บาลีอรรถกถาเล่มที่ ๗

หน้าที่ ๓๘๖.

สปฺปีติกานิ เทฺว ฌานานิ ทสฺเสติ. อญฺ วา ตโต สนฺตตรนฺติ ตโต ฌานทฺวยโต สนฺตตรํ อญฺ อุปริฌานทฺวยญฺเจว มคฺคทฺวยญฺจ. เนว ตาว อนาวฏฺฏี กาเมสุ โหตีติ อถโข โส เทฺว มคฺเค ปฏิวิชฺฌิตฺวา ิโตปิ อริยสาวโก อุปริ ฌานานํ มคฺคานํ วา อนธิคตตฺตา เนว ตาว กาเมสุ อนาวฏฺฏี โหติ, อนาวฏฺฏิโน อนาโภโค น โหติ. สาวฏฺฏิโน ^๑- สาโภโคเยว โหติ. กสฺมา? จตูหิ ฌาเนหิ วิกฺขมฺภนปฺปหานสฺส, ทฺวีหิ มคฺเคหิ สมุจฺเฉทปฺปหานสฺส อภาวา. มยฺหมฺปิ โขติ น เกวลํ ตุยฺหเมว, อถโข มยฺหํปิ. ปุพฺเพว สมฺโพธาติ มคฺคสมฺโพธิโต ปมตรเมว. ปญฺาย สุทิฏฺ โหตีติ ^๒- เอตฺถ โอโรธนาฏกาปชหนปญฺา อธิปฺเปตา. ปีติสุขํ นาชฺฌคมินฺติ ^๓- สปฺปีติกานิ เทฺว ฌานานิ น ปฏิลภึ. อญฺ วา ตโต สนฺตตรนฺติ อิธ อุปริฌานทฺวยํ เจว จตฺตาโร จ มคฺคา อธิปฺเปตา. ปจฺจญฺาสินฺติ ปฏิอญฺาสึ. [๑๗๙] เอกมิทาหํ มหานาม สมยนฺติ กสฺมา อารทฺธํ? อยํ ปาฏิเยกฺโก อนุสนฺธิ. เหฏฺา กามานํ อสฺสาโทปิ อาทีนโวปิ กถิโต, นิสฺสรณํ น กถิตํ, ตํ กเถตุํ อยํ เทสนา อารทฺธา. กามสุขลฺลิกานุโยโค หิ เอโก อนฺโต อตฺตกิลมถานุโยโค เอโก ^๔- อิเมหิ อนฺเตหิ มุตฺตํ มม สาสนนฺติ อุปริผล- สมาปตฺติสีเสน สกลสาสนํ ทสฺเสตุํปิ อยํ เทสนา อารทฺธา. คิชฺฌกูเฏ ปพฺพเตติ ตสฺส ปพฺพตสฺส คิชฺฌสทิสํ กูฏํ อตฺถิ, ตสฺมา คิชฺฌกูโฏติ วุจฺจติ. คิชฺฌา วา ตสฺส กูเฏสุ นิวสนฺตีติปิ คิชฺฌกูโฏติ วุจฺจติ. อิสิคิลิปสฺเสติ อิสิคิลิปพฺพตสฺส ปสฺเส. กาฬสิลายนฺติ กาฬวณฺเณ ปิฏฺิปาสาเณ. อุพฺภฏฺกา โหนฺตีติ อุพฺภาเยว ^๕- ิตกา โหนฺติ อนิสินฺนา. โอปกฺกมิกาติ อุพฺภฏฺกาทินา อตฺตโน อุปกฺกเมน นิพฺพตฺติตา. นิคนฺโถ อาวุโสติ อญฺ การณํ วตฺถุํ อสกฺโกนฺตา นิคนฺถสฺส อุปริ ปกฺขิปึสุ. สพฺพญฺู สพฺพทสฺสาวีติ โส อมฺหากํ สตฺถา อตีตานาคตปจฺจุปฺปนฺนํ สพฺพํ ชานาติ ปสฺสตีติ ทสฺเสติ. อปริเสสํ าณทสฺสนํ ปฏิชานาตีติ โส อมฺหากํ สตฺถา อปริเสสธมฺมํ ชานนฺโต @เชิงอรรถ: ^๑ ฉ.ม. อาวฏฺฏิโน ^๒ ก. อโหสีติ ^๓ ฉ.ม. นาชฺฌคมนฺติ @^๔ ฉ.ม. เอโกติ ^๕ ฉ.ม. อุทฺธํเยว, สี. อุพฺภํเยว

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๓๘๗.

