ขอนอบน้อมแด่
พระผู้มีพระภาคอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้า
                      พระองค์นั้น
บทนำ พระวินัยปิฎก พระสุตตันตปิฎก พระอภิธรรมปิฎก ค้นพระไตรปิฎก ชาดก หนังสือธรรมะ
อ่านหน้า[ต่าง] แรกอ่านหน้า[ต่าง] ที่แล้วไม่แสดงหมายเลขหน้า
ในกรณี :- 
   บรรทัดแรกของแต่ละหน้าอ่านหน้า[ต่าง] ถัดไปอ่านหน้า[ต่าง] สุดท้าย คลิกเพื่อเปลี่ยน ฐญ เป็นแบบดั้งเดิม  
อรรถกถาเล่มที่ ๔ ภาษาบาลีอักษรไทย ที.อ. (สุมงฺคล.๑)

หน้าที่ ๑๐๘.

[๖๔] ปณฺฑิตาติ ปณฺฑิจฺเจน สมนฺนาคตา. นิปุณาติ สณฺหสุขุมวุฑฺฒิโน สณฺหสุขุมํ อตฺถนฺตรํ ๑- ปฏิวิชฺฌนสมตฺถา. กตปรปฺปวาทาติ วิญฺญาตปรปฺปวาทา เจว ปเรหิ สทฺธึ กตวาทปริจฺจยา จ. วาลเวธิรูปาติ วาลเวธิธนุคฺคหสทิสา. โว ๒- ภินฺทนฺตา มญฺเญติ วาลเวธิ วิย วาลํ สุขุมานิปิ ปเรสํ ทิฏฺฐิคตานิ อตฺตโน ปญฺญาพเลน ๓- ภินฺทนฺตา วิย จรนฺตีติ อตฺโถ. เต มํ ตตฺถาติ เต สมณพฺราหฺมณา มํ เตสุ กุสลากุสเลสุ. สมนุยุญฺเชยฺยุนฺติ "กึ กุสลํ, กึ อกุสลนฺติ อตฺตโน ลทฺธึ วทา"ติ ลทฺธึ ปุจฺเฉยฺยุํ. สมนุคฺคาเหยฺยุนฺติ "อิทํ นามา"ติ วุตฺเต "เกน การเณน เอตมตฺถํ คาหยา"ติ ๔- การณํ ปุจฺเฉยฺยุํ. สมนุภาเสยฺยุนฺติ "อิมินา นาม การเณนา"ติ วุตฺเต การเณ โทสํ ทสฺเสตฺวา "น ตฺวํ อิทํ ชานาสิ, อิทมฺปน คณฺห, อิทํ วิสฺสชฺเชหี"ติ เอวํ สมนุยุญฺเชยฺยุํ. น สมฺปาเยยฺยนฺติ น สมฺปาเทยฺยํ, สมฺปาเทตฺวา กเถตุํ น สกฺกุเณยฺยนฺติ อตฺโถ. โส มมสฺส วิฆาโตติ ยนฺตํ ปุนปฺปุนํ วตฺวาปิ อสมฺปายนํ นาม, โส มม วิฆาโต อสฺส, โอฏฺฐตาลุชิวฺหาคลโสสนทุกฺขเมว อสฺสาติ อตฺโถ. เสสเมตฺถาปิ ปฐมวารสทิสเมว. [๖๕-๖๖] มนฺโทติ มนฺทปญฺโญ, อปญฺญสฺเสเวตํ นามํ. โมมูโหติ อติสมฺมุโฬฺห. โหติ ตถาคโตติ อาทีสุ สตฺโต "ตถาคโต"ติ อธิปฺเปโต. เสสเมตฺถ อุตฺตานเมว. อิเมปิ จตฺตาโร ปุพฺเพ ปวตฺตธมฺมานุสาเรเนว ทิฏฺฐิยา คหิตตฺตา ปุพฺพนฺตกปฺปิเกสุ ปวิฏฺฐา. อธิจฺจสมุปฺปนฺนวาทวณฺณนา [๖๗] "อธิจฺจสมุปฺปนฺโน อตฺตา จ โลโก จา"ติ ทสฺสนํ อธิจฺจสมุปฺปนฺนํ, ตํ เอเตสํ อตฺถีติ อธิจฺจสมุปฺปนฺนิกา. อธิจฺจสมุปฺปนฺนนฺติ อการณสมุปฺปนฺนํ. [๖๘-๗๓] อสญฺญสตฺตาติ เทสนาสีสเมตํ, อจิตฺตุปฺปาทา รูปมตฺตกอตฺตภาวาติ ๕- อตฺโถ. เตสํ เอวํ อุปฺปตฺติ เวทิตพฺพา:- เอกจฺโจ หิ ติตฺถายตเน ปพฺพชิตฺวา วาโยกสิเณ ปริกมฺมํ กตฺวา จตุตฺถชฺฌานํ นิพฺพตฺเตตฺวา ฌานา วุฏฺฐาย @เชิงอรรถ: สี.ม. สุขุมอตฺถนฺตรํ, อิ. สุขุมอตฺถนฺตเร. ก.ม. เต @ ฉ.ม., อิ. ปญฺญาคเตน ฉ.ม. คาหเยนฺติ. @ สี. อจิตฺตุปฺปาทรูปมตฺตกทตฺเตภาวาติ.

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๐๙.

"จิตฺเต โทสํ ปสฺสติ, จิตฺเต สติ หตฺถจฺเฉทาทิทุกฺขญฺเจว สพฺพภยานิ จ โหนฺติ, อลํ อิมินา จิตฺเตน, อจิตฺตกภาโวว สนฺโต"ติ เอวํ จิตฺเต โทสํ ปสฺสิตฺวา อปริหีนชฺฌาโน กาลํ กตฺวา อสญฺญสตฺเตสุ นิพฺพตฺตติ, จิตฺตมสฺส จุติจิตฺตนิโรเธน อิเธว นิวตฺตติ, รูปกฺขนฺธมตฺตเมว ตตฺถ ปาตุภวติ. เต ตตฺถ ยถา นาม ชิยาเวคุกฺขิตฺโต สโร ยตฺตโก ชิยาเวโค, ตตฺตกเมวากาเส คจฺฉติ, เอวเมว ฌานเวคุกฺขิตฺตา อุปปชฺชิตฺวา ยตฺตโก ฌานเวโค, ตตฺตกเมว กาลํ ติฏฺฐนฺติ, ฌานเวเค ปน ปริหีเน ตตฺถ รูปกฺขนฺโธ อนฺตรธายติ, อิธ ปน ปฏิสนฺธิสญฺญา อุปฺปชฺชติ. ยสฺมา ปน ตาย อิธ อุปฺปนฺนสญฺญาย เตสํ ตตฺถ จุติ ปญฺญายติ, ตสฺมา "สญฺญุปฺปาทา จ ปน เต เทวา ตมฺหา กายา จวนฺตี"ติ วุตฺตํ. สนฺตตายาติ สนฺตภาวาย. เสสเมตฺถ อุตฺตานเมว. ตกฺกีวาโทปิ วุตฺตนเยเนว เวทิตพฺโพติ. อปรนฺตกปฺปิกวาทวณฺณนา [๗๔] เอวํ อฏฺฐารส ปุพฺพนฺตกปฺปิเก ทสฺเสตฺวา อิทานิ จตุจตฺตาลีส อปรนฺตกปฺปิเก ทสฺเสตุํ "สนฺติ ภิกฺขเว"ติ อาทิมาห. ตตฺถ อนาคตโกฏฺฐาสสงฺขาตํ อปรนฺตํ กปฺเปตฺวา คณฺหนฺตีติ อปรนฺตกปฺปิกา, อปรนฺตกปฺโป วา เอเตสํ อตฺถีติ อปรนฺตกปฺปิกา. เอวํ เสสมฺปิ ปุพฺเพ วุตฺตนเยเนว ๑- เวทิตพฺพํ สญฺญีวาทวณฺณนา [๗๕] อุทฺธมาฆตนิกาติ ๒- อาฆาตนํ วุจฺจติ มรณํ, อุทฺธมาฆาตนา อตฺตานํ วทนฺตีติ อุทฺธมาฆาตนิกา. "สญฺญี"ติ ปวตฺโต วาโท สญฺญีวาโท, โส เตสํ ๓- อตฺถีติ สญฺญีวาทา. [๗๖-๗๗] รูปี อตฺตาติ อาทีสุ กสิณรูปํ "อตฺตา"ติ, ตตฺถ ปวตฺตสญฺญญฺจสฺส "สญฺญา"ติ คเหตฺวา วา อาชีวกาทโย วิย ตกฺกมตฺเตเนว วา "รูปี อตฺตา โหติ, อโรโค ปรํ มรณา สญฺญี"ติ นํ ปญฺญเปนฺติ. ตตฺถ อโรโคติ นิจฺโจ. อรูปสมาปตฺตินิมิตฺตํ ปน "อตฺตา"ติ สมาปตฺติสญฺญญฺจสฺส "สญฺญา"ติ คเหตฺวา วา นิคณฺฐาทโย วิย ตกฺกมตฺเตเนว วา "อรูปี อตฺตา โหติ, อโรโค ปรํ มรณา สญฺญี"ติ @เชิงอรรถ: ฉ.ม. วุตฺตปฺปการนเยเนว ฉ.ม. อุทฺธมาฆาตนิกาติ ฉ.ม. เอเตสํ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๑๐.

