อรรถกถาเล่มที่ ๔๔ ภาษาบาลีอักษรไทย
 ชา.อ.๑๐ มหานิปาต(๒)

หน้าที่ ๔๘๐.
        มคฺคมฺหิ ปติตา ฐนฺตุ        เยน มคฺเคน เอหิติ
        อาฬาริกา จ สูทา จ       นฏฺฏนาฏกคายิกา
        ปาณิสฺสรา กุมฺภถูนิโย       มุทฺทิกา โสกชฺฌายิกา
        อาหยนฺตุ สพฺพวีณาโย       เภริโย ทินฺทิมานิ จ
        ขรมุขานิ ธมนฺตุ           นทนฺตุ เอกโปกฺขรา
        มุทิงฺคา ปณฺฑวา สํขา       โคธา ปริวเทนฺติกา
        ทินฺทิมานิ จ หญฺญนฺตุ        กุฏุมฺพา ทินฺทิมานิ จาติ ฯ
     ตตฺถ ลาชา โอโลกิยา ปุปฺผาติ ลาเชหิ สทฺธึ ลาชปญฺจมากานิ
ปุปฺผานิ โอกีรณปุปฺผานิ ปฏิยาเทถาติ อาณาเปสิ ฯ มาลาคนฺธวิเลปนา
มคฺคมฺหิ วิตาเนสุ โอลมฺพกมาลานิ เจว คนฺธวิเลปนานิ
จ ฯ อคฺฆิยานิ จาติ ปุปฺผคฺฆิยานิ จ รตนคฺฆิยานิ จ เยน
มคฺเคน มม ปุตฺโต เอหิติ ตตฺถ มคฺเค ติฏฺฐนฺตุ ฯ คาเม คาเมติ
คามทฺวาเร คามทฺวาเร ปติฏฺฐิเต ฯ ปติตา ฐนฺตูติ ปิปาสิตานํ
ปิวนตฺถาย ปติยาทิตา หุตฺวา สุราเมรยกุมฺภาทีนิ ติฏฺฐนฺตุ ฯ
มจฺฉสํยุตาติ มจฺเฉหิ สํยุตฺตา ฯ กงฺคุปิฏฺฐาติ กงฺคุปิฏฺฐมยา ฯ
มุทฺทิกาติ มณฺฑกคายิกา ฯ โสกชฺฌายิกาติ มายาการา อญฺเญปิ
วา เยเกจิ อุปนฺนโสกหรณสมตฺถา โสกชฺฌายิกาติ วุจฺจนฺติ ฯ
ขรมุขานีติ สามุทฺทิกา มหาสํขา ทกฺขิณาวฏฺฏา ฯ สํขาติ มุฏฺฐิสํขา
นาฬิกสํขาติ เทฺว สํขา ฯ โคธา ปริวเทนฺติกา ทินฺทิมานิ กุฏุมฺพานิ
จาติ อิมานิ จตฺตาริ ตุริยาเนว ฯ
     เอวํ ราชา มคฺคาลงฺการํ วิจาเรสิ ฯ ตทา ชูชโกปิ ปมาณาติกฺกนฺตํ
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๔๘๑.
ภุญฺชิตฺวา ชิราเปตุํ อสกฺโกนฺโต ตตฺเถว กาลมกาสิ ฯ
อถ ราชา ตสฺส สรีรกิจฺจํ การาเปตฺวา นคเร มหาเภริญฺจาราเปตฺวา
เยเกจิ ตสฺส ญาตกา อิมานิ เต คณฺหนฺตูติ กิญฺจิ ตสฺส ญาตกํ
อปสฺสิตฺวา สพฺพํ ธนํ ปุน อตฺตโนเยว โกฏฺฐาคาเร สํหราเปสิ ฯ
อถ ราชา สตฺตเมว ทิวเส สพฺพา ทฺวาทสอกฺโขภิณี เสนาโย
สนฺนิปตึสุ ฯ ราชา มหนฺเตน ปริวาเรน ชาลิกุมารํ มคฺคนายกํ
กตฺวา เสนํ อาทาย นครา นิกฺขมิ ฯ
     ตมตฺถํ ปกาเสนฺโต สตฺถา อาห
        สา เสนา มหตี อาสิ       อุยฺยุตฺตา สิวิพาหิณี
        ชาลินา มคฺคนาเยน        วงฺกํ ปายาสิ ปพฺพตํ
        โกญฺจํ นทติ มาตงฺโค       กุญฺชโร สฏฺฐิหายโน
        กจฺฉาย พชฺฌมานาย        โกญฺจํ นทติ วารโณ
        อาชานิยา หสิสฺสนฺติ        เนมิโฆโส อชายถ
        นภํ รโช อจฺฉาเทหิ        อุยฺยุตฺตา สิวิพาหิณี
        สา เสนา มหตี อาสิ       อุยฺยุตฺตา หาริหารินี
        ชาลินา มคฺคนาเยน        วงฺกํ ปายาสิ ปพฺพตํ
        เต ปาวึสุ พฺรหารญฺญํ       พหุสาขํ มโหทกํ
        ปุปฺผรุกฺเขหิ สญฺฉนฺนํ        ผลรุกฺเขหิ จูภยํ
        ตตฺถ วินฺทุสฺสรา วคฺคู       นานาวณฺณา พหู ทิชา
        กูชนฺตมุปกูชนฺติ            อุตุสํปุปฺผิเต ทุเม
        เต คนฺตฺวา ทีฆมทฺธานํ      อโหรตฺตานมจฺจเยน
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๔๘๒.
        ปเทสนฺตํ อุปคญฺฉุํ          ยตฺถ เวสฺสนฺตโร อหูติ ฯ
     ตตฺถ มหตีติ ทฺวาทสอกฺโขภิณีสํขาตา เสนา ฯ อุยฺยุตฺตาติ
ปยาตา ฯ โกญฺจํ นทตีติ ตทา กาลิงฺครฏฺฐวาสิโน พฺราหฺมณา
อตฺตโน รฏฺเฐ เทเว วุฏฺเฐ ตํ มหานาคํ อาหริตฺวา สญฺชยสฺส
อทํสุ ฯ โส สามิกํ วต ปสฺสิตุํ ลภิสฺสามีติ ตุฏฺโฐ โกญฺจนาทํ
อกาสิ ฯ ตํ สนฺธาเยตํ วุตฺตํ ฯ ตตฺถ กจฺฉายาติ สุวณฺณกจฺฉาย
พชฺฌมานายปิ ตุสิตฺวา โกญฺจํ นทติ ฯ หสิสฺสนฺตีติ มหาสทฺทํ
อกํสุ ฯ หาริหารินีติ หริตพฺพหรณสมตฺถา ฯ ปาวึสูติ ปวิสึสุ ฯ
พหุสาขนฺติ พหุรุกฺขสาขํ ฯ ทีฆมทฺธานนฺติ สฏฺฐีโยชนมคฺคํ ฯ
อุปาคญฺฉุนฺติ ยตฺถ เวสฺสนฺตโร อโหสิ ตํ ปเทสํ อุปาคตาติ
อตฺโถ ฯ
                   มหาราชปพฺพํ นิฏฺฐิตํ ฯ
     ชาลิกุมาโรปิ มุจลินฺทสรตีเร ขนฺธาวารํ นิวาสาเปตฺวา
จตุทฺทสถรสหสฺสานิ อาคตมคฺคาภิมุขาเนว ฐปาเปตฺวา ตสฺมึ ตสฺมึ ปเทเส
สีหพฺยคฺฆทีปิขคฺคาทีสุ อารกฺขํ สํวิทหิ ฯ หตฺถิอาทีนํ สทฺโท มหา
อโหสิ ฯ อถ มหาสตฺโต ตํ สทฺทํ สุตฺวา กินฺนุ โข เม ปจฺจามิตฺตา
มม ปิตรํ ฆาเตตฺวา มมตฺถาย อาคตาติ มรณภยภีโต มทฺทึ
อาทาย ปพฺพตํ อารุยฺห เสนํ โอโลเกสิ ฯ
     ตมตฺถํ ปกาเสนฺโต สตฺถา อาห
        เตสํ สุตฺวาน นิคฺโฆสํ      ภีโต เวสฺสนฺตโร อหุ
        ปพฺพตํ อภิรุหิตฺวา         ภีโต เสนํ อุทิกฺขติ
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๔๘๓.