อปริเสสสงฺขาตํ าณทสฺสนํ ปฏิชานาติ, ปฏิชานนฺโต จ เอวํ ปฏิชานาติ "จรโต เม ติฏฺโต จ ฯเปฯ ปจฺจุปฏฺิตนฺ"ติ. ตตฺถ สตตนฺติ นิจฺจํ. สมิตนฺติ ตสฺเสว เววจนํ. [๑๘๐] กึ ปน ตุเมฺห อาวุโส นิคนฺถา ชานาถ เอตฺตกํ วา ทุกฺขํ นิชฺชิณฺณนฺติ อิทํ ภควา ปุริโส นาม ยํ กโรติ, ตํ ชานาติ. วีสติกหาปเณ อิณํ คเหตฺวา ทส ทตฺวา "ทส เม ทินฺนา ทส ิตา"ติ ^๑- ชานาติ, เตปิ ทตฺวา "สพฺพกิจฺเจ ^๒- สพฺพํ ทินฺนนฺ"ติ ชานาติ. เขตฺตสฺส ตติยํ ภาคํ ลายิตฺวา "เอโก ภาโค ลายิโต, เทฺว อวสิฏฺา"ติ ชานาติ. ปุน เอกํ ลายิตฺวา "เทฺว ลายิตา, เอโก อวสิฏฺโ"ติ ชานาติ. ตสฺมึปิ ลายิเต "สพฺพํ นิฏฺิตนฺ"ติ ชานาติ, เอวํ สพฺพกิจฺเจสุ กตญฺจ อกตญฺจ ชานาติ, ตุเมฺหหิปิ ตถา าตพฺพํ สิยาติ ทสฺเสติ. อกุสลานํ ธมฺมานํ ปหานนฺติ อิมินา อกุสลํ ปหาย กุสลํ ภาเวตฺวา สุทฺธตฺตํ ^๓- ปตฺโต นิคนฺโถ นาม ตุมฺหากํ สาสเน อตฺถีติ ปุจฺฉติ. เอวํ สนฺเตติ ตุมฺหากํ เอวํ ชานนภาเว ^๔- สติ. ลุทฺทาติ ลุทฺทาจรา. โลหิตปาณิโนติ ปาเณ ชีวิตา โวโรเปนฺตา โลหิเตน มกฺขิตปาณิโน. ปาณํ หิ หนนฺตสฺสปิ ยสฺส โลหิเตน ปาณิ นาม ^๕- มกฺขิยติ, โสปิ โลหิตปาณีเตฺวว วุจฺจติ. กุรูรกมฺมนฺตาติ ทารุณกมฺมา. มาตริ ปิตริ ธมฺมิกสมณพฺราหฺมณาทีสุ จ กตาปราธา. มาควิกาทโย วา กกฺขฬกมฺมา. น โข อาวุโส โคตมาติ อิทํ นิคนฺถา "อยํ อมฺหากํ วาเท โทสํ เทติ, มยํปิสฺส โทสํ อาโรเปมา"ติ มญฺมานา อารภึสุ. ตสฺสตฺโถ "อาวุโส โคตม ยถา ตุเมฺห ปณีตจีวรานิ ธาเรนฺตา สาลิมํโสทนํ ภุญฺชนฺตา เทววิมานวณฺณาย คนฺธกุฏิยา วสมานา สุเขน สุขํ อธิคจฺฉถ, น เอวํ สุเขน สุขํ อธิคนฺตพฺพํ. ยถา ปน มยํ อุกฺกุฏิกปฺปธานาทีหิ นานปฺปการกํ ทุกฺขํ อนุภวาม, เอวํ ทุกฺเขน สุขํ อธิคนฺตพฺพนฺ"ติ. สุเขน จ อาวุโสติ ^๖- อิทํ สเจ สุเขน จ สุขํ อธิคนฺตพฺพํ สิยา. ราชา อธิคจฺเฉยฺยาติ ทสฺสนตฺถํ วุตฺตํ. ตตฺถ มาคโธติ มคธรฏฺสฺส อิสฺสโร. เสนิโยติ ตสฺส นามํ. พิมฺพีติ อตฺตภาวสฺส นามํ. โส @เชิงอรรถ: ^๑ ฉ.ม. อวสิฏฺาติ ^๒ ฉ.ม. อยํ ปาโ น ทิสฺสติ ^๓ ฉ.ม. สุทฺธนฺตํ @^๔ ฉ.ม. อชานนภาเว ^๕ ฉ.ม. น ^๖ ฉ.ม. หาวุโสติ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๓๘๘.

