ขอนอบน้อมแด่
พระผู้มีพระภาคอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้า
                      พระองค์นั้น
บทนำ พระวินัยปิฎก พระสุตตันตปิฎก พระอภิธรรมปิฎก ค้นพระไตรปิฎก ชาดก หนังสือธรรมะ
อ่านหน้า[ต่าง] แรกอ่านหน้า[ต่าง] ที่แล้วไม่แสดงหมายเลขหน้า
ในกรณี :- 
   บรรทัดแรกของแต่ละหน้าอ่านหน้า[ต่าง] ถัดไปอ่านหน้า[ต่าง] สุดท้าย คลิกเพื่อเปลี่ยน ฐญ เป็นแบบดั้งเดิม  
อรรถกถาเล่มที่ ๘ ภาษาบาลีอักษรไทย ม.อ. (ปปญฺจ.๒)

หน้าที่ ๗๒.

๖. ปาสราสิสุตฺตวณฺณนา [๒๗๒] เอวมฺเม สุตนฺติ ปาสราสิสุตฺตํ. ตตฺถ สาธุ มยํ อาวุโสติ อายาจนฺตา ภณนฺติ. เอเต กิร ปญฺจสตา ภิกฺขู ชนปทวาสิโน "ทสพลํ ปสฺสิสฺสามา"ติ สาวตฺถึ อนุปฺปตฺตา. สตฺถุทสฺสนํ ปน เอเตหิ ลทฺธํ, ธมฺมึ กถํ น ตาว สุณนฺติ, เต สตฺถุคารเวน "อมฺหากํ ภนฺเต ธมฺมึ กถํ กเถถา"ติ วตฺตุํ น สกฺโกนฺติ, พุทฺธา หิ ครู โหนฺติ, เอกจาริโก สีโห มิคราชา วิย, ปภินฺนกุญฺชโร วิย, ผณกตอาสีวิโส วิย, มหาอคฺคิกฺขนฺโธ วิย จ ทุราสทา. วุตฺตมฺปิ เจตํ:- "อาสีวิโส ยถา โฆโร มิคราชาว เกสรี นาโคว กุญฺชโร ทนฺตี เอวํ พุทฺธา ทุราสทา"ติ. เอวํ ทุราสทํ สตฺถารํ เต ภิกฺขู สยํ ยาจิตุํ อสกฺโกนฺตา อายสฺมนฺตํ อานนฺทํ ยาจมานา "สาธุ มยํ อาวุโส"ติ อาหํสุ. อปฺเปว นามาติ อปิ นาม ลเภยฺยาถ. กสฺมา ปน เถโร เต ภิกฺขู "รมฺมกสฺส พฺราหฺมณสฺส อสฺสมํ อุปสงฺกเมยฺยาถา"ติ อาห? ปากฏกิริยตาย. ทสพลสฺส หิ กิริยา เถรสฺส ปากฏา โหติ, ชานาติ เถโร "อชฺช สตฺถา เชตวเน วสิตฺวา ปุพฺพาราเม ทิวาวิหารํ กริสฺสติ, อชฺช ปุพฺพาราเม วสิตฺวา เชตวเน ทิวาวิหารํ กริสฺสติ, อชฺช เอกโกว ปิณฺฑาย ปวิสิสฺสติ, อชฺช ภิกฺขุสํฆปริวุโต อิมสฺมึ กาเล ชนปทจาริกํ นิกฺขมิสฺสตี"ติ. กึ ปนสฺส เอวํ ชานนตฺถํ เจโตปริยญาณํ อตฺถีติ. นตฺถิ. อนุมานพุทฺธิยา ปน กตกิริยาย นยคฺคาเหน ชานาติ. ยทา ๑- หิ ทิวสํ ภควา เชตวเน วสิตฺวา ปุพฺพาราเม ทิวาวิหารํ กาตุกาโม โหติ, ตทา เสนาสนปริกฺขารภณฺฑานํ ปฏิสามนาการํ ทสฺเสติ, เถโร สมฺมชฺชนิสงฺการฉฑฺฑนกาทีนิ ปฏิสาเมติ. ปุพฺพาราเม วสิตฺวา เชตวนํ ทิวาวิหาราย อาคมนกาเลปิ เอเสว นโย. @เชิงอรรถ: ฉ.ม. ยํ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๗๓.

ยทา ปน เอกโก ปิณฺฑาย จริตุกาโม ๑- โหติ, ตทา ปาโตว สรีรปฏิชคฺคนํ กตฺวา คนฺธกุฏึ ปวิสิตฺวา ทฺวารํ ปิธาย ผลสมาปตฺตึ อปฺเปตฺวา นิสีทติ. เถโร "อชฺช ภควา โพธเนยฺยพนฺธวํ ทิสฺวา นิสินฺโน"ติ ตาย สญฺญาย ญตฺวา "อชฺช อาวุโส ภควา เอกโก ปวิสิตุกาโม, ตุเมฺห ภิกฺขาจารสชฺชา โหถา"ติ ภิกฺขูนํ สญฺญํ เทติ. ยทา ปน ภิกฺขุสํฆปริวาโร ปวิสิตุกาโม โหติ, ตทา คนฺธกุฏิทฺวารํ อุปฑฺฒปิทหิตํ กตฺวา ผลสมาปตฺตึ อปฺเปตฺวา นิสีทติ, เถโร ตาย สญฺญาย ญตฺวา ปตฺตจีวรคหณตฺถาย ภิกฺขูนํ สญฺญํ เทติ. ยทา ชนปทจาริกํ จริตุกาโม ๒- โหติ, ตทา เอกํ เทฺว อาโลเป อติเรกํ ภุญฺชติ, สพฺพกาลํ จงฺกมนญฺจารุยฺห อปราปรํ จงฺกมติ, เถโร ตาย สญฺญาย ญตฺวา "ภควา อาวุโส ชนปทจาริกํ จริตุกาโม โหติ, ตุมฺหากํ กตฺตพฺพํ กโรถา"ติ ภิกฺขูนํ สญฺญํ เทติ. ภควา ปฐมโพธิยํ วีสติวสฺสานิ อนิพทฺธวาโส อโหสิ, ปจฺฉา ปญฺจวีสติวสฺสานิ อพฺโพกิณฺณํ สาวตฺถึเยว อุปนิสฺสาย วสนฺโต เอกทิวเส ๓- เทฺว ฐานานิ ปริภุญฺชติ. เชตวเน รตฺตึ วสิตฺวา ปุนทิวเส ภิกฺขุสํฆปริวุโต ทกฺขิณทฺวาเรน สาวตฺถึ ปิณฺฑาย ปวิสิตฺวา ปาจีนทฺวาเรน นิกฺขมิตฺวา ปุพฺพาราเม ทิวาวิหารํ กโรติ. ปุพฺพาราเม รตฺตึ วสิตฺวา ปุนทิวเส ปาจีนทฺวาเรน สาวตฺถึ ปิณฺฑาย ปวิสิตฺวา ทกฺขิณทฺวาเรน นิกฺขมิตฺวา เชตวเน ทิวาวิหารํ กโรติ. กสฺมา? ทฺวินฺนํ กุลานํ อนุกมฺปาย. มนุสฺสตฺตภาเว ฐิเตน หิ อนาถปิณฺฑิเกน วิย อญฺเญน เกนจิ, มาตุคามตฺตภาเว ฐิตาย จ วิสาขาย วิย อญฺญาย อิตฺถิยา ตถาคตํ อุทฺทิสฺส ธนปริจฺจาโค กโต นาม นตฺถิ, ตสฺมา ภควา เตสํ อนุกมฺปาย เอกทิวเส อิมานิ เทฺว ฐานานิ ปริภุญฺชติ. ตสฺมึ ปน ทิวเส เชตวเน วสิ, ตสฺมา เถโร "อชฺช ภควา สาวตฺถิยํ ปิณฺฑาย จริตฺวา สายณฺหกาเล คตฺตานิ ปริสิญฺจนตฺถาย ปุพฺพโกฏฺฐกํ คมิสฺสติ, อถาหํ คตฺตานิ ปริสิญฺจิตฺวา ฐิตํ ภควนฺตํ ยาจิตฺวา รมฺมกสฺส พฺราหฺมณสฺส อสฺสมํ คเหตฺวา คมิสฺสามิ. เอวมิเม ภิกฺขู ภควโต สมฺมุขา ลภิสฺสนฺติ ธมฺมึ กถํ สวนายา"ติ จินฺเตตฺวา เต ภิกฺขู เอวมาห. @เชิงอรรถ: ฉ.ม. ปวิสิตุกาโม ฉ.ม. นิกฺขมิตุกาโม สี. เอกทิวสํ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๗๔.

มิคารมาตุปาสาโทติ วิสาขาย ปาสาโท. สา หิ มิคาเรน เสฏฺฐินา มาตุฏฺฐาเน ฐปิตตฺตา มิคารมาตาติ วุจฺจติ. ปฏิสลฺลานา วุฏฺฐิโตติ ตสฺมึ กิร ปาสาเท ทฺวินฺนํ มหาสาวกานํ สิริคพฺภานํ มชฺเฌ ภควโต สิริคพฺโภ อโหสิ. เถโร ทฺวารํ วิวริตฺวา อนฺโตคพฺภํ สมฺมชฺชิตฺวา มาลากจวรํ นีหริตฺวา มญฺจปีฐํ ปญฺญเปตฺวา สตฺถุ สญฺญํ อทาสิ. สตฺถา สิริคพฺภํ ปวิสิตฺวา ทกฺขิเณน ปสฺเสน สโต สมฺปชาโน สีหเสยฺยํ อุปคมฺม ทรถํ ปฏิปสฺสมฺเภตฺวา อุฏฺฐาย ผลสมาปตฺตึ อปฺเปตฺวา นิสีทิตฺวา สายณฺหสมเย ตโต วุฏฺฐาสิ. ตํ สนฺธาย วุตฺตํ "ปฏิสลฺลานา วุฏฺฐิโต"ติ. ปริสิญฺจิตุนฺติ โย หิ จุณฺณมตฺติกาทีหิ คตฺตานิ อุพฺพฏฺเฏนฺโต มลฺลกมูลาทีหิ ๑- วา ฆํสนฺโต นฺหายติ, โส นฺหายตีติ วุจฺจติ. โย ตถา อกตฺวา ปกติยาว นฺหายติ, โส ปริสิญฺจตีติ วุจฺจติ. ภควโตปิ สรีเร ตถา หริตพฺพํ รโชชลฺลํ นาม นูปลิมฺปติ, อุตุคฺคหณตฺถํ ปน ภควา เกวลํ อุทกํ โอตรติ. เตนาห "คตฺตานิ ปริสิญฺจิตุนฺ"ติ. ปุพฺพโกฏฺฐโกติ ปาจีนโกฏฺฐโก. สาวตฺถิยํ กิร วิหาโร กทาจิ มหา โหติ กทาจิ ขุทฺทโก. ตทา หิ โส วิปสฺสิสฺส ภควโต กาเล โยชนิโก อโหสิ, สิขิสฺส ติคาวุโต, เวสฺสภุสฺส อฑฺฒโยชนิโก, กกุสนฺธสฺส คาวุตปฺปมาโณ, โกนาคมนสฺส อฑฺฒคาวุตปฺปมาโณ, กสฺสปสฺส วีสติอุสภปฺปมาโณ, อมฺหากํ ภควโต กาเล อฏฺฐกรีสปฺปมาโณ ชาโต. ตํปิ นครํ ตสฺส วิหารสฺส กทาจิ ปาจีนโต โหติ, กทาจิ ทกฺขิณโต, กทาจิ ปจฺฉิมโต, กทาจิ อุตฺตรโต. เชตวเน คนฺธกุฏิยํ ปน จตุนฺนํ มญฺจปาทานํ ปติฏฺฐิตฏฺฐานํ อจลเมว. จตฺตาริ หิ อจลเจติยฏฺฐานานิ นาม มหาโพธิปลฺลงฺกฏฺฐานํ อิสิปตเน ธมฺมจกฺกปฺปวตฺตนฏฺฐานํ สงฺกสฺสนครทฺวาเร เทโวโรหณกาเล โสปานสฺส ปติฏฺฐานฏฺฐานํ ๒- มญฺจปาทฏฺฐานนฺติ. อยํ ปน ปุพฺพโกฏฺฐโก กสฺสปทสพลสฺส วีสติอุสภวิหารกาเล ปาจีนทฺวาเร โกฏฺฐโก อโหสิ. โส อิทานิปิ ปุพฺพโกฏฺฐโกเตฺวว ปญฺญายติ. กสฺสปทสพลสฺส กาเล อจิรวตีนครํ ปริกฺขิปิตฺวา สนฺทมานา @เชิงอรรถ: ฉ.ม. มลฺลกมุฏฺฐาทีหิ ฉ.ม. ปติฏฺฐฏฺฐานํ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๗๕.

ปุพฺพโกฏฺฐกํ ปตฺวา อุทเกน ภินฺทิตฺวา มหนฺตํ อุทกรหทํ มาเปสิ สมติตฺถํ อนุปุพฺพคมฺภีรํ. ตตฺถ เอกํ รญฺโญ นฺหานติตฺถํ, เอกํ นาครานํ, เอกํ ภิกฺขุสํฆสฺส, เอกํ พุทฺธานนฺติ เอวํ ปาฏิเยกฺกานิ ๑- นฺหานติตฺถานิ โหนฺติ รมณียานิ วิปฺปกิณฺณรชตปฏฺฏสทิสวาลิกานิ. อิติ ภควา อายสฺมตา อานนฺเทน สทฺธึ เยน อยํ เอวรูโป ปุพฺพโกฏฺฐโก, เตนุปสงฺกมิ คตฺตานิ ปริสิญฺจิตุํ. อถายสฺมา อานนฺโท อุทกสาฏิกํ อุปเนสิ. ภควา รตฺตทุปฏฺฏํ อปเนตฺวา อุทกสาฏิกํ นิวาเสสิ. เถโร ทุปฏฺเฏน สทฺธึ มหาจีวรํ อตฺตโน หตฺถคตํ อกาสิ. ภควา อุทกํ โอตริ. สโหตรเณเนวสฺส อุทเก มจฺฉกจฺฉปา สพฺเพ สุวณฺณวณฺณา อเหสุํ. ยนฺตนาฬิกาหิ สุวณฺณรสธารานิสิญฺจมานกาโล วิย สุวณฺณปฏฺฏปฺปสารณกาโล วิย จ อโหสิ. อถ ภควโต นฺหานวตฺตํ ทสฺเสตฺวา นฺหาตฺวา ๒- ปจฺจุตฺติณฺณสฺส เถโร รตฺตทุปฏฺฏํ อุปเนสิ. ภควา ตํ นิวาเสตฺวา วิชฺชุลตาสทิสํ กายพนฺธนํ พนฺธิตฺวา มหาจีวรํ อนฺตนฺเตน สํหริตฺวา ปทุมคพฺภสทิสํ กตฺวา อุปนีตํ ทฺวีสุ กณฺเณสุ คเหตฺวา อฏฺฐาสิ. เตน วุตฺตํ "ปุพฺพโกฏฺฐเก คตฺตานิ ปริสิญฺจิตฺวา ปจฺจุตฺตริตฺวา เอกจีวโร อฏฺฐาสี"ติ. เอวํ ฐิตสฺส ปน ภควโต สรีรํ วิกสิตกมลุปฺปลสรํ สพฺพปาลิผุลฺลํ ปาริจฺฉตฺตกํ ตารามรีจิวิกสิตํ จ คคนตลํ สิริยา อวหสมานํ วิย วิโรจิตฺถ. พฺยามปฺปภาปริกฺเขปวิลาสินี จสฺส ทฺวตฺตึสวรลกฺขณมาลา คนฺเถตฺวา ฐปิต- ทฺวตฺตึสจนฺทมาลา วิย, ทฺวตฺตึสสุริยมาลา วิย, ปฏิปาฏิยา ฐปิตทฺวตฺตึสจกฺกวตฺติ ทฺวตฺตึสเทวราชา ทฺวตฺตึสมหาพฺรหฺมาโน วิย จ อติวิย วิโรจิตฺถ, วณฺณภูมิ นาเมสา. เอวรูเปสุ ฐาเนสุ พุทฺธานํ สรีรวณฺณํ วา คุณวณฺณํ วา จุณฺณิยปเทหิ วา คาถาหิ วา อตฺถญฺจ อุปมาโย จ การณานิ จ อาหริตฺวา ปฏิพเลน ธมฺมกถิเกน ปูเรตฺวา กเถตุํ วฏฺฏตีติ เอวรูเปสุ ฐาเนสุ ธมฺมกถิกสฺส ถาโม เวทิตพฺโพ. [๒๗๓] คตฺตานิ ปุพฺพาปยมาโนติ ปกติภาวํ คมยมาโน นิรุทกานิ กุรุมาโน, สุกฺขาปยมาโนติ อตฺโถ. โสทเกน คตฺเตน ๓- จีวรํ ปารุปนฺตสฺส หิ จีวเร กณฺณิกา อุฏฺฐหนฺติ, ปริกฺขารภณฺฑํ ทุสฺสติ. พุทฺธานํ ปน สรีเร @เชิงอรรถ: ม. ปฏิปาฏิยา เอตานิ ฉ.ม. นฺหตฺวา สี. โสทเก คตฺเต

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๗๖.

