อรรถกถาเล่มที่ ๘ ภาษาบาลีอักษรไทย
 ม.อ. (ปปญฺจ.๒)

หน้าที่ ๙๔.
เสลมเย ปตฺเต ตปุสฺสภลฺลิกานํ ปิณฺฑปาตํ ปริภุญฺชิตฺวา ปุน ปจฺจาคนฺตฺวา
อชปาลนิโคฺรเธ นิสินฺนสฺส สพฺพพุทฺธานํ อาจิณฺโณ อยํ วิตกฺโก อุทปาทิ.
    ตตฺถ ปณฺฑิโตติ ปณฺฑิจฺเจน สมนฺนาคโต. วิยตฺโตติ เวยฺยตฺติเยน
สมนฺนาคโต. เมธาวีติ ฐานุปฺปตฺติกาย ปญฺญาย สมนฺนาคโต. อปฺปรชกฺขชาติโกติ
สมาปตฺติยา วิกฺขมฺภิตตฺตา นิกฺกิเลสชาติโก วิสุทฺธสตฺโต. อาชานิสฺสตีติ
สลฺลกฺขิสฺสติ ปฏิวิชฺฌิสฺสติ. ญาณญฺจ ปน เมติ มยฺหํปิ สพฺพญฺญุตญาณํ อุปฺปชฺชิ.
ภควา กิร เทวตาย กถิเตเนว นิฏฺฐํ อคนฺตฺวา สยํปิ สพฺพญฺญุตญาเณน โอโลเกนฺโต
อิโต สตฺตมทิวสมตฺถเก กาลํ กตฺวา อากิญฺจญฺญายตเน นิพฺพตฺโตติ อทฺทส.
ตํ สนฺธายาห "ญาณญฺจ ปน เม ทสฺสนํ อุทปาที"ติ. มหาชานิโยติ
สตฺตทิวสพฺภนฺตเร ปตฺตพฺพมคฺคผลโต ปริหีนตฺตา มหตี ชานิ อสฺสาติ มหาชานิโย.
อกฺขเณ นิพฺพตฺโต ๑- คนฺตฺวา เทสิยมานํ ธมฺมํปิสฺส โสตุํ โสตปฺปสาโท นตฺถิ,
อิธ ธมฺมเทสนฏฺฐานํ อาคมนปทํปิ นตฺถิ, เอวํ มหาชานิโย ชาโตติ ทสฺเสติ.
อภิโทสกาลกโตติ อฑฺฒรตฺเต กาลกโต. ญาณญฺจ ปน เมติ มยฺหํปิ สพฺพญฺญุตญาณํ
อุทปาทิ. อิธาปิ กิร ภควา เทวตาย วจเนน สนฺนิฏฺฐานํ อกตฺวา สพฺพญฺญุตญาเณน
โอโลเกนฺโต "หิยฺโย อฑฺฒรตฺเต กาลํ กตฺวา อุทโก รามปุตฺโต เนวสญฺญา-
นาสญฺญายตเน นิพฺพตฺโต"ติ อทฺทส. ตสฺมา เอวมาห. เสสํ ปุริมนยสทิสเมว.
พหุการาติ พหูปการา. ปธานปหิตตฺตํ อุปฏฺฐหึสูติ ปธานตฺถาย เปสิตตฺตภาวํ
วสนฏฺฐาเน ปริเวณสมฺมชฺชเนน ปตฺตจีวรํ คเหตฺวา อนุพนฺธเนน
มุโขทกทนฺตกฏฺฐทานาทินา จ อุปฏฺฐหึสูติ. เก ปน เต ปญฺจวคฺคิยา นาม? เย เต:-
                  ราโม ธโช ลกฺขโณ โชติมนฺตี ๒-
                  ยญฺโญ สุโภโช สุยาโม สุทตฺโต
                  เอเต ตทา อฏฺฐ อเหสุํ พฺราหฺมณา
                  ฉฬงฺควา มนฺตํ วิยากรึสูติ.
    โพธิสตฺตสฺส ชาตกาเล สุปินปฏิคฺคาหกา เจว ลกฺขณปฏิคฺคาหกา จ อฏฺฐ
พฺราหฺมณา. เตสุ ตโย เทฺวธา พฺยากรึสุ "อิเมหิ ลกฺขเณหิ สมนฺนาคโต อคารํ
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม. นิพฺพตฺตตฺตา          ๒ สี... ลกฺขโณ จาปิ มนฺตี
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๙๕.
