabbo   .   chandarāgo   pahātabbo   .   saddā   gandhā   rasā
phoṭṭhabbā   dhammā   dukkhā   tatra  vo  chando  pahātabbo  .  rāgo
pahātabbo  .  chandarāgo  pahātabbo  .  yaṃ  bhikkhave  dukkhaṃ  tatra  vo
chando pahātabbo. Rāgo pahātabbo. Chandarāgo pahātabboti.
     [262]  Yo  bhikkhave  anattā  tatra  vo  chando  pahātabbo .
Rāgo   pahātabbo   .   chandarāgo   pahātabbo  .  ko  ca  bhikkhave
anattā   .  rūpā  bhikkhave  anattā  tatra  vo  chando  pahātabbo .
Rāgo   pahātabbo   .   chandarāgo   pahātabbo   .   saddā  gandhā
rasā   phoṭṭhabbā   dhammā   anattā  tatra  vo  chando  pahātabbo .
Rāgo   pahātabbo   .   chandarāgo   pahātabbo   .   yo   bhikkhave
Anattā   tatra   vo   chando   pahātabbo   .  rāgo  pahātabbo .
Chandarāgo pahātabboti.
     [263]   Cakkhuṃ   bhikkhave   aniccaṃ  atītaṃ  .pe.  jivhā  aniccā
atītā   .pe.  mano  anicco  atīto  .  evaṃ  passaṃ  bhikkhave  sutavā
ariyasāvako   cakkhusmiṃpi   nibbindati   .pe.  jivhāyapi  nibbindati  .pe.
Manasmiṃpi    nibbindati    nibbindaṃ    virajjati    virāgā    vimuccati  .
Vimuttasmiṃ   vimuttamiti   ñāṇaṃ   hoti   .  khīṇā  jāti  vusitaṃ  brahmacariyaṃ
kataṃ karaṇīyaṃ nāparaṃ itthattāyāti pajānātīti.
     [264]   Cakkhuṃ  bhikkhave  aniccaṃ  anāgataṃ  .pe.  jivhā  aniccā
anāgatā   .pe.   mano   anicco   anāgato  .  evaṃ  passaṃ  .pe.
Nāparaṃ itthattāyāti pajānātīti.
     [265]   Cakkhuṃ   bhikkhave   aniccaṃ   paccuppannaṃ   .pe.   jivhā
aniccā    paccuppannā    .pe.    mano   anicco   paccuppanno  .
Evaṃ passaṃ .pe. Nāparaṃ itthattāyāti pajānātīti.
     [266]   Cakkhuṃ  bhikkhave  dukkhaṃ  atītaṃ  anāgataṃ  paccuppannaṃ  .pe.
Jivhā   dukkhā   atītā   anāgatā   paccuppannā  .pe.  mano  dukkho
atīto   anāgato  paccuppanno  .  evaṃ  passaṃ  bhikkhave  .pe.  nāparaṃ
itthattāyāti pajānātīti.
     [267]  Cakkhuṃ  bhikkhave  anattā  atītaṃ  anāgataṃ  paccuppannaṃ .pe.
Jivhā    anattā    .pe.    mano    anattā    atīto    anāgato
Paccuppanno   .   evaṃ   passaṃ   bhikkhave  .pe.  nāparaṃ  itthattāyāti
pajānātīti.
     [268]  Rūpā  bhikkhave  aniccā  atītā  anāgatā  paccuppannā.
Saddā    gandhā    rasā    phoṭṭhabbā    dhammā    aniccā    atītā
anāgatā   paccuppannā   .   evaṃ   passaṃ   bhikkhave   .pe.   nāparaṃ
itthattāyāti pajānātīti.
     [269]  Rūpā  bhikkhave  dukkhā  atītā  anāgatā  paccuppannā .
Saddā   gandhā   rasā   phoṭṭhabbā   dhammā   dukkhā  atītā  anāgatā
paccuppannā. Evaṃ passaṃ .pe. Nāparaṃ itthattāyāti pajānātīti.
     [270]  Rūpā  bhikkhave  anattā  atītā  anāgatā  paccuppannā.
Saddā    gandhā    rasā    phoṭṭhabbā    dhammā    anattā    atītā
anāgatā   paccuppannā   .   evaṃ  passaṃ  .pe.  nāparaṃ  itthattāyāti
pajānātīti.
     [271]   Cakkhuṃ   bhikkhave  aniccaṃ  atītaṃ  .  yaṃ  aniccaṃ  taṃ  dukkhaṃ
yaṃ   dukkhaṃ   tadanattā  yadanattā  taṃ  netaṃ  mama  nesohamasmi  na  meso
attāti     evametaṃ    yathābhūtaṃ    sammappaññāya    daṭṭhabbaṃ    .pe.
Jivhā   aniccā   atītā   .   yadaniccaṃ  taṃ  dukkhaṃ  yaṃ  dukkhaṃ  tadanattā
yadanattā   taṃ   netaṃ   mama  nesohamasmi  na  meso  attāti  evametaṃ
yathābhūtaṃ   sammappaññāya   daṭṭhabbaṃ   .pe.   mano   anicco  atīto .
Yadaniccaṃ   taṃ   dukkhaṃ   yaṃ   dukkhaṃ   tadanattā   yadanattā  taṃ  netaṃ  mama
Nesohamasmi   na   meso   attāti   evametaṃ   yathābhūtaṃ  sammappaññāya
daṭṭhabbaṃ. Evaṃ passaṃ .pe. Nāparaṃ itthattāyāti pajānātīti.
