ขอนอบน้อมแด่
พระผู้มีพระภาคอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้า
                      พระองค์นั้น
บทนำ พระวินัยปิฎก พระสุตตันตปิฎก พระอภิธรรมปิฎก ค้นพระไตรปิฎก ชาดก หนังสือธรรมะ
อ่านหน้า[ต่าง] แรกอ่านหน้า[ต่าง] ที่แล้วไม่แสดงหมายเลขหน้า
ในกรณี :- 
   บรรทัดแรกของแต่ละหน้าอ่านหน้า[ต่าง] ถัดไปอ่านหน้า[ต่าง] สุดท้าย คลิกเพื่อเปลี่ยน ฐญ เป็นแบบดั้งเดิม  
อรรถกถาเล่มที่ ๔ ภาษาบาลีอักษรไทย ที.อ. (สุมงฺคล.๑)

หน้าที่ ๓๑๓.

อปฺปวตฺติ ทุกฺขนิโรโธติ, อริโย อฏฺฐงฺคิโก มคฺโค ทุกฺขนิโรธคามินีปฏิปทาติ มยา พฺยากตนฺติ อตฺโถ. เอวญฺจ ปน วตฺวา ภควา "อิมสฺส ปริพฺพาชกสฺส มคฺคปาตุภาโว วา ผลสจฺฉิกิริยา วา นตฺถิ, มยฺหํ จ ภิกฺขาจารเวลา"ติ จินฺเตตฺวา ตุณฺหี อโหสิ. ปริพฺพาชโกปิ ตํ อาการํ ญตฺวา ภควโต คมนกาลํ อาโรเจนฺโต วิย "เอวเมตนฺ"ติ อาทิมาห. [๔๒๑] วาจาย สนฺนิปโตทเกนาติ ๑- วจนปโตเทน. สญฺชมฺภริมกํสูติ สญฺชมฺภริตํ ๒- นิรนฺตรํ ผุฏํ อกํสุ, อุปริ วิชฺฌึสูติ วุตฺตํ โหติ. ภูตนฺติ สภาวโต วิชฺชมานํ. ตจฺฉํ ตถนฺติ ตสฺเสว เววจนํ. ธมฺมฏฺฐิตตนฺติ นวโลกุตฺตรธมฺเมสุ ฐิตสภาวํ. ธมฺมนิยามตนฺติ โลกุตฺตรธมฺมนิยามนิยตํ. พุทฺธานํ หิ จตุสจฺจวินิมุตฺตา กถา นาม นตฺถิ. ตสฺมา สา เอทิสา โหติ. จิตฺตหตฺถิสาริปุตฺตโปฏฺฐปาทวตฺถุวณฺณนา [๔๒๒] จิตฺโต จ หตฺถิสาริปุตฺโตติ โส กิร สาวตฺถิยํ หตฺถิอาจริยสฺส ปุตฺโต ภควโต สนฺติเก ปพฺพชิตฺวา ตีณิ ปิฏกานิ อุคฺคเหตฺวา สุขุเมสุ อตฺถนฺตเรสุ กุสโล อโหสิ, ปุพฺเพ กตปาปกมฺมวเสน ปน สตฺต วาเร วิพฺภมิตฺวา คิหี ชาโต. กสฺสปสมฺมาสมฺพุทฺธสฺส กิร สาสเน เทฺว สหายกา อเหสุํ, อญฺญมญฺญํ สมคฺคา เอกโตว สชฺฌายนฺติ. เตสุ เอโก อนภิรโต คิหิภาเว จิตฺตํ อุปฺปาเทตฺวา อิตรสฺสาโรเจสิ. โส คิหิภาเว อาทีนวํ ปพฺพชฺชาย จ อานิสํสํ ทสฺเสตฺวา ตํ โอวทิ. โส ตํ สุตฺวา อภิรมิตฺวา ปุเนกทิวสํ ตาทิเส จิตฺเต อุปฺปนฺเน ตํ เอตทโวจ "มยฺหํ อาวุโส เอวรูปํ จิตฺตํ อุปฺปชฺชติ `อิมาหํ ปตฺตจีวรํ ตุยฺหํ ทสฺสามี"ติ. โส ปตฺตจีวรโลเภน ตสฺส คิหิภาเว อานิสํสํ ทสฺเสตฺวา ปพฺพชฺชาเยวาทีนวํ กเถสิ. อถสฺส ตํ สุตฺวาว คิหิภาวโต จิตฺตํ วิรชฺชิตฺวา ๓- ปพฺพชฺชายเมว อภิรมิ. เอวเมส ตทา สีลวนฺตสฺส ภิกฺขุโน คิหิภาเว อานิสํสกถาย กถิตตฺตา อิทานิ ฉ วาเร วิพฺภมิตฺวา สตฺตเม วาเร ปพฺพชิโต, มหาโมคฺคลฺลานสฺส มหาโกฏฺฐิตตฺเถรสฺส จ อภิธมฺมกถํ กเถนฺตานํ อนฺตรนฺตรา @เชิงอรรถ: ฉ.ม. วาจาสนฺนิโตทเกนาติ สี. สํภริตํ ม. นิวตฺเตตฺวา

