อรรถกถาเล่มที่ ๔๕ ภาษาบาลีอักษรไทย
 นิทฺ.อ.๑ (สทฺธมฺมปชฺ.)

หน้าที่ ๘๒.
ทสสุ อริยวาเสสุ วสิ ปริวสิ วุฏฺโฐติ ๑- วุฏฺฐวาโส. จิณฺณจรโณติ สีเลน สห อฏฺฐสุ
สมาปตฺตีสุ จิณฺณวสีติ จิณฺณจรโณ. คตทฺโธติ สํสารทฺธานํ อติกฺกนฺโต. คตทิโสติ
สุปินนฺเตนปิ อคตปุพฺพํ นิพฺพานทิสํ คโต. คตโกฏิโกติ อนุปาทิเสสนิพฺพานโกฏึ
คโต หุตฺวา ฐิโต. ปาลิตพฺรหฺมจริโยติ รกฺขิตพฺรหฺมจริโย. อุตฺตมทิฏฺฐิปฺปตฺโตติ
อุตฺตมํ สมฺมาทิฏฺฐึ ปตฺโต. ปฏิวิทฺธากุปฺโปติ อกุปฺปํ อจลนํ อรหตฺตผลํ
ปฏิวิชฺฌิตฺวา ฐิโต. สจฺฉิกตนิโรโธติ นิโรธํ นิพฺพานํ สจฺฉิกตฺวา ฐิโต.
    ทุกฺขํ ตสฺส ปริญฺญาตนฺติ ติวิธํ ทุกฺขํ เตน สมติกฺกมิตฺวา ปริจฺฉินฺนํ.
อภิญฺเญยฺยนฺติ สภาวลกฺขณาวโพธวเสน โสภเนน อากาเรน ชานิตพฺพํ.
อภิญฺญาตนฺติ อธิเกน ญาเณน ญาตํ. ปริญฺเญยฺยนฺติ สามญฺญลกฺขณาวโพธวเสน
กิจฺจสมาปนฺนวเสน จ พฺยาปิตฺวา ปริชานิตพฺพํ. ปริญฺญาตนฺติ สมนฺตโต ญาตํ.
ภาเวตพฺพนฺติ วฑฺเฒตพฺพํ. สจฺฉิกาตพฺพนฺติ ปจฺจกฺขํ กาตพฺพํ. ทุวิธา หิ
สจฺฉิกิริยา ปฏิลาภสจฺฉิกิริยา อารมฺมณสจฺฉิกิริยา จาติ.
    อุกฺขิตฺตปลิโฆติ เอตฺถ ปลิโฆติ วฏฺฏมูลิกา อวิชฺชา. อยํ หิ ทุกฺขิปนฏฺเฐน
"ปลิโฆ"ติ วุจฺจติ. เตเนส ตสฺสา อุกฺขิตฺตตฺตา "อุกฺขิตฺตปลิโฆ"ติ วุตฺโต.
สงฺกิณฺณปริโขติ ปริขา วุจฺจติ ปุนพฺภวทายโก ภเวสุ ชายนวเสน เจว สํสรณวเสน
จ "ชาติสํสาโร"ติ ลทฺธนามานํ ปุนพฺภวกฺขนฺธานํ ปจฺจโย กมฺมาภิสงฺขาโร. โส
หิ ปุนปฺปุนํ อุปฺปตฺติกรณวเสน ปริกฺขิปิตฺวา ฐิตตฺตา "ปริขา"ติ วุจฺจติ. เตเนส
ตสฺสา สงฺกิณฺณตฺตา วิกิณฺณตฺตา "สงฺกิณฺณปริโข"ติ วุตฺโต. อพฺพูเฬฺหสิโกติ
เอสิกาติ วฏฺฏมูลิกา ตณฺหา. อยํ หิ คมฺภีรานุคตฏฺเฐน "เอสิกา"ติ วุจฺจติ.
เตเนส ตสฺสา อพฺพูฬฺหตฺตา ลุญฺจิตฺวา ฉฑฺฑิตตฺตา "อพฺพูเฬฺหสิโก"ติ วุจฺจติ.