     [272]   Cakkhuṃ   bhikkhave  aniccaṃ  anāgataṃ  .  yadaniccaṃ  taṃ  dukkhaṃ
yaṃ   dukkhaṃ   tadanattā   yadanattā   taṃ   netaṃ   mama   nesohamasmi   na
meso   attāti   evametaṃ   yathābhūtaṃ   sammappaññāya   daṭṭhabbaṃ  .pe.
Jivhā   aniccā   anāgatā   yadaniccaṃ   taṃ   dukkhaṃ  yaṃ  dukkhaṃ  tadanattā
yadanattā   taṃ   netaṃ   mama  nesohamasmi  na  meso  attāti  evametaṃ
yathābhūtaṃ   sammappaññāya   daṭṭhabbaṃ   .pe.  mano  anicco  anāgato .
Yadaniccaṃ   taṃ   dukkhaṃ   yaṃ   dukkhaṃ   tadanattā   yadanattā  taṃ  netaṃ  mama
nesohamasmi   na   meso   attāti   evametaṃ   yathābhūtaṃ  sammappaññāya
daṭṭhabbaṃ   .pe.   evaṃ   passaṃ   bhikkhave  .pe.  nāparaṃ  itthattāyāti
pajānātīti.
     [273]  Cakkhuṃ  bhikkhave  aniccaṃ  paccuppannaṃ  .  yadaniccaṃ  taṃ  dukkhaṃ
yaṃ   dukkhaṃ   tadanattā  yadanattā  taṃ  netaṃ  mama  nesohamasmi  na  meso
attāti     evametaṃ    yathābhūtaṃ    sammappaññāya    daṭṭhabbaṃ    .pe.
Jivhā   aniccā   paccuppannā   .   yadaniccaṃ   taṃ   dukkhaṃ   yaṃ   dukkhaṃ
tadanattā    yadanattā    taṃ    netaṃ   mama   nesohamasmi   na   meso
attāti     evametaṃ    yathābhūtaṃ    sammappaññāya    daṭṭhabbaṃ    .pe.
Evaṃ passaṃ .pe. Nāparaṃ itthattāyāti pajānātīti.
     [274]   Cakkhuṃ   bhikkhave   dukkhaṃ   atītaṃ  anāgataṃ  paccuppannaṃ .
Yaṃ   dukkhaṃ   tadanattā   yadanattā   taṃ   netaṃ   mama   nesohamasmi   na
meso   attāti   evametaṃ   yathābhūtaṃ   sammappaññāya   daṭṭhabbaṃ  .pe.
Jivhā   dukkhā  .pe.  mano  dukkho  atīto  anāgato  paccuppanno .
Yaṃ   dukkhaṃ   tadanattā  yadanattā  taṃ  netaṃ  mama  nesohamasmi  na  meso
attāti    evametaṃ    yathābhūtaṃ    sammappaññāya   daṭṭhabbaṃ   .   evaṃ
passaṃ .pe. Nāparaṃ itthattāyāti pajānātīti.
     [275]   Cakkhuṃ   bhikkhave  anattā  atītaṃ  anāgataṃ  paccuppannaṃ .
Yadanattā   taṃ   netaṃ   mama  nesohamasmi  na  meso  attāti  evametaṃ
yathābhūtaṃ    sammappaññāya   daṭṭhabbaṃ   .pe.   jivhā   anattā   .pe.
Mano   anattā   atīto   anāgato   paccuppanno   .   yadanattā   taṃ
netaṃ   mama   nesohamasmi   na   meso   attāti   evametaṃ   yathābhūtaṃ
sammappaññāya     daṭṭhabbaṃ     .    evaṃ    passaṃ    .pe.    nāparaṃ
itthattāyāti pajānātīti.
     [276]  Rūpā  bhikkhave  aniccā  atītā  anāgatā  paccuppannā.
Yadaniccaṃ   taṃ   dukkhaṃ   yaṃ   dukkhaṃ   tadanattā   yadanattā  taṃ  netaṃ  mama
nesohamasmi   na   meso   attāti   evametaṃ   yathābhūtaṃ  sammappaññāya
daṭṭhabbaṃ    .   saddā   gandhā   rasā   phoṭṭhabbā   dhammā   aniccā
atītā   anāgatā   paccuppannā   .   yadaniccaṃ   taṃ   dukkhaṃ   yaṃ  dukkhaṃ
tadanattā   yadanattā   taṃ   netaṃ  mama  nesohamasmi  na  meso  attāti
evametaṃ   yathābhūtaṃ   sammappaññāya   daṭṭhabbaṃ   .   evaṃ  passaṃ  .pe.
Nāparaṃ itthattāyāti pajānātīti.
     [277]  Rūpā  bhikkhave  dukkhā  atītā  anāgatā  paccuppannā .
Yaṃ   dukkhaṃ   tadanattā  yadanattā  taṃ  netaṃ  mama  nesohamasmi  na  meso
attāti    evametaṃ    yathābhūtaṃ   sammappaññāya   daṭṭhabbaṃ   .   saddā
gandhā    rasā    phoṭṭhabbā    dhammā    dukkhā    atītā   anāgatā
paccuppannā   .   yaṃ   dukkhaṃ   tadanattā   yadanattā   taṃ   netaṃ   mama
nesohamasmi   na   meso   attāti   evametaṃ   yathābhūtaṃ  sammappaññāya
daṭṭhabbaṃ. Evaṃ passaṃ .pe. Nāparaṃ itthattāyāti pajānātīti.