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๓๑๔.

กถํ โอปาเตติ. อถ นํ มหาโกฏฺฐิตตฺเถโร อปสาเทติ. โส มหาสาวกสฺส กถิเต ปติฏฺฐาตุํ อสกฺโกนฺโต วิพฺภมิตฺวา คิหี ชาโต. โปฏฺฐปาทสฺส ปนายํ คิหิสหายโก โหติ. ตสฺมา วิพฺภมิตฺวา ทฺวีหตีหจฺจเยน โปฏฺฐปาทสฺส สนฺติกํ คโต. อถ นํ โส ทิสฺวา "สมฺม กึ ตยา กตํ, เอวรูปสฺส นาม สตฺถุ สาสนา อปกฺกนฺโตปิ, ๑- เอหิ, ปพฺพชิตุํ อิทานิ เต วฏฺฏตี"ติ ตํ คเหตฺวา ภควโต สนฺติกํ อคมาสิ. เตน วุตฺตํ "จิตฺโต จ หตฺถิสาริปุตฺโต โปฏฺฐปาโท จ ปริพฺพาชโภ"ติ. [๔๒๓] อนฺธาติ ปญฺญาจกฺขุโน นตฺถิตาย อนฺธา, ตสฺเสว อภาเวน อจกฺขุกา. ตฺวญฺเจว เนสํ เอโก จกฺขุมาติ สุภาสิตทุพฺภาสิตชานนภาวมตฺเตน ปญฺญาจกฺขุนา จกฺขุมา. เอกํสิกาติ เอกโกฏฺฐาสา. ปญฺญตฺตาติ ฐปิตา. อเนกํสิกาติ น เอกโกฏฺฐาสา, เอเกเนว โกฏฺฐาเสน สสฺสตาติ วา อสสฺสตาติ วา น วุตฺตาติ อตฺโถ. เอกํสิกธมฺมวณฺณนา [๔๒๕] สนฺติ โปฏฺฐปาทาติ อิทํ ภควา กสฺมา อารภิ, พาหิรเกหิ ปญฺญาปิตนิฏฺฐาย อนิยฺยานิกภาวทสฺสนตฺถํ. สพฺเพหิ ติตฺถิยา ยถา ภควา อมตํ นิพฺพานํ, เอวํ อตฺตโน อตฺตโน สมเย โลกถูปิกาทิวเสน นิฏฺฐํ ปญฺญเปนฺติ, สา จ น นิยฺยานิกา. ยถา ปญฺญตฺตา หุตฺวา น นิยฺยาติ น คจฺฉติ, อญฺญทตฺถุํ ๒- ปณฺฑิเตหิ ปฏิกฺขิตฺตา นิวตฺตติ, ตํ ทสฺเสตุํ ภควา เอวมาห. ตตฺถ เอกนฺตสุขํ โลกํ ชานํ ปสฺสนฺติ ปุรตฺถิมาย ทิสาย เอกนฺตสุโข โลโก, ปจฺฉิมาทีนํ วา อญฺญตรายาติ เอวํ ชานนฺตา เอวํ ปสฺสนฺตา วิหรถ, ทิฏฺฐปุพฺพานิ โข ตสฺมึ โลเก มนุสฺสานํ สรีรสณฺฐานาทีนีติ. อปฺปาฏิหิรีกตนฺติ ๓- อปฺปาฏิหิรกตํ ๔- ปฏิหรณวิรหิตํ, อนิยฺยานิกนฺติ วุตฺตํ โหติ. [๔๒๖] ชนปทกลฺยาณีติ ชนปเท อญฺญาหิ อิตฺถีหิ วณฺณสณฺฐานวิลาสากปฺปาทีหิ อสทิสา. @เชิงอรรถ: ฉ.ม. อปสกฺกนฺโตปิ ฉ.ม. อญฺญทตฺถุ @ ฉ.ม. อปฺปาฏิหีรกตนฺติ ฉ.ม. อปฺปาฏิหีรกํ ตํ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๓๑๕.

