อรรถกถาเล่มที่ ๘ ภาษาบาลีอักษรไทย
 ม.อ. (ปปญฺจ.๒)

หน้าที่ ๙๔.
เสลมเย ปตฺเต ตปุสฺสภลฺลิกานํ ปิณฺฑปาตํ ปริภุญฺชิตฺวา ปุน ปจฺจาคนฺตฺวา
อชปาลนิโคฺรเธ นิสินฺนสฺส สพฺพพุทฺธานํ อาจิณฺโณ อยํ วิตกฺโก อุทปาทิ.
    ตตฺถ ปณฺฑิโตติ ปณฺฑิจฺเจน สมนฺนาคโต. วิยตฺโตติ เวยฺยตฺติเยน
สมนฺนาคโต. เมธาวีติ านุปฺปตฺติกาย ปญฺาย สมนฺนาคโต. อปฺปรชกฺขชาติโกติ
สมาปตฺติยา วิกฺขมฺภิตตฺตา นิกฺกิเลสชาติโก วิสุทฺธสตฺโต. อาชานิสฺสตีติ
สลฺลกฺขิสฺสติ ปฏิวิชฺฌิสฺสติ. าณญฺจ ปน เมติ มยฺหํปิ สพฺพญฺุตาณํ อุปฺปชฺชิ.
ภควา กิร เทวตาย กถิเตเนว นิฏฺ อคนฺตฺวา สยํปิ สพฺพญฺุตาเณน โอโลเกนฺโต
อิโต สตฺตมทิวสมตฺถเก กาลํ กตฺวา อากิญฺจญฺายตเน นิพฺพตฺโตติ อทฺทส.
ตํ สนฺธายาห "าณญฺจ ปน เม ทสฺสนํ อุทปาที"ติ. มหาชานิโยติ
สตฺตทิวสพฺภนฺตเร ปตฺตพฺพมคฺคผลโต ปริหีนตฺตา มหตี ชานิ อสฺสาติ มหาชานิโย.
อกฺขเณ นิพฺพตฺโต ๑- คนฺตฺวา เทสิยมานํ ธมฺมํปิสฺส โสตุํ โสตปฺปสาโท นตฺถิ,
อิธ ธมฺมเทสนฏฺานํ อาคมนปทํปิ นตฺถิ, เอวํ มหาชานิโย ชาโตติ ทสฺเสติ.
อภิโทสกาลกโตติ อฑฺฒรตฺเต กาลกโต. าณญฺจ ปน เมติ มยฺหํปิ สพฺพญฺุตาณํ
อุทปาทิ. อิธาปิ กิร ภควา เทวตาย วจเนน สนฺนิฏฺานํ อกตฺวา สพฺพญฺุตาเณน
โอโลเกนฺโต "หิยฺโย อฑฺฒรตฺเต กาลํ กตฺวา อุทโก รามปุตฺโต เนวสญฺา-
นาสญฺายตเน นิพฺพตฺโต"ติ อทฺทส. ตสฺมา เอวมาห. เสสํ ปุริมนยสทิสเมว.
พหุการาติ พหูปการา. ปธานปหิตตฺตํ อุปฏฺหึสูติ ปธานตฺถาย เปสิตตฺตภาวํ
วสนฏฺาเน ปริเวณสมฺมชฺชเนน ปตฺตจีวรํ คเหตฺวา อนุพนฺธเนน
มุโขทกทนฺตกฏฺทานาทินา จ อุปฏฺหึสูติ. เก ปน เต ปญฺจวคฺคิยา นาม? เย เต:-
                  ราโม ธโช ลกฺขโณ โชติมนฺตี ๒-
                  ยญฺโ สุโภโช สุยาโม สุทตฺโต
                  เอเต ตทา อฏฺ อเหสุํ พฺราหฺมณา
                  ฉฬงฺควา มนฺตํ วิยากรึสูติ.
    โพธิสตฺตสฺส ชาตกาเล สุปินปฏิคฺคาหกา เจว ลกฺขณปฏิคฺคาหกา จ อฏฺ
พฺราหฺมณา. เตสุ ตโย เทฺวธา พฺยากรึสุ "อิเมหิ ลกฺขเณหิ สมนฺนาคโต อคารํ
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม. นิพฺพตฺตตฺตา          ๒ สี... ลกฺขโณ จาปิ มนฺตี
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๙๕.
