บาลีอรรถกถาเล่มที่ ๒๘

หน้าที่ ๑๒.

อนตฺถชนโน โกโธ โกโธ จิตฺตปฺปโกปโน ภยมนฺตรโต ชาตํ ตํ ชโน นาวพุชฺฌติ. ^๑- เอกาปราธํ ขม ภูริปญฺญ น ปณฺฑิตา โกธพลา ภวนฺตี"ติ ^๒- เอวมาทินา นเยน โกเธ อาทีนวญฺจ ปจฺจเวกฺขโตปิ โกโธ วินยํ อุเปติ. ตสฺมา เอวํ ปจฺจเวกฺขิตฺวา โกธํ วิเนนฺโตปิ เอส วิเนตีติ วุจฺจติ. โกธนฺติ "อนตฺถํ เม อจรีติ อาฆาโต ชายตี"ติอาทินา ^๓- นเยน สุตฺเต วุตฺตานํ นวนฺนํ, "อตฺถํ เม น จรี"ติอาทีนญฺจ ตปฺปฏิปกฺขโต สิทฺธานํ นวนฺนเมวาติ อฏฺฐารสนฺนํ, ขาณุกณฺฏกาทินา อฏฺฐาเนน สทฺธึ เอกูนวีสติยา อาฆาตวตฺถูนํ อญฺญตราฆาตวตฺถุสมฺภวํ อาฆาตํ. วิสฏนฺติ วิตฺถตํ. สปฺปวิสนฺติ สปฺปสฺส วิสํ. อิวาติ โอปมฺมวจนํ, อิการโลปํ กตฺวา วอิจฺเจว วุตฺตํ. โอสเธหีติ อคเทหิ. อิทํ วุตฺตํ โหติ:- ยถา วิสติกิจฺฉโก เวชฺโช สปฺเปน ทฏฺฐํ สพฺพกายํ ผริตฺวา ฐิตํ วิสฏํ สปฺปวิสํ มูลกฺขนฺธตจปฺปตฺตปุปฺผาทีนํ อญฺญตเรหิ นานาเภสชฺเชหิ, ปโยเชตฺวา กเตหิ วา ^๔- โอสเธหิ ขิปฺปเมว วิเนยฺย, เอวเมว โย ยถาวุตฺเตนตฺเถน อุปฺปติตํ จิตฺตสนฺตานํ พฺยาเปตฺวา ฐิตํ โกธํ ยถาวุตฺเตสุ วินยนูปาเยสุ เกนจิ อุปาเยน วิเนติ นาธิวาเสติ ปชหติ วิโนเทติ พฺยนฺตีกโรตีติ. โส ภิกฺขุ ชหาติ โอรปารนฺติ โส เอวํ โกธํ วิเนนฺโต ภิกฺขุ ยสฺมา โกโธ ตติยมคฺเคน สพฺพโส ปหียติ, ตสฺมา โอรปารสญฺญิตานิ ปญฺโจรมฺภาคิยสญฺโญชนานิ ชหาตีติ เวทิตพฺโพ. อวิเสเสน หิ ^๕- ปารนฺติ ตีรสฺส นามํ, ตสฺมา โอรานิ จ ตานิ สํสารสาครสฺส ปารภูตานิ จาติ กตฺวา "โอรปารนฺ"ติ วุจฺจติ. อถ วา โย อุปฺปติตํ วิเนติ โกธํ วิสฏํ สปฺปวิสํว โอสเธหิ, โส ตติยมคฺเคน สพฺพโส โกธํ วิเนตฺวา อนาคามิผเล ฐิโต ภิกฺขุ ชหาติ โอรปารํ. ตตฺถ โอรนฺติ สกตฺตภาโว, ปารนฺติ ปรตฺตภาโว. โอรํ วา ฉ อชฺฌตฺติกานิ อายตนานิ, @เชิงอรรถ: ^๑ องฺ.สตฺตก. ๒๓/๖๑/๙๙ (สฺยา), ขุ.ธ. ๒๕/๘๘/๓๐๕ ^๒ ขุ.ชา. ๒๗/๒๐๕๐/๔๑๒ (สฺยา) @^๓ ที. ปา. ๑๑/๓๔๐/๒๓๒ (อตฺถโต สมานํ), องฺ นวก. ๒๓/๒๓๓/๔๒๒ (สฺยา) @^๔ สี. อยํ สทฺโท น ทิสฺสติ ^๕ ม. โส หิ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๓.

ปารํ ฉ พาหิรายตนานิ. ตถา โอรํ มนุสฺสโลโก, ปารํ เทวโลโก. โอรํ กามธาตุ, ปารํ รูปารูปธาตุ. โอรํ กามรูปภโว, ปารํ อรูปภโว. โอรํ อตฺตภาโว. ปารํ อตฺตภาวสุขูปกรณานิ. เอวเมตสฺมึ โอรปาเร จตุตฺถมคฺเคน ฉนฺทราคํ ปชหนฺโต "ชหาติ โอรปารนฺ"ติ วุจฺจติ. เอตฺถ จ กิญฺจาปิ อนาคามิโน กามราคสฺส ปหีนตฺตา อิธตฺตภาวาทีสุ ฉนฺทราโค เอว นตฺถิ, อปิจ โข ปนสฺส ตติยมคฺคาทีนํ วิย วณฺณปฺปกาสนตฺถํ สพฺพเมตํ โอรปารภาวํ ^๑- สงฺคเหตฺวา ตตฺถ ฉนฺทราคปฺปหาเนน "ชหาติ โอรปารนฺ"ติ วุตฺตํ. อิทานิ ตสฺสตฺถสฺส วิภานตฺถาย อุปมํ อาห "อุรโค ชิณฺณมิวตฺตจํ ปุราณนฺ"ติ. ตตฺถ อุเรน คจฺฉตีติ อุรโค, สปฺปสฺเสตํ อธิวจนํ. โส ทุวิโธ กามรูปี จ อกามรูปี จ, กามรูปี ปิทุวิโธ ชลโช ถลโช จ. ชลโช ชเล เอว กามรูปํ ลภติ, น ถเล สงฺขปาลชาตเก สงฺขปาลนาคราชา วิย. ถลโช ถเล เอว. น ชเล. โส ชชฺชรภาเวน ชิณฺณํ, จิรกาลตาย ปุราณญฺจาติ สงฺขคตํ ตจํ ชหนฺโต จตุพฺพิเธน ชหาติ สชาติยํ ฐิโต, ชิคุจฺฉนฺโต, นิสฺสาย, ถาเมนาติ. สชาติ นาม สปฺปชาติ ทีฆตฺตภาโว. อุรคา หิ ปญฺจสุ ฐาเนสุ สชาตึ นาติวตฺตนฺติ อุปฺปตฺติยํ จุติยํ วิสฺสฏฺฐนิทฺโทกฺกมเน สมานชาติยา เมถุนปฏิเสวเน ชิณฺณตจาปนยเน จาติ. สปฺโป หิ ยทา ตจํ ชหาติ, ตทา สชาติยํเยว ฐตฺวา ชหาติ. สชาติยํ ฐิโตปิ จ ชิคุจฺฉนฺโต ชหาติ. ชิคุจฺฉนฺโต นาม ยทา อุปฑฺฒฏฺฐาเน มุตฺโต โหติ, อุปฑฺฒฏฺฐาเน อมุตฺโต โอลมฺพติ, ตทา นํ อฏฺฏียนฺโต ชหาติ. เอวํ ชิคุจฺฉนฺโตปิ จ ทณฺฑนฺตรํ วา มูลนฺตรํ วา ปาสาณนฺตรํ วา นิสฺสาย ชหาติ. นิสฺสาย ชหนฺโตปิ จ ถามํ ชเนตฺวา อุสฺสาหํ กริตฺวา ^๒- วีริเยน วงฺกํ นงฺคุฏฺฐํ กตฺวา ปสฺสสนฺโตว ผณํ กริตฺวา ชหาติ. เอวํ ชหิตฺวา เยนกามํ ปกฺกมติ, เอวเมว อยมฺปิ ภิกฺขุ โอรปารํ ชหิตุกาโม จตุพฺพิเธน ชหาติ สชาติยํ ฐิโต ชิคุจฺฉนฺโต นิสฺสาย ถาเมนาติ. สชาติ นาม ภิกฺขุโน "อริยาย ชาติยา ชาโต"ติ ^๓- วจนโต สีลํ. เตเนวาห "สีเล ปติฏฺฐาย นโร สปญฺโญ"ติ. ^๔- เอวเมติสฺสํ สชาติยํ ฐิโต ภิกฺขุ ตํ @เชิงอรรถ: ^๑ ฉ. โอรปารเภทํ ^๒ ฉ.ม. กตฺวา ^๓ ม.ม. ๑๓/๓๕๑/๓๓๕ ^๔ สํ.ส. ๑๕/๒๓/๑๖

