อรรถกถาเล่มที่ ๗ ภาษาบาลีอักษรไทย
 ม.อ. (ปปญฺจ.๑)

หน้าที่ ๔๐๑.
อนุสนฺธึ คเหตฺวา ทสพลํ ยาจิตฺวา อิมํ ปญฺหํ ภิกฺขุสํฆสฺส ปากฏํ กริสฺสามีติ
อุฏฺายาสนา เอกํสํ อุตฺตราสงฺคํ กริตฺวา ทสนขสมุชฺชลํ อญฺชลึ ปคฺคยฺห
กึวาที ปน ภนฺเต ภควาติอาทิมาห.
     ยโตนิทานนฺติ ภาวนปุํสกํ เอตํ, เยน การเณน ยสฺมึ การเณ สตีติ
อตฺโถ. ปปญฺจสญฺาสงฺขาติ เอตฺถ สงฺขาติ โกฏฺาโส. ๑- ปปญฺจสญฺาติ
ตณฺหามานทิฏฺิปปญฺจสมฺปยุตฺตา สญฺา, สญฺานาเมน วา ปปญฺจาเยว วุตฺตา.
ตสฺมา ปปญฺจโกฏฺาสาติ อยเมตฺถ อตฺโถ. สมุทาจรนฺตีติ ปวตฺตนฺติ. เอตฺถ เจ
นตฺถิ อภินนฺทิตพฺพนฺติ ยสฺมึ ทฺวาทสายตนสงฺขาเต การเณ สติ ปปญฺจสญฺาสงฺขา
สมุทาจรนฺติ, เอตฺถ เอกายตนํปิ เจ อภินนฺทิตพฺพํ อภิวทิตพฺพํ อชฺโฌสิตพฺพํ
นตฺถีติ อตฺโถ. ตตฺถ อภินนฺทิตพฺพนฺติ ๒- อหํ มมนฺติ อภินนฺทิตพฺพํ.
อภิวทิตพฺพนฺติ อหํ มมนฺติ วตฺตพฺพํ. อชฺโฌสิตพฺพนฺติ อชฺโฌสิตฺวา คิลิตฺวา
ปรินิฏฺาเปตฺวา คเหตพฺพยุตฺตํ. เอเตเนตฺถ ตณฺหาทีนํเยว อปฺปวตฺตึ กเถติ.
เอเสวนฺโตติ อยํ อภินนฺทนาทีนํ นตฺถิภาโวว ราคานุสยาทีนํ อนฺโต. เอเสว
นโย สพฺพตฺถ.
     ทณฺฑาทานาทีสุ ปน ยาย เจตนาย ทณฺฑํ อาทิยติ, สา ทณฺฑาทานํ.
ยาย สตฺถํ อาทิยติ ปรามสติ, สา สตฺถาทานํ. มตฺถกปฺปตฺตํ กลหํ. นานาคาหปฺปตฺตํ ๓-
วิคฺคหํ. นานาวาทปฺปตฺตํ ๔- วิวาทํ. ตุวํ ตุวนฺติ เอวํ ปวตฺตํ ตุวํ ตุวํ
วาจํปิ. ๕- เปสุญฺกรณํ ๖- เปสุญฺ. อยถาสภาวํ มุสาวาทํ กโรติ, สา มุสาวาโทติ
เวทิตพฺพา. เอตฺเถเตติ เอตฺถ ทฺวาทสสุ อายตเนสุ เอเต กิเลสา. กิเลสา หิ
อุปฺปชฺชมานาปิ ทฺวาทส อายตนานิ นิสฺสาย อุปฺปชฺชนฺติ, นิรุชฺฌมานาปิ ทฺวาทสสุ
อายตเนสุเยว นิรุชฺฌนฺติ. เอวํ ยตฺถุปฺปนฺนา, ตตฺเถว นิรุทฺธา โหนฺติ. สฺวายมตฺโถ
สมุทยสจฺจปเญฺหน ทีเปตพฺโพ:-
     "สา โข ปเนสา ตณฺหา กตฺถ อุปฺปชฺชมานา อุปฺปชฺชติ, กตฺถ
นิวิสมานา นิวิสตี"ติ ๗- หิ ๘- วตฺวา "ยํ โลเก ปิยรูปํ สาตรูปํ, เอตฺเถสา ตณฺหา
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม. โกฏฺาสา   ๒ ฉ.ม. อภินินฺทิตพฺพนฺติ   ๓ ฉ.ม. นานาคาหมตฺตํ
@๔ ฉ.ม. นานาวาทมตฺตํ   ๕ ฉ.ม. อยํ ปาโ น ทิสฺสติ   ๖ ฉ.ม. ปิยสุญฺกรณํ
@๗ อภิ. วิภงฺค. ๓๕/๒๐๓/๑๒๐ สมุทยสจฺจ  ๘ ฉ.ม. หิ-สทฺโท น ทิสฺสติ
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๔๐๒.
