บาลีอรรถกถาเล่มที่ ๙

หน้าที่ ๑๖๐.

[๒๑๒] คหปติ วา คหปติปุตฺโต วาติ เอตฺถ ยสฺมา ขตฺติยานํ เสตจฺฉตฺตสฺมึเยว ปตฺถนา โหติ, มหา จ เนสํ ปปญฺโจ, พฺราหฺมณา มนฺเตหิ อติตฺตา มนฺเต คเวสนฺตา วิจรนฺติ, คหปติโน ปน มุทฺธาคณนมตฺตสฺส ^๑- อุคฺคหิตกาลโต ปฏฺาย สมฺปตฺตึเยว อนุภวนฺติ, ตสฺมา ขตฺติยพฺรหฺมเณ อคฺคเหตฺวา "คหปติ วา คหปติปุตฺโต วา"ติ อาห. อาวฏฺเฏยฺยาติ มานุสกกามเหตุ อาวฏฺโฏ ภเวยฺยาติ อตฺโถ. อภิกฺกนฺตตราติ วิสิฏฺตรา. ปณีตตราติ อนปฺปกตรา, ^๒- วุตฺตมฺปิ เจตํ:- "กุสคฺเคนุทกมาทาย ^๓- สมุทฺเท อุทกมฺมิเน เอวํ มานุสกา กามา ทิพฺพกามาน สนฺติเก"ติ. ^๔- สมฺปฏิคฺคยฺห ^๕- ติฏฺตีติ ทิพฺพสุขํ คณฺหิตฺวา ตโต วิสิฏฺตรา หุตฺวา ติฏฺติ. โอปมฺมสํสนฺทนํ ปเนตฺถ เอวํ เวทิตพฺพํ:- คหปติสฺส ปญฺจหิ กามคุเณหิ สมงฺคีภูตกาโล วิย โพธิสตฺตสฺส ตีสุ ปาสาเทสุ จตฺตาฬีสสหสฺสอิตฺถีมชฺเฌ โมทนกาโล, ตสฺส สุจริตํ ปูเรตฺวา สคฺเค นิพฺพตฺตกาโล วิย โพธิสตฺตสฺส อภินิกฺขมนํ กตฺวา โพธิปลฺลงฺเก สพฺพญฺุตํ ปฏิวิทฺธกาโล, ตสฺส นนฺทนวเน สมฺปตฺตึ อนุภวนกาโล วิย ตถาคตสฺส จตุตฺถชฺฌานิกผลสมาปตฺติรติยา วีติวตฺตนกาโล, ตสฺส มานุสกานํ ปญฺจนฺนํ กามคุณานํ อปตฺถนกาโล วิย ตถาคตสฺส จตุตฺถชฺฌานิกผลสมาปตฺติรติยา วีตินาเมนฺตสฺส หีนชนสุขสฺส อปตฺถนกาโลติ. [๒๑๓] สุขีติ ปมํ ทุกฺขิโต ปจฺฉา สุขิโต อสฺส. เสรีติ ปมํ เวชฺชทุติยโก ปจฺฉา เสรี เอกโก ภเวยฺย. สยํวสีติ ปมํ เวชฺชสฺส วเส วตฺตมาโน เวชฺเชน นิสีตาติ วุตฺเต นิสีทิ, นิปชฺชาติ วุตฺเต นิปชฺชิ, ภุญฺชาติ วุตฺเต ภุญฺชิ, ปิวาติ วุตฺเต ปิวิ, ปจฺฉา สยํวสี ชาโต. เยน กามํ คโมติ ปมํ อิจฺฉิติจฺฉิตฏฺานํ คนฺตุํ นาลตฺถ, ปจฺฉา โรเค วูปสนฺเต วนทสฺสนคิริทสฺสนปพฺพตทสฺสนาทีสุปิ เยนกามํ คโม ชาโต, ยตฺถ ยตฺเถว คนฺตุํ อิจฺฉติ, ตตฺถ ตตฺเถว คจฺเฉยฺย. @เชิงอรรถ: ^๑ ฉ.ม. มุทฺธาคณนมตฺตํ ^๒ ฉ.ม. อตปฺปกตรา ^๓ สี. กุสคฺเค อุทกมาทาย @^๔ ขุ. ชา. ๒๘/๓๒๗/๑๓๒ มหาสุตโสมชาตก (สฺยา) ^๕ ฉ.ม. สมธิคยฺห

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๖๑.