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๔.

สกตฺตภาวาทิโอรปารํ ^๑- ชิณฺณปุราณตจมิว ทุกฺขํ ชเนนฺตํ ตตฺถ ตตฺถ อาทีนวทสฺสเนน ชิคุจฺฉนฺโต กลฺยาณมิตฺเต นิสฺสาย อธิมตฺตวายามสงฺขาตํ ถามํ ชเนตฺวา "ทิวสํ จงฺกเมน นิสชฺชาย อาวรณีเยหิ ธมฺเมหิ จิตฺตํ ปริโสเธตี"ติ ^๒- วุตฺตนเยน รตฺตินฺทิวํ ฉธา วิภชิตฺวา ฆเฏนฺโต วายมนฺโต อุรโค วิย วงฺกํ นงฺคุฏฺฐํ ปลฺลงฺกํ อาภุชิตฺวา อุรโค วิย ปสฺสสนฺโต อยมฺปิ อสิถิลปรกฺกมตาย วายมนฺโต อุรโคว ผณํ กริตฺวา อยมฺปิ ญาณวิปฺผารํ ชเนตฺวา อุรโคว ตจํ โอรปารํ ชหติ. ชหิตฺวา จ อุรโค วิย โอหิตตโจ เยนกามํ อยมฺปิ โอหิตภาโร อนุปาทิเสสนิพฺพานธาตุทิสํ ปกฺกมตีติ. เตนาห ภควา:- "โย อุปฺปติตํ วิเนติ โกธํ วิสฏํ สปฺปวิสํว โอสเธหิ โส ภิกฺขุ ชหาติ โอรปารํ อุรโค ชิณฺณมิวตฺตจํ ปุราณนฺ"ติ. เอวเมสา ภควตา อรหตฺตนิกูเฏน ปฐมคาถา เทสิตาติ. [๒] อิทานิ ทุติยคาถาย อตฺถวณฺณนากฺกโม อนุปฺปตฺโต, ตตฺราปิ:- "เยน ยตฺถ ยทา ยสฺมา วุตฺตา คาถา อยํ อิมํ วิธึ ปกาสยิตฺวาสฺส กริสฺสามตฺถวณฺณนนฺ"ติ อยเมว มาติกา, ตโต ปรญฺจ สพฺพคาถาสุ. อติวิตฺถารภเยน ปน อิโต ปภุติ มาติกํ อนิกฺขิปิตฺวา อุปฺปตฺติทสฺสนนเยเนว ตสฺสา ตสฺสา อตฺถํ ทสฺเสนฺโต อตฺถวณฺณนํ กริสฺสามิ. เสยฺยถิทํ? โย ราคมุทจฺฉิทา อเสสนฺติ อยํ ทุติยคาถา. ตสฺสุปฺปตฺติ:- เอกํ สมยํ ภควา สาวตฺถิยํ วิหรติ เชตวเน อนาถปิณฺฑิกสฺส อาราเม, เตน โข ปน สมเยน อายสฺมโต สาริปุตฺตตฺเถรสฺส อุปฏฺฐาโก อญฺญตโร สุวณฺณการปุตฺโต เถรสฺส สนฺติเก ปพฺพชิโต, เถโร ตสฺส "ทหรานํ อสุภํ สปฺปายนฺ"ติ มนฺตฺวา ราควิฆาตตฺถํ อสุภกมฺมฏฺฐานํ @เชิงอรรถ: ^๑ ฉ.ม. สกตฺตภาวาทิเภทํ โอรปารํ ^๒ องฺ. ติก. ๒๐/๑๖/๑๐๐. อภิ. วิ. ๓๕/๕๑๙/๓๐๐

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๕.