รโชชลฺลํ น อุปลิมฺปติ, ปทุมปตฺเต ปกฺขิตฺตอุทกพินฺทุ วิย อุทกํ วินิวตฺเตตฺวา คจฺฉติ, เอวํ สนฺเตปิ สิกฺขาคารวตาย ภควา "ปพฺพชิตวตฺตํ นาเมตนฺ"ติ มหาจีวรํ อุโภสุ กณฺเณสุ คเหตฺวา ปุรโต กายํ ปฏิจฺฉาเทตฺวา อฏฺฐาสิ. ตสฺมึ ขเณ เถโร จินฺเตสิ "ภควา มหาจีวรํ ปารุปิตฺวา มิคารมาตุปาสาทํ อารพฺภ คมนาภินีหารโต ๑- ปฏฺฐาย ทุนฺนิวตฺติโย ภวิสฺสติ, พุทฺธานํ หิ อธิปฺปายโกปนํ นาม เอกจาริกสีหสฺส คหณตฺถํ หตฺถปฺปสารณํ วิย, ปภินฺนวรวารณสฺส ๒- โสณฺฑาย ปรามสนํ วิย, อุคฺคเตชสฺส อาสีวิสสฺส คีวายํ คหณํ วิย จ ภาริยํ โหติ, อิเธว รมฺมกสฺส พฺราหฺมณสฺส อสฺสมสฺส วณฺณํ กเถตฺวา ตตฺถ คมนตฺถาย ภควนฺตํ ยาจิสฺสามี"ติ, โส ตถา อกาสิ. เตน วุตฺตํ "อถโข อายสฺมา อานนฺโท ฯเปฯ อนุกมฺปํ อุปาทายา"ติ. ตตฺถ อนุกมฺปํ อุปาทายาติ ภควโต สมฺมุขา ธมฺมึ กถํ โสสฺสามาติ ตํ อสฺสมํ คตานํ ปญฺจนฺนํ ภิกฺขุสตานํ อนุกมฺปํ ปฏิจฺจ, เตสุ การุญฺญํ กตฺวาติ อตฺโถ. ธมฺมิยา กถายาติ ทสสุ ปารมิตาสุ อญฺญตราย ปารมิยา เจว มหาภินิกฺขมนสฺส จ วณฺณํ กถยมานา สนฺนิสินฺนา โหนฺติ. อาคมยมาโนติ โอโลกยมาโน. อหํ พุทฺโธติ สหสา อปฺปวิสิตฺวา ยาว สา กถา นิฏฺฐาติ, ตาว อฏฺฐาสีติ อตฺโถ. อคฺคฬํ อาโกเฏสีติ อคฺคนเขน กวาเฏ สญฺญํ อทาสิ. วิวรึสูติ โสตํ โอทหิตฺวาว นิสินฺนตฺตา ตํขณํเยว อาคนฺตฺวา วิวรึสุ. ปญฺญตฺเต อาสเนติ พุทฺธกาเล กิร ยตฺถ ยตฺถ เอโกปิ ภิกฺขุ วิหรติ, ตตฺถ ตตฺถ ๓- พุทฺธาสนํ ปญฺญตฺตเมว โหติ. กสฺมา? ภควา กิร ๔- อตฺตโน สนฺติเก กมฺมฏฺฐานํ คเหตฺวา ผาสุกฏฺฐาเน วิหรนฺเต มนสิกโรติ "อสุโก มยฺหํ สนฺติเก กมฺมฏฺฐานํ คเหตฺวา คโต, สกฺขิสฺสติ นุ โข วิเสสํ นิพฺพตฺเตตุํ โน วา"ติ. อถ นํ ปสฺสติ กมฺมฏฺฐานํ วิสฺสชฺเชตฺวา อกุสลวิตกฺกํ ๕- วิตกฺกยมานํ, ตโต "กถํ หิ นาม มาทิสสฺส สตฺถุ สนฺติเก กมฺมฏฺฐานํ คเหตฺวา วิหรนฺตํ อิมํ กุลปุตฺตํ อกุสลวิตกฺกา อภิภวิตฺวา อนมตคฺเค วฏฺฏทุกฺเข สํสาเรสฺสนฺตี"ติ ๖- ตสฺส @เชิงอรรถ: ฉ.ม. คมนาภิหารโต ม. ปภินฺนจรวารณสฺส ฉ.ม. สพฺพตฺถ @ ฉ.ม. ภควา หิ ฉ.ม. อกุสลวิตกฺเก สี. สํสาเทสฺสนฺตีติ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๗๗.

อนุคฺคหตฺถํ ตตฺเถว อตฺตานํ ทสฺเสตฺวา ตํ กุลปุตฺตํ โอวทิตฺวา อากาสํ อุปฺปติตฺวา ปุน อตฺตโน วสนฏฺฐานเมว คจฺฉติ. อเถวํ โอวทิยมานา เต ภิกฺขู จินฺตยึสุ "สตฺถา อมฺหากํ มนํ ชานิตฺวา อาคนฺตฺวา อมฺหากํ สมีเป ฐิตํเยว อตฺตานํ ทสฺเสติ, ตสฺมึ ขเณ `ภนฺเต อิธ นิสีทถ, อิธ นิสีทถา'ติ อาสนปริเยสนํ นาม ภาโร"ติ. เต อาสนํ ปญฺญเปตฺวาว วิหรนฺติ. ยสฺส ปีฐํ อตฺถิ, โส ตํ ปญฺญเปติ. ยสฺส นตฺถิ, โส มญฺจํ วา ผลกํ วา กฏฺฐํ วา ปาสาณํ วา วาลิกาปุญฺชํ วา ปญฺญเปติ. ตํ อลภมานา ปุราณปณฺณานิปิ สงฺกฑฺฒิตฺวา ตตฺถ ปํสุกูลํ ปตฺถริตฺวา ฐเปนฺติ. อิธ ปน ปกติปญฺญตฺตเมว อาสนํ อโหสิ, ตํ สนฺธาย วุตฺตํ "ปญฺญตฺเต อาสเน นิสีที"ติ. กาย นุตฺถาติ กตมาย นุ กถาย สนฺนิสินฺนา ภวถาติ อตฺโถ. "กาย เนตฺถา"ติปิ ปาลิ, ตสฺสา กตมาย นุ เอตฺถาติ อตฺโถ. "กาย โนตฺถา"ติปิ ปาลิ. ตสฺสาปิ ปุริโมเยว อตฺโถ. อนฺตรา กถาติ กมฺมฏฺฐานมนสิการอุทฺเทสปริปุจฺฉาทีนํ อนฺตรา อญฺญา เอกา กถา. วิปฺปกตาติ มม อาคมนปจฺจยา อปรินิฏฺฐิตา สิขํ อปฺปตฺตา. อถ ภควา อนุปฺปตฺโตติ อถ เอตสฺมึ กาเล ภควา อาคโต. ธมฺมี วา กถาติ ทสกถาวตฺถุนิสฺสิตา วา ธมฺมี กถา. อริโย วา ตุณฺหีภาโวติ เอตฺถ ปน ทุติยํ ฌานํปิ อริโย ตุณฺหีภาโว มูลกมฺมฏฺฐานํปิ. ตสฺมา ตํ ฌานํ อปฺเปตฺวา นิสินฺโนปิ, มูลกมฺมฏฺฐานํ คเหตฺวา นิสินฺโนปิ ภิกฺขุ อริเยน ตุณฺหีภาเวน นิสินฺโนติ เวทิตพฺโพ. [๒๗๔] เทฺวมา ภิกฺขเว ปริเยสนาติ เอกา อนุสนฺธิ? เต ภิกฺขู สมฺมุขา ธมฺมึ กถํ โสสฺสามาติ เถรสฺส ภารํ อกํสุ, เถโร เตสํ อสฺสมคมนมกาสิ. เต ตตฺถ นิสีทิตฺวา อติรจฺฉานกถิกา หุตฺวา ธมฺมิยา กถาย นิสีทึสุ. อถ ภควา "อยํ ตุมฺหากํ ปริเยสนา อริยปริเยสนา นามา"ติ ทสฺเสตุํ อิมํ เทสนํ อารภิ. ตตฺถ กตมา จ ภิกฺขเว อนริยปริเยสนาติ เอตฺถ ยถา มคฺคกุสโล ปุริโส ปฐมํ วชฺเชตพฺพํ อปายมคฺคํ ทสฺเสนฺโต "วามํ มุญฺจิตฺวา ทกฺขิณํ คณฺหา"ติ วทติ, เอวํ ภควา เทสนากุสลตาย ปฐมํ วชฺเชตพฺพํ อนริยปริเยสนํ อาจิกฺขิตฺวา

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๗๘.

ปจฺฉา อิตรํ อาจิกฺขิสฺสามีติ อุทฺเทสานุกฺกมํ ภินฺทิตฺวา เอวมาห. ชาติธมฺโมติ ชายนสภาโว. ชราธมฺโมติ ชีรณสภาโว. พฺยาธิธมฺโมติ พฺยาธิสภาโว. มรณธมฺโมติ มรณสภาโว. โสกธมฺโมติ โสจนกสภาโว. สงฺกิเลสธมฺโมติ สงฺกิลิสฺสนสภาโว. ปุตฺตภริยนฺติ ปุตฺตา จ ภริยา จ. เอส นโย สพฺพตฺถ. ชาตรูปรชตนฺติ เอตฺถ ปน ชาตรูปนฺติ สุวณฺณํ. รชตนฺติ ยงฺกิญฺจิ โวหารูปคํ โลหมาสกาทิ. ชาติธมฺมา เหเต ภิกฺขเว อุปธโยติ เอเต ปญฺจ กามคุณา อุปธโย นาม โหนฺติ, เต สพฺเพปิ ชาติธมฺมาติ ทสฺเสติ. พฺยาธิธมฺมวาราทีสุ ชาตรูปรชตํ น คหิตํ, น เหตสฺส สีสโรคาทโย พฺยาธโย นาม โหนฺติ, น สตฺตานํ วิย จุติสงฺขาตํ มรณํ, น โสโก อุปฺปชฺชติ. ชราทีหิ ๑- ปน สงฺกิเลเสหิ สงฺกิลิสฺสตีติ สงฺกิเลสิกธมฺมวาเร ๒- คหิตํ. ตถา อุตุสมุฏฺฐานตฺตา ชาติธมฺมวาเร. มลํ คเหตฺวา ชีรณโต ชราธมฺมวาเร จ. [๒๗๕] อยํ ภิกฺขเว อริยปริเยสนาติ ภิกฺขเว อยํ นิทฺโทสตายปิ อริเยหิ ปริเยสิตพฺพตายปิ อริยปริเยสนาติ เวทิตพฺพา. [๒๗๖] อหํปี สุทํ ภิกฺขเวติ กสฺมา อารภิ? มูลโต ปฏฺฐาย มหาภินิกฺขมนํ ทสฺเสตุํ. เอวํ กิรสฺส อโหสิ "ภิกฺขเว อหํปิ ปุพฺเพ อนริยปริเยสนํ ปริเยสึ, สฺวาหํ ตํ ปหาย อริยปริเยสนํ ปริเยสิตฺวา สพฺพญฺญุตํ ปตฺโต. ปญฺจวคฺคิยาปิ อนริยปริเยสนํ ปริเยสึสุ, เต ตํ ปหาย อริยปริเยสนํ ปริเยสิตฺวา ขีณาสวภูมึ ปตฺตา. ตุเมฺหปิ มม เจว ปญฺจวคฺคิยานญฺจ มคฺคํ อารุฬฺหา. อริยปริเยสนา ตุมฺหากํ ปริเยสนา"ติ มูลโต ปฏฺฐาย อตฺตโน มหาภินิกฺขมนํ ทสฺเสตุํ อิมํ เทสนํ อารภิ. [๒๗๗] ตตฺถ ทหโรว สมาโนติ ตรุโณว สมาโน. สุสุกาฬเกโสติ สุฏฺฐุ กาฬเกโส, อญฺชนวณฺณเกโสว หุตฺวาติ อตฺโถ ภเทฺรนาติ ภทฺทเกน. ปฐเมน วยสาติ ติณฺณํ วยานํ ปฐมวเยน. อกามกานนฺติ อนิจฺฉมานานํ, อนาทรตฺเถ @เชิงอรรถ: ฉ.ม. อยาทีหิ ฉ.ม. สํกิเลสธมฺมวาเร

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๗๙.

สามิวจนํ. อสฺสูนิ มุเข เอเตสนฺติ อสฺสุมุขา, เตสํ อสฺสุมุขานํ, อสฺสุกิลินฺนมุขานนฺติ อตฺโถ. รุทนฺตานนฺติ กนฺทิตฺวา รุทมานานํ. กึ กุสลคเวสีติ กึ กุสลนฺติ คเวสมาโน. อนุตฺตรํ สนฺติวรปทนฺติ อุตฺตมํ สนฺติสงฺขาตํ วรปทํ, นิพฺพานํ ปริเยสมาโนติ อตฺโถ. เยน อาฬาโร กาลาโมติ เอตฺถ อาฬาโรติ ตสฺส นามํ, ทีฆปิงฺคโล กิเรโส. เตนสฺส อาฬาโรติ นามํ อโหสิ. กาลาโมติ โคตฺตํ. วิหรตายสฺมาติ วิหรตุ อายสฺมา ยตฺถ วิญฺญู ปุริโสติ ยสฺมึ ธมฺเม ปณฺฑิโต ปุริโส. สกํ อาจริยกนฺติ อตฺตโน อาจริยสมยํ. อุปสมฺปชฺช วิหเรยฺยาติ ปฏิลภิตฺวา วิหเรยฺย. เอตฺตาวตา เตน โอกาโส กโต โหติ. ตํ ธมฺมนฺติ ตํ เตสํ สมยํ ตนฺตึ. ปริยาปุณินฺติ สุตฺวาว อุคฺคณฺหึ. โอฏฺฐปหตมตฺเตนาติ เตน วุตฺตสฺส ปฏิคฺคหณตฺถํ โอฏฺฐปหรณมตฺเตน, อปราปรํ กตฺวา โอฏฺฐสญฺจรณมตฺเตนาติ อตฺโถ. ลปิตลาปนมตฺเตนาติ เตน ลปิตสฺส ปฏิลาปนมตฺตเกน. ญาณวาทนฺติ ชานามีติ วาทํ. เถรวาทนฺติ ถิรภาววาทํ, เถโร อหเมตฺถาติ เอตํ วจนํ. อหญฺเจว อญฺเญ จาติ น เกวลํ อหํ, อญฺเญปิ พหู เอวํ วทนฺติ. เกวลํ สทฺธามตฺตเกนาติ ปญฺญาย อสจฺฉิกตฺวา สุทฺเธน สทฺธามตฺตเกเนว. โพธิสตฺโต กิร วาจาย ธมฺมํ อุคฺคณฺหนฺโตเยว "น กาลามสฺส วาจาย ปริยตฺติมตฺตเมว อสฺมึ ธมฺเม, อทฺธา เอส สตฺตนฺนํ สมาปตฺตีนํ ลาภี"ติ อญฺญาสิ, เตนสฺส เอตทโหสิ. อากิญฺจญฺญายตนํ ปเวเทสีติ อากิญฺจญฺญายตนปริโยสานา สตฺตสมาปตฺติโย มํ ชานาเปสิ. สทฺธาติ อิมาสํ สตฺตนฺนํ สมาปตฺตีนํ นิพฺพตฺตนตฺถาย สทฺธา. วิริยาทีสุปิ เอเสว นโย. ปทเหยฺยนฺติ ปโยคํ กเรยฺยํ. น จิรสฺเสว ตํ ธมฺมํ สยํ อภิญฺญา สจฺฉิกตฺวา อุปสมฺปชฺช วิหาสินฺติ โพธิสตฺโต กิร วิริยํ ปคฺคเหตฺวา กติปาหญฺเญว สตฺตสุวณฺณนิสฺเสณิโย สมฺปาเทนฺโต ๑- วิย สตฺตสมาปตฺติโย นิพฺพตฺเตสิ, ตสฺมา เอวมาห. ลาภา โน อาวุโสติ อนุสฺสุยฺยโก กิเรส กาลาโม. ตสฺมา "อยํ อธุนาคโต, กินฺติ กตฺวา อิมํ ธมฺมํ นิพฺพตฺเตสี"ติ อุสฺสูยํ อกตฺวา ปสนฺโน ปสาทํ ปเวเทนฺโต @เชิงอรรถ: ฉ.ม. ปสาเรนฺโต, สี. สํฆาเฏนฺโต

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๘๐.