นิรคฺคโฬติ อคฺคฬํ วุจฺจนฺติ โอรมฺภชนกานิ ๒- กามภเว อุปฺปตฺติปจฺจยานิ
โอรมฺภาคิยานิ. เอตานิ หิ มหากวาฏํ วิย นครทฺวารํ จิตฺตํ ปิทหิตฺวา ฐิตตฺตา
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม. วุฏฺโฐ วุฏฺฐาติ จ  ๒ ฉ.ม. โอรมฺภาคชนกานิ
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๘๓.
"อคฺคฬนฺ"ติ วุจฺจนฺติ. เตเนส เตสํ นิรคฺคฬตฺตา ภินฺนตฺตา "นิรคฺคโฬ"ติ วุตฺโต.
อริโยติ นิกฺกิเลโส ปริสุทฺโธ. ปนฺนทฺธโชติ ปาติตมานทฺธโช. ปนฺนภาโรติ
ขนฺธภารกิเลสภารอภิสงฺขารภารปญฺจกามคุณภารา ปนฺนา โอโรปิตา อสฺสาติ ปนฺนภาโร.
อปิ จ อิธ มานภารสฺเสว โอโรปิตตฺตา "ปนฺนภาโร"ติ อธิปฺเปโต. วิสํยุตฺโตติ
จตูหิ โยเคหิ สพฺพกิเลเสหิ จ วิสํยุตฺโต. อิธ ปน มานโยเคเนว วิสํยุตฺตตฺตา
"วิสํยุตฺโต"ติ อธิปฺเปโต.
    เอตฺตาวตา เถเรน มคฺเคน กิเลเส เขเปตฺวา นิโรธสยนวรคตสฺส ขีณาสวสฺส
นิพฺพานารมฺมณํ ผลสมาปตฺตึ อปฺเปตฺวา วิหรณกาโล ทสฺสิโต. ยถา หิ เทฺว นครานิ
เอกํ โจรนครํ, เอกํ เขมนครํ. อถ เอกสฺส มหาโยธสฺส เอวํ อิจฺฉา อุปฺปชฺเชยฺย
"ยาวิมํ โจรนครํ ติฏฺฐติ, ตาว เขมนครํ ภยโต น มุจฺจติ. โจรนครํ อนครํ
กริสฺสามี"ติ สนฺนาหํ กตฺวา ขคฺคํ คเหตฺวา โจรนครํ อุปสงฺกมิตฺวา นครทฺวาเร
อุสฺสาปิเต เอสิกตฺถมฺเภ ขคฺเคน ฉินฺทิตฺวา สนฺธิทฺวารพาหากวาฏํ ๑- ภินฺทิตฺวา
ปลิฆํ อุกฺขิปิตฺวา ปาการํ ภินฺทนฺโต ปริขํ ปกิริตฺวา ๒- นครโสภนตฺถาย อุสฺสาปิเต
ธเช ปาเตตฺวา นครํ อคฺคินา ฌาเปตฺวา เขมนครํ ปวิสิตฺวา อุปริปาสาทมารุยฺห
ญาติคณปริวุโต สุรสโภชนํ ภุญฺเชยฺย, เอวํ โจรนครํ วิย สกฺกาโย, เขมนครํ
วิย นิพฺพานํ, มหาโยโธ วิย โยคาวจโร. ตสฺเสวํ โหติ "ยาว สกฺกายพนฺธํ พนฺธติ, ๓-
ตาว ทฺวตฺตึสกมฺมการเณหิ อฏฺฐนวุติโรเคหิ ปญฺจวีสติมหพฺภเยหิ จ ปริมุจฺจนํ
นตฺถี"ติ. โส มหาโยโธ วิย สีลสนฺนาหํ ๔- กตฺวา ปญฺญาขคฺคํ คเหตฺวา ขคฺเคน
เอสิกตฺถมฺเภ วิย อรหตฺตมคฺเคน ตเณฺหสิกํ ฉินฺทิตฺวา ๕- โส โยโธ สทฺวารพาหกํ
นครกวาฏํ วิย ปญฺโจรมฺภาคิยสญฺโญชนอคฺคฬํ อุคฺฆาเฏตฺวา, โส โยโธ ปลิฆํ วิย
อวิชฺชาปลิฆํ อุกฺขิปิตฺวา โส โยโธ ปาการํ ภินฺทนฺโต ปริขํ วิย กมฺมาภิสงฺขารํ ๖-
ภินฺทนฺโต ชาติสํสารปริขํ ปกิริตฺวา โส โยโธ นครโสภนตฺถาย อุสฺสาปิเต ธเช
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม. สทฺธึ ทฺวารพาหาหิ กวาฏํ  ๒ ฉ.ม. สํกิริตฺวา. เอวมุปริปิ  ๓ สี.,ฉ.ม.
