ขอนอบน้อมแด่
พระผู้มีพระภาคอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้า
                      พระองค์นั้น
บทนำ พระวินัยปิฎก พระสุตตันตปิฎก พระอภิธรรมปิฎก ค้นพระไตรปิฎก ชาดก หนังสือธรรมะ
อ่านหน้า[ต่าง] แรกอ่านหน้า[ต่าง] ที่แล้วไม่แสดงหมายเลขหน้า
ในกรณี :- 
   บรรทัดแรกของแต่ละหน้าอ่านหน้า[ต่าง] ถัดไปอ่านหน้า[ต่าง] สุดท้าย คลิกเพื่อเปลี่ยน ฐญ เป็นแบบดั้งเดิม  
อรรถกถาเล่มที่ ๘ ภาษาบาลีอักษรไทย ม.อ. (ปปญฺจ.๒)

                       ๒. อลคทฺทูปมสุตฺตวณฺณนา
    [๒๓๔] เอวมฺเม สุตนฺติ อลคทฺทูปมสุตฺตํ. ตตฺถ คทฺเธ พาธยึสูติ
คทฺธพาธิโน, คทฺธพาธิโน ปุพฺพปุริสา อสฺสาติ คทฺธพาธิปุพฺโพ, ตสฺส
คทฺธพาธิปุพฺพสฺส, คิชฺฌฆาตกกุลปฺปสุตสฺสาติ อตฺโถ. สคฺคโมกฺขานํ อนฺตรายํ
กโรนฺตีติ อนฺตรายิกา. เต กมฺมกิเลสวิปากอริยูปวาทอาณาวีติกฺกมวเสน ปญฺจวิธา.
ตตฺถ ปญฺจานนฺตริยกมฺมานิ กมฺมนฺตรายิกา นาม. ตถา ภิกฺขุนีทูสกกมฺมํ, ตํ
ปน โมกฺขสฺเสว อนฺตรายํ กโรติ, น สคฺคสฺส. นิยตมิจฺฉาทิฏฺฐิธมฺมา
กิเลสนฺตรายิกา นาม. ปณฺฑกติรจฺฉานคตอุภโตพฺยญฺชนกานํ ปฏิสนฺธิธมฺมา
วิปากนฺตรายิกา นาม. อริยูปวาทธมฺมา อุปวาทนฺตรายิกา นาม, เต ปน ยาว
อริเย น ขมาเปนฺติ, ตาวเทว, น ตโต ปรํ. สญฺจิจฺจ วีติกฺกนฺตา สตฺตอาปตฺติกฺขนฺธา
อาณาวีติกฺกมนฺตรายิกา นาม, เตปิ ยาว ภิกฺขุภาวํ วา ปฏิชานาติ
น วุฏฺฐาติ วา เทเสติ วา, ตาวเทว, น ตโต ปรํ.
    ตตฺรายํ ภิกฺขุ พหุสฺสุโต ธมฺมกถิโก เสสนฺตรายิเก ชานาติ, วินเย
ปน อโกวิทตฺตา ปณฺณตฺติวีติกฺกมนฺตรายิเก น ชานาติ, ตสฺมา รโหคโต เอวํ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๐.

จินฺเตสิ:- อิเม อาคาริกา ปญฺจ กามคุเณ ปริภุญฺชนฺตา โสตาปนฺนาปิ สกทาคามิโนปิ อนาคามิโนปิ โหนฺติ, ๑- ภิกฺขูปิ มนาปิกานิ จ ๒- จกฺขุวิญฺเญยฺยานิ รูปานิ ปสฺสนฺติ ฯเปฯ กายวิญฺเญยฺเย โผฏฺฐพฺเพ ผุสนฺติ, มุทุกานิ อตฺถรณปาปุรณานิ ๓- ปริภุญฺชนฺติ, เอตํ สพฺพํ วฏฺฏติ. กสฺมา อิตฺถีนํเยว รูปสทฺทคนฺธรสโผฏฺฐพฺพา น วฏฺฏนฺติ, เอเตปิ วฏฺฏนฺตีติ. เอวํ รเสน รสํ สํสนฺเทตฺวา สจฺฉนฺทราคปริโภคญฺจ นิจฺฉนฺทราคปริโภคญฺจ เอกํ กตฺวา ถูลวาเกหิ สทฺธึ อติสุขุมสุตฺตํ ฆเฏนฺโต วิย, ๔- สาสเปน สทฺธึ สิเนรุํ อุปสํหรนฺโต วิย, ปาปกํ ทิฏฺฐิคตํ อุปฺปาเทตฺวา "กึ ภควตา มหาสมุทฺทํ พนฺธนฺเตน วิย มหตา อุสฺสาเหน ปฐมปาราชิกํ ปญฺญตฺตํ, นตฺถิ เอตฺถ โทโส"ติ สพฺพญฺญุตญาเณน สทฺธึ ปฏิวิรุชฺฌนฺโต เวสารชฺชญาณํ ปฏิพาหนฺโต อริยมคฺเค ขาณุกณฺฏกาทีนิ ปกฺขิปนฺโต เมถุนธมฺเม โทโส นตฺถีติ ชินสฺส อาณาจกฺเก ปหารํ อทาสิ. เตนาห "ตถาหํ ภควตา ธมฺมํ เทสิตํ อาชานามี"ติอาทิ. เอวํ พฺยา โขติ เอวํ วิย โข. สมนุยุญฺชนฺตีติอาทีสุ กึลทฺธิโก ตฺวํ, ลทฺธึ วเทหีติ ปุจฺฉมานา สมนุยุญฺชนฺติ นาม. ทิฏฺฐึ ปฏฺฐเปนฺตา ๕- สมนุคฺคาหนฺติ นาม. เกน การเณน เอวํ วเทสีติ การณํ ปุจฺฉนฺตา สมนุภาสนฺติ นาม. ๖- อฏฺฐิกงฺกลูปมาติอาทีสุ อฏฺฐิกงฺกลูปมา อปฺปสฺสาทฏฺเฐน. มํสเปสูปมา พหุสาธารณฏฺเฐน. ติณุกฺกูปมา อนุทหนฏฺเฐน. องฺคารกาสูปมา มหาภิตาปนฏฺเฐน. สุปินกูปมา อิตรปจฺจุปฏฺฐานฏฺเฐน. ยาจิตกูปมา ตาวกาลิกฏฺเฐน. วิสรุกฺขผลูปมา สพฺพงฺคปจฺจงฺคปลิภญฺชนฏฺเฐน. ๖- อสิสูนูปมาติ อธิฉินฺทนฏฺเฐน. ๗- สตฺติสูลูปมาติ วินิวิชฺฌนฏฺเฐน. สปฺปสิรูปมา สาสงฺกสปฺปฏิภยฏฺเฐน. ๘- ถามสาติ ทิฏฺฐิถาเมน. ปรามาสาติ ทิฏฺฐิปรามาเสน. อภินิวิสฺส โวหรตีติ อธิฏฺฐหิตฺวา โวหรติ ทีเปติ วา. @เชิงอรรถ: สกทาคามิโนปีโหนฺติ ฉ.ม. อยํ สทฺโท น ทิสฺสติ @ ฉ.ม....ปาวุรณาทีนิ ฉ.ม. อุปเนนฺโต วิย ฉ.ม. ปติฏฺฐาเปนฺตา @๖-๖ ม.ม. ๑๓/๔๒-๘/๒๙-๓๑ โปตลิยสุตฺต ฉ.ม. อธิกุฏฺฏนฏฺเฐน, @ม.มู. ๑๒/๓๕๑/๒๑๔ วมฺมิกสุตฺต ขุ. มหา.๒๙/๑๒/๗ กามสุตฺตนิทฺเทส(สฺยา)

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๑.

[๒๓๕] ยโต โข เต ภิกฺขูติ ยทา เต ภิกฺขู. เอวํ พฺยา โข อหํ ภนฺเต ภควตาติ อิทํ เอส อตฺตโน อชฺฌาสเยน นตฺถีติ วตฺตุกาโมปิ ภควโต อานุภาเวน สมฺปฏิจฺฉติ, พุทฺธานํ กิร สมฺมุขา เทฺว กถา กเถตุํ สมตฺโถ นาม นตฺถิ. [๒๓๖] กสฺส โข นาม ตฺวํ โมฆปุริสาติ ตฺวํ โมฆปุริส กสฺส ขตฺติยสฺส วา พฺราหฺมณสฺส วา เวสฺสสฺส วา สุทฺทสฺส วา คหฏฺฐสฺส วา ปพฺพชิตสฺส วา เทวสฺส วา มนุสฺสสฺส วา มยา เอวํ ธมฺมํ เทสิตํ อาชานาสิ. อถ โข ภควา ภิกฺขู อามนฺเตสีติ อยํ ปาฏิเยกฺโก อนุสนฺธิ. อริฏฺโฐ กิร จินฺเตสิ "ภควา มํ โมฆปุริโสติ วเทติ, น โข ปน โมฆปุริโสติ วุตฺตมตฺตเกน มคฺคผลานํ อุปนิสฺสโย น โหติ. อุปเสนํปิ หิ วงฺคนฺตปุตฺตํ อติลหุํ โข ตฺวํ โมฆปุริส พาหุลฺลาย อาวตฺโต'ติ ๑- ภควา โมฆปุริสวาเทน โอวทิ, เถโร อปรภาเค ฆเฏนฺโต วายมนฺโต ฉ อภิญฺญา สจฺฉากาสิ. อหํปิ ตถารูปํ วิริยํ ปคฺคณฺหิตฺวา มคฺคผลานิ นิพฺพตฺเตสฺสามี"ติ. อถสฺส ภควา พนฺธนา มุตฺตสฺส ๒- ปณฺฑุปลาสสฺส วิย อวิรุฬฺหิภาวํ ทสฺเสนฺโต อิมํ เทสนํ อารภิ. อุสฺมีกโตปีติ ภิกฺขเว ตุเมฺห กินฺติ มญฺญถ, อยํ อริฏฺโฐ เอวํลทฺธิโก สพฺพญฺญุตญาเณน ปฏิวิรุชฺฌิตฺวา เวสารชฺชญาณํ ปฏิพาเหตฺวา ตถาคตสฺส อาณาจกฺเก ปหารํ ททมาโน อปิ นุ อิมสฺมึ ธมฺมวินเย อุสฺมีกโตปิ. ยถา นิพฺพุเตปิ มหนฺเต อคฺคิกฺขนฺเธ ขชฺชุปนกมตฺตาปิ อคฺคิปปฏิกา โหติเยว, ยํ นิสฺสาย ปุน มหาอคฺคิกฺขนฺโธ ภเวยฺย, กึ นุโข เอวํ อิมสฺส อปฺปมตฺติกาปิ ญาณุสฺมา อตฺถิ, ยํ นิสฺสาย วายมนฺโต มคฺคผลานิ นิพฺพตฺเตยฺยาติ. โน เหตํ ภนฺเตติ ภนฺเต เอวํลทฺธิกสฺส กุโต เอวรูปา ญาณุสฺมาติ มคฺคผลานํ ปจฺจยสมตฺถาย ญาณุสฺมาย อุสฺมีกตภาวํ ปฏิกฺขิปนฺตา วทนฺติ. มงฺกุภูโตติ นิตฺเตชภูโต. ปตฺตกฺขนฺโธติ ปติตกฺขนฺโธ. อปฺปฏิภาโณติ กิญฺจิ ปฏิภาณํ อปสฺสนฺโต ฉินฺนปฏิภาโณ ๓- เอวรูปมฺปิ นาม นิยฺยานิกสาสนํ ลภิตฺวา อวิรุฬฺหิธมฺโม กิรมฺหิ สมุคฺฆาติตปจฺจโย ชาโตติ อตฺตโน อภพฺพตํ ปจฺจเวกฺขนฺโต ปาทงฺคุฏฺฐเกน ภูมึ ขณมาโน นิสีทิ. @เชิงอรรถ: วินย. มหา. ๔๗/๗๕/๗๖ มหาขนฺธก ฉ.ม. ปวุตฺตสฺส ฉ.ม. ภินฺนปฏิภาโน