     [278]  Rūpā  bhikkhave  anattā  atītā  anāgatā  paccuppannā.
Yadanattā   taṃ   netaṃ   mama  nesohamasmi  na  meso  attāti  evametaṃ
yathābhūtaṃ    sammappaññāya    daṭṭhabbaṃ    .    saddā    gandhā    rasā
phoṭṭhabbā    dhammā    anattā   atītā   anāgatā   paccuppannā  .
Yadanattā   taṃ   netaṃ   mama  nesohamasmi  na  meso  attāti  evametaṃ
yathābhūtaṃ   sammappaññāya   daṭṭhabbaṃ   .   evaṃ   passaṃ   .pe.   nāparaṃ
itthattāyāti pajānātīti.
     [279]   Cakkhuṃ   bhikkhave  aniccaṃ  .pe.  jivhā  aniccā  .pe.
Mano anicco. Evaṃ passaṃ .pe. Nāparaṃ itthattāyāti pajānātīti.
     [280]   Cakkhuṃ  bhikkhave  dukkhaṃ  .pe.  jivhā  dukkhā  .  kāyo
dukkho   .  mano  dukkho  .  evaṃ  passaṃ  .pe.  nāparaṃ  itthattāyāti
pajānātīti.
     [281]   Cakkhuṃ   bhikkhave   anattā   .pe.  jivhā  anattā .
Kāyo   anattā   .   mano   anattā  .  evaṃ  passaṃ  .pe.  nāparaṃ
itthattāyāti pajānātīti.
     [282]   Rūpā   bhikkhave   aniccā   .   saddā   gandhā  rasā
phoṭṭhabbā    dhammā    aniccā    .   evaṃ   passaṃ   .pe.   nāparaṃ
itthattāyāti pajānātīti.
     [283]   Rūpā   bhikkhave   dukkhā   .   saddā   gandhā   rasā
phoṭṭhabbā  dhammā  dukkhā  .  evaṃ  passaṃ  .pe.  nāparaṃ  itthattāyāti
pajānātīti.
     [284]   Rūpā   bhikkhave   anattā   .   saddā   gandhā  rasā
phoṭṭhabbā    dhammā    anattā    .   evaṃ   passaṃ   .pe.   nāparaṃ
itthattāyāti pajānātīti.
                  Saṭṭhipeyyālo samatto.
                        Tassuddānaṃ
         chandenaṭṭhārasā honti      atītena ca dve nava
         yadaniccāṭṭhārasā vuttā     tayo ajjhattabāhirā
         peyyālo saṭṭhiko vutto    buddhenādiccabandhunāti.
                     Suttantāni saṭṭhi.
                       --------
                     Samuddavaggo tatiyo
     [285]  Samuddo  samuddoti  bhikkhave  assutavā  puthujjano bhāsati.
Neso   bhikkhave   ariyassa   vinaye  samuddo  .  mahā  eso  bhikkhave
udakarāsi   mahā   udakaṇṇavo   .   cakkhuṃ   bhikkhave   purisassa  samuddo
tassa   rūpamayo   vego   yo   taṃ   rūpamayaṃ   vegaṃ  sahati  ayaṃ  vuccati
bhikkhave   atari   cakkhusamuddaṃ   saummiṃ   sāvaṭṭaṃ  sagāhaṃ  sarakkhasaṃ  tiṇṇo
pāragato   thale   tiṭṭhati   brāhmaṇo  .pe.  jivhā  bhikkhave  purisassa
samuddo   tassa   rasamayo   vego   yo   taṃ  rasamayaṃ  vegaṃ  sahati  ayaṃ
vuccati   bhikkhave   atari   jivhāsamuddaṃ  saummiṃ  sāvaṭṭaṃ  sagāhaṃ  sarakkhasaṃ
tiṇṇo   pāragato   thale   tiṭṭhati   brāhmaṇo   .pe.  mano  bhikkhave
purisassa   samuddo   tassa   dhammamayo   vego   yo   taṃ  dhammamayaṃ  1-
vegaṃ   sahati   ayaṃ   vuccati  bhikkhave  atari  manosamuddaṃ  saummiṃ  sāvaṭṭaṃ
sagāhaṃ   sarakkhasaṃ   tiṇṇo   pāragato   thale   tiṭṭhati   brāhmaṇoti .
Idamavoca .pe. Satthā
     [286] Yo imaṃ samuddaṃ sagāhaṃ sarakkhasaṃ   saummiṃ [2]- bhayaṃ duttaraṃ accatari
        savedagū vusitabrahmacariyo       lokantagū pāragatoti vuccatīti.
     [287]  Samuddo  samuddoti  bhikkhave  assutavā  puthujjano bhāsati.
Neso   bhikkhave   ariyassa   vinaye  samuddo  .  mahā  eso  bhikkhave
udakarāsi    mahā    udakaṇṇavo   .   santi   bhikkhave   cakkhuviññeyyā
@Footnote: 1 Yu. dhammavegaṃ  .  2 Ma. sāvaṭṭaṃ sabhayaṃ.
Rūpā   iṭṭhā   kantā   manāpā   piyarūpā  kāmūpasañhitā  rajaniyā  ayaṃ
vuccati  bhikkhave  ariyassa  vinaye  samuddo  1-  etthāyaṃ sadevako loko
samārako     sabrahmako     sassamaṇabrāhmaṇī     pajā    sadevamanussā
yebhuyyena   samuddā   2-   kantā   kulakajātā   kulaguṇḍikajātā   3-
muñjapabbajabhūtā apāyaṃ duggatiṃ vinipātaṃ saṃsāraṃ nātivattanti .pe.