ตโยอตฺตปฏิลาภวณฺณนา [๔๒๘] เอวํ ภควา ปเรสํ นิฏฺฐาย อนิยฺยานิกตฺตํ ทสฺเสตฺวา อตฺตโน นิฏฺฐาย นิยฺยานิกภาวํ ทสฺเสตุํ "ตโย โข เม โปฏฺฐปาทา"ติ อาทิมาห. ตตฺถ อตฺตปฏิลาโภติ อตฺตภาวปฏิลาโภ, เอตฺถ จ ภควา ตีหิ อตฺตภาวปฏิลาเภหิ ตโย ภเว ทสฺเสสิ. โอฬาริกตฺตภาวปฏิลาเภน อวีจิโต ปฏฺฐาย ปรนิมฺมิตวสวตฺติปริโยสานํ กามภวํ ทสฺเสสิ. มโนมยอตฺตภาวปฏิลาเภน ปฐมชฺฌานภูมิโต ปฏฺฐาย อกนิฏฺฐพฺรหฺมโลกปริโยสานํ รูปภวํ ทสฺเสสิ. อรูปอตฺตภาวปฏิลาเภน อากาสานญฺจายตนพฺรหฺมโลกโต ปฏฺฐาย เนวสญฺญานาสญฺญายตนพฺรหฺมโลกปริโยสานํ อรูปภวํ ทสฺเสสิ. [๔๒๙] สํกิเลสิกา ธมฺมา นาม ทฺวาทส อกุสลจิตฺตุปฺปาทา. โวทานิยา ธมฺมา นาม สมถวิปสฺสนา. ปญฺญาปาริปูรึ เวปุลฺลตฺตนฺติ มคฺคปญฺญาผลปญฺญานํ ปาริปูริญฺเจว วิปุลภาวญฺจ. ปามุชฺชนฺติ ตรุณปีติ. ปีตีติ พลวตุฏฺฐิ. กึ วุตฺตํ โหติ? ยํ อโวจุมฺหา "สยํ อภิญฺญา สจฺฉิกตฺวา อุปสมฺปชฺช วิหริสฺสตี"ติ, ตตฺถ ตสฺส เอวํ วิหรโต ตํ ปาโมชฺชญฺเจว ภวิสฺสติ, ปีติ จ นามกายปสฺสทฺธิ จ สติ จ สุปฏฺฐิตา อุตฺตมญาณญฺจ สุโข จ วิหาโร. สพฺพวิหาเรสุ จ อยเมว วิหาโร "สุโข"ติ วตฺตุํ ยุตฺโต "อุปสนฺโต ปรมมธุโร"ติ. ตตฺถ ปฐมชฺฌาเน ปามุชฺชาทโย ฉปิ ธมฺมา ลพฺภนฺติ, ทุติยชฺฌาเน ทุพฺพลปีติสงฺขาตํ ปาโมชฺชํ นิวตฺตติ, เสสา ปญฺจ ลพฺภนฺติ. ตติเย ปีติ นิวตฺตติ, เสสา จตฺตาโร ลพฺภนฺติ. ตถา จตุตฺเถ อิเมสุ จ จตูสุ ฌาเนสุ สมฺปสาทนสุตฺเต ๑- สุทฺธวิปสฺสนาปาทกชฺฌานเมว กถิตํ. ปาสาทิกสุตฺเต ๒- จตูหิ มคฺเคหิ สทฺธึ วิปสฺสนา กถิตา. ทสุตฺตรสุตฺเต ๓- จตุตฺถชฺฌานิกผลสมาปตฺติ กถิตา. อิมสฺมึ โปฏฺฐปาทสุตฺเต ปาโมชฺชํ ปีติเววจนเมว กตฺวา ทุติยชฺฌานิกผลสมาปตฺติ นาม กถิตาติ เวทิตพฺพา. [๔๓๒-๔๓๗] อยํ วา โสติ เอตฺถ วาสทฺโท วิภาวนตฺโถ โหติ. อยํ โสติ เอวํ วิภาเวตฺวา ปกาเสตฺวา พฺยากเรยฺยาม. ยถา ปเร "เอกนฺตสุขํ อตฺตานํ สญฺชานาถา"ติ ปุฏฺฐา "โน"ติ วทนฺติ, น นํ เอวํ วทามาติ อตฺโถ. @เชิงอรรถ: ที. ปาฏิ. ๑๑/๑๔๑/๘๕ ที. ปาฏิ. ๑๑/๑๖๔/๑๐๑ ที. ปาฏิ. ๑๑/๓๕๐/๒๔๑