เอตฺถาปิ อิทํ โอปมฺมสํสนฺทนํ:- ปุริสสฺส กุฏฺิกาโล วิย หิ โพธิสตฺตสฺส อคารมชฺเฌ วสนกาโล, องฺคารกปลฺลํ วิย เอกํ กามวตฺถุ, เทฺว กปลฺลานิ วิย เทฺว วตฺถูนิ, สกฺกสฺส ปน เทวรญฺโ อฑฺฒเตยฺยโกฏิยานิ องฺคารกปลฺลานิ วิย อฑฺฒติยนาฏกโกฏิโย, นเขหิ วณมุขานิ ตจฺเฉตฺวา องฺคารกปลฺเล ปริตาปนํ วิย วตฺถุปฏิเสวนํ, เภสชฺชํ อาคมฺม อโรคกาโล วิย กาเมสุ อาทีนวํ เนกฺขมฺเม จ อานิสํสํ ทิสฺวา นิกฺขมฺม พุทฺธภูตกาเล จตุตฺถชฺฌานิกผลสมาปตฺติรติยา วีติวตฺตนกาโล, อญฺ กุฏฺึ ปุริสํ ทิสฺวา อปตฺถนกาโล วิย ตาย รติยา วีตินาเมนฺตสฺส หีนชนรติยา อปตฺถนกาโลติ. [๒๑๔] อุปหตินฺทฺริโยติ ติมิรกุฏฺเน ^๑- นาม อุปหตกายปฺปสาโท. อุปหตินฺทฺริยาติ อุปหตปญฺินฺทฺริยา. เต ยถา โส อุปหตกายินฺทฺริโย กุฏฺี ทุกฺขสมฺผสฺสสฺมึเยว อคฺคิสฺมึ สุขมิติ วิปรีตสญฺ ปจฺจลตฺถ, เอวํ ปญฺินฺทฺริยสฺส อุปหตตฺตา ทุกฺขสมฺผสฺเสเสฺวว กาเมสุ สุขมิติ วิปรีตสญฺ ปจฺจลตฺถุํ. [๒๑๕] อสุจิตรานิ เจวาติอาทีสุ ปกติยาว ตานิ อสุจีนิ จ ทุคฺคนฺธานิ จ ปูตีนิ จ, อิทานิ ปน อสุจิตรานิ เจว ทุคฺคนฺธตรานิ จ ปูติตรานิ จ โหนฺติ. กาจีติ ตสฺส หิ ปริตาเปนฺตสฺส จ กณฺฑวนฺตสฺส ^๒- จ ปาณกา อนฺโต ปวิสนฺติ, ทุฏฺโลหิตทุฏฺปุพฺพา ปคฺฆรนฺติ. เอวมสฺส กาจิ อสฺสาทมตฺตา โหติ. อาโรคฺยปรมาติ คาถาย เย เกจิ ธนลาภา วา ยสลาภา วา ปุตฺตลาภา วา อตฺถิ, อาโรคฺยํ เตสํ ปรมํ อุตฺตมํ, นตฺถิ ตโต อุตฺตริตโร ลาโภติ อาโรคฺยปรมา ลาภา. ยงฺกิญฺจิ ฌานสุขํ วา มคฺคสุขํ วา ผลสุขํ วา อตฺถิ, นิพฺพานํ ตตฺถ ปรมํ, นตฺถิ ตโต อุตฺตริตรํ สุขนฺติ นิพฺพานํ ปรมํ สุขํ. อฏฺงฺคิโก จ มคฺคานนฺติ ปุพฺพภาคมคฺคานํ ปุพฺพภาคคมเนเนว อมตคามีนํ อฏฺงฺคิโก มคฺโค ^๓- เขโม, นตฺถิ ตโต เขมตโร อญฺโ มคฺโค. อถวา เขมํ อมตคามินนฺติ เอตฺถ เขมนฺติปิ อมตนฺติปิ นิพฺพานสฺเสว นามํ. ยาวตา ปุถุสมณพฺราหฺมณา ปรปฺปวาทา เขมคามิโน จ อมตคามิโน จาติ ลทฺธิวเสน คหิตา, สพฺเพสํ เตสํ เขมอมตคามีนํ มคฺคานํ อฏฺงฺคิโก มคฺโค ^๓- ปรโม อุตฺตโมติ อยเมตฺถ อตฺโถ. @เชิงอรรถ: ^๑ สี. จิรกุฏฺเน ฉ.ม. กิมิรกุฏฺเน ^๒ ฉ.ม. กณฺฑุวนฺตสฺส @^๓ ฉ.ม. อยํ ปาโ น ทิสฺสติ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๖๒.