     {287.1}   Santi   bhikkhave  jivhāviññeyyā  rasā  .pe.  santi
bhikkhave   manoviññeyyā   dhammā   iṭṭhā   kantā   manāpā   piyarūpā
kāmūpasañhitā   rajaniyā   ayaṃ  vuccati  bhikkhave  ariyassa  vinaye  samuddo
etthāyaṃ  sadevako  loko  samārako  sabrahmako  sassamaṇabrāhmaṇī  pajā
sadevamanussā  yebhuyyena  samuddā 2- kantā kulakajātā kulaguṇḍikajātā 3-
muñjapabbajabhūtā apāyaṃ duggatiṃ vinipātaṃ saṃsāraṃ nātivattantīti.
     [288] Yassa rāgo ca doso ca          avijjā ca virājitā
       so imaṃ samuddaṃ sagāhaṃ sarakkhasaṃ      saummibhayaṃ suduttaraṃ 4- accatari.
       Saṅgātito 5- maccujaho nirūpadhi    pahāsi 6- dukkhaṃ apunabbhavāya
       atthaṅgato so na pamānameti 7-    amohayī maccurājanti brūmīti.
     [289]   Seyyathāpi  bhikkhave  bāḷisiko  āmisagataṃ  baḷisaṃ  gambhīre
udakarahade    pakkhipeyya    gamenaṃ    aññataro    āmisacakkhu    maccho
gileyya   evaṃ   hi   so   bhikkhave  maccho  gilabaḷiso  8-  nāḷisikassa
@Footnote: 1 Yu. samuddoti. 2 Ma. Yu. samunnā tantā. 3 Sī. gulaguṇḍikajātā. Ma.
@kulagaṇḍikajātā. Yu. guṇaguṇikajātā. 4 Ma. Yu. duttaraṃ. 5 saṅgātigotipi pāṭho.
@6 Yu. pahāya .  7 Ma. na puneti .   8 Ma. Yu. giḷitabaḷiso.
Anayaṃ āpanno byasanaṃ āpanno yathākāmakaraṇīyo bāḷisikassa.
     {289.1}  Evameva  kho  bhikkhave  cha yime baḷisā lokasmiṃ anayāya
sattānaṃ  vadhāya  1-  pāṇīnaṃ  .  katame cha. Santi bhikkhave cakkhuviññeyyā
rūpā   iṭṭhā   kantā  manāpā  piyarūpā  kāmūpasañhitā  rajaniyā  tañce
bhikkhu   abhinandati   abhivadati  ajjhosāya  tiṭṭhati  .  ayaṃ  vuccati  bhikkhave
bhikkhu    gilabaḷiso    mārassa    anayaṃ    āpanno   byasanaṃ   āpanno
yathākāmakaraṇīyo   pāpimato   .pe.   santi   bhikkhave   jivhāviññeyyā
rasā .pe.
     {289.2}    Santi    bhikkhave   manoviññeyyā   dhammā   iṭṭhā
kantā    manāpā    piyarūpā   kāmūpasañhitā   rajaniyā   tañce   bhikkhu
abhinandati   abhivadati   ajjhosāya   tiṭṭhati   .   ayaṃ   vuccati   bhikkhave
bhikkhu    gilabaḷiso    mārassa    anayaṃ    āpanno   byasanaṃ   āpanno
yathākāmakaraṇīyo pāpimato.
     [290]  Santi  [2]-  bhikkhave  cakkhuviññeyyā  rūpā iṭṭhā kantā
manāpā   piyarūpā   kāmūpasañhitā   rajaniyā  tañce  bhikkhu  na  abhinandati
na   abhivadati   na   ajjhosāya   tiṭṭhati  .  ayaṃ  vuccati  bhikkhave  bhikkhu
na   gilabaḷiso   mārassa   abhedi   baḷisaṃ   paribhedi   baḷisaṃ   na   anayaṃ
āpanno na byasanaṃ āpanno na yathākāmakaraṇīyo pāpimato .pe.
     {290.1}   Santi   bhikkhave  jivhāviññeyyā  rasā  .pe.  santi
bhikkhave   manoviññeyyā   dhammā   iṭṭhā   kantā   manāpā   piyarūpā
kāmūpasañhitā   rajaniyā   tañce   bhikkhu   na  abhinandati  na  abhivadati  na
@Footnote: 1 Yu. byādhāya .  2 Ma. ca.
Ajjhosāya   tiṭṭhati   .   ayaṃ   vuccati   bhikkhave   bhikkhu  na  gilabaḷiso
mārassa   abhedi   baḷisaṃ   paribhedi   baḷisaṃ   na   anayaṃ   āpanno   na
byasanaṃ āpanno na yathākāmakaraṇīyo pāpimatoti.
     [291]   Yassa   kassaci   bhikkhave   bhikkhussa  vā  bhikkhuniyā  vā
cakkhuviññeyyesu  rūpesu  yo  rāgo  so  atthi  yo  doso  so  atthi
yo   moho   so   atthi   yo   rāgo   so  appahīno  yo  doso
so   appahīno   yo   moho   so   appahīno   tassa  parittā  cepi
cakkhuviññeyyā  rūpā  cakkhussa  āpāthaṃ  āgacchanti  pariyādiyantevassa 1-
cittaṃ   .   ko   pana   vādo   adhimattānaṃ   .   taṃ  kissa  hetu .
