อรรถกถาเล่มที่ ๒๙ ภาษาบาลีอักษรไทย
 สุตฺต.อ.๒ (ปรมตฺถ.๒)

หน้าที่ ๓๓๐.
จินฺเตตฺวา อลทฺเธ "นาลตฺถํ กุสลนฺ"ติ ตมฺปิ "สุนฺทรนฺ"ติ จินฺเตตฺวา อุภเยเนว
ลาภาลาเภน โส ตาที นิพฺพิกาโร หุตฺวา รุกฺขํว อุปนิวตฺตติ, ยถาปิ ปุริโส
ผลคเวสี รุกฺขํ อุปคมฺม ผลํ ลทฺธาปิ เอวํ อลทฺธาปิ อนนุนีโต อปฺปฏิหโต
มชฺฌตฺโตเยว หุตฺวา คจฺฉติ, กุลํ อุปคมฺม ลาภํ ลทฺธาปิ มชฺฌตฺโตว หุตฺวา
คจฺฉตีติ. สปตฺตปาณีติ คาถา อุตฺตานตฺถาว.
     [๗๒๐] อุจฺจาวจาติ อิมิสฺสา คาถาย สมฺพนฺโธ:- เอวํ ภิกฺขาจารวตฺตสมฺปนฺโน
หุตฺวาปิ ตาวตเกเนว ตุฏฺึ อนาปชฺชิตฺวา ปฏิปทํ อาราเธยฺย.
ปฏิปตฺติสารํ หิ สาสนํ. สา จายํ อุจฺจาวจา ฯเปฯ มุตนฺติ. ตสฺสตฺโถ:- ยา
จายํ มคฺคปฏิปทา อุตฺตมนิหีนเภทโต อุจฺจาวจา พุทฺธสมเณน ปกาสิตา.
สุขาปฏิปทา หิ ขิปฺปาภิญฺา อุจฺจา. ทุกฺขาปฏิปทา ทนฺธาภิญฺา อวจา. อิตรา
เทฺว เอเกนงฺเคน อุจฺจา, เอเกน อวจา. ปมา เอว วา อุจฺจา, อิตรา
ติสฺโสปิ อวจา. ตาย เจตาย อุจฺจาย อวจาย ปฏิปทาย วา น ปารํ ทิคุณํ
ยนฺติ. "ทุคุณนฺ"ติ วา ปาโ, เอกมคฺเคน ทฺวิกฺขตฺตุํ นิพฺพานํ น ยนฺตีติ
อตฺโถ. กสฺมา? เยน มคฺเคน เย กิเลสา ปหีนา, เตสํ ปุน อปฺปหาตพฺพโต.
เอเตน ปริหานธมฺมาภาวํ ๑- ทีเปติ. นยิทํ เอกคุณํ มุตนฺติ ตญฺจ อิทํ ปารํ
เอกกฺขตฺตุํเยว ผุสนารหมฺปิ น โหติ. กสฺมา? เอเกน มคฺเคน
สพฺพกิเลสปฺปหานาภาวโต. เอเตน เอกมคฺเคเนว อรหตฺตาภาวํ ทีเปติ.
      [๗๒๑] อิทานิ ปฏิปทานิสํสํ ทสฺเสนฺโต "ยสฺส จ วิสตา"ติ คาถมาห.
ตสฺสตฺโถ:- ยสฺส จ เอวํ ปฏิปนฺนสฺส ภิกฺขุโน ตาย ปฏิปทาย ปหีนตฺตา
อฏฺสตตณฺหาวิจริตภาเวน วิสตตฺตา วิสตา ตณฺหา นตฺถิ, ตสฺส กิเลสโสตจฺเฉเทน
ฉินฺนโสตสฺส กุสลากุสลาปฺปหาเนน กิจฺจากิจฺจปฺปหีนสฺส ราคโช วา โทสโช วา
อปฺปมตฺตโกปิ ปริฬาโห น วิชฺชตีติ.
@เชิงอรรถ: ๑ ก. อปริหานธมฺมภาวํ
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๓๓๑.
      [๗๒๒] อิทานิ ยสฺมา อิมา คาถาโย สุตฺวา นาลกตฺเถรสฺส จิตฺตํ
อุทปาทิ "ยทิ เอตฺตกํ โมเนยฺยํ สุกรํ น ทุกฺกรํ, สกฺกา อปฺปกสิเรน
ปูเรตุนฺ"ติ, ตสฺมาสฺส ภควา "ทุกฺกรเมว โมเนยฺยนฺ"ติ ทสฺเสนฺโต ปุน
"โมเนยฺยนฺเต อุปญฺิสฺสนฺ"ติอาทิมาห. ตตฺถ อุปญฺิสฺสนฺติ อุปญฺาเปยฺยํ, ๑-
กถยิสฺสนฺติ วุตฺตํ โหติ. ขุรธารา อุปมา อสฺสาติ ขุรธารูปโม. ภเวติ ภเวยฺย.