เอวมาห. อุโภว สนฺตา อิมํ คณํ ปริหรามาติ "มหา อยํ คโณ, เทฺวปิ ชนา ปริหรามา"ติ วตฺวา คณสฺส สญฺญํ อทาสิ, "อหํปิ สตฺตนฺนํ สมาปตฺตีนํ ลาภี, มหาปุริโสปิ สตฺตนฺนเมว, เอตฺตกา ชนา มหาปุริสสฺส สนฺติเก ปริกมฺมํ อุคฺคณฺหถ, เอตฺตกา มยฺหนฺ"ติ มชฺเฌ ภินฺทิตฺวา อทาสิ. อุฬารายาติ อุตฺตมาย. ปูชายาติ กาลามสฺส กิร อุปฏฺฐากา อิตฺถิโยปิ ปุริสาปิ คนฺธมาลาทีนิ คเหตฺวา อาคจฺฉนฺติ. กาลาโม "คจฺฉถ, มหาปุริสํ ปูเชถา"ติ วทติ. เต ตํ ๑- ปูเชตฺวา ยํ อวสิฏฺฐํ โหติ, เตน กาลามํ ปูเชนฺติ. มหคฺฆานิ มญฺจปีฐานิ อาหรนฺติ, ตานิปิ มหาปุริสสฺส ทาเปตฺวา ยทิ อวสิฏฺฐํ โหติ, อตฺตนา คณฺหาติ. คตคตฏฺฐาเน วรเสนาสนํ โพธิสตฺตสฺส ชคฺคาเปตฺวา เสสกํ อตฺตนา คณฺหาติ. เอวํ อุฬาราย ปูชาย ปูเชสิ. นายํ ธมฺโม นิพฺพิทายาติอาทีสุ อยํ สตฺตสมาปตฺติธมฺโม เนว วฏฺเฏ นิพฺพินฺทนตฺถาย น วิรชฺชนตฺถาย น ราคาทีนํ นิโรธนตฺถาย น อุปสมตฺถาย น อภิญเญยฺยธมฺมอภิชานนตฺถาย น จตุมคฺคสมฺโพธาย ๒- น นิพฺพานสจฺฉิกิริยาย สํวตฺตตีติ อตฺโถ. ยาวเทว อากิญฺจญฺญายตนูปปตฺติยาติ ยาว สฏฺฐิกปฺปสหสฺสายุปริมาเณ ๓- อากิญฺจญฺญายตนภเว อุปปตฺติ, ตาว ๔- สํวตฺตติ, น ตโต อุทฺธํ. เอวมยํ ปุนราวตฺตนกธมฺโมเยว, ยญฺจฏฺฐานํ ปาเปติ, ตํ ชาติชรามรเณหิ อปริมุตฺตเมว มจฺจุปาสปริกฺขิตฺตเมวาติ. ตโต ปฏฺฐาย จ ปน มหาสตฺโต ยถา นาม ฉาตชฺฌตฺตปุริโส มนุญฺญโภชนํ ลภิตฺวา สมฺปิยายมาโนปิ ภุญฺชิตฺวา ปิตฺตวเสน วา เสมฺหวเสน วา มุจฺฉิกาวเสน ๕- วา ฉฑฺเฑตฺวา ปุน เอกํ ปิณฺฑํ ภุญฺชิสฺสามีติ มนํ น อุปฺปาเทติ, เอวเมว อิมา สตฺตสมาปตฺติโย มหนฺเตน อุสฺสาเหน นิพฺพตฺเตตฺวาปิ ตาสุ อิมํ ปุนราวตฺติกาทิเภทํ อาทีนวํ ทิสฺวา ปุน อิมํ ธมฺมํ อาวชฺชิสฺสามิ วา สมาปชฺชิสฺสามิ วา อธิฏฺฐหิสฺสามิ วา วุฏฺฐหิสฺสามิ วา ปจฺจเวกฺขิสฺสามิ วาติ จิตฺตเมว น อุปฺปาเทสิ. อนลงฺกริตฺวาติ อลํ อิมินา อลํ อิมินาติ ปุนปฺปุนํ อนลงฺกริตฺวา. ๖- นิพฺพิชฺชาติ นิพฺพินฺทิตฺวา. อปกฺกมินฺติ อคมาสึ. @เชิงอรรถ: ฉ.ม. เต มํ ม. น จตุสจฺจสมฺโพธาย ม. สฏฺฐิกปฺปมตฺต... @ ฉ.ม. ตาวเทว ม. มจฺฉิกาวเสน, ฉ.ม. มกฺขิกาวเสน ฉ.ม. อลงฺกริตฺวา

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๘๑.

[๒๗๘] น โข ราโม อิมํ ธมฺมนฺติ อิธาปิ โพธิสตฺโต ตํ ธมฺมํ อุคฺคณฺหนฺโตเยว อญฺญาสิ "นายํ อฏฺฐสมาปตฺติธมฺโม อุทกสฺส วาจาย อุคฺคหิตมตฺโตว ฐปิโต, ๑- อทฺธา ปเนส อฏฺฐสมาปตฺติลาภี"ติ. เตนสฺส เอตทโหสิ "น โข ราโม ฯเปฯ ชานํ ปสฺสํ วิหาสี"ติ. เสสเมตฺถ ปุริมวาเร วุตฺตนเยเนว เวทิตพฺพํ. [๒๗๙] เยน อุรุเวลา เสนานิคโมติ เอตฺถ อุรุเวลาติ มหาเวลา, มหาวาลิกราสีติ อตฺโถ. อถวา อุรูติ วาลิกา วุจฺจติ, เวลาติ มริยาทา, เวลาติกฺกมนเหตุ อาหฏา อุรุ อุรุเวลาติ เอวเมตฺถ อตฺโถ ทฏฺฐพฺโพ. อตีเต กิร อนุปฺปนฺเน พุทฺเธ ทสสหสฺสา กุลปุตฺตา ตาปสปพฺพชฺชํ ปพฺพชิตฺวา ตสฺมึ ปเทเส วิหรนฺตา เอกทิวสํ สนฺนิปติตฺวา กติกวตฺตํ อกํสุ "กายกมฺมวจีกมฺมานิ นาม ปเรสํปิ ปากฏานิ โหนฺติ, มโนกมฺมํ ปน อปากฏํ. ตสฺมา โย กามวิตกฺกํ วา พฺยาปาทวิตกฺกํ วา วิหึสาวิตกฺกํ วา วิตกฺเกติ, ตสฺส อญฺโญ โจทโก นาม นตฺถิ, โส อตฺตนาว อตฺตานํ โจเทตฺวา ปฏฺฏปุเฏน ๒- วาลิกํ อาหริตฺวา อิมสฺมึ ฐาเน อากิรตุ, อิทมสฺส ทณฺฑกมฺมนฺ"ติ. ตโต ปฏฺฐาย โย ตาทิสํ วิตกฺกํ วิตกฺเกติ, โส ตตฺถ ปฏฺฏปุเฏน วาลิกํ อากิรติ, เอวํ ตตฺถ อนุกฺกเมน มหาวาลิกราสิ ชาโต. ตโต นํ ปจฺฉิมา ชนตา ปริกฺขิปิตฺวา เจติยฏฺฐานมกาสิ, ตํ สนฺธาย วุตฺตํ "อุรุเวลาติ มหาเวลา, มหาวาลิกราสีติ อตฺโถ"ติ. ตเมว สนฺธาย วุตฺตํ "อถวา อุรูติ วาลิกา วุจฺจติ, เวลาติ มริยาทา, เวลาติกฺกมนเหตุ อาหฏา อุรุ อุรุเวลาติ เอวเมตฺถ อตฺโถ ทฏฺฐพฺโพ"ติ. เสนานิคโมติ เสนาย นิคโม. ปฐมกปฺปิกานํ กิร ตสฺมึ ฐาเน เสนานิเวโส อโหสิ, ตสฺมา โส ปเทโส เสนานิคโมติ วุจฺจติ. "เสนานิคาโม"ติปิ ปาโฐ. เสนานิ นาม สุชาตาย ปิตา, ตสฺส คาโมติ อตฺโถ. ตทวสรินฺติ ตตฺถ โอสรึ. รมณียํ ภูมิภาคนฺติ สุปุปฺผิตนานปฺปการชลชถลชปุปฺผวิจิตฺตํ มโนรมํ ภูมิภาคํ. ปาสาทิกญฺจ @เชิงอรรถ: ฉ.ม. อยํ ปาโฐ น ทิสฺสติ ฉ.ม. ปตฺตปุเฏน. เอวมุปริปิ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๘๒.

วนสณฺฑนฺติ โมรปิญฺฉกลาปสทิสํ ปสาทชนนวนสณฺฑญฺจ อทฺทสํ. นทิญฺจ สนฺทนฺตินฺติ สนฺทมานญฺจ มณิกฺขนฺธสทิสํ วิมลนีลสีตลสลิลํ เนรญฺชรํ นทึ อทฺทสํ. เสตกนฺติ ปริสุทฺธํ นิกฺกทฺทมํ. สุปติตฺถนฺติ อนุปุพฺพคมฺภีเรหิ สุนฺทเรหิ ติตฺเถหิ อุเปตํ. รมณียนฺติ รชตปตฺตสทิสํ วิปฺปกิณฺรวาลิกํ ปหูตมจฺฉกจฺฉปํ อภิรามทสฺสนํ. สมนฺตา จ โคจรคามนฺติ ตสฺส ปเทสสฺส สมนฺตา อวิทูเร คมนาคมนสมฺปนฺนํ สมฺปตฺตปพฺพชิตานํ สุลภปิณฺฑํ โคจรคามญฺจ อทฺทสํ. อลํ วตาติ สมตฺถํ วต. ตตฺเถว นิสีทินฺติ โพธิปลฺลงฺเก นิสชฺชํ สนฺธายาห. อุปริ สุตฺตสฺมึ หิ ตตฺเถวาติ ทุกฺกรการิกฏฺฐานํ อธิปฺเปตํ, อิธ ปน โพธิปลฺลงฺโก. เตนาห "ตตฺเถว นิสีทินฺ"ติ. อลมิทํ ปธานายาติ อิทํ ฐานํ ปธานตฺถาย สมตฺถนฺติ เอวํ จินฺเตตฺวา นิสีทินฺติ อตฺโถ. [๒๘๐] อชฺฌคมนฺติ อธิคจฺฉึ ปฏิลภึ. ญาณญฺจ ปน เม ทสฺสนนฺติ สพฺพธมฺมทสฺสนสมตฺถญฺจ เม สพฺพญฺญุตญาณํ อุทปาทิ. อกุปฺปา เม วิมุตฺตีติ มยฺหํ อรหตฺตผลวิมุตฺติ อกุปฺปตาย จ อกุปฺปารมฺมณตาย จ อกุปฺปา, สา หิ ราคาทีหิ น กุปฺปตีติ อกุปฺปตายปิ อกุปฺปา, อกุปฺปํ นิพฺพานมสฺสารมฺมณนฺติปิ อกุปฺปา. อยมนฺติมา ชาตีติ อยํ สพฺพปจฺฉิมชาติ. นตฺถิทานิ ปุนพฺภโวติ อิทานิ เม ปุน ปฏิสนฺธิ นาม นตฺถีติ เอวํ ปจฺจเวกฺขณญาณํปิ เม อุปฺปนฺนนฺติ ทสฺเสติ. [๒๘๑] อธิคโตติ ปฏิวิทฺโธ. ธมฺโมติ จตุสจฺจธมฺโม. คมฺภีโรติ อุตฺตานภาวปฏิกฺเขปวจนเมตํ. ทุทฺทโสติ คมฺภีรตฺตาว ทุทฺทโส ทุกฺเขน ทฏฺฐพฺโพ, น สกฺกา สุเขน ทฏฺฐุํ. ทุทฺทสตฺตาว ทุรนุโพโธ, ทุกฺเขน อวพุชฺฌิตพฺโพ, น สกฺกา สุเขน อวพุชฺฌิตุํ. สนฺโตติ นิพฺพุโต. ปณีโตติ อตปฺปโก. อิทํ ทฺวยํ โลกุตฺตรเมว สนฺธาย วุตฺตํ. อตกฺกาวจโรติ ตกฺเกน อวจริตพฺโพ โอคาหิตพฺโพ น โหติ, ญาเณเนว อวจริตพฺโพ. นิปุโณติ สโณฺห. ปณฺฑิตเวทนีโยติ สมฺมาปฏิปทํ ปฏิปนฺเนหิ ปณฺฑิเตหิ เวทิตพฺโพ. อาลยรามาติ สตฺตา ปญฺจสุ กามคุเณสุ อลฺลียนฺติ. ตสฺมา เต อาลยาติ วุจฺจนฺติ. อฏฺฐสตตณฺหาวิจริตานิ อาลยนฺติ, ตสฺมา อาลยาติ วุจฺจนฺติ. เตหิ อาลเยหิ รมนฺตีติ อาลยรามา. อาลเยสุ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๘๓.