อชฺฌาวสมาโน ราชา โหติ จกฺกวตฺติ, ปพฺพชมาโน พุทฺโธ"ติ. ปญฺจ พฺราหฺมณา
เอกํสพฺยากรณา อเหสุํ "อิเมหิ ลกฺขเณหิ สมนฺนาคโต อคาเร น ติฏฺฐติ,
พุทฺโธว โหตี"ติ. เตสุ ปุริมา ตโย ยถามนฺตปทํ คตา, อิเม ปน ปญฺจ มนฺตปทํ
อติกฺกนฺตา. เต อตฺตนา ลทฺธํ ปุณฺณปตฺตํ ญาตกานํ วิสฺสชฺเชตฺวา "อยํ มหาปุริโส
อคารํ น อชฺฌาวสิสฺสติ, เอกนฺเตน พุทฺโธ ภวิสฺสตี"ติ  นิพฺพิตกฺกา โพธิสตฺตํ
อุทฺทิสฺส สมณปพฺพชฺชํ ปพฺพชิตา. เตสํ ปุตฺตาติปิ วทนฺติ. ตํ อฏฺฐกถาย
ปฏิกฺขิตฺตํ.
    เอเต กิร ทหรกาเลเยว พหู มนฺเต ชานึสุ, ตสฺมา เต พฺราหฺมณา
อาจริยฏฺฐาเน ฐปยึสุ. เต ปจฺฉา อเมฺหหิ ๑- ปุตฺตทารชนํ ฉินฺทิตฺวา น สกฺกา
ปพฺพชิตุนฺติ ๑- ทหรกาเลเยว ปพฺพชิตฺวา รมณียานิ เสนาสนานิ ปริภุญฺชนฺตา
วิจรึสุ. กาเลน กาลํ ปน "กึ โภ มหาปุริโส มหาภินิกฺขมนํ นิกฺขนฺโต"ติ
ปุจฺฉนฺติ. มนุสฺสา "กุหึ ตุเมฺห มหาปุริสํ ปสฺสิสฺสถ, ตีสุ ปาสาเทสุ
ติวิธนาฏกมชฺเฌ เทโว วิย สมฺปตฺตึ อนุโภตี"ติ วทนฺติ. เต สุตฺวา "น ตาว
มหาปุริสสฺส ญาณํ ปริปากํ คจฺฉตี"ติ อปฺโปสฺสุกฺกา วิหรึสุเยว. กสฺมา ปเนตฺถ ภควา
"พหุการา โข อิเม ปญฺจวคฺคิยา"ติ อาห. กึ อุปการกานํเยว เอส ธมฺมํ
เทเสติ, อนุปการกานํ น เทเสตีติ. โน น เทเสติ. ปริจยวเสน เหส อาฬารญฺเจว
กาลามํ อุทกญฺจ รามปุตฺตํ โอโลเกสิ. เอตสฺมึ ปน พุทฺธกฺเขตฺเต  ฐเปตฺวา
อญฺญาโกณฺฑญฺญํ ๒- ปฐมํ ธมฺมํ สจฺฉิกาตุํ สมตฺโถ นาม นตฺถิ. กสฺมา?
ตถาวิธอุปนิสฺสยตฺตา.
    ปุพฺเพ กริ ปุญฺญกรณกาเล เทฺว ภาตโร อเหสุํ. เต เอกโตว สสฺสํ
อกํสุ. ตตฺถ เชฏฺฐสฺส "เอกสฺมึ สสฺเส นว วาเร อคฺคสสฺสทานํ มยา ทาตพฺพนฺ"ติ
อโหสิ. โส วปฺปกาเล พีชคฺคํ นาม ทตฺวา คพฺภกาเล กนิฏฺเฐน สทฺธึ
มนฺเตสิ "คพฺภกาเล คพฺภํ ผาเลตฺวา ทสฺสามา"ติ. กนิฏฺโฐ "ตรุณสสฺสํ
นาเสตุกาโมสี"ติ อาห. เชฏฺโฐ กนิฏฺฐสฺส อนนุวตฺตนภาวํ ญตฺวา เขตฺตํ วิภชิตฺวา
@เชิงอรรถ: ๑-๑ ฉ.ม. ปุตฺตทารชฏํ ฉฑฺเฑตฺวา น สกฺกา ภวิสฺสติ ปพฺพชิตุนฺติ
@๒ ฉ.ม. อญฺญาสิโกณฺฑญฺญํ เอวมุปริปิ
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๙๖.