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๒.

ปญฺญายิสฺสสิ โขติ อยมฺปิ ปาฏิเยกฺโก อนุสนฺธิ. อริฏฺโฐ กิร จินฺเตสิ "ภควา มยฺหํ มคฺคผลานํ อุปนิสฺสโย ปจฺฉินฺโนติ วทติ, น โข ปน พุทฺธา สอุปนิสฺสยานํเยว ธมฺมํ เทเสนฺติ, อนุปนิสฺสยานํปิ เทเสนฺติ, อหํ สตฺถุ สนฺติกา สุคโตวาทํ ลภิตฺวา อตฺตโน สมฺปตฺตูปคํ กุสลํ กริสฺสามี"ติ. อถ ภควา โอวาทํ ๑- ปฏิปสฺสมฺเภนฺโต "ปญฺญายิสฺสสี"ติอาทิมาห. ตสฺสตฺโถ, ตฺวํเยว โข โมฆปุริส อิมินา ปาปเกน ทิฏฺฐิคเตน นิรยาทีสุ ปญฺญายิสฺสสิ, มม สนฺติกา ตุยฺหํ สุคโตวาโท นาม นตฺถิ, น เม ตยา อตฺโถ, อิธาหํ ภิกฺขู ปฏิปุจฺฉิสฺสามีติ. [๒๓๗] อถโข ภควาติ อยมฺปิ ปาฏิเยกฺโก อนุสนฺธิ. อิมสฺมึ หิ ฐาเน ภควา ปริสํ โสเธติ, อริฏฺฐํ คณโต นิสฺสาเรติ. สเจ หิ ปริสคตานํ กสฺสจิ เอวํ ภเวยฺย "อยํ อริฏฺโฐ ภควตา อกถิตํ กเถตุํ กึ สกฺขิสฺสติ, กจฺจิ นุโข ปริสมชฺเฌ ภควตา กถาย สมารทฺธาย สหสา กถิตนฺ"ติ. เอวํ กถิตํ ปน น อริฏฺโฐเยว สุณาติ, อญฺเญนปิ สุตํ ภวิสฺสติ. อถาปิสฺส สิยา "ยถา สตฺถา อริฏฺฐํ นิคฺคณฺหติ, มํปิ เอวํ นิคฺคเณฺหยฺยาติ สุตฺวาปิ ตุณฺหีภาวํ อาปชฺเชยฺยา"ติ. "ตํ สพฺพํ น กริสฺสนฺตี"ติ มยาปิ น กถิตํ, อญฺเญน สุตํปิ นตฺถีติ "ตุเมฺหปิ เม ภิกฺขเว"ติอาทินา ปริสาย ลทฺธึ โสเธติ. ปริสาย ปน ลทฺธิโสธเนเนว อริฏฺโฐ คณโต ๒- นิสฺสาริโต นาม โหติ. อิทานิ อริฏฺฐสฺส ลทฺธึ ปกาเสนฺโต โส วต ภิกฺขเวติอาทิมาห. ตตฺถ อญฺญตฺเรว กาเมหีติอาทีสุ โย โส ภิกฺขเว ภิกฺขุ "เต ปฏิเสวโต นาลํ อนฺตรายายา"ติ เอวํลทฺธิโก, โส วต กิเลสกาเมหิ เจว กิเลสกามสมฺปยุตฺเตหิ สญฺญาวิตกฺเกหิ จ อญฺญตฺร, เอเต ธมฺเม ปหาย, วินา เอเตหิ ธมฺเมหิ, วตฺถุกาเม ปฏิเสวิสฺสติ, เมถุนสมาจารํ สมาจริสฺสตีติ เนตํ ฐานํ วิชฺชติ, อิทํ การณํ นาม นตฺถิ, อฏฺฐานเมตํ อนวกาโสติ. [๒๓๘] เอวํ ภควา อยํ อริฏฺโฐ ยถา นาม รชโก สุคนฺธานิปิ ทุคฺคนฺธานิปิ ชิณฺณานิปิ นวานิปิ สุทฺธานิปิ อสุทฺธานิปิ วตฺถานิ เอกโต ภณฺฑิกํ กโรติ, เอวเมว ภิกฺขูนํ นิจฺฉนฺทราคปณีตจีวราทิปริโภคญฺจ @เชิงอรรถ: ฉ.ม. อถสฺส ภควา โอวาทํ, ม. ภควา เอตํ โอวาทํ, สี. สตฺถา โอวาทํ ม. ภควตา

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๓.

อนิพทฺธสีลานํ คหฏฺฐานํ อนฺตรายกรํ สจฺฉนฺทราคปริโภคญฺจ นิพทฺธสีลานํ ภิกฺขูนํ อาวรณกรํ สจฺฉนฺทราคปริโภคญฺจ สพฺพํ เอกสทิสํ กโรตีติ อริฏฺฐสฺส ลทฺธึ ปกาเสตฺวา อิทานิ อุคฺคหิตาย ปริยตฺติยา โทสํ ทสฺเสนฺโต อิธ ภิกฺขเว เอกจฺเจติอาทิมาห. ตตฺถ ปริยาปุณนฺตีติ อุคฺคณฺหนฺติ. สุตฺตนฺติอาทีสุ อุภโตวิภงฺคนิทฺเทสขนฺธกปริวารา, สุตฺตนิปาเต มงฺคลสุตฺตรตนสุตฺตนาฬก- สุตฺตตุวฏฺฏกสุตฺตานิ, อญฺญํปิ จ สุตฺตนามกํ ตถาคตวจนํ สุตฺตนฺติ เวทิตพฺพํ. สพฺพํปิ สคาถกํ สุตฺตํ เคยฺยนฺติ เวทิตพฺพํ, วิเสเสน สํยุตฺตเก สกโลปิ สคาถาวคฺโค. สกลํ อภิธมฺมปิฏกํ, นิคฺคาถกํ สุตฺตํ, ยญฺจ อญฺญํปิ อฏฺฐหิ องฺเคหิ อสงฺคหิตํ พุทฺธวจนํ, ตํ เวยฺยากรณนฺติ เวทิตพฺพํ. ธมฺมปทํ, เถรคาถา, เถรีคาถา, สุตฺตนิปาเต โน สุตฺตนามิกา สุทฺธิกคาถา จ คาถาติ เวทิตพฺพา. โสมนสฺสญาณมยิก- คาถาปฏิสํยุตฺตา เทฺวอสีติ สุตฺตนฺตา อุทานนฺติ เวทิตพฺพา. "วุตฺตมิทํ ๑- ภควตา"ติอาทินยปฺปวตฺตา ๒- ทสุตฺตรสตสุตฺตนฺตา อิติวุตฺตกนฺติ เวทิตพฺพา. อปณฺณกชาตกาทีนิ ปณฺณาสาธิกานิ ปญฺจชาตกสตานิ ชาตกนฺติ เวทิตพฺพานิ. "จตฺตาโรเม ภิกฺขเว อจฺฉริยา อพฺภุตธมฺมา อานนฺเท"ติอาทินยปฺปวตฺตา ๓- สพฺเพปิ อจฺฉริยพฺภูตธมฺมปฺปฏิสํยุตฺตา สุตฺตนฺตา อพฺภูตธมฺมนฺติ เวทิตพฺพา. จูฬเวทลฺลมหาเวทลฺลสมฺมาทิฏฺฐิสกฺกปญฺหสงฺขารภาชนียมหาปุณฺณมสุตฺตาทโย สพฺเพปิ เวทญฺจ ตุฏฺฐิญฺจ ลทฺธา ลทฺธา ปุจฺฉิตสุตฺตนฺตา เวทลฺลนฺติ เวทิตพฺพา. อตฺถํ น อุปปริกฺขนฺตีติ สุตฺตตฺถํ ๔- การณตฺถํ น ปสฺสนฺติ ๕- น จ ๖- ปริคฺคณฺหนฺติ. อนุปปริกฺขตนฺติ อนุปปริกฺขนฺตานํ. น นิชฺฌานํ ขมนฺตีติ น อุปฏฺฐหนฺติ น อาปาถํ อาคจฺฉนฺติ, อิมสฺมึ ฐาเน สีลํ สมาธิ วิปสฺสนา มคฺโค ผลํ วฏฺฏํ วิวฏฺฏํ กถิตนฺติ เอวํ ชานิตุํ น สกฺกา โหตีติ ๗- อตฺโถ. เต อุปารมฺภานิสํสา เจวาติ เต ปเรสํ วาเท โทสาโรปนานิสํสา หุตฺวา ปริยาปุณนฺตีติ อตฺโถ. อิติวาทปฺปโมกฺขานิสํสา จาติ เอวํ วาทปโมกฺขานิสํสา, ปเรหิ สกวาเท โทเส อาโรปิเต ตํ โทสํ เอวํ ๘- โมเจสฺสามาติ อิมินาว การเณน ปริยาปุณนฺตีติ @เชิงอรรถ: ฉ.ม. วุตํตเญฺหตํ ขุ. อิติ. ๒๕/๑/๒๓๓ โลภสุตฺต @ องฺ. จตุกฺก. ๒๑/๑๒๙/๑๔๙ อานนฺทอจฺฉริยสุตฺต ฉ.ม. อตฺถตฺถํ @ สี. น ตุลยนฺติ ฉ.ม. จ-สทฺโท น ทิสฺสติ ฉ.ม. โหนฺตีติ @ สี.เอวญฺจ เอวญฺจ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๔.

