อรรถกถาเล่มที่ ๒๙ ภาษาบาลีอักษรไทย
 สุตฺต.อ.๒ (ปรมตฺถ.๒)

จินฺเตตฺวา อลทฺเธ "นาลตฺถํ กุสลนฺ"ติ ตมฺปิ "สุนฺทรนฺ"ติ จินฺเตตฺวา อุภเยเนว
ลาภาลาเภน โส ตาที นิพฺพิกาโร หุตฺวา รุกฺขํว อุปนิวตฺตติ, ยถาปิ ปุริโส
ผลคเวสี รุกฺขํ อุปคมฺม ผลํ ลทฺธาปิ เอวํ อลทฺธาปิ อนนุนีโต อปฺปฏิหโต
มชฺฌตฺโตเยว หุตฺวา คจฺฉติ, กุลํ อุปคมฺม ลาภํ ลทฺธาปิ มชฺฌตฺโตว หุตฺวา
คจฺฉตีติ. สปตฺตปาณีติ คาถา อุตฺตานตฺถาว.
     [๗๒๐] อุจฺจาวจาติ อิมิสฺสา คาถาย สมฺพนฺโธ:- เอวํ ภิกฺขาจารวตฺตสมฺปนฺโน
หุตฺวาปิ ตาวตเกเนว ตุฏฺฐึ อนาปชฺชิตฺวา ปฏิปทํ อาราเธยฺย.
ปฏิปตฺติสารํ หิ สาสนํ. สา จายํ อุจฺจาวจา ฯเปฯ มุตนฺติ. ตสฺสตฺโถ:- ยา
จายํ มคฺคปฏิปทา อุตฺตมนิหีนเภทโต อุจฺจาวจา พุทฺธสมเณน ปกาสิตา.
สุขาปฏิปทา หิ ขิปฺปาภิญฺญา อุจฺจา. ทุกฺขาปฏิปทา ทนฺธาภิญฺญา อวจา. อิตรา
เทฺว เอเกนงฺเคน อุจฺจา, เอเกน อวจา. ปฐมา เอว วา อุจฺจา, อิตรา
ติสฺโสปิ อวจา. ตาย เจตาย อุจฺจาย อวจาย ปฏิปทาย วา น ปารํ ทิคุณํ
ยนฺติ. "ทุคุณนฺ"ติ วา ปาโฐ, เอกมคฺเคน ทฺวิกฺขตฺตุํ นิพฺพานํ น ยนฺตีติ
อตฺโถ. กสฺมา? เยน มคฺเคน เย กิเลสา ปหีนา, เตสํ ปุน อปฺปหาตพฺพโต.
เอเตน ปริหานธมฺมาภาวํ ๑- ทีเปติ. นยิทํ เอกคุณํ มุตนฺติ ตญฺจ อิทํ ปารํ
เอกกฺขตฺตุํเยว ผุสนารหมฺปิ น โหติ. กสฺมา? เอเกน มคฺเคน
สพฺพกิเลสปฺปหานาภาวโต. เอเตน เอกมคฺเคเนว อรหตฺตาภาวํ ทีเปติ.
      [๗๒๑] อิทานิ ปฏิปทานิสํสํ ทสฺเสนฺโต "ยสฺส จ วิสตา"ติ คาถมาห.
ตสฺสตฺโถ:- ยสฺส จ เอวํ ปฏิปนฺนสฺส ภิกฺขุโน ตาย ปฏิปทาย ปหีนตฺตา
อฏฺฐสตตณฺหาวิจริตภาเวน วิสตตฺตา วิสตา ตณฺหา นตฺถิ, ตสฺส กิเลสโสตจฺเฉเทน
ฉินฺนโสตสฺส กุสลากุสลาปฺปหาเนน กิจฺจากิจฺจปฺปหีนสฺส ราคโช วา โทสโช วา
อปฺปมตฺตโกปิ ปริฬาโห น วิชฺชตีติ.
@เชิงอรรถ: ๑ ก. อปริหานธมฺมภาวํ
      [๗๒๒] อิทานิ ยสฺมา อิมา คาถาโย สุตฺวา นาลกตฺเถรสฺส จิตฺตํ
อุทปาทิ "ยทิ เอตฺตกํ โมเนยฺยํ สุกรํ น ทุกฺกรํ, สกฺกา อปฺปกสิเรน
ปูเรตุนฺ"ติ, ตสฺมาสฺส ภควา "ทุกฺกรเมว โมเนยฺยนฺ"ติ ทสฺเสนฺโต ปุน
"โมเนยฺยนฺเต อุปญฺญิสฺสนฺ"ติอาทิมาห. ตตฺถ อุปญฺญิสฺสนฺติ อุปญฺญาเปยฺยํ, ๑-
กถยิสฺสนฺติ วุตฺตํ โหติ. ขุรธารา อุปมา อสฺสาติ ขุรธารูปโม. ภเวติ ภเวยฺย.
