บาลีอรรถกถาเล่มที่ ๔

หน้าที่ ๓๒๖.

อถ ชานนฺโต วิย ยํกิญฺจิ กเถสฺสามิ, อยํ เม ภิกฺขุ เวยฺยากรเณน อนารทฺธจิตฺโต วาทํ อาโรเปสฺสติ. "อหมสฺมิ ภิกฺขุ พฺรหฺมา"ติ อาทีนิ ปน เม ภณนฺตสฺส น โกจิ วจนํ สทฺหหิสฺสติ, ยนฺนูนาหํ วิกฺเขปํ กตฺวา อิมํ ภิกฺขุํ สตฺถุ สนฺติกํเยว เปเสยฺยนฺติ จินฺเตตฺวา "อหมสฺมิ ภิกฺขุ พฺรหฺมา"ติ อาทิมาห. [๔๙๕-๔๙๖] เอกมนฺตํ อปเนตฺวาติ กสฺมา เอวมกาสิ? กุหกตฺตา. พหิทฺธา ปริเยฏฺินฺติ เตลตฺถิโก วาลิกํ นิปฺปีฬิยมาโน วิย ยาว พฺรหฺมโลกา พหิทฺธา ปริเยสนํ อาปชฺชสิ. [๔๙๗] สกุณนฺติ กากํ วา กุลลํ วา. น โข เอโส ภิกฺขุ ปโญฺห เอวํ ปุจฺฉิตพฺโพติ อิทํ ภควา ยสฺมา ปเทเสเนว ^๑- ปโญฺห ปุจฺฉิตพฺโพ, อยญฺจ โข ภิกฺขุ อนุปาทินฺนเกปิ คเหตฺวา นิปฺปเทสโต ปุจฺฉติ, ตสฺมา ปฏิเสเธติ. อาจิณฺณํ กิเรตํ พุทฺธานํ, ปุจฺฉามูฬฺหสฺส ชนสฺส ปุจฺฉาย โทสํ ทสฺเสตฺวา ปุจฺฉํ สิกฺขาเปตฺวา ปจฺฉาวิสฺสชฺชนํ. กสฺมา? ปุจฺฉิตุํ อชานิตฺวา ปริปุจฺฉนฺโต ทุพฺพิญฺาปโย โหติ. [๔๙๘] ปญฺหํ สิกฺขาเปนฺโต ปน กตฺถ "อาโป จา"ติ อาทิมาห. ตตฺถ น คาธตีติ น ปติฏฺาติ, อิเม จตฺตาโร มหาภูตา กึ อาคมฺม อปฺปติฏฺา ภวนฺตีติ อตฺโถ. อุปาทินฺนํเยว สนฺธาย ปุจฺฉติ. ^๒- ทีฆญฺจ รสฺสญฺจาติ สญฺานวเสน อุปาทารูปํ วุตฺตํ. อณุํ ถูลนฺติ ขุทฺทกํ วา มหนฺตํ วา, อิมินาปิ อุปาทารูเป วณฺณมตฺตเมว กถิตํ. สุภาสุภนฺติ สุภญฺจ อสุภญฺจ อุปาทารูปเมว กถิตํ. กึ ปน อุปาทารูปํ สุภํ อสุภนฺติ อตฺถิ? นตฺถิ. อิฏฺานิฏฺารมฺมณํ ปเนวํ กถิตํ. นามญฺจ รูปญฺจาติ นามญฺจ ทีฆาทิเภทํ รูปญฺจ. อุปรุชฺฌตีติ นิรุชฺฌติ, กึ อาคมฺม อเสสเมตํ นปฺปวตฺตตีติ. [๔๙๙] เอวํ ปุจฺฉิตพฺพํ สิยาติ ปุจฺฉํ ทสฺเสตฺวา อิทานิ วิสฺสชฺชนํ ทสฺเสนฺโต ตตฺร เวยฺยากรณํ ภวตีติ วตฺวา "วิญฺาณนฺ"ติ อาทิมาห. ตตฺถ วิญฺาตพฺพนฺติ วิญฺาณํ, นิพฺพานสฺเสตํ นามํ, ตเทตํ นิทสฺสนาภาวโต อนิทสฺสนํ. อุปฺปาทนฺโต วา วยนฺโต วา ิตสฺส อญฺถตฺตอนฺโต วา เอตสฺส @เชิงอรรถ: ^๑ ฉ.ม. ปเทเสเนส ^๒ สี. ปุจฺฉา

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๓๒๗.

