อรรถกถาเล่มที่ ๖ ภาษาบาลีอักษรไทย
 ที.อ. (สุมงฺคล.๓)

หน้าที่ ๙.
                       อเจลปาฏิกปุตฺตวตฺถุวณฺณนา
     [๑๕] ปาฏิกปุตฺโตติ ปาฏิกสฺส ปุตฺโต. าณวาเทนาติ าณวาเทน
สทฺธึ. อุปฑฺฒปถนฺติ โยชนํ เจ, โน อนฺตเร ภเวยฺย, โคตโม อฑฺฒโยชนํ,
อหํ อฑฺฒโยชนํ. เอส นโย อฑฺฒโยชนาทีสุ. เอกปทวารํปิ อติกฺกมฺม คจฺฉโต
ชโย ภวิสฺสติ, อนาคจฺฉโต ปราชโยติ. เต ตตฺถาติ เต มยํ ตตฺถ
สมาคตฏฺาเน. ตทฺทิคุณํ ตทฺทิคุณาหนฺติ ตโต ตโต ทิคุณํ ทิคุณํ อหํ กริสฺสามีติ,
ภควตา สทฺธึ ปาฏิหาริยํ กาตุํ อสมตฺถภาวํ ชานนฺโตปิ "อุตฺตมปุริเสน สทฺธึ
ปฏฺเปตฺวา อสกฺโกนฺตสฺสาปิ ๑- ปสํสา ๒- โหตี"ติ ตฺวา เอวมาห. นครวาสิโนปิ
ตํ สุตฺวา "อสมตฺโถ นาม เอวํ น คชฺชติ, อทฺธา อยํปิ อรหา ภวิสฺสตี"ติ
ตสฺส มหนฺตํ สกฺการมกํสุ.
     [๑๖] เยนาหํ เตนุปสงฺกมีติ "สุนกฺขตฺโต กิร ปาฏิกปุตฺโต เอวํ
วทตี"ติ อสฺโสสิ. อถสฺส หีนชฺฌาสยตฺตา หีนทสฺสนาย จิตฺตํ อุทปาทิ.
     โส ภควโต วตฺตํ กตฺวา ภควติ คนฺธกุฏึ ปวิฏฺเ ปาฏิกปุตฺตสฺส
สนฺติกํ คนฺตฺวา ปุจฺฉิ "ตุเมฺห กิร เอวรูปึ กถํ กเถถา"ติ. อาม กเถมาติ.
ยทิ เอวํ "มา จินฺตยิตฺถ มา ภายิตฺถ วิสฺสตฺถา ปุนปฺปุนํ เอวํ วเทถ, อหํ
สมณสฺส โคตมสฺส อุปฏฺาโก, ตสฺส วิสยํ ชานามิ, ตุเมฺหหิ สทฺธึ ปาฏิหาริยํ
กาตุํ นาสกฺขิสฺสติ, อหํ สมณสฺส โคตมสฺส กเถตฺวา ภยํ อุปฺปาเทตฺวา ตํ
อญฺโต คเหตฺวา คมิสฺสามิ, ตุเมฺห มา ภายิตฺถา"ติ ตํ อสฺสาเสตฺวา ภควโต
สนฺติกํ คโต. เตน วุตฺตํ "เยนาหํ เตนุปสงฺกมี"ติ.
     ตํ วาจนฺติ อาทีสุ "อหํ อพุทฺโธว สมาโน พุทฺโธมฺหีติ วิจรึ,
อภูตเมว กถิตํ นาหํ พุทฺโธ"ติ วทนฺโต ตํ วาจํ ปชหติ นาม. รโห
นิสีทิตฺวา จินฺตยมาโน "อหํ `เอตฺตกํ กาลํ อพุทฺโธว สมาโน พุทฺโธมฺหี'ติ
วิจรึ, อิโตทานิ ปฏฺาย นาหํ พุทฺโธ"ติ จินฺตยนฺโต ตํ จิตฺตํ ปชหติ นาม.
"อหํ `เอตฺตกํ กาลํ อพุทฺโธว สมาโน พุทฺโธมฺหี'ติ ปาปิกํ ๓- ทิฏฺึ คเหตฺวา
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม. อิ. อสกฺกุณนฺตสฺสาปิ.    ๒ ฉ.ม. ปาสํโส     ๓ ฉ.ม. ปาปกํ
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๑๐.
