บาลีอรรถกถาเล่มที่ ๖

หน้าที่ ๙๒.

"อปฺปฏิสโม พุทฺโธ"ติ, "อปฺปฏิภาโค พุทฺโธ"ติ, "อปฺปฏิปุคฺคโล พุทฺโธ"ติ ยํ วจนํ, ตํ มิจฺฉา ภเวยฺย. อิมํปิ โข ตฺวํ มหาราช การณํ อตฺถโต สมฺปฏิจฺฉ, เยน การเณน เทฺว สมฺมาสมฺพุทฺธา เอกกฺขเณ นุปฺปชฺชนฺติ. อปิจ โข มหาราช พุทฺธานํ ภควนฺตานํ สภาวปกติกา ^๑- เอสา, ยํ เอโกเยว พุทฺโธ โลเก อุปฺปชฺชติ. กสฺมา? การณมหนฺตตฺตา ^๒- สพฺพญฺุพทฺธคุณานํ, ยํ อญฺปิ มหาราช มหนฺตํ โหติ, วรํ ^๓- ตํ เอกํเยว โหติ. ปวี มหาราช มหนฺตา, ^๔- สา เอกาเยว. สาคโร มหนฺโต, โส เอโกเยว. สิเนรุ คิริราชา เสฏฺโ ^๕- มหนฺโต, โส เอโกเยว. อากาโส มหนฺโต, โส เอโกเยว. สกฺโก มหนฺโต, โส เอโกเยว. มาโร มหนฺโต, โส เอโกเยว. พฺรหฺมา ^๖- มหนฺโต, โส เอโกเยว. ตถาคโต อรหํ สมฺมาสมฺพุทฺโธ มหนฺโต, โส เอโกเยว โลกสฺมึ. ยตฺถ โส อุปฺปชฺชติ ^๗- ตตฺถ อญฺเสํ โอกาโส น โหติ, ตสฺมา มหาราช ตถาคโต อรหํ สมฺมาสมฺพุทฺโธ เอโกเยว โลเก อุปฺปชฺชตีติ. สุกถิโต ภนฺเต นาคเสน ปโญฺห โอปมฺเมหิ การเณหีติ. ธมฺมสฺส จานุธมฺมนฺติ นววิธสฺส โลกุตฺตรธมฺมสฺส อนุธมฺมํ ปุพฺพภาคปฏิปทํ. สหธมฺมิโกติ สการโณ. วาทานุวาโทติ วาโทเยว. อจฺฉริยอพฺภูตวณฺณนา [๑๖๒] อายสฺมา อุทายีติ ตโย เถรา อุทายี นาม โลฬุทายี ^๘- กาฬุทายี มหาอุทายีติ. อิธ มหาอุทายี อธิปฺเปโต. ตสฺส กิร อิมํ สุตฺตํ อาทิโต ปฏฺาย ยาว ปริโยสานา สุณนฺตสฺส อพฺภนฺตเร ปญฺจวณฺณา ปีติ อุปฺปชฺชิตฺวา ปาทปิฏฺิโต ปฏฺาย ^๙- สีสมตฺถกํ คจฺฉติ, สีสมตฺถกโต ปาทปิฏฺึ โอคจฺฉติ, ^๑๐- อุภโต ปฏฺาย มชฺฌํ โอตรติ, มชฺฌโต ปฏฺาย อุภโต @เชิงอรรถ: ^๑ ฉ.ม., อิ. สภาวปกติ @^๒ ฉ.ม. กสฺมา การณา? มหนฺตตาย, อิ. การณมหนฺตตาย @^๓ ฉ.ม. วรนฺติ น ทิสฺสติ, อิ. วรํ ตนฺติ น ทิสฺสติ ^๔ ฉ.ม. มหนฺตี @^๕ ฉ.ม. เสฏฺโติ น ทิสฺสติ ^๖ ฉ.ม. มหาพฺรหฺมา @^๗ ฉ.ม., อิ. ยตฺถ เต อุปฺปชฺชนฺติ ^๘ ฉ.ม., อิ. ลาฬุทายี @^๙ ฉ.ม., อิ. ปฏฺายาติ น ทิสฺสติ ^๑๐ ฉ.ม., อิ. อาคจฺฉติ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๙๓.