อชฺฌาวสมาโน ราชา โหติ จกฺกวตฺติ, ปพฺพชมาโน พุทฺโธ"ติ. ปญฺจ พฺราหฺมณา
เอกํสพฺยากรณา อเหสุํ "อิเมหิ ลกฺขเณหิ สมนฺนาคโต อคาเร น ติฏฺติ,
พุทฺโธว โหตี"ติ. เตสุ ปุริมา ตโย ยถามนฺตปทํ คตา, อิเม ปน ปญฺจ มนฺตปทํ
อติกฺกนฺตา. เต อตฺตนา ลทฺธํ ปุณฺณปตฺตํ าตกานํ วิสฺสชฺเชตฺวา "อยํ มหาปุริโส
อคารํ น อชฺฌาวสิสฺสติ, เอกนฺเตน พุทฺโธ ภวิสฺสตี"ติ  นิพฺพิตกฺกา โพธิสตฺตํ
อุทฺทิสฺส สมณปพฺพชฺชํ ปพฺพชิตา. เตสํ ปุตฺตาติปิ วทนฺติ. ตํ อฏฺกถาย
ปฏิกฺขิตฺตํ.
    เอเต กิร ทหรกาเลเยว พหู มนฺเต ชานึสุ, ตสฺมา เต พฺราหฺมณา
อาจริยฏฺาเน ปยึสุ. เต ปจฺฉา อเมฺหหิ ๑- ปุตฺตทารชนํ ฉินฺทิตฺวา น สกฺกา
ปพฺพชิตุนฺติ ๑- ทหรกาเลเยว ปพฺพชิตฺวา รมณียานิ เสนาสนานิ ปริภุญฺชนฺตา
วิจรึสุ. กาเลน กาลํ ปน "กึ โภ มหาปุริโส มหาภินิกฺขมนํ นิกฺขนฺโต"ติ
ปุจฺฉนฺติ. มนุสฺสา "กุหึ ตุเมฺห มหาปุริสํ ปสฺสิสฺสถ, ตีสุ ปาสาเทสุ
ติวิธนาฏกมชฺเฌ เทโว วิย สมฺปตฺตึ อนุโภตี"ติ วทนฺติ. เต สุตฺวา "น ตาว
มหาปุริสสฺส าณํ ปริปากํ คจฺฉตี"ติ อปฺโปสฺสุกฺกา วิหรึสุเยว. กสฺมา ปเนตฺถ ภควา
"พหุการา โข อิเม ปญฺจวคฺคิยา"ติ อาห. กึ อุปการกานํเยว เอส ธมฺมํ
เทเสติ, อนุปการกานํ น เทเสตีติ. โน น เทเสติ. ปริจยวเสน เหส อาฬารญฺเจว
กาลามํ อุทกญฺจ รามปุตฺตํ โอโลเกสิ. เอตสฺมึ ปน พุทฺธกฺเขตฺเต  เปตฺวา
อญฺาโกณฺฑญฺ ๒- ปมํ ธมฺมํ สจฺฉิกาตุํ สมตฺโถ นาม นตฺถิ. กสฺมา?
ตถาวิธอุปนิสฺสยตฺตา.
    ปุพฺเพ กริ ปุญฺกรณกาเล เทฺว ภาตโร อเหสุํ. เต เอกโตว สสฺสํ
อกํสุ. ตตฺถ เชฏฺสฺส "เอกสฺมึ สสฺเส นว วาเร อคฺคสสฺสทานํ มยา ทาตพฺพนฺ"ติ
อโหสิ. โส วปฺปกาเล พีชคฺคํ นาม ทตฺวา คพฺภกาเล กนิฏฺเน สทฺธึ
มนฺเตสิ "คพฺภกาเล คพฺภํ ผาเลตฺวา ทสฺสามา"ติ. กนิฏฺโ "ตรุณสสฺสํ
นาเสตุกาโมสี"ติ อาห. เชฏฺโ กนิฏฺสฺส อนนุวตฺตนภาวํ ตฺวา เขตฺตํ วิภชิตฺวา
@เชิงอรรถ: ๑-๑ ฉ.ม. ปุตฺตทารชฏํ ฉฑฺเฑตฺวา น สกฺกา ภวิสฺสติ ปพฺพชิตุนฺติ
@๒ ฉ.ม. อญฺาสิโกณฺฑญฺ เอวมุปริปิ
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๙๖.