อทาสิ. ตสฺส ตสฺมึ อาเสวนมตฺตมฺปิ จิตฺตํ น ลภติ, โส "อนุปการํ มเมตนฺ"ติ เถรสฺส อาโรเจสิ. เถโร "ทหรานเมตํ สปฺปายนฺ"ติ มนฺตฺวา ปุนปิ ตเทวาจิกฺขิ. เอวํ จตฺตาโร มาสา อตีตา, โส กิญฺจิมตฺตมฺปิ วิเสสํ น ลภติ. ตโต นํ เถโร ภควโตปิ กเถสิ, ^๑- ภควา "อวิสโย สาริปุตฺต ตุยฺหํ ตสฺส สปฺปายํ ชานิตุํ, พุทฺธเวเนยฺโย เอโส"ติ วตฺวา ปภสฺสรวณฺณํ ปทุมํ อิทฺธิยา นิมฺมินิตฺวา ตสฺส หตฺเถ ปาทาสิ "หนฺท ภิกฺขุ อิมํ วิหารปจฺฉายายํ วาลิกาตเล นาเฬน วิชฺฌิตฺวา ฐเปหิ, อภิมุขํ จสฺส ปลฺลงฺเกน นิสีท `โลหิตํ โลหิตนฺ'ติ อาวชฺเชนฺโต"ติ. อยํ กิร ปญฺจชาติสตานิ สุวณฺณกาโรว อโหสิ, เตนสฺส "โลหิตกนิมิตฺตํ สปฺปายนฺ"ติ ญตฺวา ภควา โลหิตกกมฺมฏฺฐานํ อทาสิ. โส ตถา กตฺวา มุหุตฺตํเยว ^๒- ยถากฺกมํ ตตฺถ จตฺตาริปิ ฌานานิ อธิคนฺตฺวา อนุโลมปฏิโลมาทินา นเยน ฌานกีฬํ อารภิ. อถ ภควา ตํ ปทุมํ "มิลายตู"ติ อธิฏฺฐาสิ. โส ฌานา วุฏฺฐิโต ตํ มิลาตํ กาฬวณฺณํ ทิสฺวา "ปภสฺสรํ รูปํ ชราย ปริมทฺทิตนฺ"ติ อนิจฺจสญฺญํ ปฏิลภติ. ^๓- ตโต นํ อชฺฌตฺตมฺปิ อุปสํหริ. ตโต "ยทนิจฺจํ ตํ ทุกฺขํ, ยํ ทุกฺขํ ตทนตฺตา"ติ ตโยปิ ภเว อาทิตฺเต วิย ปสฺสิ. เอวํ ปสฺสโต จสฺสาวิทูเร ปทุมสโร อตฺถิ, ตตฺถ ทารกา โอโรหิตฺวา ปทุมานิ ภญฺชิตฺวา ^๔- ราสึ กโรนฺติ, ตสฺส ตานิ อุทเก ปทุมานิ นฬวเน อคฺคิชาลา วิย ขายึสุ, ปตฺตานิ ปตนฺตานิ ปปาตํ ปวิสนฺตานิ วิย ขายึสุ, ถเล นิกฺขิตฺตปทุมานํ อคฺคานิ มิลาตานิ อคฺคิทฑฺฒานิ วิย ขายึสุ. อถสฺส ตทนุสาเรน สพฺพธมฺเม อุปนิชฺฌายโต ภิยฺโยโส มตฺตาย ตโย ภวา อาทิตฺตมิว อคารํ อปฺปฏิสรณา หุตฺวา อุปฏฺฐหึสุ. ตโต ภควา คนฺธกุฏิยํ นิสินฺโนว ตสฺส ภิกฺขุโน อุปริ สรีราภํ มุญฺจิ, สา จสฺส มุขํเยว อชฺโฌตฺถริ, ตโต โส "กิเมตนฺ"ติ อาวชฺเชนฺโต ภควนฺตํ อาคนฺตฺวา สมีเป ฐิตมิว ทิสฺวา อุฏฺฐายาสนา อญฺชลึ ปณาเมสิ. อถสฺส ภควา สปฺปายํ วิทิตฺวา ธมฺมํ เทเสนฺโต อิมํ โอภาสคาถํ อภาสิ "โย ราคมุทจฺฉิทา อเสสนฺตี"ติ. @เชิงอรรถ: ^๑ ฉ.ม. ภควโต สนฺติกํ เนสิ ^๒ ฉ.ม. มุหุตฺเตเนว ^๓ ฉ.ม. ปฏิลภิ @^๔ ฉ.ม. ภญฺชิตฺวา ภญฺชิตฺวา

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๖.

ตตฺถ รญฺชนวเสน ราโค, ปญฺจกามคุณราคสฺเสตํ อธิวจนํ. อุทจฺฉิทาติ อุจฺฉินฺทติ ภญฺชติ วินาเสติ. อตีตกาลิกานมฺปิ หิ ฉินฺทตีติ ^๑- วตฺตมานวจนํ อกฺขรจินฺตกา อิจฺฉนฺติ. อเสสนฺติ สานุสยํ. ภิสปุปฺผํว สโรรุหนฺติ สเร วิรุฬฺหํ ปทุมปุปฺผํ วิย. วิคยฺหาติ โอคยฺห, ปวิสิตฺวาติ อตฺโถ. เสสํ ปุพฺพสทิสเมว. กึ วุตฺตํ โหติ? ยถา นาม เอเต ทารกา สรํ โอรุยฺห ภิสปุปฺผํ สโรรุหํ ฉินฺทนฺติ, เอวเมว โย ภิกฺขุ อิมํ เตธาตุกโลกสนฺนิวาสํ โอคยฺห:- "นตฺถิ ราคสโม อคฺคิ" , ^๒- "กามราเคน ฑยฺหามิ จิตฺตํ เม ปริฑยฺหติ" . ^๓- "เย ราครตฺตานุปตนฺติ โสตํ สยํกตํ มกฺกฏโกว ชาลํ" ^๔- "รตฺโต โข อาวุโส ราเคน อภิภูโต ปริยาทินฺนจิตฺโต ปาณมฺปิ หนตี"ติ ^๕- เอวมาทินยมนุคนฺตฺวา ราคาทีนวปจฺจเวกฺขเณน ยถาวุตฺตปฺปกาเรหิ สีลสํวราทีหิ สํวเรหิ สวิญฺญาณกาวิญฺญาณเกสุ วตฺถูสุ อสุภสญฺญาย จ โถกํ โถกํ ราคํ สมุจฺฉินฺทนฺโต อนาคามิมคฺเคน อวเสสํ อรหตฺตมคฺเคน จ ตโต อนวเสสมฺปิ อุจฺฉินฺทติ, ปุพฺเพ วุตฺตปฺปกาเรเนว โส ภิกฺขุ ชหาติ โอรปารํ อุรโค ชิณฺณมิว ตจํ ปุราณนฺติ. เอวเมสา ภควตา อรหตฺตนิกูเฏน คาถา เทสิตา, เทสนาปริโยสาเน จ โส ภิกฺขุ อรหตฺเต ปติฏฺฐิโตติ. [๓] โย ตณฺหมุทจฺฉิทาติ กา อุปฺปตฺติ? ภควา สาวตฺถิยํ วิหรติ, อญฺญตโร ภิกฺขุ คคฺคราย โปกฺขรณิยา ตีเร วิหรนฺโต ตณฺหาวเสน อกุสลวิตกฺกํ วิตกฺเกติ, ภควา ตสฺสชฺฌาสยํ วิทิตฺวา อิมํ โอภาสคาถมภาสิ. ตตฺถ ตสตีติ ^๖- ตณฺหา, วิสเยหิ ติตฺตึ น อุเปตีติ อตฺโถ, กามภววิภวตณฺหานเมตํ อธิวจนํ. สริตนฺติ คตํ ปวตฺตํ, ยาว ภวคฺคา อชฺโฌตฺถริตฺวา ฐิตนฺติ วุตฺตํ โหติ. สีฆสรนฺติ สีฆคามินึ, สนฺทิฏฺฐิกสมฺปรายิกํ อาทีนวํ @เชิงอรรถ: ^๑ ฉ. ฉินฺทสิ ^๒ ขุ.ธ. ๒๕/๒๕๑/๖๐ ^๓ สํ.ส. ๑๕/๒๑๒/๒๒๗ ^๔ ขุ.ธ. ๒๕/๓๔๗/๗๗ @^๕ องฺ. ติก. ๒๐/๕๕.๗๒/๑๕๓,๒๑๐ (โถกํ วิสทิสํ) ^๖ ฉ.ม. ตสฺสตีติ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๗.