นํ ปญฺญเปนฺติ. ตติยา ปน มิสฺสกคาหวเสน ปวตฺตา ทิฏฺฐิ. จตุตฺถา ตกฺกคาเหเนว. ทุติยจตุกฺกํ อนฺตานนฺติกวาเท วุตฺตนเยเนว เวทิตพฺพํ. ตติยจตุกฺเก สมาปนฺนกวเสน เอกตฺตสญฺญี, อสมาปนฺนกวเสน นานตฺตสญฺญี, ปริตฺตกสิณวเสน ปริตฺตสญฺญี, วิปุลกสิณวเสน อปฺปมาณสญฺญีติ เวทิตพฺโพ. ๑- จตุตฺถจตุกฺเก ปน ทิพฺเพน จกฺขุนา ติกจตุกฺกชฺฌานภูมิยํ นิพฺพตฺตมานํ ทิสฺวา "เอกนฺตสุขี"ติ คณฺหาติ, นิรเย นิพฺพตฺตมานํ ทิสฺวา "เอกนฺตทุกฺขี"ติ, มนุสฺเสสุ นิพฺพตฺตมานํ ทิสฺวา "สุขทุกฺขี"ติ, เวหปฺผลเทเวสุ นิพฺพตฺตมานํ ทิสฺวา "อทุกฺขมสุขี"ติ คณฺหาติ. วิเสสโต หิ ปุพฺเพนิวาสานุสฺสติญาณลาภิโน ปุพฺพนฺตกปฺปิกา โหนฺติ, ทิพฺพจกฺขุกา อปรนฺตกปฺปิกาติ. อสญฺญีเนวสญฺญีนาสญฺญีวาทวณฺณนา [๗๘-๘๓] อสญฺญีวาโท สญฺญีวาเท อาทิมฺหิ วุตฺตานํ ทฺวินฺนํ จตุกฺกานํ วเสน เวทิตพฺโพ. ตถา เนวสญฺญีนาสญฺญีวาโท. เกวลญฺหิ ตตฺถ "สญฺญี อตฺตา"ติ คณฺหนฺตานํ ตา ทิฏฺฐิโย, อิธ "อสญฺญี"ติ จ "เนวสญฺญีนาสญฺญี"ติ จ. ตตฺถ น เอกนฺเตน การณํ ปริเยสิตพฺพํ. ทิฏฺฐิคติกสฺสปิ คาโห อุมฺมตฺตกปจฺฉิสทิโสติ วุตฺตเมตํ. อุจฺเฉทวาทวณฺณนา [๘๔] อุจฺเฉทวาเท: สโตติ วิชฺชมานสฺส. อุจฺเฉทนฺติ อุปจฺเฉทํ. วินาสนฺติ อทสฺสนํ. วิภวนฺติ ภาววิคมํ. สพฺพาเนตานิ อญฺญมญฺญเววจนาเนว. ตตฺถ เทฺว ชนา อุจฺเฉททิฏฺฐึ คณฺหนฺติ ลาภี จ อลาภี จ. ลาภี อรหโต ๒- ทิพฺเพน จกฺขุนา จุตึ ทิสฺวา อุปปตฺตึ อปสฺสนฺโต. โย วา จุติมตฺตเมว ทฏฺฐุํ สกฺโกติ น อุปปตฺตึ, ๓- โส อุจฺเฉททิฏฺฐึ คณฺหาติ. อลาภี จ "โก ปรโลกํ ชานาตี"ติ ๔- กามสุขคิทฺธิตาย วา "ยถา รุกฺขโต ปณฺณานิ ปติตานิ ปุน น วิรูหนฺติ, เอวเมว สตฺตา"ติ อาทินา ตกฺเกน วา อุจฺเฉทํ คณฺหาติ. อิธ ปน @เชิงอรรถ: ฉ.ม. เวทิตพฺพา ก.ม. อนุสฺสรนฺโต @ ฉ.ม. อุปปาตํ. ฉ.ม. น ชานาตีติ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๑๑.

