อรรถกถาเล่มที่ ๒๖ ภาษาบาลีอักษรไทย
 อุ.อ. (ปรมตฺถที.)

หน้าที่ ๑๙๔.
ปิณฺฑปาตจริยาทีหิ โลกํ อนุคฺคณฺหนฺโต คจฺฉติ, อยํ อตุริตจาริกา นาม, อยเมว
อิธาธิปฺเปตา. ตทวสรีติ เตน อวสริ, ตํ วา อวสริ. ตตฺถ อวสริ, ปาวิสีติ อตฺโถ.
    ตตฺราติ ตสฺสํ. สุทนฺติ นิปาตมตฺตํ. เวสาลิยนฺติ ติกฺขตฺตุํ วิสาลีภูตตฺตา ๑-
"เวสาลี"ติ ลทฺธนาเม ลิจฺฉวิราชูนํ นคเร. มหาวเนติ มหาวนํ นาม สยํชาตํ
อโรปิมํ สปริจฺเฉทํ มหนฺตํ วนํ. กปิลวตฺถุสามนฺตา ปน มหาวนํ หิมวนฺเตน
สห เอกาพทฺธํ อปริจฺเฉทํ หุตฺวา มหาสมุทฺทํ อาหจฺจ ฐิตํ. อิทํ ตาทิสํ น
โหติ, สปริจฺเฉทํ มหนฺตํ วนนฺติ มหาวนํ. กูฏาคารสาลายนฺติ ตสฺมึ มหาวเน
ภควนตํ อุทฺทิสฺส กเต อาราเม กูฏาคารํ อนฺโต กตฺวา หํสวฏฺฏกจฺฉนฺเนน
กตา สพฺพาการสมฺปนฺนา พุทฺธสฺส ภควโต คนฺธกุฏิ กูฏาคารสาลา นาม, ตสฺสํ
กูฏาคารสาลายํ. วคฺคุมุทาตีริยานนฺติ วคฺคุมุทาตีรวาสีนํ. เจตสา เจโต ปริจฺจ
มนสิกริตฺวาติ อตฺตโน จิตฺเตน เตสํ จิตฺตํ ปริจฺฉิชฺช มนสิกริตฺวา, เจโตปริยญาเณน
วา สพฺพญฺญุตญาเณน วา เตหิ อธิคตวิเสสํ ชานิตฺวาติ อตฺโถ.
    อาโลกชาตา วิยาติ สญฺชาตาโลกา วิย, อิตรํ ตสฺเสว เววจนํ.
จนฺทสหสฺสสูริยสหสฺเสหิ โอภาสิตา วิยาติ อตฺโถ. ยสฺมา เต ยโสชปฺปมุขา ปญฺจสตา
ภิกฺขู สพฺพโส อวิชฺชนฺธการวิธมเนน อาโลกภูตา โอภาสภูตา หุตฺวา วิหรนฺติ,
ตสฺมา ภควา เตหิ ฐิตทิสาย "อาโลกชาตา วิย เม อานนฺท เอสา ทิสา"ติอาทินา
วณฺณภณนาปเทเสน เต ภิกฺขู ปสํสติ. เตน วุตฺตํ "ยสฺสํ ทิสายํ วคฺคุมุทาตีริยา
ภิกฺขู วิหรนฺตี"ติ. อปฺปฏิกูลาติ น ปฏิกูลา, มนาปา มโนหราติ อตฺโถ. ยสฺมึ
หิ ปเทเส สีลาทิคุณสมฺปนฺนา มเหสิโน วิหรนฺติ, ตํ กิญฺจาปิ
อุกฺกูลวิกูลวิสมทุคฺคาการํ, ๒- อถ โข มนุญฺญํ รมณียเมว. วุตฺตเญฺหตํ:-
               "คาเม วา ยทิ วารญฺเญ     นินฺเน วา ยทิ วา ถเล
                ยตฺถ อรหนฺโต วิหรนฺติ      ตํ ภูมิรามเณยฺยกนฺ"ติ. ๓-
@เชิงอรรถ: ๑ สี. วิสาลีกตฺตา  ๒ ม. อุกฺกูลวิกูลวิสมนทีวิทุคฺคํ ๓ ขุ.ธ. ๒๕/๙๘/๓๔
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๑๙๕.