อคณยิตฺวา มุหุตฺเตเนว ปรจกฺกวาฬมฺปิ ภวคฺคมฺปิ สมฺปาปุณิตุํ สมตฺถนฺติ วุตฺตํ โหติ. เอวเมตํ สริตํ สีฆสรํ สพฺพปฺปการมฺปิ ตณฺหํ:- "อุปริวิสาลา ทุปฺปูรา อิจฺฉา วิสฏคามินี เย จ ตํ อนุคิชฺฌนฺติ เต โหนฺติ จกฺกธาริโน"ติ, ^๑- "ตณฺหาทุติโย ปุริโส ทีฆมทฺธานสํสรํ อิตฺถภาวญฺญถาภาวํ สํสารํ นาติวตฺตตี"ติ ^๒- , "อูโน โลโก อติตฺโต ตณฺหาทาโสติ โข มหาราชา"ติ ^๓- จ เอวมาทีนวปจฺจเวกฺขเณน วุตฺตปฺปกาเรหิ สีลสํวราทีหิ จ โย โถกํ โถกํ วิโสสยิตฺวา อรหตฺตมคฺเคน อเสสํ อุจฺฉิชฺชติ, โส ภิกฺขุ ตสฺมึเยว ขเณ สพฺพปฺปการมฺปิ ชหาติ โอรปารนฺติ. เทสนาปริโยสาเน โส ภิกฺขุ อรหตฺเต ปติฏฺฐิโตติ. [๔] โย มานมุทพฺพธีติ กา อุปฺปตฺติ? ภควา สาวตฺถิยํ วิหรติ, อญฺญตโร ภิกฺขุ คงฺคาย ตีเร วิหรนฺโต คิมฺหกาเล อปฺโปทเก โสเต กตนฬเสตุํ ปจฺฉา อาคเตน มโหเฆน วุยฺหมานํ ทิสฺวา "อนิจฺจา สงฺขารา"ติ สํวิคฺโค อฏฺฐาสิ, ตสฺสชฺฌาสยํ วิทิตฺวา ภควา อิมํ โอภาสคาถมภาสิ. ตตฺถ มาโนติ ชาติอาทิวตฺถุโก เจตโส อุณฺณมาโน. ^๔- โส "เสยฺโยหมสฺมี"ติ มาโน, "สทิโสหมสฺมี"ติ มาโน, "หีโนหมสฺมี"ติ มาโนติ เอวํ ติวิโธ โหติ. ปุน "เสยฺยสฺส เสยฺโยหมสฺมีติ, เสยฺยสฺส สทิโส, เสยฺยสฺส หีโน, สทิสสฺส เสยฺโย, สทิสสฺส สทิโส, สทิสสฺส หีโน, หีนสฺส เสยฺโย, หีนสฺส สทิโส, หีนสฺส หีโนหมสฺมี"ติ มาโนติ เอวํ นววิโธ โหติ. ตํ สพฺพปฺปการมฺปิ มานํ:- "เยน มาเนน มตฺตาเส สตฺตา คจฺฉนฺติ ทุคฺคตินฺ"ติอาทินา ^๕- นเยน ตตฺถ อาทีนวปจฺจเวกฺขเณน วุตฺตปฺปกาเรหิ สีลสํวราทีหิ จ โย โถกํ โถกํ วเธนฺโต กิเลสานํ อพลทุพฺพลตฺตา ^๖- นฬเสตุสทิสํ โลกุตฺตรธมฺมานํ อติพลตฺตา มโหฆสทิเสน อรหตฺตมคฺเคน อเสสํ อุทพฺพธิ, อนวเสสปฺปหานวเสน @เชิงอรรถ: ^๑ ขุ.ชา. ๒๗/๗๙๗/๑๘๐ (สฺยา) ^๒ ขุ. อิติ. ๒๕/๑๕,๑๐๕/๒๔๑,๓๒๔, @ ขุ. มหา. ๒๙/๘๙๑/๕๕๘ (สฺยา), ขุ. จูฬ. ๓๐/๕๙๕/๒๙๑ (สฺยา) ^๓ ม.ม. ๑๓/๓๐๕/๒๘๑ @^๔ ฉ.ม. อุณฺณาโม ^๕ ขุ.ธ. ๒๕/๖/๒๓๖ ^๖ สี. อพลาติทุพฺพลตฺตา

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๘.