รตาติ อาลยรตา. อาลเยสุ สุฏฺฐุ มุทิตาติ อาลยสมฺมุทิตา. ยเถว หิ สุสชฺชิตํ ปุปฺผผลภริตรุกฺขาทิสมฺปนฺนํ อุยฺยานํ ปวิฏฺโฐ ราชา ตาย ตาย สมฺปตฺติยา รมติ, สมฺมุทิโต อาโมทิตปฺปโมทิโต ๑- โหติ, น อุกฺกณฺฐติ, สายํปิ นิกฺขมิตุํ น อิจฺฉติ, เอวมิเมหิปิ กามาลยตณฺหาลเยหิ สตฺตา รมนฺติ, สํสารวฏฺเฏ สมฺมุทิตา อนุกฺกณฺฐิตา วสนฺติ. เตน เตสํ ภควา ทุวิธมฺปิ อาลยํ อุยฺยานภูมึ วิย ทสฺเสนฺโต "อาลยรามา"ติอาทิมาห. ยทิทนฺติ นิปาโต, ตสฺส ฐานํ สนฺธาย "ยํ อิทนฺ"ติ, ปฏิจฺจสมุปฺปาทํ สนฺธาย "โย อยนฺ"ติ เอวมตฺโถ ทฏฺฐพฺโพ. อิทปฺปจฺจยตาปฏิจฺจสมุปฺปาโทติ อิเมสํ ปจฺจยา อิทปฺปจฺจยา, อิทปฺปจฺจยา เอว อิทปฺปจฺจยตา, อิทปฺปจฺจยตา จ สา ปฏิจฺจสมุปฺปาโท จาติ อิทปฺปจฺจยตาปฏิจฺจสมุปฺปาโท. สงฺขาราทิปจฺจยานํ เอตํ อธิวจนํ. สพฺพสงฺขารสมโถติอาทิ สพฺพํ นิพฺพานเววจนเมว. ๒- ยสฺมา หิ ตํ อาคมฺม สพฺพสงฺขารวิปฺผนฺทิตานิ สมนฺติ วูปสมนฺติ, ตสฺมา สพฺพสงฺขารสมโถติ วุจฺจติ. ยสฺมา จ ตํ อาคมฺม สพฺเพ อุปธโย ปฏินิสฺสฏฺฐา โหนฺติ, สพฺพา ตณฺหา ขียนฺติ, สพฺเพ กิเลสราคา วิรชฺชนฺติ, สพฺพทุกฺขํ นิรุชฺฌติ, ตสฺมา สพฺพูปธิปฏินิสฺสคฺโค ตณฺหกฺขโย วิราโค นิโรโธติ วุจฺจติ. สา ปเนสา ตณฺหา ภเวน ภวํ, ผเลน วา สทฺธึ กมฺมํ วินติ สํสิพฺพตีติ กตฺวา วานนฺติ วุจฺจติ, ตโต นิกฺขนฺตํ วานโตติ นิพฺพานํ. โส มมสฺส กิลมโถติ ยา อชานนฺตานํ เทสนา นาม, โส มมสฺส กิลมโถ, ๓- โย มม กิลมโถ อสฺส, สา มม วิเหสา อสฺสาติ อตฺโถ. กายกิลมโถ เจว กายวิเหสา จ อสฺสาติ วุตฺตํ โหติ. จิตฺเต ปน อุภยํเปตํ พุทฺธานํ นตฺถิ. อปิสฺสูติ อนุพฺรูหนตฺเถ นิปาโต, โส "น เกวลํ เอตทโหสิ, อิมาปิ คาถา ปฏิภํสู"ติ ทีเปติ. มนฺติ มม. อนจฺฉริยาติ อนุอจฺฉริยา. ปฏิภํสูติ ปฏิภาณสงฺขาตสฺส ญาณสฺส โคจรา อเหสุํ, ปริวิตกฺกยิตพฺพตํ ปาปุณึสุ. กิจฺเฉนาติ ทุกฺเขน, น ทุกฺขาย ปฏิปทาย. พุทฺธานํ หิ จตฺตาโรปิ มคฺคา สุขาปฏิปทาว โหนฺติ. ปารมีปูรณกาเล ปน สราคสโทสสโมหสฺเสว สโต @เชิงอรรถ: ม. อาโมทิตสมฺโมทิโต ฉ.ม. นิพฺพานเมว ฉ.ม. โส มม กิลมโถ อสฺส

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๘๔.

อาคตาคตานํ ยาจกานํ อลงฺกตปฏิยตฺตํ สีสํ กนฺติตฺวา คลโลหิตํ นีหริตฺวา สุอญฺชิตานิ อกฺขีนิ อุปฺปาเฏตฺวา กุลวํสปฺปทีปํ ปุตฺตํ มนาปจารินึ ภริยนฺติ เอวมาทีนิ เทนฺตสฺส อญฺญานิ จ ขนฺติวาทิสทิเสสุ อตฺตภาเวสุ เฉชฺชเภชฺชาทีนิ ปาปุณนฺตสฺส อาคมนียปฏิปทํ สนฺธาเยตํ วุตฺตํ. หลนฺติ เอตฺถ หกาโร นิปาตมตฺโต, อลนฺติ อตฺโถ. ปกาสิตุนฺติ เทสิตุํ, เอวํ กิจฺเฉน อธิคตสฺส ธมฺมสฺส อลํ วิภชิตุํ, ๑- ปริยตฺตํ เทสิตุํ, โก อตฺโถ เทสิเตนาติ วุตฺตํ โหติ. ราคโทสปเรเตหีติ ราคโทสปริผุฏฺเฐหิ ราคโทสานุคเตหิ วา. ปฏิโสตคามินฺติ นิจฺจาทีนํ ปฏิโสตํ อนิจฺจํ ทุกฺขํ อนตฺตา อสุภนฺติ เอวํ คตํ จตุสจฺจธมฺมํ. ราครตาติ กามราเคน ภวราเคน ทิฏฺฐิราเคน จ รตา. น ทกฺขนฺตีติ อนิจฺจํ ทุกฺขมนตฺตา อสุภนฺติ อิมินา สภาเวน น ปสฺสิสฺสนฺติ, เต อปสฺสนฺเต โก สกฺขิสฺสติ เอวํ คาหาเปตุํ. ตโมกฺขนฺเธน อาวุตาติ อวิชฺชาราสินา อชฺโฌตฺถตา. [๒๘๒] อปฺโปสฺสุกฺกตายาติ นิรุสฺสุกฺกภาเวน, อเทเสตุกามตายาติ อตฺโถ. กสฺมา ปนสฺส เอวํ จิตฺตํ นมิ, นนุ เอส มุตฺโต โมเจสฺสามิ, ติณฺโณ ตาเรสฺสามีติ. "กึ เม อญฺญาตเวเสน ธมฺมํ สจฺฉิกเตนิธ สพฺพญฺญุตํ ปาปุณิตฺวา ตารยิสฺสํ สเทวกนฺ"ติ ๒- ปตฺถนํ กตฺวา ปารมิโย ปูเรตฺวา สพฺพญฺญุตํ ปตฺโตติ. สจฺจเมตํ, ตเทวํ ปจฺจเวกฺขณานุภาเวน ปนสฺส เอวํ จิตฺตํ นมิ. ตสฺส หิ สพฺพญฺญุตํ ปตฺวา สตฺตานํ กิเลสคหณตํ, ธมฺมสฺส จ คมฺภีรตํ ปจฺจเวกฺขนฺตสฺส สตฺตานํ กิเลสคหณตา จ ธมฺมคมฺภีรตา จ สพฺพากาเรน ปากฏา ชาตา, อถสฺส "อิเม สตฺตา กญฺชิกปุณฺณลาพุ วิย, ตกฺกภริตจาฏิ วิย, วสาเตมิตปิโลติกา ๓- วิย, อญฺชนมกฺขิตหตฺโถ วิย จ กิเลสภริตา อติสงฺกิลิฏฺฐา ราครตา โทสทุฏฺฐา โมหมูฬฺหา, เต กินฺนาม ปฏิวิชฺฌิสฺสนฺตี"ติ จินฺตยโต กิเลสคหณปจฺจเวกฺขณานุภาเวนาปิ เอวํ จิตฺตํ นมิ. @เชิงอรรถ: ฉ.ม. เทสิตุํ ขุ. พุทฺธวํส. ๓๓/๕๕/๔๒๑ ทีปงฺกรพุทฺธวํส (สฺยา) @ ฉ.ม. วสาเตลปีตปิโลติกา

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๘๕.

"อยญฺจ ธมฺโม ปฐวีสนฺธารกอุทกกฺขนฺโธ วิย คมฺภีโร, ปพฺพเตน ปฏิจฺฉาเทตฺวา ฐปิตสาสโป วิย ทุทฺทโส, สตฺตธา ภินฺนสฺส วาลสฺส โกฏิยา โกฏิปฏิปาทนํ วิย ทุรนุโพโธ, นนุ มยา หิ อิมํ ธมฺมํ ปฏิวิชฺฌิตุํ วายมนฺเตน อทินฺนํ ทานนฺนาม นตฺถิ, อรกฺขิตํ สีลํ นาม นตฺถิ, อปริปูริตา กาจิ ปารมี นาม นตฺถิ, ตสฺส เม นิรุสฺสาหํ วิย มารพลํ วิธมนฺตสฺสาปิ ปฐวี น กมฺปิตฺถ, ปฐมยาเม ปุพฺเพนิวาสํ อนุสฺสรนฺตสฺสาปิ น กมฺปิตฺถ, มชฺฌิมยาเม ทิพฺพจกฺขุํ โสเธนฺตสฺสาปิ น กมฺปิตฺถ, ปจฺฉิมยาเม ปน ปฏิจฺจสมุปฺปาทํ ปฏิวิชฺฌนฺตสฺเสว เม ทสสหสฺสี โลกธาตุ กมฺปิตฺถ. อิติ มาทิเสนาปิ ติกฺขญาเณน กิจฺเฉเนวายํ ธมฺโม ปฏิวิทฺโธ, ตํ โลกิยมหาชนา กถํ ปฏิวิชฺฌิสฺสนฺตี"ติ ธมฺมคมฺภีรตาปจฺจเวกฺขณานุภาเวนาปิ เอวํ จิตฺตํ นมีติ เวทิตพฺพํ. อปิจ พฺรหฺมุนา ยาจิเต เทเสตุกามตายปิสฺส เอวํ จิตฺตํ นมิ. ชานาติ หิ ภควา "มม อปฺโปสฺสุกฺกตาย จิตฺเต นมมาเน มํ มหาพฺรหฺมา ธมฺมเทสนํ ยาจิสฺสติ, อิเม จ สตฺตา พฺรหฺมครุกา, เต `สตฺถา กิร ธมฺมํ น เทเสตุกาโม อโหสิ, อถ นํ มหาพฺรหฺมา ยาจิตฺวา เทสาเปสิ, สนฺโต วต โภ ธมฺโม, ปณีโต วต โภ ธมฺโม'ติ มญฺญมานา สุสฺสูสิสฺสนฺตี"ติ. อิทมฺปิสฺส การณํ ปฏิจฺจ อปฺโปสฺสุกฺกตาย จิตฺตํ นมิ, โน ธมฺมเทสนายาติ เวทิตพฺพํ. สหมฺปติสฺสาติ โส กิร กสฺสปสฺส ภควโต สาสเน สหโก นาม เถโร ปฐมํ ฌานํ นิพฺพตฺเตตฺวา ปฐมชฺฌานภูมิยํ กปฺปายุกพฺรหฺมา หุตฺวา นิพฺพตฺโต, ตตฺร นํ สหมฺปติ พฺรหฺมาติ สญฺชานนฺติ, ๑- ตํ สนฺธายาห "พฺรหฺมุโน สหมฺปติสฺสา"ติ. นสฺสติ วต โภติ โส กิร อิมํ สทฺทํ ตถา นิจฺฉาเรสิ, ยถา ทสสหสฺสีโลกธาตุพฺรหฺมาโน สุตฺวา สพฺเพ สนฺนิปตึสุ. ยตฺร หิ นามาติ ยสฺมึ นาม โลเก. ปุรโต ปาตุรโหสีติ เตหิ ทสหิ พฺรหฺมสหสฺเสหิ สทฺธึ ปาตุรโหสิ. อปฺปรชกฺขชาติกาติ ปญฺญามเย อกฺขิมฺหิ อปฺปํ ปริตฺตํ ราคโทสโมหรชํ เอเตสํ เอวํสภาวาติ อปฺปรชกฺขชาติกา. อสฺสวนตาติ อสฺสวนตาย. ภวิสฺสนฺตีติ ปุริมพุทฺเธสุ ทสปุญฺญกิริยาวเสน กตาธิการา ปริปากคตปทุมานิ วิย สุริยรสฺมิสมฺผสฺสํ, ธมฺมเทสนํเยว @เชิงอรรถ: ฉ.ม. ปฏิสญฺชานนฺติ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๘๖.

อากงฺขมานา จตุปฺปทิกคาถาวสาเน อริยภูมึ โอกฺกมนารหา น เอโก, น เทฺว, อเนกสตสหสฺสา ธมฺมสฺส อญฺญาตาโร ภวิสฺสนฺตีติ ทสฺเสติ. ปาตุรโหสีติ ปาตุภวิ. สมเลหิ จินฺติโตติ สมเลหิ ฉหิ สตฺถาเรหิ จินฺติโต. เต หิ ปุเรตรํ อุปฺปชฺชิตฺวา สกลชมฺพูทีเป กณฺฏเก ปตฺถรมานา วิย, วิสํ สิญฺจมานา วิย จ สมลํ มิจฺฉาทิฏฺฐิธมฺมํ เทสยึสุ. อปาปุเรตนฺติ วิวร เอตํ. อมตสฺส ทฺวารนฺติ อมตสฺส นิพฺพานสฺส ทฺวารภูตํ อริยมคฺคํ. สุณนฺตุ ธมฺมํ วิมเลนานุพุทฺธนฺติ อิเม สตฺตา ราคาทิมลานํ อภาวโต วิมเลน สมฺมาสมฺพุทฺเธน อนุพุทฺธํ จตุสจฺจธมฺมํ สุณนฺตุ ตาว ภควาติ ยาจติ. เสเล ยถา ปพฺพตมุทฺธนิฏฺฐิโตติ เสลมเย เอกคฺฆเน ปพฺพตมุทฺธนิ ยถาฐิโตว. น หิ ตตฺถ ฐิตสฺส ทสฺสนตฺถํ คีวุกฺขิปนปสารณาทิกิจฺจํ อตฺถิ. ตถูปมนฺติ ตปฺปฏิภาคํ เสลปพฺพตูปมํ. อยํ ปเนตฺถ สงฺเขปตฺโถ:- ยถา เสลปพฺพตมุทฺธนิ ฐิโตว จกฺขุมา ปุริโส สมนฺตโต ชนตํ ปสฺเสยฺย, ตถา ตฺวํปิ สุเมธ สุนฺทรปญฺญสพฺพญฺญุตญาเณน สมนฺตจกฺขุ ภควา ธมฺมมยํ ปาสาทํ อารุยฺห สยํ อเปตโสโก โสกาวติณฺณํ ชาติชราภิภูตํ ชนตํ อเปกฺขสฺสุ ๑- อุปธารย อุปปริกฺขาติ. ๒- อยํ ปเนตฺถ อธิปฺปาโย:- ยถา หิ ปพฺพตปาเท สมนฺตา มหนฺตํ เขตฺตํ กตฺวา ตตฺถ เกทารปาลีสุ กุฏิกาโย กตฺวา รตฺตึ อคฺคึ ชาเลยฺยุํ. จตุรงฺคสมนฺนาคตญฺจ อนฺธการํ อสฺส, อถ ตสฺส ปพฺพตสฺส มตฺถเก ฐตฺวา จกฺขุมโต ปุริสสฺส ภูมึ โอโลกยโต เนว เขตฺตํ น เกทารปาลิโย น กุฏิโย น ตตฺถ สยิตมนุสฺสา ปญฺญาเยยฺยุํ. กุฏิกาสุ ปน อคฺคิชาลมตฺตกเมว ปญฺญาเยยฺย, เอวํ ธมฺมปาสาทมารุยฺห สตฺตนิกายํ โอโลกยโต ตถาคตสฺส เย เต อกตกลฺยาณา สตฺตา, เต เอกวิหาเร ทกฺขิณชาณุปสฺเส นิสินฺนาปิ พุทฺธจกฺขุสฺส อาปาถํ นาคจฺฉนฺติ, รตฺตึ ขิตฺตสรา วิย โหนฺติ. เย ปน กตกลฺยาณา เวเนยฺยปุคฺคลา, เต เอวสฺส ทูเรปิ ฐิตา อาปาถํ อาคจฺฉนฺติ, โส อคฺคิ วิย หิมวนฺตปพฺพโต วิย จ. วุตฺตมฺปิ เจตํ:- @เชิงอรรถ: ฉ.ม. อเวกฺขสฺสุ ฉ.ม. อิติ-สทฺโท น ทิสฺสติ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๘๗.

