ขอนอบน้อมแด่
พระผู้มีพระภาคอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้า
                      พระองค์นั้น
บทนำ พระวินัยปิฎก พระสุตตันตปิฎก พระอภิธรรมปิฎก ค้นพระไตรปิฎก ชาดก หนังสือธรรมะ
อ่านหน้า[ต่าง] แรกอ่านหน้า[ต่าง] ที่แล้วไม่แสดงหมายเลขหน้า
ในกรณี :- 
   บรรทัดแรกของแต่ละหน้าอ่านหน้า[ต่าง] ถัดไปอ่านหน้า[ต่าง] สุดท้าย คลิกเพื่อเปลี่ยน ฐญ เป็นแบบไทย  
อรรถกถาเล่มที่ ๕ ภาษาบาลีอักษรไทย ที.อ. (สุมงฺคล.๒)

หน้าที่ ๒๐๔.

โลกิยมหาชนสฺส ลชฺชิสฺสตี"ติ เอวรูปาย ปน มรณปฏิสํยุตฺตาย กถาย วีตินาเมสุํ. เตสญฺหิ ตํ กถํ กเถนฺตานํ มุหุตฺเตเนว อรุณํ อุคฺคจฺฉิ. [๒๒๖] อถโขติ อรุณุคฺคมฺหิ ๑- เถโร เถรํ เอตทโวจ. เตเนว กรณีเยนาติ กีทิเสน นุโข ปรินิพฺพานฏฺาเน มาลาคนฺธาทิสกฺกาเรน ภวิตพฺพํ, กีทิเสน ภิกฺขุสํฆสฺส นิสชฺชนฏฺาเนน ภวิตพฺพํ, กีทิเสน ขาทนียโภชนีเยน ภวิตพฺพนฺติ เอวํ ยํ ภควโต ปรินิพฺพุตภาวํ สุตฺวา กตฺตพฺพํ, เตเนว กรณีเยน. พุทฺธสรีรปูชาวณฺณนา [๒๒๗] สพฺพญฺจ ตาลาวจรนฺติ สพฺพํ ตุริยภณฺฑํ. สนฺนิปาเตถาติ เภริญฺจาราเปตฺวา สมาหรถ. เต ตเถว อกํสุ. มณฺฑลมาเลติ ทุสฺสมณฺฑลมาเล. ปฏิยาเทนฺตาติ สชฺเชนฺตา. ทกฺขิเณน ทกฺขิณนฺติ นครสฺส ทกฺขิณทิสาภาเคเนว ทกฺขิณทิสาภาคํ. พาหิเรน พาหิรนฺติ อนฺโตนครํ อปฺปเวเสตฺวา พาหิเรเนว นครสฺส พาหิรปสฺสํ หริตฺวา. ทกฺขิณโต นครสฺสาติ อนุราธปุรสฺส ทกฺขิณทฺวารสทิเส าเน เปตฺวา สกฺการสมฺมานํ กตฺวา เชตวนสทิเส าเน ฌาเปสฺสามาติ อตฺโถ. [๒๒๘] อฏฺ มลฺลปาโมกฺขาติ มชฺฌิมวยา ถามสมฺปนฺนา อฏฺ มลฺลราชาโน. สีสํ นฺหาตาติ สีสํ โธวิตฺวา นฺหาตา. อายสฺมนฺตํ อนุรุทฺธนฺติ เถโรว ทิพฺพจกฺขุโกติ ปากโฏ, ตสฺมา เต สนฺเตสุปิ อญฺเสุ มหาเถเรสุ "อยํ โน ปากฏํ กตฺวา กเถสฺสตี"ติ เถรํ ปุจฺฉึสุ. กถํ ปน ภนฺเต เทวตานํ อธิปฺปาโยติ ภนฺเต อมฺหากํ ตาว อธิปฺปายํ ชานาม, เทวตานํ กถํ อธิปฺปาโยติ ปุจฺฉนฺติ. เถโร ปมํ เตสํ อธิปฺปายํ ทสฺเสนฺโต ตุมฺหากํ โขติ อาทิมาห. มกุฏพนฺธนํ นาม มลฺลานํ เจติยนฺติ มลฺลราชูนํ ปสาธนมงฺคลสาลาย เอตํ นามํ. จิตฺตีกตฏฺเน ปเนสา "เจติยนฺ"ติ วุจฺจติ. [๒๒๙] ยาว สนฺธิสมลสงฺกฏิราติ เอตฺถ สนฺธิ นาม ฆรสนฺธิ. สมลํ นาม คูถราสินิทฺธมนปนาฬี. สงฺกฏิรํ นาม สงฺการฏฺานํ. ทิพฺเพหิ จ @เชิงอรรถ: ฉ.ม., อิ. อรุณุคฺคํ ทิสฺวาว

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๐๕.

มนุสฺสเกหิ จ นจฺเจหีติ อุปริ เทวตานํ นจฺจานิ โหนฺติ, เหฏฺา มนุสฺสานํ. เอส นโย คีตาทีสุ. อปิจ เทวตานํ อนฺตเร มนุสฺสา, มนุสฺสานํ อนฺตเร เทวตาติ เอวํปิ สกฺกโรนฺตา ปูเชนฺตา อคมํสุ. มชฺเฌน มชฺฌํ นครสฺส หริตฺวาติ เอวํ หริยมาเน ภควโต สรีเร พนฺธุลมลฺลเสนาปติภริยา มลฺลิกา นาม. "ภควโต สรีรํ อาหรนฺตี"ติ สุตฺวา อตฺตโน สามิกสฺส กาลกิริยโต ปฏฺาย อปริภุญฺชิตฺวา ปิตํ วิสาขาปสาธนสทิสํ มหาลตาปสาธนํ นีหราเปตฺวา "อิมินา สตฺถารํ ปูเชสฺสามี"ติ ตํ มชฺชาเปตฺวา คนฺโธทเกน โธวิตฺวา ทฺวาเร ิตา. ตํ กิร ปสาธนํ ตาสํ จ ทฺวินฺนํ อิตฺถีนํ, เทวทานิยโจรสฺส เคเหติ ตีสุเยว าเนสุ อโหสิ. สา จ สตฺถุ สรีเร ทฺวารํ สมฺปตฺเต "โอตาเรถ ตาตา สตฺถุ สรีรนฺ"ติ วตฺวา ตํ ปสาธนํ สตฺถุ สรีเร ปฏิมุญฺจิ. ตํ สีสโต ปฏฺาย ปฏิมุกฺกํ ยาว ปาทตลา คตํ. สุวณฺณวณฺณํ ภควโต สรีรํ สตฺตรตนมเยน มหาลตาปสาธเนน ๑- ปสาธิตํ อติวิย วิโรจิตฺถ. ตํ สา ทิสฺวา ปสนฺนจิตฺตา ปตฺถนํ อกาสิ "ภควา ยาว วฏฺเฏ สนฺธาวิสฺสามิ, ๒- ตาว เม ปาฏิเยกฺกํ ปสาธนกิจฺจํ มา โหตุ, นิจฺจํ ปฏิมุกฺกปสาธนสทิสเมว สรีรํ โหตู"ติ. อถ ภควนฺตํ สตฺตรตนมเยน มหาปสาธเนน อุกฺขิปิตฺวา ปุรตฺถิเมน ทฺวาเรน นีหริตฺวา ปุรตฺถิเมน นครสฺส มกุฏพนฺธนํ มลฺลานํ เจติยํ, เอตฺถ ภควโต สรีรํ นิกฺขิปึสุ. มหากสฺสปตฺเถรวตฺถุวณฺณนา [๒๓๑] ปาวาย กุสินารนฺติ ปาวานคเร ปิณฺฑาย จริตฺวา "กุสินารํ คมิสฺสามี"ติ อทฺธานมคฺคปฏิปนฺโน โหติ. รุกฺขมูเล นิสีทีติ เอตฺถ กสฺมา ทิวาวิหารนฺติ น วุตฺตํ? ทิวาวิหารตฺถาย อนิสินฺนตฺตา. เถรสฺส หิ ปริวารา ภิกฺขู สพฺเพ สุขสํวฑฺฒิตา มหาปุญฺา. เต มชฺฌนฺติกสมเย ๓- ตตฺตปาสาณสทิสาย ภูมิยา ปทสา คจฺฉนฺตา กิลมึสุ. เถโร เต ภิกฺขู ทิสฺวา "ภิกฺขู กิลมนฺติ @เชิงอรรถ: ฉ.ม. มหาปสาธเนน, อิ. ปาสาธเนน ฉ.ม.,อิ. สํสริสฺสามิ @ ฉ.ม. มชฺฌนฺหิกสมเย

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๐๖.

คนฺตพฺพฏฺานํ จ ๑- ทูรํ โถกํ วิสฺสมิตฺวา ทรถํ ปฏิปฺปสฺสมฺเภตฺวา สายณฺหสมเย กุสินารํ คนฺตฺวา ทสพลํ ปสฺสิสฺสามี"ติ มคฺคา โอกฺกมฺม อญฺตรสฺมึ รุกฺขมูเล สงฺฆาฏึ ปญฺเปตฺวา อุทกตุมฺพโต อุทเกน หตฺถปาเท สีตเล กตฺวา นิสีที. ปริวารภิกฺขูปิสฺส รุกฺขมูเล นิสีทิตฺวา โยนิโสมนสิกาเรน กมฺมฏฺานํ กุรุมานา ติณฺณํ รตนานํ วณฺณํ ภณมานา นิสีทึสุ. อิติ ทรถปฏิวิโนทนตฺถาย ๒- นิสินฺนตฺตา "ทิวา วิหารนฺ"ติ น วุตฺตํ. มณฺฑารวปุปฺผํ คเหตฺวาติ มหาปาติปฺปมาณํ ปุปฺผํ อาคนฺตุกทณฺฑเก เปตฺวา ฉตฺตํ วิย คเหตฺวา. อทฺทสา โขติ อาคจฺฉนฺตํ ทูรโตว อทฺทส. ทิสฺวา จ ปน จินฺเตสิ:- "เอตํ อาชีวกสฺส หตฺเถ มณฺฑารวปุปฺผํ ปญฺายติ, เอตญฺจ น สพฺพทา มนุสฺสปเถ ปญฺายติ, ยทา ปน โกจิ อิทฺธิมา อิทฺธึ วิกุพฺพติ, ตทา สพฺพญฺุโพธิสตฺตสฺส จ มาตุ กุจฺฉิโอกฺกมนาทีสุ โหติ. น โข ปนชฺช เกนจิ อิทฺธิวิกุพฺพนํ กตํ, น เม สตฺถา มาตุ กุจฺฉึ โอกฺกนฺโต, น กุจฺฉิโต นิกฺขมนํ, ๓- นาปิสฺส อชฺช อภิสมฺโพธิ, น ธมฺมจกฺกปฺปวตฺตนํ, น ยมกปาฏิหาริยํ, น เทโวโรหณํ, น อายุสงฺขาโรสฺสชฺชนํ. มหลฺลโก ปน เม สตฺถา ธุวํ ปรินิพฺพุโต ภวิสฺสตี"ติ. ตโต "ปุจฺฉามิ นนฺ"ติ จิตฺตํ อุปฺปาเทตฺวา "สเจ โข ปน นิสินฺนโกว ปุจฺฉามิ, สตฺถริ อคารโว กโต ภวิสฺสตี"ติ อุฏฺหิตฺวา ิตฏฺานโต อปกฺกมฺม ฉนฺทนฺโต นาคราชา มณิจมฺมํ วิย ทสพลทตฺติยเมฆ- วณฺณปํสุกูลจีวรํ ปารุปิตฺวา ทสนขสโมธานสมุชฺชลํ อญฺชลึ สิรสฺมึ ปติฏฺเปตฺวา สตฺถริ กเตน คารเวน อาชีวกสฺส อภิมุโข หุตฺวา "อปาวุโส ๔- อมฺหากํ สตฺถารํ ชานาสี"ติ อาห. @เชิงอรรถ: ฉ.ม. น ทูรํ ฉ.ม. ทรถวิโนทนตฺถาย, อิ. อาตปวิโนทนตฺถาย @ ฉ.ม., อิ. นิกฺขมนฺโต ฉ.ม, อาวุโส.