โก อธิปฺปาโย? โมเนยฺยปฏิปนฺโน ภิกฺขุ ขุรธารํ อุปมํ กตฺวา ปจฺจเยสุ
วตฺเตยฺย. ยถา มธุพินฺทุํ ๒- ขุรธารํ ลิหนฺโต เฉทโต ชิวฺหํ รกฺขติ, เอวํ
ธมฺเมน ลทฺเธ ปจฺจเย ปริภุญฺชนฺโต จิตฺตํ กิเลสุปฺปตฺติโต รกฺเขยฺยาติ วุตฺตํ
โหติ. ปจฺจยา หิ ปริสุทฺเธน าเยน ลทฺธุญฺจ อนวชฺชปริโภเคน ปริภุญฺชิตุญฺจ
น สุเขน สกฺกาติ ภควา ปจฺจยนิสฺสิตเมว พหุโส ภณติ. ชิวฺหาย ตาลุมาหจฺจ
อุทเร สญฺโต สิยาติ ชิวฺหาย ตาลุํ อุปฺปีเฬตฺวาปิ รสตณฺหํ วิโนเทนฺโต
กิลิฏฺเน มคฺเคน ๓- อุปฺปนฺนปจฺจเย อเสวนฺโต อุทเร สํยโต สิยา.
      [๗๒๓] อลีนจิตฺโต จ สิยาติ นิจฺจํ กุสลานํ ธมฺมานํ ภาวนาย
อฏฺิตการิตาย อกุสีตจิตฺโต จ ภเวยฺย น จาปิ พหุ จินฺตเยติ าติชนปทามรวิตกฺกวเสน
จ พหุํ น จินฺเตยฺย. นิรามคนฺโธ อสิโต, พฺรหฺมจริยปรายโนติ
นิกฺกิเลโส จ หุตฺวา ตณฺหาทิฏฺีหิ กิสฺมิญฺจิ ภเว อนิสฺสิโต
สิกฺขาตฺตยสกลสาสนพฺรหฺมจริยปรายโน เอว ภเวยฺย.
      [๗๒๔-๕] เอกาสนสฺสาติ วิวิตฺตาสนสฺส. อาสนมุเขน เจตฺถ
สพฺพอิริยาปถา วุตตา. ยโต สพฺพิริยาปเถสุ เอกีภาวสฺส สิกฺเขยฺยาติ วุตฺตํ โหตีติ
เวทิตพฺพํ. เอกาสนสฺสาติ จ สมฺปทานวจนเมตํ. สมณูปาสนสฺส จาติ สมเณหิ
@เชิงอรรถ: ๑ สี.,ก. อุปญฺสฺสนฺติ อุปญฺยิสฺสํ
@๒ ฉ.ม.,อิ. ยธุทิทฺธํ  ๓ สี.,ม. มเนน
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๓๓๒.
อุปาสิตพฺพสฺส อฏฺตฺตึสารมฺมณภาวนานุโยคสฺส, สมณานํ วา อุปาสนภูตสฺส
อฏฺตฺตึสารมฺมณเภทสฺเสว. อิทมฺปิ สมฺปทานวจนเมว, อุปาสนตฺถนฺติ วุตฺตํ โหติ.
เอตฺถ จ เอกาสเนน กายวิเวโก, สมณูปาสเนน จิตฺตวิเวโก วุตฺโต โหตีติ
เวทิตพฺโพ. เอกตฺตํ โมนมกฺขาตนฺติ เอวมิทํ กายจิตฺตวิเวกวเสน "เอกตฺตํ
โมนนฺ"ติ อกฺขาตํ. เอโก เจ อภิรมิสฺสสีติ อิทํ ปน อุตฺตรคาถาเปกฺขปทํ, อถ
"ภาหิสิ ทส ทิสา"ติ อิมินา อสฺส สมฺพนฺโธ.