วิจรึ, อิโตทานิ ปฏฺาย อิมํ ทิฏฺึ ปชหามี"ติ ปชหนฺโต ตํ ทิฏฺึ
ปฏินิสฺสชฺชติ นาม. เอวํ อกโรนฺโต ปน ตํ วาจํ อปฺปหาย ตํ จิตฺตํ
อปฺปหาย ตํ ทิฏฺึ อปฏินิสฺสชฺชิตฺวาติ วุจฺจติ. วิปเตยฺยาติ พนฺธนา
มุตฺตตาลปกฺกํ วิย คีวโต ปเตยฺย, สตฺตธา วา ปน ผเลยฺย.
     [๑๗] รกฺขเตตนฺติ รกฺขตุ เอตํ. เอกํเสนาติ นิปฺปริยาเยน.
โอธาริตาติ ภาสิตา. อเจโล จ ภนฺเต ปาฏิกปุตฺโตติ เอวํ เอกํเสน ภควโต
วาจาย โอธาริตาย สเจ อเจโล ปาฏิกปุตฺโต. วิรูปรูเปนาติ วิคตรูเปน.
วิคจฺฉิตสภาเวน รูเปน อตฺตโน รูปํ ปหาย อทิสฺสมาเนน กาเยน.
สีหพฺยคฺฆาทิวเสน วา วิวิธรูเปน สมฺมุขีภาวํ อาคจฺเฉยฺย. ตทสฺส ภควโต มุสาติ
เอวํ สนฺเต ภควโต ตํ วจนํ มุสา ภเวยฺยาติ มุสาวาเทน นิคฺคณฺหาติ. เปตฺวา
กิร เอตํ น อญฺเน ภควา มุสาวาเทน นิคฺคณฺหิตพฺโพติ  ๑-.
     [๑๘] ทฺวยคามินีติ สรูเปน อตฺถิภาวํ, อตฺเถน นตฺถิภาวนฺติ
เอวํ ทฺวยคามินี. อลิกตุจฺฉนิปฺผลวาจาย เอตํ อธิวจนํ.
     [๑๙] อชิโตปิ นาม ลิจฺฉวีนํ เสนาปตีติ โส กิร ภควโต อุปฏฺาโก
อโหสิ, โส กาลมกาสิ. อถสฺส สรีรกิจฺจํ กริตฺวา มนุสฺสา ปาฏิกปุตฺตํ ปุจฺฉึสุ
"กุหึ นิพฺพตฺโต เสนาปตี"ติ. โส อาห "มหานิรเย นิพฺพตฺโต"ติ. อิทญฺจ ปน
วตฺวา ปุน อาห "ตุมฺหากํ เสนาปติ มม สนฺติกํ อาคมฺม อหํ ตุมฺหากํ วจนํ
อกตฺวา สมณสฺส โคตมสฺส วาทํ ปติฏฺเปตฺวา นิรเย นิพฺพตฺโตมฺหี"ติ
ปโรทิตฺถาติ.
     เตนุปสงฺกมึ ๒- ทิวา วิหารายาติ เอตฺถ "ปาฏิหาริยกรณตฺถายา"ติ
กสฺมา น วทติ? อภาวา. สมฺมุขีภาโวปิ หิสฺส เตน สทฺธึ นตฺถิ, กุโต
ปาฏิหาริยกรณํ, ตสฺมา ตถา อวตฺวา "ทิวาวิหารายา"ติ อาห.
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม., อิ. นิคฺคหิตปุพฺโพ       ๒ ฉ.ม. อิ. เตนุปสงฺกมิ.
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๑๑.
                       อิทฺธิปาฏิหาริยกถาวณฺณนา
     [๒๐] คหปติเนจยิกาติ คหปติมหาสาลา. เตสญฺหิ มหาธนธญฺนิจโย,
ตสฺมา "เนจยิกา"ติ วุจฺจนฺติ. อเนกสหสฺสาติ สหสฺเสหิปิ อปริมาณคณนา.
เอวํ มหตึ กิร ปริสํ เปตฺวา สุนกฺขตฺตํ อญฺโ สนฺนิปาเตตุํ
สมตฺโถ นตฺถิ. เตเนว ภควา เอตฺตกํ กาลํ สุนกฺขตฺตํ คเหตฺวา วิจริ.
     [๒๑] ภยนฺติ จิตฺตุตฺราสภยํ. ฉมฺภิตตฺตนฺติ สกลสรีรจลนํ.