ตณฺหาทิฏฺฐีนํ วเสน วา ตถา จ อญฺญถา จ วิกปฺเปตฺวา วา อิมา สตฺต ทิฏฺฐิโย อุปฺปนฺนาติ เวทิตพฺพา. [๘๕] ตตฺถ รูปีติ รูปวา. จาตุมฺมหาภูติโกติ จตุมหาภูตมโย. มาตาปิตูนํ เอตนฺติ มาตาเปตฺติกํ. กินฺตํ? สุกฺกโสณิตํ, มาตาเปตฺติเก สมฺภูโต ชาโตติ มาตาเปตฺติกสมฺภโว. อิติ รูปกายสีเสน มนุสฺสตฺตภาวํ "อตฺตา"ติ วทติ. อิตฺเถเกติ อิตฺถํ เอเก, เอวเมเกติ อตฺโถ. [๘๖] ทุติโย ตํ ปฏิกฺขิปิตฺวา ทิพฺพตฺตภาวํ วทติ. ทิพฺโพติ เทวโลเก สมฺภูโต. กามาวจโรติ ฉกามาวจรเทวปริยาปนฺโน. กวฬิงฺการาหารํ ๑- ภกฺขยตีติ กวฬิงฺการาหารภกฺโข. [๘๗] มโนมโยติ ฌานมเนน นิพฺพตฺโต. สพฺพงฺคปจฺจงฺคีติ สพฺพองฺคปจฺจงฺคยุตฺโต. อหีนินฺทริโยติ ปริปุณฺณินฺทฺริโย. ยานิ พฺรหฺมโลเก อตฺถิ, เตสํ วเสน, อิตเรสญฺจ สณฺฐานวเสเนตํ วุตฺตํ. [๘๘-๙๒] สพฺพโส รูปสญฺญานํ สมติกฺกมาติ อาทีนํ อตฺโถ วิสุทธิมคฺเค วุตฺโต. อากาสานญฺจายตนุปโคติ อาทีสุ ปน อากาสานญฺจายตนภวํ อุปคโตติ เอวมตฺโถ เวทิตพฺโพ. เสสเมตฺถ อุตฺตานเมวาติ. ทิฏฺฐธมฺมนิพฺพานวาทวณฺณนา [๙๓] ทิฏฺฐธมฺมนิพฺพานวาเท "ทิฏฺฐธมฺโม"ติ ปจฺจกฺขธมฺโม วุจฺจติ, ตตฺถ ตตฺถ ปฏิลทฺธตฺตภาวสฺเสตํ อธิวจนํ, ทิฏฺฐธมฺเม นิพฺพานํ ทิฏฺฐธมฺมนิพฺพานํ, อิมสฺมึเยว อตฺตภาเว ทุกฺขวูปสโมติ ๒- อตฺโถ, ตํ วทนฺตีติ ทิฏฺฐธมฺมนิพฺพานวาทา, ปรมทิฏฺฐธมฺมนิพฺพานนฺติ ปรมํ ทิฏฺฐธมฺมนิพฺพานํ, อุตฺตมนฺติ อตฺโถ. [๙๔] ปญฺจหิ กามคุเณหีติ มนาปปิยรูปาทีหิ ปญฺจหิ กามโกฏฺฐาเสหิ, พนฺธเนหิ วา. สมปฺปิโตติ สุฏฺฐุ อปฺปิโต อลฺลีโน หุตฺวา. สมงฺคีภูโตติ สมนฺนาคโต. ปริจาเรตีติ เตสุ กามคุเณสุ ยถาสุขํ อินฺทฺริยานิ จาเรติ สญฺจาเรติ อิโตจิโตจ อุปเนติ. อถวา: ปลทฺธติ รมติ กีฬติ. เอตฺถ จ ทุวิธา กามคุณา มานุสกา ๓- @เชิงอรรถ: ฉ.ม.,อิ. กวฬีการํ. ฉ.ม.,อิ. ทุกฺขวูปสมนนฺติ. ก.ม. มานุสิกา.

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๑๒.

เจว ทิพฺพา จ. มานุสิกา มนฺธาตุกามคุณสทิสา ทฏฺฐพฺพา, ทิพฺพา จ ปรนิมฺมิตวสวตฺติเทวราชสฺส กามคุณสทิสาติ. เอวรูเป กาเม อุปคตานํ หิ เต ทิฏฺฐธมฺมนิพฺพานปฺปตฺตึ ปญฺญเปนฺติ. [๙๕] ทุติยวาเร หุตฺวา อภาวฏฺเฐน อนิจฺจา, ปฏิปีฬนฏฺเฐน ทุกฺขา, ปกติชหนฏฺเฐน วิปริณามธมฺมาติ เวทิตพฺพา. เตสํ วิปริณามญฺญถาภาวาติ เตสํ กามานํ วิปริณามสงฺขาตา อญฺญถาภาวา, ยํปิ เม อโหสิ, ตํปิ เม นตฺถีติ วุตฺตนเยน อุปฺปชฺชนฺติ โสกปริเทวทุกฺขโทมนสฺสุปายาสา. ตตฺถ อนฺโต นิชฺฌายนลกฺขโณ โสโก, ตนฺนิสฺสิตลาลปฺปนลกฺขโณ ปริเทโว, กายปฏิปีฬนลกฺขณํ ทุกฺขํ, มโนวิฆาตลกฺขณํ โทมนสฺสํ, วิสาทลกฺขโณ อุปายาโส, วิวิจฺเจว กาเมหีติ อาทีนมตฺโถ วิสุทฺธิมคฺเค วุตฺโต. [๙๖] วิตกฺกิตนฺติ อภินิโรปนวเสน ปวตฺโต วิตกฺโก. วิจาริตนฺติ อนุมชฺชนวเสน ปวตฺโต วิจาโร. เอเตเนตนฺติ เอเตน วิตกฺกิเตน จ วิจาริเตน จ เอตํ ปฐมชฺฌานํ โอฬาริกํ สกณฺฏกํ วิย ขายติ. [๙๗-๙๘] ปีติคตนฺติ ปีติเยว. เจตโส อุพฺพิลฺลาวิตตฺตนฺติ ๑- จิตฺตสฺส อุพฺพิลฺลาวิภาวกรณํ, เจตโส อาโภโคติ ฌานา วุฏฺฐาย ตสฺมึ สุเข ปุนปฺปุนํ จิตฺตสฺส อาโภโค มนสิกาโร สมนฺนาหาโรติ. เสสเมตฺถ ทิฏฺฐธมฺมนิพฺพานวาเท อุตฺตานเมว. เอตฺตาวตา สพฺพาปิ ทฺวาสฏฺฐิทิฏฺฐิโย กถิตา โหนฺติ. ยาสํ สตฺเตว อุจฺเฉททิฏฺฐิโย, เสสา สสฺสตทิฏฺฐิโย. [๑๐๐-๑๐๔] อิทานิ "อิเมหิ โข เต ภิกฺขเว"ติ อิมินา วาเรน สพฺเพปิ เต อปรนฺตกปฺปิเก เอกชฺฌํ นิยฺยาเทตฺวา สพฺพญฺญุตญาณํ วิสฺสชฺเชสิ. ๒- ปุน "อิเมหิ โข เต ภิกฺขเว"ติ อาทินา วาเรน สพฺเพปิ เต อปรนฺตกปฺปิเก ปุพฺพนฺตาปรนฺตกปฺปิเก ๓-๓- เอกชฺฌํ นิยฺยาเทตฺวา ตเทว ญาณํ วิสฺสชฺเชสิ. อิติ "กตเม จ เต ภิกฺขเว ธมฺมา"ติ อาทิมฺหิ ปุจฺฉมาโนปิ สพฺพญฺญุตญาณเมว @เชิงอรรถ: ม. อุปฺปิลาวิตตฺตํ ฉ.ม. วิสฺสชฺเชติ @๓-๓ ฉ.อิ, ปุพฺพนฺตาปรนฺตกปฺปิเก

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๑๓.

