ขอนอบน้อมแด่
พระผู้มีพระภาคอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้า
                      พระองค์นั้น
บทนำ พระวินัยปิฎก พระสุตตันตปิฎก พระอภิธรรมปิฎก ค้นพระไตรปิฎก ชาดก หนังสือธรรมะ
อ่านหน้า[ต่าง] แรกอ่านหน้า[ต่าง] ที่แล้วไม่แสดงหมายเลขหน้า
ในกรณี :- 
   บรรทัดแรกของแต่ละหน้าอ่านหน้า[ต่าง] ถัดไปอ่านหน้า[ต่าง] สุดท้าย คลิกเพื่อเปลี่ยน ฐญ เป็นแบบดั้งเดิม  
อรรถกถาเล่มที่ ๘ ภาษาบาลีอักษรไทย ม.อ. (ปปญฺจ.๒)

หน้าที่ ๒๒๒.

ปเร อโนตฺตปฺปี ๑- ภวิสฺสนฺติ, มยเมตฺถ โอตฺตปฺปี ๒- ภวิสฺสามาติ สลฺเลโข กรณีโย"ติ. ๓- อิเม จ ๔- มหากสฺสปตฺเถรสฺส โอวาทูปสมฺปทาติ กตฺวา ทสฺสิตา. วุตฺตเญฺหตํ "ตสฺมาติห เต กสฺสป เอวํ สิกฺขิตพฺพํ, ติพฺพํ เม หิโรตฺตปฺปํ ปจฺจุปฏฺฐิตํ ภวิสฺสติ เถเรสุ นเวสุ มชฺฌิเมสูติ. เอวํ หิ เต กสฺสป สิกฺขิตพฺพนฺ"ติ. ๕- อิธ ปน เต สมณธมฺมา นามาติ ทสฺสิตา. ยสฺมา ปน เอตฺตาวตา สามญฺญตฺโถ มตฺถกํ ปตฺโต นาม โหติ, ตสฺมา อปเรปิ สมณกรณธมฺเม ทสฺเสตุํ สิยา โข ปน ภิกฺขเว ตุมฺหากนฺติอาทิมาห. ตตฺถ สามญฺญตฺโถติ สํยุตฺตเก ตาว ๖- "กตมญฺจ ภิกฺขเว สามญฺญํ, อยเมว อริโย อฏฺฐงฺคิโก มคฺโค. เสยฺยถีทํ, สมฺมาทิฏฺฐิ ฯเปฯ สมฺมาสมาธิ, อิทํ วุจฺจติ ภิกฺขเว สามญฺญํ. กตโม จ ภิกฺขเว สามญฺญตฺโถ, โย โข ภิกฺขเว ราคกฺขโย โทสกฺขโย โมหกฺขโย, อยํ วุจฺจติ ภิกฺขเว สามญฺญตฺโถ"ติ ๗- มคฺโค "สามญฺญนฺ"ติ, ผลนิพฺพานานิ "สามญฺญตฺโถ"ติ วุตฺตานิ. อิมสฺมึ ปน ฐาเน มคฺคํปิ ผลํปิ เอกโต กตฺวา สามญฺญตฺโถ กถิโตติ เวทิตพฺโพ. อาโรจยามีติ กเถมิ. ปฏิเวทยามีติ ชานาเปมิ. [๔๑๗] ปริสุทฺโธ โน กายสมาจาโรติ เอตฺถ กายสมาจาโร ปริสุทฺโธ อปริสุทฺโธติ ทุวิโธ. โย หิ ภิกฺขุ ปาณํ หนติ, อทินฺนํ อาทิยติ, กาเมสุ มิจฺฉา จรติ, ตสฺส กายสมาจาโร อปริสุทฺโธ นาม, อยํ ปน กมฺมปถวเสเนว วาริโต. โย ปน ปาณินา วา เลฑฺฑุนา วา ทณฺเฑน วา สตฺเถน วา ปรํ โปเถติ ๘- วิเหเฐติ, ตสฺส กายสมาจาโร อปริสุทฺโธ นาม, อยํปิ สิกฺขาปทพนฺเธเนว ๙- ปฏิกฺขิตฺโต. อิมสฺมึ สุตฺเต อุภยเมตํ อกเถตฺวา ปรมสลฺเลโข นาม กถิโต. โย หิ ภิกฺขุ ปานียฆเฏ วา ปานียํ ปิวนฺตานํ ปตฺเต วา ภตฺตํ ภุญฺชนฺตานํ กากานํ นิวารณวเสน หตฺถํ วา ทณฺฑํ วา เลฑฺฑุํ วา อุคฺคิรติ, ตสฺส กายสมาจาโร อปริสุทฺโธ. วิปรีโต ปริสุทฺโธ นาม. อุตฺตาโนติ อุคฺคโต ปากโฏ. วิวโฏติ @เชิงอรรถ: ฉ.ม. อโนตฺตาปี ฉ.ม. โอตฺตาปี ม.มู. ๑๒/๘๓/๘๓ สลฺเลขสุตฺต @ ฉ.ม. อิเมว สํ.นิ. ๑๖/๑๕๔/๒๑๐-๑ จีวรสุตฺต ม. สามญฺญํ ตาว @ สํ. มหา. ๑๙/๓๖/๑๙ ทุติยสามญฺญสุตฺต สี. เหเฐติ @ สี. สิกฺขาปทกฺขนฺเธเนว

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๒๓.

