ขอนอบน้อมแด่
พระผู้มีพระภาคอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้า
                      พระองค์นั้น
บทนำ พระวินัยปิฎก พระสุตตันตปิฎก พระอภิธรรมปิฎก ค้นพระไตรปิฎก ชาดก หนังสือธรรมะ
อ่านหน้า[ต่าง] แรกอ่านหน้า[ต่าง] ที่แล้วไม่แสดงหมายเลขหน้า
ในกรณี :- 
   บรรทัดแรกของแต่ละหน้าอ่านหน้า[ต่าง] ถัดไปอ่านหน้า[ต่าง] สุดท้าย คลิกเพื่อเปลี่ยน ฐญ เป็นแบบดั้งเดิม  
อรรถกถาเล่มที่ ๕๔ ภาษาบาลีอักษรไทย วิภงฺค.อ. (สมฺโมห.)

หน้าที่ ๗๗.

อุคฺคารหิกฺการาทิปวตฺตกา ๑- อุทฺธํ อาโรหนวาตา. อโธคมา วาตาติ อุจฺจารปสฺสาวาทินีหรณกา อโธ โอโรหนวาตา. กุจฺฉิสยา วาตาติ อนฺตานํ พหิวาตา. โกฏฺฐาสยา วาตาติ อนฺตานํ อนฺโตวาตา. องฺคมงฺคานุสาริโน วาตาติ ธมนีชาลานุสาเรน สกลสรีเร องฺคมงฺคานิ อนุสฏา สมิญฺชนปสารณาทินิพฺพตฺตกา วาตา. สตฺถกวาตาติ สนฺธิพนฺธนานิ กตฺตริยา ฉินฺทนฺตา วิย ปวตฺตวาตา. ขุรกวาตาติ ขุเรน วิย หทยํ ผาลนกวาตา. ๒- อุปฺปลกวาตาติ หทยมํสเมว อุปฺปาฏนกวาตา. อสฺสาโสติ อนฺโตปวิสนนาสิกาวาโต ปสฺสาโสติ พหินิกฺขมนนาสิกาวาโต. เอตฺถ จ ปุริมา สพฺเพ จตุสมุฏฺฐานา, อสฺสาสปสฺสาสา จิตฺตสมุฏฺฐานาว. อยเมตฺถ ปทวณฺณนา. อิทํ ปน มนสิการวิธานํ:- อิธ ภิกฺขุ อุทฺธงฺคมาทิเภเท วาเต อุทฺธงฺ คมาทิวเสน ปริคฺคเหตฺวา "อุทฺธงฺคมา วาตา นาม อิมสฺมึ สรีเร ปาฏิเยกฺโก โกฏฺฐาโส อเจตโน อพฺยากโต สุญฺโญ นิสฺสตฺโต วิตฺถมฺภนากาโร วาโยธาตู"ติ มนสิกโรติ. เสเสสุปิ เอเสว นโย. ยํ วาปนาติ เสเส วาโยโกฏฺฐาเส อนุคตา วาตา อิธ เยวาปนกฏฺฐานํ ปวิฏฺฐา. พาหิรวาโยธาตุนิทฺเทเส ปุรตฺถิมา วาตาติ ปุรตฺถิมทิสโต อาคตา วาตา. ปจฺฉิมุตฺตรทกฺขิเณสุปิ เอเสว นโย. สรชา วาตาติ สห รเชน สรชา. อรชา วาตาติ รชวิรหิตา สุทฺธา อรชา นาม. สีตาติ สีตอุตุสมุฏฺฐานา สีตพลาหกนฺตเร สมุฏฺฐิตา. อุณฺหาติ อุณฺหอุตุสมุฏฺฐานา อุณฺหพลาหกนฺตเร สมุฏฺฐิตา. ปริตฺตาติ มนฺทวาตา ตนุกวาตา. ๓- อธิมตฺตาติ พลววาตา. กาฬาติ กาฬพลาหกนฺตเร สมุฏฺฐิตา. เยหิ อพฺภาหโต ฉวิวณฺโณ กาฬโก โหติ, เตสํ เอตํ อธิวจนนฺติปิ เอเก. เวรมฺภวาตาติ โยชนโต อุปริ วายนวาตา. ปกฺขวาตาติ อนฺตมโส มกฺขิกายปิ ปกฺขายูหนสมุฏฺฐิตา วาตา. สุปณฺณวาตาติ ครุฬวาตา. กามญฺจ อิเมปิ ปกฺขวาตาว, อุสฺสทวเสน ปน วิสุํ คหิตา. ตาลวณฺฏวาตาติ @เชิงอรรถ: ฉ. อุคฺคารหิกฺกาทิ... ฉ.ม. ผาลนวาตา ฉ.ม. มนฺทา ตนุกวาตา