    ปหิเณยฺยาสีติ เปเสยฺยาสิ. สตฺถา อายสฺมนฺตานํ ทสฺสนกาโมติ เตสํ
ภิกฺขูนํ สนฺติเก ปเหณาการทสฺสนํ อิติ ภควา ยทตฺถํ เต ภิกฺขู ปณาเมสิ,
ตมตฺถํ มตฺถกปฺปตฺตํ ทิสฺวา อารทฺธจิตฺโต เตสํ ทสฺสนกามตํ เถรสฺส อาโรเจสิ.
เอวํ กิรสฺส อโหสิ "อหํ อิเม อุจฺจาสทฺทมหาสทฺทกรเณ ปณาเมสฺสามิ, อถ เต
ภโทฺร อสฺสาชานิโย วิย กสาภิฆาเตน, เตน โจทิตา สํเวคปฺปตฺตา มมาราธนตฺถํ ๑-
อรญฺญํ ปวิสิตฺวา ฆเฏนฺตา วายมนฺตา ขิปฺปเมว อรหตฺตํ สจฺฉิกริสฺสนฺตี"ติ.
อิทานิ เต อคฺคผลปฺปตฺเต ทิสฺวา ตาย อรหตฺตปฺปตฺติยา อาราธิตจิตฺโต เตสํ
ทสฺสนกาโม หุตฺวา เอวํ ธมฺมภณฺฑาคาริกํ อาณาเปสิ.
   โส ภิกฺขูติ อานนฺทตฺเถเรน ตถา อาณตฺโต ฉฬภิญฺโญ เอโก ภิกฺขุ.
ปมุเขติ สมฺมุเข. อาเนญฺชสมาธินาติ จตุตฺถชฺฌานปาทเกน อคฺคผลสมาธินา,
"อรูปชฺฌานปาทเกนา"ติปิ วทนฺติ. "อาเนญฺเชน สมาธินา"ติปิ ปาโฐ.
กสฺมา ปน ภควา เตสํ ภิกฺขูนํ อาคมนํ ชานนฺโต ปฏิสนฺถารํ อกตฺวา
สมาปตฺตึเยว สมาปชฺชิ? เตสํ อตฺตนา สมาปนฺนสมาปตฺตึ ชานิตฺวา
สมาปชฺชนตฺถํ, เตสํ ปุพฺเพ ปณามิตานํ อิทานิ อตฺตนา สมานสมฺโภคทสฺสนตฺถํ,
อานุภาวทีปนตฺถํ, วินา วจีเภเทน อญฺญพฺยากรณทีปนตฺถญฺจ. อปเร ปนาหุ
"ปุพฺเพ ปณามิตานํ อิทานิ อตฺตโน สนฺติกํ อาคตานํ อนุตฺตรสุขุปฺปาทเนน
อนญฺญสาธารณปฏิสนฺถารกรณตฺถนฺ"ติ. เตปิ อายสฺมนฺโต ภควโต อชฺฌาสยํ
ญตฺวา ตํเยว สมาปตฺตึ สมาปชฺชึสุ. เตน วุตฺตํ "กตเมน นุ โข ภควา
วิหาเรน เอตรหิ วิหรตี"ติอาทิ. เอตฺถ จ รูปาวจรจตุตฺถชฺฌานํ โกสชฺชาทีนํ
ปาริปนฺติกธมฺมานํ สุวิทูรภาวโต อิทฺธิยา มูลภูเตหิ อโนณมนาทีหิ โสฬสหิ
โวทานธมฺเมหิ  สมนฺนาคมนโต อาเนญฺชปฺปตฺตํ สยํ อนิญฺชฏฺเฐน อาเนญฺชนฺติ
วุจฺจติ. วุตฺตเญฺหตํ:-
@เชิงอรรถ: ๑ ม. สมฺมาปฏิปชฺชนตฺถํ
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๑๙๖.