อนาวโฏ อสญฺฉนฺโน, อุภเยนาปิ ปริสุทฺธตํเยว ทีเปติ. น จ ฉิทฺทวาติ สทา เอกสทิโส อนฺตรนฺตเร ฉิทฺทรหิโต. สํวุโตติ กิเลสานํ ทฺวารํ ปิทหเนน ปิทหิโต, น วชฺชปฏิจฺฉาทนตฺถาย. [๔๑๘] วจีสมาจาเรปิ โย ภิกฺขุ มุสา วทติ, ปิสุณํ กเถติ, ผรุสํ ภาสติ, สมฺผํ ปลปติ, ตสฺส วจีสมาจาโร อปริสุทฺโธ นาม, อยํ ปน กมฺมปถวเสน วาริโต. โย ปน คหปติกาติ วา ทาสาติ วา เปสฺสาติ วา อาทีหิ ขุํเสนฺโต วทติ, ตสฺส วจีสมาจาโร อปริสุทฺโธ นาม, อยํ ปน สิกฺขาปทพนฺเธเนว ปฏิกฺขิตฺโต. อิมสฺมึ สุตฺเต อุภยมฺเปตํ อกเถตฺวา ปรมสลฺเลโข นาม กถิโต. โย หิ ภิกฺขุ ทหเรน วา สามเณเรน วา "กจฺจิ ภนฺเต อมฺหากํ อุปชฺฌายํ ปสฺสถา"ติ วุตฺเต "อาวุโส สมฺพหุลา ภิกฺขุนิโย ๑- เอตสฺมึ ปเทเส วสึสุ, ๒- อุปชฺฌาโย เต วิกฺกายิกสากภณฺฑิกํ อุกฺขิปิตฺวา คโต ภวิสฺสตี"ติอาทินา นเยน หสาธิปฺปาโยปิ เอวรูปํ กถํ กเถติ, ตสฺส วจีสมาจาโร อปริสุทฺโธ. วิปรีโต ปริสุทฺโธ นาม. [๔๑๙] มโนสมาจาเร โย ภิกฺขุ อภิชฺฌาลุ พฺยาปนฺนจิตฺโต มิจฺฉาทิฏฺฐิโก โหติ, ตสฺส มโนสมาจาโร อปริสุทฺโธ นาม, อยํ ปน กมฺมปถวเสเนว วาริโต. โย ปน อุปนิกขิตฺตํ ชาตรูปรชตํ สาทิยติ, ตสฺส มโนสมาจาโร อปริสุทฺโธ นาม, อยํปิ สิกฺขาปทพนฺเธเนว ปฏิกฺขิตฺโต. อิมสฺมึ สุตฺเต อุภยมฺเปตํ อกเถตฺวา ปรมสลฺเลโข นาม กถิโต, โย ปน ภิกฺขุ กามวิตกฺกํ วา พฺยาปาทวิตกฺกํ วา วิหึสาวิตกฺกํ วา วิตกฺเกติ, ตสฺส มโนสมาจาโร อปริสุทฺโธ. วิปรีโต ปริสุทฺโธ นาม. [๔๒๐] อาชีวสฺมึ โย ภิกฺขุ อาชีวเหตุ เวชฺชกมฺมํ ปหิณคมนํ คณฺฑผาลนํ ๓- กโรติ, อรุมกฺขนํ เทติ, เตลํ ปจตีติ เอกวีสติอเนสนาวเสน ชีวิตํ ๔- กปฺเปติ. โย วา ปน วิญฺญาเปตฺวา ภุญฺชติ, ตสฺส อาชีโว อปริสุทฺโธ นาม, อยํ ปน สิกฺขาปทพนฺเธเนว ปฏิกฺขิตฺโต. อิมสฺมึ สุตฺเต อุภยมฺเปตํ อกเถตฺวา ปรมสลฺเลโข นาม กถิโต, โย หิ ภิกฺขุ สปฺปินวนีตเตลมธุผาณิตาทีนิ ลภิตฺวา "เสฺว วา @เชิงอรรถ: ฉ.ม. ภิกฺขุภิกฺขุนิโย ฉ.ม. วิวทึสุ สี. ภณฺฑปาลนํ ฉ.ม. ชีวิกํ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๒๔.

ปุนทิวเส วา ภวิสฺสตี"ติ สนฺนิธิการกํ ปริภุญฺชติ, โย วา ปน นิมฺพงฺกุราทีนิ ทิสฺวา สามเณเร วทติ "องฺกุเร ขาทถา"ติ, สามเณรา เถโร ขาทิตุกาโมติ กปฺปิยํ กตฺวา เทนฺติ, ทหเร ปน สามเณเร วา ปานียํ ปิวถ อาวุโสติ วทติ, เต เถโร ปานียํ ปิวิตุกาโมติ ปานียํ สุโธวิตฺวา ๑- เทนฺติ, ตํปิ ปริภุญฺชนฺตสฺส อาชีโว อปริสุทฺโธ นาม โหติ. วิปรีโต ปริสุทฺโธ นาม. [๔๒๒] มตฺตญฺญูติ ปริเยสนปฏิคฺคหณปริโภเคสุ มตฺตญฺญู ยุตฺตญฺญู ปมาณญฺญู. [๔๒๓] ชาคริยมนุยุตฺตาติ รตฺตินฺทิวํ ฉ โกฏฺฐาเส กตฺวา เอกสฺมึ โกฏฺฐาเส นิทฺทาย โอกาสํ กตฺวา ปญฺจ โกฏฺฐาเส ชาคริยมฺหิ ยุตฺตปฺปยุตฺตา. สีหเสยฺยนฺติ เอตฺถ กามโภคิเสยฺยา เปตเสยฺยา สีหเสยฺยา ตถาคตเสยฺยาติ จตสฺโส เสยฺยา. ตตฺถ "เยภุยฺเยน ภิกฺขเว กามโภคี สตฺตา วาเมน ปสฺเสน เสนฺตี"ติ ๒- อยํ กามโภคิเสยฺยา, เตสุ หิ ทกฺขิเณน ปสฺเสน เสยฺยา นาม นตฺถิ. "เยภุยฺเยน ภิกฺขเว เปตา อุตฺตานา เสนฺตี"ติ ๒- อยํ เปตเสยฺยา. เปตา หิ อปฺปมํสโลหิตตฺตา อฏฺฐิสงฺฆาฏชฏิตา ๓- เอเกน ปสฺเสน สยิตุํ น สกฺโกนฺติ, อุตฺตานาว เสนฺติ. "เยภุยฺเยน ภิกฺขเว สีโห มิคราชา นงฺคุฏฺฐํ อนฺตรสตฺถิมฺหิ ปกฺขิปิตฺวา ทกฺขิเณน ปสฺเสน สยตี"ติ ๒- อยํ สีหเสยฺยา, เตชุสฺสทตฺตา หิ สีโห มิคราชา เทฺว ปุริมปาเท เอกสฺมึ ฐาเน ปจฺฉิมปาเท เอกสฺมึ ฐเปตฺวา นงฺคุฏฺฐํ อนฺตรสตฺถิมฺหิ ปกฺขิปิตฺวา ปุริมปาทปจฺฉิมปาทนงฺคุฏฺฐานํ ฐิโตกาสํ สลฺลกฺเขตฺวา ทฺวินฺนํ ปุริมปาทานํ มตฺถเก สีสํ ฐเปตฺวา สยติ, ทิวสมฺปิ สยิตฺวา ปพุชฺฌมาโน น อุตฺราสนฺโต ปพุชฺฌติ, สีสํ ปน อุกฺขิปิตฺวา ปุริมปาทานํ ฐิโตกาสํ สลฺลกฺเขติ, สเจ กิญฺจิ ฐานํ วิชหิตฺวา ฐิตํ โหติ. "นยิทํ ตุยฺหํ ชาติยา, น สูรภาวสฺส จ อนุรูปนฺ"ติ อนตฺตมโน หุตฺวา ตตฺเถว สยติ, น โคจราย ปกฺกมติ. อวิชหิตฺวา ฐิเต ปน "ตุยฺหํ ชาติยา สูรภาวสฺส จ อนุรูปมิทนฺ"ติ หฏฺฐตุฏฺโฐ @เชิงอรรถ: ฉ.ม. ปานียสงฺขํ โธวิตฺวา องฺ. จตุกฺก. ๒๑/๒๔๖/๒๗๒ เสยฺยาสุตฺต @ สี. อฏฺฐิสํฆาตฆฏิตา