อุจฺฉินฺทนฺโต วเธตีติ วุตฺตํ โหติ. โส ภิกฺขุ ตสฺมึเยว ขเณ สพฺพปฺปการมฺปิ ชหาติ โอรปารนฺติ. เทสนาปริโยสาเน โส ภิกฺขุ อรหตฺเต ปติฏฺฐิโตติ. [๕] โย นาชฺฌคมาติ กา อุปฺปตฺติ? อิมิสฺสา คาถาย อิโต ปรานญฺจ ทฺวาทสนฺนํ เอกาเยว อุปฺปตฺติ:- เอกํ สมยํ ภควา สาวตฺถิยํ วิหรติ, เตน โข ปน สมเยน อญฺญตโร พฺราหฺมโณ อตฺตโน ธีตาย วาเรยฺเย ปจฺจุปฏฺฐิเต จินฺเตสิ "เกนจิ วสเลน อปริภุตฺตปุพฺเพหิ ปุปฺเผหิ ทาริกํ อลงฺกริตฺวา ปติกุลํ เปเสสฺสามี"ติ. โส สนฺตรพาหิรํ สาวตฺถึ วิจินนฺโต กิญฺจิ ติณปุปฺผมฺปิ อปริภุตฺตปุพฺพํ นาทฺทส. อถ สมฺพหุเล ธุตฺตกชาติเย พฺราหฺมณทารเก สนฺนิปติเต ทิสฺวา "เอเต ปุจฺฉิสฺสามิ, อวสฺสํ สมฺพหุเลสุ โกจิ ชานิสฺสตี"ติ อุปสงฺกมิตฺวา ปุจฺฉิ. เต ตํ พฺราหฺมณํ อุปฺผณฺเฑนฺตา อาหํสุ "อุทุมฺพรปุปฺผํ นาม พฺราหฺมณ โลเก น เกนจิ ปริภุตฺตปุพฺพํ, เตน ธีตรํ อลงฺกริตฺวา เทหี"ติ. โส ทุติยทิวเส กาลสฺเสว อุฏฺฐาย ^๑- ภตฺตวิสฺสคฺคํ กตฺวา อจิรวติยา นทิยา ตีเร อุทุมฺพรวนํ คนฺตฺวา เอกเมกํ รุกฺขํ วิจินนฺโต ปุปฺผสฺส วณฺฏมตฺตมฺปิ นาทฺทส. อถ วีติวตฺเต มชฺฌนฺติเก ทุติยตีรํ อคมาสิ, ตตฺร จ อญฺญตโร ภิกฺขุ อญฺญตรสฺมึ มนุญฺเญ รุกฺขมูเล ทิวาวิหารํ นิสินฺโน กมฺมฏฺฐานํ มนสิกโรติ. โส ตตฺถ อุปสงฺกมิตฺวา อมนสิกริตฺวา สกึ นิสีทิตฺวา สกึ อุกฺกุฏิโก หุตฺวา สกึ ฐตฺวา ตํ รุกฺขํ สพฺพสาขาวิฏปปตฺตนฺตเรสุ วิจินนฺโต กิลมติ. ตโต นํ โส ภิกฺขุ อาห "พฺราหฺมณ กึ มคฺคสี"ติ. อุทุมฺพรปุปฺผํ โภติ. อุทุมฺพรปุปฺผํ นาม พฺราหฺมณ โลเก นตฺถิ, มุสา เอตํ วจนํ, มา กิลมาติ. อถ ภควา ตสฺส ภิกฺขุโน อชฺฌาสยํ วิทิตฺวา โอภาสํ มุญฺจิตฺวา สมุปฺปนฺนสมนฺนาหารพหุมานสฺส อิมา โอภาสคาถาโย อภาสิ "โย นาชฺฌคมา ภเวสุ สารนฺ"ติ. สพฺพา วตฺตพฺพา. ตตฺถ ปฐมคาถาย ตาว นาชฺฌคมาติ นาธิคจฺฉิ, นาธิคจฺฉติ วา. ภเวสูติ กามรูปารูปสญฺญีอสญฺญีเนวสญฺญีนาสญฺญีเอกโวการจตุโวการปญฺจโวการภเวสุ. @เชิงอรรถ: ^๑ ฉ.ม. วุฏฺฐาย

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๙.

สารนฺติ นิจฺจภาวํ อตฺตภาวํ วา. วิจินนฺติ ปญฺญาย คเวสนฺโต. ปุปฺผมิว อุทุมฺพเรสูติ ยถา อุทุมฺพรรุกฺเขสุ ปุปฺผํ วิจินนฺโต เอส พฺราหฺมโณ นาชฺฌคมา, เอวํ โย โยคาวจโรปิ ปญฺญาย วิจินนฺโต สพฺพภเวสุ กิญฺจิ สารํ นาชฺฌคมา, โส อสารกฏฺเฐน ^๑- เต ธมฺเม อนิจฺจโต อนตฺตโต จ วิปสฺสนฺโต อนุปุพฺเพน โลกุตฺตรธมฺเม อธิคจฺฉนฺโต ชหาติ โอรปารํ อุรโค ชิณฺณมิว ตจํ ปุราณนฺติ อยมตฺโถ โยชนา จ. อวเสสคาถาสุ ปนสฺส โยชนํ อวตฺวา วิเสสตฺถมตฺตเมว วกฺขาม. "ยสฺสนฺตรโต น สนฺติ โกปา อิติภวาภวตญฺจ วีติวตฺโต"ติ ^๒- เอตฺถ ตาว อยํ อนฺตรสทฺโท:- "นทีตีเรสุ สณฺฐาเน ^๓- สภาสุ รถิยาสุ จ ชนา สงฺคมฺม มนฺเตนฺติ มญฺจ ตญฺจ กิมนฺตรนฺ"ติ ^๔- "อปฺปมตฺตเกน วิเสสาธิคเมน อนฺตรา โวสานมาปาทิ" ^๕- "อนตฺถชนโน โกโธ โกโธ จิตฺตปฺปโกปโน ภยมนฺตรโต ชาตํ ตํ ชโน นาวพุชฺฌตี"ติ ^๖- เอวํ การณเวมชฺฌจิตฺตาทีสุ สมฺพหุเลสุ อตฺเถสุ ทิสฺสติ. อิธ ปน จิตฺเต. ตโต ยสฺสนฺตรโต น สนฺติ โกปาติ ตติยมคฺเคน สมูหตตฺตา ยสฺส จิตฺเต น สนฺติ โกปาติ อตฺโถ. ยสฺมา ปน ภโวติ สมฺปตฺติ, วิภโวติ วิปตฺติ. ตถา ภโวติ วุฑฺฒิ, ^๗- วิภโวติ หานิ. ภโวติ สสฺสโต วิภโวติ อุจฺเฉโท. ภโวติ ปุญฺญํ, วิภโวติ ปาปํ. วิภโว อภโวติ จ อตฺถโต เอกเมว, ตสฺมา อิติภวาภวตญฺจ วีติวตฺโตติ เอตฺถ ยา เอสา สมฺปตฺติวิปตฺติวุฑฺฒิหานิ สสฺสตุจฺเฉทปุญฺญปาปวเสน อิติ อเนกปฺปการา ภวาภวตา วุจฺจติ, จตูหิ มคฺเคหิ ยถาสมฺภวํ เตน เตน นเยน ตํ อิติภวาภวตญฺจ วีติวตฺโตติ เอวมตฺโถ ญาตพฺโพ. @เชิงอรรถ: ^๑ สี. อสารกตฺเตน ^๒ ขุ.อุ. ๒๕/๒๐/๑๑๙ ^๓ สี. ปนฺถาเน ^๔ สํ.ส. ๑๕/๒๒๘/๒๔๒ @^๕ องฺ. ทสก. ๒๔/๘๔/๑๒๖ ^๖ องฺ. สตฺตก. ๒๓/๖๑/๙๙, ขุ.ธ. ๒๕/๘๘/๓๐๕ ^๗ ฉ.ม. วุทฺธิ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๐.