อตฺโถ. ตญฺจสฺส อตฺถํ นานุโภนฺตีติ ยสฺส จ มคฺคสฺส วา ผลสฺส วา อตฺถาย กุลปุตฺตา ธมฺมํ ปริยาปุณนฺติ, ตญฺจสฺส ธมฺมสฺส อตฺถํ เอเต ทุคฺคหิตคาหิโน นานุโภนฺติ. อปิจ ปรสฺส วาเท อุปารมฺภํ อาโรเปตุํ อตฺตโน วาทํ โมเจตุํ อสกฺโกนฺตาปิ ตญฺจ อตฺถํ นานุโภนฺติเยว. [๒๓๙] อลคทฺทตฺถิโกติ อาสีวิสอตฺถิโก. คทฺโทติ หิ วิสสฺส นามํ, ตํ ตสฺส อลํ ปริปุณฺณํ อตฺถีติ อลคทฺโท. โภเคติ สรีเร. อิธ ปน ภิกฺขเว เอกจฺเจ กุลปุตฺตา ธมฺมํ ปริยาปุณนฺตีติ นิตฺถรณปริยตฺติวเสน อุคฺคณฺหนฺติ. ติสฺโส หิ ปริยตฺติโย อลคทฺทปริยตฺติ นิตฺถรณปริยตฺติ ภณฺฑาคาริกปริยตฺตีติ. ตตฺถ โย พุทฺธวจนํ อุคฺคเหตฺวา เอวํ จีวราทีนิ วา ลภิสฺสามิ, จตุปริสมชฺเฌ วา มํ ชานิสฺสนฺตีติ ลาภสกฺการเหตุ ปริยาปุณาติ, ตสฺส สา ปริยตฺติ อลคทฺทปริยตฺติ นาม. เอวํ ปริยาปุณโต หิ พุทฺธวจนํ อปริยาปุณิตฺวา นิทฺโทกฺกมนํ วรตรํ. โย ปน พุทฺธวจนํ อุคฺคณฺหิตฺวา สีลสฺส อาคตฏฺฐาเน สีลํ ปูเรตฺวา สมาธิสฺส อาคตฏฺฐาเน สมาธิคพฺภํ คณฺหาเปตฺวา วิปสฺสนาย อาคตฏฺฐาเน วิปสฺสนํ ปฏฺฐเปตฺวา มคฺคผลานํ อาคตฏฺฐาเน มคฺคํ ภาเวสฺสามิ ผลํ สจฺฉิกริสฺสามีติ อุคฺคณฺหาติ, ตสฺส สา ปริยตฺติ นิตฺถรณปริยตฺติ นาม โหติ. ขีณาสวสฺส ปน ปริยตฺติ ภณฺฑาคาริกปริยตฺติ นาม. ตสฺส หิ อปริญฺญาตํ อปฺปหีนํ อภาวิตํ อสจฺฉิกตํ วา นตฺถิ, โส หิ ปริญฺญาตกฺขนฺโธ ปหีนกิเลโส ภาวิตมคฺโค สจฺฉิกตผโล, ตสฺมา พุทฺธวจนํ ปริยาปุณนฺโต ตนฺติธารโก ปเวณิปาลโก วํสานุรกฺขิโตว ๑- หุตฺวา อุคฺคณฺหาติ, อิติสฺส สา ปริยตฺติ ภณฺฑาคาริกปริยตฺติ นาม โหติ. โย ปน ปุถุชฺชโน ฉาตกภยาทีสุ คนฺถธุเรสุ ๒- เอกสฺมึ ฐาเน วสิตุํ อสกฺโกนฺเตสุ สยํ ภิกฺขาจาเรน อกิลมมาโน อติมธุรํ พุทฺธวจนํ มา นสฺสตุ, ตนฺตึ ธาเรสฺสามิ, วํสํ ฐเปสฺสามิ, ปเวณึ ปาเลสฺสามีติ ปริยาปุณาติ, ตสฺส ปริยตฺติ ภณฺฑาคาริกปริยตฺติ โหติ, น โหตีติ. น โหติ. กสฺมา? น อตฺตโน @เชิงอรรถ: ฉ.ม. วํสานุรกฺขโกว ฉ.ม. คนฺถธเรสุ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๕.

ฐาเน ฐตฺวา ปริยาปุณตฺตา. ปุถุชฺชนสฺส หิ ปริยตฺติ นาม อลคทฺทา วา โหติ นิตฺถรณา วา, สตฺตนฺนํ เสขานํ นิตฺถรณาว, ขีณาสวสฺส ภณฺฑาคาริกปริยตฺติเยว. อิมสฺมึ ปน ฐาเน นิตฺถรณปริยตฺติ อธิปฺเปตา. นิชฺฌานํ ขมนฺตีติ สีลาทีนํ อาคตฏฺฐาเนสุ อิธ สีลํ กถิตํ, อิธ สมาธิ, อิธ วิปสฺสนา, อิธ มคฺโค, อิธ ผลํ, อิธ วฏฺฏํ, อิธ วิวฏฺฏนฺติ อาปาถํ อาคจฺฉนฺติ. ตญฺจสฺส อตฺถํ อนุโภนฺตีติ เยสํ มคฺคผลานํ อตฺถาย ปริยาปุณนฺติ. สุคฺคหิตํ ปริยตฺตึ นิสฺสาย มคฺคํ ภาเวตฺวา ผลํ สจฺฉิกโรนฺตา ตญฺจสฺส ธมฺมสฺส อตฺถํ อนุภวนฺติ. ปรวาเท อุปารมฺภํ อาโรเปตุํ อสกฺโกนฺตาปิ ๑- สกวาเท อาโรปิตโทสํ อิจฺฉิติจฺฉิตฏฺฐานํ คเหตฺวา โมเจตุํ อสกฺโกนฺตาปิ อนุโภนฺติเยว. ทีฆรตฺตํ หิตาย สุขาย สํวตฺตนฺตีติ สีลาทีนํ อาคตฏฺฐาเน สีลาทีนิ ปูเรนฺตานํปิ, ปเรสํ วาเท สห ธมฺเมน อุปารมฺภํ อาโรเปนฺตานํปิ, สกวาทโต โทสํ หรนฺตานํปิ, อรหตฺตํ ปตฺวา ปริสมชฺเฌ ธมฺมํ เทเสตฺวา ธมฺมเทสนาย ปสนฺเนหิ อุปนีเต จตฺตาโร ปจฺจเย ปริภุญฺชนฺตานํปิ ทีฆรตฺตํ หิตาย สุขาย สํวตฺตนฺติ. เอวํ สุคฺคหิเต พุทฺธวจเน อานิสํสํ ทสฺเสตฺวา อิทานิ ตตฺเถว นิโยเชนฺโต ตสฺมาติห ภิกฺขเวติอาทิมาห. ตตฺถ ตสฺมาติ ยสฺมา ทุคฺคหิตา ปริยตฺติ ทุคฺคหิตอลคทฺโท วิย ทีฆรตฺตํ อหิตาย ทุกฺขาย สํวตฺตติ, สุคฺคหิตปริยตฺติ สุคฺคหิตอลคทฺโท วิย ทีฆรตฺตํ หิตาย สุขาย สํวตฺตติ, ตสฺมาติ อตฺโถ. ตถา นํ ธาเรยฺยาถาติ ตเถว นํ ธาเรยฺยาถ, เตเนว อตฺเถน คเณฺหยฺยาถ. เย วา ปนสฺสุ วิยตฺตา ภิกฺขูติ เย วา ปน อญฺเญ สาริปุตฺตโมคฺคลฺลานมหากสฺสป- มหากจฺจายนาทิกา พฺยตฺตา ปณฺฑิตา ภิกฺขู อสฺสุ, เต ปุจฺฉิตพฺพา. น อริฏฺเฐน วิย ปน มม สาสเน กลลํ วา กจวรํ วา ปกฺขิปิตพฺพํ. [๒๔๐] กุลฺลูปมนฺติ กุลฺลสทิสํ. นิตฺถรณตฺถายาติ จตุโรฆนิตฺถรณตฺถาย. อุทกณฺณวนฺติ ยญฺหิ อุทกํ คมฺภีรํ, น ปุถุลํ. ปุถุลํ วา ปน น คมฺภีรํ, น ตํ อณฺณโวติ วุจฺจติ. ยํ ปน คมภีรํ เจว ปุถุลํ จ, ตํ อณฺณโวติ วุจฺจติ. ตสฺมา มหนฺตํ อุทกณฺณวนฺติ มหนฺตํ ปุถุลํ คมฺภีรํ อุทกนฺติ อยเมตฺถ อตฺโถ. @เชิงอรรถ: ฉ.ม. สกฺโกนฺตาปิ, เอวมุปริปิ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๖.