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๐๗.

กึ ปน สตฺถุ ปรินิพฺพานํ ชานนฺโต ปุจฺฉิ อชานนฺโตติ. อาวชฺชนปฏิพทฺธํ ขีณาสวานํ ชานนํ. อนาวชฺชิตตฺตา ปเนส อชานนฺโต ปุจฺฉีติ เอเก. เถโร สมาปตฺติพหุโล, รตฺติฏฺานทิวาฏฺานเลณมณฺฑปาทีสุ นิจฺจํ สมาปตฺติพาหุลฺเลน ๑- ยาเปติ, กุลสนฺตกํ คามํ ปวิสิตฺวา ทฺวาเร ๒- ทฺวาเร สมาปตฺตึ สมาปชฺชิตฺวา สมาปตฺติโต วุฏฺิโตว ภิกฺขํ คณฺหาติ. เถโร กิร อิมินา ปจฺฉิเมน อตฺตภาเวน มหาชนานุคฺคหํ กริสฺสามิ "เย มยฺหํ ภิกฺขํ วา เทนฺติ คนฺธมาลาทีหิ วา สกฺการํ กโรนฺติ, เตสนฺตํ มหปฺผลํ โหตู"ติ เอวํ กโรติ. ตสฺมา สมาปตฺติพหุลตาย น ชานาติ. อิติ อชานนฺโตว ปุจฺฉีติ วทนฺติ, ตํ น คเหตพฺพํ. น เหตฺถ อชานนการณํ อตฺถิ, อภิสลฺลกฺขิตํ สตฺถุ ปรินิพฺพานํ อโหสิ. ทสสหสฺสีโลกธาตุกมฺปนาทีหิ นิมิตฺเตหิ. เถรสฺส ปน ปริสาย เกหิจิ ภิกฺขูหิ ภควา ทิฏฺปุพฺโพ, เกหิจิ น ทิฏฺปุพฺโพ, ตตฺถ เยหิปิ ทิฏฺปุพฺโพ, เตปิ ปสฺสิตุกามาว, เยหิปิ อทิฏฺปุพฺโพ, เตปิ ปสฺสิตุกามาว. ตตฺถ เยหิ น ทิฏฺปุพฺโพ, เต อติทสฺสนกามตาย คนฺตฺวา "กุหึ ภควา"ติ ปุจฺฉนฺตา "ปรินิพฺพุโต"ติ สุตฺวา สณฺาเรตุํ ๓- นาสกฺขิสฺสนฺติ. จีวรญฺจ ปตฺตญฺจ ฉฑฺเฑตฺวา เอกวตฺถา วา ทุนฺนิวตฺถา วา ทุปฺปารุตา วา อุรานิ ปฏิปึสยนฺตา ๔- ปโรทิสฺสนฺติ. ตตฺถ มนุสฺสา "มหากสฺสปตฺเถเรน สทฺธึ อาคตา ปํสุกูลิกา สยํปิ อิตฺถิโย วิย โรทนฺติ, ๕- เต กึ อเมฺห สมสฺสาเสสฺสนฺตี"ติ มยฺหํ โทสํ ทสฺสนฺติ. อิมํ ปน สุญฺ มหาอรญฺ, อิธ ยถา ตถา โรทนฺเตสุ โทโส นาม นตฺถิ. ปุริมตรํ สุตฺวา นาม โสโกปิ ตนุโก โหตีติ ภิกฺขูนํ สตุปฺปาทนตฺถํ ชานนฺโตว ปุจฺฉิ. อชฺช สตฺตาหํ ปรินิพฺพุโต สมโณ โคตโมติ อชฺช สมโณ โคตโม สตฺตาหํ ปรินิพฺพุโต. ตโต เม อิทนฺติ ตโต สมณสฺส โคตมสฺส ปรินิพฺพุตฏฺานโต. [๒๓๒] สุภทฺโท นาม วุฑฺฒปพฺพชิโตติ "สุภทฺโท"ติ ตสฺส นามํ. วุฑฺฒกาเล ปน ปพฺพชิตตฺตา "วุฑฺฒปพฺพชิโต"ติ วุจฺจติ, กสฺมา ปน โส @เชิงอรรถ: ฉ.ม.,อิ. สมาปตฺติพเลเนว. ฉ.ม.,อิ. ทฺวาเร สทฺโท เอโก ทิสฺสติ @ ฉ.ม.,อิ. สนฺธาเรตุํ. ฉ.ม. ปฏิปิสนฺตา, อิ. ปฏิปึสนฺตา. ฉ.ม. ปโรทนฺติ.

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๐๘.

เอวมาห. ภควติ อาฆาเตน. อยํ กิร โส ขนฺธเก อาคเต อาตุมาวตฺถุสฺมึ นฺหาปิตปุพฺพโก วุฑฺฒปพฺพชิโต ภควติ กุสินารโต นิกฺขมิตฺวา อฑฺฒเตรเสหิ ภิกฺขุสเตหิ สทฺธึ อาตุมํ คจฺฉนฺเต ภควา อาคจฺฉตีติ สุตฺวา "อาคตกาเล ยาคุทานํ ๑- กริสฺสามี"ติ สามเณรภูมิยํ ิเต เทฺว ปุตฺเต เอตทโวจ "ภควา กิร ตาตา อาตุมํ อาคจฺฉติ มหตา ภิกฺขุสํเฆน สทฺธึ อฑฺฒเตรเสหิ ภิกฺขุสเตหิ, คจฺฉถ ตุเมฺห ตาตา ขุรภณฺฑํ อาทาย นาฬิยา วาปเกน อนุฆรกํ อนุฆรกํ อาหิณฺฑถ, โลณํปิ เตลํปิ ตณฺฑุลํปิ ขาทนียํปิ สํหรถ, ภควโต อาคตสฺส ยาคุทานํ กริสฺสามา"ติ. ๒- เต ตถา อกํสุ. มนุสฺสา เต ทารเก มญฺชุเก ปฏิภาเณยฺยเก ทิสฺวา กาเรตุกามาปิ อกาเรตุกามาปิ กาเรนฺติเยว. กตกาเล จ "ปฏิคฺคณฺหิสฺสถ ๓- ตาตา"ติ ปุจฺฉนฺติ. เต วทนฺติ "น อมฺหานํ อญฺเน เกนจิ อตฺโถ, ปิตา ปน โน ภควโต อาคตกาเล ยาคุทานํ ทาตุกาโม"ติ. ตํ สุตฺวา มนุสฺสา อปริคเณตฺวาว ยํ เต สกฺโกนฺติ หริตุํ, ๔- สพฺพํ เทนฺติ. ยมฺปิ น สกฺโกนฺติ, มนุสฺเสหิ เปเสนฺติ. อถ ภควติ อาตุมํ อาคนฺตฺวา ภูสาคารกํ ปวิฏฺเ สุภทฺโท สายณฺหสมเย คามทฺวารํ คนฺตฺวา มนุสฺเส อามนฺเตสิ "อุปาสกา นาหํ ตุมฺหากํ สนฺติกา อญฺ กิญฺจิ คณฺหิสฺสามิ, ๕- มยฺหํ ทารเกหิ อาภตานิ ตณฺฑุลาทีนิเยว ๖- สํฆสฺส ปโหนฺติ. หตฺถกมฺมมตฺตเมว ๗- เทถา"ติ. "กึ ภนฺเต กโรมาติ. ๘- "อิทํ จ อิทํ จ คณฺหถา"ติ สพฺพูปกรณานิ คาหาเปตฺวา วิหาเร อุทฺธนานิ กาเรตฺวา เอกํ กาฬกํ กาสาวํ นิวาเสตฺวา ตาทิสเมว ปารุปิตฺวา "อิทํ กโรถ อิทํ กโรถา"ติ สพฺพรตฺตึ วิจาเรนฺโต สตสหสฺสํ วิสชฺเชตฺวา โภชฺชยาคุญฺจ มธุโคฬกญฺจ ปฏิยาทาเปสิ. โภชฺชยาคุ นาม ภุญฺชิตฺวา ปาตพฺพยาคุ, ตตฺถ สปฺปิมธุผาณิตมจฺฉมํสปุปฺผผลรสาทิ ยํ กิญฺจิ ขาทนียํ นาม สพฺพํ ปกฺขิปติ, กีฬิตุกามานํ สีสมกฺขนโยคฺคา โหติ สุคนฺธคนฺธา. @เชิงอรรถ: ฉ.ม. ยาคุปานํ วินย. ๕/๓๐๓/๘๘ เภสชฺชกฺขนฺธก ฉ.ม. กตกาเล "กึ คณฺหิสฺสถ @ตาตา"ติ ฉ.ม. อาหริตุํ ฉ.ม.,อิ. ปจฺจาสีสามิ. ม. อาภตเตลาทีนิ. @ ฉ.ม. ยํ หตฺถกมฺมํ, ตํ เม เทถาติ ฉ.ม. อยํ ปาโ น ทิสฺสติ.

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๐๙.