อตฺตโน โกฏฺาสโต คพฺภํ ผาเลตฺวา ขีรํ นีหริตฺวา สปฺปิผาณิเตหิ โยเชตฺวา
อทาสิ, ปุถุกกาเล ปุถุกคฺคํ ๑- กาเรตฺวา อทาสิ, ลายนกาเล ลายนคฺคํ ๒- เวณิกรเณ
เวณิคฺคํ กลาปาทีสุ กลาปคฺคํ ขลคฺคํ ภณฺฑคฺคํ โกฏฺคฺคนฺติ เอวํ เอกสสฺเส
นว วาเร อคฺคทานํ อทาสิ. กนิฏฺโ ปนสฺส อุทฺธริตฺวา อทาสิ, เตสุ เชฏฺโ
อญฺาโกณฺฑญฺตฺเถโร ชาโต, กนิฏฺโ สุภทฺทปริพฺพาชโก. อิติ เอกสฺมึ สสฺเส
นวนฺนํ อคฺคทานานํ ทินฺนตฺตา เปตฺวา เถรํ อญฺเ ปมํ ธมฺมํ สจฺฉิกาตุํ
สมตฺถา นาม นตฺถิ. "พหุการา โข อิเม ปญฺจวคฺคิยา"ติ อิทํ ปน
อุปการานุสฺสรณมตฺตเกเนว วุตฺตํ.
    อิสิปตเน มิคทาเยติ ตสฺมึ กิร ปเทเส อนุปฺปนฺเน พุทฺเธ ปจฺเจกพุทฺธา
คนฺธมาทนปพฺพเต สตฺตาหํ นิโรธสมาปตฺติยา วีตินาเมตฺวา นิโรธา วุฏฺาย
นาคลตาทนฺตกฏฺ ขาทิตฺวา อโนตตฺตทเห มุขํ โธวิตฺวา ปตฺตจีวรํ อาทาย
อากาเสน อาคนฺตฺวา นิปตนฺติ. ตตฺถ จีวรํ ปารุปิตฺวา นคเร ปิณฺฑาย จริตฺวา
กตภตฺตกิจฺจา คมนกาเลปิ ตโตเยว อุปฺปติตฺวา คจฺฉนฺติ. อิติ อิสโย เอตฺถ
นิปตนฺติ อุปฺปตนฺติ จาติ ตํ านํ อิสิปตนนฺติ สงฺขํ คตํ. มิคานํ ปน อภยตฺถาย
ทินฺนตฺตา มิคทาโยติ วุจฺจติ. เตน วุตฺตํ "อิสิปตเน มิคทาเย"ติ.
    [๒๘๕] อนฺตรา จ คยํ อนฺตรา จ โพธินฺติ คยาย จ โพธิสฺส จ
วิวเร ติคาวุตนฺตเร าเน. โพธิมณฺฑโต หิ คยา ตีณิ คาวุตานิ. พาราณสี
อฏฺารสโยชนานิ. อุปโก โพธิมณฺฑสฺส จ คยาย จ อนฺตเร ภควนฺตํ อทฺทส.
อนฺตราสทฺเทน ปน ยุตฺตตฺตา อุปโยควจนํ กตํ. อีทิเสสุ ปน ๓- าเนสุ
อกฺขรจินฺตกา "อนฺตรา คามญฺจ นทิญฺจ ยาตี"ติ เอวํ เอกเมว อนฺตราสทฺทํ
ปยุชฺชนฺติ, โส ทุติยปเทนปิ โยเชตพฺโพ โหติ, อโยชิยมาเน อุปโยควจนํ  น
ปาปุณาติ. อิธ ปน โยเชตฺวา เอว วุตฺโตติ. อทฺธานมคฺคปฏิปนฺนนฺติ อทฺธานสงฺขาตํ
มคฺคํ ปฏิปนฺนํ, ทีฆมคฺคปฏิปนฺนนฺติ อตฺโถ. อทฺธานมคฺคคมนสมยสฺส หิ วิภงฺเค
"อฑฺฒโยชนํ คจฺฉิสฺสามีติ ภุญฺชิตพฺพนฺ"ติอาทิวจนโต ๔- อฑฺฒโยชนํปิ อทฺธานมคฺโค
โหติ. โพธิมณฺฑโต ปน คยา ติคาวุตํ.