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๓๑๖.

สปฺปาฏิหิรีกตนฺติ ๑- สปฺปฏิหรณํ, นิยฺยานิกนฺติ อตฺโถ. โมโฆ โหตีติ ตุจฺโฉ โหติ, นตฺถิ โส ตสฺมึ สมเยติ อธิปฺปาโย. สจฺโจ โหตีติ ภูโต โหติ, เสฺวว ตสฺมึ สมเย สจฺโจ โหตีติ อตฺโถ. เอตฺถ ปนายํ จิตฺโต อตฺตโน อสพฺพญฺญุตาย ตโย อตฺตปฏิลาเภ กเถตฺวา อตฺตปฏิลาโภ นาม ปญฺญตฺติมตฺตํ เอตนฺติ อุทฺธริตุํ นาสกฺขิ, อตฺตปฏิลาโภเตฺวว นิยฺยาเตสิ. อถสฺส ภควา รูปาทโย เจตฺถ ธมฺมา, อตฺตปฏิลาโภติ ปน นามมตฺตเมตํ, เตสุ เตสุ รูปาทีสุ สติ เอวรูปา โวหารา โหนฺตีติ ทสฺเสตุกาโม ตสฺเสว กถํ คเหตฺวา นามปญฺญตฺติวเสน นิยฺยาตนตฺถํ "ยสฺมึ จิตฺต สมเย"ติ อาทิมาห. [๔๓๘] เอวญฺจ ปน วตฺวา ปฏิปุจฺฉิตฺวา วินยนตฺถํ ปุน "สเจ ตํ จิตฺตํ เอวํ ปุจฺเฉยฺยุนฺ"ติ อาทิมาห. ตตฺถ โย เม อโหสีติ ๒- อตีโต อตฺตปฏิลาโภ, เสฺวว เม อตฺตปฏิลาโภ, ตสฺมึ สมเย สจฺโจ อโหสิ, โมโฆ อนาคโต โมโฆ ปจฺจุปฺปนฺโนติ เอตฺถ ตาว อิมมตฺถํ ทสฺเสติ:- ยสฺมา เย เต อตีตา ธมฺมา, เต เอตรหิ นตฺถิ, อเหสุนฺติ ปน สงฺขฺยํ คตา, ตสฺมา โสปิ เม อตฺตปฏิลาโภ ตสฺมึเยว สมเย สจฺโจ อโหสิ. อนาคตปจฺจุปฺปนฺนานํ ปน ธมฺมานํ ตทาภาวา ตสฺมึ สมเย "โมโฆ อนาคโต, โมโฆ ปจฺจุปฺปนฺโน"ติ, เอวํ อตฺถโต นามมตฺตเมว อตฺตปฏิลาภํ ปฏิชานาติ. อนาคตปจฺจุปฺปนฺเนสุปิ เอเสว นโย. [๔๓๙-๔๔๓] อถ ภควา ตสฺส พฺยากรเณน สทฺธึ อตฺตโน พฺยากรณํ สํสนฺทิตุํ "เอวเมว โข จิตฺตา"ติ อาทีนิ วตฺวา ปุน โอปมฺมโต ตมตฺถํ ทสฺเสนฺโต "เสยฺยถาปิ จิตฺต ควา ขีรนฺ"ติ อาทิมาห. ตตฺรายํ สงฺเขปตฺโถ:- ยถา ควา ขีรํ, ขีราทีหิ จ ทธิอาทีนิ ภวนฺติ, ตตฺถ ยสฺมึ สมเย ขีรํ โหติ, น ตสฺมึ สมเย ทธีติ วา นวนีตาทีสุ วา อญฺญตรนฺติ สงฺขฺยํ นิรุตฺตึ นามํ โวหารํ คจฺฉติ. กสฺมา? เย ธมฺเม อุปาทาย ทธีติอาทิโวหาโร โหติ, ๓- เตสํ อภาวา. อถ โข ขีรนฺเตฺวว ตสฺมึ สมเย สงฺขฺยํ คจฺฉติ. กสฺมา? เย ธมฺเม อุปาทาย ขีรนฺติ สงฺขฺยา นิรุตฺติ นามํ โวหาโร โหติ, เตสํ ภาวาติ. เอส นโย สพฺพตฺถ. อิมา โข จิตฺตาติ โอฬาริโก อตฺตปฏิลาโภ อิติ จ มโนมโย อตฺตปฏิลาโภ อิติ จ @เชิงอรรถ: ฉ.ม. สปฺปาฏิหีรกตนฺติ ฉ.ม. อิติ สทฺโท น ทิสฺสติ ฉ.ม. โวหารา โหนฺติ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๓๑๗.