Yo   bhikkhave   rāgo  so  atthi  yo  doso  so  atthi  yo  moho
so   atthi   yo   rāgo   so  appahīno  yo  doso  so  appahīno
yo moho so appahīno .pe.
     {291.1}   Yassa   kassaci  bhikkhave  bhikkhussa  vā  bhikkhuniyā  vā
manoviññeyyesu   dhammesu   yo   rāgo   so  atthi  yo  doso  so
atthi   yo  moho  so  atthi  yo  rāgo  so  appahīno  yo  doso
so   appahīno   yo   moho   so   appahīno   tassa  parittā  cepi
manoviññeyyā   dhammā   manassa   āpāthaṃ  āgacchanti  pariyādiyantevassa
cittaṃ  .  ko  pana  vādo  adhimattānaṃ  .  taṃ  kissa hetu. Yo bhikkhave
rāgo  so  atthi  yo  doso  so  atthi  yo  moho  so  atthi  yo
rāgo   so   appahīno   yo   doso   so   appahīno   yo  moho
so appahīno.
@Footnote: 1 Yu. vāssa. evamuparipi.
     [292]   Seyyathāpi  bhikkhave  khīrarukkho  assattho  vā  nigrodho
vā  milakkhu  1-  vā  udumbaro  vā  daharo  taruṇo  komārako  tamenaṃ
puriso  tiṇhāya  kudhāriyā  2-  yato  yato  bhindeyya  3-  āgaccheyya
khīranti. Evaṃ bhante. Taṃ kissa hetu. Yaṃ hi bhante khīraṃ taṃ atthīti.
     {292.1}  Evameva  kho bhikkhave yassa kassaci bhikkhussa vā bhikkhuniyā
vā  cakkhuviññeyyesu  rūpesu  yo  rāgo  so  atthi yo doso so atthi
yo   moho   so  atthi  yo  rāgo  so  appahīno  yo  doso  so
appahīno    yo    moho    so   appahīno   tassa   parittā   cepi
cakkhuviññeyyā   rūpā   cakkhussa   āpāthaṃ  āgacchanti  pariyādiyantevassa
cittaṃ  .  ko  pana  vādo  adhimattānaṃ  .  taṃ  kissa hetu. Yo bhikkhave
rāgo   so   atthi   yo   doso  so  atthi  yo  moho  so  atthi
yo   rāgo   so   appahīno  yo  doso  so  appahīno  yo  moho
so appahīno .pe.
     {292.2}   Yassa   kassaci   bhikkhave   bhikkhussa   vā   bhikkhuniyā
vā   jivhāviññeyyesu   rasesu   yo  rāgo  so  atthi  .pe.  yassa
kassaci    bhikkhave    bhikkhussa   vā   bhikkhuniyā   vā   manoviññeyyesu
dhammesu  yo  rāgo  so  atthi  yo  doso  so  atthi  yo moho so
atthi   yo   rāgo   so   appahīno   yo   doso   so   appahīno
yo   moho   so   appahīno   tassa   parittā   cepi  manoviññeyyā
dhammā   manassa   āpāthaṃ   āgacchanti  pariyādiyantevassa  cittaṃ  .  ko
pana  vādo  adhimattānaṃ  .  taṃ  kissa  hetu  .  yo  rāgo  so  atthi
@Footnote: 1 Ma. Yu. pilakkho. evamuparipi. 2 Ma. Yu. kuṭhāriyā. evamuparipi. 3 Ma. Yu.
@ābhindeyya. evamuparipi.
Yo   doso   so   atthi   yo   moho  so  atthi  yo  rāgo  so
appahīno yo doso so appahīno yo moho so appahīno.
     [293]   Yassa   kassaci   bhikkhave   bhikkhussa  vā  bhikkhuniyā  vā
cakkhuviññeyyesu  rūpesu  yo  rāgo  so  natthi  yo  doso  so natthi
yo  moho  so  natthi  yo  rāgo  so  pahīno  yo  doso so pahīno
yo   moho   so  pahīno  tassa  adhimattā  cepi  cakkhuviññeyyā  rūpā
cakkhussa   āpāthaṃ  āgacchanti  nevassa  cittaṃ  pariyādiyanti  .  ko  pana
vādo  parittānaṃ  .  taṃ  kissa  hetu . Yo bhikkhave rāgo so natthi yo
doso  so  natthi  yo  moho  so natthi yo rāgo so pahīno yo doso
so  pahīno  yo  moho so pahīno .pe. Yassa kassaci bhikkhave bhikkhussa vā
bhikkhuniyā    vā   jivhāviññeyyesu   rasesu   .pe.   manoviññeyyesu
dhammesu  yo  rāgo  so  natthi  yo doso so natthi yo moho so natthi
yo  rāgo  so  pahīno  yo doso so pahīno yo moho so pahīno tassa
adhimattā   cepi   manoviññeyyā   dhammā   manassa  āpāthaṃ  āgacchanti
nevassa  cittaṃ  pariyādiyanti . Ko pana vādo parittānaṃ. Taṃ kissa hetu.
Yo  bhikkhave  rāgo  so  natthi  yo doso so natthi yo moho so natthi
yo rāgo so pahīno yo doso so pahīno yo moho so pahīno.
     [294]   Seyyathāpi  bhikkhave  khīrarukkho  assattho  vā  nigrodho
vā  milakkhu  vā  udumbaro  vā  sukkho koḷāpo terovassiko 1- tamenaṃ
puriso  tiṇhāya  kudhāriyā  yato  yato  bhindeyya  āgaccheyya  khīranti.
