อรรถกถาเล่มที่ ๖ ภาษาบาลีอักษรไทย
 ที.อ. (สุมงฺคล.๓)

หน้าที่ ๒๕.
     อทุญฺจสฺส โหตีติ เอตญฺจสฺส อิทานิ วุจฺจมานํ "โส อภิหรตี"ติ
อาทิ ลกฺขณํ. ตปสฺสิตายาติ ตปสฺสิภาเวน โหติ, ตตฺถ โส อภิหรตีติ โส ตํ
สีลํ อภิหรติ, อุปรูปริ วฑฺเฒติ. สีลํ เม ปริปุณฺณํ, ตโป อารทฺโธ,
อลเมตฺตาวตาติ น วิริยํ วิสชฺเชติ. โน หีนายาวตฺตตีติ หีนาย คิหิภาวตฺถาย
นาวตฺตติ. สีลโต อุตฺตริวิเสสาธิคมตฺถาย วิริยํ กโรติเยว, เอวํ กโรนฺโต โส
วิวิตฺตํ เสนาสนํ ภชติ. "อรญฺญนฺ"ติ อาทีนิ สามญฺญผเล วิตฺถาริตาเนว.
"เมตฺตาสหคเตนา"ติ อาทีนิ วิสุทฺธิมคฺเค วณฺณิตานิ.
     [๗๑] ตจปฺปตฺตาติ ปปฏิกโต อพฺภนฺตรํ ตจํ ปตฺตา.
                      ปริสุทฺธเผคฺคปฺปตฺตกถาวณฺณนา
     [๗๒] เผคฺคุปฺปตฺตาติ ตจโต อพฺภนฺตรํ เผคฺคํ ปตฺตา, เผคฺคุสทิสา
โหตีติ อตฺโถ.
     [๗๔] "เอตฺตาวตา โข นิโคฺรธ ตโปชิคุจฺฉา อคฺคปฺปตฺตา จ
โหติ สารปฺปตฺตา จา"ติ อิทํ ภควา ติตฺถิยานํ วเสนาห. ติตฺถิยานญฺหิ
ลาภสกฺกาโร รุกฺขสฺส สาขาปลาสสทิโส. ปญฺจสีลมตฺตกํ ปปฏิกสทิสํ.
อฏฺฐสมาปตฺติมตฺตํ ตจสทิสํ. ปุพฺเพนิวาสญาณาวสานาภิญฺญา เผคฺคุสทิสา.
ทิพฺพจกฺขุํ ปเนเต อรหตฺตนฺติ คเหตฺวา วิจรนฺติ. เตน เนสนฺตํ รุกฺขสารสทิสํ.
สาสเน ปน ลาภสกฺกาโร สาขาปลาสสทิโส. สีลสมฺปทา ปปฏิกสทิสา.
ฌานสมาปตฺติโย ตจสทิสา. โลกิยาภิญฺญา เผคฺคุสทิสา. มคฺคผลํ สาโร. อิติ
ภควตา อตฺตโน สาสนํ โอนตวินตผลภารภริตรุกฺขูปมาย อุปมิตํ. โส
เทสนากุสลตาย ตโต ตว สารสมฺปตฺติโต ๑- มม สาสนํ อุตฺตริตรญฺเจว ปณีตตรญฺจ,
ตํ ตุวํ กทา ชานิสฺสสีติ อตฺตโน เทสนาย วิเสสภาวํ ทสฺเสตุํ "อิติ โข
นิโคฺรธา"ติ เทสนํ อารภิ.
     เต ปริพฺพาชกาติ เต ตสฺส ปริวารา ตึสสตสงฺขาตา ๒- ปริพฺพาชกา.
เอตฺถ มยํ ปนสฺสามาติ เอตฺถ อเจลกปาลิอาทีสุ, อิทํ วุตฺตํ โหติ "อมฺหากํ
@เชิงอรรถ: ๑ สี. ตจสารปตฺติโต, ฉ.ม., อิ. ตจสารสมฺปตฺติโต.  ๒ ฉ.ม. ตึสสตสงฺขฺยา.
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๒๖.
อเจลกปาลิมตฺตํปิ นตฺถิ, กุโต ปริสุทฺธปาลิ. อมฺหากํ ปริสุทฺธปาลิมตฺตํปิ
นตฺถิ, กุโต จาตุยามสํวราทีนิ. จาตุยามสํวโรปิ นตฺถิ, กุโต อรญฺญวาสาทีนิ.