        อิงฺฆ มทฺทิ นิสาเมหิ       นิคฺโฆโส ยาทิโส วเน
        อาชานียา หสิสฺสนฺติ       ธชคฺคาเนว ทิสฺสเร
        อิเม นูน อรญฺญมฺหิ        มิคสํฆานิ ลุทฺทกา
        วาคุราหิ ปริกฺขิตฺวา       โสพฺเภ ปาเตตฺวา ตาวเท
        วิกฺโกสมานา ติปฺปาหิ      หนฺติ เนสํ วรํ วรํ
        ตถา มยํ อทูสกา         อรญฺเญ อวรุทฺธกา
        อมิตฺตหตฺถฏฺฐคตา         ปสฺส ทุพฺพลฆาตกนฺติ ฯ
     ตตฺถ อิงฺฆาติ โจทนตฺเถ นิปาโต ฯ นิสาเมหีติ สกเสนา วา
ปรเสนา วาติ โอโลเกหิ อุปทาเรหิ ฯ อิเม นูน อรญฺญมฺหีติ
อาทีนํ อฑฺฒเตยฺยคาถานํ เอวํ อตฺถสมฺพนฺโธ เวทิตพฺโพ ฯ มทฺทิ
ยถา อรญฺญมฺหิ มิคสํฆานิ ลุทฺทกา วาคุราหิ ปริกฺขิปิตฺวา อถ
วา โสพฺเภ ปาเตตฺวา ตาวเทว หนถ อเร ทุฏฺฐมิเคติ วิกฺโกสมานา
ติปฺปาหิ มิคมารณสตฺตีหิ เนสํ มิคานํ วรํ วรํ หนฺติ หนนฺติ ฯ
อิเม นูน ตเถว อมฺเห อสพฺภาหิ วาจาหิ วิกฺโกสมานา ติปฺปาหิ
สตฺตีหิ หนิสฺสนฺติ มยญฺจ อทูสกา อรญฺเญ อวรุทฺธกา รฏฺฐา
ปพฺพาชิตา วสาม เอวํ สนฺเตปิ ฯ อมิตฺตหตฺถฏฺฐคตาติ อมิตฺตานํ
หตฺถฏฺฐคตา ฯ ปสฺส ทุพฺพลฆาตกนฺติ เอวํ มรณภเยน ปริเทวิ ฯ
     สา ตสฺส วจนํ สุตฺวา เสนํ โอโลเกตฺวา สกเสนาย ภวิตพฺพนฺติ
มหาสตฺตํ อสฺสาเสนฺตี อิมํ คาถมาห
        อมิตฺตา นปฺปสเหยฺยุํ        อคฺคิว อุทกณฺณเว
        ตเทว ตฺวํ วิจินฺเตหิ        อปิ โสตฺถิ อิโต สิยาติ ฯ
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๔๘๔.
     ตตฺถ อคฺคิว อุทกณฺณเวติ ยถา ติณุกฺกาทิวเสน อุปฺปนีโต
อคฺคิ อณฺณวสํขาตานิ ปุถุลคมฺภีรานิ อุทกานิ นปฺปสหติ ตาเปตุํ น
สกฺโกติ ตถา ปจฺจามิตฺตา นปฺปสเหยฺยุํ นาภิภวิสฺสนฺติ ฯ ตเทวาติ ยํ
ปน สกฺเกน ตุยฺหํ วรํ ทตฺวา มหาราช นจิรสฺเสว เต ปิตา เอหิตีติ
วุตฺตํ ตเทว ตฺวํ วิจินฺเตหิ อปิจ นาม อิโต พลนิกายโต อมฺหากํ
โสตฺถิ สิยาติ มหาสตฺตํ อสฺสาเสสิ ฯ
     อถ มหาสตฺโต โสกํ ตนุํ ปนุทิตฺวา ตาย สทฺธึ ปพฺพตา โอรุยฺห
ปณฺณสาลทฺวาเร นิสีทิ อิตราปิ อตฺตโน ปณฺณสาลทฺวาเร นิสีทิ ฯ
     ตมตฺถํ ปกาเสนฺโต สตฺถา อาห
        ตโต เวสฺสนฺตโร ราชา     โอโรหิตฺวาน ปพฺพตา
        นิสีทิ ปณฺณสาลายํ          ทฬฺหํ กตฺวาน มานสนฺติ ฯ
     ตตฺถ ทฬฺหํ กตฺวาน มานสนฺติ มยํ ปพฺพชิตา นาม อมฺหากํ
โกจิ กึ กริสฺสตีติ ถิรํ หทยํ กตฺวา นิสีทิ ฯ
     ตสฺมึ ขเณ สญฺชโย เทวึ อามนฺเตตฺวา ภทฺเท ผุสฺสติ อมฺเหสุ
สพฺเพสุ เอกโต คเตสุ โสโก มหา ภวิสฺสติ ปฐมนฺตาว อหํ คจฺฉามิ
ตโต อิทานิ โสกํ วิโนเทตฺวา นิสินฺนา ภวิสฺสนฺตีติ สลฺลกฺเขตฺวา
ตฺวํ มหนฺเตน ปริวาเรน คจฺเฉยฺยาสิ อถ โถกํ กาลํ วีตินาเมตฺวา
ชาลี จ กณฺหาชินา จ ปจฺฉโต อาคจฺฉนฺตูติ วตฺวา รถํ วิวตฺตาเปตฺวา
อาคตมคฺคาภิมุขํ กตฺวา ตตฺถ ตตฺถ อารกฺขํ สํวิทหิตฺวา
อลงฺกตหตฺถิกฺขนฺธวรคโต โอรุยฺห ปุสฺตสฺส สนฺติกํ อคมาสิ ฯ
     ตมตฺถํ ปกาเสนฺโต สตฺถา อาห
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๔๘๕.