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๒๕.

อุฏฺฐาย สีหวิชมฺภิตํ วิชมฺภิตฺวา เกสรภารํ วิธุนิตฺวา ติกฺขตฺตุํ สีหนาทํ นทิตฺวา โคจราย ปกฺกมติ, จตุตฺถชฺฌานเสยฺยา ปน ตถาคตเสยฺยาติ วุจฺจติ. ตาสุ อิธ สีหเสยฺยา อาคตา, อยญฺหิ เตชุสฺสทอิริยาปถตฺตา อุตฺตมเสยฺยา นาม. ปาเทน ปาทนฺติ ทกฺขิณปาเทน วามปาทํ. อจฺจาธายาติ อติอาธาย อีสกํ อติกฺกมฺม ฐเปตฺวา, โคปฺผเกน หิ โคปฺผเก, ชาณุนา ชาณุมฺหิ สงฺฆฏฺฏิยมาเน อภิณฺหํ เวทนา อุปฺปชฺชติ, จิตฺตํ เอกคฺคํ น โหติ, เสยฺยา อผาสุกา โหติ. ยถา ปน น สงฺฆฏฺเฏติ, เอวํ อติกฺกมฺม ฐปิเต เวทนา นุปฺปชฺชติ, จิตฺตํ เอกคฺคํ โหติ, เสยฺยา ผาสุกา โหติ, ตสฺมา เอวมาห. [๔๒๕] อภิชฺฌํ โลเกติอาทิ จูฬหตฺถิปเท วิตฺถาริตํ. [๔๒๖] ยา ปนายํ เสยฺยถาปิ ภิกฺขเวติ อุปมา วุตฺตา. ตตฺถ อิณมาทายาติ วฑฺฒิยา ธนํ คเหตฺวา. พฺยนฺตีกเรยฺยาติ วิคตนฺตานิ ๑- กเรยฺย, ยถา เนสํ กากณิกมตฺโตปิ ปริยนฺโต นาม นาวสิสฺสติ, เอวํ กเรยฺย, สพฺพโส ปฏินิยฺยาเตยฺยาติ อตฺโถ. ตโตนิทานนฺติ อานณฺยนิทานํ, โส หิ อนโณมฺหีติ อาวชฺชนฺโต พลวปาโมชฺชํ ลภติ, พลวโสมนสฺสมธิคจฺฉติ, เตน วุตฺตํ "ลเภถ ปาโมชฺชํ, อธิคจฺเฉยฺย โสมนสฺสนฺ"ติ. วิสภาคเวทนุปฺปตฺติยา กกเจเนว จตุอิริยาปถํ ฉินฺทนฺโต อาพาธตีติ อาพาโธ, สฺวาสฺส อตฺถีติ อาพาธิโก. ตํสมุฏฺฐานทุกฺเขน ทุกฺขิโต. อธิมตฺตคิลาโนติ พาฬฺหคิลาโน. นจฺฉาเทยฺยาติ อธิมตฺตพฺยาธิปเรตตาย น รุจฺเจยฺย. พลมตฺตาติ พลเมว, พลญฺจสฺส กาเย น ภเวยฺยาติ อตฺโถ. ตโตนิทานนฺติ อาโรคฺยนิทานํ, ตสฺส หิ อโรโคมฺหีติ อาวชฺชยโต ตทุภยํ โหติ. เตน วุตฺตํ "ลเภถ ปาโมชฺชํ, อธิคจฺเฉยฺย โสมนสฺสนฺ"ติ. น จสฺส กิญฺจิ โภคานํ วโยติ กากณิกมตฺตมฺปิ โภคานํ วโย น ภเวยฺย. ตโตนิทานนฺติ พนฺธนโมกฺขนิทานํ. เสสํ วุตฺตนเยเนว สพฺพปเทสุ โยเชตพฺพํ. อนตฺตาธีโนติ น อตฺตนิ อธีโน, อตฺตโน รุจิยา กิญฺจิ กาตุํ น ลภติ. ปราธีโนติ ปเรสุ อธีโน. ปรสฺเสว รุจิยา ปวตฺตติ. น เยน @เชิงอรรถ: สี. วิคตนฺตํ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๒๖.