อตฺตโน โกฏฺฐาสโต คพฺภํ ผาเลตฺวา ขีรํ นีหริตฺวา สปฺปิผาณิเตหิ โยเชตฺวา
อทาสิ, ปุถุกกาเล ปุถุกคฺคํ ๑- กาเรตฺวา อทาสิ, ลายนกาเล ลายนคฺคํ ๒- เวณิกรเณ
เวณิคฺคํ กลาปาทีสุ กลาปคฺคํ ขลคฺคํ ภณฺฑคฺคํ โกฏฺฐคฺคนฺติ เอวํ เอกสสฺเส
นว วาเร อคฺคทานํ อทาสิ. กนิฏฺโฐ ปนสฺส อุทฺธริตฺวา อทาสิ, เตสุ เชฏฺโฐ
อญฺญาโกณฺฑญฺญตฺเถโร ชาโต, กนิฏฺโฐ สุภทฺทปริพฺพาชโก. อิติ เอกสฺมึ สสฺเส
นวนฺนํ อคฺคทานานํ ทินฺนตฺตา ฐเปตฺวา เถรํ อญฺเญ ปฐมํ ธมฺมํ สจฺฉิกาตุํ
สมตฺถา นาม นตฺถิ. "พหุการา โข อิเม ปญฺจวคฺคิยา"ติ อิทํ ปน
อุปการานุสฺสรณมตฺตเกเนว วุตฺตํ.
    อิสิปตเน มิคทาเยติ ตสฺมึ กิร ปเทเส อนุปฺปนฺเน พุทฺเธ ปจฺเจกพุทฺธา
คนฺธมาทนปพฺพเต สตฺตาหํ นิโรธสมาปตฺติยา วีตินาเมตฺวา นิโรธา วุฏฺฐาย
นาคลตาทนฺตกฏฺฐํ ขาทิตฺวา อโนตตฺตทเห มุขํ โธวิตฺวา ปตฺตจีวรํ อาทาย
อากาเสน อาคนฺตฺวา นิปตนฺติ. ตตฺถ จีวรํ ปารุปิตฺวา นคเร ปิณฺฑาย จริตฺวา
กตภตฺตกิจฺจา คมนกาเลปิ ตโตเยว อุปฺปติตฺวา คจฺฉนฺติ. อิติ อิสโย เอตฺถ
นิปตนฺติ อุปฺปตนฺติ จาติ ตํ ฐานํ อิสิปตนนฺติ สงฺขํ คตํ. มิคานํ ปน อภยตฺถาย
ทินฺนตฺตา มิคทาโยติ วุจฺจติ. เตน วุตฺตํ "อิสิปตเน มิคทาเย"ติ.
    [๒๘๕] อนฺตรา จ คยํ อนฺตรา จ โพธินฺติ คยาย จ โพธิสฺส จ
วิวเร ติคาวุตนฺตเร ฐาเน. โพธิมณฺฑโต หิ คยา ตีณิ คาวุตานิ. พาราณสี
อฏฺฐารสโยชนานิ. อุปโก โพธิมณฺฑสฺส จ คยาย จ อนฺตเร ภควนฺตํ อทฺทส.
อนฺตราสทฺเทน ปน ยุตฺตตฺตา อุปโยควจนํ กตํ. อีทิเสสุ ปน ๓- ฐาเนสุ
อกฺขรจินฺตกา "อนฺตรา คามญฺจ นทิญฺจ ยาตี"ติ เอวํ เอกเมว อนฺตราสทฺทํ
ปยุชฺชนฺติ, โส ทุติยปเทนปิ โยเชตพฺโพ โหติ, อโยชิยมาเน อุปโยควจนํ  น
ปาปุณาติ. อิธ ปน โยเชตฺวา เอว วุตฺโตติ. อทฺธานมคฺคปฏิปนฺนนฺติ อทฺธานสงฺขาตํ
มคฺคํ ปฏิปนฺนํ, ทีฆมคฺคปฏิปนฺนนฺติ อตฺโถ. อทฺธานมคฺคคมนสมยสฺส หิ วิภงฺเค
"อฑฺฒโยชนํ คจฺฉิสฺสามีติ ภุญฺชิตพฺพนฺ"ติอาทิวจนโต ๔- อฑฺฒโยชนํปิ อทฺธานมคฺโค
โหติ. โพธิมณฺฑโต ปน คยา ติคาวุตํ.