        นิวตฺตยิตฺวาน รถํ         วุฏฺฐาเปตฺวาน เสนิโย
        เอกํ อรญฺเญ วิหรนฺตํ      ปิตา ปุตฺตํ อุปาคมิ
        หตฺถิกฺขนฺธโต โอรุยฺห      เอกํโส ปญฺชลีกโต
        ปริกิณฺโณ อมจฺเจหิ        ปุตฺตํ สิญฺจิตุมาคมิ
        ตตฺถทฺทส กุมารํ โส       รมฺมรูปํ สมาหิตํ
        นิสินฺนํ ปณฺณสาลายํ        ฌายนฺตํ อกุโตภยนฺติ ฯ
     ตตฺถ วุฏฺฐาเปตฺวาน เสนิโยติ อารกฺขณตฺถาย พลนิกาเย
วุฏฺฐาเปตฺวา ฯ เอกํโสติ เอกํสํ กตอุตราสงฺโค ฯ สิญฺจิตุมาคมีติ รชฺเช
อภิสิญฺจิตุํ อุปาคมิ ฯ รมฺมรูปนฺติ อนญฺชิตมณฺฑิตํ
        ตญฺจ ทิสฺวาน อายนฺตํ      ปิตรํ ปุตฺตคิทธินํ
        เวสฺสนฺตโร จ มทฺที จ     ปจฺจุคคนฺตฺวา อวนฺทิสุํ
        มทฺที จ สิรสา ปาเท      สสุรสฺสาภิวาทยิ
        มทฺที อหญฺจ เต เทว      ปาเท วนฺทามิ เต หุสา
        เตสุ ตตฺถ ปลิสชฺช        ปาณินา ปริมชฺชถาติ ฯ
     ตตฺถ ปาเท วนฺทามิ เต หุสาติ เทว อหํ เต สุณิสา ปาเท
วนฺทามีติ เอวํ วตวา วนฺทิ ฯ เตสุ ตตฺถาติ เต อุโภปิ ชเน
ตสฺมึ สกฺกทตฺติเย อสฺสเม ฯ ปลิสชฺชาติ หทเย นิปชฺชาเปตฺวา สีเส
ปริจุมฺพิตฺวา มุทุเกน ปาณินา ปริมชฺชถ ปิฏฺฐิโย เนสํ ปริมชฺชิ ฯ
     ตโต ราชา โรทิตฺวา ปริเทวิตฺวา โสเก ปรินิพฺพุเต เตหิ
สทฺธึ ปฏิสนฺถารํ กโรนฺโต อาห
        กจฺจิ โว กุสลํ ปุตฺต       กจฺจิ ปุตฺต อนามยํ
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๔๘๖.
        กจฺจิ อุญฺเฉน ยาเปถ      กจฺจิ มูลผลา พหู
        กจฺจิ ฑํสา จ มกสา       อปฺปเมว สิรึสปา
        วเน พาฬมิคากิณฺเณ       กจฺจิ หึสา น วิชฺชตีติ ฯ
     ปิตุ วจนํ สุตฺวา มหาสตฺโต อาห
        อตฺถิ โน ชีวิกา เทว      สา จ ยาทิสิ กีทิสา
        กสิรา ชีวิกา โหม        อุญฺฉาจริยาย ชีวิตํ
        อนิทฺธินํ มหาราช         ทเมตฺยสฺสํว สารถิ
        ตฺยมฺหา อนิทฺธิกา ทนฺตา    อสมิทฺธิ ทเมติ โน
        อปิ โน กีสานิ มํสานิ      ปิตุ มาตุ อทสฺสนา
        อวรุทฺธานํ มหาราช       อรญฺเญ ชีวิโสกินนฺติ ฯ
     ตตฺถ ยาทิสิ กีทิสาติ ยา วา สา วา ลามกาติ อตฺโถ ฯ
กสิรา ชีวิกา โหมาติ ตาต อมฺหากํ อุญฺฉาจริยาย ชีวิตนฺนาม
กีทิสํ ทุกฺขา โน ชีวิกา อโหสิ ฯ อนิทฺธินนฺติ มหาราช อนิทฺธิ
อสมิทฺธินํ ทลิทฺทํ ปุริสํ นาม ทเมติ สา จ อนิทฺธิ เฉโก สารถิ
อสฺสํ วิย ทเมติ นิพฺพิเสวนํ กโรติ เต มยํ อิธ วสนฺตา อนิทฺธิกา
ทนฺตา นิพฺพิเสวนา กตา อสมิทฺธิเยว โน ทเมตีติ ฯ ทเมถ โนติปิ
ปาโฐ ทมยิตฺถ โนติ อตฺโถ ฯ ชีวิโสกินนฺติ อวิคตโสกานํ อรญฺเญ
วสนฺตานํ กินฺนาม อมฺหากํ สุขนฺติ วทติ ฯ
     เอวญฺจ ปน วตฺวา ปุน ปุตฺตานํ ปวุตฺตึ ปจฺฉนฺโต อาห
        เยปิ เต สิวิเสฏฺฐสฺส      ทายาทปฺปตฺตมานสา
        ชาลี กณฺหาชินา จุโภ      พฺราหฺมณสฺส วสานุคา
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๔๘๗.
        อจฺจายิกสฺส ลุทฺทสฺส       โย เน คาโวว สุมฺภติ
        เต ราชปุตฺติยา ปุตฺเต     ยทิ ชานาถ สํสถ
        ปริยาปุณาถ โน ขิปฺปํ      สปฺปทฏฺฐํว มาณวนฺติ ฯ
     ตตฺถ ทายาทปฺปตฺตมานสาติ มหาราช เย เต ตว สิวิเสฏฺฐสฺส
ทายาทาว อปฺปตฺตมานสา อสมฺปุณฺณมโนรถา หุตฺวา พฺราหฺมณสฺส
วสานุคา ชาตา เต เทฺว กุมารา โย โส พฺราหฺมโณ คาโว วิยปิ
สุมฺภติ เต ราชปุตฺติยา ปุตฺเต ยทิ ทิฏฺฐวเสน วา สุตวเสน
วา ชานาถ สํสถ ฯ สปฺปทฏฺฐํว มาณวนฺติ วิสนิมฺมทนตฺถาย
สปฺปทฏฺฐํ มาณวํ ติกิจฺฉนฺโต วิย ขิปฺปํ โน ปริยาปุณาถ กเถถาติ
วทติ ฯ
     ราชา อาห
        เอเต กุมารา นิกฺกีตา     ชาลี กณฺหาชินา จุโภ
        พฺราหฺมณสฺส ธนํ ทตฺวา     ปุตฺต มา ภายิ อสฺสสีติ ฯ
     ตตฺถ นิกฺกีตาติ นิกฺกยํ ทตฺวา คหิตา ฯ
     ตํ สุตฺวา มหาสตฺโต ปฏิลทฺธสฺสาโส ปิตรา สทฺธึ ปฏิสนฺถารํ
กโรนฺโต อาห
        กจฺจิ นุ ตาต กุสลํ        กจฺจิ ตาต อนามยํ
        กจฺจิ นุ ตาต เม มาตุ     จกฺขุ น ปริหายตีติ ฯ
     ตตฺถ จกฺขูติ ปุตฺตโสเกน โรทนฺติยา จกฺขุ น ปริหายตีติ
ปุจฺฉิ ฯ
     ราชา อาห
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๔๘๘.
        กุสลญฺเจว เม ปุตฺต        อโถ ปุตฺต อนามยํ
        อโถ จ ปุตฺต เต มาตุ      จกฺขุ น ปริหายตีติ ฯ
     มหาสตฺโต อาห
        กจฺจิ อโรคํ โยคฺคนฺเต      กจฺจิ วหติ วาหนํ
        กจฺจิ ผีโต ขนปโท         กจฺจิ วุฏฺฐิ น ฉิชฺชตีติ ฯ
     ตตฺถ วุฏฺฐีติ เทโว ฯ
     ราชา อาห
        อโถ อโรคํ โยคฺคมฺเม     อโถ วหติ วาหนํ
        อโถ ผีโต ชนปโท        อโถ วุฏฺฐิ น ฉิชฺชตีติ ฯ
     เอวํ เตสํ สลฺลปนฺตานญฺเจว ผุสฺสตีปิ โข เทวี อิทานิ
เต ตโย โสกํ ตนุกํ กตฺวา นิสินฺนา ภวิสฺสนฺตีติ สลฺลกฺเขตฺวา
มหนฺเตน ปริวาเรน สทฺธึ ปุตฺตสฺส สนฺติกํ อคมาสิ ฯ
     ตมตฺถํ ปกาเสนฺโต สตฺถา อาห
        อิจฺเจว มนฺตยนฺตานํ       มาตา เนสํ อทิสฺสถ
        ราชปุตฺตี คิริทฺวาเร       ปตฺติกา อนุปาหนา
        ตญฺจ ทิสฺวาน อายนฺตึ      มาตรํ ปุตฺตคิทฺธินึ
        เวสฺสนฺตโร จ มทฺที จ     ปจฺจุคฺคนฺตฺวา อวนฺทิสุํ
        มทฺที จ สิรสา ปาเท      สสฺสุยา อภิวาทยิ
        มทฺที อหญฺหิ เต อยฺเย     ปาเท วนฺทามิ หุสาติ ฯ
     เตสํ หิ ผุสฺสตึ เทวึ วนฺทิตฺวา ฐิตกาเล เทฺว ปุตฺตา
กุมารกุมาริกาหิ ปริวุตา อาคมึสุ ฯ มทฺที จ เตสํ อาคมนมคฺคํ
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๔๘๙.