กามํ คโมติ เยน ทิสาภาเคนสฺส กาโม ๑- โหติ, อิจฺฉา อุปฺปชฺชติ คมนาย, เตน คนฺตุํ น ลภติ. ทาสพฺยาติ ทาสภาวา. ภุชิสฺโสติ อตฺตโน สนฺตโก. ตโตนิทานนฺติ ภุชิสฺสนิทานํ. กนฺตารทฺธานมคฺคนฺติ กนฺตารํ อทฺธานมคฺคํ, นิรุทกํ ทีฆมคฺคนฺติ อตฺโถ. ตโตนิทานนฺติ เขมนฺตภูมินิทานํ. อิเม ปญฺจ นีวรเณ อปฺปหีเนติ เอตฺถ ภควา อปฺปหีนํ กามจฺฉนฺทนีวรณํ อิณสทิสํ, เสสานิ โรคาทิสทิสานิ กตฺวา ทสฺเสติ. ตตฺรายํ สทิสตา:- โย หิ ปเรสํ อิณํ คเหตฺวา วินาเสติ, โส เตหิ อิณํ เทหีติ วุจฺจมาโนปิ ผรุสํ วุจฺจมาโนปิ พชฺฌมาโนปิ ปหริยมาโนปิ ๒- กิญฺจิ ปฏิปฺผริตุํ ๓- น สกฺโกติ, สพฺพํ ติติกฺขติ, ติติกฺขาการณญฺหิสฺส ตํ อิณํ โหติ. เอวเมว โย ยมฺหิ กามจฺฉนฺเทน รชฺชติ, ตณฺหาคหเณน ตํ วตฺถุํ คณฺหาติ. โส เตน ผรุสํ วุจฺจมาโนปิ พชฺฌมาโนปิ ปหริยมาโนปิ ๒- สพฺพํ ติติกฺขติ, ติติกฺขาการณญฺหิสฺส โส กามจฺฉนฺโท โหติ ฆรสามิเกหิ วธิยมานานํ อิตฺถีนํ วิยาติ, เอวํ อิณํ วิย กามจฺฉนฺโท ทฏฺฐพฺโพติ. ยถา ปน ปิตฺตโรคาตุโร มธุสกฺขราทีสุปิ ทินฺเนสุ ปิตฺตโรคาตุรตาย เตสํ รสํ น วินฺทติ, ติตฺตกํ ติตฺตกนฺติ อุคฺคิรติเยว. เอวเมว พฺยาปนฺนจิตฺโต หิตกาเมหิ อาจริยูปชฺฌาเยหิ อปฺปมตฺตกํปิ โอวทิยมาโน โอวาทํ น คณฺหาติ, "อติวิย เม ตุเมฺห อุปทฺทเวถา"ติอาทีนิ วตฺวา วิพฺภมติ, ปิตฺตโรคาตุรตาย โส ปุริโส มธุสกฺขราทิรสํ วิย โกธาตุรตาย ฌานสุขาทิเภทํ สาสนรสํ น วินฺทตีติ, เอวํ โรโค วิย พฺยาปาโท ทฏฺฐพฺโพ. ยถา ปน นกฺขตฺตทิวเส พนฺธนาคาเร พนฺโธ ปุริโส นกฺขตฺตสฺส เนว อาทึ, น มชฺฌํ, น ปริโยสานํ ปสฺสติ, โส ทุติยทิวเส มุตฺโต "อโห หิยฺโย นกฺขตฺตํ มนาปํ, อโห นจฺจํ, อโห คีตนฺ"ติอาทีนิ สุตฺวาปิ ปฏิวจนํ น เทติ. กึการณา? นกฺขตฺตสฺส อนนุภูตตฺตา. เอวเมว ถีนมิทฺธาภิภูโต ภิกฺขุ วิจิตฺตนเยปิ ธมฺมสฺสวเน วตฺตมาเน เนว ตสฺส อาทึ, น มชฺฌํ, น ปริโยสานํ ชานาติ. @เชิงอรรถ: คนฺตุกามตา; สุ. วิ. ๑/๒๒๑-๒/๑๙๑ (นว.) สุ. วิ. ๑/๒๒๓/๑๙๒ วธิยมาโนปิ @ ฉ.ม. ปฏิพาหิตุํ, ม. ปฏิหริตุํ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๒๗.

โส อุปฏฺฐิเต ๑- ธมฺมสฺสวเน "อโห ธมฺมสฺสวนํ, อโห การณํ, อโห อุปมา"ติ ธมฺมสฺสวนสฺส วณฺณํ ภณมานานํ สุตฺวาปิ ปฏิวจนํ น เทติ. กึการณา? ถีนมิทฺธวเสน ธมฺมกถาย อนนุภูตตฺตาติ, เอวํ พนฺธนาคารํ วิย ถีนมิทฺธํ ทฏฺฐพฺพํ. ยถา ปน นกฺขตฺตํ กีฬนฺโตปิ ทาโส "อิทํ นาม อจฺจายิกํ กรณียํ อตฺถิ, สีฆํ ตตฺถ คจฺฉ, โน เจ คจฺฉสิ, หตฺถปาทํ วา เต ฉินฺทามิ กณฺณนาสํ วา"ติ วุตฺโต สีฆํ คจฺฉติเยว, นกฺจตฺตสฺส อาทิมชฺฌปริโยสานํ อนุภวิตุํ น ลภติ. กสฺมา? ปราธีนตาย. เอวเมว วินเย อปกตญฺญุนา วิเวกตฺถาย อรญฺญํ ปวิฏฺเฐนาปิ กิสฺมิญฺจิเทว อนฺตมโส กปฺปิยมํเสปิ อกปฺปิยมํสสญฺญาย อุปฺปนฺนาย วิเวกํ ปหาย สีลปริโสธนตฺถํ ๒- วินยธรสฺส สนฺติเก คนฺตพฺพํ โหติ, วิเวกสุขํ อนุภวิตุํ น ลภติ. กสฺมา? อุทฺธจฺจกุกฺกุจฺจาภิภูตตายาติ, เอวํ ทาสพฺยํ วิย อุทฺธจฺจกุกฺกุจฺจํ ทฏฺฐพฺพํ. ยถา ปน กนฺตารทฺธานมคฺคปฏิปนฺโน ปุริโส โจเรหิ มนุสฺสานํ วิลุตฺโตกาสํ ปหโตกาสญฺจ ๓- ทิสฺวา ทณฺฑกสทฺเทนปิ สากุณิกสทฺเทนปิ โจรา อาคตาติ อุสฺสงฺกิตปริสงฺกิโต โหติ, คจฺฉติปิ, ติฏฺฐติปิ, นิวตฺตติปิ, คตฏฺฐานโต อาคตฏฺฐานเมว พหุตรํ โหติ. โส กิจฺเฉน กสิเรน เขมนฺตภูมึ ปาปุณาติ วา, น วา ปาปุณาติ. เอวเมว ยสฺส อฏฺฐสุ ฐาเนสุ วิจิกิจฺฉา อุปฺปนฺนา โหติ. โส "พุทฺโธ นุ โข, น นุ โข พุทฺโธ"ติอาทินา นเยน วิจิกิจฺฉนฺโต อธิมุจฺจิตฺวา สทฺธาย คณฺหิตุํ น สกฺโกติ, อสกฺโกนฺโต มคฺคํ วา ผลํ วา น ปาปุณาตีติ. อิติ ยถา กนฺตารทฺธานมคฺเค "โจรา อตฺถิ นตฺถี"ติ ปุนปฺปุนํ อาสปฺปนปริสปฺปนํ อปริโยคาหนํ ฉมฺภิตตฺตํ จิตฺตสฺส อุปฺปาเทนฺโต เขมปฺปตฺติยา ๔- อนฺตรายํ กโรติ, เอวํ วิจิกิจฺฉาปิ "พุทฺโธ นุ โข น พุทฺโธ"ติอาทินา นเยน ปุนปฺปุนํ อาสปฺปนปริสปฺปนํ อปริโยคาหนํ ฉมฺภิตตฺตํ จิตฺตสฺส อุปฺปาทยมานา อริยมคฺคปฺปตฺติยา ๕- อนฺตรายํ กโรตีติ กนฺตารทฺธานมคฺโค วิย ทฏฺฐพฺพา. @เชิงอรรถ: ฉ.ม. อุฏฺฐิเต ฉ.ม. สีลวิโสธนตฺถํ สี. คโตกาสํ @ ฉ.ม. เขมนฺตปตฺติยา ฉ.ม. อริยภูมิปฺปตฺติยา ม. อริยภูมิเขมปตฺติยา