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม. ปุถุกํ     ๒ ฉ.ม. ลายเน ลายนคฺคํ, สี. ทายเน ทายนคฺคํ  ๓ ฉ.ม. จ
@๔ วินย. มหาวิ. ๒/๒๑๘/๒๑๙ คณโภชนสิกฺขาปท
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๙๗.
    สพฺพาภิภูติ สพฺพํ เตภูมิกธมฺมํ อภิภวิตฺวา ิโต. สพฺพวิทูติ สพฺพํ
จตุภูมิกธมฺมํ อเวทึ อญฺาสึ. สพฺเพสุ ธมฺเมสุ อนูปลิตฺโตติ สพฺเพสุ
เตภูมิกธมฺเมสุ กิเลสเลปเนน อนุปลิตฺโต. สพฺพญฺชโหติ สพฺพํ เตภูมิกธมฺมํ ชหิตฺวา
ิโต. ตณฺหกฺขเย วิมุตฺโตติ ตณฺหกฺขเย นิพฺพาเน อารมฺมณโต วิมุตฺโต. สยํ
อภิญฺายาติ สพฺพจตุภูมิกธมฺมํ อตฺตนาว ชานิตฺวา. กมุทฺทิเสยฺยนฺติ กํ อญฺ
"อยํ เม อาจริโย"ติ อุทฺทิเสยฺยํ.
    น เม อาจริโย อตฺถีติ โลกุตฺตรธมฺเม มยฺหํ อาจริโย นาม นตฺถิ.
นตฺถิ เม ปฏิปุคฺคโลติ มยฺหํ ปฏิภาโค ปุคฺคโล นาม นตฺถิ. สมฺมาสมฺพุทฺโธติ สมฺมา
เหตุนา ๑- นเยน จตฺตาริ สจฺจานิ สยํ พุทฺโธ. สีติภูโตติ สพฺพกิเลสคฺคินิพฺพาปเนน
สีติภูโต. กิเลสานํเยว นิพฺพุตตฺตา นิพฺพุโต. กาสินํ ปุรนฺติ กาสิรฏฺเ นครํ.
อาหญฺฉํ อมตทุนฺทุภินฺติ ธมฺมจกฺกปฏิลาภาย อมตเภรึ ปหริสฺสามีติ คจฺฉามิ.
อรหสิ อนนฺตชิโนติ อนนฺตชิโนสิ ภวิตุํ ยุตฺโต. หุเวยฺยาวุโสติ ๒- อาวุโส เอวํปิ
นาม ภเวยฺย. ปกฺกามีติ วงฺกหารชนปทํ นาม อคมาสิ.
    ตตฺเถกํ มิคลุทฺทกคามกํ นิสฺสาย วาสํ กปฺเปสิ. เชฏฺกลุทฺทโก ตํ
อุปฏฺาสิ. ตสฺมึ จ ชนปเท จณฺฑา มจฺฉิกา โหนฺติ. อถ นํ เอกาย จาฏิยา
วสาเปสุํ, มิคลุทฺทโก ทูเร มิควํ คจฺฉนฺโต "อมฺหากํ อรหนฺเต มา ปมชฺชี"ติ นาวํ ๓-
นาม ธีตรํ อาณาเปตฺวา อคมาสิ สทฺธึ ปุตฺตภาติเกหิ. สา จสฺส ธีตา ทสฺสนียา
โหติ โกฏฺาสสมฺปนฺนา. ทุติยทิวเส อุปโก ฆรํ อาคโต ตํ ทาริกํ สพฺพํ
อุปจารํ กตฺวา ปริวิสิตุํ อุปคตํ ทิสฺวา  ราเคน อภิภูโต ภุญฺชิตุํปิ อสกฺโกนฺโต
ภาชเนน ภตฺตํ อาทาย วสนฏฺานํ คนฺตฺวา ภตฺตํ เอกมนฺเต นิกฺขิปิตฺวา สเจ
นาวํ ลภามิ, ชีวามิ, โน เจ, มรามีติ นิราหาโร สยิ. สตฺตเม ทิวเส มาควิโก
อาคนฺตฺวา ธีตรํ อุปกสฺส ปวุตฺตึ ปุจฺฉิ. สา "เอกทิวสเมว อาคนฺตฺวา ปุน
นาคตปุพฺโพ"ติ อาห. มาควิโก อาคตเวเสเนว นํ อุปสงฺกมิตฺวา ปุจฺฉิสฺสามีติ
ตํขณํเยว คนฺตฺวา "กึ ภนฺเต อผาสุกนฺ"ติ ปาเท ปรามสนฺโต ปุจฺฉิ. อุปโก
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม. สเหตุนา    ๒ ฉ.ม. หุเปยฺยปาวุโสติ     ๓ ฉ.ม. ฉาวํ. เอวมุปริปิ
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๙๘.