โอโลเกนฺตีเยว อฏฺฐาสิ ฯ สา ปุตฺเต โสตฺถินา อาคจฺฉนฺเต ทิสฺวา
สกภาเวน สนฺฐาเรตุํ อสกฺโกนฺตี ตรุณวจฺฉา วิย คาวี ปริเทวมานา
ตโต ปายาสิ ฯ เตปิ ตํ ทิสฺวา ปริเทวนฺตา ตทภิมุขาว ธาวึสุ ฯ
      ตมตฺถํ ปกาเสนฺโต สตฺถา อาห
        มทฺทิญฺจ ปุตฺตกา ทิสฺวา    ทูรโต โสตฺถิมาคตา
        กนฺทนฺตา อภิธาวึสุ        วจฺฉา พาลาว มาตรํ
        มทฺที จ ปุตฺตเก ทิสฺวา     ทูรโต โสตฺถิมาคเต
        วารุณีว ปเวเธนฺติ        ถนธาราภิสิญฺจถาติ ฯ
     ตตฺถ กนฺทนฺตา อภิธาวึสูติ กนฺทนฺตา อภิธาวึสุ ฯ วารุณีว
ปเวเธนฺตีติ ยกฺขปวิฏฺฐา อิกฺขณิกา วิย ปเวธมานา ฯ ถนธาราภิสิญฺจถาติ
ขีรธารา ทฺวีหิ ถเนหิ อภิสิญฺจถ ฯ
      สา กิร มหนฺเตน สทฺเทน ปริเทวิตฺวา กมฺปมานา วิสญฺญี
หุตฺวา ทีฆโต ปฐวิยํ ปตติ ฯ กุมาราปิ เวเคนาคนฺตฺวา มาตรํ
ปตฺวา วิสญฺญิโน หุตฺวา มาตุ อุปริเยว ปติตา ฯ ตสฺมึ ขเณ
ตสฺสา ทฺวีหิ ถเนหิ เทฺว ขีรธารา นิกฺขมิตฺวา เตสํ มุเขเยว
ปวิสึสุ ฯ สเจ กิร เอตฺตโก อสฺสาโส นาภวิสฺส เทฺว กุมารา
สุกฺขหทยา หุตฺวา อนสฺสึสุ ฯ เวสฺสนฺตโรปิ ปิยปุตฺเต ทิสฺวา
โสกํ สณฺฐาเรตุํ อสกฺโกนฺโต วิสญฺญี หุตฺวา ตตฺเถว ปตติ ฯ
มาตาปิตโรปิสฺส วิสญฺญิโน หุตฺวา ตตฺเถว ปตึสุ ฯ ตถา
มหาสตฺตสฺส สหชาตา สฏฺฐีสหสฺสา อมจฺจา เต ทิสฺวา วิสญฺญิโน
หุตฺวา ตตฺเถว ปตึสุ ฯ ตํ การุญฺญํ ปสฺสนฺเตสุ เตสุ เอโกปิ
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๔๙๐.
สกภาเวน สณฺฐาเรตุํ นาสกฺขิ ฯ สกลํ อสฺสมปทํ ยุคนฺตวาตมทฺทิตํ
วิย สาลวนํ อโหสิ ฯ ตสฺมึ ขเณ ปพฺพตา นทึสุ มหาปฐวี
กมฺปิ มหาสมุทฺโท สํขุภิ สิเนรุปพฺพตราชา โอนมิ ฉกามาวจรเทวโลกา
เอกโกลาหลา อเหสุํ ฯ
     อถ สกฺโก เทวราชา ฉ ขตฺติยา สปริสา วิสญฺญิโน ชาตา
เตสุ เอโกปิ อุฏฺฐาย กสฺสจิ สรีเร อุทฺกํ สิญฺจิตุํ สมตฺโถ นาม นตฺถิ
หนฺททานิ เนสํ โปกฺขรวสฺสํ วสฺสาเปสฺสามีติ จินฺเตตฺวา ฉกฺขตฺติยสมาคเม
โปกฺขรวสฺสํ วสฺสาเปสิ ฯ ตตฺถ เย เตมิตุกามา เต
เตเมนฺติ อเตมิตุกามานํ อุปริ เอกวินฺทุมตฺตมฺปิ น สณฺฐาติ
ปทุมปตฺตโต อุทกํ วิย วินิวตฺติตฺวา คจฺฉติ ฯ อิติ โปกฺขรปตฺเต
ปติตวสฺสํ วิย ตํ โปกฺขรวสฺสํ อโหสิ ฯ ตทา ฉ ขตฺติยา อสฺสาสํ
ปฏิลภึสุ ฯ มหาชโน มหาสตฺตสฺส ญาติสมาคเม โปกฺขรวสฺสํ วสฺสิ
มหาปฐวี กมฺปีติ อจฺฉิริยํ ปเวเทสิ ฯ
    ตมตฺถํ ปกาเสนฺโต สตฺถา อาห
      สมาคตานํ ญาตีนํ         มหาโฆโส อชายถ
      ปพฺพตา สมนาทึสุ         มหี อากมฺปิตา อหุ
      วุฏฺฐิธารํ ปวตฺเตนฺโต      เทโว ปาวสฺสิ ตาวเท
      อถ เวสฺสนฺตโร ราชา     ญาตีหิ สมคจฺฉถ
      นตฺตาโร สุณิสา ปุตฺโต     ราชา เทวี จ เอกโต
      ยทา สมาคตา อาสุํ       ตทาสิ โลมหํสนํ
      ปญฺชลิกา ตสฺส ยาจนฺติ     โรทนฺตา เภรเว วเน
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๔๙๑.