"ทูเร สนฺโต ปกาเสนฺติ หิมวนฺโตว ปพฺพโต อสนฺเตตฺถ น ทิสฺสนฺติ รตฺติขิตฺตา ๑- ยถา สรา"ติ. ๒- อุฏฺเฐหีติ ภควโต ธมฺมเทสนตฺถํ จาริกญฺจรณํ ยาจนฺโต ภณติ. วีราติอาทีสุ ภควา วิริยวนฺตตาย วีโร. เทวปุตฺตมจฺจุกิเลสมารานํ วิชิตตฺตา วิชิตสงฺคาโม. ชาติกนฺตาราทินิตฺถรณตฺถาย เวเนยฺยสตฺถวาหนสมตฺถตาย สตฺถวาโห. กามจฺฉนฺทอิณสฺส อภาวโต อนโณติ เวทิตพฺโพ. [๒๘๓] อชฺเฌสนนฺติ ยาจนํ. พุทฺธจกฺขุนาติ อินฺทฺริยปโรปริยตฺตญาเณน จ อาสยานุสยญาเณน จ. อิเมสํ หิ ทฺวินฺนํ ญาณานํ พุทฺธจกฺขุนฺติ นามํ, สพฺพญฺญุตญาณสฺส สมนฺตจกฺขุนฺติ, ติณฺณํ มคฺคญาณานํ ธมฺมจกฺขุนฺติ. อปฺปรชกฺเขติอาทีสุ เยสํ วุตฺตนเยเนว ปญฺญาจกฺขุมฺหิ ราคาทิรชํ อปฺปํ, เต อปฺปรชกฺขา. เยสนฺตํ มหนฺตํ, เต มหารชกฺขา. เยสํ สทฺธาทีนิ อินฺทฺริยานิ ติกฺขานิ, เต ติกฺขินฺทฺริยา. เยสํ ตานิ มุทูนิ, เต มุทินฺทฺริยา. เยสํ เตเยว สทฺธาทโย อาการา สุนฺทรา, เต สฺวาการา. เย กถิตการณํ สลฺลกฺเขนฺติ, สุเขน สกฺกา โหนฺติ วิญฺญาเปตุํ, เต สุวิญฺญาปยา. เย ปรโลกญฺเจว วชฺชญฺจ ภยโต ปสฺสนฺติ, เต ปรโลกวชฺชภยทสฺสาวิโน นาม. อยํ ปเนตฺถ ปาลิ:- "สทฺโธ ปุคฺคโล อปฺปรชกฺโข, อสฺสทฺโธ ปุคฺคโล มหารชกฺโข. อารทฺธวิริโย, กุสีโต. อุปฏฺฐิตสฺสติ, มุฏฺฐสฺสติ. สมาหิโต, อสมาหิโต. ปญฺญวา, ทุปฺปญฺโญ ปุคฺคโล มหารชกฺโข. ตถา สทฺโธ ปุคฺคโล ติกฺขินฺทฺริโย ฯเปฯ ปญฺญวา ปุคฺคโล ปรโลกวชฺชภยทสฺสาวี, ทุปฺปญฺโญ ปุคฺคโล น ปรโลกวชฺชภยทสฺสาวี. โลโกติ ขนฺธโลโก, อายตนโลโก, ธาตุโลโก, สมฺปตฺติภวโลโก, สมฺปตฺติสมฺภวโลโก, วิปตฺติภวโลโก, วิปตฺติสมฺภวโลโก, เอโก โลโก สพฺเพ สตฺตา อาหารฏฺฐิติกา. เทฺว โลกา นามญฺจ รูปญฺจ. ตโย โลกา ติสฺโส เวทนา. จตฺตาโร โลกา จตฺตาโร อาหารา. ปญฺจ โลกา ปญฺจุปาทานกฺขนฺธา. ฉ โลกา ฉ อชฺฌตฺติกานิ อายตนานิ. สตฺต โลกา สตฺต วิญฺญาณฏฺฐิติโย. อฏฺฐ โลกา อฏฺฐ โลกธมฺมา. นว โลกา นว สตฺตาวาสา. ทส โลกา ทสายตนานิ. @เชิงอรรถ: ฉ.ม. รตฺตึ ขิตฺตา ขุ.ธ. ๒๕/๓๐๔/๖๙ จูฬสุภทฺทาวตฺถุ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๘๘.

ทฺวาทส โลกา ทฺวาทสายตนานิ. อฏฺฐารส โลกา อฏฺฐารส ธาตุโย. วชฺชนฺติ สพฺเพ กิเลสา วชฺชา, สพฺเพ ทุจฺจริตา วชฺชา, สพฺเพ อภิสงฺขารา วชฺชา, สพฺพํ ๑- ภวคามิกมฺมํ วชฺชํ? อิติ อิมสฺมิญฺจ โลเก อิมสฺมิญฺจ วชฺเช ติพฺพา ภยสญฺญา ปจฺจุปฏฺฐิตา โหติ, เสยฺยถาปิ อุกฺขิตฺตาสิเก วธเก. อิเมหิ ปญฺญาสาย อากาเรหิ อิมานิ ปญฺจินฺทฺริยานิ ชานาติ ปสฺสติ อญฺญาสิ ปฏิวิชฺฌิ. อิทํ ตถาคตสฺส อินฺทฺริยปโรปริยตฺเต ญาณนฺติ. ๒- อุปฺปลินิยนฺติ อุปฺปลวเน. อิตเรสุปิ เอเสว นโย. อนฺโตนิมุคฺคโปสีนีติ ยานิ อนฺโต นิมุคฺคาเนว โปสิยนฺติ. อุทกํ อจฺจุคฺคมฺม ติฏฺฐนฺตีติ ๓- อุทกํ อติกฺกมิตฺวา ติฏฺฐนฺติ. ๓- ตตฺถ ยานิ อจฺจุคฺคมฺม ฐิตานิ, ตานิ สุริยรสฺมิสมฺผสฺสํ อาคมยมานานิ ฐิตานิ อชฺช ปุปฺผนกานิ. ยานิ สโมทกํ ฐิตานิ, ตานิ เสฺว ปุปฺผนกานิ. ยานิ อุทกานุคตานิ อนฺโตนิมุคฺคโปสีนิ, ตานิ ตติยทิวเส ปุปฺผนกานิ. อุทกา ปน อนุคตานิ อญฺญานิปิ สโรปคอุปฺปลาทีนิ ๔- นาม อตฺถิ, ยานิ เนว ปุปฺผิสฺสนฺติ, มจฺฉกจฺฉปภกฺขาเนว ภวิสฺสนฺติ. ตานิ ปาลึ นารุฬฺหานิ. อาหริตฺวา ปน ทีเปตพฺพานีติ ทีปิตานิ. ยเถว หิ ตานิ จตุพฺพิธานิ ปุปฺผานิ, เอวเมว อุคฺฆฏิตญฺญู วิปจฺจิตญฺญู ๕- เนยฺโย ปทปรโมติ จตฺตาโร ปุคฺคลา. ตตฺถ "ยสฺส ปุคฺคลสฺส สห อุทาหฏเวลาย ธมฺมาภิสมโย โหติ, อยํ วุจฺจติ ปุคฺคโล อุคฺฆฏิตญฺญู. ยสฺส ปุคฺคลสฺส สงฺขิตฺเตน ภาสิตสฺส วิตฺถาเรน อตฺเถ วิภชิยมาเน ธมฺมาภิสมโย โหติ, อยํ วุจฺจติ ปุคฺคโล วิปจฺจิตญฺญู. ยสฺส ปุคฺคลสฺส อุทฺเทสโตปิ ปริปุจฺฉโตปิ โยนิโส มนสิกโรโต กลฺยาณมิตฺเต เสวโต ภชโต ปยิรูปาสโต อนุปุพฺเพน ธมฺมาภิสมโย โหติ, อยํ วุจฺจติ ปุคฺคโล เนยฺโย. ยสฺส ปุคฺคลสฺส พหุํปิ สุณโต พหุํปิ ภณโต พหุํปิ กลฺยาณมิตฺเต เสวโต ภชโต ปยิรูปาสโต อนุปุพฺเพน ธมฺมาภิสมโย โหติ, อยํ วุจฺจติ ปุคฺคโล เนยฺโย. ยสฺส ปุคฺคลสฺส พหุํปิ สุณโต พหุํปิ ภณโต พหุํปิ ธารยโต พหุํปิ วาจยโต น ตาย ชาติยา ธมฺมาภิสมโย โหติ, อยํ วุจฺจติ ปุคฺคโล ปทปรโม." ๖- ตตฺถ ภควา อุปฺปลวนาทิสทิสํ ทสสหสฺสีโลกธาตุํ โอโลเกนฺโต "อชฺช ปุปฺผนกปุปฺผานิ ๗- วิย อุคฺฆฏิตญฺญู, เสฺว ปุปฺผนกานิ วิย วิปจฺจิตญฺญู, @เชิงอรรถ: ฉ.ม. สพฺเพ ภวคามิกมฺมา วชฺชา ขุ. ปฏิ. ๓๑/๒๗๕-๖/๑๗๙ (สฺยา) @๓-๓ ฉ.ม. ฐิตานีติ...ฐิตานิ สี. สโรคอุปฺปลานิ @ ฉ.ม. วิปญฺจิตญฺญู เอวมุปริปิ อภิ. ปุ. ๓๖/๑๕๑/๑๕๒ @ ฉ.ม. ปุปฺผนกานิ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๘๙.

ตติยทิวเส ปุปฺผนกานิ วิย เนยฺโย, มจฺฉกจฺฉปภกฺขานิ ปุปฺผานิ วิย ปทปรโม"ติ อทฺทส. ปสฺสนฺโต จ "เอตฺตกา อปฺปรชกฺขา, เอตฺตกา มหารชกฺขา, ตตฺราปิ เอตฺตกา อุคฺฆฏิตญฺญู"ติ เอวํ สพฺพาการโตว อทฺทส. ตตฺถ ติณฺณํ ปุคฺคลานํ อิมสฺมึเยว อตฺตภาเว ภควโต ธมฺมเทสนา อตฺถํ สาเธติ. ปทปรมานํ อนาคเต วาสนตฺถาย โหติ. อถ ภควา อิเมสํ จตุนฺนํ ปุคฺคลานํ อตฺถาวหํ ธมฺมเทสนํ วิทิตฺวา เทเสตุกมฺยตํ อุปฺปาเทตฺวา ปุน สพฺเพปิ ตีสุ ภเวสุ สตฺเต ภพฺพาภพฺพวเสน เทฺว โกฏฺฐาเส อกาสิ. เย สนฺธาย วุตฺตํ "กตเม เต สตฺตา อภพฺพา, เย เต สตฺตา กมฺมาวรเณน สมนฺนาคตา กิเลสาวรเณน สมนฺนาคตา วิปากาวรเณน สมนฺนาคตา อสฺสทฺธา อจฺฉนฺทิกา ทุปฺปญฺญา อภพฺพา นิยามํ โอกฺกมิตุํ กุสเลสุ ธมฺเมสุ สมฺมตฺตํ, อิเม เต สตฺตา อภพฺพา. กตเม เต สตฺตา ภพฺพา, เย เต สตฺตา น กมฺมาวรเณน ฯเปฯ อิเม เต สตฺตา ภพฺพา"ติ. ๑- ตตฺถ สพฺเพปิ อภพฺพปุคฺคเล ปหาย ภพฺพปุคฺคเลเยว ญาเณน ปริคฺคเหตฺวา "เอตฺตกา ราคจริตา เอตฺตกา โทสโมหจริตา วิตกฺกสทฺธาพุทฺธิจริตา จา"ติ ฉ โกฏฺฐาเส อกาสิ. เอวํ กตฺวา ธมฺมํ เทสิสฺสามีติ จินฺเตสิ. ปจฺจภาสินฺติ ปฏิอภาสึ, อปารุตาติ วิวฏา. อมตสฺส ทฺวาราติ อริยมคฺโค. โส หิ อมตสงฺขาตสฺส นิพฺพานสฺส ทฺวารํ, โส มยา วิวริตฺวา ฐปิโตติ ทสฺเสติ. ปมุญฺจนฺตุ สทฺธนฺติ สพฺเพ อตฺตโน สทฺธํ ปมุญฺจนฺตุ วิสฺสชฺเชนฺตุ. ปจฺฉิมปททฺวเย อยมตฺโถ, อหญฺหิ อตฺตโน ปคุณํ สุปฺปวตฺติตมฺปิ อิมํ ปณีตํ อุตฺตมธมฺมํ กายวาจากิลมถสญฺญี หุตฺวา น ภาสึ. อิทานิ ปน สพฺโพ ชโน สทฺธาภาชนํ อุปเนตุ, ปูเรสฺสามิ เนสํ สงฺกปฺปนฺติ. [๒๘๔] ตสฺส มยฺหํ ภิกฺขเว เอตทโหสีติ เอตํ อโหสิ. กสฺส นุ โข อหํ ปฐมํ ธมฺมํ เทเสยฺยนฺติ อยํ ธมฺมเทสนาปฏิสํยุตฺโต วิตกฺโก อุทปาทีติ อตฺโถ. กทา ปเนส อุทปาทีติ. พุทฺธภูตสฺส อฏฺฐเม สตฺตาเห. ตตฺรายํ อนุปุพฺพิกถา:- โพธิสตฺโต กิร มหาภินิกฺขมนทิวเส วิวฏํ อิตฺถาคารํ ทิสฺวา สํวิคฺคหทโย "กณฺฐกํ อาหรา"ติ ฉนฺนํ อามนฺเตตฺวา ฉนฺนสหาโย @เชิงอรรถ: อภิ. วิ. ๓๕/๘๒๗/๔๑๗, ขุ. ปฏิ. ๓๒/๒๘๓/๑๘๒ (สฺยา)

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๙๐.

อสฺสราชปิฏฺฐิคโต นครโต นิกฺขมิตฺวา กณฺฐกนิวตฺตนเจติยฏฺฐานํ นาม ทสฺเสตฺวา ตีณิ รชฺชานิ อติกฺกมฺม อโนมานทีตีเร ปพฺพชิตฺวา อนุปุพฺเพน จาริกญฺจรมาโน ราชคเห ปิณฺฑาย จริตฺวา ปณฺฑวปพฺพเต นิสินฺโน พิมฺพิสาเรน ๑- นามโคตฺตํ ปุจฺฉิตฺวา "อิมํ รชฺชํ สมฺปฏิจฺฉาหี"ติ วุตฺโต "อลํ มหาราช, น มยฺหํ รชฺเชน อตฺโถ, อหํ รชฺชํ ปหาย โลกหิตตฺถาย ปธานมนุยุญฺชิตฺวา โลเก วิวฏจฺฉโท ๒- พุทฺโธ ภวิสฺสามีติ นิกฺขนฺโต"ติ วตฺวา "เตนหิ พุทฺโธ หุตฺวา ปฐมํ มยฺหํ วิชิตํ โอสเรยฺยาสี"ติ ปฏิญฺญํ คหิโต กาลามญฺจ อุทกญฺจ อุปสงฺกมิตฺวา เตสํ ธมฺมเทสนาสารํ อวินฺทนฺโต ตโต ปกฺกมิตฺวา อุรุเวลาย ฉพฺพสฺสานิ ทุกฺกรการิกํ กโรนฺโตปิ อมตํ ปฏิวิชฺฌิตุํ อสกฺโกนฺโต โอฬาริกาหารปฺปฏิเสวเนน กายํปิ สนฺตปฺเปสิ. ตทา จ อุรุเวลคาเม สุชาตา นาม กุฏุมฺพิยธีตา ๓- เอกสฺมึ นิโคฺรธรุกฺเข ปตฺถนํ อกาสิ "สจาหํ สมานชาติกํ กุลฆรํ คนฺตฺวา ปฐมคพฺเภ ปุตฺตํ ลภิสฺสามิ, พลิกมฺมํ กริสฺสามี"ติ. ตสฺสา สา ปตฺถนา สมิชฺฌิ. สา วิสาขปุณฺณมีทิวเส ปาโตว พลิกมฺมํ กริสฺสามีติ รตฺติยา ปจฺจูสสมเย เอวํ ๔- ปายาสํ ปฏิยาเทสิ. ตสฺมิมฺปิ ปายาเส ปจฺจมาเน มหนฺตมหนฺตา พุพฺพุฬา ๕- อุฏฺฐหิตฺวา ทกฺขิณาวฏฺฏา หุตฺวา สญฺจรนฺติ. เอกผุสิตํปิ พหิ น คจฺฉติ. มหาพฺรหฺมา ฉตฺตํ ธาเรสิ. จตฺตาโร โลกปาลา ขคฺคหตฺถา อารกฺขํ คณฺหึสุ. สกฺโก อลาตานิ สมาเนนฺโต อคฺคึ ชาเลสิ. เทวตา จตูสุ ทีเปสุ โอชํ สํหริตฺวา ตตฺถ ปกฺขิปึสุ. โพธิสตฺโต ภิกฺขาจารกาลํ อาคมยมาโน ปาโตว คนฺตฺวา รุกฺขมูเล นิสีทิ. รุกฺขมูลํ โสธนตฺถาย คตา ธาตี อาคนฺตฺวา สุชาตาย อาโรเจสิ. "เทวตา รุกฺขมูเล นิสินฺนา"ติ. สุชาตา สพฺพํ ปสาธนํ ปสาเธตฺวา สตสหสฺสคฺฆนิเก สุวณฺณถาเล ปายาสํ วฑฺเฒตฺวา อญฺญาย สุวณฺณปาฏิยา ปิทหิตฺวา อุกฺขิปิตฺวา คตา มหาปุริสํ ทิสฺวา สเหว ปาฏิยา หตฺเถ ฐเปตฺวา วนฺทิตฺวา "ยถา มยฺหํ มโนรโถ นิปฺผนฺโน, เอวํ ตุมฺหากํปิ นิปฺผชฺชตู"ติ วตฺวา ปกฺกามิ. @เชิงอรรถ: ฉ.ม. มคธิสฺสเรน รญฺญา สี. วิวตฺตจฺฉโท ม. กุฏุมฺพสฺส ธีตา @ ม. เอวรูปํ ฉ.ม. ปุปฺผุฬา

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๙๑.