โลมหํโสติ โลมานํ อุทฺธคฺคภาโว. โส กิร จินฺเตสิ "อหํ อติมหนฺตํ กถํ
กเถตฺวา สเทวเก โลเก อคฺคปุคฺคเลน สทฺธึ ปฏิวิรุทฺโธ, มยฺหํ โข ปน
อพฺภนฺตเร อรหตฺตํ วา ปาฏิหาริยกรณเหตุ วา นตฺถิ, สมโณ ปน โคตโม
ปาฏิหาริยํ กริสฺสติ, อถสฺส ปาฏิหาริยํ ทิสฺวา มหาชโน `ตฺวํทานิ ปาฏิหาริยํ
กาตุํ อสกฺโกนฺโต กสฺมา อตฺตโน ปมาณํ อชานิตฺวา โลเก อคฺคปุคฺคเลน
สทฺธึ ปฏิมลฺโล หุตฺวา คชฺชสี'ติ กฏฺเลฑฺฑุทณฺฑาทีหิ วิเหเสฺสตี"ติ.
เตนสฺส มหาชนสนฺนิปาตญฺเจว เตน ภควโต จ อาคมนํ สุตฺวา ภยํ วา
ฉมฺภิตตฺตํ วา โลมหํโส วา อุทปาทิ. โส ตโต ทุกฺขา มุญฺจิตุกาโม
ติณฺฑุกขาณุปริพฺพาชการามํ อคมาสิ. ตมตฺถํ ทสฺเสตุํ อถ โข ภคฺควาติ อาทิมาห.
     ตตฺถ อุปสงฺกมีติ น เกวลํ อุปสงฺกมิ, อุปสงฺกมิตฺวา ปน ทูรํ
อฑฺฒโยชนนฺตรํ ปริพฺพาชการามํ ปวิฏฺโ, ตตฺถปิ จิตฺตสฺสาทํ อลภมาโน
อนฺตนฺเตน อาวิชฺฌิตฺวา ๑- อารามปจฺจนฺเต เอกํ คหนฏฺานํ อุปธาเรตฺวา
ปาสาณผลเก นิสีทิ. อถ ภควา จินฺเตสิ "สเจ อยํ พาโล กสฺสจิเทว กถํ
คเหตฺวา อิธาคจฺเฉยฺย, มา นสฺสตุ พาโล"ติ "นิสินฺนปาสาณผลกํ ตสฺส สรีเร
อลฺลีนํ โหตู"ติ อธิฏฺาสิ. สห อธิฏฺานจิตฺเตน ตํ ตสฺส สรีเร อลฺลิยิ. โส
มหาอทฺทุพนฺธนพนฺโธ วิย ฉินฺนปาโท วิย จ อโหสิ.
     อสฺโสสีติ อิโต จิโต จ ปาฏิกปุตฺตํ ปริเยสมานา ปริสา ตสฺส
อนุปทํ คนฺตฺวา นิสินฺนฏฺานํ ตฺวา อาคเตน อญฺตเรน ปุริเสน "ตุเมฺห
กํ ปริเยสถา"ติ วุตฺเต ปาฏิกปุตฺตนฺติ. โส "ติณฺฑุกขาณุปริพฺพาชการาเม
นิสินฺโน"ติ วุตฺตวจเนน อสฺโสสิ.
@เชิงอรรถ: ๑ ม. อาวิญฺฉิตฺวา
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๑๒.
     [๒๒] สํสปฺปตีติ โอสีทติ. ตตฺเถว สญฺจรติ. ปาวฬา ๑- วุจฺจติ
อานิสทฏฺิกา.
     [๒๓] ปราภูตรูโปติ ปราชิตรูโป, วินฏฺรูโป วา.
     [๒๕] โคยุเคหีติ โคยุตฺเตหิ สตมตฺเตหิ วา สหสฺสมตฺเตหิ วา
ยุเคหิ. อาวิญฺเชยฺยามาติ อากฑฺเฒยฺยาม. ฉิชฺเชรนฺติ ฉิชฺเชยฺยุํ. ปาฏิกปุตฺโต
วา พนฺธฏฺาเน ฉิชฺเชยฺย.