อรูโป อตฺตปฏิลาโภ อิติ จ อิมา โข จิตฺต โลกสมญฺญา โลเก สมญฺญามตฺตกานิ สมนุชานนมตฺตกานิ เอตานิ. ตถา โลกนิรุตฺติมตฺตกานิ วจนปถมตฺตกานิ โวหารมตฺตกานิ นามปณฺณตฺติมตฺตกานิ เอตานีติ. เอวํ ภควา เหฏฺฐา ตโย อตฺตปฏิลาเภ กเถตฺวา อิทานิ สพฺพเมตํ โวหารมตฺตกนฺติ วทติ. กสฺมา? ยสฺมา ปรมตฺถโต สตฺโต นาม นตฺถิ, สุญฺโญ ตุจฺโฉ เอส โลโก. พุทฺธานํ ปน เทฺว กถา สมฺมติกถา จ ปรมตฺถกถา จ. ตตฺถ "สตฺโต โปโส เทโว พฺรหฺมา"ติ อาทิกา สมฺมติกถา นาม. "อนิจฺจํ ทุกขมนตฺตา ขนฺธา ธาตุโย อายนานิ สติปฏฺฐานา สมฺมปฺปธานา"ติ อาทิกา ปรมตฺถกถา นาม. ตตฺถ โย สมฺมติเทสนาย "สตฺโต"ติ วา "โปโส"ติ วา "เทโว"ติ วา "พฺรหฺมา"ติ วา วุตฺเต วิชานิตุํ ปฏิวิชฺฌิตุํ นิยฺยาตุํ ๑- อรหตฺตชยคฺคาหํ ๒- คเหตุํ สกฺโกติ, ตสฺส ภควา อาทิโตว "สตฺโต"ติ วา "โปโส"ติ วา "เทโว"ติ วา "พฺรหฺมา"ติ วา กเถติ, โย ปรมตฺถเทสนาย "อนิจฺจนฺ"ติ วา "ทุกฺขนฺ"ติ วาติ อาทีสุ อญฺญตรํ สุตฺวา วิชานิตุํ ปฏิวิชฺฌิตุํ นิยฺยาตุํ ๑- อรหตฺตชยคฺคาหํ ๒- คเหตุํ สกฺโกติ, ตสฺส "อนิจฺจนฺ"ติ วา "ทุกฺขนฺ"ติ วาติ อาทีสุ อญฺญตรเมว กเถติ. ตถา สมฺมติกถาย พุชฺฌนกสตฺตสฺสาปิ น ปฐมํ ปรมตฺถกถํ กเถติ. สมฺมติกถาย ปน โพเธตฺวา ปจฺฉา ปรมตฺถกถํ กเถติ. ปรมตฺถกถาย พุชฺฌนกสตฺตสฺสาปิ น ปฐมํ สมฺมติกถํ กเถติ. ปรมตฺถกถาย ปน โพเธตฺวา ปจฺฉา สมฺมติกถํ กเถติ. ปกติยา ปน ปฐมเมว ปรมตฺถกถํ กเถนฺตสฺส เทสนา ลูขาการา โหติ. ตสฺมา พุทฺธา ปฐมํ สมฺมติกถํ กเถตฺวา ปจฺฉา ปรมตฺถกํ กเถนฺติ. สมฺมติกถํ กเถนฺตาปิ สจฺจเมว สภาวเมว อมุสาว กเถนฺติ. ปรมตฺถกํ กเถนฺตาปิ สจฺจเมว สภาวเมว อมุสาว กเถนฺติ. ทุเว สจฺจานิ อกฺขาสิ, สมฺพุทฺโธ วทตํ วโร. สมฺมตึ ปรมตฺถญฺจ, ตติยํ นูปลพฺภติ. สงฺเกตวจนํ สจฺจํ, โลกสมฺมติการณํ. ๓- ปรมตฺถวจนํ สจฺจํ, ธมฺมานํ ภูตลกฺขณนฺ"ติ. ๔- @เชิงอรรถ: ๑-๑ ม. นิยฺยานิตุํ ๒-๒ ก. อรหตฺตทฺธชคฺคาหํ @ ฉ.ม. โลกสมฺมุติการณํ, ม....การณา ม. ภูตการณา