ปุจฺฉิตฺวา วิสฺสชฺชมาโนปิ สตฺตานํ อชฺฌาสยํ ตุลาย ตุลายนฺโต วิย, สิเนรุปาทโต วาลุกํ อุทฺธรนฺโต วิย ทฺวาสฏฺฐิทิฏฺฐิคตานิ อุทฺธริตฺวา สพฺพญฺญุตญาณเมว วิสฺสชฺเชสิ. เอวํ อยํ ยถานุสนฺธิวเสน เทสนา อาคตา. ตโย หิ สุตฺตสฺส อนุสนฺธี:- ปุจฺฉานุสนฺธิ, อชฺฌาสยานุสนฺธิ, ยถานุสนฺธีติ. ตตฺถ "เอวํ วุตฺเต อญฺญตโร ภิกฺขุ ภควนฺตํ เอตทโวจ `กินฺนุ โข ภนฺเต โอริมํ ตีรํ, กึ ปาริมํ ตีรํ, โก มชฺเฌ สํสีโท, โก ถเล อุสฺสาโท, ๑- โก มนุสฺสคฺคาโห, โก อมนุสฺสคฺคาโห, โก อาวฏฺฏคฺคาโห, โก อนฺโตปูติภาโว'ติ ๒- เอวํ ปุจฺฉนฺตานํ ภควตา วิสฺสชฺชิตสุตฺตวเสน ปุจฺฉานุสนฺธิ เวทิตพฺพา. ๓- "อถ โข อญฺญตรสฺส ภิกฺขุโน เอวํ เจตโส ปริวิตกฺโก อุทปาทิ `อิติ กิร โภ รูปํ อนตฺตา, เวทนา, สญฺญา, สงฺขารา, วิญญาณํ อนตฺตา, อนตฺตกตานิ กิร กมฺมานิ กมฺมตฺตานํ ผุสิสฺสนฺตี'ติ. ๔- อถ โข ภควา ตสฺส ภิกฺขุโน เจตสา เจโตปริวิตกฺกมญฺญาย ภิกฺขู อามนฺเตสิ:- ฐานํ โข ปเนตํ ภิกฺขเว วิชฺชติ, ยํ อิเธกจฺโจ โมฆปุริโส อวิชฺชาคโต ตณฺหาธิปเตยฺเยน เจตสา สตฺถุ สาสนํ อติธาวิตพฺพํ มญฺเญยฺย `อิติ กิร โภ รูปํ อนตฺตา ฯเปฯ ผุสิสฺสนฺ'ติ. ตํ กึ มญฺญถ ภิกฺขเว รูปํ นิจฺจํ วา อนิจฺจํ วา"ติ ๕- เอวํ ปเรสํ อชฺฌาสยํ วิทิตฺวา ภควตา วุตฺตสุตฺตวเสน อชฺฌาสยานุสนฺธิ เวทิตพฺพา. เยน ปน ธมฺเมน อาทิมฺหิ เทสนา อุฏฺฐิตา, ตสฺส ธมฺมสฺส อนุรูปธมฺมวเสน วา ปฏิปกฺขวเสน วา เยสุ สุตฺเตสุ อุปริ เทสนา อาคจฺฉติ, เตสํ วเสน ยถานุสนฺธิ เวทิตพฺพา. เสยฺยถีทํ? อากงฺเขยฺยสุตฺเต ๖- เหฏฺฐา สีเลน เทสนา อุฏฺฐิตา, อุปริ ฉ อภิญฺญา อาคตา. วตฺถสุตฺเต ๗- เหฏฺฐา กิเลสวเสน เทสนา อุฏฺฐิตา, อุปริ พฺรหฺมวิหารา อาคตา. โกสมฺพิยสุตฺเต ๘- หฏฺฐา ภณฺฑเนน อุฏฺฐิตา, อุปริ สารณียธมฺมา อาคตา. กกจูปเม ๙- เหฏฺฐา อกฺขนฺติยา @เชิงอรรถ: ม. อุสฺสาโร สํ. สฬา. ๑๘/๒๔๑ ปฐมทารุกฺขนฺโธปมสุตฺต @ ฉ.ม. เวทิตพฺโพ ม. อุปริ. ๑๔/๙๐/๗๐ @ ม. อุปริ. ๑๔/๙๐/๗๑ มหาปุณฺณมสุตฺต ม.มู. ๑๒/๖๔/๔๓ @ ม.มู. ๑๒/๗๐/๔๘ ม.มู. ๑๒/๔๙๑/๔๓๕ @ ม.มู. ๑๒/๒๒๒/๑๘๗ กกจูปมสุตฺต

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๑๔.

อุฏฺฐิตา, อุปริ กกจูปมา อาคตา. อิมสฺมึปิ พฺรหฺมชาเล เหฏฺฐา ทิฏฺฐิวเสน เทสนา อุฏฺฐิตา, อุปริ สุญฺญตาปกาสนํ อาคตํ. เตน วุตฺตํ "เอวมยํ ยถานุสนฺธิวเสน เทสนา อาคตา"ติ. ปริตสฺสิตวิปฺผนฺทิตวารวณฺณนา [๑๐๕-๑๑๗] อิทานิ มริยาทาวิภาคทสฺสนตฺถํ ตตฺร "ภิกฺขเว"ติ อาทิกา เทสนา อารทฺธา. ตทปิ เตสํ ภวตํ สมณพฺราหฺมณานํ อชานตํ อปสฺสตํ เวทยิตํ ตณฺหาคตานํ ปริตสฺสิตํ วิปฺผนฺทิตเมวาติ เยน ทิฏฺฐิอสฺสาเทน ทิฏฺฐิสุเขน ทิฏฺฐิเวทยิเตน เต โสมนสฺสชาตา สสฺสตํ อตฺตานญฺจ โลกญฺจ ปญฺญเปนฺติ จตูหิ วตฺถูหิ, ตทปิ เตสํ ภวนฺตานํ สมณพฺราหฺมณานํ ยถาภูตํ ธมฺมานํ สภาวํ อชานนฺตานํ อปสฺสนฺตานํ เวทยิตํ ตณฺหาคตานํ เกวลํ ตณฺหาคตานํเยว ตํ เวทยิตํ, ตญฺจ โข ปเนตํ ปริตสฺสิตํ วิปฺผนฺทิตเมว. ทิฏฺฐิสงฺขาเตน เจว ตณฺหาสงฺขาเตน จ ปริตสฺสิเตน วิปฺผนฺทิตเมว จลิตเมว กปฺปิตเมว. ถุสราสิมฺหิ นิขาตขาณุสทิสํ ๑- น โสตาปนฺนสฺส ทสฺสนมิว นิจฺจลนฺติ ทสฺเสติ. เอเสว ๒- นโย เอกจฺจสสฺสตวาทาทีสุปิ. ผสฺสปจฺจยวารวณฺณนา [๑๑๘-๑๓๐] ปุน "ตตฺร ภิกฺขเว เย เต สมณพฺราหฺมณา สสฺสตวาทา"ติ อาทิ ปรมฺปรปจฺจยทสฺสนตฺถํ อารทฺธํ. ตตฺถ ตทปิ ผสฺสปจฺจยาติ เยน ทิฏฺฐิอสฺสาเทน ทิฏฺฐิสุเขน ทิฏฺฐิเวทยิเตน เต โสมนสฺสชาตา สสฺสตํ อตฺตานญฺจ โลกญฺจ ปญฺญเปนฺติ จตูหิ วตฺถูหิ, ตทปิ ตณฺหาทิฏฺฐิปริปฺผนฺทิตํ เวทยิตํ ผสฺสปจฺจยาติ ทสฺเสติ. เอส นโย สพฺพตฺถ. [๑๓๑-๑๔๓] อิทานิ ตสฺส ปจฺจยสฺส ทิฏฺฐิเวทยิเต พลวภาวทสฺสนตฺถํ ปุน "ตตฺร ภิกฺขเว เย เต สมณพฺราหฺมณา สสฺสตวาทา"ติ อาทิมาห. ตตฺถ เต วต อญฺญตฺร ผสฺสาติ เต วต สมณพฺราหฺมณา ตํ เวทยิตํ วินา ผสฺเสน ปฏิสํเวทิสฺสนฺตีติ การณเมตํ นตฺถีติ. ยถา หิ ปตโต เคหสฺส อุปตฺถมฺภนตฺถาย ถูณา นาม พลวปจฺจโย โหติ, น ตํ ถูณาย อนุปตฺถมฺภิตํ ฐาตุํ สกฺโกติ, @เชิงอรรถ: ก. นิกฺขิตฺตขาณุสทิสํ ฉ.ม.อิ. เอส

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๑๕.