อถ ภควา กาลสฺเสว สรีรปฏิชคฺคนํ กตฺวา ภิกฺขุสํฆปริวุโต ปิณฺฑาย จริตุํ อาตุมานคราภิมุโข ปายาสิ. มนุสฺสา ตสฺส อาโรเจสุํ "ภควา คามํ ปิณฺฑาย ปวิสติ, ตยา กสฺส ยาคุ ปฏิยาทิตา"ติ. โส ยถานิวตฺถปารุเตเหว เตหิ กาฬกกาสาเวหิ เอเกน หตฺเถน ทพฺพิญฺจ กฏจฺฉุญฺจ คเหตฺวา พฺรหฺมา วิย ทกฺขิณชานุมณฺฑลํ ภูมิยํ ปติฏฺเปตฺวา วนฺทิตฺวา "ปฏิคฺคณฺหตุ เม ภนฺเต ภควา ยาคุนฺ"ติ อาห. ตโต "ชานนฺตาปิ ตถาคตา ปุจฺฉนฺตี"ติ ขนฺธเก อาคตนเยน ภควา ปุจฺฉิตฺวา จ ตํ ๑- สุตฺวา จ ตํ วุฑฺฒปพฺพชิตํ วิครหิตฺวา ตสฺมึ วตฺถุสฺมึ อกปฺปิยสมาทปนสิกฺขาปทญฺจ, ขุรภณฺฑปริหรณสิกฺขาปทญฺจาติ เทฺว สิกฺขาปทานิ ปญฺเปตฺวา "ภิกฺขเว อเนกกปฺปโกฏิโย โภชนํ ปริเยสนฺเตเหว วีตินามิตา, อิทํ ปน ตุมฺหากํ อกปฺปิยํ อธมฺเมน อุปฺปนฺนํ โภชนํ, อิมํ ปริภุตฺตานํ อเนกานิ อตฺตภาวสตสหสฺสานิ ๒- อปาเยเสฺวว นิพฺพตฺติสฺสนฺติ, อเปถ มา คณฺหิตฺถา"ติ ๓- ภิกฺขาจาราภิมุโข อคมาสิ. เอกภิกฺขุนาปิ น กิญฺจิ คหิตํ. สุภทฺโท อนตฺตมโน หุตฺวา อยํ "สพฺพํ ชานามี"ติ อาหิณฺฑติ, สเจ น คเหตุกาโม เปเสตฺวา อาโรเจตพฺพํ. อยํ ปกฺกาหาโร นาม สพฺพจิรํ ติฏฺนฺโต สตฺตาหมตฺตํ ติฏฺเยฺย. อิทญฺหิ มม ยาวชีวํ ปริยตฺตํ อสฺส สพฺพํ เตน นาสิตํ, อหิตกาโม อยํ มยฺหนฺติ ภควติ อาฆาตํ พนฺธิตฺวา ทสพเล ธรนฺเต กิญฺจิ วตฺตุํ นาสกฺขิ. เอวํ กิรสฺส อโหสิ "อยํ อุจฺจากุลา ปพฺพชิโต มหาปุริโส, สเจ กิญฺจิ วกฺขามิ, มมํเยว ๔- สนฺตชฺเชสฺสตี"ติ. สฺวายํ อชฺช "ปรินิพฺพุโต ภควา"ติ สุตฺวา ลทฺธอสฺสาโส วิย หฏฺตุฏฺโ เอวมาห. เถโร ตํ สุตฺวา หทเย ปหารทานํ วิย มตฺถเก ปติตสุกฺกาสนี ๕- วิย อมญฺิ, ธมฺมสํเวโค จสฺส อุปฺปชฺชิ. "สตฺตาหมตฺตํ ปรินิพฺพุโต ภควา, อชฺชาปิ หิสฺส. สุวณฺณวณฺณํ สรีรํ ธรติเยว, ทุกฺเขน ภควตา อาหริตสาสเน ๖- @เชิงอรรถ: ฉ.ม., อิ. ตํ สทฺโท น ทิสฺสติ. ฉ.ม. อตฺตภาวสหสฺสานิ ฉ.ม., อิ. คณฺหถาติ @ ฉ.ม. มํเยว. ฉ.ม. ปติตสุกฺขาสนิ ฉ.ม., อิ. อาราธิตสาสเน

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๑๐.

นาม เอวํ ลหุํ ๑- มหนฺตํ ปาปกสฏํ กณฺฏโก อุปฺปนฺโน, อยํ ๒- โข ปเนส ปาโป วฑฺฒมาโน อญฺเปิ เอวรูเป สหาเย ลภิตฺวา สกฺกา สาสนํ โอสกฺกาเปตุนฺ"ติ. ตโต เถโร จินฺเตสิ:- "สเจ โข ปนาหํ อิมํ มหลฺลกํ อิเธว ปิโลติกํ นิวาสาเปตฺวา ฉาริกาย สีสํ โอกิราเปตฺวาปิ นีหราเปสฺสามิ, มนุสฺสา `สมณสฺส โคตมสฺส สรีเร ธรมาเนเยว สาวกา วิวทนฺตี"ติ อมฺหากํ โทสํ ทสฺเสสฺสนฺตีติ อธิวาเสมิ ตาว. ภควตา หิ เทสิโต ธมฺโม อสงฺคหิตปุปฺผราสิสทิโส. ตตฺถ ยถา วาเตน ปหฏปุปฺผานิ ยโต วา ตโต วา คจฺฉนฺติ, เอวเมว เอวรูปานํ ปาปปุคฺคลานํ วเสน คจฺฉนฺเต คจฺฉนฺเต กาเล วินเย เอกํ เทฺว สิกฺขาปทานิ นสฺสิสฺสนฺติ, สุตฺเต เอโก เทฺว ปญฺหาวารา นสฺสิสฺสนฺติ, อภิธมฺเม เอกํ เทฺว ภูมนฺตรานิ นสฺสิสฺสนฺติ, เอวํ อนุกฺกเมน มูเล นฏฺเ ปิสาจสทิสา ภวิสฺสาม, ตสฺมา ธมฺมวินยสงฺคหํ กริสฺสาม. เอวญฺหิ สติ ทเฬฺหน ๓- สงฺคหิตปุปฺผานิ วิย อยํ ธมฺโม อยํ วินโย นิจฺจโล ภวิสฺสติ. เอตทตฺถํ หิ ภควา มยฺหํ ตีณิ คาวุตานิ ปจฺจุคฺคมนํ อกาสิ, ตีหิ โอวาเทหิ อุปสมฺปทํ อทาสิ, กายโต อปเนตฺวา กาเย จีวรปริวฏฺฏนํ อกาสิ, อากาเส ปาณึ จาเลตฺวา จนฺทูปมปฏิปทํ กเถนฺโต มํ กายสกฺขึ กตฺวา กเถสิ, ติกฺขตฺตุํ สกลสาสนทายชฺชํ ปฏิจฺฉาเปสิ. มาทิเส ภิกฺขุมฺหิ ติฏฺมาเน อยํ ปาโป สาสเน วุฑฺฒึ มา อลตฺถ. ยาว อธมฺโม น ทิปฺปติ, ธมฺโม น ปฏิพาหิยติ. อวินโย น ทิปฺปติ, วินโย น ปฏิพาหิยติ. อธมฺมวาทิโน น พลวนฺโต โหนฺติ, ธมฺมวาทิโน น ทุพฺพลา โหนฺติ. อวินยวาทิโน น พลวนฺโต โหนฺติ, วินยวาทิโน น ทุพฺพลา โหนฺติ. ตาว ธมฺมญฺจ วินยญฺจ สงฺคายิสฺสามิ, ตโต ภิกฺขู อตฺตโน อตฺตโน ปโหนกํ คเหตฺวา กปฺปิยากปฺปิยํ กเถสฺสนฺติ. อถายํ ปาโป สยเมว นิคฺคหํ ปาปุณิสฺสติ, ปุน สีสํ อุกฺขิปิตุํ น สกฺขิสฺสติ, สาสนํ อิทฺธญฺเจว ผีตญฺจ ภวิสฺสตี"ติ. @เชิงอรรถ: ฉ.ม. ลหุ ฉ.ม. อลํ ฉ.ม. ทฬฺหํ, อิ. ทฬฺหสุตฺเตน.

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๑๑.

โส เอวํ นาม มยฺหํ จิตฺตํ อุปฺปนฺนนฺติ กสฺสจิ อนาโรเจตฺวา ภิกฺขุสํฆํ สมสฺสาเสสิ. เตน วุตฺตํ "อถโข อายสฺมา มหากสฺสโป ฯเปฯ เนตํ านํ วิชฺชตี"ติ. [๒๓๓] จิตกนฺติ วีสรตนสติกํ จนฺทนจิตกํ. อาฬิมฺเปสฺสามาติ อคฺคึ คาหาเปสฺสาม. น สกฺโกนฺติ อาฬิมฺเปตุนฺติ อฏฺปิ โสฬสปิ ทวตฺตึสาปิ ชนา ชาลตฺถาย ยมกยมกอุกฺกาโย คเหตฺวา ตาลปณฺเณหิ ๑- วีชนฺตา ภสฺตาหิ ธมนฺตา ตานิ ตานิ การณานิ กโรนฺตาปิ น สกฺโกนฺติเยว อคฺคึ คาหาเปตุํ. เทวตานํ อธิปฺปาโยติ เอตฺถ ตา กิร เทวตา เถรสฺส อุปฏฺากเทวตาว. อสีติมหาสาวเกสุ หิ จิตฺตานิ ปสาเทตฺวา เตสํ อุปฏฺากานิ อสีติกุลสหสฺสานิ สคฺเค นิพฺพตฺตานิ. อถ ๒- เถเร จิตฺตํ ปสาเทตฺวา สคฺเค นิพฺพตฺตา เทวตา ตสฺมึ สมาคเม เถรํ อทิสฺวา "กุหึ นุโข อมฺหากํ กุลูปกตฺเถโร"ติ อนฺตรามคฺเค ปฏิปนฺนํ ทิสฺวา "อมฺหากํ กุลูปกตฺเถเรน อวนฺทิเต จิตโก มา ปชฺชลิตฺถา"ติ อธิฏฺหึสุ. มนุสฺสา ตํ สุตฺวา "มหากสฺสโป กิร นาม โภ ภิกขุ ปญฺจหิ ภิกฺขุสเตหิ สทฺธึ `ทสพลสฺส ปาเท วนฺทิสฺสามี'ติ อาคจฺฉติ. ตสฺมึ กิร อนาคเต จิตโก น ปชฺชลิสฺสติ. กีทิโส โภ โส ภิกฺขุ กาโฬ โอทาโต ทีโฆ รสฺโส, เอวรูเป นาม โภ ภิกฺขุมฺหิ ิเต กึ ทสพลสฺส ปรินิพฺพานํ นามา"ติ เกจิ คนฺธมาลาทิหตฺถา ปฏิปถํ คจฺฉึสุ. เกจิ วีถิโย วิจิตฺตา กตฺวา อาคมนมคฺคํ โอโลกยมานา อฏฺสุ. [๒๓๔] อถโข อายสฺมา มหากสฺสโป, เยน กุสินารายํ ฯเปฯ สิรสา วนฺทีติ เถโร กิร จิตกํ ปทกฺขิณํ กตฺวา อาวชฺเชนฺโตว สลฺลกฺเขสิ "อิมสฺมึ าเน สีสํ, อิมสฺมึ าเน ปาทา"ติ. ตโต ปาทานํ สมีเป ตฺวา อภิญฺาปาทกํ จตุตฺถชฺฌานํ สมาปชฺชิตฺวา วุฏฺาย ๓- "อรสหสฺสปฏิมณฺฑิตจกฺกลกฺขณปติฏฺิตา ทสพลสฺส ปาทา สทฺธึ กปฺปาสปฏเลหิ ปญฺจ ทุสฺสยุคสตานิ สุวณฺณโทณึ จนฺทนจิตกญฺจ เทฺวธา กตฺวา มยฺหํ อุตฺตมงฺเค สิรสฺมึ ปติฏฺหนฺตู"ติ อธิฏฺาสิ. @เชิงอรรถ: ฉ.ม., อิ. ตาลวณฺเฏหิ. ฉ.ม. ตตฺถ, อิ. ตถา ฉ.ม. อราสหสฺส..,

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๑๒.