           "อโนณตํ จิตฺตํ โกสชฺเช น อิญฺชตีติ อาเนญฺชํ, อนุณฺณตํ
        จิตฺตํ อุทฺธจฺเจ น อิญฺชตีติ อาเนญฺชํ, อนภิรตํ จิตฺตํ ราเค น
        อิญฺชตีติ อาเนญฺชํ, อนปนตํ จิตฺตํ พฺยาปาเท น อิญฺชตีติ อาเนญฺชํ,
        อนิสฺสิตํ จิตฺตํ ทิฏฺฐิยา น อิญฺชตีติ อาเนญฺชํ, อปฺปฏิพทฺธํ จิตฺตํ
        ฉนฺทราเค น อิญฺชตีติ อาเนญฺชํ, วิปฺปมุตฺตํ จิตฺตํ กามราเค น
        อิญฺชตีติ อาเนญฺชํ, วิสํยุตฺตํ จิตฺตํ กิเลเส น อิญฺชตีติ อาเนญฺชํ,
        วิมริยาทิกตํ จิตฺตํ กิเลสมริยาทาย น อิญฺชตีติ อาเนญฺชํ, เอกตฺตคตํ
        จิตฺตํ นานตฺตกิเลเส น อิญฺชตีติ อาเนญฺชํ, สทฺธาย ปริคฺคหิตํ
        จิตฺตํ อสฺสทฺธิเย น อิญฺชตีติ อาเนญฺชํ, วีริเยน ปริคฺคหิตํ จิตฺตํ
        โกสชฺเช น อิญฺชตีติ อาเนญฺชํ, สติยา ปริคฺคหิตํ จิตฺตํ ปมาเท
        น อิญฺชตีติ อาเนญฺชํ, สมาธินา ปริคฺคหิตํ จิตฺตํ อุทฺธจฺเจ น อิญฺชตีติ
        อาเนญฺชํ, ปญฺญาย ปริคฺคหิตํ จิตฺตํ อวิชฺชาย น อิญฺชตีติ
        อาเนญฺชํ, โอภาสคตํ จิตฺตํ อวิชฺชนฺธกาเร น อิญฺชตีติ อาเนญฺชนฺ"ติ. ๑-
    รูปาวจรจตุตฺถชฺฌานเมว จ รูปวิราคภาวนาวเสน ปวตฺติตํ, อารมฺมณวิภาเคน
จตุพฺพิธํ อรูปาวจรชฺฌานนฺติ เอเตสํ ปญฺจนฺนํ ฌานานํ อาเนญฺชโวหาโร,
เตสํ ยงฺกิญฺจิ ปาทกํ กตฺวา สมาปนฺนา อรหตฺตผลสมาปตฺติ อาเนญฺชสมาธีติ
โปราณา.
    อภิกฺกนฺตายาติ อตีตาย. นิกฺขนฺเตติ นิคฺคเต, อปคเตติ อตฺโถ. ตุณฺหี
อโหสีติ ภควา อริเยน ตุณฺหีภาเวน ตุณฺหี อโหสิ. อุทฺธเสฺต อรุเณติ อุคฺคเต
อรุเณ, อรุโณ นาม ปุรตฺถิมทิสาย สูริโยทยโต ปุเรตรเมว อุฏฺฐิโตภาโส.
นนฺทิมุขิยาติ รตฺติยา อรุณสฺส อุคฺคตตฺตา เอว อรุณปฺปภาย สูริยาโลกูปชีวิโน
สตฺเต นนฺทาปนมุขิยา วิย รตฺติยา ชาตาย, วิภายมานายาติ อตฺโถ.
@เชิงอรรถ: ๑ ขุ.ปฏิ. ๓๑/๙/๔๑๘
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๑๙๗.
    ตมฺหา สมาธิมฺหา วุฏฺฐหิตฺวาติ ยถาปริจฺเฉทํ ตโต อาเนญฺชสมาธิโต
อรหตฺตผลสมาปตฺติโต อุฏฺฐาย. สเจ โข ตฺวํ อานนฺท ชาเนยฺยาสีติ ภควา
"อิเม จ ภิกฺขู เอตฺตกํ กาลํ อิมินา นาม สมาปตฺติสุเขน วีตินาเมนฺตี"ติ
อานนฺท ยทิ ตฺวํ ชาเนยฺยาสิ. เอตฺตกมฺปิ เต นปฺปฏิภาเสยฺยาติ โลกิยปฏิสมฺโมทนํ
สนฺธาย ยทิทํ เต "อภิกฺกนฺตา ภนฺเต รตฺตี"ติอาทินา ติกฺขตฺตุํ ปฏิภานํ
อุปฏฺฐิตํ, ตยิทํ เอตฺตกมฺปิ เต น อุปฏฺฐเหยฺย. ยสฺมา จ โข ตฺวํ อานนฺท เสกฺโข
อเสกฺขํ สมาปตฺติวิหารํ น ชานาสิ, ตสฺมา มํ อิเมสํ ภิกฺขูนํ โลกิยปฏิสมฺโมทนํ
กาเรตุํ อุสฺสุกฺกํ อาปชฺชิ. อหํ ปน อิเมหิ ภิกฺขูหิ สทฺธึ โลกุตฺตรปฏิสมฺโมทเนเนว
ติยามรตฺตึ วีตินาเมสินฺติ ทสฺเสนฺโต ภควา อาห "อหญฺจานนฺท
อิมานิ จ ปญฺจ ภิกฺขุสตานิ สพฺเพว อาเนญฺชสมาธินา นิสินฺนมฺหา"ติ. ๑-
    เอตมตฺถํ วิทิตฺวาติ เอตํ ภิกฺขูนํ อตฺตนา สมํ อาเนญฺชสมาธิสมาปชฺช-
สมตฺถตาสงฺขาตํ วสีภาวตฺถํ สพฺพาการโต วิทิตฺวา. อิมํ อุทานนฺติ อิมํ เตสํ
ภิกฺขูนํ อนวเสสราคาทิปฺปหานสํสิทฺธิตาทิสภาวทีปนํ ๒- อุทาเนสิ.