อุปฺปชฺชมานา อุปฺปชฺชติ, เอตฺถ นิวิสมานา นิวิสติ. กิญฺจ โลเก ปิยรูปํ
สาตรูปํ. จกฺขุ โลเก ปิยรูปํ สาตรูปนฺ"ติอาทินา ๑- นเยน ทฺวาทสสุเยว อายตเนสุ
ตสฺสา อุปฺปตฺติ จ นิโรโธ จ วุตฺโต. ยเถว จ ตณฺหา ทฺวาทสสุ อายตเนสุ
อุปฺปชฺชิตฺวา นิพฺพานํ อาคมฺม นิรุทฺธาปิ อายตเนสุ ปุน สมุทาจารสฺส อภาวโต
อายตเนสุเยว นิรุทฺธาติ วุตฺตา, เอวมิเมปิ ปาปกา อกุสลา ธมฺมา อายตเนสุ
นิรุชฺฌนฺตีติ เวทิตพฺพา. อถวา ยฺวายํ อภินนฺทนาทีนํ อภาโวว ราคานุสยาทีนํ
อนฺโตติ วุตฺโต. เอตฺเถเต ราคานุสยาทีนํ อนฺโตติ ลทฺธโวหาเร นิพฺพาเน
ปาปกา อกุสลา ธมฺมา อปริเสสา นิรุชฺฌนฺติ. ยญฺหิ ยตฺถ นตฺถิ, ตํ ตตฺถ
นิรุทฺธํ นาม โหติ, สฺวายมตฺโถ นิโรธปเญฺหน ๒- ทีเปตพฺโพ. วุตฺตํ เหตํ
"ทุติยชฺฌานํ สมาปนฺนสฺส วิตกฺกวิจารา วจีสงฺขารา ปฏิปสฺสทฺธา โหนฺตี"ติอาทิ. ๓-
     [๒๐๒] สตฺถุ เจว สํวณฺณิโตติ สตฺถาราว ปสฏฺโ. ๔- วิญฺูนนฺติ อิทํปิ
การณตฺเถ สามิวจนํ, ปณฺฑิเตหิ สพฺรหฺมจารีหิ จ สมฺภาวิโตติ อตฺโถ. ปโหตีติ
สกฺโกติ.
     [๒๐๓] อติกฺกมฺเมว มูลํ อติกฺกมฺม ขนฺธนฺติ สาโร นาม มูเล วา
ขนฺเธ วา ภเวยฺย, ตํปิ อติกฺกมิตฺวาติ อตฺโถ. เอวํ สมฺปทนฺติ เอวํ สมฺปตฺติกํ,
อีทิสนฺติ อตฺโถ. อติสิตฺวาติ อติกฺกมิตฺวา. ชานํ ชานาตีติ ชานิตพฺพเมว ชานาติ.