สาสงฺกํ นาม ยตฺถ โจรานํ นิวุฏฺโฐกาโส ทิสฺสติ ฐิโตกาโส, นิสินฺโนกาโส, นิปนฺโนกาโส ทิสฺสติ. สปฺปฏิภยํ นาม ยตฺถ โจเรหิ มนุสฺสา หตา ทิสฺสนฺติ, วิลุตฺตา ทิสฺสนฺติ, อาโกฏฺฏิตา ทิสฺสนฺติ. อุตฺตรเสตูติ อุทกณฺณวสฺส อุปริ พทฺโธ เสตุ. กุลฺลํ พนฺธิตฺวาติ กุลฺโล นาม ตรณตฺถาย กลาปํ กตฺวา พทฺโธ. ปตฺถริตฺวา พทฺธา ปน ทารุจาฏิอาทโย ๑- อุฬุมฺโปติ วุจฺจนฺติ. อุจฺจาเรตฺวาติ ๒- ฐเปตฺวา. กิจฺจการีติ ปตฺตการี ๓- ยุตฺตการี, ปฏิรูปการีติ อตฺโถ. ธมฺมาปิ โว ปหาตพฺพาติ เอตฺถ ธมฺมาติ สมถวิปสฺสนา. ภควา หิ สมเถปิ ฉนฺทราคํ ปชหาเปสิ, วิปสฺสนายปิ. สมเถ ฉนฺทราคํ กตฺถ ปชหาเปสิ? "อิติ โข อหํ อุทายิ เนว สญฺญานาสญฺญายตนสฺสปิ ปหานํ วทามิ, ปสฺสสิ โน ตฺวํ อุทายิ ตํ สญฺโญชนํ อณุํ วา ถูลํ วา, ยสฺสาหํ โน ปหานํ วทามี"ติ ๔- เอตฺถ สมเถ ฉนฺทราคํ ปชหาเปสิ. "อิมญฺเจ ตุเมฺห ภิกฺขเว ทิฏฺฐึ เอวํ ปริสุทฺธํ เอวํ ปริโยทาตํ น อลฺลีเยถ น เกฬาเยถ น ธนาเยถา"ติ ๕- เอตฺถ วิปสฺสนาย ฉนฺทราคํ ปชหาเปสิ. อิธ ปน อุภยตฺถ ปชหาเปนฺโต "ธมฺมาปิ โว ปหาตพฺพา, ปเคว อธมฺมา"ติ อาห. ตตฺรายํ อธิปฺปาโย:- ภิกฺขเว อหํ เอวรูเปสุ สนฺตปณีเตสุ ธมฺเมสุ ฉนฺทราคปฺปหานํ วทามิ, กึ ปน อิมสฺมึ อสทฺธมฺเม คามธมฺเม วสลธมฺเม ทุฏฺฐุลฺเล โอทกนฺติเก, ยตฺถ อยํ อริฏฺโฐ โมฆปุริโส นิทฺโทสสญฺญี ปญฺจสุ กามคุเณสุ ฉนฺทราคํ นาลํ อนฺตรายายาติ วทติ, อริฏฺเฐน วิย น ตุเมฺหหิ มยฺหํ สาสเน กลลํ วา กจวโร วา ปกฺขิปิตพฺโพติ เอวํ ภควา อิมินาปิ โอวาเทน อริฏฺฐํเยว นิคฺคณฺหาติ. [๒๔๑] อิทานิ โย ปญฺจสุ ขนฺเธสุ ติวิธคาหวเสน อหํ มมนฺติ คณฺหาติ, โส มยฺหํ สาสเน อยํ อริฏฺโฐ วิย กลลํ วา กจวรํ วา ปกฺขิปตีติ ทสฺเสนฺโต ฉยิมานิ ภิกฺขเวติอาทิมาห. ตตฺถ ทิฏฺฐิฏฺฐานานีติ ทิฏฺฐิปิ ทิฏฺฐิฏฺฐานํ, ทิฏฺฐิยา อารมฺมณํปิ ทิฏฺฐิฏฺฐานํ, ทิฏฺฐิยา ปจฺจโยปิ. รูปํ เอตํ มมาติอาทีสุ @เชิงอรรถ: ฉ.ม. ปทรจาฏิอาทโย ก. อุสฺสาเปตฺวาติ สี. กตฺตพฺพการี @ ม.ม. ๑๓/๑๕๖/๑๓๐ ลฏุกิโกปมสุตฺต ม.มู. ๑๒/๔๐๑/๓๕๙ มหาตณฺหาสงฺขยสุตฺต

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๗.

เอตํ มมาติ ตณฺหาคาโห. เอโสหมสฺมีติ มานคฺคาโห. เอโส เม อตฺตาติ ทิฏฺฐิคฺคาโห โหติ. ๑- เอวํ รูปารมฺมณา ตณฺหามานทิฏฺฐิโย กถิตา โหนฺติ. รูปํ ปน อตฺตาติ น วตฺตพฺพํ. เวทนาทีสุปิ เอเสว นโย. ทิฏฺฐํ รูปายตนํ, สุตํ สทฺทายตนํ, มุตํ คนฺธายตนํ รสายตนํ โผฏฺฐพฺพายตนํ, ตญฺหิ ปตฺวา คเหตพฺพโต มุตนฺติ วุตฺตํ. อวเสสานิ สตฺตายตนานิ วิญฺญาตนฺนาม. ปตฺตนฺติ ปริเยสิตฺวา วา อปริเยสิตฺวา วา ปตฺตํ. ปริเยสิตนฺติ ปตฺตํ วา อปฺปตฺตํ วา ปริเยสิตํ. อนุวิจริตํ มนสาติ จิตฺเตน อนุสญฺจริตํ. โลกสฺมึ หิ ปริเยสิตฺวา ปตฺตํปิ อตฺถิ, ปริเยสิตฺวา โน ปตฺตํปิ. อปริเยสิตฺวา ปตฺตมฺปิ อตฺถิ, อปริเยสิตฺวา โน ปตฺตมฺปิ. ตตฺถ ปริเยสิตฺวา ปตฺตํ ปตฺตนฺนาม. ปริเยสิตฺวา โน ปตฺตํ ปริเยสิตํ นาม. อปริเยสิตฺวา ปตฺตญฺจ อปริเยสิตฺวา โน ปตฺตญฺจ มนสานุจริตํ นาม. อถวา ปริเยสิตฺวา ปตฺตํปิ อปริเยสิตฺวา โน ๒- ปตฺตมฺปิ ปตฺตฏฺเฐน ปตฺตํ นาม. ปริเยสิตฺวา โน ปตฺตเมว ปริเยสิตนฺนาม. ๓- อปริเยสิตฺวา ปตฺตญฺจ อปริเยสิตฺวา โน ปตฺตญฺจ มนสานุจริตนฺนาม. ๓- สพฺพํ วา เอตํ มนสานุจริตตฺตา มนสานุจริตํ นาม. อิมินา วิญฺญาณารมฺมณา ตณฺหามานทิฏฺฐิโย กถิตา, เทสนาวิลาเสน เหฏฺฐา ทิฏฺฐาทิอารมฺมณวเสน วิญฺญาณํ ทสฺสิตํ. ยมฺปิ ตํ ทิฏฺฐิฏฺฐานนฺติ ยํปิ เอตํ โส โลโกติอาทินา นเยน ปวตฺตทิฏฺฐิฏฺฐานํ. โส โลโก โส อตฺตาติ ยา เอสา "รูปํ อตฺตโต สมนุปสฺสตี"ติอาทินา นเยน ปวตฺตา ทิฏฺฐิ โลโก จ อตฺตา จาติ คณฺหาติ, ตํ สนฺธาเยตํ ๔- วุตฺตํ. โส เปจฺจ ภวิสฺสามีติ โส อหํ ปรโลกํ คนฺตฺวา นิจฺโจ ภวิสฺสามิ, ธุโว สสฺสโต อวิปริณามธมฺโม ภวิสฺสามิ, สิเนรุมหาปฐวีมหาสมุทฺทาทิสสฺสติสมํ ตเถว ฐสฺสามิ. ตมฺปิ เอตํ มมาติ ตํปิ ทสฺสนํ เอตํ มม, เอโสหมสฺมิ, เอโส เม อตฺตาติ สมนุปสฺสติ. อิมินา ทิฏฺฐารมฺมณา ตณฺหามานทิฏฺฐิโย กถิตา. วิปสฺสนาย ปฏิวิปสฺสนากาโล วิย ปจฺฉิมทิฏฺฐิยา ปุริมทิฏฺฐิคหณกาโลเอว ๕- โหติ. สุกฺกปกฺเข รูปํ เนตํ มมาติ รูเป ตณฺหามานทิฏฺฐิคาหา ปฏิกฺขิตฺตา. สุกฺกปกฺเข รูปํ เนตํ มมาติ รูเป ตณฺหามานทิฏฺฐิคาหา ปฏิกฺขิตฺตา. เวทนาทีสุปิ เอเสว นโย. สมนุปสฺสตีติ อิมสฺส ปน ปทสฺส ตณฺหาสมนุปสฺสนา @เชิงอรรถ: ฉ.ม. อยํ สทฺโท น ทิสฺสติ ฉ.ม. อยํ สทฺโท น ทิสฺสติ @๓-๓ ฉ.ม. อปริเยสิตฺวา โน ปตฺตํ มนสานุวิจริตํ นาม @ ฉ.ม. สนฺธาย ฉ.ม....กาเล เอวํ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๘.