[๒๑๖] อาจริยปาจริยานนฺติ อาจริยานญฺเจว อาจริยาจริยานญฺจ. สเมตีติ เอกนาฬิยา มิตํ วิย เอกตุลาย ตุลิตํ วิย สทิสํ โหติ นินฺนานากรณํ. อโนมชฺชตีติ ปาณึ เหฏฺา โอตาเรนฺโต มชฺชติ, "อิทนฺตํ โภ โคตม อาโรคฺยํ, อิทนฺตํ นิพฺพานนฺ"ติ กาเลน สีสํ กาเลน อุรํ ปริมชฺชนฺโต เอวมาห. [๒๑๗] เฉกนฺติ ปสนฺนํ. ^๑- สาหุลจีวเรนาติ ^๒- กาฬเกหิ เอฬกโลเมหิ กตถูลจีวเรน. สงฺการโจฬเกนาติปิ วทนฺติ. วาจํ นิจฺฉาเรยฺยาติ กาเลน ทสาย กาเลน อนฺเต กาเลน มชฺเฌ ปริมชฺชนฺโต นิจฺฉาเรยฺย, วเทยฺยาติ อตฺโถ. ปุพฺพเกเหสาติ ปุพฺพเกหิ เอสา. วิปสฺสีปิ หิ ภควา ฯเปฯ กสฺสโปปิ ภควา จตุปริสมชฺเฌ นิสินฺโน อิมํ คาถํ อภาสิ, "อตฺถนิสฺสิตา คาถา"ติ มหาชโน อุคฺคณฺหิ. สตฺถริ ปรินิพฺพุเต อปรภาเค ปริพฺพาชกานํ อนฺตรํ ปวิฏฺา. เต โปตฺถกคตํ กตฺวา ปททฺวยเมว รกฺขึสุ. ^๓- เตนาห สา เอตรหิ อนุปุพฺเพน ปุถุชฺชนคาถาติ. ^๔- [๒๑๘] โรโคว ภูโตติ โรคภูโต. เสสปเทสุปิ เอเสว นโย. อริยํ จกฺขุนฺติ ปริสุทฺธํ วิปสฺสนาาณญฺเจว มคฺคาณญฺจ. ปโหตีติ สมตฺโถ. เภสชฺชํ กเรยฺยาติ อุทฺธํวิเรจนอโธวิเรจนอญฺชนปจนาทิเภสชฺชํ ^๕- กเรยฺย. [๒๑๙] น จกฺขูนิ อุปฺปาเทยฺยาติ ยสฺส หิ อนฺตรา ปิตฺตเสมฺหาทิปลิเวเน ^๖- จกฺขุปสาโท อุปหโต โหติ, โส เฉกํ เวชฺชํ อาคมฺม สปฺปายํ เภสชฺชํ เสวนฺโต จกฺขูนิ อุปฺปาเทติ นาม. ชจฺจนฺธสฺส ปน มาตุกุจฺฉิยํเยว วินฏฺานิ, ตสฺมา โส น ลภติ. เตน วุตฺตํ "น จกฺขูนิ อุปฺปาเทยฺยา"ติ. [๒๒๐] ทุติยวาเร ชจฺจนฺโธติ ชาตกาลโต ปฏฺาย ปิตฺตาทิปลิเวเน อนฺโธ. อมุสฺมินฺติ ตสฺมึ ปุพฺเพ วุตฺเต. อมิตฺตโตปิ ทเหยฺยาติ อมิตฺโต เม อยนฺติ เอวํ อมิตฺตโต เปยฺย. ทุติยปเทปิ เอเสว นโย, อิมินา จิตฺเตนาติ วฏฺเฏ อนุคตจิตฺเตน. @เชิงอรรถ: ^๑ ฉ.ม. สมฺปนฺนํ ^๒ ฉ.ม. สาหุฬิจีเรนาติ ^๓ ฉ.ม. รกฺขิตุํ สกฺขึสุ @^๔ สี. ปุถุชฺชนคตาติ ^๕ ฉ.ม. อุทฺธํวิเรจนํ อโธวิเรจนํ อญฺชนญฺจาติ เภสชฺชํ @^๖ สี. ปิตฺตเสมฺหาทิปลิโพเธน

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๖๓.

ตสฺส เม อุปาทานปจฺจยาติ เอกสนฺธิ ทฺวิสงฺเขโป ปจฺจยากาโร กถิโต, วฏฺฏํ วิภาวิตํ. [๒๒๑] ธมฺมานุธมฺมนฺติ ธมฺมสฺส อนุธมฺมํ อนุจฺฉวิกปฏิปทํ. อิเม โรคา คณฺฑา สลฺลาติ ปญฺจกฺขนฺเธ ทสฺเสติ. อุปาทานนิโรธาติ วิวฏฺฏํ ทสฺเสนฺโต อาห. เสสํ สพฺพตฺถ อุตฺตานเมวาติ. ปปญฺจสูทนิยา มชฺฌิมนิกายฏฺกถาย มาคณฺฑิยสุตฺตวณฺณนา นิฏฺิตา. ปญฺจมํ. -------------

อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๙ หน้า ๑๖๐-๑๖๓. http://84000.org/tipitaka/pitaka_item/read_th.php?B=9&A=4023&modeTY=1&pagebreak=1 The Pali Atthakatha in Roman :- http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=9&A=4023&modeTY=1&pagebreak=1 อ่านอรรถกถาแปลไทย :- http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=13&i=276 เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :- http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=13&A=4769 พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=13&A=5529 The Pali Tipitaka in Roman Character :- http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=13&A=5529 สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๑๓ http://84000.org/tipitaka/read/?index_13