คจฺฉติ. โส นิรนฺตรํ ปีติยา ผุฏฺสรีโร พลวโสมนสฺเสน ทสพลสฺส คุณํ กเถนฺโต อจฺฉริยํ ภนฺเตติอาทิมาห. อปฺปิจฺฉตาติ นิตฺตณฺหตา. สนฺตุฏฺิตาติ จตูสุ ปจฺจเยสุ ตีหากาเรหิ สนฺโตโส. สลฺเลขตาติ สพฺพกิเลสานํ สลฺเลขิตภาโว. ยตฺร หิ นามาติ โย หิ ^๑- นาม. เนวตฺตานํ ^๒- ปาตุกริสฺสตีติ อตฺตโน คุเณ น อาวิกริสฺสติ. ปฏากํ ปริหเรยฺยุนฺติ "โก อเมฺหหิ สทิโส อตฺถี"ติ วทนฺตา ปฏากํ อุกฺขิปิตฺวา นาฬนฺทํ วิจเรยฺยุํ. ปสฺส โข ตฺวํ อุทายิ ตถาคตสฺส อปฺปิจฺฉตาติ ปสฺส อุทายิ ยาทิสี ตถาคตสฺส อปฺปิจฺฉตาติ เถรสฺส วจนํ สมฺปฏิจฺฉนฺโต อาห. กึ ปน ภควา เนว อตฺตานํ ปาตุกโรติ, น อตฺตโน คุณํ กเถตีติ เจ. น น กเถติ. อปฺปิจฺฉตาทีหิ กเถตพฺพํ, จีวราทิเหตุ ^๓- น กเถติ. เตเนวาห "ปสฺส โข ตฺวํ อุทายิ ตถาคตสฺส อปฺปิจฺฉตา"ติอาทิ. พุชฺฌนกสตฺตํ ปน อาคมฺม เวเนยฺยวเสน กเถติ. ยถาห:- "น เม อาจริโย อตฺถิ สทิโส เม น วิชฺชติ สเทวกสฺมึ โลกสฺมึ นตฺถิ เม ปฏิปุคฺคโล"ติ. เอวํ ตถาคตสฺส คุณทีปิกา พหู คาถาปิ สุตฺตนฺตาปิ วิตฺถาเรตพฺพา. [๑๖๓] อภิกฺขณํ ภาเสยฺยาสีติ ปุนปฺปุนํ ภาเสยฺยาสิ. ปุพฺพเณฺห ^๔- วา เม กถิตนฺติ มา มชฺฌนฺติกาทีสุ ^๕- น กถยิตฺถ. อชฺช วา เม กถิตนฺติ มา ปรทิวสาทีสุ น กถยิตฺถาติ อตฺโถ. ปเวเทสีติ กเถสิ. อิมสฺส เวยฺยากรณสฺสาติ นิคฺคาถกตฺตา อิทํ สุตฺตํ "เวยฺยากรณนฺ"ติ วุตฺตํ. อธิวจนนฺติ นามํ. อิทํ ปน "อิติ หิทนฺ"ติ ปฏฺาย ปทํ สงฺคีติกาเรหิ ปิตํ. เสสํ สพฺพตฺถ อุตฺตานเมวาติ. อิติ สุมงฺคลวิลาสินิยา ทีฆนิกายฏฺกถาย สมฺปสาทนียสุตฺตวณฺณนา นิฏฺิตา. ------------ @เชิงอรรถ: ^๑ ฉ.ม., อิ. หิ สทฺโท น ทิสฺสติ ^๒ ฉ.ม., อิ. น อตฺตานํ ^๓ ฉ.ม. จีวราทิเหตุํ @^๔ ฉ.ม. ปุพฺพณฺหสมเย ^๕ ฉ.ม. มชฺฌนฺหิกาทีสุ

อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๖ หน้า ๙๒-๙๓. http://84000.org/tipitaka/pitaka_item/read_th.php?B=6&A=2304&modeTY=1&pagebreak=1 The Pali Atthakatha in Roman :- http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=6&A=2304&modeTY=1&pagebreak=1 อ่านอรรถกถาแปลไทย :- http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=11&i=73 เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :- http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=11&A=2130 พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=11&A=2262 The Pali Tipitaka in Roman Character :- http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=11&A=2262 สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๑๑ http://84000.org/tipitaka/read/?index_11