สห อธิฏฺานจิตฺเตน ตานิ ปญฺจทุสฺสยุคสตาทีนิ ๑- เทฺวธา กตฺวา พลาหกนฺตรา ปุณฺณจนฺโท วิย ปาทา นิกฺขมึสุ. เถโร วิกสิตรตฺตปทุมสทิเส หตฺเถ ปสาเรตฺวา สุวณฺณวณฺเณ สตฺถุ ปาเท ยาว โคปฺผกา ทฬฺหํ คเหตฺวา อตฺตโน สิรวเร ปติฏฺาเปสิ. เตน วุตฺตํ "ปาทโต วิวริตฺวา ๒- ภควโต ปาเท สิรสา วนฺที"ติ. มหาชโน ตํ อจฺฉริยํ ทิสฺวา เอกปฺปหาเรเนว มหานาทํ นทิ, คนฺธมาลาทีหิ ปูเชตฺวา ยถารุจึ วนฺทิ. เอวํ ปน เถเรน จ มหาชเนน จ เตหิ จ ปญฺจหิ ภิกฺขุสเตหิ วนฺทิตมตฺเต ปุน อธิฏฺานกิจฺจํ นตฺถิ. ปกติอธิฏฺานวเสเนว เถรสฺส หตฺถโต มุญฺจิตฺวา อลตฺตกวณฺณานิ ภควโต ปาทตลานิ จนฺทนทารุอาทีสุ กิญฺจิ อจาเลตฺวาว ยถาาเน ปติฏฺหึสุ, ยถาิตาเนว ๓- อเหสุํ. ภควโต หิ ปาเทสุ นิกฺขมนฺเตสุ วา ปวิสนฺเตสุ วา กปฺปาสอํสุ วา ทุสฺสตนฺตํ ๔- วา เตลพินฺทุ วา ทารุกฺขนฺธํ วา านา จลิตํ นาม นาโหสิ. สพฺพํ ยถาาเน ิตเมว อโหสิ. อุฏฺหิตฺวา ปน อตฺถงฺคโต จนฺโท วิย สุริโย วิย ๕- จ ตถาคตสฺส ปาเทสุ อนฺตรหิเตสุ มหาชโน มหากนฺทิตํ กนฺทิ. ปรินิพฺพานกาลโต อธิกตรํ การุญฺมโหสิ. สยเมว ภควโต จิตโก ปชฺชลีติ อิทํ ปน กสฺสจิ ปชฺชลาเปตุํ วายมนฺตสฺส อทสฺสนวเสน วุตฺตํ. เทวตานุภาเวน ปเนส สมนฺตโต เอกปฺปหาเรเนว ปชฺชลิ. [๒๓๕] สรีราเนว อวสิสฺสึสูติ ปุพฺเพ เอกสงฺฆาเฏน ๖- ิตตฺตา สรีรํ นาม อโหสิ. อิทานิ วิปฺปกิณฺณตฺตา สรีรานีติ วุตฺตํ. สุมนมกุลสทิสา จ โธตมุตฺตาสทิสา จ สุวณฺณจุณฺณสทิสา ๗- จ ธาตุโย อวสิสฺสึสูติ อตฺโถ. ทีฆายุกพุทฺธานญฺหิ สรีรํ สุวณฺณกฺขนฺธสทิสํ เอกฆนเมว ๘- โหติ. ภควา ปน "อหํ อจิรํ ตฺวา ปรินิพฺพายามิ, มยฺหํ สาสนํ น ตาว สพฺพตฺถ วิตฺถาริตํ, ตสฺมา @เชิงอรรถ: ฉ.ม.,อิ. ปญฺจทุสฺสยุคสตานิ. ฉ.ม.,อิ. ปาทโต วิวริตฺวาติ ปาโ น ทิสฺสติ. @ ฉ.ม. ยถาาเน ิตาเนว. ฉ.ม. ทสิกตนฺตํ, อิ. ทสาตนฺตุ @ ฉ.ม.,อิ. อตฺถงฺคเต จนฺเท วิย สูริเย วิย ฉ.ม. เอกคฺฆเนน @ ฉ.ม.,อิ. สุวณฺณสทิสา ฉ.ม. เอกเมว

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๑๓.

ปรินิพฺพุตสฺสาปิ เม สาสปมตฺตํปิ ธาตุํ คเหตฺวา อตฺตโน อตฺตโน วสนฏฺาเน เจติยํ กตฺวา ปริจรนฺโต มหาชโน สคฺคปรายโน โหตู"ติ ธาตูนํ วิกิรณํ อธิฏฺาสิ. กตี ปนสฺส ธาตุโย วิปฺปกิณฺณา, กตี น วิปฺปกิณฺณาติ. จตสฺโส ทาา, ๑- เทฺว อกฺขกา, อุณฺหีสนฺติ อิมา สตฺต ธาตุโย น วิปฺปกิรึสุ, เสสา วิปฺปกิรึสูติ. ตตฺถ สพฺพขุทฺทกา ธาตุ สาสปวีชมตฺตา อโหสิ, มหาธาตุ มชฺเฌ ภินนตณฺฑุลมตฺตา, อติมหตี มชฺเฌ ภินฺนมุคฺคมตฺตาติ. ๒- อุทกธาราติ อคฺคพาหุมตฺตาปิ ชงฺฆมตฺตาปิ ตาลกฺขนฺธมตฺตาปิ อุทกธารา อากาสโต ปติตฺวา นิพฺพาเปสิ. อุทกํ สาลโตปีติ ปริวาเรตฺวา ิตสาลรุกฺเข สนฺธาเยตํ วุตฺตํ, เตสํปิ หิ ขนฺธนฺตรวิฏปนฺตเรหิ อุทกธารา นิกฺขมิตฺวา นิพฺพาเปสุํ. ภควโต จิตโก มหนฺโต. สมนฺตา ปวึ ภินฺทิตฺวาปิ นงฺคลสีสมตฺตา อุทกวฏฺฏิ ผลิกวฏํสกสทิสา อุคฺคนฺตฺวา จิตกเมว คณฺหาติ. ๓- คนฺโธทเกนาติ สุวณฺณฆเฏ รชตฆเฏ จ ปูเรตฺวา ปูเรตฺวา อาภตนานาคนฺโธทเกน. นิพฺพาเปสุนฺติ สุวณฺณมยรชตมเยหิ อฏฺทณฺฑเกหิ วิกิริตฺวา จนฺทนจิตกํ นิพฺพาเปสุํ. เอตฺถ จ จิตเก ฌายมาเน ปริวาเรตฺวา ิตสาลรุกฺขานํ สาขนฺตเรหิ วิฏปนฺตเรหิ ปตฺตนฺตเรหิ จ ชาลา อุคฺคจฺฉนฺติ, ปตฺตา ๔- วา สาขา วา ปุปฺผา วา ทฑฺฒา นาม นตฺถิ, กิปีลิกาปิ มกฺกฏกาปิ ปาณกาปิ ชาลานํ อนฺตเรเนว วิจรนฺติ. อากาสโต ปติตอุทกธาราสุปิ สาลรุกฺเขหิ นิกฺขนฺตอุทกธาราสุปิ ปวึ ภินฺทิตฺวา นิกฺขนฺตอุทกธาราสุปิ ธมฺมตาว ๕- ปมาณํ. เอวํ จิตกํ นิพฺพาเปตฺวา ปน มลฺลราชาโน สณฺาคาเร จตุชาติยคนฺธปริภณฺฑํ กาเรตฺวา ลาชปญฺจมานิ ปุปฺผานิ วิกิริตฺวา อุปริ เจลวิตานํ พนฺธิตฺวา สุวณฺณตารกาทีหิ ขจิตฺวา ตตฺถ คนฺธทามมาลาทามรตนทามานิ โอลมฺเพตฺวา สณฺาคารโต ยาว มกุฏพนฺธนสงฺขาตา สีสปสาธนมงฺคลสาลา, ตาว อุโภหิ ปสฺเสหิ สาณิกิลญฺชปริกฺเขปํ กาเรตฺวา อุปริ เจลวิตานํ พนฺธิตฺวา ๖- สุวณฺณตารกาทีหิ ขจิตฺวา ตตฺถปิ คนฺธทามมาลาทามรตนทามานิ โอลมฺเพตฺวา มณิทณฺฑวณฺเณหิ ๗- จ เวฬูหิ ๘-@เชิงอรรถ: ก. ทาฒา อิ. ภินฺนมุคฺคพีชาติ, ขุ. พุทฺธ. ๓๓/๒๘/๕๔๘ ธาตุภาชนียกถา (สยา) @ ฉ.ม. คณฺหนฺติ ฉ.ม., อิ. ปตฺตํ ฉ.ม., อิ. ธมฺมกถาว @ ฉ.ม., อิ. พนฺธาเปตฺวา อิ. มณิทณฺเฑหิ ฉ.ม. เวณูหิ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๑๔.

ปญฺจวณฺณธเช อุสฺสาเปตฺวา สมนฺตา ธชปฏากา ๑- ปริกฺขิปิตฺวา สิตฺตสมฏฺาสุ ๒- วีถีสุ กทลิโย ปุณฺณฆเฏ จ เปตฺวา ทณฺฑทีปิกา ชาเลตฺวา อลงฺกตหตฺถิกฺขนฺเธ สห ธาตูหิ สุวณฺณโทณึ เปตฺวา มาลาคนฺธาทีหิ ปูเชนฺตา สาธุกีฬิกํ กีฬนฺตา อนฺโตนครํ ปเวเสตฺวา สณฺาคาเร สตฺตรตนมยปลฺลงฺเก ๓- เปตฺวา อุปริ เสตจฺฉตฺตํ ธาเรสุํ. เอวํ กตฺวา "อถโข โกสินารกา มลฺลา ภควโต สรีรานิ สตฺตาหํ สณฺาคาเร สตฺติปญฺชรํ กริตฺวา"ติ สพฺพํ เวทิตพฺพํ. ตตฺถ สตฺติปญฺชรํ กริตฺวาติ สตฺติหตฺเถหิ ปุริเสหิ ปริกฺขิปาเปตฺวา. ธนุปาการนฺติ ปมนฺตาว หตฺถี กุมฺเภน กุมฺภํ ปหรนฺเต ปริกฺขิปาเปสุํ, ตโต อสฺเส คีวาย คีวํ ปหรนฺเต. ตโต รเถ อาณิโกฏิยา อาณิโกฏึ ปหรนฺเต. ตโต โยเธ พาหุนา พาหุํ ปหรนฺเต. เตสํ ปริยนฺเต โกฏิยา โกฏึ ปหรมานานิ ธนูนิ ปริกฺขิปาเปสุํ. อิติ สมนฺตา โยชนปฺปมาณํ านํ สตฺตาหํ สนฺนาหควจฺฉิกํ วิย กตฺวา อารกฺขํ สํวิทหึสุ. ตํ สนฺธาย วุตฺตํ "ธนุปาการํ ปริกฺขิปาเปตฺวา"ติ. กสฺมา ปน เต เอวมกํสูติ. อิโต ปุริเมสุ หิ ทฺวีสุ สตฺตาเหสุ เต ภิกฺขุสํฆสฺส านนิสชฺโชกาสํ กโรนฺตา ขาทนียโภชนียํ สํวิทหนฺตา สาธุกีฬิกาย โอกาสํ น ลภึสูติ. ตโต เนสํ อโหสิ "อิมํ สตฺตาหํ สาธุกีฬิกํ กีฬิสฺสาม, านํ โข ปเนตํ วิชฺชติ ยํ อมฺหากํ ปมตฺตภาวํ ตฺวา โกจิเทว อาคนฺตฺวาว ธาตุโย คเณฺหยฺย, ตสฺมา อารกฺขํ เปตฺวา กีฬิสฺสามา"ติ. เตน เต เอวมกํสุ. พุทฺธสรีรธาตุวิภชนวณฺณนา [๒๓๖] อสฺโสสิ โข ราชาติ กถํ อสฺโสสิ. ปมํเยว กิรสฺส อมจฺจา สุตฺวา จินฺตยึสุ "สตฺถา นาม ปรินิพฺพุโต, น โส สกฺกา ปุน อาหริตุํ. โปถุชฺชนิกสทฺธาย ปน อมฺหากํ รญฺา สทิโส นตฺถิ, สเจ เอส อิมินาว นิยาเมน สุณิสฺสติ, หทยมสฺส ผลิสฺสติ. ราชา โข ปน อเมฺหหิ @เชิงอรรถ: ฉ.ม. วาตปฏากา ฉ.ม. สุสมฺมฏฺาสุ ฉ.ม., อิ. สรภมยปลฺลงฺเก