นิตฺถุนนฺโต ปริวตฺตติเยว. โส "วทถ ภนฺเต, ยํ มยา สกฺกา กาตุํ, ตํ สพฺพํ
กริสฺสามี"ติ อาห. อุปโก "สเจ นาวํ ลภามิ, ชีวามิ, โน เจ, อิเธว มรณํ
เสยฺโย"ติ อาห. ชานาสิ ปน ภนฺเต กิญฺจิ สิปฺปนฺติ. น ชานามีติ. น ภนฺเต
กิญฺจิ สิปฺปํ อชานนฺเตน สกฺกา ฆราวาสํ อธิฏฺาตุนฺติ.
    โส อาห "นาหํ กิญฺจิ สิปฺปํ ชานามิ, อปิจ ตุมฺหากํ มํสหารโก ภวิสฺสามิ,
มํสญฺจ วิกฺกีณิสฺสามี"ติ. มาควิโก "อมฺหากํปิ เอตเทว รุจฺจตี"ติ อุตฺตรสาฏกํ
ทตฺวา ฆรํ อาเนตฺวา ธีตรํ อทาสิ. เตสํ สํวาสมนฺวาย ปุตฺโต วิชายิ. สุภทฺโทติสฺส
นามํ อกํสุ. นาวา ๑- ตสฺส โรทนกาเล "มํสหารกสฺส ปุตฺต, มิคลุทฺทกสฺส ปุตฺต
มา โรที"ติอาทีนิ วทมานา ปุตฺตโตสนคีเตน อุปกํ อุปฺปณฺเฑสิ. ภทฺเท ตฺวํ มํ
อนาโถติ มญฺสิ. อตฺถิ เม อนนฺตชิโน นาม สหาโย. ตสฺสาหํ สนฺติกํ ๒-
คมิสฺสามีติ อาห. นาวา เอวมยํ อฏฺฏิยตีติ ตฺวา ปุนปฺปุนํ กเถติ. โส เอกทิวสํ
อนาโรเจตฺวาว มชฺฌิมเทสาภิมุโข ปกฺกามิ.
    ภควา จ เตน สมเยน สาวตฺถิยํ วิหรติ เชตวเน มหาวิหาเร. อถโข
ภควา ปฏิกจฺเจว ภิกฺขู อาณาเปสิ "โย ภิกฺขเว  `อนนฺตชิโน'ติ ปุจฺฉมาโน
อาคจฺฉติ, ตสฺส มํ ทสฺเสยฺยาถา"ติ. อุปโกปิ โข "กุหึ อนนฺตชิโน ว สตี"ติ
ปุจฺฉนฺโต อนุปุพฺเพน สาวตฺถึ อาคนฺตฺวา วิหารมฺเฌ ตฺวา กุหึ อนนฺตชิโนติ
ปุจฺฉิ. ตํ ภิกฺขู ภควโต สนฺติกํ อานยึสุ. ๓- โส ภควนฺตํ ทิสฺวา "สญฺชานาถ
มํ ภควา"ติ อาห. อามอุปก สญฺชานามิ, กุหึ ปน ตฺวํ วสิตฺถาติ. วงฺกหารชนปเท
ภนฺเตติ. อุปก มหลฺลโกสิ ชาโต ปพฺพชิตุํ สกฺขิสฺสสีติ. ปพฺพชิสฺสามิ ภนฺเตติ.