@สกฺกายวฏฺฏํ วฏฺฏติ วิย สนฺนาหํ สีลสนฺนาหํ  ๕ สี.,ม. ลุญฺจิตฺวา  ๖ ฉ.ม.
@กมฺมาภิสงฺขารปาการํ
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๘๔.
วิย มานทฺธเช ปาเตตฺวา สกฺกายนครํ ฌาเปตฺวา โส โยโธ เขมนครํ ปวิสิตฺวา
อุปริปาสาเท สุรสโภชนํ ภุญฺชนฺโต วิย นิพฺพานนครํ ปวิสิตฺวา อมตนิโรธารมฺมณํ
ผลสมาปตฺติสุขํ อนุภวมาโน กาลํ วีตินาเมติ. วุตฺตเญฺหตํ ภควตา ๑-:-
         "กถญฺจ ภิกฺขเว ภิกฺขุ อุกฺขิตฺตปลิโฆ โหติ? อิธ ภิกฺขเว ภิกฺขุโน
    อวิชฺชา ปหีนา โหติ อุจฺฉินฺนมูลา ตาลาวตฺถุกตา อนภาวงฺกตา อายตึ
    อนุปฺปาทธมฺมา. เอวํ โข ภิกฺขเว ภิกฺขุ อุกฺขิตฺตปลิโฆ โหติ.
         กถญฺจ ภิกฺขเว ภิกฺขุ สงฺกิณฺณปริโข โหติ? อิธ ภิกฺขเว ภิกฺขุโน
    โปโนพฺภวิโก ชาติสํสาโร ปหีโน โหติ ฯเปฯ เอวํ โข ภิกฺขเว ภิกฺขุ
    สงฺกิณฺณปริโข โหติ.
         กถญฺจ ภิกฺขเว ภิกฺขุ อพฺพูเฬฺหสิโก โหติ? อิธ ภิกฺขเว ภิกฺขุโน
    ตณฺหา ปหีนา โหติ ฯเปฯ เอวํ โข ภิกฺขเว ภิกฺขุ อพฺพูเฬฺหสิโก
    โหติ.
         กถญฺจ ภิกฺขเว ภิกฺขุ นิรคฺคโฬ โหติ? อิธ ภิกฺขเว ภิกฺขุโน
    ปญฺโจรมฺภาคิยานิ สญฺโญชนานิ ปหีนานิ โหนฺติ ฯเปฯ เอวํ โข ภิกฺขเว
    ภิกฺขุ นิรคฺคโฬ โหติ.
         กถญฺจ ภิกฺขเว ภิกฺขุ อริโย ปนฺนทฺธโช ปนฺนภาโร วิสํยุตฺโต
    โหติ? อิธ ภิกฺขเว ภิกฺขุโน อสฺมิมาโน ปหีโน โหติ อุจฺฉินฺนมูโล
    ตาลาวตฺถุกโต อนภาวงฺกโต อายตึ อนุปฺปาทธมฺโม. เอวํ โข ภิกฺขเว
    ภิกฺขุ อริโย ปนฺนทฺธโช ปนฺนภาโร วิสํยุตฺโต โหติ.
         เอวํ วิมุตฺตจิตฺตํ โข ภิกฺขเว ภิกฺขุํ สอินฺทา เทวา สพฺรหฺมกา
    สปชาปติกา อเนฺวสนฺตา นาธิคจฺฉนฺติ `อิทํ นิสฺสิตํ ตถาคตสฺส
    วิญฺญาณนฺ'ติ. "๒-
@เชิงอรรถ: ๑ องฺ.ปญฺจก. ๒๒/๗๑/๙๖ (สฺยา)  ๒ ม.มู. ๑๒/๒๔๕/๒๔๗
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๘๕.
    ปญฺจงฺควิปฺปหีโนติ กามจฺฉนฺทาทิปญฺจงฺคานิ วิวิเธหิ อุปาเยหิ ปชหิตฺวา ฐิโต.