โก อธิปฺปาโย? โมเนยฺยปฏิปนฺโน ภิกฺขุ ขุรธารํ อุปมํ กตฺวา ปจฺจเยสุ
วตฺเตยฺย. ยถา มธุพินฺทุํ ๒- ขุรธารํ ลิหนฺโต เฉทโต ชิวฺหํ รกฺขติ, เอวํ
ธมฺเมน ลทฺเธ ปจฺจเย ปริภุญฺชนฺโต จิตฺตํ กิเลสุปฺปตฺติโต รกฺเขยฺยาติ วุตฺตํ
โหติ. ปจฺจยา หิ ปริสุทฺเธน ญาเยน ลทฺธุญฺจ อนวชฺชปริโภเคน ปริภุญฺชิตุญฺจ
น สุเขน สกฺกาติ ภควา ปจฺจยนิสฺสิตเมว พหุโส ภณติ. ชิวฺหาย ตาลุมาหจฺจ
อุทเร สญฺญโต สิยาติ ชิวฺหาย ตาลุํ อุปฺปีเฬตฺวาปิ รสตณฺหํ วิโนเทนฺโต
กิลิฏฺเฐน มคฺเคน ๓- อุปฺปนฺนปจฺจเย อเสวนฺโต อุทเร สํยโต สิยา.
      [๗๒๓] อลีนจิตฺโต จ สิยาติ นิจฺจํ กุสลานํ ธมฺมานํ ภาวนาย
อฏฺฐิตการิตาย อกุสีตจิตฺโต จ ภเวยฺย น จาปิ พหุ จินฺตเยติ ญาติชนปทามรวิตกฺกวเสน
จ พหุํ น จินฺเตยฺย. นิรามคนฺโธ อสิโต, พฺรหฺมจริยปรายโนติ
นิกฺกิเลโส จ หุตฺวา ตณฺหาทิฏฺฐีหิ กิสฺมิญฺจิ ภเว อนิสฺสิโต
สิกฺขาตฺตยสกลสาสนพฺรหฺมจริยปรายโน เอว ภเวยฺย.
      [๗๒๔-๕] เอกาสนสฺสาติ วิวิตฺตาสนสฺส. อาสนมุเขน เจตฺถ
สพฺพอิริยาปถา วุตตา. ยโต สพฺพิริยาปเถสุ เอกีภาวสฺส สิกฺเขยฺยาติ วุตฺตํ โหตีติ
เวทิตพฺพํ. เอกาสนสฺสาติ จ สมฺปทานวจนเมตํ. สมณูปาสนสฺส จาติ สมเณหิ
@เชิงอรรถ: ๑ สี.,ก. อุปญฺญสฺสนฺติ อุปญฺญยิสฺสํ
@๒ ฉ.ม.,อิ. ยธุทิทฺธํ  ๓ สี.,ม. มเนน
อุปาสิตพฺพสฺส อฏฺฐตฺตึสารมฺมณภาวนานุโยคสฺส, สมณานํ วา อุปาสนภูตสฺส
อฏฺฐตฺตึสารมฺมณเภทสฺเสว. อิทมฺปิ สมฺปทานวจนเมว, อุปาสนตฺถนฺติ วุตฺตํ โหติ.
เอตฺถ จ เอกาสเนน กายวิเวโก, สมณูปาสเนน จิตฺตวิเวโก วุตฺโต โหตีติ
เวทิตพฺโพ. เอกตฺตํ โมนมกฺขาตนฺติ เอวมิทํ กายจิตฺตวิเวกวเสน "เอกตฺตํ
โมนนฺ"ติ อกฺขาตํ. เอโก เจ อภิรมิสฺสสีติ อิทํ ปน อุตฺตรคาถาเปกฺขปทํ, อถ
"ภาหิสิ ทส ทิสา"ติ อิมินา อสฺส สมฺพนฺโธ.
