อรรถกถาเล่มที่ ๓๐ ภาษาบาลีอักษรไทย
 วิมาน.อ. (ปรมตฺถที.)

      อเทสยี สมุทยทุกฺขนิจฺจตนฺติ สมุทยสจฺจสฺส จ ทุกฺขสจฺจสฺส จ อนิจฺจตํ
วยธมฺมตํ อภาสิ. เตน "ยํ กิญฺจิ สมุทยธมฺมํ, สพฺพนฺตํ นิโรธธมฺมนฺ"ติ ๑- อตฺตโน
อภิสมยญาณสฺส ปวตฺติอาการํ ทสฺเสติ. สมุทยทุกฺขนิจฺจตนฺติ วา สมุทยสจฺจญฺจ ทุกฺข-
สจฺจญฺจ อนิจฺจตญฺจ. ตตฺถ สมุทยสจฺจทุกฺขสจฺจคฺคหเณน วิปสฺสนาย ภูมึ ทสฺเสติ,
อนิจฺจตาคหเณน ตสฺสา ปวตฺติอาการํ ทสฺเสติ. สงฺขารานํ หิ อนิจฺจากาเร วิภาวิเต
ทุกฺขากาโร อนตฺตากาโรปิ วิภาวิโตเยว โหติ ตํนิพนฺธนตฺตา เตสํ. เตนาห "ยทนิจฺจํ,
ตํ ทุกฺขํ, ยํ ทุกฺขํ, ตทนตฺตา"ติ. ๒- อสงฺขตํ ทุกฺขนิโรธสสฺสตนฺติ เกนจิ
ปจฺจเยน น สงฺขตนฺติ อสงฺขตํ, สพฺพกาลํ ตถภาเวน สสฺสตํ, สกลวฏฺฏทุกฺขนิโรธภาวโต
ทุกฺขนิโรธํ  อริยสจฺจญฺจ เม ๓- อเทสยีติ โยชนา. มคฺคญฺจิมํ อกุฏิลมญฺชสํ
สิวนฺติ อนฺตทฺวยปริวชฺชเนน กุฏิลภาวกรานํ มายาทีนํ กายวงฺกาทีนญฺจ
ปหาเนน อกุฏิลํ, ตโต เอว อญฺชสํ, อสิวภาวกรานํ กามราคาทีนํ สมุจฺฉินฺทเนน
สิวํ นิพฺพานํ. มคฺคนฺติ นิพฺพานตฺถิเกหิ มคฺคียติ, กิเลเส วา มาเรนฺโต คจฺฉตีติ
"มคฺโค"ติ ลทฺธนามํ อิทํ ตุมฺหากญฺจ มมญฺจ ปจฺจกฺขภูตํ
ทุกฺขนิโรธคามินิปฏิปทาสงฺขาตํ อริยสจฺจญฺจ ๔- เม อเทสยีติ โยชนา.
       #[๑๔๔]   สุตฺวานหํ อมตปทํ อสงฺขตํ, ตถาคตสฺส อนธิวรสฺส สาสนนฺติ เอตฺถ
อยํ สงฺเขปตฺโถ:- ตถา อาคมนาทิอตฺเถน ตถาคตสฺส สเทวเก โลเก อคฺคภาวโต
อนธิวรสฺส สมฺมาสมฺพุทฺธสฺส อมตปทํ อสงฺขตํ นิพฺพานํ อุทฺทิสฺส เทสิตตฺตา, อมตสฺส
วา นิพฺพานสฺส ปฏิปชฺชนุปายตฺตา เกนจิปิ อสงฺขรณียตฺตา จ อมตปทํ อสงฺขตํ
สาสนํ สทฺธมฺมํ อหํ สุตฺวนาติ. สีเลสฺวหนฺติ สีเลสุ นิปฺผาเทตพฺเพสุ อหํ.
@เชิงอรรถ: ๑ สํ.มหา. ๑๙/๑๐๘๑/๓๖๙, ขุ.ปฏิ. ๓๑/๓๐/๓๖๐  ๒ สํ.ข. ๑๗/๑๕/๑๙
@๓ ก. อริยสจฺจธมฺมํ เม  ๔ สี.,ม. อริยมคฺคญฺจ
ปรมสุสํวุตาติ อติวิย สมฺมเทว สํวุตา. ๑- อหุนฺติ อโหสึ. ธมฺเม ฐิตาติ ปฏิปตฺติ-
ธมฺเม ปติฏฺฐิตา.
       #[๑๔๕]  ญตฺวานาติ สจฺฉิกิริยาภิสมยวเสน ชานิตฺวา. ตตฺเถวาติ ตสฺมึเยว
ขเณ, ตสฺมึเยว วา อตฺตภาเว. สมถสมาธิมาผุสินฺติ ปจฺจนีกธมฺมานํ สมุจฺเฉทวเสน
สมนโต วูปสมนโต ปรมตฺถสมถภูตํ โลกุตฺตรสมาธึ อาผุสึ อธิคจฺฉึ. ยทิปิ ยสฺมึ
ขเณ นิโรธสฺส สจฺฉิกิริยาภิสมโย, ตสฺมึเยว ขเณ มคฺคสฺส ภาวนาภิสมโย,
อารมฺมณปฏิเวธํ ปน ภาวนาปฏิเวธสฺเสว ปุริมสิทฺธิการณํ วิย กตฺวา
ทสฺเสตุํ:-
              "ญตฺวานหํ วิรชํ ปทํ อสงฺขตํ
               ตถาคเตน อนธิวเรน เทสิตํ
               ตตฺเถวหํ สมถสมาธิมาผุสินฺ"ติ
วุตฺตํ ยถา "จกฺขุญฺจ ปฏิจฺจ รูเป จ อุปฺปชฺชติ จกฺขุวิญฺญาณนฺ"ติ. ๒- ญตฺวานาติ
วา สมานกาลวเสน วุตฺตนฺติ เวทิตพฺพํ ยถา "นิหนฺตฺวาน ตมํ ๓- สพฺพํ, อาทิจฺโจ
นภมุคฺคโต"ติ. สาเยวาติ ยา โลกุตฺตรสมาธิผุสนา ลทฺธา, สาเยว. ปรมนิยามตาติ
ปรมา อุตฺตมา มคฺคนิยามตา.