ปสฺสํ ปสฺสตีติ ปสฺสิตพฺพเมว ปสฺสติ. ยถา วา เอกจฺโจ วิปรีตํ คณฺหนฺโต
ชานนฺโตปิ น ชานาติ, ปสฺสนฺโตปิ น ปสฺสติ, น เอวํ ภควา. ภควา ปน
ชานนฺโต ชานาติเยว, ปสฺสนฺโต ปสฺสติเยว. สฺวายํ ทสฺสนปริณายกฏฺเน
จกฺขุภูโต. วิทิตกรณฏฺเน าณภูโต. อวิปรีตสภาวฏฺเน ปริยตฺติธมฺมปฺปวตฺตนโต
วา หทเยน จินฺเตตฺวา วาจาย นิจฺฉาริตธมฺมมโยติ ธมฺมภูโต. เสฏฺฏฺเน
พฺรหฺมภูโต. อถวา จกฺขุ วิย ภูโตติ จกฺขุภูโต ๕- เอวเมเตสุ ปเทสุปิ ๖- อตฺโถ
เวทิตพฺโพ. สฺวายํ ธมฺมสฺส วตฺตนโต วตฺตา. ปวตฺตนโต ๗- ปวตฺตา. อตฺถํ
@เชิงอรรถ: ๑ อภิ. วิภงฺค. ๓๕/๒๐๓/๑๒๐ สจฺจวิภงฺค   ๒ อภิ. วิภงฺค. ๓๕/๒๐๔/๑๒๒ นิโรธสจฺจ
@๓ ขุ. ปฏิ. ๓๑/๒๒๒/๑๕๔ าณกถา (สฺยา)  ๔ ฉ.ม. สตฺถารา จ ปสํสิโต
@๕ ฉ.ม. ภูโต จกฺขุภูโตติ   ๖ ฉ.ม. ปเทสุ   ๗ ฉ.ม. ปวตฺตาปนโต
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๔๐๓.
นีหริตฺวา นีหริตฺวา ๑- ทสฺสนสมตฺถตาย อตฺถสฺส นินฺเนตา. อมตาธิคมาย
ปฏิปตฺตึ ททาตีติ อมตสฺส ทาตา. อครุกริตฺวาติ ๒- ปุนปฺปุนํ อายาจาเปนฺโตปิ ๓-
หิ ครุํ กโรติ นาม, อตฺตโน สาวกปารมีาเณ ตฺวา สิเนรุปาทโต วาลุกํ
อุทฺธรมาโน วิย ทุวิญฺเยฺยํ ๔- กตฺวา กเถนฺโตปิ ครุํ กโรติเยว นาม. เอวํ
อกตฺวา อเมฺห ปุนปฺปุนํ อายาจาเปตฺวา สุวิญฺเยฺยํปิ โน กตฺวา กเถหีติ
วุตฺตํ โหติ.
     [๒๐๔] ยํ โข โน อาวุโสติ เอตฺถ กิญฺจาปิ "ยํ โข โว"ติ วตฺตพฺพํ
สิยา, เต ปน ภิกฺขู อตฺตนา สทฺธึ สงฺคณฺหนฺโต "ยํ โข โน"ติ อาห.
ยสฺมา วา อุทฺเทโสว เตสํ อุทฺทิฏฺโ. ภควา ปน เถรสฺสาปิ เตสํปิ ภควาว.
ตสฺมา ภควาติ ปทํ สนฺธายปิ เอวมาห, ยํ โข อมฺหากํ ภควา ตุมฺหากํ
สงฺขิตฺเตน อุทฺเทสํ อุทฺทิสิตฺวาติ อตฺโถ.
     จกฺขุญฺจาวุโสติอาทีสุ อยมตฺโถ, อาวุโส นิสฺสยภาเวน ปน ๕- จกฺขุปสาทญฺจ
อารมฺมณภาเวน จตุสมุฏฺานิกรูเป จ ปฏิจฺจ จกฺขุวิญฺาณํ นาม อุปฺปชฺชติ.
ติณฺณํ สงฺคติ ผสฺโสติ เตสํ ติณฺณํ สงฺคติยา ผสฺโส นาม อุปฺปชฺชติ. ตํ ผสฺสํ
ปฏิจฺจ สหชาตาทิวเสน ผสฺสปจฺจยา เวทนา อุปฺปชฺชติ. ตาย เวทนาย จ ๖-
ยํ อารมฺมณํ เวเทติ, ตเทว สญฺา สญฺชานาติ, ยํ สญฺา สญฺชานาติ, ตเทว
อารมฺมณํ วิตกฺโก วิตกฺเกติ. ยํ วิตกฺโก วิตกฺเกติ, ตเทวารมฺมณํ ปปญฺโจ
ปปญฺเจติ. ตโตนิทานนฺติ เอเตหิ จกฺขุรูปาทีหิ การเณหิ. ปุริสํ ปปญฺจสญฺาสงฺขา
สมุทาจรนฺตีติ ตํ อปริญฺาตการณํ ปุริสํ ปปญฺจโกฏฺาสา อภิภวนฺติ, ตสฺส
ปวตฺตนฺตีติ อตฺโถ. ตตฺถ ผสฺสเวทนาสญฺา จกฺขุวิญฺาเณน สหชาตา โหนฺติ.