ภควา ปพฺพาเชตฺวา ตสฺส กมฺมฏฺานํ อทาสิ. โส กมฺมฏฺาเน กมฺมํ กโรนฺโต
อนาคามิผเล ปติฏฺาย กาลํ กตฺวา อวิเหสุ นิพฺพตฺโต. นิพฺพตฺตกฺขเณเยว
อรหตฺตํ  ปาปุณีติ. อวิเหสุ นิพฺพตฺตมตฺตา หิ สตฺต ชนา อรหตฺตํ ปาปุณึสุ,
เตสํ โส อญฺตโร.
@เชิงอรรถ: ๑ ขุ. เถรี. ๒๖/๒๙๓/๔๖๘ วีสตินิปาต, ปาลิ. จาปา ๒ ฉ.ม. สนฺติเก ๓ ฉ.ม. นยึสุ
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๙๙.
    วุตฺตเญฺหตํ:-
               "อวิหํ อุปปนฺนาเส      วิมุตฺตา สตฺต ภิกฺขโว
                ราคโทสปริกฺขีณา      ติณฺณา โลเก วิสตฺติกํ.
                อุปโก ปลคณฺโฑ ๑- จ  ปุกฺกุสาติ จ เต ตโย
                ภทฺทิโย ขณฺฑเทโว จ   พาหุทตฺติ ๒- จ ปิงฺคิโย
                เต หิตฺวา มานุสํ เทหํ  ทิพฺพโยคํ อุปชฺฌคุนฺ"ติ. ๓-
      [๒๘๖] สณฺเปสุนฺติ กติกํ อกํสุ. พาหุลฺลิโกติ จีวรพาหุลฺลาทีนํ
อตฺถาย ปฏิปนฺโน. ปธานวิพฺภนฺโตติ ปธานโต วิพฺภนฺโต ภฏฺโ ปริหีโน.
อาวตฺโต พาหุลฺลายาติ จีวราทีนํ พหุลภาวตฺถาย อาวตฺโต. อปิจ โข อาสนํ
เปตพฺพนฺติ อปิจ โข ปนสฺส อุจฺจกุเล นิพฺพตฺตสฺส อาสนมตฺตํ เปตพฺพนฺติ
วทึสุ. นาสกฺขึสูติ พุทฺธานุภาเวน พุทฺธเตเชน อภิภูตา อตฺตโน กติกาย าตุํ
นาสกฺขึสุ. นาเมน จ อาวุโสวาเทน จ สมุทาจรนฺตีติ โคตมาติ  อาวุโสติ จ วทนฺติ,
อาวุโส โคตม มยํ อุรุเวลาย ปธานกาเล ตุยฺหํ ปตฺตจีวรํ คเหตฺวา วิจริมฺหา,
มุโขทกทนฺตกฏฺ อทมฺหา, วุตฺถปริเวณํ สมฺมชฺชิมฺหา, ปจฺฉา โก เต วตฺตปฏิปตฺตึ
อกาสิ, กจฺจิ อเมฺหสุ ปกฺกนฺเตสุ ๔- น จินฺตยิตฺถาติ เอวรูปึ กถํ กเถนฺตีติ
อตฺโถ. อิริยายาติ ทุกฺกรอิริยาย. ปฏิปทายาติ ทุกฺกรปฏิปตฺติยา. ทุกฺกรการิกายาติ
ปสตอฑฺฒปสตมุคฺคยูสาทิอาหารกรณาทินา ทุกฺกรกรเณน. อภิชานาถ เม โนติ
อภิชานาถ นุ มม. เอวรูปํ ปภาวิตเมตนฺติ เอตํ เอวรูปํ วากฺยเภทนฺติ อตฺโถ.
อปิ นุ อหํ อุรุเวลาย ปธาเน ตุมฺหากํ สงฺคหนตฺถํ อนุคฺคหนตฺถํ รตฺตึ วา
ทิวา วา อาคนฺตฺวา "อาวุโส มา วิตกฺกยิตฺถ, มยฺหํ โอภาโส วา นิมิตฺตํ วา
ปญฺายตี"ติ เอวรูปํ กญฺจิ วจนเภทํ อกาสินฺติ อธิปฺปาโย. เต เอกปเทเนว
สตึ ลภิตฺวา อุปฺปนฺนคารวา "หนฺท อทฺธา เอส พุทฺโธ ชาโต"ติ สทฺทหิตฺวา
โน เหตํ ภนฺเตติ อาหํสุ. อสกฺขึ โข อหํ ภิกฺขเว ปญฺจวคฺคิเย ภิกฺขู สญฺาเปตุนฺติ
อหํ ภิกฺขเว ปญฺจวคฺคิเย ภิกฺขู พุทฺโธ อหนฺติ ชานาเปตุํ อสกฺขึ. ตทา ปน
@เชิงอรรถ: ๑ สี. ผลคณฺโฑ    ๒ ฉ.ม. พหุรคฺคิ   ๓ สํ. สคา. ๑๕/๑๐๕/๗๑ ฆฏิการสุตฺต
@๔ สี. อปกฺกนฺเตสุ
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๑๐๐.