นตฺถีติ อนนฺตํ. ปภนฺติ ปปํ. เอตํ กิร ติตฺถสฺส นามํ, ตญฺหิ ปปนฺติ เอตฺถาติ ปปํ, ปการสฺส ปน ภกาโร กโต. สพฺพโต ปภมสฺสาติ สพฺพโตปภํ. นิพฺพานสฺส กิร ยถา มหาสมุทฺทสฺส ยโต ยโต โอตริตุกามา โหนฺติ, ตํตเทว ติตฺถํ, อติตฺถํ นาม นตฺถิ. เอวเมว อฏฺตฺตึสาย กมฺมฏฺาเนสุ เยน เยน มุเขน นิพฺพานํ โอตริตุกามา โหนฺติ, ตํ ตเทว ติตฺถํ, นิพฺพานสฺส อติตฺถํ นาม กมฺมฏฺานํ นตฺถิ. เตน วุตฺตํ "สพฺพโตปภนฺ"ติ. เอตฺถ อาโป จาติ เอตฺถ นิพฺพาเน อิทํ นิพฺพานํ อาคมฺม สพฺพเมตํ "อาโป"ติ อาทินา นเยน วุตฺตํ อุปาทินฺนกธมฺมชาตํ นิรุชฺฌติ, อปฺปวตฺตํ โหตีติ. อิทานิสฺส นิรุชฺฌนุปายํ ทสฺเสนฺโต "วิญฺาณสฺส นิโรเธน เอตฺเถตํ อุปรุชฺฌตี"ติ ^๑- อาห. ตตฺถ "วิญฺาณนฺติ จริมกวิญฺาณํปิ อภิสงฺขารวิญฺาณํปิ. จริมกวิญฺาณสฺสาปิ หิ นิโรเธน เอตฺเถตํ อุปรุชฺฌติ. วิชฺฌาตทีปสิขา วิย อปณฺณตฺติกภาวํ ยาติ. อภิสงฺขารวิญฺาณสฺสาปิ อนุปฺปาทนิโรเธน อนุปฺปาทวเสน อุปรุชฺฌติ. ยถาห "โสตาปตฺติมคฺคาเณน อภิสงฺขารวิญฺาณสฺส นิโรเธน เปตฺวา สตฺต ภเว อนมตคฺเค สํสาเร เย อุปฺปชฺเชยฺยุํ นามญฺจ รูปญฺจ เอตฺเถเต นิรุชฺฌนฺตี"ติ สพฺพํ จูฬนิทฺเทเส ^๑- วุตฺตนเยเนว เวทิตพฺพํ. เสสํ สพฺพตฺถ อุตฺตานเมวาติ. อิติ สุมงฺคลวิลาสินิยา ทีฆนิกายฏฺกถาย เกวฏฺฏสุตฺตวณฺณนา นิฏฺิตา. เอกาทสมํ. ------------------- @เชิงอรรถ: ^๑-๑ ขุ. จูฬ. ๓๐/๘๕/๒๑ อชิตมาณวปุจฺฉานิทฺเทส (สยา)

อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๔ หน้า ๓๒๖-๓๒๗. http://84000.org/tipitaka/pitaka_item/read_th.php?B=4&A=8526&modeTY=1&pagebreak=1 The Pali Atthakatha in Roman :- http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=4&A=8526&modeTY=1&pagebreak=1 อ่านอรรถกถาแปลไทย :- http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=9&i=338 เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :- http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=9&A=7317 พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=9&A=5428 The Pali Tipitaka in Roman Character :- http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=9&A=5428 สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๙ http://84000.org/tipitaka/read/?index_9