      ภาหิสีติ ภาสิสฺสสิ ปกาเสสฺสสิ, อิมํ ปฏิปทํ ภาเวนฺโต สพฺพทิสาสุ
กิตฺติยา ปากโฏ ภวิสฺสสีติ วุตฺตํ โหติ. สุตฺวา ธีรานนฺติอาทีนํ ปน จตุนฺนํ
ปทานํ อยมตฺโถ:- เยน จ กิตฺติโฆเสน ภาหิสิ ทส ทิสา ตํ ธีรานํ ฌายีนํ
กามจาคินํ นิคฺโฆสํ สุตฺวา อถ ตฺวํ เตน อุทฺธจฺจมนาปชฺชิตฺวา ภิยฺโย หิริญฺจ
สทฺธญฺจ กเรยฺยาสิ, เตน โฆเสน หรายมาโน "นิยฺยานิกปฏิปทา อยนฺ"ติ
สทฺธํ อุปฺปาเทตฺวา อุตฺตริ ปฏิปตฺติเมว พฺรูเหยฺยาสิ. มามโกติ เอวํ หิ สนฺเต
มม สาวโก โหตีติ.
      [๗๒๖] ตํ นทีหีติ ยนฺตํ มยา "หิริญฺจ สทฺธญฺจ ภิยฺโย กุพฺเพถา"ติ
วทตา "อุทฺธจฺจํ น กาตพฺพนฺ"ติ วุตฺตํ, ตํ อิมินา นทีนิทสฺสเนนาปิ ชานาถ,
ตพฺพิปริยายญฺจ โสพฺเภสุ จ ปทเรสุ จ ชานาถ. โสพฺเภสูติ มาติกาสุ.
ปทเรสูติ ทรีสุ. กถํ? สณนฺตา ยนฺติ กุโสพฺภา, ตุณฺหี ยนฺติ มโหทธีติ.
กุโสพฺภา หิ โสพฺภปทราทิเภทา สพฺพาปิ กุนฺนทิโย สณนฺตา สทฺทํ กโรนฺตา
อุทฺธตา หุตฺวา ยนฺติ, คงฺคาทิเภทา ปน มหานทิโย ตุณฺหี ยนฺติ, เอวํ
"โมเนยฺยํ ปูเรมี"ติ อุทฺธโต โหติ อมามโก, มามโก ปน หิริญฺจ สทฺธญฺจ
อุปฺปาเทตฺวา นีจจิตฺโตว โหติ.
      [๗๒๗-๙] กิญฺจ ภิยฺโย:- ยทูนกํ ฯเปฯ ปณฺฑิโตติ. ตตฺถ
สิยา:- สเจ อฑฺฒกุมฺภูปโม พาโล สณนฺตตาย, รหโท ปูโรว ปณฺฑิโต
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๓๓๓.
สนฺตตาย, อถ กสฺมา พุทฺธสมโณ เอวํ ธมฺมเทสนาพฺยาวโฏ หุตฺวา พหุํ
ภาสตีติ อิมินา สมฺพนฺเธน "ยํ สมโณ"ติ คาถมาห. ตสฺสตฺโถ:- ยํ พุทฺธสมโณ
พหุ ภาสติ อุเปตํ อตฺถสญฺหิตํ, อตฺถเปตํ ธมฺมุเปตญฺจ หิเตน จ สหิตํ, ตํ
น อุทฺธจฺเจน, อปิจ โข ชานํ โส ธมฺมํ เทเสติ ทิวสมฺปิ เทเสนฺโต
นิปฺปปญฺโจว หุตฺวา. ตสฺส หิ สพฺพํ วจีกมฺมํ าณานุปริวตฺติ. เอวํ
เทเสนฺโต จ "อิทมสฺส หิตนฺ"ติ นานปฺปการโต ชานํ โส พหุ ภาสติ, น
เกวลํ พหุภาณิตาย. อวสานคาถาย สมฺพนฺโธ:- เอวํ ตาว สพฺพญฺุตญฺาเณน
สมนฺนาคโต พุทฺธสมโณ ชานํ โส ธมฺมํ เทเสติ, ชานํ โส พหุํ ภาสติ.
เตน เทสิตํ ปน ธมฺมํ นิพฺเพธภาคิเยเนว าเณน โย จ ชานํ สํยตตฺโต,
ชานํ น พหุํ ภาสติ, ส มุนิ โมนมรหติ, ส มุนิ โมนมชฺฌคาติ. ตสฺสตฺโถ:-
ตํ ธมฺมํ ชานนฺโต สํยตตฺโต คุตฺตจิตฺโต หุตฺวา ยํ ภาสิตํ สตฺตานํ หิตสุขาวหํ น
โหติ, ตํ ชานํ น พหุ ภาสติ. โส เอวํวิโธ โมนตฺถํ ปฏิปนฺนโก มุนิ
โมเนยฺยปฏิปทาสงฺขาตํ โมนํ อรหติ. น เกวลญฺจ อรหติเยว, อปิจ โข ปน ส มุนิ
อรหตฺตมคฺคาณสงฺขาตํ โมนํ อชฺฌคา อิจฺเจว เวทิตพฺโพติ อรหตฺตนิกูเฏน
เทสนํ นิฏฺาเปสิ.