ภควา อุโปสถทิวเสเยว อาคจฺฉิ. อตฺตโน พุทฺธภาวํ ชานาเปตฺวา โกณฺฑญฺตฺเถรํ
กายสกฺขึ กตฺวา ธมฺมจกฺกปฺปวตฺตนสุตฺตํ กเถสิ. สุตฺตปริโยสาเน เถโร อฏฺารสหิ
พฺรหฺมโกฏีหิ สทฺธึ โสตาปตฺติผเล ปติฏฺาสิ. สุริเย ธรมาเนเยว เทสนา
นิฏฺาสิ. ภควา ตตฺเถว วสฺสํ อุปคจฺฉิ.
    เทฺวปิ สุทํ ภิกฺขเว ภิกฺขู โอวทามีติอาทิ ปาฏิปททิวสโต ปฏฺาย
ปิณฺฑปาตตฺถายปิ คามํ อปวิสนทีปนตฺถํ วุตฺตํ. เตสํ หิ ภิกฺขูนํ กมฺมฏฺาเนสุ
อุปฺปนฺนมลวิโสธนตฺถํ ภควา อนฺโตวิหาเรเยว อโหสิ. อุปฺปนฺเน อุปฺปนฺเน
กมฺมฏฺานมเล เตปิ ภิกฺขู ภควโต สนฺติกํ คนฺตฺวา ปุจฺฉนฺติ. ภควาปิ เตสํ
นิสินฺนฏฺานํ คนฺตฺวา มลํ วิโนเทติ. อถ เนสํ ภควตา เอวํ นีหฏภตฺเตน
โอวทิยมานานํ วปฺปตฺเถโร ปาฏิปททิวเส โสตาปนฺโน อโหสิ. ภทฺทิยตฺเถโร
ทุติยาย, มหานามตฺเถโร ตติยาย, อสฺสชิตฺเถโร  จตุตฺถิยํ. ปกฺขสฺส ปน ปญฺจมิยํ
สพฺเพว เต เอกโต สนฺนิปาเตตฺวา อนตฺตลกฺขณสุตฺตํ กเถสิ, สุตฺตปริโยสาเน
สพฺเพปิ อรหตฺตผเล ปติฏฺหึสุ. เตนาห "อถโข ภิกฺขเว ปญฺจวคฺคิยา ภิกฺขู
มยา เอวํ โอวทิยมานา ฯเปฯ อนุตฺตรํ โยคกฺเขมํ นิพฺพานํ อชฺฌคมํสุ ฯเปฯ
นตฺถิทานิ ปุนพฺภโว"ติ. เอตฺตกํ กถามคฺคํ ภควา ยํ ปุพฺเพ อวจ "ตุเมฺหปิ
มมํ เจว ปญฺจวคฺคิยานญฺจ มคฺคํ อารุฬฺหา, อริยปริเยสนา ตุมฺหากํ ปริเยสนา"ติ.
อิมํ เอกเมว อนุสนฺธึ ทสฺเสนฺโต อาหริ.
    [๒๘๗] อิทานิ ยสฺมา น อคาริยานํเยว ปญฺจกามคุณปริเยสนา โหติ,
อนคาริยานํปิ จตฺตาโร ปจฺจเย อปจฺจเวกฺขิตฺวา ปริภุญฺชนฺตานํ ปญฺจกามคุณวเสน
อนริยปริเยสนา โหติ, ตสฺมา ตํ ทสฺเสตุํ ปญฺจิเม ภิกฺขเว กามคุณาติอาทิมาห.