     [๒๖] ทารุปตฺติกนฺเตวาสีติ ทารุปตฺติกสฺส อนฺเตวาสี. ตสฺส กิร
เอตทโหสิ "ติฏฺตุ ตาว ปาฏิหาริยํ, สมโณ โคตโม `อเจโล ปาฏิกปุตฺโต
อาสนาปิ น วุฏฺหิสฺสตี'ติ อาห. หนฺทาหํ คนฺตฺวา เยน เกนจิ อุปาเยน
ตํ อาสนา วุฏฺาเปมิ. เอตฺตาวตา จ สมณสฺส โคตมสฺส ปราชโย ภวิสฺสตี"ติ.
ตสฺมา เอวมาห.
     [๒๗] สีหสฺสาติ จตฺตาโร สีหา ติณสีโห จ กาฬสีโห จ
ปณฺฑุสีโห จ เกสรสีโห จ. เตสํ จตุนฺนํ สีหานํ เกสรสีโห อคฺคตํ คโต,
โส อิธ อธิปฺเปโต. มิครญฺโติ สพฺพจตุปฺปทานํ รญฺโ. อาสยนฺติ นิวาสํ.
สีหนาทนฺติ อภีตนาทํ. โคจราย ปกฺกเมยฺยนฺติ อาหารตฺถาย ปกฺกเมยฺยํ. วรํ
วรนฺติ อุตฺตมุตฺตมํ, ถูลํ ถูลนฺติ อตฺโถ. มุทุมํสานีติ มุทูนิ มํสานิ.
"มธุมํสานี"ติ ปาโ, มธุรมํสานีติ อตฺโถ. อชฺฌุเปยฺยนฺติ อุปคจฺเฉยฺยํ. สีหนาทํ
นทิตฺวาติ เย ทุพฺพลา ปาณา, เต ปลายนฺตูติ อตฺตโน สูรภาวสนฺนิสฺสิเตน
การุญฺเน นทิตฺวา.
     [๒๘] วิฆาสสํวฑฺโฒติ วิฆาเสน สํวฑฺโฒ, วิฆาสํ ภกฺขิตาติริตฺตํ
มํสํ ขาทิตฺวา วฑฺฒิโต. ทิตฺโตติ ทปฺปิโต ๒- ถูลสรีโร, พลวาติ พลสมฺปนฺโน.
เอตทโหสีติ กสฺมา อโหสิ? อสฺมิมานโทเสน.
     ตตฺรายํ อนุปุพฺพิกถา:- เอกทิวสํ กิร โส สีโห โคจรโต นิวตฺตมาโน
ตํ สิงฺคาลํ ภเยน ปลายมานํ ทิสฺวา การุญฺชาโต หุตฺวา "วยส มา ภายิ,
ติฏฺ โก นาม ตฺวนฺ"ติ อาห. ชมฺพุโก นามาหํ สามีติ. วยส ชมฺพุก อิโต
@เชิงอรรถ: ๑ สี. ปาวุฬา                ๒ ม. ทพฺพิโต
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๑๓.
ปฏฺาย มํ อุปฏฺาตุํ สกฺขิสฺสสีติ. อุปฏฺหิสฺสามีติ. โส ตโต ปฏฺาย
อุปฏฺาติ. สีโห โคจรโต อาคจฺฉนฺโต มหนฺตํ มหนฺตํ มํสขณฺฑํ อาหรติ. โส
ตํ ขาทิตฺวา อวิทูเร ปาสาณปิฏฺเ วสติ. โส กติปาหจฺจเยเนว ถูลสรีโร
มหาขนฺโธ ชาโต. อถ นํ สีโห อโวจ "วยส ชมฺพุก มม วิชมฺภนกาเล
อวิทูเร ตฺวา `วิโรธ สามี'ติ วตฺตํ สกฺขิสฺสสี"ติ. สกฺโกมิ สามีติ. โส ตสฺส
วิชมฺภนกาเล ตถา กโรติ. เตน สีหสฺส อติเรโก อสฺมิมาโน โหติ.