      เวสฺสนฺตรญฺจ มทฺทิญฺจ      สพฺเพ รฏฺฐา สมาคตา
      ตฺวํ โนสิ อิสฺสโร ราชา    รชฺชํ กาเรถ โน อุโภติ ฯ
    ตตฺถ โฆโสติ การุญฺญโฆโส ฯ ปญฺชลิกาติ สพฺเพ นาครา
เจว เนคมา จ ชานปทา จ ปคฺคหิตญฺชลี หุตฺวา ฯ ตสฺส ยาจนฺตีติ
ตสฺส ปาเทสุ ปติตฺวา โรทิตฺวา กนฺทิตฺวา เทว ตฺวํ โน สามิโก
อิสฺสโร ปิตา เต อิเธว อภิญฺจิตฺวา นครํ เนตุกาโม หุตฺวา กุลสนฺตกํ
เสตจฺฉตฺตํ ปฏิจฺฉถาติ ยาจนฺตีติ ฯ
                   ฉกฺขตฺติยปพฺพํ นิฏฺฐิตํ ฯ
    ตํ สุตฺวา มหาสตฺโต ปิตรา สทฺธึ สลฺลปนฺโต อิมํ คาถมาห
      ธมฺเมน รชฺชํ กาเรนฺตํ     รฏฺฐา ปพฺพาชยิตฺถ มํ
      ตวญฺจ ชานปทา เจว      เนคมา จ สมาคตาติ ฯ
    ตโต ราชา อตฺตโน โทสํ ปุตฺตํ ขมาเปนฺโต อาห
      ทุกฺกฏญฺจ หิ โน ปุตฺต      ภูนหจฺจํ กตํ มยา
      โยหํ สิวีนํ วจนา         ปพฺพาเชสึ อทูสกนฺติ ฯ
     อิมํ คาถํ วตฺวา อตฺตโน ทุกฺขหรณตฺถํ ปุตฺตํ ยาจนฺโต
อิตรํ คาถมาห
      เยน เกนจิ วณฺเณน       ปิตุ ทุกฺขํ อุทพฺพเห
      มาตุยา ภคินิยาปิ         อปิ ปาเณหิ อตฺตโนติ ฯ
    ตตฺถ อุทพฺพเหติ หเรยฺย ฯ อปิ ปาเณหิ อตฺตโนติ ตาต
ปุตฺเตน นาม ชีวิตํ ปริจฺจชิตฺวาปิ มาตาปิตูนํ โสกทุกฺขํ หริตพฺพํ
ตสฺมา มม โทสํ หทเย อกตฺวา มม วจนํ กโรหิ อิมํ อิสิลิงฺคํ
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๔๙๒.
นีหริตฺวา ราชเวสํ คณฺห ตาตาติ อิมินา กิร ตํ อธิปฺปาเยเนวมาห
     โพธิสตฺโต รชฺชํ กาเรตุกาโมปิ เอตฺตเก ปน วจเน อกถิเต
ครุกนฺนาม น โหติ ตสฺมา รญฺญา สทฺธึ กเถสิ ฯ ราชา มหาสตฺตํ
อาราเธสิ ฯ มหาสตฺโต สาธูติ สมฺปฏิจฺฉิ ฯ อถสฺส อธิวาสนํ
วิทิตฺวา สหชาตา สฏฺฐีสหสฺสา อมจฺจา นหานกาโล มหาราช
รโชชลฺลํ ปวาหยาติ วทึสุ ฯ อถเน มหาสตฺโต โถกํ อธิวาเสถาติ
วตฺวา ปณฺณสาลํ ปวิสิตฺวา อิสิภณฺฑํ โอมุญฺจิตฺวา ปฏิสาเมตฺวา
สงฺขวณฺณํ สาฏกํ นิวาเสตฺวา ปณฺณสาลโต นิกฺขมิตฺวา อิทํ มยา
นวมาเส อฑฺฒมาสญฺจ สมณธมฺมสฺส กตฏฺฐานํ ปารมีกูฏํ
คณฺหนเตน ทานํ ทตฺวา ปฐวิยา กมฺปิตฏฺฐานนฺติ ปณฺณสาลํ ติกฺขตฺตุํ
ปทกฺขิณํ กตฺวา ปญฺจางฺคปติฏฺฐิเตน วนฺทิตฺวา อฏฺฐาสิ ฯ อถสฺส
กปฺปกาทโย เกสมสฺสุกมฺมาทีนิ กรึสุ ฯ ตตฺเถว นํ สพฺพาภรณภูสิตํ
เทวราชมิว วิราชมานํ รชฺเช อภิสิญฺจึสุ ฯ
     เตน วุตฺตํ
        ตโต เวสฺสนฺตโร ราชา   รโชชลฺลํ ปวาหยิ
        สพฺพํ วตฺตํ จเชตฺวาน     ราชเวสมธารยีติ ฯ
     ตตฺถ ปวาหยีติ หาเรสิ หาเรตฺวา จ ปน ราชเวสํ คณฺหีติ
อตฺโถ ฯ
     อถสฺส ยโส มหา อโหสิ ฯ เตน โอโลกิโตโลกิตฏฺฐานํ
กมฺปิ ฯ มุขมงฺคลิกา มงฺคลานิ โฆสยึสุ ฯ สพฺพตุริยานิ ปคฺคณฺหึสุ ฯ
มหาสมุทฺทกุจฺฉิยํ เมฆตชฺชิตนิคฺโฆโส วิย ตุริยนิคฺโฆโส
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๔๙๓.
มหา อโหสิ ฯ หตฺถิรตนํ อลงฺกริตฺวา อมจฺจา อุปนยึสุ ฯ โส
ขคฺครตนํ พนฺธิตฺวา หตฺถิรตนํ อภิรุหิ ฯ ตาวเทว นํ สพฺเพ สหชาตา
สฏฺฐีสหสฺสา อมจฺจา สพฺปาลงฺการปฏิมณฺฑิตา ปริวารยึสุ ฯ สพฺพา
กญฺญาโย มทฺทึปิ เทวึ นหาเปตฺวา อลงฺกริตฺวา อภิสิญฺจิตฺวา สีเส
จ ปนสฺสา อภิเสโกทกํ อภิสิญฺจิยมานา เวสฺสนฺตโร อภิปาเลตูติ
อาทีนิ มงฺคลานิ วทึสุ ฯ
     ตมตฺถํ ปกาเสนฺโต สตฺถา อาห
         สีสนหาโต สุจิวตฺโถ       สพฺพาลงฺการภูสิโต
         ปจฺจยํ นาคมารุยฺห        ขคฺคํ พนฺธิ ปรนฺตปํ
         ตโต สฏฺฐีสหสฺสานิ        โยธิโน จารุทสฺสนา
         สหชาตา ปริกรึสุ         นนฺทยนฺตา รเถสภํ
         ตโต มทฺทึ นหาเปสุํ       สิวิกญฺญา สมาคตา
         เวสฺสนฺตโรตํ ปาเลตุ      ชาลี กณฺหาชินา จุโภ
         อโถปิ ตํ มหาราช        สญฺชโย อภิรกฺขตูติ ฯ
     ตตฺถ ปจฺจยํ นาคมารุยฺหาติ ตํ อตฺตโน ชาตทิวเส อุปนฺนํ
หตฺถินาคํ ฯ ปรนฺตปนฺติ อมิตฺตตาปนํ ฯ ปกรึสูติ ปริวารยึสุ ฯ
นนฺทยนฺตาติ โตเสนฺตา ฯ สิวิกญฺญาติ สิวิรญฺโญ ปชาปติโย
สนฺนิปติตฺวา คนฺโธทเกน นหาเปสุํ ฯ ชาลี กณฺหาชินา จุโภติ
อิเม เต ปุตฺตาปิ มาตรํ รกฺขนฺตูติ ฯ
         อิทญฺจ ปจฺจยํ ลทฺธา       ปุพฺเพ กิเลสมตฺตโน
         อานนฺทิยํ ปริจรึสุ         รมฺมณีเย คิริพฺพเช
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๔๙๔.