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม. ปุถุกํ     ๒ ฉ.ม. ลายเน ลายนคฺคํ, สี. ทายเน ทายนคฺคํ  ๓ ฉ.ม. จ
@๔ วินย. มหาวิ. ๒/๒๑๘/๒๑๙ คณโภชนสิกฺขาปท
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๙๗.
    สพฺพาภิภูติ สพฺพํ เตภูมิกธมฺมํ อภิภวิตฺวา ฐิโต. สพฺพวิทูติ สพฺพํ
จตุภูมิกธมฺมํ อเวทึ อญฺญาสึ. สพฺเพสุ ธมฺเมสุ อนูปลิตฺโตติ สพฺเพสุ
เตภูมิกธมฺเมสุ กิเลสเลปเนน อนุปลิตฺโต. สพฺพญฺชโหติ สพฺพํ เตภูมิกธมฺมํ ชหิตฺวา
ฐิโต. ตณฺหกฺขเย วิมุตฺโตติ ตณฺหกฺขเย นิพฺพาเน อารมฺมณโต วิมุตฺโต. สยํ
อภิญฺญายาติ สพฺพจตุภูมิกธมฺมํ อตฺตนาว ชานิตฺวา. กมุทฺทิเสยฺยนฺติ กํ อญฺญํ
"อยํ เม อาจริโย"ติ อุทฺทิเสยฺยํ.
    น เม อาจริโย อตฺถีติ โลกุตฺตรธมฺเม มยฺหํ อาจริโย นาม นตฺถิ.
นตฺถิ เม ปฏิปุคฺคโลติ มยฺหํ ปฏิภาโค ปุคฺคโล นาม นตฺถิ. สมฺมาสมฺพุทฺโธติ สมฺมา
เหตุนา ๑- นเยน จตฺตาริ สจฺจานิ สยํ พุทฺโธ. สีติภูโตติ สพฺพกิเลสคฺคินิพฺพาปเนน
สีติภูโต. กิเลสานํเยว นิพฺพุตตฺตา นิพฺพุโต. กาสินํ ปุรนฺติ กาสิรฏฺเฐ นครํ.
อาหญฺฉํ อมตทุนฺทุภินฺติ ธมฺมจกฺกปฏิลาภาย อมตเภรึ ปหริสฺสามีติ คจฺฉามิ.
อรหสิ อนนฺตชิโนติ อนนฺตชิโนสิ ภวิตุํ ยุตฺโต. หุเวยฺยาวุโสติ ๒- อาวุโส เอวํปิ
นาม ภเวยฺย. ปกฺกามีติ วงฺกหารชนปทํ นาม อคมาสิ.
    ตตฺเถกํ มิคลุทฺทกคามกํ นิสฺสาย วาสํ กปฺเปสิ. เชฏฺฐกลุทฺทโก ตํ
อุปฏฺฐาสิ. ตสฺมึ จ ชนปเท จณฺฑา มจฺฉิกา โหนฺติ. อถ นํ เอกาย จาฏิยา
วสาเปสุํ, มิคลุทฺทโก ทูเร มิควํ คจฺฉนฺโต "อมฺหากํ อรหนฺเต มา ปมชฺชี"ติ นาวํ ๓-
นาม ธีตรํ อาณาเปตฺวา อคมาสิ สทฺธึ ปุตฺตภาติเกหิ. สา จสฺส ธีตา ทสฺสนียา
โหติ โกฏฺฐาสสมฺปนฺนา. ทุติยทิวเส อุปโก ฆรํ อาคโต ตํ ทาริกํ สพฺพํ
อุปจารํ กตฺวา ปริวิสิตุํ อุปคตํ ทิสฺวา  ราเคน อภิภูโต ภุญฺชิตุํปิ อสกฺโกนฺโต
ภาชเนน ภตฺตํ อาทาย วสนฏฺฐานํ คนฺตฺวา ภตฺตํ เอกมนฺเต นิกฺขิปิตฺวา สเจ
นาวํ ลภามิ, ชีวามิ, โน เจ, มรามีติ นิราหาโร สยิ. สตฺตเม ทิวเส มาควิโก
อาคนฺตฺวา ธีตรํ อุปกสฺส ปวุตฺตึ ปุจฺฉิ. สา "เอกทิวสเมว อาคนฺตฺวา ปุน
นาคตปุพฺโพ"ติ อาห. มาควิโก อาคตเวเสเนว นํ อุปสงฺกมิตฺวา ปุจฺฉิสฺสามีติ
ตํขณํเยว คนฺตฺวา "กึ ภนฺเต อผาสุกนฺ"ติ ปาเท ปรามสนฺโต ปุจฺฉิ. อุปโก
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม. สเหตุนา    ๒ ฉ.ม. หุเปยฺยปาวุโสติ     ๓ ฉ.ม. ฉาวํ. เอวมุปริปิ
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๙๘.