[๗] ยสฺส วิตกฺกาติ เอตฺถ ปน ยสฺส ภิกฺขุโน ตโย กามพฺยาปาทวิหึสาวิตกฺกา, ตโย ญาติชนปทามรวิตกฺกา, ตโย ปรานุทฺทยตาปฏิสํยุตฺตลาภสกฺการ- สิโลกอนวญฺญตฺติปฏิสํยุตฺตวิตกฺกาติ เอเต นว วิตกฺกา สมนฺตภทฺรเก ^๑- วุตฺตนเยน ตตฺถ ตตฺถ อาทีนวํ ปจฺจเวกฺขิตฺวา ปฏิปกฺขววตฺถาเนน ตสฺส ตสฺส ปหานสมตฺเถหิ ตีหิ เหฏฺฐิมมคฺเคหิ จ วิธูปิตา ภุสํ ธูปิตา สนฺตาปิตา ทฑฺฒาติ อตฺโถ. เอวํ วิธูเปตฺวา จ อชฺฌตฺตํ สุวิกปฺปิตา อเสสา, นิยกชฺฌตฺตภูเต อตฺตโน ขนฺธสนฺตาเน อชฺฌตฺตชฺฌตฺตภูเต จิตฺเต จ ยถา น ปุน สมฺภวนฺติ, เอวํ อรหตฺตมคฺเคน อเสสา ฉินฺนา. ฉินฺนญฺหิ กปฺปิตนฺติ วุจฺจติ. ยถาห "กปฺปิตเกสมสฺสู"ติ. ^๒- เอวมตฺโถ ทฏฺฐพฺโพ. ^๓- [๘] อิทานิ โย นาจฺจสารีติ เอตฺถ โย นาจฺจสารีติ โย นาติธาวิ. น ปจฺจสารีติ น โอหียิ. กึ วุตฺตํ โหติ? อจฺจารทฺธวีริเยน หิ อุทฺธจฺเจ ปตนฺโต อจฺจาสรติ, อติสิถิเลน โกสชฺเช ปตนฺโต ปจฺจาสรติ. ตถา ภวตณฺหาย อตฺตานํ กิลเมนฺโต อจฺจาสรติ, กามตณฺหาย กามสุขมนุยุญฺชนฺโต ปจฺจาสรติ, กามตณฺหาย กามสุขมนุยุญฺชนฺโต ปจฺจาสรติ. สสฺสตหิฏฺฐิยา อจฺจาสรติ, อุจฺเฉททิฏฺฐิยา ปจฺจาสรติ. อตีตํ อนุโสจนฺโต อจฺจาสรติ, อนาคตํ ปฏิกงฺขนฺโต ปจฺจาสรติ. ปุพฺพนฺตานุทิฏฺฐิยา อจฺจาสรติ, อปรนฺตานุทิฏฺฐิยา ปจฺจาสรติ. ตสฺมา โย เอเต อุโภ อนฺเต วชฺเชตฺวา มชฺฌิมํ ปฏิปทํ ปฏิปชฺชนฺโต นาจฺจสารี น ปจฺจสารีติ เอวํ วุตฺตํ โหติ. สพฺพํ อจฺจคมา อิมํ ปปญฺจนฺติ ตาย จ ปน อรหตฺตมคฺคโวสานาย มชฺฌิมาย ปฏิปทาย สพฺพํ อิมํ เวทนาสญฺญาวิตกฺกปฺปภวํ ตณฺหามานทิฏฺฐิสงฺขาตํ ติวิธํ ปปญฺจํ อจฺจคมา อติกฺกนฺโต, สมติกฺกนฺโตติ อตฺโถ. [๙] ตทนนฺตรคาถาย ปน สพฺพํ วิตถมิทนฺติ ญตฺวา โลเกติ อยเมว วิเสโส. ตสฺสตฺโถ:- สพฺพนฺติ อนวเสสํ, สกลมนูนนฺติ วุตฺตํ โหติ. เอวํ สนฺเตปิ ปน วิปสฺสนุปคํ โลกิยกฺขนฺธายตนธาตุปฺปเภทํ สงฺขตเมว อิธาธิปฺเปตํ. @เชิงอรรถ: ^๑ ฉ.ม. สมนฺตภทฺทเก ^๒ สํ.ส. ๑๕/๑๒๒/๙๕, สํ. สฬา. ๑๘/๖๖๐/๔๒๖ (สฺยา) @^๓ ฉ.ม. เอวเมตฺถ อตฺโถ ทฏฺฐพฺโพ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๑.

วิตถนฺติ วิตถภาวํ, ^๑- นิจฺจนฺติ วา ธุวนฺติ วา สุขนฺติ วา สุภนฺติ วา อตฺตาติ วา ยถา ยถา กิเลสวเสน พาลชเนหิ คยฺหติ, ตถาตถาภาวโต วิตถนฺติ วุตฺตํ โหติ. อิทนฺติ ตเมว สพฺพํ ปจฺจกฺขภาเวน ทสฺเสนฺโต อาห. ญตฺวาติ มคฺคปญฺญาย ชานิตฺวา, ตญฺจ ปน อสมฺโมหโต น วิสยโต จ. ^๒- โลเกติ โอกาสโลเก สพฺพํ ขนฺธาทิเภทํ ธมฺมชาตํ "วิตถมิทนฺ"ติ ญตฺวาติ สมฺพนฺโธ. [๑๐-๑๓] อิทานิ อิโต ปราสุ จตูสุ คาถาสุ วีตโลโภ วีตราโค วีตโทโส วีตโมโหติ เอเต วิเสสา. เอตฺถ ลุพฺภนวเสน โลโภ, สพฺพสงฺคาหิกเมตํ ปฐมสฺส อกุสลมูลสฺส อธิวจนํ วิสมโลภสฺส วา, โย โส "อปฺเปกทา มาตุมตฺตีสุปิ โลภธมฺมา อุปฺปชฺชนฺติ, ภคินิมตฺตีสุปิ โลภธมฺมา อุปฺปชฺชนฺติ, ธีตุมตฺตีสุปิ โลภธมฺมา อุปฺปชฺชนฺตี"ติ ^๓- เอวํ วุตฺโต. รชฺชนวเสน ราโค, ปญฺจกามคุณราคสฺเสตํ อธิวจนํ. ทุสฺสนวเสน โทโส, ปุพฺเพ วุตฺตโกธสฺเสตํ อธิวจนํ. มุยฺหนวเสน โมโห, จตูสุ อริยสจฺเจสุ อญฺญาณสฺเสตํ อธิวจนํ. ตตฺถ ยสฺมา อยํ ภิกฺขุ โลภํ ชิคุจฺฉนฺโต วิปสฺสนํ อารภิ "กุทาสฺสุ นามาหํ โลภํ วิเนตฺวา วิคตโลโภ วิหเรยฺยนฺ"ติ, ตสฺมา ตสฺส โลภปฺปหานูปายํ สพฺพสงฺขารานํ วิตถภาวทสฺสนํ ^๔- โลภปฺปหานานิสํสญฺจ โอรปารปฺปหานํ ^๕- ทสฺเสนฺโต อิมํ คาถมาห. เอส นโย อิโต ปราสุปิ. เกจิ ปนาหุ "ยถาวุตฺเตเนว นเยน เอเต ธมฺเม ชิคุจฺฉิตฺวา วิปสฺสนมารทฺธสฺส ตสฺส ตสฺส ภิกฺขุโน เอกเมกาว เอตฺก คาถา วุตฺตา"ติ. ยํ รุจฺจติ, ตํ คเหตพฺพํ. เอส นโย อิโต ปราสุ จตูสุ คาถาสุ. [๑๔] อยํ ปเนตฺถ อตฺถวณฺณนา:- อปฺปหีนฏฺเฐน สนฺตาเน อนุสยนฺตีติ ^๖- อนุสยา, กามราคปฏิฆมานทิฏฺฐิวิจิกิจฺฉาภวราคาวิชฺชานํ เอตํ อธิวจนํ. สมฺปยุตฺตธมฺมานํ อตฺตโน อาการานุวิธานฏฺเฐน มูลา, อเขมฏฺเฐน อกุสลา. ตํปติฏฺฐาภูตาติปิ ^๗- มูลา, สาวชฺชทุกฺขวิปากฏฺเฐน อกุสลา. อุภยเมตํ @เชิงอรรถ: ^๑ ฉ.ม. วิคตตถภาวํ ^๒ สี.,ก. อสมฺโมหโต จ วิสยโต จ ^๓ สํ.สฬา. ๑๘/๑๙๖/๑๔๐ (สฺยา) @^๔ สี.,ม. วิตถาวทสฺสนตฺถํ ^๕ สี. โอรปารปฺปหานตฺถํ ^๖ ฉ.ม. สยนฺตีติ @^๗ ฉ.ม. ธมฺมานํ ปติฏฺฐาภูตาติปิ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๒.