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๑๕.

อนุรกฺขิตพฺโพ"ติ. เต ติสฺโส สุวณฺณโทณิโย อาหริตฺวา จตุมธุรสฺส ปูเรตฺวา รญฺโ สนฺติกํ คนฺตฺวา เอตทโวจุํ "เทว อเมฺหหิ สุปินโก ทิฏฺโ, ตสฺส ปฏิฆาตตฺถํ ตุเมฺหหิ ทุกูลทุปฏํ นิวาเสตฺวา ยถา นาสาปุฏมตฺตํ ปญฺายติ, เอวํ จตุมธุรโทณิยา นิปชฺชิตุํ วฏฺฏตี"ติ. ราชา อตฺถจรานํ อมจฺจานํ วจนํ สุตฺวา "เอวํ โหตุ ตาตา"ติ สมฺปฏิจฺฉิตฺวา ตถา อกาสิ. อเถโก อมจฺโจ อลงฺการํ โอมุญฺจิตฺวา เกเส ปกิริย ยาย ทิสาย สตฺถา ปรินิพฺพุโต, ตทภิมุโข หุตฺวา อญฺชลึ ปคฺคยฺห ราชานํ อาห "เทว มรณโต มุจฺจนกสตฺโต นาม นตฺถิ, อมฺหากํ อายุวฑฺฒโน เจติยฏฺานํ ปุญฺกฺเขตฺตํ อภิเสกปีโก ๑- โส ภควา สตฺถา กุสินารายํ ปรินิพฺพุโต"ติ. ราชา สุตฺวาว วิสญฺี ชาโต จตุมธุรโทณิยา อุสุมํ มุญฺจิ. อถ นํ ตโต อุกขิปิตฺวา ทุติยาย โทณิยา นิปชฺชาเปสุํ. โส ปุน สญฺ ลภิตฺวา "ตาตา กึ วเทถา"ติ ปุจฺฉิ. "สตฺถา มหาราช ปรินิพฺพุโต"ติ. ราชา ปุนปิ วิสญฺี ชาโต จตุมธุรโทณิยา อุสุมํ มุญฺจิ. อถ นํ ตโตปิ อุกฺขิปิตฺวา ตติยาย โทณิยา นิปชฺชาเปสุํ. โส ปุน สญฺ ลภิตฺวา "ตาตา กึ วเทถา"ติ ปุจฺฉิ. "สตฺถา มหาราช ปรินิพฺพุโต"ติ. ราชา ปุนปิ วิสญฺี ชาโต, อถ นํ อุกฺขิปิตฺวา นฺหาเปตฺวา มตฺถเก ฆเฏหิ อุทกํ อาสิญฺจึสุ. ราชา สญฺ ลภิตฺวา อาสนา วุฏฺาย คนฺธปริภาวิเต มณิวณฺเณ เกเส วิกิริตฺวา สุวณฺณผลกวณฺณายํ ปิฏฺิยํ ปกิริตฺวา ปาณินา อุรํ ปหริตฺวา ปวาฬงฺกุรวณฺณาหิ สุวฏฺฏิตงฺคุลีหิ สุวณฺณพิมฺพิสกวณฺณํ อุรํ สํสิพฺพนฺโต ๒- วิย คเหตฺวา ปริเทวมาโน อุมฺมตฺตกเวเสน อนฺตรวีถิยํ โอติณฺโณ, โส อลงฺกต- นาฏกปริวุโต นครโต นิกฺขมฺม ชีวกมฺพวนํ คนฺตฺวา ยสฺมึ าเน นิสินฺเนน ภควตา ธมฺโม เทสิโต, ตํ โอโลเกตฺวา "ภควา สพฺพญฺู นนุ อิมสฺมึ าเน นิสีทิตฺวา ธมฺมํ เทสยิตฺถ, โสกสลฺลํ เม วิโนทยิตฺถ, ตุเมฺห มยฺหํ โสกสลฺลํ นีหริตฺถ, อหํ ตุมฺหากํ ๓- สนฺติกํ อาคโต ๓- อิทานิ ปน เม ปฏิวจนํ ปิ น เทถ @เชิงอรรถ: ฉ.ม. อภิเสกสิญฺจโก, อิ. อภิเสกปีิกา ฉ.ม. สิพฺพนฺโต, อิ. สํสินฺเพนฺโต @๓-๓ ฉ.ม., อิ. ตุมฺหากํ สรณํ คโต.

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๑๖.

ภควา"ติ ปุนปฺปุนํ ปริเทวิตฺวา "นนุ ภควา อหํ อญฺทา เอวรูเป กาเล `ตุเมฺห มหาภิกฺขุสํฆปริวารา ชมฺพูทีปตเล จาริกํ จรถา'ติ สุโณมิ, อิทานิ ปนาหํ ตุมฺหากํ อนนุรูปํ อยุตฺตํ ปวุตฺตึ สุโณมี"ติ เอวมาทีนิ จ วตฺวา สฏฺิมตฺตาหิ คาถาหิ ภควโต คุณํ อนุสฺสริตฺวา จินฺเตสิ "มม ปริเทเวน ๑- น สิชฺฌติ, ทสพลสฺส ธาตุโย อาหราเปสฺสามี"ติ. เอวํ อสฺโสสิ. สุตฺวา จ อิมิสฺสา วิสญฺิภาวาทิปฺปวตฺติยา อวสาเน ทูตํ ปาเหสิ. ตํ สนฺธาย อถโข ราชาติ อาทิ วุตฺตํ. ตตฺถ ทูตํ ปาเหสีติ ทูตํ จ ปณฺณํ จ เปเสสิ. เปเสตฺวา จ ปน "สเจ ทสฺสนฺติ, สุนฺทรํ. โน เจ ทสฺสนฺติ, อาหรณูปาเยน อาหริสฺสามี"ติ จตุรงฺคินีเสนํ สนฺนยฺหิตฺวา สยํปิ นิกฺขนฺโตเยว. ยถา จ อชาตสตฺตุ เอวํ ลิจฺฉวีอาทโยปิ ทูตํ เปเสตฺวา สยํปิ จตุรงฺคินิยา เสนาย นิกฺขมึสุเยว. ตตฺถ ปาเวยฺยกา สพฺเพหิปิ อาสนฺนตรา กุสินารโต ติคาวุตนฺตเร นคเร วสนฺติ, ภควาปิ ปาวํ ปวิสิตฺวา กุสินารํ คโต. อถ กสฺมา ปมตรํ น อาคตาติ เจ. มหาปริวารา ปน เต ราชาโน มหาปริวารํ กโรนฺตาว ปจฺฉโต ชาตา. เต สํเฆ คเณ เอตทโวจุนฺติ สพฺเพปิ เต สตฺตนครวาสิเก อาคนฺตฺวา "อมฺหากํ ธาตุโย วา เทนฺตุ, ยุทฺธํ วา"ติ กุสินารานครํ ปริวาเรตฺวา ิเต "เอตํ ภควา อมฺหากํ คามกฺเขตฺเต"ติ ปฏิวจนมโวจุํ. เต ราชาโน ๒- กิร เอวมาหํสุ "น มยํ สตฺถุ สาสนํ ปหิณิมฺหา, นาปิ คนฺตฺวา อานยิมฺหา. สตฺถา ปน สยเมว อาคนฺตฺวา สาสนํ เปเสตฺวา อเมฺห ปกฺโกสาเปสิ. ตุเมฺหปิ โข ปน ยํ ตุมฺหากํ คามกฺเขตฺเต รตนํ อุปฺปชฺชติ, น ตํ อมฺหากํ เทถ. สเทวเก จ โลเก พุทฺธรตนสมํ รตนํ นาม นตฺถิ, เอวรูปํ อุตฺตมรตนํ ลภิตฺวา มยํ น ทสฺสาม. น โข ปน ตุเมฺหหิเยว มาตุ ถนโต ขีรํ ปีตํ, อเมฺหหิปิ มาตุ ถนโต ขีรํ ปีตํ. น ตุเมฺหเยว ปุริสา, อเมฺหปิ ปุริสา. โหตู"ติ อญฺมญฺ อหํการํ กตฺวา สาสนปฏิสาสนํ เปเสนฺติ, อญฺมญฺ มานคชฺชิตํ คชฺชนฺติ. ยุทฺเธ ปน สติ โกสินารกานํเยว ชโย อภวิสฺส กสฺมา? ยสฺมา ธาตุปูชนตฺถํ ๓- อาคตา เทวตา @เชิงอรรถ: ฉ.ม., อิ. ปริเทวิเตเนว ฉ.ม., อิ. อยํ ปาโ น ทิสฺสติ @ ฉ.ม. ธาตุปาสนตฺถํ, อิ. ธาตุโพสนตฺถํ.

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๑๗.