อรญฺญวาโสปิ นตฺถิ, กุโต นีวรณปฺปหานาทีนิ. นีวรปฺปหานํปิ นตฺถิ,
กุโต พฺรหฺมวิหาราทีนิ. พฺรหฺมวิหารมตฺตํปิ นตฺถิ, กุโต ปุพฺเพนิวาสาทีนิ.
ปุพฺเพนิวาสญาณมตฺตํปิ นตฺถิ, กุโต อมฺหากํ ทิพฺพจกฺขุ. เอตฺถ มยํ สาจริยกา
นฏฺฐา"ติ. อิโต ภิยฺโย อุตฺตริตรนฺติ อิโต ทิพฺพจกฺขุญาณาธิคมโต ภิยฺโย อญฺญํ
อุตฺตรํ วิเสสาธิคมํ มยํ สุติวเสนาปิ น ชานามาติ วทนฺติ.
                        นิโครฺธปชฺฌายนวณฺณนา
     [๗๕] อถ นิโครฺธํ ปริพฺพาชกนฺติ เอวํ กิรสฺส อโหสิ "อิเม
ปริพฺพาชกา อิทานิ ภควโต ภาสิตํ สุสฺสูสนฺติ, อิมินา จ นิโครฺเธน
ภควโต ปรมฺมุขา กกฺขฬํ ทุราสทวจนํ วุตฺตํ, อิทานิ อยํปิ โสตุกาโม ชาโต,
กาโลทานิ เม อิมสฺส มานทฺธชํ นิปาเตตฺวา ภควโต สาสนํ อุกฺขิปิตุนฺ"ติ.
อถ นิโครฺธํ ปริพฺพาชกํ เอตทโวจ. อปรํปิสฺส อโหสิ "อยํ มยิ อกเถนฺเต
สตฺถารํ น ขมาเปสฺสติ, ตทสฺส อนาคเต อหิตาย ทุกฺขาย สํวตฺติสฺสติ, มยา
ปน กถิเต ขมาเปสฺสติ, ตทสฺส ภวิสฺสติ ทีฆรตฺตํ หิตาย สุขายา"ติ. อถ
นิโครฺธํ ปริพฺพาชกํ เอตทโวจ. อปริสาวจรํ ปน นํ กโรถาติ เอตฺถ ปนาติ
นิปาโต, อถ นํ อปริสาวจรํ กโรถาติ อตฺโถ. "อปริสาวจเรตนฺ"ติปิ ปาโฐ,
อปริสาวจรํ วา เอตํ กโรถ, โคกาณาทีนํ วา อญฺญตรนฺติ อตฺโถ.
     โคกาณนฺติ เอตฺถาปิ โคกาณํ ปริยนฺตจารินึ วิย กโรถาติ อตฺโถ.
ตุณฺหีภูโตติ ตุณฺหีภาวํ อุปคโต. มงฺกุภูโตติ นิตฺเตชตํ อาปนฺโน. ปตฺตกฺขนฺโธติ
โอนตคีโว. อโธมุโขติ เหฏฺฐามุโข.
     [๗๖] พุทฺโธ โส ภควา โพธายาติ สยํ พุทฺโธ สตฺตานํปิ
จตุสจฺจํ โพธนตฺถาย ธมฺมํ เทเสติ. ทนฺโตติ จกฺขุโตปิ ทนฺโต ฯเปฯ
มนโตปิ ทนฺโต. ทมถายาติ อญฺเญสํปิ ทมนตฺถายเอว, น วาทตฺถาย. สนฺโตติ
ราคสนฺตตาย สนฺโต, โทสโมหสนฺตตาย สพฺพากุสลสพฺพาภิสํขารสนฺตตาย
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๒๗.
สนฺโต. สมถายาติ มหาชนสฺส ราคาทิสมนตฺถาย ธมฺมํ เทเสติ. ติณฺโณติ
จตฺตาโร โอเฆ ติณฺโณ. ตรณายาติ มหาชนสฺส โอฆนิตฺถรณตฺถาย. ปรินิพฺพุโตติ
กิเลสปรินิพฺพาเนน ปรินิพฺพุโต. ปรินิพฺพานายาติ มหาชนสฺสาปิ
สพฺพกิเลสปรินิพฺพาปนตฺถาย ธมฺมํ เทเสติ.