     อเถกทิวสํ ชรสิงฺคาโล อุทกโสณฺฑิยํ ปานียํ ปิวนฺโต อตฺตโน ฉายํ
โอโลเกนฺโต อทฺทส อตฺตโน ถูลสรีรตฺตญฺเจว มหาขนฺธตฺตญฺจ. ทิสฺวาน
`ชรสิงฺคาโล ชรสิงฺคาโลสฺมี'ติ มนํ อกตฺวา "อหํปิ สีโห ชาโต"ติ มญฺมาโน ๑-
ตโต อตฺตนาว อตฺตานํ เอตทโวจ "วยส ชมฺพุก ยุตฺตํ นาม ตว อิมินา
อตฺตภาเวน ปรสฺส อุจฺฉิฏฺมํสํ ขาทิตุํ, กึ ตฺวํ ปุริโส น โหสิ, สีหสฺสาปิ
จตฺตาโร ปาทา เทฺว ทาฒา เทฺว กณฺณา เอกํ นงฺคุฏฺ, ตวาปิ สพฺพํ
ตเถว, เกวลํ ตว เกสรภารมตฺตเมว นตฺถี"ติ. ตสฺเสวํ จินฺตยโต อสฺมิมาโน
วฑฺฒิ. อถสฺส เตน อสฺมิมานโทเสน เอตํ "โก จาหนฺ"ติ อาทิ มญฺิตฺตมโหสิ. ๒-
ตตฺถ โก จาหนฺติ อหํ โก, สีโห มิคราชา โก, น มม าติ, น
สามิโก, กิมหนฺตสฺส นิปจฺจการํ กโรมีติ อธิปฺปาโย. สิงฺคาลกํเยวาติ สิงฺคาลรวเมว.
เภรณฺฑกํเยวาติ อปฺปิยอมนาปสทฺทเมว. เก จ ฉเว สิงฺคาเลติ โก จ ลามโก
สิงฺคาโล. เก ปน สีหนาเทติ โก ปน สีหนาโท, สิงฺคาลสฺส จ สีหนาทสฺส จ โก
สมฺพนฺโธติ อธิปฺปาโย. สุคตาปทาเนสูติ สุคตลกฺขเณสุ. สุคตสฺส สาสนสมฺภูตาสุ
ตีสุ สิกฺขาสุ. กถํ ปเนส ตตฺถ ชีวติ. เอตสฺส หิ จตฺตาโร ปจฺจเย ททมานา
สีลาทิคุณสมฺปนฺนานํ สมฺพุทฺธานํ เทมาติ เทนฺติ, เอส ๓- อพุทฺโธ สมาโน
พุทฺธานํ นิยามิตปจฺจเย ปริภุญฺชนฺโต สุคตาปทาเนสุ ชีวติ นาม.
สุคตาติริตฺตานีติ เตสํ กิร โภชนานิ ททมานา พุทฺธานญฺจ พุทฺธสาวกานญฺจ
ทตฺวา ปจฺฉา อวเสสํ สายณฺหสมเย เทนฺติ. เอวเมส สุคตาติริตฺตานิ ภุญฺชติ
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม. อิ. มญฺิ      ๒ ฉ.ม. อิ. มญฺิตมโหสิ     ๓ สี. เตสํ
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๑๔.
นาม. ตถาคเตติ ตถาคตํ อรหนฺตํ สมฺมาสมฺพุทฺธํ อาสาเทตพฺพํ ฆฏฺฏยิตพฺพํ.
อถวา "ตถาคเต"ติ อาทีนิ อุปโยคพหุวจนาเนว. อาสาเทตพฺพนฺติ อิทํปิ
พหุวจนเมว เอกวจนํ วิย วุตฺตํ. อาสาทนาติ อหํ พุทฺเธน สทฺธึ ปาฏิหาริยํ
กริสฺสามีติ ฆฏฺฏนา.
     [๒๙] สเมกฺขิยานาติ สเมกฺขิตฺวา, มญฺิตฺวาติ อตฺโถ. อมญฺีติ
ปุน อมญฺิตฺถ. โกตฺถูติ สิงฺคาโล.
     [๓๐] อตฺตานํ วิฆาเส สเมกฺขิยาติ โสณฺฑิยํ อุจฺฉิฏฺโทเก ถูลํ
อตฺตภาวํ ทิสฺวา. ยาว อตฺตานํ น ปสฺสตีติ ยาว อหํ สีหวิฆาสสํวฑฺฒิตโก
ชรสิงฺคาโลติ เอวํ ยถาภูตํ อตฺตานํ น ปสฺสติ. พฺยคฺโฆติ มญฺตีติ
สีโหหมสฺมีติ มญฺติ, สีเหน วา สมานพโล พฺยคฺโฆเยว อหนฺติ มญฺติ.
