อรรถกถาเล่มที่ ๘ ภาษาบาลีอักษรไทย
 ม.อ. (ปปญฺจ.๒)

    สีสํ โว ภินฺทีติ สีสํ ภินฺทิ, มหาจมฺมํ ฉิชฺชิตฺวา ๑- มํสํ เทฺวธา อโหสิ.
สกฺขรา ปนสฺส สีสกฏาหํ อภินฺทิตฺวา อฏฺฐึ อาหจฺเจว นิวตฺตา. นาคาปโลกิตํ
อปโลเกสีติ ปหารสทฺทํ สุตฺวา ยถา นาม หตฺถินาโค อิโต วา เอตฺโต วา
อปโลเกตุกาโม คีวํ อปริวตฺเตตฺวา สกลสรีเรเนว นิวตฺติตฺวา อปโลเกติ, เอวํ
สกลสรีเรเนว นิวตฺเตตฺวา อปโลเกสิ. ยถา หิ มหาชนสฺส ๒- อฏฺฐีนิ โกฏิยา
โกฏึ อาหจฺจ ฐิตานิ, ปจฺเจกพุทฺธานํ องฺกุสลคฺคานิ, น เอวํ พุทฺธานํ. พุทฺธานํ
ปน สงฺขลิกานิ วิย เอกาพทฺธานิ หุตฺวา ฐิตานิ, ตสฺมา ปจฺฉโต อปโลกนกาเล
น สกฺกา โหติ คีวํ ปริวตฺเตตุํ, ยถา ปน หตฺถินาโค ปจฺฉาภาคํ อปโลเกตุกาโม
สกลสรีเรเนว ปริวตฺตติ, เอวํ ปริวตฺติตพฺพํ โหติ. ตสฺมา ภควา ยนฺเตน
ปริวตฺติตา สุวณฺณปฏิมา วิย สกลสรีเรเนว นิวตฺติตฺวา อปโลเกสิ, อปโลเกตฺวา
ฐิโต ปน "น วายํ ทูสี มาโร มตฺตมญฺญาสี"ติ อาห. ตสฺสตฺโถ, อยํ ทูสี
มาโร ปาปํ กโรนฺโต เนว ปมาณํ อญฺญาสิ, ปมาณาติกฺกนฺตํ อกาสีติ.
    สหาปโลกนายาติ กกุสนฺธสฺส ภควโต อปโลกเนเนว สห ตํขณญฺเญว.
ตมฺหา จ ฐานา จวีติ ตมฺหา จ เทวฏฺฐานา จุโต, มหานิรยํ อุปปนฺโนติ
อตฺโถ. จวมาโน หิ น ยตฺถ กตฺถจิ ฐิโต จวติ, ตสฺมา วสวตฺติเทวโลกํ อาคนฺตฺวา
จุโต. "สหาปโลกนายา"ติ จ วจนโต น ภควโต อปโลกิตตฺตา จุโตติ เวทิตพฺโพ,
จุติกาลทสฺสนมตฺตเมว เหตํ. ๓- อุฬาเร ปน มหาสาวเก วิรุทฺธตฺตา ๔- กุฐาริยา
ปหตํ วิยสฺส มารสฺส ๕- อายุ ตตฺเถว ฉิชฺชิตฺวา ตตนฺติ เวทิตพฺพํ. ตโย นามเธยฺยา
โหนฺตีติ ตีณิ นามานิ โหนฺติ. ฉผสฺสายตนิโกติ ฉสุ ผสฺสายตเนสุ ปาฏิเอกฺกาย
เวทนาย ปจฺจโย.