เอวเมว ผสฺโสปิ เวทนาย พลวปจฺจโย, ตํ วินา อิทํ ทิฏฺฐิเวทยิตํ นตฺถีติ ทสฺเสติ. เอส นโย สพฺพตฺถ. ทิฏฺฐิคติกาธิฏฺฐานวฏฺฏกถาวณฺณนา [๑๔๔] อิทานิ "ตตฺร ภิกฺขเว เย เต สมณพฺราหฺมณา สสฺสตวาทา สสฺสตํ อตฺตานญฺจ โลกญฺจ ปญฺญเปนฺติ จตูหิ วตฺถูหิ, เยปิ เต สมณพฺราหฺมณา เอกจฺจสสฺสติกา"ติ อาทินา นเยน สพฺพทิฏฺฐิเวทยิตานิ สมฺปิณฺเฑติ. กสฺมา? อุปริ ผสฺเส ปกฺขิปนตฺถาย. กถํ? สพฺเพ เต ฉหิ ผสฺสายตเนหิ ผุสฺส ผุสฺส ปฏิสํเวเทนฺติ. ตตฺถ ฉ ผสฺสายตนานิ นาม จกฺขุผสฺสายตนํ, โสต, ฆาน, ชิวฺหา, กาย, มโนผสฺสายตนนฺติ อิมานิ ฉ. สญฺชาติสโมสรณการณปณฺณตฺติมตฺเตสุ หิ อยมายตนสทฺโท วตฺตติ. ๑- ตตฺถ "กมฺโพโช อสฺสานํ อายตนํ, คุนฺนํ ทกฺขิณาปโถ"ติ สญฺชาติยํ วตฺตติ, ๑- สญฺชา ติฏฺฐาเนติ อตฺโถ. "มโนรเม อายตเน, เสวนฺติ นํ วิหงฺคมา"ติ ๒- สโมสรเณ. "สติ สติอายตเน"ติ ๓- การเณ. "อรญฺญายตเน ปณฺณกุฏีสุ สมฺมนฺตี"ติ ๔- ปณฺณตฺติมตฺเต. สฺวายมิธ สญฺชาติอาทิอตฺถตฺตเยปิ ยุชฺชติ. จกฺขฺวาทีสุ หิ ผสฺสปญฺจมกา ธมฺมา สญฺชายนฺติ สโมสรนฺติ, ตานิ จ เนสํ การณนฺติ อายตนานิ. อิธ ปน "จกฺขุญฺจ ปฏิจฺจ รูเป จ อุปฺปชฺชติ จกฺขุวิญฺญาณํ, ติณฺณํ สงฺคติ ผสฺโส"ติ ๕- อิมินา นเยน ผสฺสสีเสเนว เทสนํ อาโรเปตฺวา ผสฺสํ อาทึ กตฺวา ปจฺจยปรมฺปรํ ทสฺเสตุํ ฉ ผสฺสายตนาทีนิ วุตฺตานิ. ผุสฺส ผุสฺส ปฏิสํเวเทนฺตีติ ผุสิตฺวา ผุสิตฺวา ปฏิสํเวเทนฺติ. เอตฺถ จ กิญฺจาปิ อายตนานํ ผุสนกิจฺจํ วิย วุตฺตํ, ตถาปิ น เตสํ ผุสนกิจฺจตา เวทิตพฺพา. น หิ อายตนานิ ผุสนฺติ, ผสฺโสว ตํ ตํ อารมฺมณํ ผุสติ, อายตนานิ ปน ผสฺเส อุปนิกฺขิเปตฺวา ทสฺสิตานิ, ตสฺมา สพฺเพ เต ฉผสฺสายตนสมฺภเวน ผสฺเสน รูปาทีนิ อารมฺมณานิ ผุสิตฺวา ตํ ทิฏฺฐิเวทนํ ปฏิสํเวทิสฺสนฺตีติ เอวเมตฺถ อตฺโถ เวทิตพฺโพ. @เชิงอรรถ: ๑-๑ ฉ.ม. ปวตฺตติ องฺ. ปญฺจก. ๒๒/๓๘ สทฺธสุตฺต @ องฺ. ติก. ๒๐/๑๐๒/๒๕๐ ปํสุโธวกสุตฺต สํ. ส. ๑๕/๒๕๕/๒๗๑ อารญฺญกสุตฺต @ สํ.นิ. ๑๖/๔๓/๖๙ ทุกฺขสุตฺต

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๑๖.

เตสํ เวทนาปจฺจยา ตณฺหาติ อาทีสุ เวทนาติ ฉผสฺสายตนสมฺภวา เวทนา. สา รูปตณฺหาทิเภทาย ตณฺหาย อุปนิสฺสยโกฏิยา ปจฺจโย โหติ. เตน วุตฺตํ "เตสํ เวทนาปจฺจยา ตณฺหา"ติ. สา ปน จตุพฺพิธสฺส อุปาทานสฺส อุปนิสฺสยโกฏิยา เจว สหชาตโกฏิยา จ ปจฺจโย โหติ. ตถา อุปาทานํ ภวสฺส, ภโว ชาติยา อุปนิสฺสยโกฏิยา ปจฺจโย โหติ. ชาตีติ เจตฺถ ๑- สวิการา ปญฺจกฺขนฺธา ทฏฺฐพฺพา. ชาติชรามรณสฺส เจว โสกาทีนญฺจ อุปนิสฺสยโกฏิยา ปจฺจโย โหติ. อยเมตฺถ สงฺเขโป, วิตฺถารโต ปน ปฏิจฺจสมุปฺปาทกถา วิสุทฺธิมคฺเค วุตฺตา, อิธ ปนสฺส ปโยฺนมตฺตเมว เวทิตพฺพํ. ภควา หิ วฏฺฏกถํ กเถนฺโต "ปุริมา ภิกฺขเว โกฏิ น ปญฺญายติ อวิชฺชาย, `อิโต ปุพฺเพ อวิชฺชา นาโหสิ, อถ ปจฺฉา สมฺภวี'ติ เอวญฺเจตํ ๒- ภิกฺขเว วุจฺจติ, อถ จ ปน ปญฺญายติ `อิทปฺปจฺจยา อวิชฺชา"ติ ๓- เอวํ อวิชฺชาสีเสน วา "ปุริมา ภิกฺขเว โกฏิ น ปญฺญายติ ภวตณฺหาย ฯเปฯ `อิทปฺปจฺยา ภวตณฺหา"ติ ๔- เอวํ ตณฺหาสีเสน วา "ปุริมา ภิกฺขเว โกฏิ น ปญฺญายติ ภวทิฏฺฐิยา ฯเปฯ `อิทปฺปจฺจยา ภวทิฏฺฐี"ติ เอวํ ทิฏฺฐิสีเสน วา กเถสิ. อิธ ปน ทิฏฺฐิสีเสน กเถนฺโต เวทนาราเคน อุปฺปชฺชมานา ทิฏฺฐิโย กเถตฺวา เวทนามูลกํ ปฏิจฺจสมุปฺปาทํ กเถสิ, เตน อิทํ ทสฺเสติ "เอวเมเต ทิฏฺฐิคติกา อิทํ ทสฺสนํ คเหตฺวา ตีสุ ภเวสุ จตูสุ โยนีสุ ปญฺจสุ คตีสุ สตฺตสุ วิญฺญาณฏฺฐิตีสุ นวสุ สตฺตาวาเสสุ อิโต เอตฺถ อิโต อิธาติ สนฺธาวนฺตา สํสรนฺตา ยนฺเต ยุตฺตโคโณ วิย, ถมฺเภ อุปนิพทฺธกุกฺกุโร วิย, วาเตน วิปฺปนฺนฏฺฐนาวา วิย จ วฏฺฏทุกฺขเมว อนุปริวตฺตนฺติ, วฏฺฏทุกฺขโต สีสํ อุกฺขิปิตุํ น สกฺโกนฺตี"ติ. วิวฏฺฏกถาทิวณฺณนา [๑๔๕] เอวํ ทิฏฺฐิคติกาธิฏฺฐานํ วฏฺฏํ กเถตฺวา อิทานิ ยุตฺตโยคภิกฺขุอธิฏฺฐานํ กตฺวา วิวฏฺฏํ ทสฺเสนฺโต "ยโต โข ภิกฺขเว ภิกฺขู"ติ อาทิมาห. ตตฺถ ยโตติ ยทา. ฉนฺนํ ผสฺสายตนานนฺติ เยหิ ฉหิ ผสฺสายตเนหิ ผุสิตฺวา @เชิงอรรถ: ฉ.ม. ปเนตฺก ก. สี.อิ. เอวญฺจิทํ @ องฺ. เอกาทสก, ๒๔/๖๑/๙๐ อวิชฺชาสุตฺต องฺ. เอกาทสก. ๒๔/๖๒/๙๒ ตณฺหาสุตฺต