     [๓๑] ภุตฺวาน เภเกติ อาวาฏมณฺฑุเก ขาทิตฺวา. ขลมูสิกาโยติ
ขเลสุ มูสิกาโย จ ขาทิตฺวา. กฏสีสุ ขิตฺตานิ จ กูณปานีติ สุสาเนสุ
ฉฑฺฑิตกุณปานิ จ ขาทิตฺวา. มหาวเนติ มหนฺเต มหาวนสฺมึ. สุญฺวเนติ
ตุจฺฉวเน. วิวฑฺโฒติ วฑฺฒิโต. ตเถว โส สิงฺคาลกํ อนทีติ เอวํ สํวฑฺโฒปิ
มิคราชาหมสฺมีติ มญฺิตฺวาปิ ยถา ปุพฺเพ ทุพฺพลสิงฺคาลกาเล, ตเถว โส
สิงฺคาลรวํเยว อรวีติ. อิมายปิ คาถาย เภกาทีนิ ภุตฺวา วฑฺฒิตสิงฺคาโล วิย
ลาภสกฺการคิทฺโธ ตฺวนฺติ ปาฏิกปุตฺตเมว ฆฏฺเฏสิ. นาเคหีติ หตฺถีหิ.
     [๓๔] มหาพนฺธนาติ มหตา กิเลสพนฺธนา โมเจตฺวา. มหาวิทุคฺคาติ
มหาวิทุคฺคํ นาม จตฺตาโร โอฆา. ตโต อุทฺธริตฺวา นิพฺพานถเล ปติฏฺเปตฺวา.
                       อคฺคญฺปญฺตฺติกถาวณฺณนา
     [๓๖] อิติ ภควา เอตฺตเกน กถามคฺเคน ปาฏิหาริยํ น กโรตีติ
ปทสฺส อนุสนฺธึ ทสฺเสตฺวา อิทานิ "น อคฺคญฺ ปญฺเปตี"ติ อิมสฺส
อนุสนฺธึ ทสฺเสนฺโต อคฺคญฺญฺจาหนฺติ เทสนํ อารภิ.
     ตตฺถ อคฺคญฺญฺจาหนฺติ อหํ ภคฺคว อคฺคญฺญฺจ ปชานามิ
โลกุปฺปตฺติจริยวตฺตญฺจ. ตญฺจ ปชานามีติ น เกวลํ อคฺคญฺเมว, ตญฺจ
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๑๕.
อคฺคญฺ ปชานามิ. ตโต จ อุตฺตริตรํ สีลสมาธิโต ปฏฺาย ยาว สพฺพญฺุตาณา
ปชานามิ. ตญฺจ ปชานนํ น ปรามสามีติ ตญฺจ ปชานนฺโตปิ อหํ อิทํ
นาม ปชานามีติ ตณฺหาทิฏฺิมานวเสน น ปรามสามิ. นตฺถิ ตถาคตสฺส
ปรามาโสติ ทีเปติ. ปจฺจตฺตํเยว นิพฺพุติ วิทิตาติ อตฺตนาเยว อตฺตนิ
กิเลสนิพฺพานํ วิทิตํ. ยทภิชานํ ตถาคโตติ ยํ กิเลสนิพฺพานํ ชานํ ชานนฺโต.
ตถาคโต. โน อนยํ อาปชฺชตีติ อวิทิตนิพฺพานา ติตฺถิยา วิย อนยํ ทุกฺขํ
พฺยสนํ นาปชฺชติ.
     [๓๗] อิทานิ ยนฺตํ ติตฺถิยา อคฺคญฺ ปญฺเปนฺติ, ตํ ทสฺเสนฺโต
สนฺติ ภคฺควาติ อาทิมาห. ตตฺถ อิสฺสรกุตฺตํ พฺรหฺมกุตฺตนฺติ อิสฺสรกตํ
พฺรหฺมกตํ, อิสฺสรนิมฺมิตํ ๑- พฺรหฺมนิมฺมิตนฺติ อตฺโถ. พฺรหฺมาเอว หิ เอตฺถ
อาธิปจฺจภาเวน อิสฺสโรติ เวทิตพฺโพ. อาจริยกนฺติ อาจริยภาวํ อาจริยวาทํ.
ตตฺถ อาจริยวาโท อคฺคญฺ. อคฺคญฺ ปน เอตฺถ เทสิตนฺติ กตฺวา โส
อคฺคญฺนฺเตฺวว วุตฺโต. กถํวิหิตกนฺติ เกน วิหิตํ กินฺติ วิหิตํ. เสสํ
พฺรหฺมชาเล วิตฺถาริตนเยเนว เวทิตพฺพํ.