No hetaṃ bhante. Taṃ kissa hetu. Yaṃ hi bhante khīraṃ taṃ natthīti 2-.
     {294.1}  Evameva  kho bhikkhave yassa kassaci bhikkhussa vā bhikkhuniyā
vā  cakkhuviññeyyesu  rūpesu  yo  rāgo  so  natthi yo doso so natthi
yo  moho so natthi yo rāgo so pahīno yo doso so pahīno yo moho
so  pahīno  tassa  adhimattā  cepi  cakkhuviññeyyā  rūpā cakkhussa āpāthaṃ
āgacchanti  nevassa  cittaṃ  pariyādiyanti  .  ko  pana  vādo parittānaṃ.
Taṃ  kissa  hetu . Yo rāgo so natthi yo doso so natthi yo moho so
natthi  yo  rāgo  so  pahīno yo doso so pahīno yo moho so pahīno
.pe.  yassa  kassaci  bhikkhave  bhikkhussa vā bhikkhuniyā vā jivhāviññeyyesu
rasesu   .pe.   yassa   kassaci   bhikkhave  bhikkhussa  vā  bhikkhuniyā  vā
manoviññeyyesu  dhammesu  yo  rāgo  so  natthi  yo  doso  so natthi
yo  moho  so  natthi  yo  rāgo  so  pahīno  yo  doso so pahīno
yo   moho   so   pahīno   tassa   adhimattā   cepi   manoviññeyyā
dhammā   manassa   āpāthaṃ   āgacchanti   nevassa  cittaṃ  pariyādiyanti .
Ko  pana  vādo  parittānaṃ  .  taṃ  kissa  hetu. Yo bhikkhave rāgo so
@Footnote: 1 Yu. therovassiko. 2 Yu. natthi.
Natthi   yo   doso   so   natthi  yo  moho  so  natthi  yo  rāgo
so pahīno yo doso so pahīno yo moho so pahīnoti.
     [295]   Ekaṃ   samayaṃ   āyasmā   ca  sārīputto  āyasmā  ca
mahākoṭṭhiko    bārāṇasiyaṃ   viharanti   isipatane   migadāye   .   atha
kho    āyasmā    mahākoṭṭhiko   sāyaṇhasamayaṃ   paṭisallānā   vuṭṭhito
yenāyasmā    sārīputto    tenupasaṅkami    upasaṅkamitvā    āyasmatā
sārīputtena   saddhiṃ   sammodi   sammodanīyaṃ  kathaṃ  sārāṇīyaṃ  vītisāretvā
ekamantaṃ   nisīdi   .   ekamantaṃ  nisinno  kho  āyasmā  mahākoṭṭhiko
āyasmantaṃ   sārīputtaṃ  etadavoca  kiṃ  nu  kho  āvuso  sārīputta  cakkhu
rūpānaṃ   saññojanaṃ   rūpā   cakkhussa   saññojanaṃ   .pe.  jivhā  rasānaṃ
saññojanaṃ   rasā   jivhāya   saññojanaṃ  .pe.  mano  dhammānaṃ  saññojanaṃ
dhammā   manassa   saññojananti   .   na   kho   āvuso  koṭṭhika  cakkhu
rūpānaṃ   saññojanaṃ   na   rūpā   cakkhussa  saññojanaṃ  yañca  tattha  tadubhayaṃ
paṭicca   uppajjati   chandarāgo   taṃ   tattha   saññojanaṃ   .  na  jivhā
rasānaṃ    saññojanaṃ    na    rasā   jivhāya   saññojanaṃ   yañca   tattha
tadubhayaṃ   paṭicca   uppajjati   chandarāgo  taṃ  tattha  saññojanaṃ  .  .pe.
Na   mano   dhammānaṃ   saññojanaṃ   na   dhammā   manassa  saññojanaṃ  yañca
tattha tadubhayaṃ paṭicca uppajjati chandarāgo taṃ tattha saññojanaṃ.
     [296]   Seyyathāpi  āvuso  kāḷo  ca  balibaddo  odāto  ca
balibaddo   ekena   dāmena   vā  yottena  vā  saṃyuttā  assu  yo
nu   kho   evaṃ   vadeyya   kāḷo   balibaddo   odātassa  balibaddassa
saññojanaṃ    odāto    balibaddo   kāḷassa   balibaddassa   saññojananti
sammā  nu  kho  so  vadamāno  vadeyyāti  .  no  hetaṃ āvuso na kho
āvuso    kāḷo    balibaddo    odātassa    balibaddassa    saññojanaṃ
napi    odāto    balibaddo   kāḷassa   balibaddassa   saññojanaṃ   yena
ca kho te ekena dāmena vā yottena vā saṃyuttā taṃ tattha saññojanaṃ.
     {296.1}   Evameva   kho  āvuso  na  cakkhu  rūpānaṃ  saññojanaṃ
na   rūpā   cakkhussa   saññojanaṃ   yañca  tattha  tadubhayaṃ  paṭicca  uppajjati
chandarāgo  taṃ  tattha  saññojanaṃ  .pe.  na  jivhā rasānaṃ saññojanaṃ .pe.
Na   mano   dhammānaṃ   saññojanaṃ   na   dhammā   manassa  saññojanaṃ  yañca
tattha tadubhayaṃ paṭicca uppajjati chandarāgo taṃ tattha saññojanaṃ.