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๗๘.

ตาลปณฺเณหิ วา อญฺเญน วา เกนจิ มณฺฑลสณฺฐาเนน สมุฏฺฐาปิตา วาตา. วิธูปนวาตาติ วีชนปตฺตเกน สมุฏฺฐาปิตา วาตา. อิมานิ จ ตาลวณฺฏวิธูปนานิ อนุปฺปนฺนมฺปิ วาตํ อุปฺปาเทนฺติ, อุปฺปนฺนมฺปิ ปริวตฺเตนฺติ. ยํ วา ปนาติ อิธ ปาลิยํ อาคเต ฐเปตฺวา เสสา วาตา เยวาปนกฏฺฐานํ ปวิฏฺฐา. [๑๗๗] อากาสธาตุนิทฺเทเส อปฺปฏิฆฏฺฏนฏฺเฐน น กสฺสตีติ อากาโส. อากาโสว อากาสภาวํ คตตฺตา อากาสคตํ. อฆฏฺฏนียตาย อฆํ. อฆเมว อฆภาวํ คตตฺตา อฆคตํ. วิวโรติ อนฺตรํ. ตเทว วิวรภาวํ คตตฺตา วิวรคตํ. อสมฺผุฏฺฐํ มํสโลหิเตหีติ มํสโลหิเตหิ นิสฺสฏํ. กณฺณจฺฉิทฺทนฺติอาทิ ปน ตสฺเสว ปเภททสฺสนํ. ตตฺถ กณฺณจฺฉิทฺทนฺติ กณฺณสฺมึ ฉิทฺทํ วิวรํ มํสโลหิเตหิ อสมฺผุฏฺโฐกาโส. เสเสสุปิ เอเสว นโย. เยนาติ เยน วิวเรน เอตํ อสิตาทิเภทํ อชฺโฌหรณียํ อชฺโฌหรติ, อนฺโต ปเวเสติ. ยตฺถาติ ยสฺมึ อนฺโตอุทรปฏลสงฺขาเต โอกาเส เอตเทว จตุพฺพิธํ อชฺโฌหรณียํ ติฏฺฐติ. เยนาติ เยน วิวเรน สพฺพมฺเปตํ วิปกฺกํ กสฏภาวํ อาปนฺนํ นิกฺขมติ, ตํ อุทรปฏลโต ยาว กรีสมคฺคา วิทตฺถิจตุรงฺคุลมตฺตํ ฉิทฺทํ มํสโลหิเตหิ อสมฺผุฏฺฐํ นิสฺสฏํ อากาสธาตูติ เวทิตพฺพํ. ยํ วา ปนาติ เอตฺถ จมฺมนฺตรํ มํสนฺตรํ นหารุนฺตรํ อฏฺฐินฺตรํ โลมนฺตรนฺติ อิทํ สพฺพํ เยวาปนกฏฺฐานํ ปวิฏฺฐํ. พาหิรกอากาสธาตุนิทฺเทเส อสมฺผุฏฺฐํ จตูหิ มหาภูเตหีติ จตูหิ มหาภูเตหิ นิสฺสฏํ ภิตฺติฉิทฺทกวาฏฉิทฺทาทิกํ เวทิตพฺพํ. อิมินา ยสฺมึ อากาเส ปริกมฺมํ กโรนฺตสฺส จตุกฺกปญฺจกชฺฌานานิ อุปฺปชฺชนฺติ ตํ กถิตํ. [๑๗๘] วิญฺญาณธาตุนิทฺเทเส จกฺขุวิญฺญาณสงฺขาตา ธาตุ จกฺขุวิญฺญาณธาตุ. เสสาสุปิ เอเสว นโย. อิติ อิมาสุ ฉสุ ธาตูสุ ปริคฺคหิตาสุ อฏฺฐารส ธาตุโย ปริคฺคหิตาว โหนฺติ. กถํ? ปฐวีเตโชวาโยธาตุคฺคหเณน ตาว โผฏฺฐพฺพธาตุ คหิตาว โหติ, อาโปธาตุอากาสธาตุคฺคหเณน ธมฺมธาตุ,