เนสํ ปกฺขา อเหสุํ. ปาลิยํ ปน "ภควา อมฺหากํ คามกฺเขตฺเต ปรินิพฺพุโต, น มยํ ทสฺสาม ภควโต สรีรานํ ภาคนฺ"ติ เอตฺตกเมว อาคตํ. [๒๓๗] เอวํ วุตฺเต, โทโณ พฺราหฺมโณติ โทณพฺราหฺมโณ อิมํ เตสํ วิวาทํ สุตฺวา "เอเต ราชาโน ภควโต ปรินิพฺพุตฏฺาเน วิวาทํ กโรนฺติ, น โข ปเนตํ ปฏิรูปํ, อลํ อิมินา กลเหน, วูปสเมสฺสามิ นนฺ"ติ. โส คนฺตฺวา เต สํเฆ คเณ เอตทโวจ. กึ อโวจ? อุนฺนตปฺปเทเส ตฺวา ทฺวิภาณวารปริมาณํ โทณคชฺชิตํ นาม อโวจ. ตตฺถ ปมภาณวาเร ตาว เอกปทํปิ เต น ชานึสุ. ทุติยภาณวารปริโยสาเน "อาจริยสฺส วิย โภ สทฺโท, อาจริยสฺส วิย โภ สทฺโท"ติ สพฺเพ นีรวา อเหสุํ. ชมฺพูทีปตเล กิร กุลฆเร ชาโต ๑- เยภุยฺเยน ตสฺส น อนฺเตวาสิโก นาม นตฺถิ. อถ โทโณ เต อตฺตโน วจนํ สุตฺวา นีรเว ตุณฺหีภูเต วิทิตฺวา ปุน เอตทโวจ "สุณนฺตุ โภนฺโต"ติ เอตํ คาถาทฺวยํ อโวจ. ตตฺถ อมฺหาก พุทฺโธติ อมฺหากํ พุทฺโธ. อหุ ขนฺติวาโทติ พุทฺธภูมึ อปฺปตฺวาปิ ปารมิโย ปูเรนฺโต ขนฺติวาทิตาปสกาเล ธมฺมปาลกุมารกาเล ฉทฺทนฺต- หตฺถิราชกาเล ภูริทตฺตนาคราชกาเล จมฺเปยฺยนาคราชกาเล สงฺขปาลนาคราช- กาเล มหากปิกาเล อญฺเสุ จ พหูสุ ชาตเกสุ ปเรสุ โกปํ อกตฺวา ขนฺติเมว อกาสิ. ขนฺติเมว วณฺณยิ. กิมงฺคํ ปน เอตรหิ อิฏฺานิฏเสุ ตาทิลกฺขณํ ปตฺโต, สพฺพถาปิ อมฺหากํ พุทฺโธ ขนฺติวาโท อโหสิ, ตสฺส เอวํวิธสฺส. น หิ สาธุ, ยํ อุตฺตมปุคฺคลสฺส สรีรภาเค สิย สมฺปหาโรติ น หิ สาธุ, ยนฺติ น หิ สาธุ อยํ. สรีรภาเคติ สรีรภาคนิมิตฺตํ, ธาตุโกฏฺาสเหตูติ อตฺโถ. สิย สมฺปหาโรติ อาวุธสมฺปหาโร น สาธุ สิยาติ วุตฺตํ โหติ. สพฺเพว โภนฺโต สหิตาติ สพฺเพว ภวนฺโต สหิตา โหถ, มา ภิชฺชิตฺถ. สมคฺคาติ กาเยน จ วาจาย จ เอกสนฺนิปาตา เอกวจนา สมคฺคา โหถ. สมฺโมทมานาติ จิตฺเตนปิ อญฺมญฺ สมฺโมทมานา โหถ. กโรมฏฺภาเคติ ภควโต สรีรานิ อฏฺ ภาเค กโรม. จกฺขุมโตติ ปญฺจหิ จกฺขูหิ จกฺขุมโต @เชิงอรรถ: ฉ.ม. ชาตา

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๑๘.

พุทฺธสฺส. น เกวลํ ตุเมฺหเยว, ปสนฺนา พหุชโนปิ ปสนฺโน, เตสุ เอโกปิ ลทฺธุํ อยุตฺโต นาม นตฺถีติ พหุํ การณํ วตฺวา สญฺาเปสิ. [๒๓๘] เตสํ สํฆานํ คณานํ ปฏิสฺสุณิตฺวาติ เตสํ ตโต ตโต สมาคตสํฆานํ สมาคตคณานํ ปฏิสฺสุณิตฺวา. ภควโต สรีรานิ อฏฺธา สมํ สุวิภตฺตํ วิภชิตฺวาติ เอตฺถ อยมนุกฺกโม:- โทโณ กิร เตสํ ปฏิสฺสุณิตฺวา สุวณฺณโทณึ วิวราเปสิ, ราชาโน อาคนฺตฺวา โทณิยํเยว ิตา สุวณฺณวณฺณา ธาตุโย ทิสฺวา "ภควา สพฺพญฺู ปุพฺเพ มยํ ตุมฺหากํ ทฺวตฺตึสมหาปุริสลกฺขณ- ปฏิมณฺฑิตํ ฉพฺพณฺณพุทฺธรสฺมิ ขจิตํ อสีติอนุพฺยญฺชนสมุชฺชลิตโสภํ สุวณฺณวณฺณํ สรีรํ อทฺทสาม, อิทานิ ปน สุวณฺณวณฺณา ธาตุโยว อวสิฏฺา ชาตา, น ยุตฺตมิทํ ภควา ตุมฺหากนฺ"ติ ปริเทวึสุ. พฺราหฺมโณปิ ตสฺมึ สมเย เตสํ ปมตฺตภาวํ ตฺวา ทกฺขิณทา ๑- คเหตฺวา เวนนฺตเร ๒- เปสิ, อถ ปจฺฉา อฏฺธา สมํ สุวิภตฺตํ วิภชิ, สพฺพาปิ ธาตุโย ปกตินาฬิยา โสฬส นาฬิโย อเหสุํ, เอเกกนครวาสิโน เทฺว เทฺว นาฬิโย ลภึสุ. พฺราหฺมณสฺส ปน ธาตุโย วิภชนฺตสฺเสว สกฺโก เทวานมินฺโท "เกน นุ โข สเทวกสฺส โลกสฺส กงฺขาเฉทนตฺถาย จตุสจฺจกถาย ปจฺจยภูตา ภควโต ทกฺขิณทาา คหิตา"ติ โอโลเกนฺโต "พฺราหฺมเณน คหิตา"ติ ทิสฺวา "พฺราหฺมโณปิ ทาาย อนุจฺฉวิกํ สกฺการํ กาตุํ น สกฺขิสฺสติ, คณฺหามิ นนฺ"ติ เวนนฺตรโต คเหตฺวา สุวณฺณจงฺโกฏเก เปตฺวา เทวโลกํ เนตฺวา จุฬามณิเจติเย ปติฏฺเปสิ. พฺราหฺมโณปิ ธาตุโย วิภชิตฺวา ทา อปสฺสนฺโต โจริกาย คหิตตฺตา "เกน เม ทาา คหิตา"ติ ปุจฺฉิตุํปิ นาสกฺขิ. "นนุ ตยาว ธาตุโย ภาชิตา, กึ ตฺวํ ปมํเยว อตฺตโน ธาตุยา อตฺถิภาวํ น อญฺาสี"ติ อตฺตนิ โทสาโรปนํ สมฺปสฺสนฺโต "มยฺหํปิ โกฏฺาสํ เทถา"ติ วตฺตุํ นาสกฺขิ. ตโต "อยํปิ สุวณฺณตุมฺโพ ธาตุคติโกว, เยน ตถาคตสฺส ธาตุโย มิตา, อิมสฺสาหํ ถูปํ กริสฺสามี"ติ จินฺเตตฺวา อิมํ เม โภนฺโต ตุมฺพํ เทนฺตูติ ๓- อาห. ปิปฺผลิวนิยา โมริยาปิ อชาตสตฺตุอาทโย วิย ทูตํ เปเสตฺวา ยุทฺธสชฺชาว นิกฺขมึสุ. @เชิงอรรถ: ก. ทกฺขิณทาฒํ เอวมุปริปิ ฉ.ม.,อิ. เวนฺตเร เอวมุปริปิ @ ฉ.ม.,อิ. ททนฺตูติ.

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๑๙.

ธาตุถูปปูชาวณฺณนา [๒๓๙] ราชคเห ภควโต สรีรานํ ถูปญฺจ มหญฺจ อกาสีติ กถํ อกาสิ. กุสินารโต ยาว ราชคหํ ปญฺจวีสติโยชนานิ, เอตฺถนฺตเร อฏฺอุสภวิตฺถฏํ มคฺคํ สมตลํ กาเรตฺวา ยาทิสํ มลฺลราชาโน มกุฏพนฺธนสฺส จ สณฺาคารสฺส จ อนฺตเร ปูชํ กาเรสุํ. ตาทิสํ ปญฺจวีสติโยชเนปิ มคฺเค ปูชํ กาเรตฺวา โลกสฺส อนุกฺกณฺนตฺถํ สพฺพตฺถ อนฺตราปเณ ปสาเรตฺวา สุวณฺณโทณิยํ ปกฺขิตฺตธาตุโย สตฺติปญฺชเรน ปริกฺขิปาเปตฺวา อตฺตโน วิชิเต ปญฺจโยชนสตปริมณฺฑเล มนุสฺเส สนฺนิปาเตสิ. ๑- เต ธาตุโย คเหตฺวา กุสินารโต สาธุกีฬิกํ กีฬนฺตา นิกฺขมิตฺวา ยตฺถ ยตฺถ สุวณฺณวณฺณานิ ปุปฺผานิ ปสฺสนฺติ, ตตฺถ ๒- ตตฺถ สตฺติอนฺตเร ธาตุโย ตานิ คเหตฺวา ปูเชนฺติ. ๒- เตสํ ปุปฺผานํ ขีณกาเล คจฺฉนฺติ, รถสฺส ธุรฏฺานํ ปจฺฉิมฏฺาเน สมฺปตฺเต สตฺต สตฺต ทิวเส สาธุกีฬิกํ กีฬนฺติ. เอวํ ธาตุโย คเหตฺวา อาคจฺฉนฺตานํ สตฺต วสฺสานิ สตฺต มาสานิ สตฺต ทิวสานิ วีติวตฺตานิ. มิจฺฉาทิฏฺิกา "สมณสฺส โคตมสฺส ปรินิพฺพุตกาลโต ปฏฺาย พลกฺกาเรน สาธุกีฬิกาย ๓- อุปทฺทูตมฺหา, ๔- สพฺเพ โน กมฺมนฺตา นฏฺา"ติ อุชฺฌายนฺตา มนํ ปโทเสตฺวา ฉฬาสีติสหสฺสมตฺตา อปาเย นิพฺพตฺตา. ขีณาสวา อาวชฺชิตฺวา "มหาชนา มนํ ปโทเสตฺวา อปาเย นิพฺพตฺตา"ติ ทิสฺวา "สกฺกํ เทวราชานํ ธาตุอาหรณูปายํ กาเรสฺสามา"ติ ตสฺส สนฺติกํ คนฺตฺวา ตมตฺถํ อาโรเจตฺวา "ธาตุอาหรณูปายํ กโรหิ มหาราชา"ติ อาหํสุ. สกฺโก อาห "ภนฺเต ปุถุชฺชโน นาม อชาตสตฺตุนา สโม สทฺโธ นตฺถิ, น โส มม วจนํ กริสฺสติ, อปิจ โข มารภึสกสทิสํ ๕- วิภึสนกํ ทสฺสยิสฺสามิ, ๕- มหาสทฺทํ สาเวสฺสามิ, ยกฺขคฺคาหขิปนกอาพาธิเก ๖- กริสฺสามิ, ตุเมฺห `อมนุสฺสา มหาราช กุปิตา ขิปฺปํ ธาตุโย อาหราเปถา'ติ วเทยฺยาถ, เอวํ โส อาหราเปสฺสตี"ติ. อถ โข สกฺโก ตํ สพฺพํ อกาสิ. @เชิงอรรถ: ฉ.ม.,อิ. สนฺนิปาตาเปสิ ๒-๒ ฉ.ม. ตตฺถ ตตฺถ ธาตุโย สตฺติอนฺตเร เปตฺวา @ ปูชํ อกํสุ. ฉ.ม. สาธุกีฬิตาย ฉ.ม. อุปทฺทุตมฺห @๕-๕ ฉ.ม. มารวิภึสกสทิสํ วิภึสกํ ทสฺเสสฺสามิ ฉ.ม. ยกฺขคาหกขิปิตกอโรจเก.