มานสมนุปสฺสนา ทิฏฺฐิสมนุปสฺสนา ญาณสมนุปสฺสนาติ จตสฺโส สมนุปสฺสนาติ อตฺโถ. ตา กณฺหปกฺเข ติสฺสนฺนํ สมนุปสฺสนานํ สุกฺกปกฺเข ญาณสมนุปสฺสนาย วเสน เวทิตพฺพา. อสติ น ปริตสฺสตีติ อวิชฺชมาเน ภยปริตสฺสนาย ตณฺหาปริตสฺสนาย วา น ปริตสฺสติ. อิมินา ภควา อชฺฌตฺตกฺขนฺธวินาเส อปริตสฺสมานํ ขีณาสวํ ทสฺเสนฺโต เทสนํ มตฺถกํ ปาเปสิ. [๒๔๒] เอวํ วุตฺเต อญฺญตโร ภิกฺขูติ เอวํ ภควตา วุตฺเต อญฺญตโร อนุสนฺธิกุสโล ภิกฺขุ "ภควตา อชฺฌตฺตกฺขนฺธวินาเส อปริตสฺสนฺตํ ขีณาสวํ ทสฺเสตฺวา เทสนา นิฏฺฐาปิตา, อชฺฌตฺตํ อปริตสฺสนฺเต โข ปน สติ อชฺฌตฺตํ ปริตสฺสเกน พหิทฺธา ปริกฺขารวินาเส ปริตสฺสเกน อปริตสฺสเกน ตหึ ๑- ภวิตพฺพํ, อิติ อิเมหิ จตูหิ การเณหิ อยํ ปโญฺห ปุจฺฉิตพฺโพ"ติ จินฺเตตฺวา เอกํสํ จีวรํ กตฺวา อญฺชลึ ปคฺคยฺห ภควนฺตํ เอตทโวจ. พหิทฺธา อสตีติ พหิทฺธา ปริกฺขารวินาเส. อหุ วต เมติ อโหสิ วต เม ภณฺฑกํ ๒- ยานํ วาหนํ หิรญฺญํ สุวณฺณนฺติ อตฺโถ. ตํ วต เม นตฺถีติ ตํ วต อิทานิ มยฺหํ นตฺถิ, ราชูหิ วา โจเรหิ วา หตํ, ๓- อคฺคินา วา ทฑฺฒํ, อุทเกน วา วุฬฺหํ, ปริโภเคน วา ชิณฺณํ. สิยา วต เมติ ภเวยฺย วต มยฺหํ ยานํ วาหนํ หิรญฺญํ สุวณฺณํ สาลิ วีหิ ยโว โคธุโม. ตํ วตาหํ น ลภามีติ ตมหํ อลภมาโน ตทนุจฺฉวิกํ กมฺมํ อกตฺวา นิสินฺนตฺตา อิทานิ น ลภามีติ โสจติ, อยํ อาคาริยโสจนา, อนาคาริยสฺส ปตฺตจีวราทีนํ วเสน เวทิตพฺพา. อปริตสฺสนาวาเร น เอวํ โหตีติ เยหิ กิเลเสหิ เอวํ ภเวยฺย, เตสํ ปหีนตฺตา น เอวํ โหติ. ทิฏฺฐิฏฺฐานาธิฏฺฐานปริยุฏฺฐานาภินิเวสานุสยานนฺติ ทิฏฺฐีนญฺจ ทิฏฺฐิฏฺฐานานญฺจ ทิฏฺฐาธิฏฺฐานานญฺจ ทิฏฺฐิปริยุฏฺฐานานญฺจ อภินิเวสานุสยานญฺจ. สพฺพสงฺขารสมถายาติ นิพฺพานตฺถาย. นิพฺพานํ หิ อาคมฺม สพฺพสงฺขารอิญฺชิตานิ สพฺพสงฺขารจลนานิ สพฺพสงฺขารวิปฺผนฺทิตานิ สมฺมนฺติ วูปสมฺมนฺติ, ตสฺมา ตํ "สพฺพสงฺขารสมโถ"ติ วุจฺจติ. ตเทว จ อาคมฺม ขนฺธูปธิ กิเลสูปธิ อภิสงฺขารูปธิ ปญฺจกามคุณูปธีติ อิเม อุปธโย ปฏินิสชฺชิยนฺติ, ตณฺหา ขียติ วิรชฺชติ นิรุชฺฌติ, @เชิงอรรถ: ฉ.ม. จาปิ ฉ.ม. ภทฺทกํ ฉ.ม. หฏํ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๙.

ตสฺมา ตํ "สพฺพูปธิปฏินิสฺสคฺโค ตณฺหกฺขโย วิราโค นิโรโธ"ติ วุจฺจติ. นิพฺพานายาติ อยํ ปนสฺส สรูปนิทฺเทโส, อิติ สพฺเพเหว อิเมหิ ปเทหิ นิพฺพานสฺส สจฺฉิกิริยตฺถาย ธมฺมํ เทเสนฺตสฺสาติ อยมตฺโถ ทีปิโต. ตสฺเสวํ โหตีติ ตสฺส ทิฏฺฐิคติกสฺส อุจฺฉิชฺชิสฺสามิ นามสฺสุ, วินสฺสิสฺสามิ นามสฺสุ, นาสฺสุ นาม ภวิสฺสามีติ เอวํ โหติ. ทิฏฺฐิคติกสฺส หิ ติลกฺขณํ อาโรเปตฺวา สุญฺญตปฏิสํยุตฺตํ กตฺวา เทสิยมานํ ธมฺมํ สุณนฺตสฺส ตาโส อุปฺปชฺชติ. วุตฺตํปิ เจตํ ๑- "ตาโส เหโส ภิกฺขเว อสฺสุตวโต ปุถุชฺชนสฺส โน จสฺสํ, โน จ เม สิยา"ติ. ๒- [๒๔๓] เอตฺตาวตา พหิทฺธาปริกฺขารวินาเส ตสฺสนกสฺส จ โน ตสฺสนกสฺส จ อชฺฌตฺตกฺขนฺธวินาเส ตสฺสนกสฺส จ โน ตสฺสนกสฺส จาติ อิเมสํ วเสน จตุโกฏิกา สุญฺญตา กถิตา. อิทานิ พหิทฺธาปริกฺขารํ ปริคฺคหํ นาม กตฺวา วีสติวตฺถุกํ สกฺกายทิฏฺฐึ อตฺตวาทูปาทานํ นาม กตฺวา สกฺกายทิฏฺฐิปฺปมุขา ทฺวาสฏฺฐี ทิฏฺฐิโย นิสฺสยํ ๓- นาม กตฺวาติ โกฏิกํ สุญฺญตํ ทสฺเสตุํ ตํ ภิกฺขเว ปริคฺคหนฺติอาทิมาห. ตตฺถ ปริคฺคหนฺติ พหิทฺธาปริกฺขารํ. ปริคฺคเณฺหยฺยาถาติ ยถา วิญฺญูมนุสฺโส ปริคฺคเณฺหยฺย. อหมฺปิ โข ตํ ภิกฺขเวติ ภิกฺขเว ตุเมฺหปิ น ปสฺสถ, อหํปิ น ปสฺสามิ, อิติ เอวรูโป ปริคฺคโห นตฺถีติ ทสฺเสติ. เอวํ สพฺพตฺถ อตฺโถ เวทิตพฺโพ. [๒๔๔] เอวํ ติโกฏิกํ สุญฺญตํ ทสฺเสตฺวา อินานิ อชฺฌตฺตกฺขนฺเธ อตฺตาติ พหิทฺธาปริกฺขาเร อตฺตนิยนฺติ กตฺวา เทฺวโกฏิกํ ทสฺเสนฺโต อตฺตนิ วา ภิกฺขเว สตีติอาทิมาห. ตตฺถ อยํ สงฺเขปตฺโถ, ภิกฺขเว อตฺตนิ วา สติ อิทํ เม ปริกฺขารชาตํ อตฺตนิยนฺติ อสฺส, อตฺตนิเยว วา ปริกฺขาเร สติ อยํ เม อตฺตา อิมสฺส ปริกฺขารสฺส สามีติ, เอวมหนฺติ. สติ มมาติ, มมาติ สติ อหนฺติ ยุตฺตํ ภเวยฺย. สจฺจโตติ ภูตโต. เถตโตติ ตถโต ถิรโต วา. อิทานิ อิเม ปญฺจกฺขนฺเธ อนิจฺจํ ทุกฺขํ อนตฺตาติ เอวนฺติปริวฏฺฏวเสน อคฺคณฺหนฺโต อยํ อริฏฺโฐ วิย มยฺหํ สาสเน กลลํ กจวรํ ปกฺขิปตีติ ทสฺเสนฺโต ตํ กึ มญฺญถ ภิกฺขเว รูปํ นิจฺจํ วาติอาทิมาห. ตตฺถ อนิจฺจํ ภนฺเตติ ภนฺเต ยสฺมา @เชิงอรรถ: ฉ.ม. วุตฺตํ เหตํ, สี. วุตฺตมฺปิ เหตํ ฉ.ม. ตาโส เหสา ภิกฺขเว, ปาลิ. @ตาโส เหสา ภิกฺขุสํ.ขนฺธ ๑๗/๕๕/๔๗ อุทานสุตฺต ฉ.ม. ทิฏฺฐินิสฺสยํ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๐.

หุตฺวา น โหติ, ตสฺมา อนิจฺจํ, อุปฺปาทวยวตฺติโต วิปริณามตาวกาลิก- นิจฺจปฏิกฺเขปฏฺเฐน วาติ จตูหิ การเณหิ อนิจฺจํ. ทุกฺขํ ภนฺเตติ ภนฺเต ปฏิปีฬนากาเรน ทุกฺขํ, สนฺตาปทุกฺขมทุกฺขวตฺถุกสุขปฏิกฺเขปฏฺเฐน วาติ จตูหิ การเณหิ ทุกฺขํ. วิปริณามธมฺมนฺติ ภวสงฺกนฺติอุปคมนสภาวํ ปกติภาววิชหนสภาวํ. กลฺลํ นุ ตํ สมนุปสฺสิตุํ เอตํ มม, เอโสหมสฺมิ, เอโส เม อตฺตาติ ยุตฺตํ นุโข ตํ อิเมสํ ติณฺณํ ตณฺหามานทิฏฺฐิคาหานํ วเสน อหํ มมาติ เอวํ คเหตุํ. โน เหตํ ภนฺเตติ อิมินา เต ภิกฺขู อวสวตฺตนากาเรน รูปํ ภนฺเต อนตฺตาติ ปฏิชานนฺติ. สุญฺญอสฺสามิกอนิสฺสรอตฺตปฏิกฺเขปฏฺเฐน วาติ จตูหิ การเณหิ อนตฺตา. ภควา หิ กตฺถจิ อนิจฺจวเสน อนตฺตตํ ทสฺเสติ, กตฺถจิ ทุกฺขวเสน กตฺถจิ อุภยวเสน. "จกฺขุ อตฺตาติ โย วเทยฺย, ตํ น อุปปชฺชติ, จกฺขุสฺส อุปฺปาโทปิ วโยปิ ปญฺญายติ. ยสฺส โข ปน อุปฺปาโทปิ วโยปิ ปญฺญายติ, อตฺตา เม อุปฺปชฺชติ จ เวติ จาติ อิจฺจสฺส เอวมาคตํ โหติ, ตสฺมา ตํ น อุปปชฺชติ, จกฺขุ อนตฺตาติ โย วเทยฺย, อิติ จกฺขุ อนตฺตา"ติ ๑- อิมสฺมึ หิ ฉฉกฺกสุตฺเต อนิจฺจวเสน อนตฺตตํ ทสฺเสติ. "รูปญฺจ หิทํ ภิกฺขเว อตฺตา อภวิสฺส, นยิทํ รูปํ อาพาธาย สํวตฺเตยฺย, ลพฺเภถ จ รูเป' เอวํ เม รูปํ โหติ, เอวํ เม รูปํ มา อโหสี'ติ. ยสฺมา จ โข ภิกฺขเว รูปํ อนตฺตา, ตสฺมา รูปํ อาพาธาย สํวตฺตติ, น จ ลพฺภติ รูเป'เอวํ เม รูปํ โหตุ, เอวํ เม รูปํ มา อโหสี"ติ ๒- อิมสฺมึ อนตฺตลกฺขณสุตฺเต ทุกฺขวเสน อนตฺตตํ ทสฺเสติ. "รูปํ ภิกฺขเว อนิจฺจํ, ยทนิจฺจํ ตํ ทุกฺขํ, ยํ ทุกฺขํ ตทนตฺตา, ยทนตฺตา, ตํ' เนตํ มม, เนโสหมสฺมิ, น เมโส อตฺตา'ติ เอวเมตํ ยถาภูตํ สมฺมปฺปญฺญาย ทฏฺฐพฺพนฺ"ติ ๓- อิมสฺมึ อรหตฺตสุตฺเต อุภยวเสน อนตฺตตํ ทสฺเสติ. กสฺมา? อนิจฺจํ ทุกฺขํ จ ปากฏํ. อนตฺตาติ น ปากฏํ. ปริโภคภาชนาทีสุ หิ ภินฺเนสุ อโห อนิจฺจนฺติ วทนฺติ, อโห อนตฺตาติ วตฺตา นาม นตฺถิ. สรีเร คณฺฑปีฬกาทีสุ วา อุฏฺฐิตาสุ กณฺฏเกน วา ปวิทฺธา @เชิงอรรถ: ปาลิ. อตฺตาติ, ม. อุปริ. ๑๔/๔๒๒/๓๖๒ สฬายตนวคฺค @ วินย. มหา. ๔/๒๐/๑๗ ปญฺจวคฺคิยกถา, สํ.ขนฺธ. ๑๗/๕๙/๕๕ อุปยวคฺค @ สํ. ขนฺธ. ๑๗/๗๖/๖๗ ขชฺชนียวคฺค

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๑.