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๑๗.

ปฏิสํเวทยมานานํ ๑- ทิฏฺฐิคติกานํ วฏฺฏํ วฏฺฏติ, เตสํเยว ฉนฺนํ ผสฺสายตนานํ. สมุทยนฺติอาทีสุ "อวิชฺชาสมุทยา จกฺขุสมุทโย"ติ อาทินา เวทนากมฺมฏฺฐาเน วุตฺตนเยน ผสฺสายตนานํ สมุทโย เวทิตพฺโพ. ๒- ยถา ปน ตตฺถ "ผสฺสสมุทยา, ผสฺสนิโรธา"ติ วุตฺตํ, เอวมิธ ตํ จกฺขฺวาทีสุ "อาหารสมุทยา, อาหารนิโรธา"ติ เวทิตพฺพํ, มนายตเน "นามรูปสมุทยา, นามรูปนิโรธา"ติ อุตฺตริตรํ ปชานาตีติ ทิฏฺฐิคติโก ทิฏฺฐิเมว ปชานาติ. ๓- อยํ ปน ทิฏฺฐิญฺจ ทิฏฺฐิโต จ อุตฺตริตรํ สีลสมาธิปญฺญาวิมุตฺตินฺติ ยาว อรหตฺตา ชานาติ. (โก เอวํ ชานาตีติ?) ขีณาสโว ชานาติ, อนาคามี, สกทาคามี, โสตาปนฺโน, พหุสฺสุโต, คนฺถธุโร ภิกฺขุ ชานาติ, อารทฺธวิปสฺสโก ชานาติ, เทสนา ปน อรหตฺตกูเฏเนว นิฏฺฐาปิตาติ. [๑๔๖] เอวํ วิวฏฺฏํ กเถตฺวา อิทานิ "เทสนาชาลวิมุตฺโต ทิฏฺฐิคติโก นาม นตฺถี"ติ ทสฺสนตฺถํ ปุน "เย หิ เกจิ ภิกฺขเว"ติ อารภิ. ตตฺถ อนฺโตชาลีกตาติ อิมสฺส มยฺหํ เทสนาชาลสฺส อนฺโตเยว กตา. เอตฺถ สิตาวาติ เอตสฺมึ มม เทสนาชาเล สิตา นิสฺสิตา อวสฺสิตาว. อุมฺมุชฺชมานา อุมฺมุชฺชนฺตีติ กึ วุตฺตํ โหติ? เต อโธ โอสีทนฺตาปิ อุทฺธํ อุคฺคจฺฉนฺตาปิ มม เทสนาชาเล สิตาว หุตฺวา โอสีทนฺติ จ อุคฺคจฺฉนฺติ จ. เอตฺถ ปริยาปนฺนาติ เอตฺถ มยฺหํ เทสนาชาเล ปริยาปนฺนา, เอเตน อาพทฺธา อนฺโตชาลีกตา จ หุตฺวา อุมฺมุชฺชมานา อุมฺมุชฺชนฺติ, น เหตฺถ อสงฺคหิโต ทิฏฺฐิคติโก นาม อตฺถีติ. สุขุมจฺฉิเกนาติ สณฺหจฺฉิเกน, สุขุมจฺฉิทฺเทนาติ อตฺโถ. เกวฏฺโฏ วิย หิ ภควา, ชาลํ วิย เทสนา, ปริตฺตํ อุทกํ วิย ทสสหสฺสีโลกธาตุ, โอฬาริกา ปาณา วิย ทฺวาสฏฺฐิทิฏฺฐิคติกา, ตสฺส ตีเร ฐตฺวา โอโลเกนฺตสฺส โอฬาริกานํ ปาณานํ อนฺโตชาลีกตภาวทสฺสนํ วิย ภควโต สพฺเพสํ ทิฏฺฐิคติกานํ เทสนาชาลสฺส อนฺโตกตภาวทสฺสนนฺติ ๔- เอวเมตฺถ โอปมฺมสํสนฺทนํ เวทิตพฺพํ. [๑๔๗] เอวํ อิมาหิ ทฺวาสฏฺฐิยา ทิฏฺฐีหิ สพฺพทิฏฺฐีนํ สงฺคหิตตฺตา สพฺเพสํ ทิฏฺฐิคติกานํ เอตสฺมึ เทสนาชาเล ปริยาปนฺนภาวํ ทสฺเสตฺวา อิทานิ @เชิงอรรถ: สี. ปฏิสํเวทิยมานานํ ฉ.ม.อิ. สมุทยาทโย เวทิตพฺพา @ ฉ.ม. ชานาติ ม. อนฺโตคธภาวทสฺสนนฺติ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๑๘.