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๗๙.

วิญฺญาณธาตุคฺคหเณน ตสฺสา ปุเรจาริกปจฺฉาจาริกตฺตา มโนธาตุ คหิตาว โหติ. จกฺขุวิญฺญาณธาตุอาทโย สุตฺเต อาคตาเอว, เสสา นว อาหริตฺวา ทสฺเสตพฺพา. จกฺขุวิญฺญาณธาตุคฺคหเณน หิ ตสฺสา นิสฺสยภูตา จกฺขุธาตุ อารมฺมณภูตา รูปธาตุ จ คหิตาว โหนติ. เอวํ โสตวิญฺญาณธาตุอาทิคฺคหเณน โสตธาตุอาทโยติ อฏฺฐารสปิ คหิตาว โหนฺติ. ตาสุ ทสหิ ธาตูหิ รูปปริคฺคโห กถิโต โหติ, สตฺตหิ อรูปปริคฺคโห, ธมฺมธาตุยา สิยา รูปปริคฺคโห สิยา อรูปปริคฺคโห. อิติ อฑฺเฒกาทสหิ ธาตูหิ รูปปริคฺคโห, อฑฺฒฏฺฐธาตูหิ อรูปปริคฺคโหติ รูปารูปปริคฺคโห กถิโต โหติ. รูปารูปํ ปญฺจกฺขนฺธา ทสฺเสตพฺพา, ๑- ตํ โหติ ทุกฺขสจฺจํ, ตํสมุฏฺฐาปิกา ปุริมตณหา สมุทยสจฺจํ, อุภินฺนํ อปฺปวตฺติ นิโรธสจฺจํ, ตมฺปชานโก ๒- มคฺโค มคฺคสจฺจนฺติ อิทํ จตุสจฺจกมฺมฏฺฐานํ อฏฺฐารสธาตุวเสน อภินิวิฏฺฐสฺส ภิกฺขุโน ยาว อรหตฺตา มตฺถกํ ปาเปตฺวา นิคมนํ กถิตนฺติ เวทิตพฺพํ. [๑๗๙] อิทานิ ทุติยฉกฺกํ ทสฺเสนฺโต อปราปิ ฉ ธาตุโยติอาทิมาห. ตตฺถ สุขธาตุ ทุกฺขธาตูติ กายปฺปสาทวตฺถุกานิ สุขทุกฺขานิ สปฺปฏิปกฺขวเสน ยุคฬกโต ทสฺสิตานิ. สุขํ หิ ทุกฺขสฺส ปฏิปกฺโข, ทุกฺขํ สุขสฺส. ยตฺตกํ สุเขน ผริตฏฺฐานํ, ตตฺตกํ ทุกฺขํ ผรติ. ยตฺตกํ ทุกฺเขน ผริตฏฺฐานํ, ตตฺตกํ สุขํ ผรติ. โสมนสฺสธาตุ โทมนสฺสธาตูติ อิทมฺปิ ตเถว ยุคฬกํ กตํ. โสมนสฺสญฺหิ โทมนสฺสสฺส ปฏิปกฺโข, โทมนสฺสํ โสมนสฺสสฺส. ยตฺตกํ โสมนสฺเสน ผริตฏฺฐานํ, ตตฺตกํ โทมนสฺสํ ผรติ. ยตฺตกํ โทมนสฺเสน ผริตฏฺฐานํ, ตตฺตกํ โสมนสฺสํ ผรติ. อุเปกฺขาธาตุ อวิชฺชาธาตูติ อิทํ ปน ปททฺวยํ ๓- สริกฺขกวเสน ยุคฬกํ กตํ. อุภยมฺปิ เหตํ อวิภูตตฺตา สริกฺขกํ โหติ. ตตฺถ สุขทุกฺขธาตุคฺคหเณน ตํสมฺปยุตฺตา กายวิญฺญาณธาตุ วตฺถุภูตา กายธาตุ อารมฺมณภูตา โผฏฺฐพฺพธาตุ จ คหิตาว โหนฺติ. โสมนสฺสโทมนสฺสธาตุคฺคหเณน ตํสมฺปยุตฺตา มโนวิญฺญาณธาตุ @เชิงอรรถ: ฉ.ม. อยํ ปาโฐ น ทิสฺสติ ฉ.ม. ตํปชานโน ฉ.ม. ทฺวยํ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๘๐.