     [297]   Cakkhu   vā   āvuso  rūpānaṃ  saññojanaṃ  abhavissa  rūpā
vā    cakkhussa   saññojanaṃ   nayidaṃ   brahmacariyavāso   paññāyetha   1-
sammādukkhakkhayāya   yasmā  ca  kho  āvuso  na  cakkhu  rūpānaṃ  saññojanaṃ
na   rūpā   cakkhussa   saññojanaṃ   yañca  tattha  tadubhayaṃ  paṭicca  uppajjati
chandarāgo   taṃ   tattha   saññojanaṃ   tasmā   brahmacariyavāso  paññāyati
@Footnote: 1 Ma. paññāyati.
Sammādukkhakkhayāya   .pe.   jivhā   vā   āvuso   rasānaṃ   saññojanaṃ
abhavissa    rasā    vā   jivhāya   saññojanaṃ   nayidaṃ   brahmacariyavāso
paññāyetha   sammādukkhakkhayāya   yasmā   ca   kho   āvuso  na  jivhā
rasānaṃ   saññojanaṃ   na   rasā   jivhāya  saññojanaṃ  yañca  tattha  tadubhayaṃ
paṭicca    uppajjati    chandarāgo    taṃ    tattha    saññojanaṃ    tasmā
brahmacariyavāso     paññāyati     sammādukkhakkhayāya     .pe.    mano
vā    āvuso   dhammānaṃ   saññojanaṃ   abhavissa   dhammā   vā   manassa
saññojanaṃ    nayidaṃ    brahmacariyavāso    paññāyetha    sammādukkhakkhayāya
yasmā   ca   kho   āvuso   na   mano  dhammānaṃ  saññojanaṃ  na  dhammā
manassa     saññojanaṃ    yañca    tattha    tadubhayaṃ    paṭicca    uppajjati
chandarāgo     taṃ     tattha     saññojanaṃ    tasmā    brahmacariyavāso
paññāyati sammādukkhakkhayāya.
     {297.1}   Imināpetaṃ   āvuso  pariyāyena  veditabbaṃ  .  yathā
na   cakkhu   rūpānaṃ   saññojanaṃ   na   rūpā   cakkhussa   saññojanaṃ  yañca
tattha   tadubhayaṃ   paṭicca   uppajjati   chandarāgo   taṃ   tattha   saññojanaṃ
.pe.   na   jivhā   rasānaṃ   saññojanaṃ   .pe.   na   mano  dhammānaṃ
saññojanaṃ   na   dhammā   manassa   saññojanaṃ   .   yañca   tattha  tadubhayaṃ
paṭicca uppajjati chandarāgo taṃ tattha saññojanaṃ.
     [298]   Saṃvijjati   kho   āvuso  bhagavato  cakkhu  passati  bhagavā
cakkhunā   rūpaṃ   chandarāgo   bhagavato   natthi   suvimuttacitto  bhagavā .
Saṃvijjati   kho   āvuso   bhagavato  sotaṃ  suṇāti  bhagavā  sotena  saddaṃ
Chandarāgo   bhagavato   natthi   suvimuttacitto   bhagavā   .  saṃvijjati  kho
āvuso   bhagavato   ghānaṃ   ghāyati   bhagavā   ghānena  gandhaṃ  chandarāgo
bhagavato   natthi   suvimuttacitto   bhagavā   .   saṃvijjati   kho   āvuso
bhagavato   jivhā   sāyati   bhagavā   jivhāya   rasaṃ  chandarāgo  bhagavato
natthi   suvimuttacitto   bhagavā   .   saṃvijjati   kho   āvuso   bhagavato
kāyo    phusati    bhagavā    kāyena   phoṭṭhabbaṃ   chandarāgo   bhagavato
natthi   suvimuttacitto   bhagavā   .   saṃvijjati   kho   āvuso   bhagavato
mano   vijānāti   1-  bhagavā  manasā  dhammaṃ  chandarāgo  bhagavato  natthi
suvimuttacitto bhagavā.
     {298.1}   Iminā  kho  etaṃ  āvuso  pariyāyena  veditabbaṃ .
Yathā   na   cakkhu   rūpānaṃ   saññojanaṃ   na   rūpā   cakkhussa  saññojanaṃ
yañca    tattha    tadubhayaṃ    paṭicca   uppajjati   chandarāgo   taṃ   tattha
saññojanaṃ   .  na  sotaṃ  .  na  ghānaṃ  .  na  jivhā  rasānaṃ  saññojanaṃ
na   rasā   jivhāya   saññojanaṃ   yañca  tattha  tadubhayaṃ  paṭicca  uppajjati
chandarāgo   taṃ   tattha  saññojanaṃ  .  na  kāyo  .  na  mano  dhammānaṃ
saññojanaṃ    na    dhammā    manassa   saññojanaṃ   yañca   tattha   tadubhayaṃ
paṭicca uppajjati chandarāgo taṃ tattha saññojananti.
     [299]  Ekaṃ  samayaṃ  āyasmā  ca  ānando  āyasmā  ca kāmabhū
kosambiyaṃ   viharanti   ghositārāme   .   atha   kho  āyasmā   kāmabhū
sāyaṇhasamayaṃ   paṭisallānā   vuṭṭhito  yenāyasmā  ānando  tenupasaṅkami
@Footnote: 1 Yu. jānāti.