ตตฺถ นวรตฺเตสุ ปตฺตจีวราทีสุ จกฺขุวิญฺเยฺยา รูปาติอาทโย จตฺตาโร
กามคุณา ลพฺภนฺติ. รโส ปเนตฺถ ปริโภครโส โหติ. มนุญฺเ ปิณฺฑปาเต
เภสชฺเช จ ปญฺจปิ ลพฺภนฺติ. เสนาสนมฺปิ จีวเร วิย จตฺตาโร. รโส ปน
เอตฺถาปิ ปริโภครโสว. เย หิ เกจิ ภิกฺขเวติ กสฺมา อารภิ? เอวํ ปญฺจกามคุเณ
ทสฺเสตฺวา อิทานิ เย เอวํ วเทยฺยุํ "ปพฺพชิตกาลโต ปฏฺาย อนริยปริเยสนา
นาม กุโต, อริยปริเยสนาว ปพฺพชิตานนฺ"ติ, เตสํ ปฏิเสธนตฺถาย "ปพฺพชิตานํปิ
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๑๐๑.
จตูสุ ปจฺจเยสุ อปจฺจเวกฺขณปริโภโค อนริยปริเยสนา เอวา"ติ ทสฺเสตุํ อิมํ
เทสนํ อารภิ. ตตฺถ คธิตาติ ตณฺหาเคเธน คธิตา. มุจฺฉิตาติ ตณฺหามุจฺฉาย
มุจฺฉิตา. อชฺโฌปนฺนาติ ตณฺหาย อชฺโฌคาฬฺหา. อนาทีนวทสฺสาวิโนติ อาทีนวํ
อปสฺสนฺตา. อนิสฺสรณปฺปญฺาติ นิสฺสรณํ วุจฺจติ ปจฺจเวกฺขณาณํ. เต เตน
วิรหิตา.
    อิทานิ ตสฺส อตฺถสฺส สาธกํ อุปมํ ทสฺเสนฺโต เสยฺยถาปิ ภิกฺขเวติอาทิมาห.
ตตฺเรวํ โอปมฺมสํสนฺทนํ เวทิตพฺพํ:- อารญฺกมิโค วิย หิ สมณพฺราหฺมณา,
ลุทฺทเกน อรญฺเ ปิตปาโส วิย จตฺตาโร ปจฺจยา, ตสฺส ลุทฺทกสฺส ปาสราสึ
อชฺโฌตฺถริตฺวา สยนกาโล วิย เตสํ จตฺตาโร ปจฺจเย อปจฺจเวกฺขิตฺวา ปริโภคกาโล,
ลุทฺทเก อาคจฺฉนฺเต มิคสฺส เยน กามํ อคมนกาโล วิย สมณพฺราหฺมณานํ
มารสฺส ยถากามกรณียกาโล มารวสํ อุปคตภาโวติ อตฺโถ. มิคสฺส ปน อพนฺธสฺส
ปาสราสึ อธิสยิตกาโล วิย สมณพฺราหฺมณานํ จตูสุ ปจฺจเยสุ ปจฺจเวกฺขณปริโภโค,
ลุทฺทเก อาคจฺฉนฺเต มิคสฺส เยน กามํ คมนํ วิย สมณพฺราหฺมณานํ มารวสํ
อนุปคมนํ เวทิตพฺพํ. วิสฺสฏฺโติ นิพฺภโย นิราสงฺโก. เสสํ สพฺพตฺถ
อุตฺตานตฺถเมวาติ.
                    ปปญฺจสูทนิยา มชฺฌิมนิกายฏฺกถาย
                      ปาสราสิสุตฺตวณฺณนา นิฏฺิตา.
                    อริยปริเยสนาติปิ เอตสฺเสว นามํ.
                         --------------

             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๘ หน้า ๙๔-๑๐๑.
http://84000.org/tipitaka/pitaka_item/read_th.php?B=8&A=2398&modeTY=1&pagebreak=1
             The Pali Atthakatha in Roman :-
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=8&A=2398&modeTY=1&pagebreak=1
             อ่านอรรถกถาแปลไทย :-
http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=12&i=312
             เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :-
http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=12&A=5384
             พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :-
http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=12&A=6328
             The Pali Tipitaka in Roman Character :-
http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=12&A=6328
             สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๑๒
http://84000.org/tipitaka/read/?index_12