      ภาหิสีติ ภาสิสฺสสิ ปกาเสสฺสสิ, อิมํ ปฏิปทํ ภาเวนฺโต สพฺพทิสาสุ
กิตฺติยา ปากโฏ ภวิสฺสสีติ วุตฺตํ โหติ. สุตฺวา ธีรานนฺติอาทีนํ ปน จตุนฺนํ
ปทานํ อยมตฺโถ:- เยน จ กิตฺติโฆเสน ภาหิสิ ทส ทิสา ตํ ธีรานํ ฌายีนํ
กามจาคินํ นิคฺโฆสํ สุตฺวา อถ ตฺวํ เตน อุทฺธจฺจมนาปชฺชิตฺวา ภิยฺโย หิริญฺจ
สทฺธญฺจ กเรยฺยาสิ, เตน โฆเสน หรายมาโน "นิยฺยานิกปฏิปทา อยนฺ"ติ
สทฺธํ อุปฺปาเทตฺวา อุตฺตริ ปฏิปตฺติเมว พฺรูเหยฺยาสิ. มามโกติ เอวํ หิ สนฺเต
มม สาวโก โหตีติ.
      [๗๒๖] ตํ นทีหีติ ยนฺตํ มยา "หิริญฺจ สทฺธญฺจ ภิยฺโย กุพฺเพถา"ติ
วทตา "อุทฺธจฺจํ น กาตพฺพนฺ"ติ วุตฺตํ, ตํ อิมินา นทีนิทสฺสเนนาปิ ชานาถ,
ตพฺพิปริยายญฺจ โสพฺเภสุ จ ปทเรสุ จ ชานาถ. โสพฺเภสูติ มาติกาสุ.
ปทเรสูติ ทรีสุ. กถํ? สณนฺตา ยนฺติ กุโสพฺภา, ตุณฺหี ยนฺติ มโหทธีติ.
กุโสพฺภา หิ โสพฺภปทราทิเภทา สพฺพาปิ กุนฺนทิโย สณนฺตา สทฺทํ กโรนฺตา
อุทฺธตา หุตฺวา ยนฺติ, คงฺคาทิเภทา ปน มหานทิโย ตุณฺหี ยนฺติ, เอวํ
"โมเนยฺยํ ปูเรมี"ติ อุทฺธโต โหติ อมามโก, มามโก ปน หิริญฺจ สทฺธญฺจ
อุปฺปาเทตฺวา นีจจิตฺโตว โหติ.
      [๗๒๗-๙] กิญฺจ ภิยฺโย:- ยทูนกํ ฯเปฯ ปณฺฑิโตติ. ตตฺถ
สิยา:- สเจ อฑฺฒกุมฺภูปโม พาโล สณนฺตตาย, รหโท ปูโรว ปณฺฑิโต
สนฺตตาย, อถ กสฺมา พุทฺธสมโณ เอวํ ธมฺมเทสนาพฺยาวโฏ หุตฺวา พหุํ
ภาสตีติ อิมินา สมฺพนฺเธน "ยํ สมโณ"ติ คาถมาห. ตสฺสตฺโถ:- ยํ พุทฺธสมโณ
พหุ ภาสติ อุเปตํ อตฺถสญฺหิตํ, อตฺถเปตํ ธมฺมุเปตญฺจ หิเตน จ สหิตํ, ตํ
น อุทฺธจฺเจน, อปิจ โข ชานํ โส ธมฺมํ เทเสติ ทิวสมฺปิ เทเสนฺโต
นิปฺปปญฺโจว หุตฺวา. ตสฺส หิ สพฺพํ วจีกมฺมํ ญาณานุปริวตฺติ. เอวํ
เทเสนฺโต จ "อิทมสฺส หิตนฺ"ติ นานปฺปการโต ชานํ โส พหุ ภาสติ, น
เกวลํ พหุภาณิตาย. อวสานคาถาย สมฺพนฺโธ:- เอวํ ตาว สพฺพญฺญุตญฺญาเณน
สมนฺนาคโต พุทฺธสมโณ ชานํ โส ธมฺมํ เทเสติ, ชานํ โส พหุํ ภาสติ.
เตน เทสิตํ ปน ธมฺมํ นิพฺเพธภาคิเยเนว ญาเณน โย จ ชานํ สํยตตฺโต,
ชานํ น พหุํ ภาสติ, ส มุนิ โมนมรหติ, ส มุนิ โมนมชฺฌคาติ. ตสฺสตฺโถ:-
ตํ ธมฺมํ ชานนฺโต สํยตตฺโต คุตฺตจิตฺโต หุตฺวา ยํ ภาสิตํ สตฺตานํ หิตสุขาวหํ น
โหติ, ตํ ชานํ น พหุ ภาสติ. โส เอวํวิโธ โมนตฺถํ ปฏิปนฺนโก มุนิ
โมเนยฺยปฏิปทาสงฺขาตํ โมนํ อรหติ. น เกวลญฺจ อรหติเยว, อปิจ โข ปน ส มุนิ
อรหตฺตมคฺคญาณสงฺขาตํ โมนํ อชฺฌคา อิจฺเจว เวทิตพฺโพติ อรหตฺตนิกูเฏน
เทสนํ นิฏฺฐาเปสิ.