วุตฺตเญฺหตํ ๑-:-
         "กถญฺจ ภิกฺขโว ๒- ภิกฺขุ ปญฺจงฺควิปฺปหีโน โหติ? อิธ ภิกฺขเว ๓-
      ภิกฺขุโน กามจฺฉนฺโท ปหีโน โหติ, พฺยาปาโท ปหีโน โหติ, ถินมิทฺธํ
      ปหีนํ โหติ, อุทฺธจฺจกุกฺกุจฺจํ ปหีนํ โหติ, วิจิกิจฺฉา ปหีนา โหติ. เอวํ
      โข ภิกฺขเว ภิกฺขุ ปญฺจงฺควิปฺปหีโน โหตี"ติ.
    ฉฬงฺคสมนฺนาคโตติ ฉนฺนํ องฺคานํ ปูเรตฺวา ฉสุ ทฺวาเรสุ รูปาทิอารมฺมเณ ๔-
ปฏิฆานุนยํ วชฺเชตฺวา อุเปกฺขาวเสน สโต สมฺปชาโน หุตฺวา วิหรณวเสน ฉฬงฺคานิ
ปูเรตฺวา ฐิตตฺตา ๕- "ฉฬงฺคสมนฺนาคโต"ติ วุตฺโต. วุตฺตเญฺหตํ ๖-:-
         "กถญฺจ ภิกฺขเว ภิกฺขุ ฉฬงฺคสมนฺนาคโต โหติ? อิธ ภิกฺขเว
      ภิกฺขุ จกฺขุนา รูปํ ทิสฺวา เนว สุมโน โหติ น ทุมฺมโน, อุเปกฺขโก
      วิหรติ สโต สมฺปชาโน. โสเตน สทฺทํ สุตฺวา ฯเปฯ ฆาเนน คนฺธํ
      ฆายิตฺวา. ชิวฺหาย รสํ สายิตฺวา. กาเยน โผฏฺฐพฺพํ ผุสิตฺวา. มนสา
      ธมฺมํ วิญฺญาย เนว สุมโน โหติ น ทุมฺมโน, อุเปกฺขโก วิหรติ สโต
      สมฺปชาโน. เอวํ โข ภิกฺขเว ภิกฺขุ ฉฬงฺคสมนฺนาคโต โหตี"ติ.
    เอการกฺโขติ สติอารกฺเขน เอโก อุตฺตโม อารกฺโข อสฺสาติ เอการกฺโข.
วุตฺตเญฺหตํ ๗-:-
         "กถญฺจ ภิกฺขเว ภิกฺขุ เอการกฺโข โหติ? อิธ ภิกฺขเว ภิกฺขุ
      สตารกฺเขน เจตสา สมนฺนาคโต วิหรติ. เอวํ โข ภิกฺขเว ภิกฺขุ เอการกฺโข
      โหตี"ติ.
@เชิงอรรถ: ๑ ที.ปา. ๑๑/๓๔๘/๒๓๘,๒๗๙  ๒ ฉ.ม. กถญฺจาวุโส. เอวมุปริปิ  ๓ ฉ.ม. อิธาวุโส.
@เอวมุปริปิ  ๔ ม. รูปาทิอารมฺมณํ  ๕ ฉ.ม. ปูเรตฺวา ปริปุณฺณํ กตฺวา ฐิตตฺตา
@๖ ที.ปา. ๑๑/๓๔๘,๓๖๐/๒๓๘,๒๗๙  ๗ ที.ปา. ๑๑/๓๔๘,๓๖๐/๒๓๙,๒๗๙
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๘๖.
    จตุราปสฺเสโนติ ปญฺญาย ปฏิเสวนปริวชฺชนวิโนทนปชหนานํ วเสน จตุนฺนํ
อปสฺสยานํ อิโต จิโต จ อปริวตฺตมานานํ วเสน จตุราปสฺเสโน, เตสํ ปาปุณิตฺวา
ฐิโต. วุตฺตเญฺหตํ ๑-:-
         "กถญฺจ ภิกฺขเว ภิกฺขุ จตุราปสฺเสโน โหติ? อิธ ภิกฺขเว ภิกฺขุ
      สงฺขาเยกํ ปฏิเสวติ, สงฺขาเยกํ ปริวชฺเชติ. สงฺขาเยกํ วิโนเทติ, สงฺขาเยกํ
      ปชหตี"ติอาทินา นเยน วิตฺถาเรตพฺพํ.