         อิทญฺจ ปจฺจยํ ลทฺธา       ปุพฺเพ กิเลสมตฺตโน
         อานนฺทจิตฺตา สุมนา       ปุตฺเต สงฺคมฺม ลกฺขณา
         อิทญฺจ ปจฺจยํ ลทฺธา       ปุพฺเพ กิเลสมตฺตโน
         อานนฺทจิตฺตา ปีติตา       สห ปุตฺเตหิ ลกฺขณาติ ฯ
     ตตฺถ อิทญฺจ ปจฺจยํ ลทฺธาติ ภิกฺขเว เวสฺสนฺตโร จ มทฺที
จ อิทํ ปจฺจยํ อิทํ ปติฏฺฐํ ลภิตฺวา รชฺเช ปติฏฺฐหิตฺวาติ อตฺโถ ฯ
ปุพฺเพติ อิโต ปุพฺเพ อตฺตโน วนวาสํ กิเลสํ อนุสฺสริตฺวา อานนฺทิยํ
เภรึ อาจรึสุ ฯ รมฺมณีเย คิริพฺพเชติ รมฺมณีเย วงฺกตคิริกุจฺฉิมฺหิ
เวสฺสนฺตรสฺส รญฺโญ อาณาติ กญฺจนลตาวินทฺธํ อานนฺทเภริญฺจาราเปตฺวา
อานนฺทฉณํ กรึสุ ฯ อานนฺทจิตฺตา สุมนาติ ลกฺขณสมฺปนฺนา ฯ
มทฺที ปุตฺเต สงฺคมฺม ปาปุณิตฺวา จิตฺตา สุมนา หุตฺวา
อติวิย นนฺทิตฺวาติ อตฺโถ ฯ ปีติตาติ ปวตฺตปีติโสมนสฺสา หุตฺวา ฯ
เอวํ ปีติตา หุตฺวา จ ปน ปุตฺเต อาห
         เอกภตฺตา ปุเร อาสึ       นิจฺจํ ถณฺฑิลสายินี
         อิติ เมตํ วตํ อาสิ         ตุมฺหํ กามา หิ ปุตฺตกา
         ตเมว ตํ สมิทฺธชฺช         ตุมฺเห สงฺคมฺม ปุตฺตกา
         มาตุชํปิ ตํ ปาเลตุ         ปิตุชํปิ จ ปุตฺตกา
         อโถปิ ตํ มหาราชา        สญฺชโย อภิรกฺขตุ
         ยํกิญฺจิตฺถิ กตํ ปุญฺญํ         มยฺหญฺเจว ปิตุ จ เต
         สพฺเพน เตน กุสเลน       อชโร ตฺวํ อมโร ภวาติ ฯ
     ตตฺถ ตุมฺหํ กามา หิ ปุตฺตกาติ ปุตฺตกา อหํ ตุมฺเห
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๔๙๕.
ปตฺถยมานา ปุเร ตุมฺเหสุ พฺราหฺมเณน นีเตสุ เอกภตฺตํ ภุญฺชิตฺวา ภูมิยํ
สยึ อิติ เม ตุมฺหากํ กามา เอตํ วตํ อาสีติ วทติ ฯ สมิทฺธชฺชาติ
ตเมว วตํ อชฺช สมิทฺธํ ฯ มาตุชํปิ ตํ ปาเลตุ ปิตุชํปิ
จ ปุตฺตกาติ ปุตฺตกา มาตุชาตํ โสมนสฺสํ ปิตุชาตํ โสมนสฺสํปิ
ปาเลตุ มาตาปิตูนํ สนฺตกํ ปุญฺญํ ตํ ปาเลตูติ อตฺโถ ฯ เตเนวาห
ยํกิญฺจิตฺถิ กตํ ปุญฺญนฺติ ฯ
     ผุสฺสตีปิ โข เทวี อิโต ปฏฺฐาย มม สุณฺหา อิมาเนว
วตฺถานิ นิวาเสตุ อิมานิ จ อาภรณานิ ธาเรตูติ สุวณฺณสมุคฺเค
ปูเรตฺวา ปหิณิ ฯ
     ตมตฺถํ ปกาเสนฺโต สตฺถา อาห
          กปฺปาสิกญฺจ โกเสยฺยํ      โขมโกทุมฺพรานิ จ
          สสฺสู สุณฺหาย ปาเหสิ      เยหิ มทฺที อโสภถ
          ตโต โขมญฺจ กายูรํ       องฺคทํ มณิเมขลํ
          สสฺสู สุณฺหาย ปาเหสิ      เยหิ มทฺที อโสภถ
          ตโต โขมญฺจ กายูรํ       คีเวยฺยํ รตนามยํ
          สสฺสู สุณฺหาย ปาเหสิ      เยหิ มทฺที อโสภถ
          อุณฺณตํ มุขผุลฺลญฺจ         นานารตฺเต จ มาณิเย
          สสฺสู สุณฺหาย ปาเหสิ      เยหิ มทฺที อโสภถ
          อุคฺคตฺถนํ คิงฺคมกํ         เมขลํ ปฏิปาทุกํ
          สสฺสู สุณฺหาย ปาเหสิ      เยหิ มทฺที อโสภถ
          สุตตญฺจ สุตฺตวชฺชญฺจ       อุปนิชฺฌาย เสยฺยสิ
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๔๙๖.
          อโสภถ ราชปุตฺตี         เทวกญฺญาว นนฺทเน
          สีสนหาตา สุจิวตฺถา       สพฺพาภรณภูสิตา
          อโสภถ ราชปุตฺตี         ตาวตึสาว อจฺฉรา
          กทลี วาตจฺฉุปิตา         ชาตา จิตฺตลตาวเน
          ทนฺตาวรณสมฺปนฺนา        ราชปุตฺตี อโสภถ
          สกุณี มานุสินีว           ชาตา จิตฺตปฺปตฺตา ปติ
          นิโคฺรธปกฺกพิมฺโพฏฺฐี       ราชปุตฺตี อโสภถาติ ฯ
     ตตฺถ โขมญฺจ กายูรนฺติ สุวณฺณมยํ ขชฺชูรีผลสณฺฐานํ
คีวาปสาธนเมว ฯ รตนามยนฺติ อปรํปิ รตนมยํ คีเวยฺยํ ฯ องฺคทํ
มณิเมขลนฺติ องฺคทาภรณญฺจ มณิมยเมขลญฺจ ฯ อุณฺณตนฺติ เอกํ
ปสาธนํ ฯ มุขผุลฺลนฺติ นลาตนฺเต ติลกมาลาภรณํ ฯ นานารตฺเตติ
นานาวณฺเณ ฯ มาณิเยติ มณิมเย ฯ อุคฺคตฺถนํ คิงฺคมกนฺติ เอตานิปิ
เทฺว อาภรณานิ ฯ เมขลนฺติ สุวณฺณรชตมยํ เมขลํ ฯ ปฏิปาทุกนฺติ
ปาทปสาธนํ ฯ สุตฺตญฺจ สุตฺตวชฺชญฺจาติ สุตฺตารุฬฺหญฺจ
อสุตฺตารุฬฺหญฺจ ปสาธนํ ฯ ปาลิยํ ปน สุปฺปญฺจ สุปฺปวชฺชญฺจาติปิ
ลิขิตํ ฯ อุปนิชฺฌาย เสยฺยสีติ เอตํ สุตฺตารุฬฺหญฺจ อสุตฺตารุฬฺหํ
อาภรณํ ตํ ตํ โอนฏฺฐานํ โอโลเกตฺวา อลงฺกริตฺวา ฐิตา เสยฺยสิ
อุตฺตมรูปธรา มทฺที เทวี เทวกญฺญาว นนฺทวเน อโสภถ ฯ วาตจฺฉุปิตาติ
จิตฺตลตาวเน ชาตา วาตสํผุฏฺฐาสุวณฺณกทลี วิย ตํ ทิวสํ
สา วิชิมฺหมานา อโสภถ ฯ ทนฺตาวรณสมฺปนฺนาติ พิมฺพผลสทิเสหิ
รตฺตทนฺตาวรเณหิ สมนฺนาคตา ฯ สกุณี มานุสินีว ชาตา
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๔๙๗.