      ตํ สุตฺวา นาลกตฺเถโร ตีสุ ฐาเนสุ อปฺปิจฺโฉ อโหสิ ทสฺสเน สวเน
ปุจฺฉายาติ. โส หิ เทสนาปริโยสาเน ปสนฺนจิตฺโต ภควนฺตํ วนฺทิตฺวา วนํ
ปวิฏฺโฐ, ปุน "อโห วตาหํ ภควนฺตํ ปสฺเสยฺยนฺ"ติ โลลภาวํ น ชเนสิ.
อยมสฺส ทสฺสเน อปฺปิจฺฉตา. ตถา "อโห วตาหํ ปุน ธมฺมเทสนํ สุเณยฺยนฺ"ติ
โลลภาวํ น ชเนสิ. อยมสฺส สวเน อปฺปิจฺฉตา. ตถา "อโห วตาหํ ปุน
โมเนยฺยปฏิปทํ ปุจฺเฉยฺยนฺ"ติ โลลภาวํ น ชเนสิ. อยมสฺส ปุจฺฉาย อปฺปิจฺฉตา.
      โส เอวํ อปฺปิจฺโฉ สมาโน ปพฺพตปาทํ ปวิสิตฺวา เอกวนสณฺเฑ เทฺว
ทิวสานิ น วสิ, เอกรุกฺขมูเล เทฺว ทิวสานิ น นิสีทิ, เอกคาเม เทฺว
ทิวสานิ ปิณฺฑาย น ปาวิสิ. อิติ วนโต วนํ, รุกฺขโต รุกฺขํ, คามโต คามํ
อาหิณฺฑนฺโต อนุรูปปฏิปทํ ปฏิปชฺชิตฺวา อคฺคผเล ปติฏฺฐาสิ. อถ ยสฺมา
โมเนยฺยปฏิปทํ อุกฺกฏฺฐํ กตฺวา ปูเรนฺโต ภิกฺขุ สตฺเตว มาสานิ ชีวติ,
มชฺฌิมํ กตฺวา ปูเรนฺโต สตฺตวสฺสานิ, มนฺทํ กตฺวา ปูเรนฺโต โสฬสวสฺสานิ,
อยเมส ๑- อุกฺกฏฺฐํ กตฺวา ปูเรสิ, ตสฺมา สตฺตมาเส ฐตฺวา อตฺตโน
อายุสงฺขารปริกฺขยํ ญตฺวา นฺหายิตฺวา นิวาเสตฺวา กายพนฺธนํ พนฺธิตฺวา ทิคุณํ
สงฺฆาฏึ ปารุปิตฺวา ทสพลาภิมุโข ปญฺจปติฏฺฐิตํ วนฺทิตฺวา อญฺชลึ ปคฺคเหตฺวา
หิงฺคุลกปพฺพตํ นิสฺสาย ฐิตโกว อนุปาทิเสสาย นิพฺพานธาตุยา ปรินิพฺพายิ.
ตสฺส ปรินิพฺพุตภาวํ ญตฺวา ภควา ภิกฺขุสํเฆน สทฺธึ ตตฺถ คนฺตฺวา สรีรกิจฺจํ
ธาตุโย คาหาเปตฺวา เจติยํ ปติฏฺฐาเปตฺวา อคมาสีติ.
                     ปรมตฺถโชติกาย ขุทฺทกฏฺฐกถาย
                          สุตฺตนิปาตฏฺฐกถาย
                       นาลกสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตา.
                         --------------

             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๒๙ หน้า ๓๓๐-๓๓๔.
http://84000.org/tipitaka/pitaka_item/read_th.php?B=29&A=7439&modeTY=2
             The Pali Atthakatha in Roman :-
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=29&A=7439&modeTY=2
             อ่านอรรถกถาแปลไทย :-
http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=25&i=388
             เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :-
http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=25&A=9556
             พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :-
http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=25&A=9686
             The Pali Tipitaka in Roman Character :-
http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=25&A=9686
             สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๒๕
http://84000.org/tipitaka/read/?index_25