บาลีอรรถกถาเล่มที่ ๖

หน้าที่ ๒๖.

อเจลกปาลิมตฺตํปิ นตฺถิ, กุโต ปริสุทฺธปาลิ. อมฺหากํ ปริสุทฺธปาลิมตฺตํปิ นตฺถิ, กุโต จาตุยามสํวราทีนิ. จาตุยามสํวโรปิ นตฺถิ, กุโต อรญฺวาสาทีนิ. อรญฺวาโสปิ นตฺถิ, กุโต นีวรณปฺปหานาทีนิ. นีวรปฺปหานํปิ นตฺถิ, กุโต พฺรหฺมวิหาราทีนิ. พฺรหฺมวิหารมตฺตํปิ นตฺถิ, กุโต ปุพฺเพนิวาสาทีนิ. ปุพฺเพนิวาสาณมตฺตํปิ นตฺถิ, กุโต อมฺหากํ ทิพฺพจกฺขุ. เอตฺถ มยํ สาจริยกา นฏฺา"ติ. อิโต ภิยฺโย อุตฺตริตรนฺติ อิโต ทิพฺพจกฺขุาณาธิคมโต ภิยฺโย อญฺ อุตฺตรํ วิเสสาธิคมํ มยํ สุติวเสนาปิ น ชานามาติ วทนฺติ. นิโครฺธปชฺฌายนวณฺณนา [๗๕] อถ นิโครฺธํ ปริพฺพาชกนฺติ เอวํ กิรสฺส อโหสิ "อิเม ปริพฺพาชกา อิทานิ ภควโต ภาสิตํ สุสฺสูสนฺติ, อิมินา จ นิโครฺเธน ภควโต ปรมฺมุขา กกฺขฬํ ทุราสทวจนํ วุตฺตํ, อิทานิ อยํปิ โสตุกาโม ชาโต, กาโลทานิ เม อิมสฺส มานทฺธชํ นิปาเตตฺวา ภควโต สาสนํ อุกฺขิปิตุนฺ"ติ. อถ นิโครฺธํ ปริพฺพาชกํ เอตทโวจ. อปรํปิสฺส อโหสิ "อยํ มยิ อกเถนฺเต สตฺถารํ น ขมาเปสฺสติ, ตทสฺส อนาคเต อหิตาย ทุกฺขาย สํวตฺติสฺสติ, มยา ปน กถิเต ขมาเปสฺสติ, ตทสฺส ภวิสฺสติ ทีฆรตฺตํ หิตาย สุขายา"ติ. อถ นิโครฺธํ ปริพฺพาชกํ เอตทโวจ. อปริสาวจรํ ปน นํ กโรถาติ เอตฺถ ปนาติ นิปาโต, อถ นํ อปริสาวจรํ กโรถาติ อตฺโถ. "อปริสาวจเรตนฺ"ติปิ ปาโ, อปริสาวจรํ วา เอตํ กโรถ, โคกาณาทีนํ วา อญฺตรนฺติ อตฺโถ. โคกาณนฺติ เอตฺถาปิ โคกาณํ ปริยนฺตจารินึ วิย กโรถาติ อตฺโถ. ตุณฺหีภูโตติ ตุณฺหีภาวํ อุปคโต. มงฺกุภูโตติ นิตฺเตชตํ อาปนฺโน. ปตฺตกฺขนฺโธติ โอนตคีโว. อโธมุโขติ เหฏฺามุโข. [๗๖] พุทฺโธ โส ภควา โพธายาติ สยํ พุทฺโธ สตฺตานํปิ จตุสจฺจํ โพธนตฺถาย ธมฺมํ เทเสติ. ทนฺโตติ จกฺขุโตปิ ทนฺโต ฯเปฯ มนโตปิ ทนฺโต. ทมถายาติ อญฺเสํปิ ทมนตฺถายเอว, น วาทตฺถาย. สนฺโตติ ราคสนฺตตาย สนฺโต, โทสโมหสนฺตตาย สพฺพากุสลสพฺพาภิสํขารสนฺตตาย

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๗.