    ปนุณฺณปจฺเจกสจฺโจติ "อิทเมว ทสฺสนํ สจฺจํ, อิทเมว สจฺจนฺ"ติ เอวํ ปาฏิเอกฺกํ
คหิตตฺตา ปจฺเจกสงฺขาตานิ ทิฏฺฐิสจฺจานิ ปนุณฺณานิ นิหฏานิ ปหีนานิ อสฺสาติ
ปนุณฺณปจฺเจกสจฺโจ.
    สมวยสฏฺเฐสโนติ เอตฺถ อวยาติ อนูนา. สฏฺฐาติ วิสฺสฏฺฐา. สมฺมา อวยา สฏฺฐา
เอสนา อสฺสาติ สมวยสฏฺเฐสโน. สมฺมา วิสฺสฏฺฐสพฺพเอสโนติ อตฺโถ. เกวลีติ
ปริปุณฺโณ. วุสิตวาติ วุสิตพฺรหฺมจริโย, โยคานุรูปวาเส ๒- อริยมคฺเคปิ ทสสุ
อริยวาเสสุปิ วุสิตวนฺโต. อุตฺตมปุริโสติ ขีณกิเลสตฺตา วิเสสปุริโส อาชญฺญปุริโส.
ปรมปุริโสติ อุตฺตมปุริโส, ปรมตฺถปฏิลาภปฺปตฺตตฺตา ๓- ปรมปฺปตฺติปฺปตฺโต ๔-
อุตฺตมํ ปตฺตพฺพํ อรหตฺตปฏิลาภํ ปตฺโต อนุตฺตรปุญฺญกฺเขตฺตภูโต อุตฺตมปุริโส
เตเนวตฺเถน ปรมปุริโส. อนุตฺตรํ สมาปตฺตึ สมาปชฺชิตุํ อมตปฏิลาภํ ปตฺตตฺตา
ปรมปฺปตฺติปฺปตฺโต. อถ วา "ฆราวาเส อาทีนวํ สญฺชานิตฺวา สาสนปวิสนวเสน
อุตฺตมปุริโส. อตฺตภาเว อาทีนวํ สญฺชานิตฺวา วิปสฺสนาปวิสนวเสน ปรมปุริโส. กิเลเส
อาทีนวํ สญฺชานิตฺวา อริยภูมึ ๕- ปวิฏฺโฐ ปรมปตฺติปฺปตฺโตติ เอวเมเก วณฺณยนฺติ.
    เนว อาจินาตีติ ๖- กุสลากุสลานํ ปหีนตฺตา เตสํ วิปากํ น วฑฺเฒติ. ๗- น
อปจินาตีติ ผเล ฐิตตฺตา น วิทฺธํเสติ. อปจินิตฺวา ฐิโตติ ปฏิปสฺสทฺธิปฺปหาเน
@เชิงอรรถ: ๑ ที.ปา. ๑๑/๓๔๘,๓๖๐/๒๓๙,๒๗๙  ๒ สี.,ฉ.ม. ครุสํวาเส  ๓ ฉ.ม. ปรมํ วา ปฏิลาภํ
@ปตฺตตฺตา  ๔ ฉ.ม. อยํ ปาโฐ น ทิสฺสติ  ๕ สี.,ฉ.ม. อริยภูมนฺตรํ  ๖ ฉ.ม.
@เนวาจินตีติ  ๗ สี. จิโนติ
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๘๗.
ฐิตตฺตา กิเลสานํ พินฺทุํ โสเสตฺวา ๑- ฐิโต. อิโต ปรํ ตีหิ ปเทหิ มคฺคผลวเสเนว
โยเชตพฺพํ. เนว ปชหตีติ ปหาตพฺพาภาเวน กิเลเส น ปชหติ. น อุปาทิยตีติ
ตณฺหามานทิฏฺฐีหิ คเหตพฺพาภาวโต เตหิ น คณฺหาติ. ปชหิตฺวา ฐิโตติ วิชหิตฺวา ๒-
ฐิโต. เนว วิสิเนตีติ ๓- ตณฺหาวเสน เนว สํสิพฺพติ. น อุสฺสิเนตีติ มานวเสน
น อุกฺกํสติ. วิสิเนตฺวา ฐิโตติ ตณฺหาสํสีวนํ อกตฺวา ฐิโตติ เอวเมเก วณฺณยนฺติ.