อตฺตโน กตฺถจิ ปริยาปนฺนภาวํ ทสฺเสนฺโต "อุจฺฉินฺนภวเนตฺติโก ภิกฺขเว ตถาคตสฺส กาโย"ติ อาทิมาห. ตตฺถ นยนฺติ เอตายาติ เนตฺติ. นยนฺตีติ คีวายํ พนฺธิตฺวา อากฑฺฒนฺติ, รชฺชุยา เอตํ นามํ. อิธ ปน เนตฺติสทิสตาย ภวตณฺหา เนตฺตีติ อธิปฺเปตา. สา หิ มหาชนํ คีวายํ พนฺธิตฺวา ตํ ตํ ภวํ เนติ อุปเนตีติ ภวเนตฺติ, อรหตฺตมคฺคสตฺเถน อุจฺฉินฺนา ภวเนตฺติ อสฺสาติ อุจฺฉินฺนภวเนตฺติโก. กายสฺส เภทา อุทฺธนฺติ กายสฺส เภทโต อุทฺธํ. ชีวิตปริยาทานาติ ชีวิตสฺส สพฺพโส ปริยาทินฺนตฺตา ปริกฺขีณตฺตา, ปุน อปฺปฏิสนฺธกภาวาติ, อตฺโถ. น นํ ๑- ทกฺขนฺตีติ ตํ ตถาคตํ เทวา วา มนุสฺสา วา น ทกฺขิสฺสนฺติ, อปณฺณตฺติกภาวํ คมิสฺสตีติ อตฺโถ. เสยฺยถาปิ ภิกฺขเวติ อุปมายมฺปน อิทํ สํสนฺทนํ:- อมฺพรุกฺโข วิย หิ ตถาคตสฺส กาโย, รุกฺเข ชาตมหาวณฺโฏ วิย ตํ นิสฺสาย ปุพฺเพ ปวตฺตตณฺหา. ตสฺมึ วณฺเฏ อุปนิพทฺธา ปญฺจปกฺกทฺวาทสปกฺกอฏฺฐารสปกฺกปริมาณา อมฺพปิณฺฑิ วิย ตณฺหาย สติ ตณฺหาอุปนิพนฺธนา หุตฺวา อายตึ นิพฺพตฺตนกา ปญฺจกฺขนฺธา ทฺวาทสายตนานิ อฏฺฐารส ธาตุโย. ยถา ปน ตสฺมึ วณฺเฏ ฉินฺเน สพฺพานิ ตานิ อมฺพานิ ตทนฺวยานิ โหนฺติ, ตํเยว วณฺฏํ อนุคตานิ วณฺฏจฺเฉทา ฉินฺนานิ เยวาติ อตฺโถ, เอวเมว ภวเนตฺติ วณฺฏสฺส อนุปจฺฉินฺนตฺตา อายตึ อุปฺปชฺเชยฺยุํ ปญฺจกฺขนฺธา ทฺวาทสายตนานิ อฏฺฐารส ธาตุโย, สพฺเพ เต ธมฺมา ตทนฺวยา โหนฺติ, ภวเนตฺตึ อนุคตา, ตาย ฉินฺนาย ฉินฺนาเยวาติ อตฺโถ. ยถา ปน ตสฺมิมฺปิ รุกฺเข มณฺฑกกณฺฏกวิสสมฺผสฺสํ อาคมฺม อนุปุพฺเพน สุสฺสิตฺวา มเต "อิมสฺมึ ฐาเน เอวรูโป นาม รุกฺโข อโหสี"ติ โวหารมตฺตเมว โหติ, น ตํ รุกฺขํ โกจิ ปสฺสติ, เอวํ อริยมคฺคสมฺผสฺสํ อาคมฺม ตณฺหาสิเนหสฺส ปริยาทินฺนตฺตา อนุปุพฺเพน สุสฺสิตฺวา วิย ภินฺเน อิมสฺมึ กาเย กายสฺส เภทา อุทฺธํ ชีวิตปริยาทานา น ตํ ทกฺขนฺติ, ตถาคตมฺปิ เทวมนุสฺสา น ทกฺขิสฺสนฺติ, "เอวรูปสฺส นาม กิร สตฺถุโน อิทํ สาสนนฺ"ติ โวหารมตฺตเมว ภวิสฺสตีติ อนุปาทิเสส- นิพฺพานธาตุํ ปาเปตฺวา เทสนํ ฐเปสิ. @เชิงอรรถ: ก. น ตํ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๑๙.

[๑๔๘] เอวํ วุตฺเต อายสฺมา อานนฺโทติ เอวํ ภควตา อิมสฺมึ สุตฺเต วุตฺเต เถโร อาทิโต ปฏฺฐาย สพฺพํ สุตฺตํ สมนฺนาหริตฺวา เอวํ พุทฺธพลํ ทีเปตฺวา กถิตสุตฺตสฺส ภควตา นามํ น คหิตํ, ๑- หนฺทสฺส นามํ คณฺหาเปสฺสามีติ จินฺเตตฺวา ภควนฺตํ เอตทโวจ. ตสฺมาติห ตฺวนฺติ อาทีสุ อยํ อตฺถโยชนา:- อานนฺท ยสฺมา อิมสฺมึ ธมฺมปริยาเย อิธตฺโถปิ ปรตฺโถปิ วิภตฺโต, ตสฺมาติห ตฺวํ อิมํ ธมฺมปริยายํ "อตฺถชาลนฺ"ติปิ นํ ธาเรหิ, ยสฺมา ปเนตฺถ พหู ตนฺติธมฺมา กถิตา, ตสฺมา "ธมฺมชาลนฺ"ติปิ นํ ธาเรหิ, ยสฺมา จ เอตฺถ เสฏฺฐฏฺเฐน พฺรหฺมํ สพฺพญฺญุตญาณํ วิภตฺตํ, ตสฺมา "พฺรหฺมชาลนฺ"ติปิ นํ ธาเรหิ, ยสฺมา เอตฺถ ทฺวาสฏฺฐิทิฏฺฐิโย วิภตฺตา, ตสฺมา "ทิฏฺฐิชาลนฺ"ติปิ นํ ธาเรหิ, ยสฺมา ปน อิมํ ธมฺมปริยายํ สุตฺวา เทวปุตฺตมารมฺปิ ขนฺธมารมฺปิ มจฺจุมารมฺปิ กิเลสมารมฺปิ สกฺกา มทฺทิตุํ, ตสฺมา "อนุตฺตโร สงฺคามวิชโย"ติปิ นํ ธาเรหีติ. อิทมโวจ ภควาติ อิทํ นิทานาวสานโต ปภูติ ยาว "อนุตฺตโร สงฺคามวิชโยติปิ นํ ธาเรหี"ติ สกลํ สุตฺตนฺตํ ภควา ปเรสํ ปญฺญาย อลพฺภเนยฺยปฺปติฏฺฐํ ปรมคมฺภีรํ สพฺพญฺญุตญาณํ ปกาเสนฺโต สุริโย วิย อนฺธการํ ทิฏฺฐิคตมหนฺธการํ วิธเมนฺโต อโวจ. [๑๔๙] อตฺตมนา เต ภิกฺขูติ เต ภิกฺขู อตฺตมนา สกมนา, พุทฺธคตาย ปีติยา อุทฺทคฺคจิตฺตา หุตฺวาติ วุตฺตํ โหติ. ภควโต ภาสิตนฺตี เอวํ วิจิตฺรนยเทสนาวิลาสยุตฺตํ อิทํ สุตฺตํ กรวิกรุตมญฺชุนา กณฺณสุเขน ปณฺฑิตชนหทยานํ อมตาภิเสกสทิเสน พฺรหฺมสเรน ภาสมานสฺส ภควโต วจนํ. อภินนฺทุนฺติ อนุโมทึสุ เจว สมฺปฏิจฺฉึสุ จ. อยํ หิ อภินนฺทสทฺโท "อภินนฺทติ อภิวทตี"ติ ๒- อาทีสุ ตณฺหายปิ อาคโต. "อนฺนเมวาภินนฺทนฺติ อุภเย เทวมานุสา"ติ ๓- อาทีสุ อุปคมเน. @เชิงอรรถ: ฉ.ม.อิ. น ภควตา นามํ คหิตํ. สํ. ขนฺธ. ๑๗/๕/๑๒ สมาธิสุตฺต @ สํ.ส. ๑๕/๔๓/๓๖ อนฺนสุตฺต

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๒๐.