ตสฺส สารภูโต ทสฺสนีโย ปาสาทิโก อตฺตภาวสมิทฺธิยา พิมฺพิสาโรติ วุจฺจติ. สุขวิหาริตโรติ อิทํ เต ^๑- รญฺโ ตีสุ ปาสาเทสุ ติวิธวเยหิ นาฏเกหิ สทฺธึ สมฺปตฺตึ อนุภวนํ สนฺธาย วทนฺติ. อทฺธาติ เอกํเสน. สหสา อปฺปฏิสงฺขาติ สหสํ กตฺวา อปจฺจเวกฺขิตฺวาว ยถา รตฺโต ราควเสน ทุฏฺโ โทสวเสน มุโฬฺห โมหวเสน ภาสติ, เอวเมวํ วาจา ภาสิตาติ ทสฺเสติ. ตตฺถ ปฏิปุจฺฉิสฺสามีติ ตสฺมึ อตฺเถ ปุจฺฉิสฺสามิ. ยถา โว ขเมยฺยาติ ยถา ตุมฺหากํ รุจฺเจยฺย. ปโหตีติ สกฺโกติ. อนิญฺชมาโนติ อจลมาโน. เอกนฺตสุขํ ปฏิสํเวทีติ นิรนฺตรสุขํ ปฏิสํเวที. "อหํ โข อาวุโส นิคนฺถา ^๒- ปโหมิ ฯเปฯ เอกนฺตสุขํ ปฏิสํเวที"ติ อิทํ อตฺตโน ผลสมาปตฺติสุขํ ทสฺเสนฺโต อาห. เอตฺถ จ กถาปติฏฺาปนตฺถํ ราชวาเร สตฺต อาทึ กตฺวา ปุจฺฉา กตา. สตฺต รตฺตินฺทิวานิ นปฺปโหตีติ หิ วุตฺเต ฉ ปญฺจ จตฺตารีติ สุขํ ปุจฺฉิตุํ โหติ. พุทฺธวาเร ^๓- ปน สตฺตาติวุตฺเต ปุน ฉ ปญฺจ จตฺตารีติ วุจฺจมานํ อนจฺฉริยํ โหติ, ตสฺมา เอกํ อาทึ กตฺวา เทสนา กตา. เสสํ สพฺพตฺถ อุตฺตานตฺถเมวาติ. ปปญฺจสูทนิยา มชฺฌิมนิกายฏฺกถาย จูฬทุกฺขกฺขนฺธสุตฺตวณฺณนา นิฏฺิตา. ---------------- @เชิงอรรถ: ^๑ ฉ.ม. เต นิคณฺา ^๒ ฉ.ม. นิคณฺา ^๓ ฉ.ม. สุทฺธวาเร

อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๗ หน้า ๓๘๖-๓๘๘. http://84000.org/tipitaka/pitaka_item/read_th.php?B=7&A=9869&modeTY=1&pagebreak=1 The Pali Atthakatha in Roman :- http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=7&A=9869&modeTY=1&pagebreak=1 อ่านอรรถกถาแปลไทย :- http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=12&i=209 เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :- http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=12&A=3014 พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=12&A=3639 The Pali Tipitaka in Roman Character :- http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=12&A=3639 สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๑๒ http://84000.org/tipitaka/read/?index_12