โพธิสตฺโต เนรญฺชราย ตีรํ คนฺตฺวา สุวณฺณถาลํ ตีเร ฐเปตฺวา นฺหาตฺวา ปจฺจุตฺตริตฺวา เอกูนปณฺณาสปิณฺเฑ กโรนฺโต ปายาสํ ปริภุญฺชิตฺวา "สจาหํ อชฺช พุทฺโธ ภวามิ, ถาลํ ปฏิโสตํ คจฺฉตู"ติ ขิปิ. ถาลํ ปฏิโสตํ คนฺตฺวา โถกํ ฐตฺวา กาฬนาคราชสฺส ภวนํ ปวิสิตฺวา ติณฺณํ พุทฺธานํ ถาลานิ อุกฺขิปิตฺวา อฏฺฐาสิ. มหาสตฺโต วนสณฺเฑ ทิวาวิหารํ กตฺวา สายณฺหสมเย โสตฺถิเยน ๑- ทินฺนา อฏฺฐติณมุฏฺฐิโย คเหตฺวา โพธิมณฺฑํ อารุยฺห ทกฺขิณทิสาภาเค อฏฺฐาสิ. โส ปเทโส ปทุมินิปตฺเต อุทกพินฺทุ วิย อกมฺปิตฺถ. มหาสตฺโต "อยํ มม คุณํ ธาเรตุํ น สกฺโกตี"ติ ปจฺฉิมทิสาภาคํ อคมาสิ, โสปิ ตเถว อกมฺปิตฺถ. อุตฺตรทิสาภาคํ อคมาสิ, โสปิ ตเถว อกมฺปิตฺถ. ปุรตฺถิมทิสาภาคํ อคมาสิ. ตตฺถ ปลฺลงฺกปฺปมานฏฺฐานํ สุนิขาตอินฺทขีโล วิย นิจฺจลมโหสิ. มหาสตฺโต "อิทํ ฐานํ สพฺพพุทฺธานํ กิเลสภญฺชนวิทฺธํสนฏฺฐานนฺ"ติ ตานิ ติณานิ อคฺเค คเหตฺวา จาเลสิ. ตานิ จิตฺตกาเรน ตูลิกคฺเคน ปริจฺฉินฺนานิ วิย อเหสุํ. โพธิสตฺโต "โพธึ อปฺปตฺวา อิมํ ปลฺลงฺกํ น ภินฺทิสฺสามี"ติ จตุรงฺควิริยํ อธิฏฺฐหิตฺวา ปลฺลงฺกํ อาภุชิตฺวา นิสีทิ. ตํขณญฺเญว มาโร พาหุสหสฺสํ มาเปตฺวา ทิยฑฺฒโยชนสติกํ คิริเมขลนฺนาม หตฺถึ อารุยฺห นวโยชนํ มารพลํ คเหตฺวา อฑฺฒกฺขิเกน โอโลกยมาโน ปพฺพโต วิย อชฺโฌตฺถรนฺโต อุปสงฺกมิ. มหาสตฺโต "มยฺหํ ทสปารมิโย ปูเรนฺตสฺส อญฺโญ สมโณ วา พฺราหฺมโณ วา เทโว วา มาโร วา พฺรหฺมา วา สกฺขิ นตฺถิ, เวสฺสนฺตรตฺตภาเว ปน มยฺหํ สตฺตสุ วาเรสุ มหาปฐวี สกฺขิ อโหสิ, อิทานิปิ เม อยเมว อเจตนา กฏฺฐกลิงฺครูปมา มหาปฐวี สกฺขี"ติ หตฺถํ ปสาเรสิ. มหาปฐวี ตาวเทว อยทณฺเฑน ปหตกํสตาลํ วิย รวสตํ รวสหสฺสํ มุญฺจมานา วิรวิตฺวา ปริวตฺตมานา มารพลํ จกฺกวาฬมุขวฏฺฏิยํ มุญฺจนมกาสิ. มหาสตฺโต สุริเย ธรมาเนเยว มารพลํ วิธมิตฺวา ปฐมยาเม ปุพฺเพนิวาสญาณํ, มชฺฌิมยาเม ทิพฺพจกฺขุํ วิโสเธตฺวา ปจฺฉิมยาเม ปฏิจฺจสมุปฺปาเท ญาณํ โอตาเรตฺวา วฏฺฏวิวฏฺฏํ @เชิงอรรถ: สี. โสตฺถิเกน, ฉ.ม. โสตฺติเยน

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๙๒.

สมฺมสนฺโต ๑- อรุโณทเย พุทฺโธ หุตฺวา "มยา อเนกกปฺปโกฏิสตสหสฺสํ อทฺธานํ อิมสฺส ปลฺลงฺกสฺส อตฺถาย วายาโม กโต"ติ สตฺตาหํ เอกปลฺลงฺเกน นิสีทิ. อเถกจฺจานํ เทวตานํ "กินฺนุ โข อญฺเญปิ พุทฺธตฺตกรา ธมฺมา อตฺถี"ติ กงฺขา อุทปาทิ. อถ ภควา อฏฺฐเม ทิวเส สมาปตฺติโต วุฏฺฐาย เทวตานํ กงฺขํ ญตฺวา กงฺขาวิธมนตฺถํ อากาเส อุปฺปติตฺวา ยมกปาฏิหาริยํ ทสฺเสตฺวา ตาสํ กงฺขํ วิธมิตฺวา ปลฺลงฺกโต อีสกํ ปาจีนนิสฺสิเต อุตฺตรทิสาภาเค ฐตฺวา จตฺตาริ อสงฺเขยฺยานิ กปฺปสตสหสฺสญฺจ ปูริตานํ ปารมีนํ ผลาธิคมนฏฺฐานํ ปลฺลงฺกญฺเจว โพธิรุกฺขญฺจ อนิมิเสหิ อกฺขีหิ โอโลกยมาโน สตฺตาหํ วีตินาเมสิ, ตํ ฐานํ อนิมิสเจติยํ นาม ชาตํ. อถ ปลฺลงฺกสฺส ฐิตฏฺฐานสฺส จ อนฺตรา ปุรตฺถิมปจฺฉิมโต อายเต รตนจงฺกเม จงฺกมนฺโต สตฺตาหํ วีตินาเมสิ, ตํ ฐานํ รตนจงฺกมเจติยํ นาม ชาตํ. ตโต ปจฺฉิมทิสาภาเค เทวตา รตนมยฆรํ มาปยึสุ, ตตฺถ ปลฺลงฺเกน นิสีทิตฺวา อภิธมฺมปิฏกํ วิเสสโต เจตฺถ อนนฺตนยสมนฺตปฏฺฐานํ วิจินนฺโต สตฺตาหํ วีตินาเมสิ, ตํ ฐานํ รตนฆรเจติยํ นาม ชาตํ. เอวํ โพธิสมีเปเยว จตฺตาริ สตฺตาหานิ วีตินาเมตฺวา ปญฺจเม สตฺตาเห โพธิรุกฺขมูลา เยน อชปาลนิโคฺรโธ เตนุปสงฺกมิ, ตตฺราปิ ธมฺมํ วิจินนฺโตเยว วิมุตฺติสุขญฺจ ปฏิสํเวเทนฺโต นิสีทิ, ธมฺมํ วิจินนฺโต เจตฺถ เอวํ อภิธมฺมนยมคฺคํ สมฺมสิ, ปฐมํ ธมฺมสงฺคณีปกรณํ นาม, ตโต วิภงฺคปฺปกรณํ, ธาตุกถาปกรณํ, ปุคฺคลปญฺญตฺติปฺปกรณํ, กถาวตฺถุ นาม ปกรณํ, ยมกํ นาม ปกรณํ, ตโต มหาปกรณํ ปฏฺฐานํ นามาติ. ตตฺถสฺส สณฺหสุขุมปฏฺฐานมฺหิ จิตฺเต โอติณฺเณ ปีติ อุปฺปชฺชิ, ปีติยา อุปฺปนฺนาย โลหิตํ ปสีทิ, โลหิเต ปสนฺเน ฉวิ ปสีทิ, ฉวิยา ปสนฺนาย ปุรตฺถิมกายโต กูฏาคาราทิปฺปมาณา รสฺมิโย อุฏฺฐหิตฺวา อากาเส ปกฺขนฺทฉทฺทนฺตนาคกุลํ วิย ปาจีนทิสาย อนนฺตานิ จกฺกวาฬานิ ปกฺขนฺทา ปจฺฉิมกายโต @เชิงอรรถ: ฉ.ม. สมฺมสิตฺวา

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๙๓.

อุฏฺฐหิตฺวา ปจฺฉิมทิสาย, ทกฺขิณํสกูฏโต อุฏฺฐหิตฺวา ทกฺขิณทิสาย, วามํสกูฏโต อุฏฐหิตฺวา อุตฺตรทิสาย อนนฺตานิ จกฺกวาฬานิ ปกฺขนฺทา, ปาทตเลหิ ปวาลงฺกุรวณฺณา รสฺมิโย นิกฺขมิตฺวา มหาปฐวึ วินิวิชฺฌิตฺวา อุทกํ ทฺวิธา ภินฺทิตฺวา วาตกฺขนฺธํ ปทาเลตฺวา อชฏากาสํ ปกฺขนฺทา, สีสโต สมฺปริวตฺติยมานํ มณิทามํ วิย นีลวณฺณา รสฺมิวฏฺฏิ อุฏฺฐหิตฺวา ฉ เทวโลเก วินิวิชฺฌิตฺวา นว พฺรหฺมโลเก เวหปฺผเล ปญฺจสุทฺธาวาเส จ วินิวิชฺฌิตฺวา จตฺตาโร อารุปฺเป อติกฺกมฺม อชฏากาสํ ปกฺขนฺทา. ตสฺมึ ทิวเส อปริมาเณสุ จกฺกวาเฬสุ อปริมาณา สตฺตา สพฺเพ สุวณฺณวณฺณาว อเหสุํ. ตํทิวสญฺจ ปน ภควโต สรีรา นิกฺขนฺตา ยาวชฺชทิวสาปิ ตา รสฺมิโย อนนฺตา โลกธาตุโย คจฺฉนฺติเยว. เอวํ ภควา อชปาลนิโคฺรเธ สตฺตาหํ วีตินาเมตฺวา ตโต อปรํ สตฺตาหํ มุจฺจลินฺเท นิสีทิ, นิสินฺนมตฺตสฺเสว จสฺส สกลจกฺกวาฬคพฺภํ ปูเรนฺโต มหาอกาลเมโฆ อุทปาทิ. เอวรูโป กิร มหาเมโฆ ทฺวีสุเยว กาเลสุ วสฺสติ จกฺกวตฺติมฺหิ วา อุปฺปนฺเน พุทฺเธ วา. อิธ พุทฺธกาเล อุทปาทิ. ตสฺมึ ปน อุปฺปนฺเน มุจฺจลินฺโท นาคราชา จินฺเตสิ "อยํ เมโฆ สตฺถริ มยฺหํ ภวนํ ปวิฏฺฐมตฺเตว อุปฺปนฺโน, วาสาคารมสฺส ลทฺธุํ วฏฺฏตี"ติ. โส สตฺตรตนมยํ ปาสาทํ นิมฺมินิตุํ สกฺโกนฺโตปิ เอวํ กเต มยฺหํ มหปฺผลํ น ภวิสฺสติ, ทสพลสฺส กายเวยฺยาวจฺจํ กริสฺสามีติ มหนฺตํ อตฺตภาวํ กตฺวา สตฺถารํ สตฺตกฺขตฺตุํ โภเคหิ ปริกฺขิปิตฺวา อุปริ ผณํ ธาเรสิ, ปริกฺเขปสฺส อนฺโตโอกาโส เหฏฺฐา โลหปาสาทปฺปมาโณ อโหสิ, อิจฺฉิติจฺฉิเตน อิริยาปเถน สตฺถา วิหริสฺสตีติ นาคราชสฺส อชฺฌาสโย อโหสิ, ตสฺมา เอวํ มหนฺตํ โอกาสํ ปริกฺขิปิ, มชฺเฌ รตนปลฺลงฺโก ปญฺญตฺโต โหติ, อุปริ สุวณฺณตารกวิจิตฺตํ สโมสริตคนฺธทามกุสุมทามเจลวิตานํ อโหสิ, จตูสุ โกเณสุ คนฺธเตเลน ทีปา ชลิตา, จตูสุ ทิสาสุ วิวริตฺวา จนฺทนกรณฺฑกา ฐปิตา. เอวํ ภควา ตํ สตฺตาหํ ตตฺถ วีตินาเมตฺวา ตโต อปรํ สตฺตาหํ ราชายตเน นิสีทิ. อฏฺฐเม สตฺตาเห สกฺเกน เทวานมินฺเทน อาภตํ ทนฺตกฏฺฐญฺจ โอสถหรีตกญฺจ ขาทิตฺวา มุขํ โธวิตฺวา จตูหิ โลกปาเลหิ อุปนีเต ปจฺจคฺเฆ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๙๔.