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๒๘.

อิทานิ เสยฺยถาปิ ภิกฺขเว อานณฺยนฺติ เอตฺถ ภควา ปหีนกามจฺฉนฺทนีวรณํ อานณฺยสทิสํ, เสสานิ อาโรคฺยาทิสทิสานิ กตฺวา ทสฺเสติ. ตตฺรายํ สทิสตา:- ยถา หิ ปุริโส อิณํ อาทาย กมฺมนฺเต ปโยเชตฺวา สมิทฺธกมฺมนฺโต "อิทํ อิณํ นาม ปลิโพธมูลนฺ"ติ จินฺเตตฺวา ปวฑฺฒิตํ ๑- อิณํ นิยฺยาเตตฺวา ปณฺณํ ผาลาเปยฺย, อถสฺส ตโต ปฏฺฐาย เนว โกจิ ทูตํ เปเสสิ, น ปณฺณํ, โส อิณสามิเก ทิสฺวาปิ สเจ อิจฺฉติ, อาสนา อุฏฺฐหติ, โน เจ, น อุฏฺฐหติ. กสฺมา? เตหิ สทฺธึ นิลฺเลปตาย อลคฺคตาย. เอวเมว ภิกฺขุ "อยํ กามจฺฉนฺโท นาม ปลิโพธมูลนฺ"ติ สติปฏฺฐาเน วุตฺตนเยเนว ฉ ธมฺเม ภาเวตฺวา กามจฺฉนฺทนีวรณํ ปชหติ, ตสฺเสวํ ปหีนกามจฺฉนฺทสฺส ยถา อิณมุตฺตสฺส ปุริสสฺส อิณสามิเก ทิสฺวา เนว ภยํ น ฉมฺภิตตฺตํ โหติ. เอวเมว ปรวตฺถุมฺหิ เนว สงฺโค น พนฺโธ ๒- โหติ ทิพฺพานิปิ รูปานิ ปสฺสโต กิเลโส น สมุทาจรติ. ตสฺมา ภควา อานณฺยมิว กามจฺฉนฺทปฺปหานํ อาห. ยถา ปน โส ปิตฺตโรคาตุโร ปุริโส เภสชฺชกิริยาย ตํ โรคํ วูปสเมตฺวา ตโต ปฏฺฐาย มธุสกฺขราทีนํ รสํ วินฺทติ. เอวเมว ภิกฺขุ "อยํ พฺยาปาโท นาม อนตฺถกโร"ติ ฉ ธมฺเม ภาเวตฺวา พฺยาปาทนีวรณํ ปชหติ, โส เอวํ ปหีนพฺยาปาโท ยถา ปิตฺตโรควิมุตฺโต ปุริโส มธุสกฺขราทีนิ มธุรานิ สมฺปิยายมาโน ปฏิเสวติ. เอวเมว อาจารปณฺณตฺติอาทีนิ สิกฺขาปิยมาโน ๓- สิรสา สมฺปฏิจฺฉิตฺวา สมฺปิยายมาโน สิกฺขติ. ตสฺมา ภควา อาโรคฺยมิว พฺยาปาทปฺปหานํ อาห. ยถา โส นกฺขตฺตทิวเส พนฺธนาคารํ ปเวสิตปุริโส อปรสฺมึ นกฺขตฺตทิวเส "ปุพฺเพปิ อหํ ปมาทโทเสน พนฺโธ ตํ นกฺขตฺตํ นานุภวึ, ๔- อิทานิ อปฺปมตฺโต ภวิสฺสามี"ติ ยถาสฺส ปจฺจตฺถิกา โอกาสํ น ลภนฺติ, เอวํ อปฺปมตฺโต หุตฺวา นกฺขตฺตํ อนุภวิตฺวา "อโห นกฺขตฺตํ อโห นกฺขตฺตนฺ"ติ อุทานํ อุทาเนสิ. เอวเมว ภิกฺขุ "อิทํ ถีนมิทฺธํ นาม มหาอนตฺถกรนฺ"ติ ฉ ธมฺเม ภาเวตฺวา ถีนมิทฺธนีวรณํ ปชหติ. โส เอวํ ปหีนถีนมิทฺโธ ยถา พนฺธนา มุตฺตปุริโส สตฺตาหํปิ นกฺขตฺตสฺส อาทิมชฺฌปริโยสานํ อนุภวติ, เอวเมว ภิกฺขุ @เชิงอรรถ: ฉ.ม. สวฑฺฒิกํ ม. เคโธ สุ.วิ. ๑/๒๒๔/๑๙๔ สิกฺขาปทานิ @ ฉ.ม. นานุภวามิ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๒๙.