      ตํ สุตฺวา นาลกตฺเถโร ตีสุ าเนสุ อปฺปิจฺโฉ อโหสิ ทสฺสเน สวเน
ปุจฺฉายาติ. โส หิ เทสนาปริโยสาเน ปสนฺนจิตฺโต ภควนฺตํ วนฺทิตฺวา วนํ
ปวิฏฺโ, ปุน "อโห วตาหํ ภควนฺตํ ปสฺเสยฺยนฺ"ติ โลลภาวํ น ชเนสิ.
อยมสฺส ทสฺสเน อปฺปิจฺฉตา. ตถา "อโห วตาหํ ปุน ธมฺมเทสนํ สุเณยฺยนฺ"ติ
โลลภาวํ น ชเนสิ. อยมสฺส สวเน อปฺปิจฺฉตา. ตถา "อโห วตาหํ ปุน
โมเนยฺยปฏิปทํ ปุจฺเฉยฺยนฺ"ติ โลลภาวํ น ชเนสิ. อยมสฺส ปุจฺฉาย อปฺปิจฺฉตา.
      โส เอวํ อปฺปิจฺโฉ สมาโน ปพฺพตปาทํ ปวิสิตฺวา เอกวนสณฺเฑ เทฺว
ทิวสานิ น วสิ, เอกรุกฺขมูเล เทฺว ทิวสานิ น นิสีทิ, เอกคาเม เทฺว
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๓๓๔.
ทิวสานิ ปิณฺฑาย น ปาวิสิ. อิติ วนโต วนํ, รุกฺขโต รุกฺขํ, คามโต คามํ
อาหิณฺฑนฺโต อนุรูปปฏิปทํ ปฏิปชฺชิตฺวา อคฺคผเล ปติฏฺาสิ. อถ ยสฺมา
โมเนยฺยปฏิปทํ อุกฺกฏฺ กตฺวา ปูเรนฺโต ภิกฺขุ สตฺเตว มาสานิ ชีวติ,
มชฺฌิมํ กตฺวา ปูเรนฺโต สตฺตวสฺสานิ, มนฺทํ กตฺวา ปูเรนฺโต โสฬสวสฺสานิ,
อยเมส ๑- อุกฺกฏฺ กตฺวา ปูเรสิ, ตสฺมา สตฺตมาเส ตฺวา อตฺตโน
อายุสงฺขารปริกฺขยํ ตฺวา นฺหายิตฺวา นิวาเสตฺวา กายพนฺธนํ พนฺธิตฺวา ทิคุณํ
สงฺฆาฏึ ปารุปิตฺวา ทสพลาภิมุโข ปญฺจปติฏฺิตํ วนฺทิตฺวา อญฺชลึ ปคฺคเหตฺวา
หิงฺคุลกปพฺพตํ นิสฺสาย ิตโกว อนุปาทิเสสาย นิพฺพานธาตุยา ปรินิพฺพายิ.
ตสฺส ปรินิพฺพุตภาวํ ตฺวา ภควา ภิกฺขุสํเฆน สทฺธึ ตตฺถ คนฺตฺวา สรีรกิจฺจํ
ธาตุโย คาหาเปตฺวา เจติยํ ปติฏฺาเปตฺวา อคมาสีติ.
                     ปรมตฺถโชติกาย ขุทฺทกฏฺกถาย
                          สุตฺตนิปาตฏฺกถาย
                       นาลกสุตฺตวณฺณนา นิฏฺิตา.
                         --------------

             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๒๙ หน้า ๓๓๐-๓๓๔.
http://84000.org/tipitaka/pitaka_item/read_th.php?B=29&A=7439&modeTY=1&pagebreak=1
             The Pali Atthakatha in Roman :-
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=29&A=7439&modeTY=1&pagebreak=1
             อ่านอรรถกถาแปลไทย :-
http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=25&i=388
             เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :-
http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=25&A=9556
             พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :-
http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=25&A=9686
             The Pali Tipitaka in Roman Character :-
http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=25&A=9686
             สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๒๕
http://84000.org/tipitaka/read/?index_25