นิตฺถุนนฺโต ปริวตฺตติเยว. โส "วทถ ภนฺเต, ยํ มยา สกฺกา กาตุํ, ตํ สพฺพํ
กริสฺสามี"ติ อาห. อุปโก "สเจ นาวํ ลภามิ, ชีวามิ, โน เจ, อิเธว มรณํ
เสยฺโย"ติ อาห. ชานาสิ ปน ภนฺเต กิญฺจิ สิปฺปนฺติ. น ชานามีติ. น ภนฺเต
กิญฺจิ สิปฺปํ อชานนฺเตน สกฺกา ฆราวาสํ อธิฏฺฐาตุนฺติ.
    โส อาห "นาหํ กิญฺจิ สิปฺปํ ชานามิ, อปิจ ตุมฺหากํ มํสหารโก ภวิสฺสามิ,
มํสญฺจ วิกฺกีณิสฺสามี"ติ. มาควิโก "อมฺหากํปิ เอตเทว รุจฺจตี"ติ อุตฺตรสาฏกํ
ทตฺวา ฆรํ อาเนตฺวา ธีตรํ อทาสิ. เตสํ สํวาสมนฺวาย ปุตฺโต วิชายิ. สุภทฺโทติสฺส
นามํ อกํสุ. นาวา ๑- ตสฺส โรทนกาเล "มํสหารกสฺส ปุตฺต, มิคลุทฺทกสฺส ปุตฺต
มา โรที"ติอาทีนิ วทมานา ปุตฺตโตสนคีเตน อุปกํ อุปฺปณฺเฑสิ. ภทฺเท ตฺวํ มํ
อนาโถติ มญฺญสิ. อตฺถิ เม อนนฺตชิโน นาม สหาโย. ตสฺสาหํ สนฺติกํ ๒-
คมิสฺสามีติ อาห. นาวา เอวมยํ อฏฺฏิยตีติ ญตฺวา ปุนปฺปุนํ กเถติ. โส เอกทิวสํ
อนาโรเจตฺวาว มชฺฌิมเทสาภิมุโข ปกฺกามิ.
    ภควา จ เตน สมเยน สาวตฺถิยํ วิหรติ เชตวเน มหาวิหาเร. อถโข
ภควา ปฏิกจฺเจว ภิกฺขู อาณาเปสิ "โย ภิกฺขเว  `อนนฺตชิโน'ติ ปุจฺฉมาโน
อาคจฺฉติ, ตสฺส มํ ทสฺเสยฺยาถา"ติ. อุปโกปิ โข "กุหึ อนนฺตชิโน ว สตี"ติ
ปุจฺฉนฺโต อนุปุพฺเพน สาวตฺถึ อาคนฺตฺวา วิหารมฺเฌ ฐตฺวา กุหึ อนนฺตชิโนติ
ปุจฺฉิ. ตํ ภิกฺขู ภควโต สนฺติกํ อานยึสุ. ๓- โส ภควนฺตํ ทิสฺวา "สญฺชานาถ
มํ ภควา"ติ อาห. อามอุปก สญฺชานามิ, กุหึ ปน ตฺวํ วสิตฺถาติ. วงฺกหารชนปเท
ภนฺเตติ. อุปก มหลฺลโกสิ ชาโต ปพฺพชิตุํ สกฺขิสฺสสีติ. ปพฺพชิสฺสามิ ภนฺเตติ.