อโห ทุกฺขนฺติ วทนฺติ, อโห อนตฺตาติ ปน วตฺตา นาม นตฺถิ. กสฺมา? อิทํ หิ อนตฺตลกฺขณํ นาม อวิภูตํ ทุทฺทสํ ทุปฺปญฺญาปนํ. เตน ตํ ภควา อนิจฺจวเสน วา ทุกฺขวเสน วา อุภยวเสน วา ทสฺเสติ. ตยิทํ อิมสฺมึปิ เตปริวฏฺเฏ อนิจฺจทุกฺขวเสเนว ทสฺสิตํ. เวทนาทีสุปิ เอเสว นโย. ตสฺมาติห ภิกฺขเวติ ภิกฺขเว ยสฺมา เอตรหิปิ อญฺญทาปิ รูปํ อนิจฺจํ ทุกฺขํ อนตฺตา, ตสฺมาติ อตฺโถ. ยํ กิญฺจิ รูปนฺติอาทีนิ วิสุทฺธิมคฺเค ขนฺธนิทฺเทเส วิตฺถาริตาเนว. [๒๔๕] นิพฺพินฺทตีติ อุกฺกณฺฐติ. เอตฺถ จ นิพฺพิทาติ วุฏฺฐานคามินีวิปสฺสนา อธิปฺเปตา. วุฏฺฐานคามินีวิปสฺสนาย หิ พหูนิ นามานิ. เอสา หิ กตฺถจิ สญฺญคฺคนฺติ วุตฺตา. กตฺถจิ ธมฺมฏฺฐิติญาณนฺติ. กตฺถจิ ปาริสุทฺธิปธานิยงฺคนฺติ. กตฺถจิ ปฏิปทาญาณทสฺสนวิสุทฺธีติ. กตฺถจิ ตมฺมยํ ปริยาทานนฺติ. ๑- กตฺถจิ ตีหิ นาเมหิ. กตฺถจิ ทฺวีหิ. ๒- ตตฺถ โปฏฺฐปาทสุตฺเต ตาว "สญฺญา โข โปฏฺฐปาท ปฐมํ อุปฺปชฺชติ, ปจฺฉา ญาณนฺ"ติ ๓- เอวํ สญฺญคฺคนฺติ วุตฺตา. สุสิมสุตฺเต "ปุพฺเพ โข สุสิม ธมฺมฏฺฐิติญาณํ, ปจฺฉา นิพฺพาเน ญาณนฺ"ติ ๔- เอวํ ธมฺมฏฺฐิติญาณนฺติ วุตฺตา. ทสุตฺตรสุตฺเต "ปฏิปทาญาณทสฺสนวิสุทฺธิปธานิยงฺคนฺ"ติ ๕- เอวํ ปาริสุทฺธิ- ปธานิยงฺคนฺติ วุตฺตา รถวินีเต "กึ นุ โข อาวุโส ปฏิปทาญาณทสฺสนวิสุทฺธตฺถํ ภควติ พฺรหฺมจริยํ วุสฺสตี"ติ ๖- เอวํ ปฏิปทาญาณทสฺสนวิสุทฺธีติ วุตฺตา. สฬายตนวิภงฺเค "อตมฺมยตํ ภิกฺขเว นิสฺสาย อตมฺมยตํ อาคมฺม ยายํ อุเปกฺขา นานตฺตา นานตฺตสิตา, ตํ อภินิวชฺเชตฺวา ยายํ อุเปกฺขา เอกตฺตา เอกตฺตสิตา, ตํ นิสฺสาย ตํ อาคมฺม เอวเมติสฺสา ปหานํ โหติ, เอวเมติสฺสา สมติกฺกโม โหตี"ติ ๗- เอวํ ตมฺมยํ ปริยาทานนฺติ วุตฺตา. ปฏิสมฺภิทามคฺเค "ยา จ มุญฺจิตุกมฺยตา, @เชิงอรรถ: ฉ.ม. ตมฺมยตาปริยาทานนฺติ, สี. ตมฺมยปริยาทานนฺติ, เอวมูปริปิ @ ฉ.ม. ทฺวีหีติ ที.สี. ๙/๔๑๖/๑๘๑ สเหตุกสญฺญุปฺปาทนิโรธกถา @ สํ. นิทาน. ๑๖/๗๐/๑๒๐ มหาวคฺค ที. ปาฏิ. ๑๑/๓๕๙/๒๗๒ นว ธมฺมา @ ม.มู. ๑๒/๒๕๗/๒๑๗ โอปมฺมวคฺค ม. อุปริ. ๑๔/๓๑๐/๒๘๔ วิภงฺควคฺค

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๒.

ยา จ ปฏิสงฺขานุปสฺสสา, ยา จ สงฺขารุเปกฺขา, อิเม ธมฺมา เอกตฺถา พฺยญฺชนเมว นานนฺ"ติ ๑- เอวํ ตีหิ นาเมหิ วุตฺตา. ปฏฺฐาเน "อนุโลมํ โคตฺรภุสฺส อนนฺตร- ปจฺจเยน ปจฺจโย, อนุโลมํ โวทานสฺส อนนฺตรปจฺจเยน ปจฺจโย"ติ ๒- เอวํ ทฺวีหิ นาเมหิ วุตฺตา. อิมสฺมึ ปน อลคทฺทสุตฺเต นิพฺพินฺทตีติ นิพฺพิทานาเมน อาคตา. นิพฺพินฺทํ ๓- วิรชฺชตีติ เอตฺถ วิราโคติ มคฺโค. วิราคา วิมุจฺจตีติ เอตฺถ วิราเคน มคฺเคน วิมุจฺจตีติ ผลํ กถิตํ. วิมุตฺตสฺมึ วิมุตฺตมิติ ญาณํ โหตีติ อิธ ปจฺจเวกฺขณา กถิตา. เอวํ วิมุตฺตจิตฺตํ มหาขีณาสวํ ทสฺเสตฺวา อิทานิ ตสฺส ยถาภูเตหิ ปญฺจหิ การเณหิ นามํ คณฺหนฺโต อยํ วุจฺจติ ภิกฺขเวติอาทิมาห. อวิชฺชาติ วฏฺฏมูลิกา อวิชฺชา. อยํ หิ ทุรุกฺขิปนฏฺเฐน ปลิโฆติ วุจฺจติ. เตเนส ตสฺสา ๔- อุกฺขิตฺตตฺตา อุกฺขิตฺตปลิโฆติ วุตฺโต. ตาลาวตฺถุกตาติ สีสจฺฉินฺนตาโล วิย กตา, สมูลํ วา ตาลํ อุทฺธริตฺวา ตาลสฺส วตฺถุ วิย กตา, ยถา ตสฺมึ วตฺถุสฺมึ ปุน โส ตาโล น ปญฺญายติ, เอวํ ปุน อปฺปญฺญตฺติภาวํ นีตาติ อตฺโถ. โปโนพฺภวิโกติ ปุนพฺภวทายโก. ชาติสํสาโรติ ชาตีสุ ชายนวเสน เจว สํสรณวเสน จ เอวํ ลทฺธนามานํ ปุนพฺภวกฺขนฺธานํ ปจฺจโย กมฺมาภิสงฺขาโร. โส หิ ปุนปฺปุนํ อุปฺปตฺติกรณวเสน ปริกฺขิปิตฺวา ฐิตตฺตา ปริกฺขาติ วุจฺจติ, เตเนส ตสฺสา สงฺกิณฺณตฺตา วิกิณฺณตฺตา สงฺกิณฺณปริกฺโขติ วุตฺโต. ตณฺหาติ วฏฺฏมูลิกา ตณฺหา. อยํ หิ คมฺภีรานุคตฏฺเฐน เอสิกาติ วุจฺจติ. เตเนส ตสฺสา อพฺภุฬฺหตฺตา ลุญฺจิตฺวา ฉฑฺฑิตตฺตา อพฺภุเฬฺหสิโกติ วุตฺโต. โอรมฺภาคิยานีติ โอรมฺภชนกานิ กามภเว อุปปตฺติปจฺจยานิ. เอตานิ หิ กวาฏํ วิย นครทฺวารํ จิตฺตํ ปิทหิตฺวา ฐิตตฺตาว ๕- อคฺคฬาติ วุจฺจนฺติ. เตเนส เตสํ นิรากตตฺตา ภินฺนตฺตา นิรคฺคโฬติ วุตฺโต. อริโยติ นิกฺกิเลโส ปริสุทฺโธ. ปนฺนทฺธโชติ ปติตมานทฺธโช. ปนฺนภาโรติ ขนฺธภารกิเลสภารอภิสงฺขารภารปญฺจกามคุณภารา ปนฺนา โอโรหิตา อสฺสาติ ปนฺนภาโร. อปิจ อิธ มานภารสฺเสว โอโรหิตตฺตา @เชิงอรรถ: ขุ. ปฏิ. ๓๑/๑๒๐ อาทิ/๘๗ ญาณกถา (สฺยา) อตฺถโต สมานํ @ อภิ. ปฏฺฐาน ๔๐/๔๑๗/๑๒๘- กุสลตฺติก ฉ.ม. นิพฺพิทา วิรชฺชตีติ @ ฉ.ม. ตสฺส ฉ.ม. ว-สทฺโท น ทิสฺสติ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๓.