เสลมเย ปตฺเต ตปุสฺสภลฺลิกานํ ปิณฺฑปาตํ ปริภุญฺชิตฺวา ปุน ปจฺจาคนฺตฺวา อชปาลนิโคฺรเธ นิสินฺนสฺส สพฺพพุทฺธานํ อาจิณฺโณ อยํ วิตกฺโก อุทปาทิ. ตตฺถ ปณฺฑิโตติ ปณฺฑิจฺเจน สมนฺนาคโต. วิยตฺโตติ เวยฺยตฺติเยน สมนฺนาคโต. เมธาวีติ ฐานุปฺปตฺติกาย ปญฺญาย สมนฺนาคโต. อปฺปรชกฺขชาติโกติ สมาปตฺติยา วิกฺขมฺภิตตฺตา นิกฺกิเลสชาติโก วิสุทฺธสตฺโต. อาชานิสฺสตีติ สลฺลกฺขิสฺสติ ปฏิวิชฺฌิสฺสติ. ญาณญฺจ ปน เมติ มยฺหํปิ สพฺพญฺญุตญาณํ อุปฺปชฺชิ. ภควา กิร เทวตาย กถิเตเนว นิฏฺฐํ อคนฺตฺวา สยํปิ สพฺพญฺญุตญาเณน โอโลเกนฺโต อิโต สตฺตมทิวสมตฺถเก กาลํ กตฺวา อากิญฺจญฺญายตเน นิพฺพตฺโตติ อทฺทส. ตํ สนฺธายาห "ญาณญฺจ ปน เม ทสฺสนํ อุทปาที"ติ. มหาชานิโยติ สตฺตทิวสพฺภนฺตเร ปตฺตพฺพมคฺคผลโต ปริหีนตฺตา มหตี ชานิ อสฺสาติ มหาชานิโย. อกฺขเณ นิพฺพตฺโต ๑- คนฺตฺวา เทสิยมานํ ธมฺมํปิสฺส โสตุํ โสตปฺปสาโท นตฺถิ, อิธ ธมฺมเทสนฏฺฐานํ อาคมนปทํปิ นตฺถิ, เอวํ มหาชานิโย ชาโตติ ทสฺเสติ. อภิโทสกาลกโตติ อฑฺฒรตฺเต กาลกโต. ญาณญฺจ ปน เมติ มยฺหํปิ สพฺพญฺญุตญาณํ อุทปาทิ. อิธาปิ กิร ภควา เทวตาย วจเนน สนฺนิฏฺฐานํ อกตฺวา สพฺพญฺญุตญาเณน โอโลเกนฺโต "หิยฺโย อฑฺฒรตฺเต กาลํ กตฺวา อุทโก รามปุตฺโต เนวสญฺญา- นาสญฺญายตเน นิพฺพตฺโต"ติ อทฺทส. ตสฺมา เอวมาห. เสสํ ปุริมนยสทิสเมว. พหุการาติ พหูปการา. ปธานปหิตตฺตํ อุปฏฺฐหึสูติ ปธานตฺถาย เปสิตตฺตภาวํ วสนฏฺฐาเน ปริเวณสมฺมชฺชเนน ปตฺตจีวรํ คเหตฺวา อนุพนฺธเนน มุโขทกทนฺตกฏฺฐทานาทินา จ อุปฏฺฐหึสูติ. เก ปน เต ปญฺจวคฺคิยา นาม? เย เต:- ราโม ธโช ลกฺขโณ โชติมนฺตี ๒- ยญฺโญ สุโภโช สุยาโม สุทตฺโต เอเต ตทา อฏฺฐ อเหสุํ พฺราหฺมณา ฉฬงฺควา มนฺตํ วิยากรึสูติ. โพธิสตฺตสฺส ชาตกาเล สุปินปฏิคฺคาหกา เจว ลกฺขณปฏิคฺคาหกา จ อฏฺฐ พฺราหฺมณา. เตสุ ตโย เทฺวธา พฺยากรึสุ "อิเมหิ ลกฺขเณหิ สมนฺนาคโต อคารํ @เชิงอรรถ: ฉ.ม. นิพฺพตฺตตฺตา สี... ลกฺขโณ จาปิ มนฺตี

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๙๕.

อชฺฌาวสมาโน ราชา โหติ จกฺกวตฺติ, ปพฺพชมาโน พุทฺโธ"ติ. ปญฺจ พฺราหฺมณา เอกํสพฺยากรณา อเหสุํ "อิเมหิ ลกฺขเณหิ สมนฺนาคโต อคาเร น ติฏฺฐติ, พุทฺโธว โหตี"ติ. เตสุ ปุริมา ตโย ยถามนฺตปทํ คตา, อิเม ปน ปญฺจ มนฺตปทํ อติกฺกนฺตา. เต อตฺตนา ลทฺธํ ปุณฺณปตฺตํ ญาตกานํ วิสฺสชฺเชตฺวา "อยํ มหาปุริโส อคารํ น อชฺฌาวสิสฺสติ, เอกนฺเตน พุทฺโธ ภวิสฺสตี"ติ นิพฺพิตกฺกา โพธิสตฺตํ อุทฺทิสฺส สมณปพฺพชฺชํ ปพฺพชิตา. เตสํ ปุตฺตาติปิ วทนฺติ. ตํ อฏฺฐกถาย ปฏิกฺขิตฺตํ. เอเต กิร ทหรกาเลเยว พหู มนฺเต ชานึสุ, ตสฺมา เต พฺราหฺมณา อาจริยฏฺฐาเน ฐปยึสุ. เต ปจฺฉา อเมฺหหิ ๑- ปุตฺตทารชนํ ฉินฺทิตฺวา น สกฺกา ปพฺพชิตุนฺติ ๑- ทหรกาเลเยว ปพฺพชิตฺวา รมณียานิ เสนาสนานิ ปริภุญฺชนฺตา วิจรึสุ. กาเลน กาลํ ปน "กึ โภ มหาปุริโส มหาภินิกฺขมนํ นิกฺขนฺโต"ติ ปุจฺฉนฺติ. มนุสฺสา "กุหึ ตุเมฺห มหาปุริสํ ปสฺสิสฺสถ, ตีสุ ปาสาเทสุ ติวิธนาฏกมชฺเฌ เทโว วิย สมฺปตฺตึ อนุโภตี"ติ วทนฺติ. เต สุตฺวา "น ตาว มหาปุริสสฺส ญาณํ ปริปากํ คจฺฉตี"ติ อปฺโปสฺสุกฺกา วิหรึสุเยว. กสฺมา ปเนตฺถ ภควา "พหุการา โข อิเม ปญฺจวคฺคิยา"ติ อาห. กึ อุปการกานํเยว เอส ธมฺมํ เทเสติ, อนุปการกานํ น เทเสตีติ. โน น เทเสติ. ปริจยวเสน เหส อาฬารญฺเจว กาลามํ อุทกญฺจ รามปุตฺตํ โอโลเกสิ. เอตสฺมึ ปน พุทฺธกฺเขตฺเต ฐเปตฺวา อญฺญาโกณฺฑญฺญํ ๒- ปฐมํ ธมฺมํ สจฺฉิกาตุํ สมตฺโถ นาม นตฺถิ. กสฺมา? ตถาวิธอุปนิสฺสยตฺตา. ปุพฺเพ กริ ปุญฺญกรณกาเล เทฺว ภาตโร อเหสุํ. เต เอกโตว สสฺสํ อกํสุ. ตตฺถ เชฏฺฐสฺส "เอกสฺมึ สสฺเส นว วาเร อคฺคสสฺสทานํ มยา ทาตพฺพนฺ"ติ อโหสิ. โส วปฺปกาเล พีชคฺคํ นาม ทตฺวา คพฺภกาเล กนิฏฺเฐน สทฺธึ มนฺเตสิ "คพฺภกาเล คพฺภํ ผาเลตฺวา ทสฺสามา"ติ. กนิฏฺโฐ "ตรุณสสฺสํ นาเสตุกาโมสี"ติ อาห. เชฏฺโฐ กนิฏฺฐสฺส อนนุวตฺตนภาวํ ญตฺวา เขตฺตํ วิภชิตฺวา @เชิงอรรถ: ๑-๑ ฉ.ม. ปุตฺตทารชฏํ ฉฑฺเฑตฺวา น สกฺกา ภวิสฺสติ ปพฺพชิตุนฺติ @ ฉ.ม. อญฺญาสิโกณฺฑญฺญํ เอวมุปริปิ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๙๖.

อตฺตโน โกฏฺฐาสโต คพฺภํ ผาเลตฺวา ขีรํ นีหริตฺวา สปฺปิผาณิเตหิ โยเชตฺวา อทาสิ, ปุถุกกาเล ปุถุกคฺคํ ๑- กาเรตฺวา อทาสิ, ลายนกาเล ลายนคฺคํ ๒- เวณิกรเณ เวณิคฺคํ กลาปาทีสุ กลาปคฺคํ ขลคฺคํ ภณฺฑคฺคํ โกฏฺฐคฺคนฺติ เอวํ เอกสสฺเส นว วาเร อคฺคทานํ อทาสิ. กนิฏฺโฐ ปนสฺส อุทฺธริตฺวา อทาสิ, เตสุ เชฏฺโฐ อญฺญาโกณฺฑญฺญตฺเถโร ชาโต, กนิฏฺโฐ สุภทฺทปริพฺพาชโก. อิติ เอกสฺมึ สสฺเส นวนฺนํ อคฺคทานานํ ทินฺนตฺตา ฐเปตฺวา เถรํ อญฺเญ ปฐมํ ธมฺมํ สจฺฉิกาตุํ สมตฺถา นาม นตฺถิ. "พหุการา โข อิเม ปญฺจวคฺคิยา"ติ อิทํ ปน อุปการานุสฺสรณมตฺตเกเนว วุตฺตํ. อิสิปตเน มิคทาเยติ ตสฺมึ กิร ปเทเส อนุปฺปนฺเน พุทฺเธ ปจฺเจกพุทฺธา คนฺธมาทนปพฺพเต สตฺตาหํ นิโรธสมาปตฺติยา วีตินาเมตฺวา นิโรธา วุฏฺฐาย นาคลตาทนฺตกฏฺฐํ ขาทิตฺวา อโนตตฺตทเห มุขํ โธวิตฺวา ปตฺตจีวรํ อาทาย อากาเสน อาคนฺตฺวา นิปตนฺติ. ตตฺถ จีวรํ ปารุปิตฺวา นคเร ปิณฺฑาย จริตฺวา กตภตฺตกิจฺจา คมนกาเลปิ ตโตเยว อุปฺปติตฺวา คจฺฉนฺติ. อิติ อิสโย เอตฺถ นิปตนฺติ อุปฺปตนฺติ จาติ ตํ ฐานํ อิสิปตนนฺติ สงฺขํ คตํ. มิคานํ ปน อภยตฺถาย ทินฺนตฺตา มิคทาโยติ วุจฺจติ. เตน วุตฺตํ "อิสิปตเน มิคทาเย"ติ. [๒๘๕] อนฺตรา จ คยํ อนฺตรา จ โพธินฺติ คยาย จ โพธิสฺส จ วิวเร ติคาวุตนฺตเร ฐาเน. โพธิมณฺฑโต หิ คยา ตีณิ คาวุตานิ. พาราณสี อฏฺฐารสโยชนานิ. อุปโก โพธิมณฺฑสฺส จ คยาย จ อนฺตเร ภควนฺตํ อทฺทส. อนฺตราสทฺเทน ปน ยุตฺตตฺตา อุปโยควจนํ กตํ. อีทิเสสุ ปน ๓- ฐาเนสุ อกฺขรจินฺตกา "อนฺตรา คามญฺจ นทิญฺจ ยาตี"ติ เอวํ เอกเมว อนฺตราสทฺทํ ปยุชฺชนฺติ, โส ทุติยปเทนปิ โยเชตพฺโพ โหติ, อโยชิยมาเน อุปโยควจนํ น ปาปุณาติ. อิธ ปน โยเชตฺวา เอว วุตฺโตติ. อทฺธานมคฺคปฏิปนฺนนฺติ อทฺธานสงฺขาตํ มคฺคํ ปฏิปนฺนํ, ทีฆมคฺคปฏิปนฺนนฺติ อตฺโถ. อทฺธานมคฺคคมนสมยสฺส หิ วิภงฺเค "อฑฺฒโยชนํ คจฺฉิสฺสามีติ ภุญฺชิตพฺพนฺ"ติอาทิวจนโต ๔- อฑฺฒโยชนํปิ อทฺธานมคฺโค โหติ. โพธิมณฺฑโต ปน คยา ติคาวุตํ. @เชิงอรรถ: ฉ.ม. ปุถุกํ ฉ.ม. ลายเน ลายนคฺคํ, สี. ทายเน ทายนคฺคํ ฉ.ม. จ @ วินย. มหาวิ. ๒/๒๑๘/๒๑๙ คณโภชนสิกฺขาปท

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๙๗.

สพฺพาภิภูติ สพฺพํ เตภูมิกธมฺมํ อภิภวิตฺวา ฐิโต. สพฺพวิทูติ สพฺพํ จตุภูมิกธมฺมํ อเวทึ อญฺญาสึ. สพฺเพสุ ธมฺเมสุ อนูปลิตฺโตติ สพฺเพสุ เตภูมิกธมฺเมสุ กิเลสเลปเนน อนุปลิตฺโต. สพฺพญฺชโหติ สพฺพํ เตภูมิกธมฺมํ ชหิตฺวา ฐิโต. ตณฺหกฺขเย วิมุตฺโตติ ตณฺหกฺขเย นิพฺพาเน อารมฺมณโต วิมุตฺโต. สยํ อภิญฺญายาติ สพฺพจตุภูมิกธมฺมํ อตฺตนาว ชานิตฺวา. กมุทฺทิเสยฺยนฺติ กํ อญฺญํ "อยํ เม อาจริโย"ติ อุทฺทิเสยฺยํ. น เม อาจริโย อตฺถีติ โลกุตฺตรธมฺเม มยฺหํ อาจริโย นาม นตฺถิ. นตฺถิ เม ปฏิปุคฺคโลติ มยฺหํ ปฏิภาโค ปุคฺคโล นาม นตฺถิ. สมฺมาสมฺพุทฺโธติ สมฺมา เหตุนา ๑- นเยน จตฺตาริ สจฺจานิ สยํ พุทฺโธ. สีติภูโตติ สพฺพกิเลสคฺคินิพฺพาปเนน สีติภูโต. กิเลสานํเยว นิพฺพุตตฺตา นิพฺพุโต. กาสินํ ปุรนฺติ กาสิรฏฺเฐ นครํ. อาหญฺฉํ อมตทุนฺทุภินฺติ ธมฺมจกฺกปฏิลาภาย อมตเภรึ ปหริสฺสามีติ คจฺฉามิ. อรหสิ อนนฺตชิโนติ อนนฺตชิโนสิ ภวิตุํ ยุตฺโต. หุเวยฺยาวุโสติ ๒- อาวุโส เอวํปิ นาม ภเวยฺย. ปกฺกามีติ วงฺกหารชนปทํ นาม อคมาสิ. ตตฺเถกํ มิคลุทฺทกคามกํ นิสฺสาย วาสํ กปฺเปสิ. เชฏฺฐกลุทฺทโก ตํ อุปฏฺฐาสิ. ตสฺมึ จ ชนปเท จณฺฑา มจฺฉิกา โหนฺติ. อถ นํ เอกาย จาฏิยา วสาเปสุํ, มิคลุทฺทโก ทูเร มิควํ คจฺฉนฺโต "อมฺหากํ อรหนฺเต มา ปมชฺชี"ติ นาวํ ๓- นาม ธีตรํ อาณาเปตฺวา อคมาสิ สทฺธึ ปุตฺตภาติเกหิ. สา จสฺส ธีตา ทสฺสนียา โหติ โกฏฺฐาสสมฺปนฺนา. ทุติยทิวเส อุปโก ฆรํ อาคโต ตํ ทาริกํ สพฺพํ อุปจารํ กตฺวา ปริวิสิตุํ อุปคตํ ทิสฺวา ราเคน อภิภูโต ภุญฺชิตุํปิ อสกฺโกนฺโต ภาชเนน ภตฺตํ อาทาย วสนฏฺฐานํ คนฺตฺวา ภตฺตํ เอกมนฺเต นิกฺขิปิตฺวา สเจ นาวํ ลภามิ, ชีวามิ, โน เจ, มรามีติ นิราหาโร สยิ. สตฺตเม ทิวเส มาควิโก อาคนฺตฺวา ธีตรํ อุปกสฺส ปวุตฺตึ ปุจฺฉิ. สา "เอกทิวสเมว อาคนฺตฺวา ปุน นาคตปุพฺโพ"ติ อาห. มาควิโก อาคตเวเสเนว นํ อุปสงฺกมิตฺวา ปุจฺฉิสฺสามีติ ตํขณํเยว คนฺตฺวา "กึ ภนฺเต อผาสุกนฺ"ติ ปาเท ปรามสนฺโต ปุจฺฉิ. อุปโก @เชิงอรรถ: ฉ.ม. สเหตุนา ฉ.ม. หุเปยฺยปาวุโสติ ฉ.ม. ฉาวํ. เอวมุปริปิ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๙๘.