ภควา ปพฺพาเชตฺวา ตสฺส กมฺมฏฺฐานํ อทาสิ. โส กมฺมฏฺฐาเน กมฺมํ กโรนฺโต
อนาคามิผเล ปติฏฺฐาย กาลํ กตฺวา อวิเหสุ นิพฺพตฺโต. นิพฺพตฺตกฺขเณเยว
อรหตฺตํ  ปาปุณีติ. อวิเหสุ นิพฺพตฺตมตฺตา หิ สตฺต ชนา อรหตฺตํ ปาปุณึสุ,
เตสํ โส อญฺญตโร.
@เชิงอรรถ: ๑ ขุ. เถรี. ๒๖/๒๙๓/๔๖๘ วีสตินิปาต, ปาลิ. จาปา ๒ ฉ.ม. สนฺติเก ๓ ฉ.ม. นยึสุ
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๙๙.
    วุตฺตเญฺหตํ:-
               "อวิหํ อุปปนฺนาเส      วิมุตฺตา สตฺต ภิกฺขโว
                ราคโทสปริกฺขีณา      ติณฺณา โลเก วิสตฺติกํ.
                อุปโก ปลคณฺโฑ ๑- จ  ปุกฺกุสาติ จ เต ตโย
                ภทฺทิโย ขณฺฑเทโว จ   พาหุทตฺติ ๒- จ ปิงฺคิโย
                เต หิตฺวา มานุสํ เทหํ  ทิพฺพโยคํ อุปชฺฌคุนฺ"ติ. ๓-
      [๒๘๖] สณฺฐเปสุนฺติ กติกํ อกํสุ. พาหุลฺลิโกติ จีวรพาหุลฺลาทีนํ
อตฺถาย ปฏิปนฺโน. ปธานวิพฺภนฺโตติ ปธานโต วิพฺภนฺโต ภฏฺโฐ ปริหีโน.
อาวตฺโต พาหุลฺลายาติ จีวราทีนํ พหุลภาวตฺถาย อาวตฺโต. อปิจ โข อาสนํ
ฐเปตพฺพนฺติ อปิจ โข ปนสฺส อุจฺจกุเล นิพฺพตฺตสฺส อาสนมตฺตํ ฐเปตพฺพนฺติ
วทึสุ. นาสกฺขึสูติ พุทฺธานุภาเวน พุทฺธเตเชน อภิภูตา อตฺตโน กติกาย ฐาตุํ
นาสกฺขึสุ. นาเมน จ อาวุโสวาเทน จ สมุทาจรนฺตีติ โคตมาติ  อาวุโสติ จ วทนฺติ,
อาวุโส โคตม มยํ อุรุเวลาย ปธานกาเล ตุยฺหํ ปตฺตจีวรํ คเหตฺวา วิจริมฺหา,
มุโขทกทนฺตกฏฺฐํ อทมฺหา, วุตฺถปริเวณํ สมฺมชฺชิมฺหา, ปจฺฉา โก เต วตฺตปฏิปตฺตึ
อกาสิ, กจฺจิ อเมฺหสุ ปกฺกนฺเตสุ ๔- น จินฺตยิตฺถาติ เอวรูปึ กถํ กเถนฺตีติ
อตฺโถ. อิริยายาติ ทุกฺกรอิริยาย. ปฏิปทายาติ ทุกฺกรปฏิปตฺติยา. ทุกฺกรการิกายาติ
ปสตอฑฺฒปสตมุคฺคยูสาทิอาหารกรณาทินา ทุกฺกรกรเณน. อภิชานาถ เม โนติ
อภิชานาถ นุ มม. เอวรูปํ ปภาวิตเมตนฺติ เอตํ เอวรูปํ วากฺยเภทนฺติ อตฺโถ.