โลภโทสโมหานํ อธิวจนํ. เต หิ "โลโภ ภิกฺขเว อกุสลญฺจ อกุสลมูลญฺจา"ติอาทินา นเยน เอวํ นิทฺทิฏฺฐา. เอวเมเต อนุสยา เตน เตน มคฺเคน ปหีนตฺตา ยสฺส เกจิ น สนฺติ, เอเต จ อกุสลมูลา ตเถว สมูหตาเส, สมูหตา อิจฺเจว อตฺโถ. ปจฺจตฺตพหุวจนสฺส ^๑- หิ เสการาคมํ อิจฺฉนฺติ สทฺทลกฺขณโกวิทา. อฏฺฐกถาจริยา ปน "เสติ นิปาโต"ติ วณฺณยนฺติ. ยํ รุจฺจติ, ตํ คเหตพฺพํ. เอตฺถ ปน กิญฺจาปิ โส เอวํวิโธ ภิกฺขุ ขีณาสโว โหติ, ขีณาสโว จ เนว อาทิยติ, น ปชหติ, ปชหิตฺวา ฐิโตติ วุตฺโต, ตถาปิ วตฺตมานสมีเป วตฺตมานวจนลกฺขเณน "ชหาติ โอรปารนฺ"ติ วุจฺจติ. อถ วา อนุปาทิเสสาย จ นิพฺพานธาตุยา ปรินิพฺพายนฺโต อตฺตโน อชฺฌตฺติกพาหิรายตนสงฺขาตํ ชหาติ โอรปารนฺติ เวทิตพฺโพ. ตตฺถ กิเลสปฏิปาฏิยา มคฺคปฏิปาฏิยา จาติ ทฺวิธา อนุสยานํ อภาโว เวทิตพฺโพ. กิเลสปฏิปาฏิยา หิ กามราคานุสยปฏิฆานุสยานํ ตติยมคฺเคน อภาโว โหติ, มานานุสยสฺส จตุตฺถมคฺเคน, ทิฏฺฐานุสยวิจิกิจฺฉานุสยานํ ปฐมมคฺเคน, ภวราคานุสยาวิชฺชานุสยานํ จตุตฺถมคฺเคน. มคฺคปฏิปาฏิยา ปน ปฐมมคฺเคน ทิฏฺฐานุสยวิจิกิจฺฉานุสยานํ อภาโว โหติ, ทุติยมคฺเคน กามราคานุสยปฏิฆานุสยานํ ตนุภาโว, ตติยมคฺเคน สพฺพโส อภาโว, จตุตฺถมคฺเคน มานานุสยภวราคานุสยอวิชฺชานุสยานํ อภาโว โหติ. ตตฺถ ยสฺมา น สพฺเพ อนุสยา อกุสลมูลา. กามราคภวราคานุสยา เอว หิ โลภากุสลมูเลน สงฺคหํ คจฺฉนฺติ, ปฏิฆานุสยาวิชฺชานุสยา จ "โทโส อกุสลมูลํ โมโห อกุสลมูล"มิจฺเจว สงฺขฺยํ คจฺฉนฺติ, ทิฏฺฐิมานวิจิกิจฺฉานุสยา ปน น กิญฺจิ อกุสลมูลํ โหนฺติ. ยสฺมา วา อนุสยาภาววเสน จ อกุสลมูลสมุคฺฆาตวเสน จ กิเลสปฺปหานํปตฺเถสิ, ^๒- ตสฺมา:- "ยสฺสานุสยา น สนฺติ เกจิ มูลา จ อกุสลา สมูหตาเส" อิติ ภควา อาห. @เชิงอรรถ: ^๑ ม. ปจฺจตฺตพหุวจนสฺสนฺเต ^๒ ม. ปตฺเถสิ ปฏฺฐเปสิ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๓.