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๒๐.

เถราปิ ราชานํ อุปสงฺกมิตฺวา "มหาราช อมนุสฺสา กุปิตา, ธาตุโย อาหราเปหี"ติ ภณึสุ. ราชา "น ตาว ภนฺเต มยฺหํ จิตฺตํ ตุสติ, เอวํ สนฺเตปิ อาหรนฺตู"ติ อาห. สตฺตเม ทิวเส ธาตุโย อาหรึสุ. เอวํ อาคตา ๑- ธาตุโย คเหตฺวา ราชคเห ถูปญฺจ มหญฺจ อกาสิ. อิตเรปิ อตฺตโน อตฺตโน พลานุรูเปน หริตฺวา สกสกฏฺาเนสุ ถูปญฺจ มหญฺจ อกํสุ. [๒๔๐] เอวเมตํ ภูตปุพฺพนฺติ เอวเมตํ ธาตุวิภชนํ เจว ทสถูป- กรณญฺจ ชมฺพูทีเป ภูตปุพฺพนฺติ. ปจฺฉา สงฺคีติการกา อาหํสุ. เอวํ ปติฏฺิเตสุ ปน ถูเปสุ มหากสฺสปตฺเถโร ธาตูนํ อนฺตรายํ ทิสฺวา ราชานํ อชาตสตฺตุํ อุปสงฺกมิตฺวา "มหาราช เอวํ ๒- ธาตุนิธานํ กาตุํ วฏฺฏตี"ติ อาห. สาธุ ภนฺเต นิธานกมฺมํ ตาว มม โหตุ, เสสธาตุโย ปน กถํ อาหรามีติ. น มหาราช ธาตุอาหรณํ ตุยฺหํ ภาโร, อมฺหากํ ภาโรติ, สาธุ ภนฺเต ตุเมฺห ธาตุโย อาหรถ, อหํ นิธานํ ๓- กริสฺสามีติ. เถโร เตสํ เตสํ ราชกุลานํ ปฏิจรณมตฺตเมว เปตฺวา เสสธาตุโย อาหริ. รามคาเม ปน ธาตุโย นาคา ปริคฺคณฺหึสุ, ตาสํ อนฺตราโย นตฺถิ. "อนาคเต กาเล ลงฺกาทีเป มหาวิหาเร มหาเจติยมฺหิ นิทหิสฺสนฺตี"ติ ตา อนาหริตฺวา เสเสหิ สตฺตหิ นคเรหิ อาหริตฺวา ราชคหสฺส ปาจีนทกฺขิณทิสาภาเค เปตฺวา "อิมสฺมึ าเน โย ปาสาโณ อตฺถิ, โส อนฺตรธายตุ, ปํสุ สุวิสุทฺธา โหตุ, อุทกํ มา อุฏหตู"ติ อธิฏฺาสิ. ราชา ตํ านํ ขณาเปตฺวา ตโต อุทฺธฏปํสุนา อิฏฺกา กาเรตฺวา อสีติมหาสาวกานํ เจติยานิ กาเรติ. "อิธ ราชา กึ กาเรตี"ติ ปุจฺฉนฺตานํปิ "มหาสาวกานํ เจติยานี"ติ วทนฺติ, น โกจิ ธาตุนิธานภาวํ ชานาติ. อสีติหตฺถคมฺภีเร ปน ตสฺมึ ปเทเส ชาเต เหฏฺา โลหสนฺถรํ สนฺถราเปตฺวา ตตฺถ ถูปาราเม เจติยฆรปฺปมาณํ ตมฺพโลหมยํ เคหํ การาเปตฺวา อฏฺ อฏฺ หริจนฺทนาทิมเย กรณฺเฑ จ ถูเป จ การาเปสิ. อถ ภควโต ธาตุโย หริจนฺทนกรณฺเฑ ปกฺขิปิตฺวา ตํ หริจนฺทนกรณฺฑมฺปิ อญฺสฺมึ หริจนฺทนกรณฺเฑ ปกฺขิปิตฺวา ๔- @เชิงอรรถ: ฉ.ม., อิ. อาหตา. ฉ.ม., อิ. เอกํ. @ ฉ.ม. ธาตุนิธานํ. ฉ.ม., อิ. อยํ ปาโ น ทิสฺสติ.

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๒๑.

ตมฺปิ อญฺสฺมินฺติ เอวํ อฏฺ หริจนฺทนกรณฺเฑ เอกโต กตฺวา เอเตเนว อุปาเยน เต อฏฺ กรณฺเฑ อฏฺสุ หริจนฺทนถูเปสุ, อฏฺ หริจนฺทนฺถูเป อฏฺสุ โลหิตจนฺทนกรณฺเฑสุ, อฏฺ โลหิตจนฺทนกรณฺเฑ อฏฺสุ โลหิตจนฺทนถูเปสุ, อฏฺ โลหิตจนฺทนถูเป อฏฺสุ ทนฺตกรณฺเฑสุ, อฏฺ ทนฺตกรณฺเฑ อฏฺสุ ทนฺตถูเปสุ, อฏฺ ทนฺตถูเป อฏฺสุ สพฺพรตนกรณฺเฑสุ, อฏฺ สพฺพรตนกรณฺเฑ อฏฺสุ สพฺพรตนถูเปสุ, อฏฺ สพฺพรตนถูเป อฏฺสุ สุวณฺณกรณฺเฑสุ, อฏฺ สุวณฺณกรณฺเฑ อฏฺสุ สุวณฺณถูเปสุ, อฏฺ สุวณฺณถูเป อฏฺสุ รชตกรณฺเฑสุ, อฏฺ รชตกรณฺเฑ อฏฺสุ รชตถูเปสุ, อฏฺ รชตถูเป อฏฺสุ มณิกรณฺเฑสุ, อฏฺ มณิกรณฺเฑ อฏฺสุ มณิถูเปสุ, อฏฺ มณิถูเป อฏฺสุ โลหิตงฺคกรณฺเฑสุ, ๑- อฏฺ โลหิตงฺคกรณฺเฑ อฏฺสุ โลหิตงฺคถูเปสุ, อฏฺ โลหิตงฺคถูเป อฏฺสุ มสารคลฺลกรณฺเฑสุ, อฏฺ มสารคลฺลกรณฺเฑ อฏฺสุ มสารคลฺลถูเปสุ, อฏฺ มสารคลฺลถูเป อฏฺสุ ผลิกมยกรณฺเฑสุ, อฏฺ ผลิกมยกรณฺเฑ อฏฺสุ ผลิกมยถูเปสุ ปกฺขิปิ. สพฺเพสํ อุปริมํ ผลิกเจติยํ ถูปาราเม เจติยปฺปมาณํ อโหสิ, ตสฺส อุปริ สพฺพรตนมยํ เคหํ กาเรสิ, ตสฺส อุปริ สุวณฺณมยํ, ตสฺส อุปริ รชตมยํ, ตสฺส อุปริ ตมฺพโลหมยํ เคหํ อโหสิ. ๒- ตตฺถ สพฺพรตนมยํ วาลิกํ โอกิริตฺวา ชลชถลชปุปฺผานํ สหสฺสานิ วิปฺปกิริตฺวา อฑฺฒจฺฉฏฺานิ ชาตกสตานิ อสีติมหาเถเร สุทฺโธทนมหาราชานํ มหามายาเทวึ สตฺต สหชาเตติ สพฺพานิ ตานิ สุวณฺณมยาเนว กาเรสิ. ปญฺจปญฺจสเต สุวณฺณรชตมเย ปุณฺณฆเฏ ปาเปสิ, ปญฺจ สุวณฺณธชสเต อุสฺสาเปสิ. ปญฺจสเต สุวณฺณทีเป ปญฺจสเต รชตทีเป กาเรตฺวา สุคนฺธเตลสฺส ปูเรตฺวา เตสุ ทุกูลวฏฺฏิโย เปสิ. อถายสฺมา มหากสฺสโป "มาลา มา มิลายนฺตุ. คนฺธา มา วินสฺสนฺตุ, ทีปา มา วิชฺฌายนฺตู"ติ อธิฏฺหิตฺวา สุวณฺณปเฏ อกฺขรานิ ฉินฺทาเปสิ:- "อนาคเตปิ ๓- ยทา อโสโก นาม กุมาโร ฉตฺตํ อุสฺสาเปตฺวา อโสโก ธมฺมราชา ภวิสฺสติ, โส อิมา ธาตุโย วิตฺถาริกา กริสฺสตี"ติ. @เชิงอรรถ: ฉ.ม.,อิ. โลหิตงฺกกรณฺเฑสุ. เอวมุปริปิ. ฉ.ม. อยํ ปาโ น ทิสฺสติ, @ อิ. อกาสิ. ฉ.ม.,อิ. อนาคเต ปิยทาโส.

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๒๒.