       #[๑๔๖]  วิเสสนนฺติ ปุถุชฺชเนหิ วิเสสกํ วิสิฏฺฐภาวสาธกํ. เอกํสิกาติ
"สมฺมาสมฺพุทฺโธ ภควา, สฺวากฺขาโต ธมฺโม, สุปฏิปนฺโน สํโฆ"ติ เอกํสคาหวตี
รตนตฺตเย นิพฺพิจิกิจฺฉา. อภิสมเย วิเสสิยาติ สจฺจปฏิเวธวเสน วิเสสํ ปตฺวา.
"วิเสสินี"ติปิ ปฐนฺติ, อภิสมยเหตุ วิเสสวตีติ อตฺโถ. อสํสยาติ โสฬสวตฺถุกาย
อฏฺฐวตฺถุกาย จ วิจิกิจฺฉาย ปหีนตฺตา อปคตสํสยา. "อสํสิยา"ติ เกจิ ปฐนฺติ.
@เชิงอรรถ: ๑ ก. สุสํวุตา
@๒ ม.มู. ๑๒/๔๐๐/๓๕๗, ม.อุ. ๑๔/๔๒๐/๓๖๑, สํ.สฬา. ๑๘/๖๓/๓๙ (สฺยา)
@๓ สี. นิหนฺตฺวา ติมิรํ
พหุชนปูชิตาติ สุคตีหิ ปเรหิ ปตฺถนียคุณาติ อตฺโถ. ขิฑฺฑารตินฺติ ขิฑฺฑาภูตํ
รตึ, อถ วา ขิฑฺฑญฺจ รติญฺจ ขิฑฺฑาวิหารญฺจ รติสุขญฺจ.
       #[๑๔๗] อมตทส'มฺหีติ อมตทสา นิพฺพานทสฺสาวินี อมฺหิ. ธมฺมทฺทสาติ
จตุสจฺจธมฺมํ ทิฏฺฐวตี. โสตาปนฺนาติ อริยมคฺคโสตํ อาทิโต ปตฺตา. น จ ปน
มตฺถิ ทุคฺคตีติ น จ ปน เม อตฺถิ ทุคฺคติ อวินิปาตธมฺมตฺตา.
       #[๑๔๘] ปาสาทิเกติ ปสาทาวเห. กุสลรเตติ กุสเล อนวชฺชธมฺเม นิพฺพาเน
รเต. ภิกฺขโวติ ภิกฺขู นมสฺสิตุํ อุปาคมินฺติ โยชนา. สมณสมาคมํ สิวนฺติ สมณานํ
สมิตปาปานํ พุทฺธพุทฺธสาวกานํ สิวญฺจ ธมฺมํ เขมํ สมาคมํ สงฺคมํ ปยิรุปาสิตุํ
อุปาคมินฺติ สมฺพนฺโธ. สิริมโต ธมฺมราชิโนติ ภุมฺมตฺเถ สามิวจนํ, สิริมติ ธมฺม-
ราชินีติ อตฺโถ. เอวเมว จ เกจิ ปฐนฺติ.
       #[๑๔๙] มุทิตมน'มฺหีติ โมทิตมนา อมฺหิ. ปีณิตาติ ตุฏฺฐา, ปีติรสวเสน วา
ติตฺตา. นรวรทมฺมสารถินฺติ นรวโร จ โส อคฺคปุคฺคลตฺตา, ทมฺมานํ ทเมตพฺพานํ
เวเนยฺยานํ นิพฺพานาภิมุขํ สารณโต ทมฺมสารถิ จาติ นรวรทมฺมสารถิ, ตํ.
ปรมหิตานุกมฺปกนฺติ ปรเมน อุตฺตเมน หิเตน สพฺพสตฺตานํ อนุกมฺปกํ.
        เอวํ สิริมา เทวธีตา อตฺตโน ลทฺธิปเวทนมุเขน รตนตฺตเย ปสาทํ ปเวเทตฺวา
ภควนฺตํ ภิกฺขุสํฆญฺจ วนฺทิตฺวา ปทกฺขิณํ กตฺวา เทวโลกเมว คตา. ภควา ตเมว
โอติณฺณวตฺถุํ อฏฺฐุปฺปตฺตึ กตฺวา ธมฺมํ เทเสสิ, เทสนาปริโยสาเน อุกฺกณฺฐิตภิกฺขุ
อรหตฺตํ ปาปุณิ, สมฺปตฺตปริสายปิ สา ธมฺมเทสนา สาตฺถิกา ชาตาติ.
                      สิริมาวิมานวณฺณนา นิฏฺฐิตา.
                        ----------------

             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๓๐ หน้า ๙๑-๙๓.
http://84000.org/tipitaka/pitaka_item/read_th.php?B=30&A=1967&modeTY=2
             The Pali Atthakatha in Roman :-
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=30&A=1967&modeTY=2
             อ่านอรรถกถาแปลไทย :-
http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=26&i=16
             เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :-
http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=26&A=402
             พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :-
http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=26&A=437
             The Pali Tipitaka in Roman Character :-
http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=26&A=437
             สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๒๖
http://84000.org/tipitaka/read/?index_26