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๓๑๘.

ยาหิ ตถาคโต โวหรติ อปรามสนฺโตติ ยาหิ โลกสมญฺญาหิ โลกนิรุตฺตีหิ ตถาคโต ตณฺหามานทิฏฺฐิปรามาสานํ อภาวา อปรามสนฺโต โวหรตีติ เทสนํ วินิวตฺเตตฺวา อรหตฺตนิกูเฏน เทสนํ นิฏฺฐาเปสิ. เสสํ สพฺพตฺถ อุตฺตานตฺถเมวาติ. อิติ สุมงฺคลวิลาสินิยา ทีฆนิกายฏฺฐกถาย โปฏฺฐปาทสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตา. นวมํ. ------------------

             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๔ หน้า ๓๑๓-๓๑๘. http://84000.org/tipitaka/pitaka_item/read_th.php?B=4&A=8194&modeTY=2&pagebreak=1              The Pali Atthakatha in Roman :- http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=4&A=8194&modeTY=2&pagebreak=1              อ่านอรรถกถาแปลไทย :- http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=9&i=275              เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :- http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=9&A=6029              พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=9&A=4425              The Pali Tipitaka in Roman Character :- http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=9&A=4425              สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๙ http://84000.org/tipitaka/read/?index_9

อ่านหน้า[ต่าง] แรกอ่านหน้า[ต่าง] ที่แล้วไม่แสดงหมายเลขหน้า
ในกรณี :- 
   บรรทัดแรกของแต่ละหน้าอ่านหน้า[ต่าง] ถัดไปอ่านหน้า[ต่าง] สุดท้าย คลิกเพื่อเปลี่ยน ฐญ เป็นแบบดั้งเดิม

บันทึก ๒๖ มกราคม พ.ศ. ๒๕๖๑. การแสดงผลนี้อ้างอิงข้อมูลจากอรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย. หากพบข้อผิดพลาด กรุณาแจ้งได้ที่ [email protected]