คหิตา โหติ. อวิชฺชาธาตุคฺคหเณน ธมฺมธาตุ คหิตา. อุเปกฺขาธาตุคฺคหเณน จกฺขุโสตฆานชิวฺหาวิญฺญาณธาตุมโนธาตุโย ตาสํเยว วตฺถารมฺมณภูตา จกฺขุธาตุรูปธาตุอาทโย จ คหิตาติ เอวํ อฏฺฐารสปิ ธาตุโย คหิตาว โหนฺติ. อิทานิ ตาสุ ทสหิ ธาตูหิ รูปปริคฺคโหติอาทิ สพฺพํ เหฏฺฐา วุตฺตนเยเนว เวทิตพฺพํ. เอวมฺปิ เอกสฺส ภิกฺขุโน ยาว อรหตฺตา มตฺถกํ ปาเปตฺวา นิคมนํ กถิตํ โหตีติ เวทิตพฺพํ. ตตฺถ กตมา สุขธาตุ, ยํ กายิกํ สาตนฺติอาทีนิ เหฏฺฐา วุตฺตนยาเนว. [๑๘๑] ตติยฉกฺเก กาโมติ เทฺว กามา วตฺถุกาโม จ กิเลสกาโม จ. ตตฺถ กิเลสกามํ สนฺธาย กามปฏิสํยุตฺตา ธาตุ กามธาตุ, กามวิตกฺกสฺเสตํ นามํ. วตฺถุกามํ สนฺธาย กาโมเยว ธาตุ กามธาตุ, กามาวจรธมฺมานเมตํ นามํ. พฺยาปาทปฏิสํยุตฺตา ธาตุ พฺยาปาทธาตุ, พฺยาปาทวิตกฺกสฺเสตํ นามํ. พฺยาปาโทว ธาตุ พฺยาปาทธาตุ, ทสอาฆาตวตฺถุกสฺส ปฏิฆสฺเสตํ นามํ. วิหึสาปฏิสํยุตฺตา ธาตุ วิหึสาธาตุ, วิหึสาวิตกฺกสฺเสตํ นามํ. วิหึสาเยว ธาตุ วิหึสาธาตุ, ปรสตฺตวิเหฐนสฺเสตํ ๑- นามํ. อยมฺปน เหฏฺฐา อนาคตตฺตา เอวํ อตฺถาทิวิภาคโต เวทิตพฺพา:- วิหึสนฺติ เอตาย สตฺเต, วิหึสนํ วา เอตํ สตฺตานนฺติ วิหึสา. สา วิเหฐนลกฺขณา กรุณาปฏิปกฺขลกฺขณา วา. ปรสนฺตาเน อุพฺเพคชนนรสา สกสนฺตาเน กรุณาวิทฺธํสนรสา วา. ทุกฺขายตนปจฺจุปฏฺฐานา, ปฏิฆปทฏฺฐานาติ เวทิตพฺพา. เนกฺขมฺมํ วุจฺจติ โลภา นิกฺขนฺตตฺตา อโลโภ, นีวรเณหิ นิกฺขนฺตตฺตา ปฐมชฺฌานํ, สพฺพากุสเลหิ นิกฺขนฺตตฺตา สพฺพกุสลํ. เนกฺขมฺมปฏิสํยุตฺตา ธาตุ เนกฺขมฺมธาตุ, เนกฺขมฺมวิตกฺกสฺเสตํ นามํ. เนกฺขมฺมเมว ธาตุ เนกฺขมฺมธาตุ, สพฺพสฺสาปิ กุสลสฺเสตํ นามํ. อพฺยาปาทปฏิสํยุตฺตา ธาตุ อพฺยาปาทธาตุ, อพฺยาปาทวิตกฺกสฺเสตํ นามํ. อพฺยาปาโทว ธาตุ อพฺยาปาทธาตุ, เมตฺตาเยตํ นามํ. อวิหึสาปฏิสํยุตฺตา ธาตุ อวิหึสาธาตุ, อวิหึสาวิตกฺกสฺเสตํ นามํ. อวิหึสาว ธาตุ อวิหึสาธาตุ. กรุณาเยตํ นามํ. @เชิงอรรถ: ฉ.ม. ปรสตฺตวิเหสนสฺเสตํ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๘๑.