นิตฺถุนนฺโต ปริวตฺตติเยว. โส "วทถ ภนฺเต, ยํ มยา สกฺกา กาตุํ, ตํ สพฺพํ กริสฺสามี"ติ อาห. อุปโก "สเจ นาวํ ลภามิ, ชีวามิ, โน เจ, อิเธว มรณํ เสยฺโย"ติ อาห. ชานาสิ ปน ภนฺเต กิญฺจิ สิปฺปนฺติ. น ชานามีติ. น ภนฺเต กิญฺจิ สิปฺปํ อชานนฺเตน สกฺกา ฆราวาสํ อธิฏฺฐาตุนฺติ. โส อาห "นาหํ กิญฺจิ สิปฺปํ ชานามิ, อปิจ ตุมฺหากํ มํสหารโก ภวิสฺสามิ, มํสญฺจ วิกฺกีณิสฺสามี"ติ. มาควิโก "อมฺหากํปิ เอตเทว รุจฺจตี"ติ อุตฺตรสาฏกํ ทตฺวา ฆรํ อาเนตฺวา ธีตรํ อทาสิ. เตสํ สํวาสมนฺวาย ปุตฺโต วิชายิ. สุภทฺโทติสฺส นามํ อกํสุ. นาวา ๑- ตสฺส โรทนกาเล "มํสหารกสฺส ปุตฺต, มิคลุทฺทกสฺส ปุตฺต มา โรที"ติอาทีนิ วทมานา ปุตฺตโตสนคีเตน อุปกํ อุปฺปณฺเฑสิ. ภทฺเท ตฺวํ มํ อนาโถติ มญฺญสิ. อตฺถิ เม อนนฺตชิโน นาม สหาโย. ตสฺสาหํ สนฺติกํ ๒- คมิสฺสามีติ อาห. นาวา เอวมยํ อฏฺฏิยตีติ ญตฺวา ปุนปฺปุนํ กเถติ. โส เอกทิวสํ อนาโรเจตฺวาว มชฺฌิมเทสาภิมุโข ปกฺกามิ. ภควา จ เตน สมเยน สาวตฺถิยํ วิหรติ เชตวเน มหาวิหาเร. อถโข ภควา ปฏิกจฺเจว ภิกฺขู อาณาเปสิ "โย ภิกฺขเว `อนนฺตชิโน'ติ ปุจฺฉมาโน อาคจฺฉติ, ตสฺส มํ ทสฺเสยฺยาถา"ติ. อุปโกปิ โข "กุหึ อนนฺตชิโน ว สตี"ติ ปุจฺฉนฺโต อนุปุพฺเพน สาวตฺถึ อาคนฺตฺวา วิหารมฺเฌ ฐตฺวา กุหึ อนนฺตชิโนติ ปุจฺฉิ. ตํ ภิกฺขู ภควโต สนฺติกํ อานยึสุ. ๓- โส ภควนฺตํ ทิสฺวา "สญฺชานาถ มํ ภควา"ติ อาห. อามอุปก สญฺชานามิ, กุหึ ปน ตฺวํ วสิตฺถาติ. วงฺกหารชนปเท ภนฺเตติ. อุปก มหลฺลโกสิ ชาโต ปพฺพชิตุํ สกฺขิสฺสสีติ. ปพฺพชิสฺสามิ ภนฺเตติ. ภควา ปพฺพาเชตฺวา ตสฺส กมฺมฏฺฐานํ อทาสิ. โส กมฺมฏฺฐาเน กมฺมํ กโรนฺโต อนาคามิผเล ปติฏฺฐาย กาลํ กตฺวา อวิเหสุ นิพฺพตฺโต. นิพฺพตฺตกฺขเณเยว อรหตฺตํ ปาปุณีติ. อวิเหสุ นิพฺพตฺตมตฺตา หิ สตฺต ชนา อรหตฺตํ ปาปุณึสุ, เตสํ โส อญฺญตโร. @เชิงอรรถ: ขุ. เถรี. ๒๖/๒๙๓/๔๖๘ วีสตินิปาต, ปาลิ. จาปา ฉ.ม. สนฺติเก ฉ.ม. นยึสุ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๙๙.

วุตฺตเญฺหตํ:- "อวิหํ อุปปนฺนาเส วิมุตฺตา สตฺต ภิกฺขโว ราคโทสปริกฺขีณา ติณฺณา โลเก วิสตฺติกํ. อุปโก ปลคณฺโฑ ๑- จ ปุกฺกุสาติ จ เต ตโย ภทฺทิโย ขณฺฑเทโว จ พาหุทตฺติ ๒- จ ปิงฺคิโย เต หิตฺวา มานุสํ เทหํ ทิพฺพโยคํ อุปชฺฌคุนฺ"ติ. ๓- [๒๘๖] สณฺฐเปสุนฺติ กติกํ อกํสุ. พาหุลฺลิโกติ จีวรพาหุลฺลาทีนํ อตฺถาย ปฏิปนฺโน. ปธานวิพฺภนฺโตติ ปธานโต วิพฺภนฺโต ภฏฺโฐ ปริหีโน. อาวตฺโต พาหุลฺลายาติ จีวราทีนํ พหุลภาวตฺถาย อาวตฺโต. อปิจ โข อาสนํ ฐเปตพฺพนฺติ อปิจ โข ปนสฺส อุจฺจกุเล นิพฺพตฺตสฺส อาสนมตฺตํ ฐเปตพฺพนฺติ วทึสุ. นาสกฺขึสูติ พุทฺธานุภาเวน พุทฺธเตเชน อภิภูตา อตฺตโน กติกาย ฐาตุํ นาสกฺขึสุ. นาเมน จ อาวุโสวาเทน จ สมุทาจรนฺตีติ โคตมาติ อาวุโสติ จ วทนฺติ, อาวุโส โคตม มยํ อุรุเวลาย ปธานกาเล ตุยฺหํ ปตฺตจีวรํ คเหตฺวา วิจริมฺหา, มุโขทกทนฺตกฏฺฐํ อทมฺหา, วุตฺถปริเวณํ สมฺมชฺชิมฺหา, ปจฺฉา โก เต วตฺตปฏิปตฺตึ อกาสิ, กจฺจิ อเมฺหสุ ปกฺกนฺเตสุ ๔- น จินฺตยิตฺถาติ เอวรูปึ กถํ กเถนฺตีติ อตฺโถ. อิริยายาติ ทุกฺกรอิริยาย. ปฏิปทายาติ ทุกฺกรปฏิปตฺติยา. ทุกฺกรการิกายาติ ปสตอฑฺฒปสตมุคฺคยูสาทิอาหารกรณาทินา ทุกฺกรกรเณน. อภิชานาถ เม โนติ อภิชานาถ นุ มม. เอวรูปํ ปภาวิตเมตนฺติ เอตํ เอวรูปํ วากฺยเภทนฺติ อตฺโถ. อปิ นุ อหํ อุรุเวลาย ปธาเน ตุมฺหากํ สงฺคหนตฺถํ อนุคฺคหนตฺถํ รตฺตึ วา ทิวา วา อาคนฺตฺวา "อาวุโส มา วิตกฺกยิตฺถ, มยฺหํ โอภาโส วา นิมิตฺตํ วา ปญฺญายตี"ติ เอวรูปํ กญฺจิ วจนเภทํ อกาสินฺติ อธิปฺปาโย. เต เอกปเทเนว สตึ ลภิตฺวา อุปฺปนฺนคารวา "หนฺท อทฺธา เอส พุทฺโธ ชาโต"ติ สทฺทหิตฺวา โน เหตํ ภนฺเตติ อาหํสุ. อสกฺขึ โข อหํ ภิกฺขเว ปญฺจวคฺคิเย ภิกฺขู สญฺญาเปตุนฺติ อหํ ภิกฺขเว ปญฺจวคฺคิเย ภิกฺขู พุทฺโธ อหนฺติ ชานาเปตุํ อสกฺขึ. ตทา ปน @เชิงอรรถ: สี. ผลคณฺโฑ ฉ.ม. พหุรคฺคิ สํ. สคา. ๑๕/๑๐๕/๗๑ ฆฏิการสุตฺต @ สี. อปกฺกนฺเตสุ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๐๐.

ภควา อุโปสถทิวเสเยว อาคจฺฉิ. อตฺตโน พุทฺธภาวํ ชานาเปตฺวา โกณฺฑญฺญตฺเถรํ กายสกฺขึ กตฺวา ธมฺมจกฺกปฺปวตฺตนสุตฺตํ กเถสิ. สุตฺตปริโยสาเน เถโร อฏฺฐารสหิ พฺรหฺมโกฏีหิ สทฺธึ โสตาปตฺติผเล ปติฏฺฐาสิ. สุริเย ธรมาเนเยว เทสนา นิฏฺฐาสิ. ภควา ตตฺเถว วสฺสํ อุปคจฺฉิ. เทฺวปิ สุทํ ภิกฺขเว ภิกฺขู โอวทามีติอาทิ ปาฏิปททิวสโต ปฏฺฐาย ปิณฺฑปาตตฺถายปิ คามํ อปวิสนทีปนตฺถํ วุตฺตํ. เตสํ หิ ภิกฺขูนํ กมฺมฏฺฐาเนสุ อุปฺปนฺนมลวิโสธนตฺถํ ภควา อนฺโตวิหาเรเยว อโหสิ. อุปฺปนฺเน อุปฺปนฺเน กมฺมฏฺฐานมเล เตปิ ภิกฺขู ภควโต สนฺติกํ คนฺตฺวา ปุจฺฉนฺติ. ภควาปิ เตสํ นิสินฺนฏฺฐานํ คนฺตฺวา มลํ วิโนเทติ. อถ เนสํ ภควตา เอวํ นีหฏภตฺเตน โอวทิยมานานํ วปฺปตฺเถโร ปาฏิปททิวเส โสตาปนฺโน อโหสิ. ภทฺทิยตฺเถโร ทุติยาย, มหานามตฺเถโร ตติยาย, อสฺสชิตฺเถโร จตุตฺถิยํ. ปกฺขสฺส ปน ปญฺจมิยํ สพฺเพว เต เอกโต สนฺนิปาเตตฺวา อนตฺตลกฺขณสุตฺตํ กเถสิ, สุตฺตปริโยสาเน สพฺเพปิ อรหตฺตผเล ปติฏฺฐหึสุ. เตนาห "อถโข ภิกฺขเว ปญฺจวคฺคิยา ภิกฺขู มยา เอวํ โอวทิยมานา ฯเปฯ อนุตฺตรํ โยคกฺเขมํ นิพฺพานํ อชฺฌคมํสุ ฯเปฯ นตฺถิทานิ ปุนพฺภโว"ติ. เอตฺตกํ กถามคฺคํ ภควา ยํ ปุพฺเพ อวจ "ตุเมฺหปิ มมํ เจว ปญฺจวคฺคิยานญฺจ มคฺคํ อารุฬฺหา, อริยปริเยสนา ตุมฺหากํ ปริเยสนา"ติ. อิมํ เอกเมว อนุสนฺธึ ทสฺเสนฺโต อาหริ. [๒๘๗] อิทานิ ยสฺมา น อคาริยานํเยว ปญฺจกามคุณปริเยสนา โหติ, อนคาริยานํปิ จตฺตาโร ปจฺจเย อปจฺจเวกฺขิตฺวา ปริภุญฺชนฺตานํ ปญฺจกามคุณวเสน อนริยปริเยสนา โหติ, ตสฺมา ตํ ทสฺเสตุํ ปญฺจิเม ภิกฺขเว กามคุณาติอาทิมาห. ตตฺถ นวรตฺเตสุ ปตฺตจีวราทีสุ จกฺขุวิญฺเญยฺยา รูปาติอาทโย จตฺตาโร กามคุณา ลพฺภนฺติ. รโส ปเนตฺถ ปริโภครโส โหติ. มนุญฺเญ ปิณฺฑปาเต เภสชฺเช จ ปญฺจปิ ลพฺภนฺติ. เสนาสนมฺปิ จีวเร วิย จตฺตาโร. รโส ปน เอตฺถาปิ ปริโภครโสว. เย หิ เกจิ ภิกฺขเวติ กสฺมา อารภิ? เอวํ ปญฺจกามคุเณ ทสฺเสตฺวา อิทานิ เย เอวํ วเทยฺยุํ "ปพฺพชิตกาลโต ปฏฺฐาย อนริยปริเยสนา นาม กุโต, อริยปริเยสนาว ปพฺพชิตานนฺ"ติ, เตสํ ปฏิเสธนตฺถาย "ปพฺพชิตานํปิ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๐๑.

จตูสุ ปจฺจเยสุ อปจฺจเวกฺขณปริโภโค อนริยปริเยสนา เอวา"ติ ทสฺเสตุํ อิมํ เทสนํ อารภิ. ตตฺถ คธิตาติ ตณฺหาเคเธน คธิตา. มุจฺฉิตาติ ตณฺหามุจฺฉาย มุจฺฉิตา. อชฺโฌปนฺนาติ ตณฺหาย อชฺโฌคาฬฺหา. อนาทีนวทสฺสาวิโนติ อาทีนวํ อปสฺสนฺตา. อนิสฺสรณปฺปญฺญาติ นิสฺสรณํ วุจฺจติ ปจฺจเวกฺขณญาณํ. เต เตน วิรหิตา. อิทานิ ตสฺส อตฺถสฺส สาธกํ อุปมํ ทสฺเสนฺโต เสยฺยถาปิ ภิกฺขเวติอาทิมาห. ตตฺเรวํ โอปมฺมสํสนฺทนํ เวทิตพฺพํ:- อารญฺญกมิโค วิย หิ สมณพฺราหฺมณา, ลุทฺทเกน อรญฺเญ ฐปิตปาโส วิย จตฺตาโร ปจฺจยา, ตสฺส ลุทฺทกสฺส ปาสราสึ อชฺโฌตฺถริตฺวา สยนกาโล วิย เตสํ จตฺตาโร ปจฺจเย อปจฺจเวกฺขิตฺวา ปริโภคกาโล, ลุทฺทเก อาคจฺฉนฺเต มิคสฺส เยน กามํ อคมนกาโล วิย สมณพฺราหฺมณานํ มารสฺส ยถากามกรณียกาโล มารวสํ อุปคตภาโวติ อตฺโถ. มิคสฺส ปน อพนฺธสฺส ปาสราสึ อธิสยิตกาโล วิย สมณพฺราหฺมณานํ จตูสุ ปจฺจเยสุ ปจฺจเวกฺขณปริโภโค, ลุทฺทเก อาคจฺฉนฺเต มิคสฺส เยน กามํ คมนํ วิย สมณพฺราหฺมณานํ มารวสํ อนุปคมนํ เวทิตพฺพํ. วิสฺสฏฺโฐติ นิพฺภโย นิราสงฺโก. เสสํ สพฺพตฺถ อุตฺตานตฺถเมวาติ. ปปญฺจสูทนิยา มชฺฌิมนิกายฏฺฐกถาย ปาสราสิสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตา. อริยปริเยสนาติปิ เอตสฺเสว นามํ. --------------

             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๘ หน้า ๗๒-๑๐๑. http://84000.org/tipitaka/pitaka_item/read_th.php?B=8&A=1831&modeTY=2&pagebreak=1              The Pali Atthakatha in Roman :- http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=8&A=1831&modeTY=2&pagebreak=1              อ่านอรรถกถาแปลไทย :- http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=12&i=312              เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :- http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=12&A=5384              พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=12&A=6328              The Pali Tipitaka in Roman Character :- http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=12&A=6328              สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๑๒ http://84000.org/tipitaka/read/?index_12

อ่านหน้า[ต่าง] แรกอ่านหน้า[ต่าง] ที่แล้วไม่แสดงหมายเลขหน้า
ในกรณี :- 
   บรรทัดแรกของแต่ละหน้าอ่านหน้า[ต่าง] ถัดไปอ่านหน้า[ต่าง] สุดท้าย คลิกเพื่อเปลี่ยน ฐญ เป็นแบบดั้งเดิม

บันทึก ๒๖ มกราคม พ.ศ. ๒๕๖๑. การแสดงผลนี้อ้างอิงข้อมูลจากอรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย. หากพบข้อผิดพลาด กรุณาแจ้งได้ที่ [email protected]