    สงฺกุสมาหโตติ อยสูเลหิ สมาหโต. ปจฺจตฺตเวทนีโยติ สยเมว
เวทนาชนโก. สงฺกุนา สงฺกุ ทหเย สมาคจฺเฉยฺยาติ อยสูเลน สทฺธึ อยสูลํ
หทยมชฺเฌ สมาคจฺเฉยฺย. ตสฺมึ กิร นิรเย อุปปนฺนานํ ติคาวุโต อตฺตภาโว
โหติ, มารสฺสาปิ ๖- ตาทิโสว อโหสิ. อถสฺส หิ นิรยปาลา ตาลกฺขนฺธปฺปมาณานิ
@เชิงอรรถ: ๑ สี. ฉินฺทิตฺวา    ๒ ม. ปกติมหาชนสฺส   ๓ ม. โหติ
@๔ ฉ.ม. วิรทฺธตฺตา  ๕ ฉ.ม. อยํ ปาโฐ น ทิสฺสติ     ๖ ฉ.ม. เถรสฺสาปิ
อยสูลานิ อาทิตฺตานิ สมฺปชฺชลิตานิ สํโชติภูตานิ ๑- สยเมว คเหตฺวา ปุนปฺปุนํ
นิวตฺตมานา "อิมินา เต ฐาเนน จินฺเตตฺวา ปาปํ กตนฺ"ติ ปูวโทณิยํ ปูวํ
โกฏฺเฏนฺโต วิย หทยมชฺฌํ โกฏฺเฏตฺวา ปณฺณาส ชนา ปาทาภิมุขา ปณฺณาส
ชนา สีสาภิมุขา โกฏฺเฏตฺวา คจฺฉนฺติ, เอวํ คจฺฉนฺตา ปญฺจหิ วสฺสสเตหิ
อุโภ อนฺเต ปตฺวา ปุน นิวตฺตมานา ปญฺจหิ วสฺสสเตหิ หทยมชฺฌํ อาคจฺฉนฺติ
ตํ สนฺธาเยตํ ๒- วุตฺตํ.
    วุฏฺฐานิมนฺติ วิปากวุฏฺฐานํ เวทนํ. สา กิร มหานิรยเวทนาโต ทุกฺขตรา
โหติ, ยถา หิ สิเนหปานสตฺตาหโต ปริหารสตฺตาหํ ๓- ทุกฺขตรํ, เอวํ
มหานิรยทุกฺขโต อุสฺสเท วิปากวุฏฺฐานเวทนา ทุกฺขตราติ วทนฺติ. เสยฺยถาปิ
มจฺฉสฺสาติ ปุริสสีสญฺหิ วฏฺฏํ โหติ, สูเลน ปหรนฺตสฺส ปหาโร ฐานํ น
ลภติ ปริคลติ, มจฺฉสีสํ อายตํ ปุถุลํ, ปหาโร ฐานํ ลภติ, อวิรชฺฌิตฺวา
กมฺมการณา สุกรา โหติ, ตสฺมา เอวรูปํ สีสํ โหติ.
    [๕๑๓] วิธุรํ สาวกมาสชฺชาติ วิธุรํ สาวกํ ฆฏฺฏยิตฺวา. ปจฺจตฺตเวทนาติ
สยเมว ปาฏิเอกฺกเวทนาชนกา. อีทิโส นิรโย อาสีติ อิมสฺมึ ฐาเน นิรโย
เทวทูตสุตฺเตน ทีเปตพฺโพ. กณฺห ทุกฺขํ นิคจฺฉสีติ กาลก มาร ทุกฺขํ วินฺทิสฺสสิ.
มชฺเฌ สรสฺสาติ มหาสมุทฺทมชฺเฌ อุทกํ วตฺถุํ กตฺวา นิพฺพตฺตวิมานานิ
กปฺปฏฺฐิติกานิ โหนฺติ, เตสํ เวฬุริยสฺส วิย วณฺโณ โหติ, ปพฺพตมตฺถเก
ชลิตนฬคฺคิกฺขนฺโธ วิย จ เนสํ อจฺจิโย โชตนฺติ, ปภสฺสรา ปภาสมฺปนฺนา
โหนฺติ เตสุ วิมาเนสุ นีลเภทาทิวเสน นานตฺตวณฺณอจฺฉรา นจฺจนฺติ. โย
เอตมภิชานาตีติ โย เอตํ วิมานวตฺถุํ ชานาตีติ อตฺโถ. เอวเมตฺถ วิมานเปตวตฺถุเกเนว
อตฺโถ เวทิตพฺโพ. ปาทงฺคุฏฺเฐน กมฺปยีติ อิทํ ปาสาทกมฺปนสุตฺเตน
ทีเปตพฺพํ. โย เวชยนฺตํ ปาสาทนฺติ อิทํ จูฬตณฺหาสงฺขยวิมุตฺติสุตฺเตน ทีเปตพฺพํ.
สกฺกํ โส ปริปุจฺฉตีติ อิทํปิ เตเนว ทีเปตพฺพํ. สุธมฺมายาภิโต สภนฺติ สุธมฺมสภาย
สมีเป, อยํ ปน พฺรหฺมโลเก สุธมฺมสภาว, น ตาวตึสภวเน. สุธมฺมสภาวิรหิโต
หิ เทวโลโก นาม นตฺถิ.