สนฺโต. สมถายาติ มหาชนสฺส ราคาทิสมนตฺถาย ธมฺมํ เทเสติ. ติณฺโณติ จตฺตาโร โอเฆ ติณฺโณ. ตรณายาติ มหาชนสฺส โอฆนิตฺถรณตฺถาย. ปรินิพฺพุโตติ กิเลสปรินิพฺพาเนน ปรินิพฺพุโต. ปรินิพฺพานายาติ มหาชนสฺสาปิ สพฺพกิเลสปรินิพฺพาปนตฺถาย ธมฺมํ เทเสติ. พฺรหฺมจริยปริโยสานสจฺฉิกิริยาวณฺณนา [๗๗] อจฺจโยติ อาทีนิ สามญฺผเล วุตฺตานิ. อุชุชาติโกติ กายวงฺกาทิวิรหิโต อุชุสภาโว. อหมนุสาสามีติ อหํ ตาทิสํ ปุคฺคลํ อนุสาสามิ ธมฺมญฺจสฺส เทเสมิ. สตฺตาหนฺติ สตฺต ทิวสานิ, อิทํ สพฺพํปิ จ ภควา ทนฺธปญฺ ปุคฺคลํ สนฺธายาห. อสโ ปน อมายาวี อุชุชาติโก ตํมุหุตฺเตเนว อรหตฺตํ ปตฺตํ สกฺขิสฺสติ. อิติ ภควา "อสนฺ"ติ อาทิวจเนน สโ หิ วงฺกวงฺโก, มยาปิ น สกฺกา อนุสาสิตุนฺติ ทีเปนฺโต ปริพฺพาชกํ ปาเทสุ คเหตฺวา (ตํ) มหาเมรุปาทตเล วิย ขิปิตฺถ. กสฺมา? อยมฺหิ อติสโ กุฏิลจิตฺโต, สตฺถริ เอวํ กเถนฺเตปิ พุทฺธธมฺมสํเฆสุ นาธิมุจฺจติ, อธิมุจฺจนกตฺถาย โสตํ น โอทหติ, โกหญฺเ ิโต สตฺถารํ ขมาเปติ. ตสฺมา ภควา ตสฺส อชฺฌาสยํ วิทิตฺวา "เอตุ วิญฺู ปุริโส อสโ"ติ อาทิมาห. ส ปนาหํ อนุสาสิตุํ น สกฺโกมีติ. ปริพฺพาชกปชฺฌายนวณฺณนา [๗๘] อนฺเตวาสิกมฺยตาติ อนฺเตวาสิกมฺยตาย, อมฺเห อนฺเตวาสิเก อิจฺฉนฺโต. เอวมาหาติ "เอตุ วิญฺู ปุริโส"ติ อาทิมาห. โยเอว โว อาจริโยติ โยเอว ตุมฺหากํ ปกติยา อาจริโย. อุทฺเทสา โน จาเวตุกาโมติ อตฺตโน อนุสาสนึ คาหาเปตฺวา อเมฺห อมฺหากํ อุทฺเทสโต จาเวตุกาโม. โสเยว โว อุทฺเทโส โหตูติ โย ตุมฺหากํ ปกติยา อุทฺเทโส, โส ตุมฺหากํเยว โหตุ, น มยํ ตุมฺหากํ อุทฺเทเสน อนตฺถิกา. อาชีวาติ อาชีวโต. อกุสลสงฺขาตาติ อกุสลาติ โกฏฺาสํ ปตฺตา. อกุสลา ธมฺมาติ ทฺวาทส อกุสลจิตฺตุปฺปาทธมฺมา

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๘.