"จิรปฺปวาสึ ปุริสํ ทูรโต โสตฺถิมาคตํ ญาติมิตฺตา สุหชฺชา จ อภินนฺทนฺติ อาคตนฺ"ติ ๑- อาทีสุ สมฺปฏิจฺฉเนปิ. "อภินนฺทิตฺวา อนุโมทิตฺวา"ติ ๒- อาทีสุ อนุโมทเนปิ. สฺวายมิธ อนุโมทนสมฺปฏิจฺฉเนสุ ยุชฺชติ. เตน วุตฺตํ "อภินนฺทุนฺติ อนุโมทึสุ เจว สมฺปฏิจฺฉึสุ จา"ติ. สุภาสิตํ สุลปิตํ สาธุ สาธูติ ตาทิโน อนุโมทนา สิรสา สมฺปฏิจฺฉึสุ ภิกฺขโวติ. อิมสฺมิญฺจ ปน เวยฺยากรณสฺมินติ อิมสฺมึ นิคฺคาถกสุตฺเต. นิคฺคาถกตฺตา หิ อิทํ "เวยฺยากรณนฺ"ติ วุตฺตํ. ทสสหสฺสีโลกธาตูติ ทสสหสฺสจกฺกวาฬปริมาณา โลกธาตุ. อกมฺปิตฺถาติ น สุตฺตปริโยสาเนเยว อกมฺปิตฺถาติ เวทิตพฺพา. "ภญฺญมาเน"ติ หิ วุตฺตํ. ตสฺมา ทฺวาสฏฺฐิยา ทิฏฺฐิคเตสุ วินิเวเฐตฺวา เทสิยมาเนสุ ตสฺส ตสฺส ทิฏฺฐิคตสฺส ปริโยสาเน ปริโยสาเนติ ทฺวาสฏฺฐิยา ฐาเนสุ อกมฺปิตฺถาติ เวทิตพฺพา. ตตฺถ อฏฺฐหิ การเณหิ ปฐวีกมฺโป เวทิตพฺโพ:- ธาตุกฺโขเภน, อิทฺธิมโต อานุภาเวน, โพธิสตฺตสฺส คพฺโภกฺกนฺติยา, มาตุกุจฺฉิโต นิกฺขมเนน, สมฺโพธิปตฺติยา, ธมฺมจกฺกปฺปวตฺตเนน, อายุสงฺขารโวสฺสชฺชเนน ๓- ปรินิพฺพาเนนาติ. เตสํ วินิจฺฉยํ "อฏฺฐ โข อิเม อานนฺท เหตู, อฏฺฐ ปจฺจยา มหโต ภูมิจาลสฺส ปาตุภาวายา"ติ ๔- เอวํ มหาปรินิพฺพาเน อาคตาย ตนฺติยา วณฺณนากาเลเยว วกฺขาม อยํ ปน มหาปฐวี อปเรสุปิ อฏฺฐสุ ฐาเนสุ อกมฺปิตฺถ: มหาภินิกฺขมเน, โพธิมณฺฑูปสงฺกมเน, ปํสุกูลคฺคหเณ, ปํสุกูลโธวเน, กาฬการามสุตฺเต, โคตมกสุตฺเต, เวสฺสนฺตรชาตเก, อิมสฺมึ พฺรหฺมชาเลติ. ตตฺถ มหาภินิกฺขมนโพธิมณฺฑูปสงฺกมเนสุ วีริยพเลน อกมฺปิตฺถ. ปํสุกูลคฺคหเณ ทฺวิสหสฺสทีปปริวาเร จตฺตาโร มหาทีเป ปหาย ปพฺพชิตฺวา สุสานํ คนฺตฺวา ปํสุกูลํ คณฺหนฺเตน "ทุกฺกรํ ภควตา กตนฺ"ติ อจฺฉริยเวคาภิหตา อกมฺปิตฺถ. ปํสุกูลโธวนเวสฺสนฺตรชาตเกสุ อกาลกมฺปเนน @เชิงอรรถ: ขุ. ธ. ๒๕/๒๑๙/๕๕ นนฺทิยวตฺถุ ม. มู, ๑๒/๒๐๕/๑๗๔ มธุปิณฺฑิกสุตฺต @ อิ. ฉ.ม. อายุสงฺขาโรสฺสชฺชเนน ที. มหา. ๑๐/๑๗๑/๙๖ มหาปรินิพฺพานสุตฺต

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๒๑.

อกมฺปิตฺถ. กาฬการามโคตมกสุตฺเตสุ "อหํ สกฺขี ภควา"ติ สกฺขิภาเวน อกมฺปิตฺถ. อิมสฺมิมฺปน พฺรหฺมชาเล ทฺวาสฏฺฐิยา ทิฏฺฐิคเตสุ วิชเฏตฺวา นิคฺคุมฺพํ กตฺวา เทสิยมาเนสุ สาธุการทานวเสน อกมฺปิตฺถาติ เวทิตพฺพา. น เกวลญฺจ เอเตสุ ฐาเนสุเยว ปฐวี อกมฺปิตฺถ, อถ โข ตีสุ สงฺคเหสุปิ มหามหินฺทตฺเถรสฺส อิมํ ทีปํ อาคนฺตฺวา โชติวเน ๑- นิสีทิตฺวา ธมฺมํ เทสิตทิวเสปิ อกมฺปิตฺถ. กลฺยาณิยวิหาเร จ ปิณฑปาติยตฺเถรสฺส เจติยงฺคณํ สมฺมชฺชิตฺวา ตตฺเถว นิสีทิตฺวา พุทฺธารมฺมณํ ปีตึ คเหตฺวา อิมํ สุตฺตนฺตํ อารทฺธสฺส สุตฺตปริโยสาเน อุทกปริยนฺตํ กตฺวา อกมฺปิตฺถ. โลหปาสาทสฺส ปาจีนอมฺพลฏฺฐิกฏฺฐานํ ๒- นาม อโหสิ. ตตฺถ นิสีทิตฺวา ทีฆภาณกตฺเถรา พฺรหฺม- ชาลสุตฺตํ อารภึสุ, เตสํ สชฺฌายปริโยสาเนปิ อุทกปริยนฺตเมว กตฺวา ปฐวี อกมฺปิตฺถาติ. เอวํ ยสฺสานุภาเวน อกมฺปิตฺถ อเนกโส เมทนี สุตฺตเสฏฺฐสฺส เทสิตสฺส สยมฺภุนา. พฺรหฺมชาลสฺส ตสฺสีธ ธมฺมํ อตฺถญฺจ ปณฺฑิตา สกฺกจฺจํ อุคฺคเหตฺวาน, ปฏิปชฺชนฺตุ โยนิโสติ. อิติ สุมงฺคลวิลาสินิยา ทีฆนิกายฏฺฐกถายํ พฺรหฺมชาลสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตา.

             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๔ หน้า ๑๐๘-๑๒๑. http://84000.org/tipitaka/pitaka_item/read_th.php?B=4&A=2832&modeTY=2&pagebreak=1              The Pali Atthakatha in Roman :- http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=4&A=2832&modeTY=2&pagebreak=1              อ่านอรรถกถาแปลไทย :- http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=9&i=1              เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :- http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=9&A=1              พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=9&A=1              The Pali Tipitaka in Roman Character :- http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=9&A=1              สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๙ http://84000.org/tipitaka/read/?index_9

อ่านหน้า[ต่าง] แรกอ่านหน้า[ต่าง] ที่แล้วไม่แสดงหมายเลขหน้า
ในกรณี :- 
   บรรทัดแรกของแต่ละหน้าอ่านหน้า[ต่าง] ถัดไปอ่านหน้า[ต่าง] สุดท้าย คลิกเพื่อเปลี่ยน ฐญ เป็นแบบดั้งเดิม

บันทึก ๒๖ มกราคม พ.ศ. ๒๕๖๑. การแสดงผลนี้อ้างอิงข้อมูลจากอรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย. หากพบข้อผิดพลาด กรุณาแจ้งได้ที่ [email protected]