ธมฺมนกฺขตฺตสฺส อาทิมชฺฌปริโยสานํ อนุภวนฺโต สห ปฏิสมฺภิทาหิ อรหตฺตํ ปาปุณาติ. ตสฺมา ภควา พนฺธนา โมกฺขมิว ถีนมิทฺธปฺปหานํ อาห. ยถา ปน ทาโส กญฺจิเทว มิตฺตํ อุปนิสฺสาย สามิกานํ ธนํ ทตฺวา อตฺตานํ ภุชิสฺสํ กตฺวา ตโต ปฏฺฐาย ยํ อิจฺฉติ, ตํ กเรยฺย. เอวเมว ภิกฺขุ "อิทํ อุทฺธจฺจกุกฺกุจฺจํ นาม มหาอนตฺถกรนฺ"ติ ฉ ธมฺเม ภาเวตฺวา อุทฺธจฺจกุกฺกุจฺจํ ปชหติ. โส เอวํ ปหีนุทฺธจฺจกุกฺกุจฺโจ ยถา ภุชิสฺโส ปุริโส ยํ อิจฺฉติ, ตํ กโรติ. น นํ โกจิ พลกฺกาเรน ตโต นิวตฺเตติ. เอวเมว ภิกฺขุ ยถาสุขํ เนกฺขมฺมปฏิปทํ ปฏิปชฺชติ, น นํ อุทฺธจฺจกุกฺกุจฺจํ พลกฺกาเรน ตโต นิวตฺเตติ. ตสฺมา ภควา ภุชิสฺสํ วิย อุทฺธจฺจกุกฺกุจฺจปฺปหานํ อาห. ยถา จ พลวา ปุริโส หตฺถสารํ คเหตฺวา สชฺชาวุโธ สปริวาโร กนฺตารํ ปฏิปชฺเชยฺย, ตํ โจรา ทูรโตว ทิสฺวา ปลาเยยฺยุํ. โส โสตฺถินา ตํ กนฺตารํ นิตฺถริตฺวา เขมนฺตํ ปตฺโต หฏฺฐตุฏฺโฐ อสฺส. เอวเมว ภิกฺขุ "อยํ วิจิกิจฺฉา นาม อนตฺถกรา"ติ ๑- ฉ ธมฺเม ภาเวตฺวา วิจิกิจฺฉํ ปชหติ. โส เอวํ ปหีนวิจิกิจฺโฉ ยถา พลวา สชฺชาวุโธ สปริวาโร ปุริโส โจเร ทิสฺวา นิพฺภโย โจเร ติณํ วิย อคเณตฺวา โสตฺถินา นิกฺขมิตฺวา เขมนฺตภูมึ ปาปุณาติ, เอวเมว ทุจฺจริตกนฺตารํ นิตฺถริตฺวา ปรมเขมนฺตภูมึ อมตํ นิพฺพานํ ปาปุณาติ. ตสฺมา ภควา เขมนฺตภูมึ วิย วิจิกิจฺฉาปฺปหานมาห. [๔๒๗] อิมเมว กายนฺติ อิมํ กรชกายํ. อภิสนฺเทตีติ เตเมติ สิเนเหติ, สพฺพตฺถ ปวตฺตปีติสุขํ กโรติ. ปริสนฺเทตีติ สมนฺตโต สนฺเทติ. ปริปูเรตีติ วายุนา ภสฺตํ วิย ปูเรติ. ปริปฺผรตีติ สมนฺตโต ผุสติ. สพฺพาวโต กายสฺสาติ อสฺส ภิกฺขุโน สพฺพโกฏฺฐาสวโต กายสฺส. ยงฺกิญฺจิ อุปาทินฺนกสนฺตติปฺปวตฺติฏฺฐาเน ๒- ฉวิมํสโลหิตานุคตํ อณุมตฺตํปิ ฐานํ ปฐมชฺฌานสุเขน อผุฏฺฐนฺนาม ๓- น โหติ. ทกฺโขติ เฉโก ปฏิพโล นหานิยจุณฺณานิ กาตุํ เจว โยเชตุํ จ สนฺเนตุํ จ. ๔- กํสถาเลติ เยน เกนจิ โลเหน กตภาชเน. มตฺติกภาชนํ @เชิงอรรถ: ฉ.ม. สุ.วิ. ๑/๒๒๔/๑๙๕ อนตฺถการิกาติ ม. อุปาทินฺนกสนฺตานนิพฺพตฺตฏฺฐาเน @ ฉ.ม. อผุฏํ นาม ม. สนฺเทตุํ จ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๓๐.