ปนฺนภาโรติ อธิปฺเปโต, วิสํยุตฺโตติ จตูหิ โยเคหิ สพฺพกิเลเสหิ จ วิสํยุตฺโต. อิธ ปน มานสํโยเคเนว วิสํยุตฺตตฺตา วิสํยุตฺโตติ อธิปฺเปโต. อสฺมิมาโนติ รูเป อสฺมีติ มาโน, เวทนาย, สญฺญาย, สงฺขาเรสุ, วิญฺญาเณ อสฺมีติ มาโน. เอตฺตาวตา ภควตา มคฺเคน กิเลเส เขเปตฺวา นิโรธสยนวรคตสฺส นิพฺพานารมฺมณํ ผลสมาปตฺตึ อปฺเปตฺวา วิหรโต ขีณาสวสฺส กาโล ทสฺสิโต. ยถา หิ เทฺว นครานิ เอกํ โจรนครํ, เอกํ เขมนครํ. อถ เอกสฺส มหาโยธสฺส เอวํ ภเวยฺย "ยาวิทํ โจรนครํ ติฏฺฐติ, ตาว เขมนครํ ภยโต น มุจฺจติ, โจรนครํ อนครํ กริสฺสามี"ติ สนฺนาหํ กตฺวา ขคฺคํ คเหตฺวา โจรนครํ อุปสงฺกมิตฺวา นครทฺวาเร อุสฺสาปิเต เอสิกตฺถมฺเภ ขคฺเคน ฉินฺทิตฺวา สทฺธึ ทฺวารพาหาหิ ๑- กวาฏํ ภินฺทิตฺวา ปลิฆํ อุกฺขิปิตฺวา ปาการํ ภินฺทนฺโต ปริกฺขํ สงฺกิริตฺวา นครโสภนตฺถาย อุสฺสิเต ธเช ปาเตตฺวา นครํ อคฺคินา ฌาเปตฺวา เขมนครํ ปวิสิตฺวา ปาสาทํ อภิรุยฺห ญาติคณปริวุโต สุรสโภชนํ ภุญฺเชยฺย, เอวํ โจรนครํ วิย สกฺกาโย, เขมนครํ วิย นิพฺพานํ, มหาโยโธ วิย โยคาวจโร. ตสฺเสวํ โหติ "ยาว สกฺกายวฏฺฏํ วตฺตติ, ตาว ทฺวตฺตึสกมฺมกรณอฏฺฐนวุติโรค- ปญฺจวีสติมหาภเยหิ ปริมุจฺจนํ นตฺถี"ติ. โส มหาโยโธ วิย สนฺนาหํ สีลสนฺนาหํ กตฺวา, ปญฺญาขคฺคํ คเหตฺวา ขคฺเคน เอสิกตฺถมฺเภ วิย อรหตฺตมคฺเคน ตณฺเหสิกํ ลุญฺจิตฺวา, โส โยโธ สทฺวารพาหํ นครกวาฏํ วิย ปญฺโจรมฺภาคิยสํโยชนคฺคฬํ อุคฺฆาเฏตฺวา, โส โยโธ ปลิฆํ วิย อวิชฺชาปลิฆํ อุกฺขิปิตฺวา, โส โยโธ ปาการํ ภินฺทนฺโต ปริกฺขํ วิย กมฺมาภิสงฺขารํ ภินฺทนฺโต ชาติสํสารปริกฺขํ สงฺกิริตฺวา, โส โยโธ นครโสภนตฺถาย อุสฺสาปิเต ธเช วิย มานทฺธเช ปาเตตฺวา สกฺกายนครํ ฌาเปตฺวา, โส โยโธ เขมนคเร อุปริปาสาเท สุรสโภชนํ วิย กิเลสนิพฺพานนครํ ปวิสิตฺวา อมตนิโรธารมฺมณํ ผลสมาปตฺติสุขํ อนุภวมาโน กาลํ วีตินาเมติ. [๒๔๖] อิทานิ เอวํ วิมุตฺตจิตฺตสฺส ขีณาสวสฺส ปเรหิ อนธิคมนียวิญฺญาณํ ๒- ทสฺเสนฺโต เอวํ วิมุตฺตจิตฺตํ โขติอาทิมาห. ตตฺถ อนฺเวสนฺตาติ ๓- @เชิงอรรถ: ฉ.ม. สทฺวารพาหกํ ฉ.ม....วิญฺญาณตํ ฉ.ม., ปาลิ. อนฺเวสนฺติ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๔.

อนฺเวสนฺตา คเวสนฺตา. อิทํ นิสฺสิตนฺติ อิทํ นาม นิสฺสิตํ. ตถาคตสฺสาติ เอตฺถ สตฺโตปิ ตถาคโตติ อธิปฺเปโต, อุตฺตมปุคฺคโล ขีณาสโวปิ. อนนุวิชฺโชติ อสํวิชฺชมาโน วา อวินฺเทยฺโย วา. ตถาคโตติ หิ สตฺเต คหิเต อสํวิชฺชมาโนติ อตฺโถ วฏฺฏติ, ขีณาสเว คหิเต อวินฺเทยฺโยติ อตฺโถ วฏฺฏติ. ตตฺถ ปุริมนเย อยมธิปฺปาโย:- ภิกฺขเว อหํ ทิฏฺเฐว ธมฺเม ธรมานกํเยว ขีณาสวํ ตถาคโต สตฺโต ปุคฺคโลติ น ปญฺญเปมิ. อปฺปฏิสนฺธิกํ ปน ปรินิพฺพุตํ ขีณาสวํ สตฺโตติ วา ปุคฺคโลติ วา กึ ปญฺญเปสฺสามิ. อนนุวิชฺโช ตถาคโต, น หิ ปรมตฺถโต สตฺโต นาม โกจิ อตฺถิ, ตสฺส อวิชฺชมานสฺส อิทํ นิสฺสิตํ วิญฺญาณนฺติ อนฺเวสนฺตาปิ กึ อธิคจฺฉิสฺสนฺติ, กถํ ปฏิลภิสฺสนฺตีติ อตฺโถ. ทุติยนเย อยมธิปฺปาโย:- ภิกฺขเว อหํ ทิฏฺเฐว ธมฺเม ธรมานกํเยว ขีณาสวํ วิญฺญาณวเสน อินฺทาทีหิ อวินฺทิยํ วทามิ, น หิ สอินฺทา เทวา สพฺรหฺมกา สปชาปติกา อนฺเวสนฺตาปิ ขีณาสวสฺส วิปสฺสนาจิตฺตํ วา มคฺคจิตฺตํ วา ผลจิตฺตํ วา อิทํ นาม อารมฺมณํ นิสฺสาย วตฺตตีติ ชานิตุํ สกฺโกนฺติ, เต อปฺปฏิสนฺธิกสฺส ปรินิพฺพุตสฺส กึ ชานิสฺสนฺตีติ. อสตาติ อสนฺเตน. ตุจฺฉาติ ตุจฺฉเกน. มุสาติ มุสาวาเทน. อภูเตนาติ ยํ นตฺถิ, เตน. อพฺภาจิกฺขนฺตีติ อภิอาจิกฺขนฺติ, อภิภวิตฺวา วทนฺติ. เวนยิโกติ วินยติ วินาเสตีติ วินโย, โส เอว เวนยิโก, สตฺตวินาสโกติ อธิปฺปาโย. ยถา จาหํ ภิกฺขเว นาติ ๑- ภิกฺขเว เยน การเณน ๒- อหํ น สตฺตวินาสโก. ยถา จาหํ น วทามีติ เยน วา การเณน อหํ สตฺตวินาสํ น ปญฺญเปมิ. อิทํ วุตฺตํ โหติ:- ยถาหํ น สตฺตวินาสโก, ยถา จ น สตฺตวินาสํ ปญฺญเปมิ, ตถา มํ เต โภนฺโต สมณพฺราหฺมณา "เวนยิโก สมโณ โคตโม"ติ วทนฺตา สตฺตวินาสโก สมโณ โคตโมติ จ, "สโต สตฺตสฺส อุจฺเฉทํ วินาสํ วิภวํ ปญฺญเปมี"ติ ๓- วทนฺตา สตฺตวินาสํ ปญฺญเปมีติ จ อสตา ตุจฺฉา มุสา อภูเตน อพฺภาจิกฺขนฺตีติ. @เชิงอรรถ: ฉ.ม. ยถา จาหํ น ภิกฺขเวติ ฉ.ม. วา กาเรน ฉ.ม. ปญฺญเปตีติ เอวมุปริปิ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๕.