[๑๘๒] อิทานิ ตเมวตฺถํ ทสฺเสตุํ ตตฺถ กตมา กามธาตูติ ปทภาชนํ อารทฺธํ. ตตฺถ ปฏิสํยุตฺโตติ สมฺปโยควเสน ปฏิสํยุตฺโต. ตกฺโก วิตกฺโกติอาทีนิ วุตฺตตฺถาเนว. วิเหเฐตีติ พาเธติ ทุกฺขาเปติ. เหฐนาติ ปาณิปฺปหาราทีหิ พาธนา ทุกฺขุปฺปาทนา. พลวเหฐนา วิเหฐนา. หึสนฺติ เอตายาติ หึสนา. พลวหึสนา วิหึสนา. โรสนาติ ฆฏฺฏนา. วิโรสนาติ พลวฆฏฺฏนา. สพฺพตฺถ วิอุปสคฺเคน ๑- ปทํ วฑฺฒิตํ. อุปหนนฺติ เอเตนาติ อุปฆาโต, ปเรสํ อุปฆาโต ปรูปฆาโต. เมตฺตายนฺติ เอตายาติ เมตฺติ. เมตฺตายนากาโร เมตฺตายนา. เมตฺตาย อยิตสฺส เมตฺตาสมงฺคิโน ภาโว เมตฺตายิตตฺตํ. พฺยาปาเทน วิมุตฺตสฺส เจตโส วิมุตฺติ เจโตวิมุตฺติ. เอตฺถ จ ปุริเมหิ ตีหิ อุปจารปฺปตฺตาปิ อปฺปนาปฺปตฺตาปิ ๒- เมตฺตา กถิตา, ปจฺฉิเมน อปฺปนาปฺปตฺตาว. กรุณายนฺติ เอตายาติ กรุณา. กรุณายนากาโร กรุณายนา. กรุณาย อยิตสฺส กรุณาสมงฺคิโน ภาโว กรุณายิตตฺตํ. วิหึสาย วิมุตฺตสฺส เจตโส วิมุตฺติ เจโตวิมุตฺติ. อิธาปิ ปุริมนเยเนว อุปจารปฺปนาเภโท เวทิตพฺโพ. อุภยตฺถาปิ จ ปริโยสานปเท เมตฺตา กรุณาติ เจโตวิมุตฺติวิเสสนตฺถํ วุตฺตํ. เอตฺถ จ กามวิตกฺโก สตฺเตสุปิ อุปฺปชฺชติ สงฺขาเรสุปิ. อุภยตฺถ อุปฺปนฺโนปิ กมฺมปถเภโทว. พฺยาปาโท ปน สตฺเตสุ อุปฺปนฺโนเยว กมฺมปถํ ภินฺทติ, น อิตโร. วิหึสายปิ เอเสว นโย. เอตฺถ จ ทุพฺพิธา กถา สพฺพสงฺคาหิกา เจว อสมฺภินฺนา จ. กามธาตุคฺคหเณน หิ พฺยาปาทวิหึสาธาตุโยปิ คหิตา. กามธาตุ ยาเยว ปน นีหริตฺวา นีหริตฺวา เทฺวปิ เอตา ทสฺสิตาติ อยํ ตาเวตฺถ สพฺพสงฺคาหิกกถา. ฐเปตฺวา ปน พฺยาปาทวิหึสาธาตุโย เสสา สพฺพาปิ กามธาตุเอวาติ อยํ อสมฺภินฺนกถา นาม. เนกฺขมฺมธาตุคฺคหเณนาปิ อพฺยาปาทอวิหึสาธาตุโย คหิตาเยว. เนกฺขมฺมธาตุโต ปน นีหริตฺวา นีหริตฺวา ตทุภยมฺปิ ทสฺสิตนฺติ อยเมตฺถาปิ สพฺพสงฺคาหิกกถา. ฐเปตฺวา อพฺยาปาทอวิหึสาธาตุโย อวเสสา เนกฺขมฺมธาตูติ อยํ อสมฺภินฺนกถา นาม. @เชิงอรรถ: ม. สพฺพตฺถ วา อุปสคฺเคน, ฉ. สพฺพตฺถ วา วิอุปสคฺเคน สี. อปฺปณาปตฺตาปิ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๘๒.