เนว วิธูเปตีติ กิเลสคฺคึ น นิพฺพาเปติ. น สนฺธูเปตีติ กิเลสคฺคึ น ชาลาเปติ.
วิธูเปตฺวา ฐิโตติ ตํ นิพฺพาเปตฺวา ฐิโต.
    อเสกฺเขน สีลกฺขนฺเธนาติ สิกฺขิตพฺพาภาเวน อเสกฺเขน วาจากมฺมนฺตาชีว-
สีลกฺขนฺเธน สีลราสินา ๔- สมนฺนาคตตฺตา ฐิโต, อปริหีนภาเวน ฐิโต.
สมาธิกฺขนฺเธนาติ วายามสตีหิ สมฺปยุตฺเตน สมาธินา. วิมุตฺติกฺขนฺเธนาติ
ผลวิมุตฺติสมฺปยุตฺตกฺขนฺเธน. วิมุตฺติญาณทสฺสนกฺขนฺเธนาติ ปจฺจเวกฺขณญาเณน.
สจฺจํ ปฏิปาทยิตฺวาติ ๕- จตุราริยสจฺจํ สภาววเสน สกสนฺตาเน สมฺปาทยิตฺวา
ปฏิวิชฺฌิตฺวา ฐิโต. เอวํ ๖- สมติกฺกมิตฺวาติ กมฺปนตณฺหํ อติกฺกมิตฺวา.
กิเลสคฺคินฺติ ราคาทิกิเลสคฺคึ. ปริยาทยิตฺวาติ เขเปตฺวา นิพฺพาเปตฺวา.
อปริคมนตายาติ สํสาเร อคมนภาเวน, ปุนาคมนาภาเวนาติ อตฺโถ. กูฏํ
สมาทายาติ ชยคฺคาหํ คเหตฺวา. ๗- มุตฺติปฏิเสวนตายาติ สพฺพกิเลเสหิ มุจฺจิตฺวา
รูปาทิอารมฺมณเสวนวเสน. อถ วา สพฺพกิเลเสหิ วิมุตฺติผลสมาปตฺติเสวนวเสน ๘-.
เมตฺตาย ปาริสุทฺธิยาติ อุปกฺกิเลสมุตฺตาย ปริสุทฺธภาเว ฐิตาย เมตฺตาย ฐิโต.
กรุณาทีสุปิ เอเสว นโย.
    อจฺจนฺตปาริสุทฺธิยาติ อติกฺกนฺตปริสุทฺธภาเวน ปริสุทฺธิยา อนฺตํ ปาปุณิตฺวา
ฐิโต. อตมฺมยตายาติ ตณฺหาทิฏฺฐิมานา "ตมฺมยา"ติ วุจฺจนฺติ. เตสํ อภาโว อตมฺมยตา,
ตาย ตณฺหาทิฏฺฐิมานวิรหิตตาย ฐิโต. วุตฺตเญฺหตํ:-
@เชิงอรรถ: ๑ สี.,ฉ.ม. กิเลเส วิทฺธํเสตฺวา  ๒ สี. วชฺเชตฺวา, ฉ.ม. จชิตฺวา  ๓ ฉ.ม.
@สํสิพฺพตีติ  ๔ สี.,ม. สีลภาวนา...  ๕ ฉ.ม. สมฺปฏิปาทิยิตฺวาติ  ๖ ฉ.ม. เอชํ
@๗ สี. กถํ สมาทายาติ นยคฺคาหํ คเหตฺวา  ๘ ฉ.ม. มุตฺต...
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๘๘.
                  "โส ตาทิโส โลกวิทู สุเมโธ
                   สพฺเพสุ ธมฺเมสุ อตมฺมโย มุนี"ติ. ๑-
เอตฺถาปิ ตณฺหามานทิฏฺฐิวิรหิโตติ อตฺโถ. วิมุตฺตตฺตาติ สพฺพกิเลเสหิ มุตฺตภาเวน.
สนฺตุสฺสิตตฺตาติ ยถาลาภยถาพลยถาสารุปฺปสนฺโตสวเสน สนฺตุฏฺฐภาเวน ฐิโต.