Upasaṅkamitvā    āyasmatā    ānandena   saddhiṃ   sammodi   sammodanīyaṃ
kathaṃ   sārāṇīyaṃ   vītisāretvā   ekamantaṃ  nisīdi  .  ekamantaṃ  nisinno
kho   āyasmā   kāmabhū   āyasmantaṃ   ānandaṃ  etadavoca  kiṃ  nu  kho
āvuso   ānanda   cakkhu   rūpānaṃ   saññojanaṃ  rūpā  cakkhussa  saññojanaṃ
.pe.   jivhā   rasānaṃ   saññojanaṃ   rasā   jivhāya  saññojanaṃ  .pe.
Mano dhammānaṃ saññojanaṃ dhammā manassa saññojananti.
     {299.1}  Na  kho āvuso kāmabhu 1- cakkhu rūpānaṃ saññojanaṃ na rūpā
cakkhussa   saññojanaṃ   yañca   tattha  tadubhayaṃ  paṭicca  uppajjati  chandarāgo
taṃ  tattha  saññojanaṃ  .pe.  na  jivhā  rasānaṃ  saññojanaṃ na rasā jivhāya
saññojanaṃ  .pe.  na  mano  dhammānaṃ  saññojanaṃ  na dhammā manassa saññojanaṃ
yañca tattha tadubhayaṃ paṭicca uppajjati chandarāgo taṃ tattha saññojanaṃ.
     {299.2}  Seyyathāpi  āvuso  kāḷo  ca  balibaddo  odāto ca
balibaddo  ekena  dāmena  vā  yottena  vā  saṃyuttā assu yo nu kho
evaṃ   vadeyya   kāḷo   balibaddo   odātassa   balibaddassa  saññojanaṃ
odāto    balibaddo    kāḷassa   2-   balibaddassa   saññojananti  .
Sammā  nu  kho so vadamāno vadeyyāti. No hetaṃ āvuso na kho āvuso
kāḷo   balibaddo   odātassa   balibaddassa   saññojanaṃ   napi  odāto
balibaddo   kāḷassa   balibaddassa  saññojanaṃ  yena  ca  kho  te  ekena
dāmena  vā  yottena  vā  saṃyuttā taṃ tattha saññojananti 3-. Evameva
@Footnote: 1 Ma. Yu. kāmabhū .  2 Yu. odātassa .   3 Ma. Yu. itisaddo natthi.
Kho  āvuso  na  cakkhu  rūpānaṃ  saññojanaṃ na rūpā cakkhussa saññojanaṃ .pe.
Na  jivhā  .pe.  na  mano  .pe.  yañca  tattha  tadubhayaṃ paṭicca uppajjati
chandarāgo taṃ tattha saññojananti.
     [300]  Ekaṃ  samayaṃ  āyasmā  ca  ānando  āyasmā  ca udāyi
kosambiyaṃ   viharanti   ghositārāme   .   atha   kho   āyasmā  udāyi
sāyaṇhasamayaṃ   paṭisallānā   vuṭṭhito  yenāyasmā  ānando  tenupasaṅkami
upasaṅkamitvā    āyasmatā    ānandena   saddhiṃ   sammodi   sammodanīyaṃ
kathaṃ  sārāṇīyaṃ  vītisāretvā  ekamantaṃ  nisīdi  .  ekamantaṃ  nisinno kho
āyasmā  udāyi  āyasmantaṃ  ānandaṃ  etadavoca  yatheva  nu kho āvuso
ānanda  ayaṃ  kāyo  bhagavatā  anekapariyāyena  akkhāto vivaṭo pakāsito
itipāyaṃ  kāyo  anattāti  .  sakkā  evamevaṃ 1- viññāṇampidaṃ ācikkhituṃ
desetuṃ  paññapetuṃ  paṭṭhapetuṃ  vivarituṃ  vibhajituṃ  uttānīkātuṃ  itipidaṃ viññāṇaṃ
anattāti  .  yatheva kho āvuso udāyi ayaṃ kāyo bhagavatā anekapariyāyena
akkhāto  vivaṭo  pakāsito itipāyaṃ kāyo anattāti. Sakkā evamevaṃ 1-
viññāṇampidaṃ   ācikkhituṃ   desetuṃ   paññapetuṃ   paṭṭhapetuṃ  vivarituṃ  vibhajituṃ
uttānīkātuṃ itipidaṃ viññāṇaṃ anattāti.



             The Pali Tipitaka in Roman Character Volume 18 page 1-208. http://84000.org/tipitaka/pitaka_item/roman_item_s.php?book=18&item=1&items=803&mode=bracket              Classified by content :- http://84000.org/tipitaka/pitaka_item/roman_item_s.php?book=18&item=1&items=803              Compare with The Pali Tipitaka in Thai Character :- http://84000.org/tipitaka/read/pali_item_s.php?book=18&item=1&items=803&mode=bracket              Compare with The Royal Version of Thai Tipitaka :- http://84000.org/tipitaka/read/byitem_s.php?book=18&item=1&items=803&mode=bracket              Study Atthakatha :- http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=18&i=1              The Pali Atthakatha in Thai :- http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=13&A=1              The Pali Atthakatha in Roman :- http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=13&A=1              Contents of The Tipitaka Volume 18 http://84000.org/tipitaka/read/?index_18

แสดงหมายเลขหน้า
ในกรณี :- 
   บรรทัดแรกของแต่ละหน้าread Next itemread Last item chage to ENGLISH letter

บันทึก ๑๔ พฤศจิกายน พ.ศ. ๒๕๖๐. การแสดงผลนี้อ้างอิงข้อมูลจากพระไตรปิฎกฉบับภาษาบาลี อักษรโรมัน. หากพบข้อผิดพลาด กรุณาแจ้งได้ที่ [email protected]

Background color :