    ตตฺถ ยสฺส ชิโต กามกณฺฏโกติ กุสลปกฺขวิชฺฌนฏฺเฐน กณฺฏกภูโต
กิเลสกาโม เยน อริยปุคฺคเลน อนวเสสํ ชิโต ปหีโน, เอเตนสฺส อนุนยาภาวํ
ทสฺเสติ. "คามกณฺฏโก"ติปิ ปาโฐ. ตสฺสตฺโถ:- คาเม กณฺฏโก กณฺฏกฏฺฐานิโย
สกโล วตฺถุกาโม ยสฺส ชิโตติ. ชโย จสฺส ตปฺปฏิพทฺธจฺฉนฺทราคปฺปหาเนเนว
เวทิตพฺโพ, เตน เตสํ อนาคามิมคฺโค วุตฺโต โหติ. อกฺโกโส จ ชิโตติ
สมฺพนฺโธ. วโธ จ พนฺธนญฺจาติ เอตฺถาปิ เอเสว นโย. เตสุ อกฺโกสชเยน
วจีทุจฺจริตาภาโว, อิตเรน กายทุจฺจริตาภาโว ทสฺสิโต. เตน ตนฺนิมิตฺตกสฺส
พฺยาปาทสฺส อนวเสสปฺปหาเนน ตติยมคฺโค วุตฺโต โหติ. อถวา อกฺโกสาทิชยวจเนน
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม. นิสีทิมฺหาติ  ๒ สี.....ปหานสมิทฺธิ....
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๑๙๘.
ตติยมคฺโค วุตฺโต โหติ,  อกฺโกสาทีนํ อจฺจนฺตขมนํ ตตฺถ ปกาสิตํ โหติ,
อุภยถาปิ เนสํ วิโรธาภาวํ ทสฺเสติ. ปพฺพโต วิย โส ฐิโต อเนโชติ เอชา
วุจฺจติ จลนกิเลสปริปนฺโถ, เอชาเหตูนํ อวเสสกิเลสานํ อภาเวน อเนโช,
อเนชตฺตาเยว สพฺพกิเลเสหิ ปรวาทวาเตหิ จ อกมฺปนียตฺตา ฐิโต เอกคฺฆนปพฺพตสทิโส.
สุขทุกฺเขสุ น เวธติ ส ภิกฺขูติ โส ภินฺนกิเลโส ภิกฺขุ สุขทุกฺขนิมิตฺตํ
น กมฺปตีติ เหฏฺฐา วุตฺตนเยเนว อตฺโถ เวทิตพฺโพ.
    อิติ ภควา เตสํ ปญฺจสตานํ ภิกฺขูนํ อรหตฺตาธิคเมน ตาทิภาวปฺปตฺตึ
เอกชฺฌํ กตฺวา เอกปุคฺคลาธิฏฺฐานํ อุทานํ อุทาเนสีติ.
                       ตติยสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตา.
                          -------------

             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๒๖ หน้า ๑๙๔-๑๙๘.
http://84000.org/tipitaka/pitaka_item/read_th.php?B=26&A=4346&modeTY=2&pagebreak=1
             The Pali Atthakatha in Roman :-
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=26&A=4346&modeTY=2&pagebreak=1
             อ่านอรรถกถาแปลไทย :-
http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=25&i=71
             เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :-
http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=25&A=2162
             พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :-
http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=25&A=2175
             The Pali Tipitaka in Roman Character :-
http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=25&A=2175
             สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๒๕
http://84000.org/tipitaka/read/?index_25