    ขนฺธปริยนฺเตติ เอกจตุปญฺจกฺขนฺธานํ ตีหิ ปริญฺญคฺคีหิ ฌาเปตฺวา อนฺเต
อวสาเน ฐิโต, นตฺถิ เอตสฺส อนฺโตติ วา ปริยนฺตํ, ตสฺมึ ปริยนฺเต.
ธาตุปริยนฺตาทีสุปิ เอเสว นโย.  อยํ ปน วิเสโส:- ธาตุปริยนฺเตติ อฏฺฐารสนฺนํ
ธาตูนํ ปริยนฺเต. อายตนปริยนฺเตติ ทฺวาทสนฺนํ อายตนานํ. คติปริยนฺเตติ
นิรยาทิปญฺจนฺนํ คตีนํ. อุปปตฺติปริยนฺเตติ สุคติทุคฺคตีสุ นิพฺพตฺติยา.
ปฏิสนฺธิปริยนฺเตติ กามรูปารูปภเวสุ ปฏิสนฺธิยา. ภวปริยนฺเตติ
เอกโวการจตุปญฺจสญฺญาอสญฺญาเนวสญฺญานาสญฺญากามรูปารูปภวานํ. สํสารปริยนฺเตติ
ขนฺธธาตุอายตนานํ อพฺโพจฺฉินฺนปฺปวตฺติยา. วฏฺฏปริยนฺเตติ กมฺมวิปากกิเลสวฏฺฏานํ
ปริยนฺเต. อนฺติมภเวติ อวสาเน อุปปตฺติ ภเว. อนฺติมสมุสฺสเย ฐิโตติ อวสาเน
สมุสฺสเย สรีเร ฐิโต. อนฺติมเทหธโรติ อนฺติมํ อวสานํ เทหํ สรีรํ ธาเรตีติ
อนฺติมเทหธโร. อรหาติ อารกตฺตา อรีนํ, อรานญฺจ หตตฺตา, ปจฺจยาทีนํ อรหตฺตา,
ปาปกรเณ รหาภาวา อรหา.
    ตสฺสายํ ปจฺฉิมโกติ ตสฺส ขีณาสวสฺส อยํ  สมุสฺสโย อตฺตภาโว อวสาโน.
จริโมติ อปฺโป มนฺโท จริโม อาโลโป, จริมํ กพลํ วิย. ปุน ปฏิสนฺธิยา นตฺถิภาวํ ๒-
สนฺธาย "ชาติมรณสํสาโร, นตฺถิ ตสฺส ปุนพฺภโว"ติ อาห. ชนนํ ชาติ,
มรนฺติ เตนาติ มรณํ, ขนฺธาทีนํ อพฺโพจฺฉินฺนา สํสารปฺปวตฺติ จ ตสฺส ขีณาสวสฺส
ปุน นตฺถีติ วุตฺตภาวํ ๓- นิคเมนฺโต "เตนาห ภควา:- ตสฺมา ชนฺตุ ฯเปฯ นาวํ
สิตฺวาว ปารคู"ติ อาห.
@เชิงอรรถ: ๑ องฺ.ติก. ๒๐/๔๐/๑๔๔  ๒ ม. ปุนปฏิสนฺธินตฺถิภาวํ  ๓ ฉ.ม. วุตฺตํ คาถํ
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๘๙.
    อิมสฺมึ สุตฺเต ยํ อนฺตรนฺตรา น วุตฺตํ, ตํ ปาฐานุสาเรน คเหตพฺพํ.
                  สทฺธมฺมปชฺโชติกาย มหานิทฺเทสฏฺฐกถาย
                     กามสุตฺตนิทฺเทสวณฺณนา นิฏฺฐิตา.
                              ปฐมํ.
                      --------------------

             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๔๕ หน้า ๘๒-๘๙.
http://84000.org/tipitaka/pitaka_item/read_th.php?B=45&A=1884&modeTY=2&pagebreak=1
             The Pali Atthakatha in Roman :-
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=45&A=1884&modeTY=2&pagebreak=1
             อ่านอรรถกถาแปลไทย :-
http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=29&i=1
             เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :-
http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=29&A=1
             พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :-
http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=29&A=1
             The Pali Tipitaka in Roman Character :-
http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=29&A=1
             สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๒๙
http://84000.org/tipitaka/read/?index_29