อปิ นุ อหํ อุรุเวลาย ปธาเน ตุมฺหากํ สงฺคหนตฺถํ อนุคฺคหนตฺถํ รตฺตึ วา
ทิวา วา อาคนฺตฺวา "อาวุโส มา วิตกฺกยิตฺถ, มยฺหํ โอภาโส วา นิมิตฺตํ วา
ปญฺญายตี"ติ เอวรูปํ กญฺจิ วจนเภทํ อกาสินฺติ อธิปฺปาโย. เต เอกปเทเนว
สตึ ลภิตฺวา อุปฺปนฺนคารวา "หนฺท อทฺธา เอส พุทฺโธ ชาโต"ติ สทฺทหิตฺวา
โน เหตํ ภนฺเตติ อาหํสุ. อสกฺขึ โข อหํ ภิกฺขเว ปญฺจวคฺคิเย ภิกฺขู สญฺญาเปตุนฺติ
อหํ ภิกฺขเว ปญฺจวคฺคิเย ภิกฺขู พุทฺโธ อหนฺติ ชานาเปตุํ อสกฺขึ. ตทา ปน
@เชิงอรรถ: ๑ สี. ผลคณฺโฑ    ๒ ฉ.ม. พหุรคฺคิ   ๓ สํ. สคา. ๑๕/๑๐๕/๗๑ ฆฏิการสุตฺต
@๔ สี. อปกฺกนฺเตสุ
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๑๐๐.
ภควา อุโปสถทิวเสเยว อาคจฺฉิ. อตฺตโน พุทฺธภาวํ ชานาเปตฺวา โกณฺฑญฺญตฺเถรํ
กายสกฺขึ กตฺวา ธมฺมจกฺกปฺปวตฺตนสุตฺตํ กเถสิ. สุตฺตปริโยสาเน เถโร อฏฺฐารสหิ
พฺรหฺมโกฏีหิ สทฺธึ โสตาปตฺติผเล ปติฏฺฐาสิ. สุริเย ธรมาเนเยว เทสนา
นิฏฺฐาสิ. ภควา ตตฺเถว วสฺสํ อุปคจฺฉิ.
    เทฺวปิ สุทํ ภิกฺขเว ภิกฺขู โอวทามีติอาทิ ปาฏิปททิวสโต ปฏฺฐาย
ปิณฺฑปาตตฺถายปิ คามํ อปวิสนทีปนตฺถํ วุตฺตํ. เตสํ หิ ภิกฺขูนํ กมฺมฏฺฐาเนสุ
อุปฺปนฺนมลวิโสธนตฺถํ ภควา อนฺโตวิหาเรเยว อโหสิ. อุปฺปนฺเน อุปฺปนฺเน
กมฺมฏฺฐานมเล เตปิ ภิกฺขู ภควโต สนฺติกํ คนฺตฺวา ปุจฺฉนฺติ. ภควาปิ เตสํ
นิสินฺนฏฺฐานํ คนฺตฺวา มลํ วิโนเทติ. อถ เนสํ ภควตา เอวํ นีหฏภตฺเตน
โอวทิยมานานํ วปฺปตฺเถโร ปาฏิปททิวเส โสตาปนฺโน อโหสิ. ภทฺทิยตฺเถโร
ทุติยาย, มหานามตฺเถโร ตติยาย, อสฺสชิตฺเถโร  จตุตฺถิยํ. ปกฺขสฺส ปน ปญฺจมิยํ
สพฺเพว เต เอกโต สนฺนิปาเตตฺวา อนตฺตลกฺขณสุตฺตํ กเถสิ, สุตฺตปริโยสาเน
สพฺเพปิ อรหตฺตผเล ปติฏฺฐหึสุ. เตนาห "อถโข ภิกฺขเว ปญฺจวคฺคิยา ภิกฺขู
มยา เอวํ โอวทิยมานา ฯเปฯ อนุตฺตรํ โยคกฺเขมํ นิพฺพานํ อชฺฌคมํสุ ฯเปฯ
นตฺถิทานิ ปุนพฺภโว"ติ. เอตฺตกํ กถามคฺคํ ภควา ยํ ปุพฺเพ อวจ "ตุเมฺหปิ
มมํ เจว ปญฺจวคฺคิยานญฺจ มคฺคํ อารุฬฺหา, อริยปริเยสนา ตุมฺหากํ ปริเยสนา"ติ.
อิมํ เอกเมว อนุสนฺธึ ทสฺเสนฺโต อาหริ.
    [๒๘๗] อิทานิ ยสฺมา น อคาริยานํเยว ปญฺจกามคุณปริเยสนา โหติ,
อนคาริยานํปิ จตฺตาโร ปจฺจเย อปจฺจเวกฺขิตฺวา ปริภุญฺชนฺตานํ ปญฺจกามคุณวเสน
อนริยปริเยสนา โหติ, ตสฺมา ตํ ทสฺเสตุํ ปญฺจิเม ภิกฺขเว กามคุณาติอาทิมาห.