ปน ถิรํ น โหติ, มทฺทนฺตสฺส ๑- ภิชฺชติ, ตสฺมา ตํ น ทสฺเสติ. ๒- ปริปฺโผสกํ ปริปฺโผสกนฺติ สิญฺจิตฺวา สิญฺจิตฺวา. สนฺเนยฺยาติ วามหตฺเถน กํสถาลํ คเหตฺวา ทกฺขิเณน หตฺเถน ปมาณยุตฺตํ อุทกํ สิญฺจิตฺวา สิญฺจิตฺวา ปริมทฺทนฺโต ปิณฺฑกํ กเรยฺย. สิเนหานุคตาติ อุทกสิเนเหน อนุคตา. สิเนหปเรตาติ อุทกสิเนเหน ปริคตา. สนฺตรพาหิราติ สทฺธึ อนฺโตปเทเสน เจว พหิปเทเสน จ, สพฺพตฺถกเมว อุทกสิเนเหน ผุฏฺฐาติ ๓- อตฺโถ. น จ ปคฺฆรตีติ น พินฺทุ พินฺทุ อุทกํ ปคฺฆรติ, สกฺกา โหติ หตฺเถนปิ ทฺวีหิปิ ตีหิปิ องฺคุลีหิ คเหตุํ โอวฏฺฏิกํปิ ๔- กาตุนฺติ อตฺโถ. [๔๒๘] ทุติยชฺฌานสุขูปมายํ อุพฺภิโตทโกติ อุพฺภินฺนอุทโก, เหฏฺฐา อุพฺภิชฺชิตฺวา อุคฺคจฺฉนอุทโก, อนฺโตเยว ปน อุพฺภิชฺชนอุทโกติ อตฺโถ. อายมุขนฺติ อาคมนมคฺโค. เทโวติ เมโฆ. กาเลน กาลนฺติ กาเล กาเล, อนฺวฑฺฒมาสํ วา อนุทสาหํ วาติ อตฺโถ. ธารนฺติ วุฏฺฐึ. อนุปเวจฺเฉยฺยาติ น ปเวเสยฺย, น วสฺเสยฺยาติ อตฺโถ. สีตา วาริธารา อุพฺภิชฺชิตฺวาติ สีตํ วาริ ตํ อุทกรหทํ ปูรยมานํ อุพฺภิชฺชิตฺวา. เหฏฺฐา อุคฺคจฺฉนฺตํ อุทกญฺหิ อุคฺคนฺตฺวา อุคฺคนฺตฺวา ภิชฺชนฺตํ อุทกํ โขเภติ, จตูหิ ทิสาหิ ปวิสนอุทกํ ปุราณปณฺณติณกฏฺฐทณฺฑกาทีหิ อุทกํ โขเภติ, วุฏฺฐิอุทกํ ธารานิปาตปุพฺพุฬเกหิ อุทกํ โขเภติ, สนฺนิสินฺนเมว ปน หุตฺวา อิทฺธินิมฺมิตมิว อุปฺปชฺชมานํ อุทกํ อิมํ ปเทสํ ผรติ, อิมํ ปเทสํ น ผรตีติ นตฺถิ, เตน อผุฏฺโฐกาโส นาม น โหติ, ๕- ตตฺถ รหโท วิย กรชกาโย, อุทกํ วิย ทุติยชฺฌานสุขํ. เสสํ ปุริมนเยเนว เวทิตพฺพํ. [๔๒๙] ตติยชฺฌานสุขูปมายํ อุปฺปลานิ เอตฺถ สนฺตีติ อุปฺปลินี. เสสปททฺวเยปิ เอเสว นโย. เอตฺถ จ เสตรตฺตนีลุปฺปเลสุ ยงฺกิญฺจิ อุปฺปลํ อุปฺปลเมว, อูนกสตปตฺตํ ปุณฺฑรีกํ, สตปตฺตํ ปทุมํ. ปตฺตนิยมํ วา วินาปิ เสตํ ปทุมํ, รตฺตํ ปุณฺฑรีกนฺติ อยเมตฺถ วินิจฺฉโย. อุทกานุคฺคตานีติ อุทกโต น อุคฺคตานิ. อนฺโตนิมุคฺคโปสีนิติ อุทกตลสฺส อนฺโตนิมุคฺคานิเยว หุตฺวา โปสินี, วฑฺฒีนีติ อตฺโถ. เสสํ ปุริมนเยเนว เวทิตพฺพํ. @เชิงอรรถ: ฉ.ม. สนฺเนนฺตสฺส สี. สนฺนนฺตสฺส ฉ.ม. น เทสฺสติ. ฉ.ม. ผุฏาติ @ ม. โอวฏฺฏิกายมฺปิ ฉ.ม. น โหตีติ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๓๑.

[๔๓๐] จตุตฺถชฺฌานสุขูปมายํ ปริสุทฺเธน เจตสา ปริโยทาเตนาติ เอตฺถ นิรุปกฺกิเลสฏฺเฐน ปริสุทฺธํ. ปภสฺสรฏฺเฐน ปริโยทาตํ เวทิตพฺพํ. โอทาเตน วตฺเถนาติ อิทํ อุตุผรณตฺถํ วุตฺตํ. กิลิฏฺฐวตฺเถน หิ อุตุผรณํ น โหติ, ตํขณํ โธตปริสุทฺเธน อุตุผรณํ พลวํ โหติ. อิมิสฺสา หิ อุปมาย วตฺถํ วิย กรชกาโย, อุตุผรณํ วิย จตุตฺถชฺฌานสุขํ. ตสฺมา ยถา สุนหาตสฺส ปุริสสฺส ปริสุทฺธํ วตฺถํ สสีสํ ปารุปิตฺวา นิสินฺนสฺส สรีรโต อุตุ สพฺพเมว วตฺถํ ผรติ, น โกจิ วตฺถสฺส อปฺผุโฏกาโส โหติ. เอวํ จตุตฺถชฺฌานสุเขน ภิกฺขุโน กรชกายสฺส น โกจิ โอกาโส อปฺผุโฏ โหตีติ เอวเมตฺถ อตฺโถ ทฏฺฐพฺโพ. จตุตฺถชฺฌานจิตฺตเมว วา ปารุตวตฺถํ วิย, ๑- ตํสมุฏฺฐานรูปํ อุตุผรณํ วิย. ยถา หิ กตฺถจิ โอทาตวตฺเถ กายํ อปฺผุสนฺเตปิ ตํสมุฏฺฐาเนน อุตุนา สพฺพตฺถกเมว กาโย ผุฏฺโฐ โหติ, เอวํ จตุตฺถชฺฌานสมุฏฺฐาปิเตน สุขุมรูเปน สพฺพตฺถกเมว ภิกฺขุโน กาโย ผุฏฺโฐ ๒- โหตีติ เอวเมตฺถ อตฺโถ ทฏฺฐพฺโพ. [๔๓๑] ปุพฺเพนิวาสญาณูปมายํ ตํทิวสํ กตกิริยา ปากฏา โหตีติ ตํทิวสํ คตคามตฺตยเมว คหิตํ. ตตฺถ คามตฺตยคตปุริโส วิย ปุพฺเพนิวาสญาณลาภี ทฏฺฐพฺโพ. ตโย คามา วิย ตโย ภวา ทฏฺฐพฺพา. ตสฺส ปุริสสฺส ตีสุ คาเมสุ ตํทิวสํ กตกิริยาย อาวิภาโว วิย ปุพฺเพนิวาสาย จิตฺตํ อภินีหริตฺวา นิสินฺนสฺส ภิกฺขุโน ตีสุ ภเวสุ กตกิริยาย อาวิภาโว ทฏฺฐพฺโพ. [๔๓๒] ทิพฺพจกฺขูปมายํ เทฺว อคาราติ เทฺว ฆรา. สทฺวาราติ สมฺมุขทฺวารา. อนุจงฺกมนฺเตติ อปราปรํ จงฺกมนฺเต. ๓- อนุวิจรนฺเตติ อิโต จิโต จ วิจรนฺเต, อิโต ปน เคหา นิกฺขมิตฺวา เอตํ เคหํ, เอตสฺมา วา นิกฺขมิตฺวา อิมํ เคหํ ปวิสนวเสน ทฏฺฐพฺพา. ตตฺถ เทฺว อคารา สทฺวารา วิย จุติปฏิสนฺธิโย, จกฺขุมา ปุริโส วิย ทิพฺพจกฺขุญาณลาภี, จกฺขุมโต ปุริสสฺส ทฺวินฺนํ เคหานํ อนฺตเร ฐตฺวา ปสฺสโต เทฺว อคาเร ปวิสนกนิกฺขมนกปุริสานํ ปากฏกาโล วิย ทิพฺพจกฺขุลาภิโน อาโลกํ วฑฺเฒตฺวา โอโลเกนฺตสฺส จวนกอุปฺปชฺชนกสตฺตานํ @เชิงอรรถ: ฉ.ม. วตฺถํ วิย. ฉ.ม. กรชกาโย ผุโฏ ฉ.ม. สญฺจรนฺเต