วิตกฺโก จกฺขุวิญฺาณานนฺตราทีสุ สวิตกฺกจิตฺเตสุ ทฏฺพฺโพ. ปปญฺจสงฺขา
ชวเนน สหชาตา โหนฺติ. ยทิ เอวํ กสฺมา อตีตานาคตคฺคหณํ กตนฺติ. ตถา
อุปฺปชฺชนโต. ยเถว หิ เอตรหิ จกฺขุทฺวาริโก ปปญฺโจ จกฺขุญฺจ รูเป จ
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม. เอกเมว "นีหริตฺวาติ ปทํ ทิสฺสติ   ๒ ฉ.ม. อครุํ กตฺวา, สี. อครุกตฺวา,
@ม.มู. ๑๒/๒๐๓/๑๗๑ ปสฺสิตพฺพํ   ๓ สี. ยาจาเปนฺโตปิ   ๔ ฉ.ม. ทุพฺพิญฺเยฺยํ
@๕ ฉ.ม. ปน-สทฺโท น ทิสฺสติ    ๖ ฉ.ม. จ-สทฺโท นตฺถิ
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๔๐๔.
ผสฺสเวทนาสญฺาวิตกฺเก จ ปฏิจฺจ อุปฺปนฺโน, เอวเมว ๑- อตีตานาคเตสุปิ
จกฺขุวิญฺเยฺเยสุ รูเปสุ ตสฺสุปฺปตฺตึ ทสฺเสนฺโต เอวมาห.
     โสตญฺจาวุโสติอาทีสุปิ เอเสว นโย. ฉฏฺทฺวาเร ปน มนนฺติ ภวงฺคจิตฺตํ.
ธมฺเมติ เตภูมิกธมฺมารมฺมณํ. ๒- มโนวิญฺาณนฺติ อาวชฺชนํ วา ชวนํ วา. อาวชฺชเน
คหิเต ผสฺสเวทนาสญฺาวิตกฺกา อาวชฺชนสหชาตา โหนฺติ. ปปญฺโจ ชวนสหชาโต.
ชวเน คหิเต สหาวชฺชนกํ ภวงฺคํ มโน นาม โหติ, ตโต ผสฺสาทโย สพฺเพปิ
ชวเนน สหชาตาว. มโนทฺวาเร ปน ยสฺมา อตีตาทิเภทํ สพฺพํปิ อารมฺมณํ
โหติ, ตสฺมา อตีตานาคตปจฺจุปฺปนฺเนสูติ อิทํ ยุตฺตเมว.
     อิทานิ วฏฺฏํ ทสฺเสนฺโต โส วตาวุโสติ เทสนํ อารภิ. ผสฺสปญฺตฺตึ
ปญฺเปสฺสตีติ ผสฺโส นาม เอโก ธมฺโม อุปฺปชฺชตีติ เอวํ ผสฺสปญฺตฺตึ
ปญฺเปสฺสติ, ทสฺเสสฺสตีติ อตฺโถ. เอส นโย สพฺพตฺถ. เอวํ อิมสฺมึ สติ
อิทํ โหตีติ ทฺวาทสายตนวเสน สกลํ วฏฺฏํ ทสฺเสตฺวา อิทานิ ทฺวาทสายตน-
ปฏิปกฺเขปวเสน วิวฏฺฏํ ทสฺเสนฺโต โส วตาวุโส จกฺขุสฺมึ อสตีติ เทสนํ อารภิ.
ตตฺถ วุตฺตนเยเนว อตฺโถ เวทิตพฺโพ.