ราชา สพฺพปสาธเนหิ ปูเชตฺวา อาทิโต ปฏฺาย ทฺวารํ ปิทหนฺโต นิกฺขมิ, โส ตมฺพโลหทฺวารํ ปิทหิตฺวา อาวิญฺชนรชฺชุยํ กุญฺจิกมุทฺทิกํ พนฺธิตฺวา ตตฺเถว มหนฺตํ มณิขณฺฑํ เปสิ "อนาคเต ทลิทฺทราชา อิมํ มณึ คเหตฺวา ธาตูนํ สกฺการํ กโรตู"ติ อกฺขรํ ฉินฺทาเปสิ. สกฺโก เทวราชา วิสฺสกมฺมํ ๑- อามนฺเตตฺวา "ตาต อชาตสตฺตุนา ธาตุนิธานํ กตํ, ตตฺถ ๒- อารกฺขํ ปฏฺเปหี"ติ ปหิณิ, โส อาคนฺตฺวา วาฬสงฺฆาฏยนฺตํ โยเชสิ, กฏฺรูปกานิ ตสฺมึ ธาตุคพฺเภ ผลิกวณฺณขคฺเค คเหตฺวา วาตสทิเสน เวเคน อนุปริยายนฺติ ๓- ยนฺตํ โยเชตฺวา เอกายเอว อาณิยา พนฺธิตฺวา สมนฺตโต คิญฺชกาวสถากาเรน สิลาปริกฺเขปํ กตฺวา อุปริ เอกาย ปิทหิตฺวา ปํสุํ ปกฺขิปิตฺวา ภูมึ สมํ กตฺวา ตสฺส อุปริ ปาสาณถูปํ ปติฏฺเปสิ. เอวํ ปรินิฏฺิเต ๔- ธาตุนิธาเน ยาวตายุกํ ตฺวา เถโรปิ ปรินิพฺพุโต, ราชาปิ ยถากมฺมํ คโต, เตปิ มนุสฺสา กาลกตา. อปรภาเคปิ ยทา อโสกกุมาโร ฉตฺตํ อุสฺสาเปตฺวา อโสโก นาม ธมฺมราชา หุตฺวา ตา ธาตุโย คเหตฺวา ชมฺพูทีเป วิตฺถาริกา อกาสิ. กถํ? โส นิโคฺรธสามเณรํ นิสฺสาย สาสเน ลทฺธปฺปสาโท จตุราสีติ วิหารสหสฺสานิ กาเรตฺวา ภิกฺขุสํฆํ ปุจฺฉิ "ภนฺเต มยา จตุราสีติ วิหารสหสฺสานิ การิตานิ. ธาตุโย กุโต ลภิสฺสามี"ติ. "มหาราช `ธาตุนิธานํ นาม อตฺถี'ติ สุโณม, น ปน ปญฺายติ อสุกสฺมึ าเน"ติ. ราชา ราชคเห เจติยํ ภินฺทาเปตฺวา ธาตุํ อปสฺสนฺโต ปุน ปฏิปากติกํ กาเรตฺวา ภิกฺขู ภิกฺขุนิโย อุปาสเก อุปาสิกาโยติ จตสฺโส ปริสา คเหตฺวา เวสาลึ คโต. ตตฺราปิ อลภิตฺวา กปิลวตฺถุํ. ตตฺราปิ อลภิตฺวา รามคามํ คโต. รามคาเม นาคา เจติยํ ภินฺทิตุํ น อทํสุ. เจติเย นิปติตกุทฺทาโล ขณฺฑาขณฺฑํ โหติ. เอวํ ตตฺราปิ อลภิตฺวา อลฺลกปฺปํ เวฏฺทีปํ ปาวํ กุสินารนฺติ สพฺพตฺถ เจติยานิ ภินฺทิตฺวา ธาตุํ อลภิตฺวาว ปฏิปากติกานิ @เชิงอรรถ: ม. วิสุกมฺมํ. ฉ.ม.,อิ. เอตฺถ. ฉ.ม.,อิ. อนุปริยายนฺตํ. @ ฉ.ม.,อิ. นิฏฺิเต.

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๒๓.

กตฺวา ปุน ราชคหํ คนฺตฺวา จตสฺโส ปริสา สนฺนิปาเตตฺวา "อตฺถิ เกนจิ สุตปุพฺพํ `อสุกฏฺาเน นาม ธาตุนิธานนฺ"ติ ปุจฺฉิ. ตเตฺรโก วีสวสฺสสติโก เถโร "อสุกฏฺาเน ธาตุนิธานนฺ"ติ น ชานามิ, มยฺหํ ปน ปิตา มหาเถโร มํ สตฺตวสฺสกาเล มาลาจงฺโกฏกํ คาหาเปตฺวา "เอหิ สามเณร อสุกคจฺฉนฺตเร ปาสาณถูโป อตฺถิ, ตตฺถ คจฺฉามา"ติ คนฺตฺวา ปูเชตฺวา "อิมํ านํ อุปธาเรตุํ วฏฺฏติ สามเณรา"ติ อาห. อหํ เอตฺตกํ ชานามิ มหาราชา"ติ อาห. ราชา "เอตเทว านนฺ"ติ วตฺวา คจฺเฉ หาเรตฺวา ปาสาณถูปญฺจ ปํสุํ จ อปเนตฺวา เหฏฺา สุธาภูมึ อทฺทส. ตโต สุธา ๑- จ อิฏฺกาโย จ หาเรตฺวา อนุปุปฺเพน ปริเวณํ โอรุยฺห สตฺตรตนวาลิกํ อสิหตฺถานิ จ กฏฺรูปกานิ สมฺปริวตฺตนฺตานิ อทฺทส. โส ยกฺขทาสเก ปกฺโกสาเปตฺวา พลิกมฺมํ กาเรตฺวาปิ เนว อนฺตํ น โกฏึ ปสฺสนฺโต เทวตาโย ๒- นมสฺสมาโน "อหํ อิมา ธาตุโย คเหตฺวา จตุราสีติยา วิหารสหสฺเสสุ นิทหิตฺวา สกฺการํ กโรมิ, มา เม เทวตา อนฺตรายํ กโรนฺตู"ติ อาห. สกฺโก เทวราชา จาริกํ จรนฺโต ตํ ทิสฺวา วิสฺสกมฺมํ อามนฺเตสิ "ตาต อโสโก ธมฺมราชา `ธาตุโย นีหริสฺสามี"ติ ปริเวณํ โอติณฺโณ, คนฺตฺวา กฏฺรูปกานิ หาเรหี"ติ. โส ปญฺจจูฬคามทารกเวเสน คนฺตฺวา รญฺโ ปุรโต ธนุหตฺโถ ตฺวา "หรามิ มหาราชา"ติ อาห. "หร ตาตา"ติ สรํ คเหตฺวา สนฺธิมฺหิเยว วิชฺฌิ, สพฺพํ วิปฺปกิริยิตฺถ. อถ ราชา อาวิญฺชเน พนฺธํ กุญฺจิกมุทฺทิกํ คณฺหิตฺวา ๓- มณิขณฺฑํ ๔- ปสฺสิ. "อนาคเต ทลิทฺทราชา อิมํ มณึ คเหตฺวา ธาตูนํ สกฺการํ กโรตู"ติ ปุน อกฺขรานิ ทิสฺวา กุชฺฌิตฺวา "มาทิสํ นาม ราชานํ ทลิทฺทราชาติ วตฺตุํ อยุตฺตนฺ"ติ ปุนปฺปุนํ ฆเฏตฺวา ทฺวารํ วิวราเปตฺวา อนฺโตเคหํ ปวิฏฺโ. อฏฺารสวสฺสาธิกานํ ทฺวินฺนํ วสฺสสตานํ อุปริ อาโรปิตทีปา ตเถว ชลนฺติ, นีลุปฺปลปุปฺผานิ ตํขณํ อาหริตฺวา อาโรปิตานิ วิย, ปุปฺผสนฺถาโร ตํขณํ สนฺถโฏ วิย, คนฺธา ตํ มุหุตฺตํ ปิเสตฺวา ปิตา วิย. ราชา สุวณฺณปฏํ @เชิงอรรถ: ฉ.ม. สุธํ. ฉ.ม. เทวตานํ, อิ. เทวตา ฉ.ม.,อิ. คณฺหิ, @ ฉ.ม. มณิกฺขนฺธํ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๒๔.

คเหตฺวา "อนาคเตปิ ยทา อโสโก นาม กุมาโร ฉตฺตํ อุสฺสาเปตฺวา อโสโก นาม ธมฺมราชา ภวิสฺสติ, โส อิมา ธาตุโย วิตฺถาริกา กริสฺสตี"ติ วาเจตฺวา "ทิฏฺโ โภ อหํ อยฺเยน มหากสฺสปตฺเถเรนา"ติ วตฺวา วามหตฺถํ อาภุชิตฺวา ทกฺขิณหตฺเถน อปฺโผเฏสิ. โส ตสฺมึ าเน ปริจรณธาตุมตฺตเมว เปตฺวา เสสา ธาตุโย สพฺพา ๑- คเหตฺวา ธาตุเคหํ ปุพฺเพ ปิทหิตนเยเนว ปิทหิตฺวา สพฺพํ ยถาปาติกเมว กตฺวา อุปริ ปาสาณเจติยํ ปติฏฺาเปตฺวา จตุราสีติยา วิหารสหสฺเสสุ ธาตุโย ปติฏฺเปตฺวา มหาเถเร วนฺทิตฺวา ปุจฺฉิ "ทายาโทมฺหิ ภนฺเต พุทฺธสาสเน"ติ. กิสฺส ทายาโท ตฺวํ มหาราช, พาหิรโก ตฺวํ สาสนสฺสาติ. ภนฺเต ฉนฺนวุติโกฏิธนํ วิสชฺเชตฺวา จตุราสีติ วิหารสหสฺสานิ กาเรตฺวา อหํ น ทายาโท, อญฺโ โก ทายาโทติ, ปจฺจยทายโก นาม ตฺวํ มหาราช. โย ปน อตฺตโน ปุตฺตญฺจ ธีตรญฺจ ปพฺพาเชติ, อยํ สาสนสฺส ๒- ทายาโท นามาติ. โส ปุตฺตญฺจ ธีตรญฺจ ปพฺพาเชสิ. อถ นํ เถรา อาหํสุ "อิทานิ มหาราช สาสเน ทายาโทสี"ติ. เอวเมตํ ภูตปุพฺพนฺติ เอวํ เอตํ อตีเต ธาตุนิธานํปิ ชมฺพูทีปตเล ภูตปุพฺพนฺติ ตติยสงฺคีติการกาปิ อิมํ ปทํ ปยึสุ. [๒๔๐] อฏฺโทณํ จกฺขุมโต สรีรนฺติ อาทิคาถาโย ปน ตามฺพปณฺณิทีปเถเรหิ วุตฺตาติ. มหาปรินิพฺพานสุตฺตวณฺณนา นิฏฺิตา. --------------- @เชิงอรรถ: ฉ.ม., อิ. อยํ ปาโ น ทิสฺสติ. ฉ.ม., อิ. สาสเน.

             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๕ หน้า ๒๐๔-๒๒๔. http://84000.org/tipitaka/pitaka_item/read_th.php?B=5&A=5269&modeTY=1&pagebreak=1              The Pali Atthakatha in Roman :- http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=5&A=5269&modeTY=1&pagebreak=1              อ่านอรรถกถาแปลไทย :- http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=10&i=67              เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :- http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=10&A=1888              พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=10&A=1767              The Pali Tipitaka in Roman Character :- http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=10&A=1767              สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๑๐ http://84000.org/tipitaka/read/?index_10

อ่านหน้า[ต่าง] แรกอ่านหน้า[ต่าง] ที่แล้วไม่แสดงหมายเลขหน้า
ในกรณี :- 
   บรรทัดแรกของแต่ละหน้าอ่านหน้า[ต่าง] ถัดไปอ่านหน้า[ต่าง] สุดท้าย คลิกเพื่อเปลี่ยน ฐญ เป็นแบบไทย

บันทึก ๒๖ มกราคม พ.ศ. ๒๕๖๑. การแสดงผลนี้อ้างอิงข้อมูลจากอรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย. หากพบข้อผิดพลาด กรุณาแจ้งได้ที่ [email protected]