                   พฺรหฺมจริยปริโยสานสจฺฉิกิริยาวณฺณนา
     [๗๗] อจฺจโยติ อาทีนิ สามญฺญผเล วุตฺตานิ. อุชุชาติโกติ
กายวงฺกาทิวิรหิโต อุชุสภาโว. อหมนุสาสามีติ อหํ ตาทิสํ ปุคฺคลํ อนุสาสามิ
ธมฺมญฺจสฺส เทเสมิ. สตฺตาหนฺติ สตฺต ทิวสานิ, อิทํ สพฺพํปิ จ ภควา
ทนฺธปญฺญํ ปุคฺคลํ สนฺธายาห. อสโฐ ปน อมายาวี อุชุชาติโก ตํมุหุตฺเตเนว
อรหตฺตํ ปตฺตํ สกฺขิสฺสติ. อิติ ภควา "อสฐนฺ"ติ อาทิวจเนน สโฐ หิ วงฺกวงฺโก,
มยาปิ น สกฺกา อนุสาสิตุนฺติ ทีเปนฺโต ปริพฺพาชกํ ปาเทสุ คเหตฺวา (ตํ)
มหาเมรุปาทตเล วิย ขิปิตฺถ. กสฺมา? อยมฺหิ อติสโฐ กุฏิลจิตฺโต, สตฺถริ
เอวํ กเถนฺเตปิ พุทฺธธมฺมสํเฆสุ นาธิมุจฺจติ, อธิมุจฺจนกตฺถาย โสตํ น โอทหติ,
โกหญฺเญ ฐิโต สตฺถารํ ขมาเปติ. ตสฺมา ภควา ตสฺส อชฺฌาสยํ วิทิตฺวา
"เอตุ วิญฺญู ปุริโส อสโฐ"ติ อาทิมาห. สฐํ ปนาหํ อนุสาสิตุํ น สกฺโกมีติ.
                       ปริพฺพาชกปชฺฌายนวณฺณนา
     [๗๘] อนฺเตวาสิกมฺยตาติ อนฺเตวาสิกมฺยตาย, อมฺเห อนฺเตวาสิเก
อิจฺฉนฺโต. เอวมาหาติ "เอตุ วิญฺญู ปุริโส"ติ อาทิมาห. โยเอว โว อาจริโยติ
โยเอว ตุมฺหากํ ปกติยา อาจริโย. อุทฺเทสา โน จาเวตุกาโมติ อตฺตโน
อนุสาสนึ คาหาเปตฺวา อเมฺห อมฺหากํ อุทฺเทสโต จาเวตุกาโม. โสเยว โว
อุทฺเทโส โหตูติ โย ตุมฺหากํ ปกติยา อุทฺเทโส, โส ตุมฺหากํเยว โหตุ, น
มยํ ตุมฺหากํ อุทฺเทเสน อนตฺถิกา. อาชีวาติ อาชีวโต. อกุสลสงฺขาตาติ
อกุสลาติ โกฏฺฐาสํ ปตฺตา. อกุสลา ธมฺมาติ ทฺวาทส อกุสลจิตฺตุปฺปาทธมฺมา
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๒๘.
ตณฺหาเยว วา วิเสเสน. สา หิ ปุนพฺภวกรณโต "โปโนพฺภวิกา"ติ วุตฺตา.
สทรถาติ กิเลสทรถสมฺปยุตฺตา. ชาติชรามรณิยาติ ชาติชรามรณานํ ปจฺจยภูตา.
สํกิเลสิกา ธมฺมาติ ทฺวาทส อกุสลจิตฺตุปฺปาทา. โวทานิยาติ สมถวิปสฺสนาธมฺมา.
เต หิ สตฺเต โวทาเปนฺติ ตสฺมา "โวทานิยา"ติ วุจฺจนฺติ. ปญฺญาปาริปูรินฺติ
มคฺคปญฺญาปาริปูรึ. เวปุลฺลตฺตญฺจาติ ผลปญฺญาเวปุลฺลตฺตํ, อุโภปิ วา เอตานิ
อญฺญมญฺญเววจนาเนว. อิทํ วุตฺตํ โหติ "ตโต ตุเมฺห มคฺคปญฺญญฺเจว
ผลปญฺญญฺจ ทิฏฺเฐว ธมฺเม สยํ อภิญฺญา สจฺฉิกตฺวา อุปสมฺปชฺช วิหริสฺสถา"ติ.
เอวํ ภควา ปริพฺพาชเก อารพฺภ อตฺตโน โอวาทานุสาสนิยา พลํ ทสฺเสนฺโต
อรหตฺตนิกูเฏน เทสนํ นิฏฺฐาเปสิ.
     [๗๙] ยถา ตํ มาเรนาติ ยถา มาเรน ปริยุฏฺฐิตจิตฺตา นิสีทนฺติ
เอวเมว ตุณฺหีภูตา ฯเปฯ อปฺปฏิภาณา นิสินฺนา.