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๓๒.

ปากฏกาโล. กึ ปน เต ญาณสฺส ปากฏา, ปุคฺคลสฺสาติ? ญาณสฺส. ตสฺส ปากฏตฺตา ปน ปุคฺคลสฺส ปากฏาเยวาติ. [๔๓๓] อาสวกฺขยญาณูปมายํ ปพฺพตสงฺเขเปติ ปพฺพตมตฺถเก. อนาวิโลติ นิกฺกทฺทโม. สิปฺปิโย จ สมฺพุกา จ สิปฺปิสมฺพุกํ. สกฺขรา จ กถลา จ สกฺขรกถลํ. มจฺฉานํ คุมฺพา ฆฏาติ มจฺฉคุมฺพํ. ติฏฺฐนฺตํปิ จรนฺตํปีติ เอตฺถ สกฺขรกถลํ ติฏฺฐติเยว, อิตรานิ จรนฺติปิ ติฏฺฐนฺติปิ. ยถา ปน อนฺตรนฺตรา ฐิตาสุปิ นิสินฺนาสุปิ นิปชฺชมานาสุปิ ๑- "เอตา คาโว จรนฺตี"ติ จรนฺติโย อุปาทาย อิตราปิ จรนฺตีติ วุจฺจนฺติ. เอวํ ติฏฺฐนฺตเมว สกฺขรกถลํ อุปาทาย อิตรํปิ ทฺวยํ ติฏฺฐนฺตนฺติ วุตฺตํ. อิตรญฺจ ทฺวยํ จรนฺตํ อุปาทาย สกฺขรกถลํปิ จรนฺตนฺติ วุตฺตํ, ตตฺถ จกฺขุมโต ปุริสสฺส ตีเร ฐตฺวา ปสฺสโต สิปฺปิสมฺพุกาทีนํ วิภูตกาโล วิย อาสวานํ ขยาย จิตฺตํ นีหริตฺวา นิสินฺนสฺส ภิกฺขุโน จตุนฺนํ สจฺจานํ วิภูตกาโล ทฏฺฐพฺโพ, [๔๓๔] อิทานิ สตฺตหากาเรหิ สลิงฺคโต สคุณโต ขีณาสวสฺส นามํ คณฺหนฺโต อยํ วุจฺจติ ภิกฺขเว ภิกฺขุ สมโณ อิติปีติอาทิมาห. ตตฺถ เอวํ โข ภิกฺขเว ภิกฺขุ สมโณ โหตีติอาทีสุ ภิกฺขเว เอวํ ภิกฺขุ สมิตปาปตฺตา สมโณ โหติ. พาหิตปาปตฺตา พฺราหฺมโณ โหติ. นหาตกิเลสตฺตา นหาตโก โหติ, โธตกิเลสตฺตาติ อตฺโถ. จตุมคฺคญาณสงฺขาเตหิ เวเทหิ อกุสลธมฺมานํ คตตฺตา เวทคู โหติ, วิทิตตฺตาติ อตฺโถ. เตเนว วิทิตาสฺส โหนฺตีติอาทิมาห. กิเลสานํ สุตตฺตา โสตฺติโย โหติ, นิสฺสุตตฺตา อาหตตฺตาติ ๒- อตฺโถ. กิเลสานํ อารกตฺตา อริโย โหติ, หตตฺตาติ อตฺโถ. เตหิ อารกตฺตา อรหํ โหติ, ทูรีภูตตฺตาติ อตฺโถ. เสสํ สพฺพตฺถ ปากฏเมวาติ. ปปญฺจสูทนิยา มชฺฌิมนิกายฏฺฐกถาย มหาอสฺสปุรสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตา. -------------- @เชิงอรรถ: ฉ.ม. วิชฺชมานาสุปิ ฉ.ม. อปหตตฺตาติ

             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๘ หน้า ๒๒๒-๒๓๒. http://84000.org/tipitaka/pitaka_item/read_th.php?B=8&A=5674&modeTY=2&pagebreak=1              The Pali Atthakatha in Roman :- http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=8&A=5674&modeTY=2&pagebreak=1              อ่านอรรถกถาแปลไทย :- http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=12&i=459              เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :- http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=12&A=8507              พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=12&A=10045              The Pali Tipitaka in Roman Character :- http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=12&A=10045              สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๑๒ http://84000.org/tipitaka/read/?index_12

อ่านหน้า[ต่าง] แรกอ่านหน้า[ต่าง] ที่แล้วไม่แสดงหมายเลขหน้า
ในกรณี :- 
   บรรทัดแรกของแต่ละหน้าอ่านหน้า[ต่าง] ถัดไปอ่านหน้า[ต่าง] สุดท้าย คลิกเพื่อเปลี่ยน ฐญ เป็นแบบดั้งเดิม

บันทึก ๒๖ มกราคม พ.ศ. ๒๕๖๑. การแสดงผลนี้อ้างอิงข้อมูลจากอรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย. หากพบข้อผิดพลาด กรุณาแจ้งได้ที่ [email protected]