     เอวํ ปญฺหํ วิสฺสชฺเชตฺวา อิทานิ สาวเกน ปโญฺห กถิโตติ มา กงฺขา
อหุวตฺถ, ๓- อยํ ภควา สพฺพญฺุตญฺาณตุลํ คเหตฺวา นิสินฺโน, อิจฺฉมานา
ตเมว อุปสงฺกมิตฺวา นิกฺกงฺขา โหถาติ อุยฺโยเชนฺโต อากงฺขมานา จ
ปนาติอาทิมาห.
     [๒๐๕] อิเมหิ อากาเรหีติ อิเมหิ การเณหิ ปปญฺจุปฺปตฺติยา ปาฏิเยกฺก-
การเณหิ เจว วฏฺฏวิวฏฺฏการเณหิ จ. อิเมหิ ปเทหีติ อิเมหิ อกฺขรสมฺปิณฺฑเนหิ.
พฺยญฺชเนหีติ ปาฏิเยกฺกอกฺขเรหิ. ปณฺฑิโตติ ปณฺฑิจฺเจน สมนฺนาคโต. จตูหิ
วา การเณหิ ปณฺฑิโต ธาตุกุสโล อายตนกุสโล ปจฺจยาการกุสโล การณาการณ-
กุสโลติ. มหาปญฺโติ มหนฺเต อตฺเถ มหนฺเต ธมฺเม มหนฺตา นิรุตฺติโย
มหนฺตานิ ปฏิภาณานิ ปริคฺคณฺหนสมตฺถาย ๔- มหาปญฺาย สมนฺนาคโต. ยถา ตํ
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม. เอวเมวํ                 ๒ ฉ.ม. เตภูมก....., เอวมุปริปิ
@๓ ฉ.ม. มา นิกฺกงฺขา อหุวตฺถ,      ๔ ฉ.ม. ปริคฺคหณ....
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๔๐๕.
มหากจฺจาเนนาติ ยถา มหากจฺจาเนน พฺยากตํ, ตํ สนฺธาย ตนฺติ วุตฺตํ. ยถา
มหากจฺจาเนน พฺยากตํ, อหํปิ ตํ เอวเมว ๑- พฺยากเรยฺยนฺติ อตฺโถ.
     มธุปิณฺฑิกนฺติ มหนฺตํ คุฬปูวํ พทฺธสตฺตุคุฬกํ วา. อเสจนกนฺติ
อเสจิตพฺพกํ. สปฺปิผาณิตมธุสกฺกราทีสุ อิทนฺนาเมตฺถ มนฺทํ อิทํ พหุกนฺติ น
วตฺตพฺพํ สมโยชิตรสํ. เจตโสติ จินฺตกชาติโก. ทพฺพชาติโกติ ปณฺฑิตสภาโว.
โก นาโม อยนฺติ อิทํ เถโร "อติครุโก ๒- อยํ ธมฺมปริยาโย, ทสพลสฺส
สพฺพญฺุตญฺาเณเนวสฺส นามํ คณฺหาเปสฺสามี"ติ จินฺเตตฺวา อาห. ตสฺมาติ
ยสฺมา มธุปิณฺฑิโก วิย มธุโร, ตสฺมา มธุปิณฺฑิกปริยาโยเตฺวว นํ ธาเรหีติ
วทติ. เสสํ สพฺพตฺถ อุตฺตานตฺถเมวาติ.
                    ปปญฺจสูทนิยา มชฺฌิมนิกายฏฺกถาย
                      มธุปิณฺฑิกสุตฺตวณฺณนา นิฏฺิตา.
                          -------------
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม. เอวเมวํ           ๒ ฉ.ม. อติภทฺทโก

             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๗ หน้า ๔๐๑-๔๐๕.
http://84000.org/tipitaka/pitaka_item/read_th.php?B=7&A=10202&modeTY=1&pagebreak=1
             The Pali Atthakatha in Roman :-
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=7&A=10202&modeTY=1&pagebreak=1
             อ่านอรรถกถาแปลไทย :-
http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=12&i=243
             เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :-
http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=12&A=3752
             พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :-
http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=12&A=4469
             The Pali Tipitaka in Roman Character :-
http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=12&A=4469
             สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๑๒
http://84000.org/tipitaka/read/?index_12