ปุพฺเพ จาติ ปุพฺเพ มหาโพธิมณฺฑมฺหิเยว จ. เอตรหิ จาติ เอตรหิ ธมฺมเทสนายํ จ. ทุกฺขํ เจว ปญฺญเปมิ, ทุกฺขสฺส จ นิโรธนฺติ ธมฺมจกฺกํ อปฺปวตฺเตตฺวา โพธิมณฺเฑ วิหรนฺโตปิ ธมฺมจกฺกปฺปวตฺตนโต ปฏฺฐาย ธมฺมํ เทเสนฺโตปิ จตุสจฺจเมว ปญฺญเปมีติ อตฺโถ. เอตฺถ หิ ทุกฺขคฺคหเณน ตสฺส มูลภูโต สมุทโย, นิโรธคฺคหเณน จ ๑- ตํสมฺปาปโก มคฺโค คหิโตว โหตีติ เวทิตพฺโพ. ตตฺร เจติ ตสฺมึ จตุสจฺจปฺปกาสเน. ปเรติ สจฺจานิ อาชานิตุํ ปฏิวิชฺฌิตุํ อสมตฺถปุคฺคลา. อกฺโกสนฺตีติ ทสหิ อกฺโกสวตฺถูหิ อกฺโกสนฺติ. ปริภาสนฺตีติ วาจาย ปริภาสนฺติ. โรเสนฺติ วิเหเสนฺตีติ โรเสสฺสาม วิเหเสสฺสามาติ อธิปฺปาเยน ฆฏฺเฏนฺติ ทุกฺขาเปนฺติ. ตตฺราติ เตสุ อกฺโกสาทีสุ, เตสุ วา ปรปุคฺคเลสุ. อาฆาโตติ โกโธ. ๒- อปฺปจฺจโยติ โทมนสฺสํ. อนภิรทฺธีติ ๓- อตุฏฺฐิ. ตตฺร เจติ จตุสจฺจปฺปกาสเนเยว. ปเรติ จตุสจฺจปฺปกาสนํ อาชานิตุํ ปฏิวิชฺฌิตุํ สมตฺถปุคฺคลา. อานนฺโทติ อานนฺทปีติ. อุพฺพิลาวิตตฺตนฺติ ๔- อุพฺพิลาปนปีติ. ตตฺรเจติ จตุสจฺจปฺปกาสนมฺหิเยว. ตตฺราติ สกฺการาทีสุ. ยํ โข อิทํ ปุพฺเพ ปริญฺญาตนฺติ ยํ อิทํ ขนฺธปญฺจกํ ปพฺเพ โพธิมณฺเฑ ตีหิ ปริญฺญาหิ ปริญฺญาตํ. ตตฺถ'เมติ ตสฺมึ ขนฺธปญฺจเก อิเม. กึ วุตฺตํ โหติ? ตตฺรปิ ตถาคตสฺส อิเม สกฺการา มยิ ภวิสฺสนฺติ ๕- วา อหํ เอเต อนุภวามีติ วา น โหติ. ปุพฺเพ ๖- ปริญฺญาตกฺขนฺธปญฺจกสฺเสว เอเต สกฺการา ขนฺธปญฺจกํเยว จ เต สกฺกาเร อนุโภตีติ ๖- เอตฺตกเมว โหตีติ. ตสฺมาติ ยสฺมา สจฺจานิ ปฏิวิชฺฌิตุํ อสมตฺถา ตถาคตํปิ อกฺโกสนฺติ, ตสฺมา. เสสํ วุตฺตนเยเนว เวทิตพฺพํ. [๒๔๗] ตสฺมาติห ภิกฺขเว ยํ น ตุมฺหากนฺติ ยสฺมา อตฺตนิเยปิ ฉนฺทราคปฺปหานํ ทีฆรตฺตํ หิตาย สุขาย สํวตฺตติ, ตสฺมา ยํ น ตุมฺหากํ, ตํ ปชหถาติ อตฺโถ. ยถาปจฺจยํ วา กเรยฺยาติ ยถา ยถา อิจฺเฉยฺย, ตถา ตถา กเรยฺย. น หิ โน เอตํ ภนฺเต อตฺตา วาติ ภนฺเต เอตํ ติณกฏฺฐสาขาปลาสํ อมฺหากํ เนว อตฺตา น อมฺหากํ รูปํ น วิญฺญาณนฺติ วทนฺติ. อตฺตนิยํ วาติ อมฺหากํ @เชิงอรรถ: ฉ.ม. จ-สทฺโท น ทิสฺสติ ฉ.ม. โกโป ก. อนภินนฺทีติ @ ฉ.ม. อุปฺปิลาวิตตฺตนฺติ ฉ.ม. กรียนฺตีติ @๖-๖ ฉ.ม. ปุพฺเพ ปริญฺญาตกฺขนฺธปญฺจกํเยว เอเต สกฺกาเร อนุโภตีติ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๖.

จีวราทิปริกฺขาโรปิ น โหตีติ อตฺโถ. เอวเมว โข ภิกฺขเว ยํ น ตุมฺหากํ ตํ ปชหถาติ ภควา ขนฺธปญฺจกํเยว น ตุมฺหากนฺติ ทสฺเสตฺวา ปชหาเปติ, ตญฺจ โข น อุปฺปาเฏตฺวา ลุญฺจิตฺวา วา, ฉนฺทราควินเยน ปเนตํ ปชหาเปติ. [๒๔๘] เอวํ สฺวากฺขาโตติ เอตฺถ ติปริวฏฺฏโต ปฏฺฐาย ยาว อิมํ ฐานํ อาหริตุํปิ วฏฺฏติ, ปฏิโลเมน เปมมตฺตเกน สคฺคปรายนโต ปฏฺฐาย ยาว อิมํ ฐานํ อาหริตุํปิ วฏฺฏติ. สฺวากฺขาโตติ สุกถิโต. สุกถิตตฺตา จ ๑- อุตฺตาโน วิวโฏ ปกาสิโต. ฉินฺนปิโลติโกติ ปิโลติกาติ วุจฺจติ ฉินฺนํ ภินฺนํ ตตฺถ ตตฺถ สิพฺพิตํ คณฺฐิกตํ ชิณฺณวตฺถํ, ตํ ยสฺส นตฺถิ, อฏฺฐหตฺถํ วา นวหตฺถํ วา อหฏสาฏกํ นิวตฺโถ, โส ฉินฺนปิโลติโก นาม. อยํปิ ธมฺโม ตาทิโส, น เหตฺถ โกหญฺญาทิวเสน ฉินฺนภินฺนสิพฺพิตคณฺฐิกตภาโว อตฺถิ. อปิจ กจวโร ปิโลติโกติ วุจฺจติ. อิมสฺมึ จ สาสเน สมณกจวรํ นาม ปติฏฺฐาตุํ น ลภติ. เตเนวาห:- "การณฺฑํว ๒- นิทฺธมถ กสมฺพุญฺจาวกสฺสถ ๓- ตโต ปลาเส ๔- วาเหถ อสฺสมเณ สมณมานิเน. นิทฺธมิตฺวาน ปาปิจฺเฉ ปาปอาจารโคจเร สุทฺธา สุทฺเธหิ สํวาสํ กปฺปยวฺโห ปฏิสฺสตา ตโต สมคฺคา นิปกฺกา ทุกฺขสฺสนฺตํ กริสฺสถา"ติ. ๕- อิติ สมณกจวรสฺส ฉินฺนตฺตาปิ อยํ ธมฺโม ฉินฺนปิโลติโก นาม โหติ. วฏฺฏนฺเตสํ นตฺถิ ปญฺญาปนายาติ เตสํ วฏฺฏํ อปญฺญตฺติภาวํ คตํ นิปฺปญฺญตฺติกํ ชาตํ. เอวรูโป มหาขีณาสโว เอวํ สฺวากฺขาเต สาสเนเยว อุปฺปชฺชติ. ยถา จ ขีณาสโว, เอวํ อนาคามิอาทโยปิ. ตตฺถ ธมฺมานุสาริโน สทฺธานุสาริโนติ อิเม เทฺว โสตาปตฺติมคฺคฏฺฐา โหนฺติ. ยถาห "กตโม จ ปุคฺคโล ธมฺมานุสารี. ยสฺส ปุคฺคลสฺส โสตาปตฺติผลสจฺฉิกิริยาย ปฏิปนฺนสฺส ปญฺญินฺทฺริยํ อธิมตฺตํ โหติ, ปญฺญาวาหึ ปญฺญาปุพฺพงฺคมํ อริยมคฺคํ ภาเวติ. อยํ วุจฺจติ ปุคฺคโล ธมฺมานุสารี. โสตาปตฺติผลสจฺฉิกิริยาย ปฏิปนฺโน ปุคฺคโล ธมฺมานุสารี, ผเล ฐิโต ทิฏฺฐิปฺปตฺโต. กตโม @เชิงอรรถ: ฉ.ม. เอว ฉ.ม. การณฺฑวํ ฉ.ม. กสมฺพุญฺจาปกสฺสถ @ ปาลิ, ฉ.ม. ปลาเป ขุ.สุตฺต. ๒๕/๒๘๔-๖/๓๘๘-๙ ธมฺมจริยสุตฺต

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๗.

จ ปุคฺคโล สทฺธานุสารี. ยสฺส ปุคฺคลสฺส โสตาปตฺติผลสจฺฉิกิริยาย ปฏิปนฺนสฺส สทฺธินฺทฺริยํ อธิมตฺตํ โหติ, สทฺธาวาหึ สทฺธาปุพฺพงฺคมํ อริยมคฺคํ ภาเวติ. อยํ วุจฺจติ ปุคฺคโล สทฺธานุสารี. โสตาปตฺติผลสจฺฉิกิริยาย ปฏิปนฺโน ปุคฺคโล สทฺธานุสารี, ผเล ฐิโต สทฺธาวิมุตฺโต"ติ. ๑- เยสํ มยิ สทฺธามตฺตํ เปมมตฺตนฺติ อิมินา เยสํ อญฺโญ อริยธมฺโม นตฺถิ, ตถาคเต ปน สทฺธามตฺตํ เปมมตฺตเมว โหติ. เต วิปสฺสกา ปุคฺคลา อธิปฺเปตา. วิปสฺสกภิกฺขูนญฺหิ เอวํ วิปสฺสนํ ปฏฺฐเปตฺวา นิสินฺนานํ ทสพเล เอกา สทฺธา เอกํ เปมํ อุปฺปชฺชติ. ตาย สทฺธาย เตน เปเมน หตฺเถ คเหตฺวา สคฺเค ฐปิตา วิย โหนฺติ, นิยตคติกา กิร เอเต. โปราณกตฺเถรา ปน เอวรูปํ ภิกฺขุํ จูฬโสตาปนฺโนติ วทนฺติ. เสสํ สพฺพตฺถ อุตฺตานเมวาติ. ปปญฺจสูทนิยา มชฺฌิมนิกายฏฺฐกถาย อลคทฺทูปมสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตา. ---------------

             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๘ หน้า ๙-๒๗. http://84000.org/tipitaka/pitaka_item/read_th.php?B=8&A=214&modeTY=2&pagebreak=1              The Pali Atthakatha in Roman :- http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=8&A=214&modeTY=2&pagebreak=1              อ่านอรรถกถาแปลไทย :- http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=12&i=274              เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :- http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=12&A=4443              พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=12&A=5284              The Pali Tipitaka in Roman Character :- http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=12&A=5284              สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๑๒ http://84000.org/tipitaka/read/?index_12

อ่านหน้า[ต่าง] แรกอ่านหน้า[ต่าง] ที่แล้วไม่แสดงหมายเลขหน้า
ในกรณี :- 
   บรรทัดแรกของแต่ละหน้าอ่านหน้า[ต่าง] ถัดไปอ่านหน้า[ต่าง] สุดท้าย คลิกเพื่อเปลี่ยน ฐญ เป็นแบบดั้งเดิม

บันทึก ๒๖ มกราคม พ.ศ. ๒๕๖๑. การแสดงผลนี้อ้างอิงข้อมูลจากอรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย. หากพบข้อผิดพลาด กรุณาแจ้งได้ที่ [email protected]