     มาโร กิร สตฺถา อติวิย คชฺชนฺโต พุทฺธพลํ ทีเปตฺวา อิเมสํ
ปริพฺพาชกานํ ธมฺมํ เทเสติ, กทาจิ ธมฺมาภิสมโย ภเวยฺย, หนฺทาหํ
ปริยุฏฺฐามีติ. โส เตสํ จิตฺตานิ ปริยุฏฺฐาสิ. อปฺปหีนวิปลฺลาสานญฺหิ จิตฺตํ
มารสฺส ยถากามกรณียํ โหติ. เตปิ มาเรน ปริยุฏฺฐิตจิตฺตา ถทฺธงฺคปจฺจงฺคา
วิย ตุณฺหี อปฺปฏิภาณา นิสีทึสุ. อถ สตฺถา อิเม ปริพฺพาชกา อติวิย นีรวา
หุตฺวา นิสินฺนา, กึ นุโขติ อาวชฺชนฺโต ๑- มาเรน ปริยุฏฺฐิตภาวํ อญฺญาสิ.
สเจ ปน เตสํ มคฺคผลุปฺปตฺติเหตุ ภเวยฺย, มารํ ปฏิพาหิตฺวาปิ ภควา ธมฺมํ
เทเสยฺย, โส ปน เตสํ นตฺถิ. "สพฺเพปิเม ตุจฺฉปุริสา"ติ อญฺญาสิ. เตน
วุตฺตํ "อถโข ภควโต เอตทโหสิ สพฺเพปีเม โมฆปุริสา"ติ อาทิ.
     ตตฺถ ผุฏฺฐา ปาปิมตาติ ปาปิมตา มาเรน ผุฏฺฐา. ยตฺร หิ
นามาติ เยสุ นาม. อญฺญาณตฺถมฺปีติ ชานนตฺถมฺปิ. กึ กริสฺสติ สตฺตาโหติ
สมเณน โคตเมน ปริจฺฉินฺนสตฺตาโห อมฺหากํ กึ กริสฺสติ. อิทํ วุตฺตํ โหติ
"สมเณน โคตเมน `สยํ อภิญฺญา สจฺฉิกตฺวา อุปสมฺปชฺช วิหริสฺสติ
สตฺตาหนฺ'ติ วุตฺตํ, โส สตฺตาโห อมฺหากํ กึ อผาสุกํ กริสฺสติ. หนฺท มยํ
@เชิงอรรถ: ๑ สี. อาวชฺเชนฺโต.
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๒๙.
สตฺตาหพฺภนฺตเร เอตํ ธมฺมํ สจฺฉิกาตุํ สกฺกา, น สกฺกาติ อญฺญาณตฺถมฺปิ
พฺรหฺมจริยํ จริสฺสามา"ติ. อถวา ชานาม ตาวสฺส ธมฺมนฺติ เอกทิวเส เอกวารํ
อญฺญาณตฺถมฺปิ เอเตสํ จิตฺตานุปฺปนฺนํ ๑- สตฺตาโห ปน เอเตสํ กุสีตานํ กึ
กริสฺสติ, กึ สกฺขิสฺสนฺติ เต สตฺตาหํ ปูเรตุนฺติ อยเมตฺถ อธิปฺปาโย.
     สีหนาทนฺติ ปรวาทภินฺทนํ สกวาทสมุสฺสาปนญฺจ อภีตนาทํ
นทิตฺวา. ปจฺจุฏฺฐาสีติ ปติฏฺฐิโต. ตาวเทวาติ ตสฺมึเยว ขเณ. ราชคหํ ปาวิสีติ
ราชคหเมว ปวิฏฺโฐ. เตสํ ปน ปริพฺพาชกานํ กิญฺจาปิ อิมํ สุตฺตนฺตํ สุตฺวา
วิเสโส น นิพฺพตฺโต, อายตึ ปน เนสํ วาสนาย ปจฺจโย ภวิสฺสตีติ. เสสํ
สพฺพตฺถ อุตฺตานเมวาติ.
                      อุทุมฺพริกสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตา.

             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๖ หน้า ๒๕-๒๙.
http://84000.org/tipitaka/pitaka_item/read_th.php?B=6&A=618&modeTY=2&pagebreak=1
             The Pali Atthakatha in Roman :-
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=6&A=618&modeTY=2&pagebreak=1
             อ่านอรรถกถาแปลไทย :-
http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=11&i=18
             เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :-
http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=11&A=708
             พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :-
http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=11&A=773
             The Pali Tipitaka in Roman Character :-
http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=11&A=773
             สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๑๑
http://84000.org/tipitaka/read/?index_11