จิตฺตปตฺตา ปตีติ ยถา มนุสฺสสรีเรน ชาตา มานุสินี นาม สกุณีปิ
จิตฺตปฺปตฺตา อากาเส ปตฺตมานา ปกฺเข ปสาเรตฺวา คจฺฉนฺตี โสภติ
เอวํ สา รตฺตโอฏฺฐตาย นิโคฺรธพิมฺพปกฺกสทิสโอฏฺฐา อโสภถ
          ตสฺสา จ นาคมาเนสุํ      นาติวุฑฺฒํว กุญฺชรํ
          สตฺติกฺขมํ สรกฺขมํ         อีสาทนฺตํ อุรุฬฺหวํ
          สา มทฺที นาคมารุหิ       นาติวุฑฺฒํว กุญฺชรํ
          สตฺติกฺขมํ สรกฺขมํ         อีสาทนฺตํ อุรุฬฺหวนฺติ ฯ
     ตตฺถ ตสฺสา จาติ ภิกฺขเว ตสฺสา จ มทฺทิยา สพฺพาลงฺการ
ปฏิมณฺฑิตํ กตฺวา นาติวุฑฺฒํ ตรุณํ มชฺฌิมวยํ สตฺติสรปหารกฺขมํ
เอกํ ตรุณหตฺถึ อุปเนสุํ ฯ นาคมารุหีติ หตฺถิปิฏฺฐึ อภิรุหิ ฯ
     อิติ เต อุโภปิ มหนฺเตน ยเสน ขนฺธาวารํ อคมํสุ ฯ
สญฺชยราชาปิ ทฺวาทสหิ อกฺโขภิณีหิ สทฺธึ มาสมตฺตํ ปพฺพตกีฬญฺจ วนกีฬญฺจ
กีฬิ ฯ มหาสตฺตสฺส เตเชน ตาว มหนฺเต อรญฺเญ โกจิ พาฬมิโค
วา ปกฺขี วา น กิญฺจิ สตฺตํ วิเหเฐติ ฯ
     ตมตฺถํ ปกาเสนฺโต สตฺถา อาห
         สพฺพมฺหิ ตํ อรญฺญมฺหิ        ยาวนฺเตตฺถ มิคา อหุ
         เวสฺสนฺตรสฺส เตเชน       นาญฺญมญฺญํ วิเหฐยุํ ฯ
         สพฺพมฺหิ ตํ อรญฺญมฺหิ        ยาวนฺเตตฺถ ทิชา อหุ
         เวสฺสนฺตรสฺส เตเชน       นาญฺญมญฺญํ วิเหฐยุํ
         สพฺพมฺหิ ตํ อรญฺญมฺหิ        ยาวนฺเตตฺถ มิคา อหุ
                     เอกชฺฌํ สนฺนิปตึสุ
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๔๙๘.
         เวสฺสนฺตเร ปยาตมฺหิ       สิวีนํ รฏฺฐวฑฺฒเน
         สพฺพมฺหิ ตํ อรญฺญมฺหิ        ยาวนฺเตตฺถ ทิชา อหุ
                     เอกชฺฌํ สนฺนิปตึสุ
         เวสฺสนฺตเร ปยาตมฺหิ       สิวีนํ รฏฺฐวฑฺฒเน
         สพฺพมฺหิ ตํ อญฺญมฺหิ         ยาวนฺเตตฺถ มิคาอหุ
                     นาสฺส มญฺชูนิ กูชึสุ
         เวสฺสนฺตเร ปยาตมฺหิ       สิวีนํ รฏฺฐวฑฺฒเน
         สพฺพมฺหิ ตํ อรญฺญมฺหิ        ยาวนฺเตตฺถ ทิชา อหุ
                     นาสฺส มญฺชูนิ กูชึสุ
         เวสฺสนฺตเร ปยาตมฺหิ       สิวีนํ รฏฺฐวฑฺฒเนติ ฯ
     ตตฺถ ยาวนฺเตตฺถาติ ยาวนฺโต เอตฺถ ฯ เอกชฺฌํ สนนิปตึสูติ
เอกสฺมึ ฐาเน สนฺนิปตึสุ ฯ สนฺนิปติตฺวา จ ปน อิโต ปฏฺฐาย
อิทานิ อมฺหากํ อญฺญมญฺญํ ลชฺชา วา สํวโร วา น ภวิสฺสตีติ
โทมนสฺสปฺปตฺตา อเหสุํ ฯ นาสฺส มญฺชูนิ กูชึสูติ มหาสตฺตสฺส
วิโยคทุกฺขิตา มธุรรวํ น รวึสุ ฯ
     สญฺชยนรินฺโท ทฺวทสหิ อกฺโขภิณีหิ สทฺธึ มาสมตฺตํ ปพฺพตกีฬนฺจ
วนกีฬญฺจ กีฬิตฺวา เสนาคุตฺตํ ปกฺโกสาเปตฺวา ตาตา จิรํ
โน อรญฺเญ วุฏฺฐามฺหา กินเต มม ปุตฺตสฺส คมนมคฺโค อลงฺกโตติ
ปุจฺฉิตฺวา อาม เทว กาโล โว คมนายาติ วุตฺเต เวสฺสนฺตรสฺส
อาโรเจตฺวา เภริญฺจาราเปตฺวา เสนํ อาทาย นิกฺขมิ ฯ
วงฺกตคิริกุจฺฉิโต ยาว เชตุตฺตรนครา สฏฺฐีโยชนํ อลงฺกตมคฺคํ มหาสตฺโต
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๔๙๙.
มหนฺเตน ปริวาเรน ปฏิปชฺชิ ฯ
     ตมตฺถํ ปกาเสนฺโต สตฺถา อาห
           ปฏิยตฺโต ราชมคฺโค      วิจิตฺโต ปุปฺผสณฺฐโต
           วสิ เวสฺสนฺตโร ราชา    ยตฺถ ยาว เชตุตฺตรา
           ตโต สฏฺฐีสหสฺสานิ      โยธิโน จารุทสฺสนา
                      สมนฺตา ปริกรึสุ
          เวสฺสนฺตเร ปยาตมฺหิ      สิวีนํ รฏฺฐวฑฺฒเน
          โอโรธา จ กุมารา จ     เวสิยานา จ พฺราหฺมณา
                      สมนฺตา ปริกรึสุ
          เวสฺสนฺตเร ปยาตมฺหิ      สิวีนํ รฏฺฐวฑฺฒเน
          หตฺถาโรหา อนีกฏฺฐา      รถิกา ปตฺติการกา
                      สมนฺตา ปริกรึสุ
          เวสฺสนฺตเร ปยาตมฺหิ      สิวีนํ รฏฺฐวฑฺฒเน
          กโรฏิยา จมฺมธรา        ลิลฺลิหตฺถา สุวมฺมิกา
                      ปุรโต ปฏิปชฺชึสุ
          เวสฺสนฺตเร ปยาตมฺหิ      สิวีนํ รฏฺฐวฑฺฒเน
          สมาคตา ชานปทา        เนคมา จ สมาคตา
                    สมนฺตา ปริกรึสุ
          เวสฺสนฺตเร ปยาตมฺหิ      สิวีนํ รฏฺฐวฑฺฒเนติ ฯ
     ตตฺถ ปฏิยตฺโตติ วิสาขปุณฺณมีปูชากาเล วิย อลงฺกโต ฯ
วิจิตฺโตติ กทลีปุณฺณฆฏธชปฏากาทีหิ วิจิตฺโต ฯ ปุปฺผสณฺฐโตติ
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๕๐๐.