     [๔๑] ขิฑฺฑาปโทสิกนฺติ ขิฑฺฑาปโทสิกมูลํ.
     [๔๗] อสตาติ อวิชฺชาเนน, อวิชฺชมานฏฺเนาติ อตฺโถ. ตุจฺฉาติ
ตุจฺเฉน อนฺโตสารวิรหิเตน. มุสาติ มุสาวาเทน. อภูเตนาติ ภูตตฺถวิรหิเตน.
อพฺภาจิกฺขนฺตีติ อภิอาจิกฺขนฺติ. วิปรีโตติ วิปรีตสญฺโ วิปรีตจิตฺโต. ภิกฺขโว
จาติ น เกวลํ สมโณ โคตโมเยว, เย จ อสฺส อนุสิฏฺึ กโรนฺติ, เต ภิกฺขู
จ วิปรีตา. อถ ยํ สนฺธาย วิปรีโตติ วทนฺติ, ตํ ทสฺเสตุํ สมโณ โคตโมติ
อาทิ วุตฺตํ. สุภํ วิโมกฺขนฺติ วณฺณกสิณํ. อสุภนฺเตฺววาติ สุภณฺจ อสุภญฺจ
สพฺพํ อสุภนฺติ เอวํ ปชานาติ. สุภนฺเตฺวว ตสฺมึ สมเยติ สุภนฺติเอว จ ตสฺมึ
สมเย ปชานาติ, น อสุภํ. ภิกฺขโว จาติ เย เต เอวํ วทนฺติ, เตสํ ภิกฺขโว จ
อนฺเตวาสิกสมณา วิปรีตา. ปโหตีติ สมตฺโถ ปฏิพโล.
@เชิงอรรถ: ๑ สี. อิสฺสรนิมิตฺตํ
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๑๖.
     [๔๘] ทุกฺกรํ โขติ อยํ ปริพฺพาชโก ยทิทํ "เอวํ ปสนฺโน อหํ
ภนฺเต"ติ อาทิมาห, ตํ สาเยฺเยน โกหญฺเน อาห. เอวํ กิรสฺส อโหสิ
"สมโณ โคตโม มยฺหํ เอตฺตกํ ธมฺมกถํ กเถสิ, ตมหํ สุตฺวาปิ ปพฺพชิตุํ น
สกฺโกมิ, มยา เอตสฺส สาสนํ ปฏิปนฺนสทิเสน ภวิตุํ วฏฺฏตี"ติ. ตโต โส
สาเยฺเยน โกหญฺเน เอวมาห. เตนสฺส ภควา มมฺมํ ๑- ฆฏฺเฏนฺโต วิย
"ทุกฺกรํ โข เอตํ ภคฺคว ตยา อญฺทิฏฺิเกนา"ติ อาทิมาห. ตํ
โปฏฺปาทสุตฺเต วุตฺตตฺถเมว. สาธุกมนุรกฺขาติ สุฏฺุ อนุรกฺข.
     อิติ ภควา ปสาทมตฺตานุรกฺขเน ปริพฺพาชกํ นิโยเชสิ. โสปิ เอวํ
มหนฺตํ สุตฺตนฺตํ สุตฺวาปิ นาสกฺขิ กิเลสกฺขยํ กาตุํ. เทสนา ปนสฺส อายตึ
วาสนาย ปจฺจโย อโหสิ. เสสํ สพฺพตฺถ อุตฺตานตฺถเมวาติ.
                  อิติ สุมงฺคลวิลาสินิยา ทีฆนิกายฏฺกถาย
                       ปาฏิกสุตฺตวณฺณนา นิฏฺิตา.
                        -----------------

             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๖ หน้า ๙-๑๖.
http://84000.org/tipitaka/pitaka_item/read_th.php?B=6&A=210&modeTY=1&pagebreak=1
             The Pali Atthakatha in Roman :-
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=6&A=210&modeTY=1&pagebreak=1
             อ่านอรรถกถาแปลไทย :-
http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=11&i=1
             เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :-
http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=11&A=1
             พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :-
http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=11&A=1
             The Pali Tipitaka in Roman Character :-
http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=11&A=1
             สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๑๑
http://84000.org/tipitaka/read/?index_11