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม. สโชติภูตานิ      ๒ ฉ.ม. สนฺธาย เอวํ.    ๓ ม. ผริตฺวา อาหารสตฺตาหํ
    พฺรหฺมโลเก ปภสฺสรนฺติ พฺรหฺมโลเก สาริปุตฺตโมคฺคลฺลานมหากสฺสปาทีหิ ๑-
สาวเกหิ สทฺธึ ตสฺส เตโชธาตุํ สมาปชฺชิตฺวา นิสินฺนสฺส ภควโต โอภาสํ.
เอกสฺมิญฺหิ สมเย ภควา พฺรหฺมโลเก สุธมฺมาย เทวสภาย สนฺนิปติตฺวา "อตฺถิ
นุ โข โกจิ สมโณ วา พฺราหฺมโณ วา เอวํมหิทฺธิโก, โย อิธ อาคนฺตุํ
สกฺกุเณยฺยา"ติ จินฺเตนฺตสฺส ๒- พฺรหฺมคณสฺส จิตฺตมญฺญาย ตตฺถ คนฺตฺวา
พฺรหฺมคณสฺส มตฺถเก นิสินฺโน เตโชธาตุํ สมาปชฺชิตฺวา มหาโมคฺคลฺลานาทีนํ
อาคมนํ จินฺเตสิ. เตปิ คนฺตฺวา สตฺถารํ วนฺทิตฺวา เตโชธาตุํ สมาปชฺชิตฺวา
ปจฺเจกํ ทิสาสุ นิสีทึสุ, สกลพฺรหฺมโลโก เอโกภาโส อโหสิ. สตฺถา จตุสจฺจปฺปกาสนํ
ธมฺมํ เทเสสิ, เทสนาปริโยสาเน อเนกานิ พฺรหฺมสหสฺสานิ มคฺคผเลสุ
ปติฏฺฐหึสุ. ตํ สนฺธาย อิมา คาถา วุตฺตา, โส ปนายมตฺโถ พกพฺรหฺมสุตฺเตน ๓-
ทีเปตพฺโพ.
    วิโมกฺเขน อผสฺสยีติ ฌานวิโมกฺเขเนว ๔- ผุสิ. วนนฺติ ชมฺพูทีปํ.
ปุพฺพวิเทหานนฺติ ปุพฺพวิเทหานญฺจ ทีปํ. เย จ ภูมิสยา นราติ ภูมิสยา นรา นาม
อมรโคยานกา ๕- จ อุตฺตรกุรุกา จ. เตปิ สพฺเพ ผุสีติ วุตฺตํ โหติ. อยํ ปน
อตฺโถ นนฺโทปนนฺททมเนน ทีเปตพฺโพ. วตฺถุ วิสุทฺธิมคฺเค อิทฺธิกถาย วิตฺถาริตํ.
อปุญฺญํ ปสวีติ อปุญฺญํ ปฏิลภิ. อาสํ มากาสิ ภิกฺขูสูติ ภิกฺขู วินาเสมิ ๖-
วิเหเสมีติ เอตํ อาสํ มา อกาสิ. เสสํ สพฺพตฺถ อุตฺตานเมวาติ.
                    ปปญฺจสูทนิยา มชฺฌิมนิกายฏฺฐกถาย
                     มารตชฺชนียสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตา.
                       ปญฺจมวคฺควณฺณนา นิฏฺฐิตา.
                      มูลปณฺณาสกฏฺฐกถา นิฏฺฐิตา.
                         --------------
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม. มหาโมคฺคลฺลานมหากสฺสปาทีหิ       ๒ ฉ.ม. จินฺเตนฺตสฺเสว
@๓ ฉ.ม. อญฺญตรพฺรหฺมสุตฺเตน, ฏีกา. พหุพฺรหฺมกสุตฺเตน
@๔ ฉ.ม. เอว-สทฺโท น ทิสฺสติ  ๕ ฉ.ม. อปรโคยานกา
             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๘ หน้า ๓๒๙-๓๓๑.
http://84000.org/tipitaka/pitaka_item/read_th.php?B=8&A=8413&modeTY=2
             The Pali Atthakatha in Roman :-
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=8&A=8413&modeTY=2
             อ่านอรรถกถาแปลไทย :-
http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=12&i=557
             เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :-
http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=12&A=10287
             พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :-
http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=12&A=12144
             The Pali Tipitaka in Roman Character :-
http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=12&A=12144
             สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๑๒
http://84000.org/tipitaka/read/?index_12