ลาชปญฺจมเกหิ ปุปฺเผหิ สณฺฐโต ฯ ยตฺถาติ ยสฺมึ วงฺกตปพฺพเต
เวสฺสนฺตโร วสิ ตโต ปฏฺฐาย ยาว เชตุตฺตรนครา นิรนฺตรํ
อลงฺกตปฏิยตฺโต อโหสิ ฯ กโรฏิยาติ สีสกโรฏิโกติ ลทฺธนามา
สีเส ปฏิมุกฺกกโรฏิกา โยธา ฯ จมฺมธราติ กณฺฐวารณจมฺมธรา ฯ
สุวมฺมิกาติ วิจิตฺราหิ ชาลิกาหิ สุฏฺฐุวมฺมิกา ฯ ปุรโต ปฏิปชฺชึสูติ
เอวรูปา มตฺตหตฺถีสุปิ อาคจฺฉนฺเตสุ อนิวตฺติโน สุรโยธา รญฺโญ
เวสฺสนฺตรสฺส ปูรโต ปฏิปชฺชึสุ ฯ
     ราชา สฏฺฐีโยชนมคฺคํ ทฺวีหิ มาเสหิ อติกมฺม เชตุตฺตรนครํ
ปตฺโต อลงฺกตปฏิยตฺตนครํ ปวิสิตฺวา ปาสาทํ อภิรุหิ ฯ
     ตมตฺถํ ปกาเสนฺโต สตฺถา อาห
         เต ปาวึสุ ปุรํ รมฺมํ       พหุปาการโตรณํ
         อุเปตํ อนฺนปาเนหิ        นจฺจคีเตหิ จูภยํ
         จิตฺตา ชานปทา อาสุํ      เนคมา จ สมาคตา
         อนุปฺปตฺเต กุมารมฺหิ       สิวีนํ รฏฺวฑฺฒเน
         เจลุกฺเขโป ปวตฺเตตฺถ     อาคเต ธนทายเก
         นนฺทิปฺปเวสิ นคเร        พนฺธโมกฺโข อโฆสถาติ ฯ
     ตตฺถ พหุปาการโตณนฺติ พหุเกหิ อุจฺเจหิ ปากาเรหิ จ
อฏฺฏาลเกหิ โตรเณหิ จ สมนฺนาคตํ ฯ นจฺจคีเตหิ จูภยนฺติ นจฺเจหิ
จ คีเตหิ จ อุภเยหิ สมนฺคตํ ฯ จิตฺตาติ ตุฏฺฐา โสมนสฺสปฺปตฺตา ฯ
อาคเต ธนทายเกติ มหาชนสฺส ธนทายเก มหาสตฺเต
อาคเต ฯ นนฺทิปฺปเวสีติ เวสฺสนฺตรสฺส มหาราชสฺส อาณาติ นคเร
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๕๐๑.
นนฺทิเภริญฺจริ ฯ พนฺธโมกฺโข อโฆสถาติ สพฺพสตฺตานํ พนฺธนา
โมกฺโข อุคฺโฆสิโต อนฺตมโส วิฬารํ อุปาทาย เวสฺสนฺตรมหาราชา
สพฺพสตฺเต พนฺธนา วิสชฺชาเปสิ ฯ
     โส นครํ ปวิฏฺฐทิวเสเยว ปจฺจูสกาเล จินฺเตสิ เสฺว
วิภาตาย รตฺติยา สมาคตภาวํ สุตฺวา ยาจกา อาคมิสฺสนฺติ เตสาหํ
กึ ทสฺสามีติ ฯ ตสฺมึ ขเณ สกฺกสฺส ภวนํ อุณฺหาการํ ทสฺเสสิ ฯ
โส อาวชฺเชนฺโต ตํ การณํ ญตฺวา ตาวเทว ราชนิเวสนสฺส
ปุริมวตฺถุญฺจ ปจฺฉิมวตฺถุญฺจ กฏิปฺปมาณํ ปูเรนฺโต ฆนเมโฆ วิย
สตฺตรตนวสฺสํ วสฺสาเปสิ ฯ สกลนคเร ชาณุปฺปมาณํ วสฺสาเปสิ ฯ
ปุนทิวเส มหาสตฺโต เตสํ เตสํ กุลานํ ปุริมปจฺฉิมวตฺถูสุ วุฏฺฏธนํ
เตสญฺเญว โหตูติ ทาเปตฺวา อวเสสํ อาหราเปตฺวา อตฺตโน เคหวตฺถุสฺมึ
ธเนน สทฺธึ โกฏฺฐาคาเรสุ โอกีราเปตฺวา ทานมุเข ปฏฺฐเปสิ ฯ
     ตมตฺถํ ปกาเสนฺโต สตฺถา อาห
           ชาตรูปมยํ วสฺสํ        เทโว ปาวสฺสิ ตาวเท
           เวสฺสนฺตเร ปวิฏฺฐมฺหิ    สิวีนํ รฏฺฐวฑฺฒเน
           ตโต เวสฺสนฺตโร ราชา  ทานํ ทตฺวาน ขตฺติโย
           กายสฺส เภทา สปญฺโญ   สคฺคํ โส อุปฺปชฺชถาติ ฯ
     ตตฺถ สคฺคํ โส อุปปชฺชถาติ ตโต จุโต ทุติยจิตฺเตน ตุสิตปุเร
อุปปชฺชิ ฯ
     สตฺถา อิมํ คาถาสหสฺสปฏิมณฺฑิตํ มหาเวสฺสนฺตรธมฺมเทสนํ
อาหริตฺวา เอวํ ภิกฺขเว ปุพฺเพปิ มม ญาติสมาคเม มหาเมโฆ
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๕๐๒.
โปกฺขรวสฺสํ วสฺสิเยวาติ วตฺวา ชาตกํ สโมธาเนสิ ฯ ตทา ชูชโก
เทวทตฺโต อโหสิ อมิตฺตตาปนา จิญฺจมาณวิกา เจตปุตฺโต ฉนฺโน
อจฺจุตตาปโส สาริปุตฺโต สกฺโก อนุรุทฺโธ สญฺชยนรินฺโท
สุทฺโธทนมหาราชา ผุสฺสตี เทวี มหามายา มทฺที เทวี ราหุลมาตา
ชาลิกุมาโร ราหุโล กณฺหาชินา อุปลวณฺณา เสสปริสา พุทฺธปริสา
เวสฺสนฺตโร ราชา ปน อหเมว สมฺมาสมฺพุทฺโธติ ฯ
                     นครกณฺฑํ นิฏฺฐิตํ ฯ
               เวสฺสนฺตรชาตกวณฺณนา สมตฺตา ฯ
             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๔๔ หน้า ๔๘๐-๕๐๒.
http://84000.org/tipitaka/pitaka_item/read_th.php?B=44&A=9997&modeTY=2&pagebreak=1
             The Pali Atthakatha in Roman :-
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=44&A=9997&modeTY=2&pagebreak=1
             อ่านอรรถกถาแปลไทย :-
http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=28&i=1045
             เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :-
http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=28&A=6511
             พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :-
http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=28&A=7624
             The Pali Tipitaka in Roman Character :-
http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=28&A=7624
             สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๒๘
http://84000.org/tipitaka/read/?index_28