ตณฺหาเยว วา วิเสเสน. สา หิ ปุนพฺภวกรณโต "โปโนพฺภวิกา"ติ วุตฺตา. สทรถาติ กิเลสทรถสมฺปยุตฺตา. ชาติชรามรณิยาติ ชาติชรามรณานํ ปจฺจยภูตา. สํกิเลสิกา ธมฺมาติ ทฺวาทส อกุสลจิตฺตุปฺปาทา. โวทานิยาติ สมถวิปสฺสนาธมฺมา. เต หิ สตฺเต โวทาเปนฺติ ตสฺมา "โวทานิยา"ติ วุจฺจนฺติ. ปญฺาปาริปูรินฺติ มคฺคปญฺาปาริปูรึ. เวปุลฺลตฺตญฺจาติ ผลปญฺาเวปุลฺลตฺตํ, อุโภปิ วา เอตานิ อญฺมญฺเววจนาเนว. อิทํ วุตฺตํ โหติ "ตโต ตุเมฺห มคฺคปญฺญฺเจว ผลปญฺญฺจ ทิฏฺเว ธมฺเม สยํ อภิญฺา สจฺฉิกตฺวา อุปสมฺปชฺช วิหริสฺสถา"ติ. เอวํ ภควา ปริพฺพาชเก อารพฺภ อตฺตโน โอวาทานุสาสนิยา พลํ ทสฺเสนฺโต อรหตฺตนิกูเฏน เทสนํ นิฏฺาเปสิ. [๗๙] ยถา ตํ มาเรนาติ ยถา มาเรน ปริยุฏฺิตจิตฺตา นิสีทนฺติ เอวเมว ตุณฺหีภูตา ฯเปฯ อปฺปฏิภาณา นิสินฺนา. มาโร กิร สตฺถา อติวิย คชฺชนฺโต พุทฺธพลํ ทีเปตฺวา อิเมสํ ปริพฺพาชกานํ ธมฺมํ เทเสติ, กทาจิ ธมฺมาภิสมโย ภเวยฺย, หนฺทาหํ ปริยุฏฺามีติ. โส เตสํ จิตฺตานิ ปริยุฏฺาสิ. อปฺปหีนวิปลฺลาสานญฺหิ จิตฺตํ มารสฺส ยถากามกรณียํ โหติ. เตปิ มาเรน ปริยุฏฺิตจิตฺตา ถทฺธงฺคปจฺจงฺคา วิย ตุณฺหี อปฺปฏิภาณา นิสีทึสุ. อถ สตฺถา อิเม ปริพฺพาชกา อติวิย นีรวา หุตฺวา นิสินฺนา, กึ นุโขติ อาวชฺชนฺโต ^๑- มาเรน ปริยุฏฺิตภาวํ อญฺาสิ. สเจ ปน เตสํ มคฺคผลุปฺปตฺติเหตุ ภเวยฺย, มารํ ปฏิพาหิตฺวาปิ ภควา ธมฺมํ เทเสยฺย, โส ปน เตสํ นตฺถิ. "สพฺเพปิเม ตุจฺฉปุริสา"ติ อญฺาสิ. เตน วุตฺตํ "อถโข ภควโต เอตทโหสิ สพฺเพปีเม โมฆปุริสา"ติ อาทิ. ตตฺถ ผุฏฺา ปาปิมตาติ ปาปิมตา มาเรน ผุฏฺา. ยตฺร หิ นามาติ เยสุ นาม. อญฺาณตฺถมฺปีติ ชานนตฺถมฺปิ. กึ กริสฺสติ สตฺตาโหติ สมเณน โคตเมน ปริจฺฉินฺนสตฺตาโห อมฺหากํ กึ กริสฺสติ. อิทํ วุตฺตํ โหติ "สมเณน โคตเมน `สยํ อภิญฺา สจฺฉิกตฺวา อุปสมฺปชฺช วิหริสฺสติ สตฺตาหนฺ'ติ วุตฺตํ, โส สตฺตาโห อมฺหากํ กึ อผาสุกํ กริสฺสติ. หนฺท มยํ @เชิงอรรถ: ^๑ สี. อาวชฺเชนฺโต.

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๙.

สตฺตาหพฺภนฺตเร เอตํ ธมฺมํ สจฺฉิกาตุํ สกฺกา, น สกฺกาติ อญฺาณตฺถมฺปิ พฺรหฺมจริยํ จริสฺสามา"ติ. อถวา ชานาม ตาวสฺส ธมฺมนฺติ เอกทิวเส เอกวารํ อญฺาณตฺถมฺปิ เอเตสํ จิตฺตานุปฺปนฺนํ ^๑- สตฺตาโห ปน เอเตสํ กุสีตานํ กึ กริสฺสติ, กึ สกฺขิสฺสนฺติ เต สตฺตาหํ ปูเรตุนฺติ อยเมตฺถ อธิปฺปาโย. สีหนาทนฺติ ปรวาทภินฺทนํ สกวาทสมุสฺสาปนญฺจ อภีตนาทํ นทิตฺวา. ปจฺจุฏฺาสีติ ปติฏฺิโต. ตาวเทวาติ ตสฺมึเยว ขเณ. ราชคหํ ปาวิสีติ ราชคหเมว ปวิฏฺโ. เตสํ ปน ปริพฺพาชกานํ กิญฺจาปิ อิมํ สุตฺตนฺตํ สุตฺวา วิเสโส น นิพฺพตฺโต, อายตึ ปน เนสํ วาสนาย ปจฺจโย ภวิสฺสตีติ. เสสํ สพฺพตฺถ อุตฺตานเมวาติ. อุทุมฺพริกสุตฺตวณฺณนา นิฏฺิตา.

อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๖ หน้า ๒๖-๒๙. http://84000.org/tipitaka/pitaka_item/read_th.php?B=6&A=643&modeTY=1&pagebreak=1 The Pali Atthakatha in Roman :- http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=6&A=643&modeTY=1&pagebreak=1 อ่านอรรถกถาแปลไทย :- http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=11&i=18 เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :- http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=11&A=708 พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=11&A=773 The Pali Tipitaka in Roman Character :- http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=11&A=773 สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๑๑ http://84000.org/tipitaka/read/?index_11