อิมาหิ จ ฉหิ ธาตูหิ ปริคฺคหิตาหิ อฏฺฐารส ธาตุโย ปริคฺคหิตาว โหนฺติ. สพฺพาปิ หิ ตา ธาตุโย กามธาตุโตว นีหริตฺวา นีหริตฺวา ลพฺภาเปตพฺพา ๑- อฏฺฐารส ธาตุโยว โหนฺตีติ ติณฺณํ ฉกฺกานํ วเสน อฏฺฐารส โหนฺติ. เอวมฺปน อคฺคเหตฺวา เอเกกสฺมึ ฉกฺเก วุตฺตนเยเนว ๒- อฏฺฐารส อฏฺฐารส กตฺวา สพฺพานิปิ ตานิ อฏฺฐารสกานิ เอกชฺฌํ อภิสงฺขิปิตฺวาปิ ๓- อฏฺฐารเสว โหนฺตีติ เวทิตพฺพา. อิติ อิมสฺมึ สุตฺตนฺตภาชนีเย โสฬสธาตุโย กามาวจรา, เทฺว เตภูมิกาติ เอวเมตฺถ สมฺมสนวาโรว ๔- กถิโตติ เวทิตพฺโพ. สุตฺตนฺตภาชนียวณฺณนา นิฏฺฐิตา. -------------

             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๕๔ หน้า ๗๗-๘๒. http://84000.org/tipitaka/pitaka_item/read_th.php?B=54&A=1792&modeTY=2&pagebreak=1              The Pali Atthakatha in Roman :- http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=54&A=1792&modeTY=2&pagebreak=1              อ่านอรรถกถาแปลไทย :- http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=35&i=114              เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :- http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=35&A=2064              พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=35&A=2068              The Pali Tipitaka in Roman Character :- http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=35&A=2068              สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๓๕ http://84000.org/tipitaka/read/?index_35

อ่านหน้า[ต่าง] แรกอ่านหน้า[ต่าง] ที่แล้วไม่แสดงหมายเลขหน้า
ในกรณี :- 
   บรรทัดแรกของแต่ละหน้าอ่านหน้า[ต่าง] ถัดไปอ่านหน้า[ต่าง] สุดท้าย คลิกเพื่อเปลี่ยน ฐญ เป็นแบบดั้งเดิม

บันทึก ๒๖ มกราคม พ.ศ. ๒๕๖๑. การแสดงผลนี้อ้างอิงข้อมูลจากอรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย. หากพบข้อผิดพลาด กรุณาแจ้งได้ที่ [email protected]