ตตฺถ นวรตฺเตสุ ปตฺตจีวราทีสุ จกฺขุวิญฺเญยฺยา รูปาติอาทโย จตฺตาโร
กามคุณา ลพฺภนฺติ. รโส ปเนตฺถ ปริโภครโส โหติ. มนุญฺเญ ปิณฺฑปาเต
เภสชฺเช จ ปญฺจปิ ลพฺภนฺติ. เสนาสนมฺปิ จีวเร วิย จตฺตาโร. รโส ปน
เอตฺถาปิ ปริโภครโสว. เย หิ เกจิ ภิกฺขเวติ กสฺมา อารภิ? เอวํ ปญฺจกามคุเณ
ทสฺเสตฺวา อิทานิ เย เอวํ วเทยฺยุํ "ปพฺพชิตกาลโต ปฏฺฐาย อนริยปริเยสนา
นาม กุโต, อริยปริเยสนาว ปพฺพชิตานนฺ"ติ, เตสํ ปฏิเสธนตฺถาย "ปพฺพชิตานํปิ
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๑๐๑.
จตูสุ ปจฺจเยสุ อปจฺจเวกฺขณปริโภโค อนริยปริเยสนา เอวา"ติ ทสฺเสตุํ อิมํ
เทสนํ อารภิ. ตตฺถ คธิตาติ ตณฺหาเคเธน คธิตา. มุจฺฉิตาติ ตณฺหามุจฺฉาย
มุจฺฉิตา. อชฺโฌปนฺนาติ ตณฺหาย อชฺโฌคาฬฺหา. อนาทีนวทสฺสาวิโนติ อาทีนวํ
อปสฺสนฺตา. อนิสฺสรณปฺปญฺญาติ นิสฺสรณํ วุจฺจติ ปจฺจเวกฺขณญาณํ. เต เตน
วิรหิตา.
    อิทานิ ตสฺส อตฺถสฺส สาธกํ อุปมํ ทสฺเสนฺโต เสยฺยถาปิ ภิกฺขเวติอาทิมาห.
ตตฺเรวํ โอปมฺมสํสนฺทนํ เวทิตพฺพํ:- อารญฺญกมิโค วิย หิ สมณพฺราหฺมณา,
ลุทฺทเกน อรญฺเญ ฐปิตปาโส วิย จตฺตาโร ปจฺจยา, ตสฺส ลุทฺทกสฺส ปาสราสึ
อชฺโฌตฺถริตฺวา สยนกาโล วิย เตสํ จตฺตาโร ปจฺจเย อปจฺจเวกฺขิตฺวา ปริโภคกาโล,
ลุทฺทเก อาคจฺฉนฺเต มิคสฺส เยน กามํ อคมนกาโล วิย สมณพฺราหฺมณานํ
มารสฺส ยถากามกรณียกาโล มารวสํ อุปคตภาโวติ อตฺโถ. มิคสฺส ปน อพนฺธสฺส
ปาสราสึ อธิสยิตกาโล วิย สมณพฺราหฺมณานํ จตูสุ ปจฺจเยสุ ปจฺจเวกฺขณปริโภโค,
ลุทฺทเก อาคจฺฉนฺเต มิคสฺส เยน กามํ คมนํ วิย สมณพฺราหฺมณานํ มารวสํ
อนุปคมนํ เวทิตพฺพํ. วิสฺสฏฺโฐติ นิพฺภโย นิราสงฺโก. เสสํ สพฺพตฺถ
อุตฺตานตฺถเมวาติ.
                    ปปญฺจสูทนิยา มชฺฌิมนิกายฏฺฐกถาย
                      ปาสราสิสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตา.
                    อริยปริเยสนาติปิ เอตสฺเสว นามํ.
                         --------------

             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๘ หน้า ๙๔-๑๐๑.
http://84000.org/tipitaka/pitaka_item/read_th.php?B=8&A=2398&modeTY=2&pagebreak=1
             The Pali Atthakatha in Roman :-
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=8&A=2398&modeTY=2&pagebreak=1
             อ่านอรรถกถาแปลไทย :-
http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=12&i=312
             เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :-
http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=12&A=5384
             พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :-
http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=12&A=6328
             The Pali Tipitaka in Roman Character :-
http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=12&A=6328
             สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๑๒
http://84000.org/tipitaka/read/?index_12