[๑๕] ยสฺส ทรถชาติ เอตฺถ ปน ปฐมุปฺปนฺนา ^๑- กิเลสา ปริพาหฏฺเฐน ทรถา นาม, อปราปรญฺจ อุปฺปนฺนา เตหิ ทรเถหิ ชาตตฺตา ทรถชา นาม. โอรนฺติ สกฺกาโย วุจฺจติ. ยถาห "โอริมํ ตีรนฺติ โข ภิกฺขุ สกฺกายสฺเสตํ อธิวจนนฺ"ติ. ^๒- อาคมนายาติ อุปฺปตฺติยา. ปจฺจยาเสติ ปจฺจยา เอว. กึ วุตฺตํ โหติ? ยสฺส ปน อุปาทานกฺขนฺธคฺคหณาย ปจฺจยภูตา อริยมคฺเคน ปหีนตฺตา เกจิ ทรถชเววจนา กิเลสา น สนฺติ ปุพฺเพ วุตฺตนเยเนว โส ภิกฺขุ ชหาติ โอรปารํ. ^๓- [๑๖] ยสฺส วนถชาติ เอตฺถาปิ ทรถชา วิย วนถชา เวทิตพฺพา. วจนตฺเถ ปน อยํ วิเสโส:- วนุเต, วโนตีติ วา วนํ, ยาจติ เสวติ ภชตีติ อตฺโถ, ตณฺหาเยตํ อธิวจนํ. สา หิ วิสยานํ ปตฺถนโต เสวนโต จ "วนนฺ"ติ วุจฺจติ. ตํปริยุฏฺฐานวเสน วนํ ถรติ ตโนตีติ วนโถ, ตณฺหานุสยสฺเสตํ อธิวจนํ. วนถา ชาตาติ วนถชาติ. เกจิ ปนาหุ "สพฺเพปิ กิเลสา คหนฏฺเฐน วนโถติ วุจฺจนฺติ, อปราปรุปฺปนฺนา ปน วนถชา"ติ. อยเมว เจตฺถ อุรคสุตฺเต อตฺโถ อธิปฺเปโต, อิตโร ปน ธมฺมปทคาถายํ. วินิพนฺธาย ภวายาติ ภววินิพนฺธาย, อถ วา จิตฺตสฺส วิสเยสุ วินิพนฺธาย อายตึ อุปฺปตฺติยา จาติ อตฺโถ. เหตุเยว เหตุกปฺปา. [๑๗] โย นีวรเณติ เอตฺถ นีวรณาติ จิตฺตํ หิตปฏิปตฺตึ วา นีวรนฺตีติ นีวรณา ปฏิจฺฉาเทนฺตีติ อตฺโถ. ปหายาติ ฉฑฺเฑตฺวา. ปญฺจาติ เตสํ สงฺขาปริจฺเฉโท. อีฆาภาวโต อนีโฆ. กถํกถาย ติณฺณตฺตา ติณฺณกถงฺกโถ. วิคตสลฺลตฺตา วิสลฺโล. กึ วุตฺตํ โหติ? โย ภิกฺขุ กามจฺฉนฺทาทีนิ ปญฺจ นีวรณานิ สมนฺตภทฺรเก วุตฺตนเยน สามญฺญโต วิเสสโต จ นีวรเณสุ อาทีนวํ ทิสฺวา เตน เตน มคฺเคน ปหาย เตสญฺจ ปหีนตฺตา เอว กิเลสทุกฺขสงฺขาตสฺส อีฆสฺส อภาเวน อนีโฆ, "อโหสึ นุ โข อหํ อตีตมทฺธานนฺ"ติอาทินา ^๔- นเยน ปวตฺตาย กถํกถาย ติณฺณตฺตา ติณฺณกถงฺกโถ, "ตตฺถ กตเม ปญฺจ สลฺลา, ราคสลฺโล โทสสลฺโล โมหสลฺโล มานสลฺโล @เชิงอรรถ: ^๑ สี. ปฐมุปฺปนฺนา ปฐมุปฺปนฺนา ^๒ สํ. สฬา. ๑๘/๓๑๖/๒๑๙ (สฺยา) ^๓ โอรปารนฺติ @^๔ ม.มู. ๑๒/๑๘/๑๑, สํ.นิ. ๑๖/๒๐/๒๗

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๔.

ทิฏฺฐิสลฺโล"ติ วุตฺตานํ ปญฺจนฺนํ สลฺลานํ วิคตตฺตา วิสลฺโล, โส ภิกฺขุ ปุพฺเพ วุตฺตนเยเนว ชหาติ โอรปารนฺติ. อตฺราปิ จ กิเลสปฏิปาฏิยา มคฺคปฏิปาฏิยา จาติ ทฺวิธา เอว นีวรณปฺปหานํ เวทิตพฺพํ. กิเลสปฏิปาฏิยา หิ กามจฺฉนฺทนีวรณสฺส พฺยาปาทนีวรณสฺส จ ตติยมคฺเคน ปหานํ โหติ, ถินมิทฺธนีวรณสฺส อุทฺธจฺจนีวรณสฺส จ จตุตฺถมคฺเคน, "อกตํ วต เม กุสลนฺ"ติอาทินา ^๑- นเยน ปวตฺตสฺส วิปฺปฏิสารสงฺขาตสฺส กุกฺกุจฺจนีวรณสฺส วิจิกิจฺฉานีวรณสฺส จ ปฐมมคฺเคน. มคฺคปฏิปาฏิยา ปน กุกฺกุจฺจนีวรณสฺส วิจิกิจฺฉานีวรณสฺส จ ปฐมมคฺเคน ปหานํ โหติ, กามจฺฉนฺทนีวรณสฺส พฺยาปาทนีวรณสฺส จ ทุติยมคฺเคน ตนุภาโว โหติ, ตติเยน อนวเสสปฺปหานํ, ถินมิทฺธนีวรณสฺส อุทฺธจฺจนีวรณสฺส จ จตุตฺถมคฺเคน ปหานํ โหตีติ. เอวํ:- "โย นีวรเณ ปหาย ปญฺจ อนีโฆ ติณฺณกถงฺกโถ วิสลฺโล โส ภิกฺขุ ชหาติ โอรปารํ อุรโค ชิณฺฌมิวตฺตจํ ปุราณนฺ"ติ อรหตฺตนิกูเฏเนว ภควา เทสนํ นิฏฺฐาเปสิ. เทสนาปริโยสาเน โส ภิกฺขุ อรหตฺเต ปติฏฺฐิโต. "เอกจฺเจ เยน เยน เตสํ ภิกฺขูนํ ยา คาถา เทสิตา, เตน เตน ตสฺสา ตสฺสา คาถาย ปริโยสาเน โส โส ภิกฺขุ อรหตฺเต ปติฏฺฐิโต"ติ วทนฺติ. ปรมตฺถโชติกาย ขุทฺทกฏฺฐกถาย สุตฺตนิปาตฏฺฐกถาย อุรคสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตา. --------------- @เชิงอรรถ: ^๑ ม. อุ. ๑๔/๒๔๘/๒๑๕

อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๒๘ หน้า ๑๒-๒๔. http://84000.org/tipitaka/pitaka_item/read_th.php?B=28&A=278&modeTY=2&pagebreak=1 The Pali Atthakatha in Roman :- http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=28&A=278&modeTY=2&pagebreak=1 อ่านอรรถกถาแปลไทย :- http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=25&i=294 เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :- http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=25&A=6835 พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=25&A=6720 The Pali Tipitaka in Roman Character :- http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=25&A=6720 สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๒๕ http://84000.org/tipitaka/read/?index_25