อรรถกถาเล่มที่ ๒๓ ภาษาบาลีอักษรไทย
 ธ.อ.๖ อตฺต-โกธวคฺค

หน้าที่ ๑๑๑.
อญฺญติตฺถิยวนฺทนาทีหิ กุปฺปติ จลติ, ตสฺส ปน อจลภาวํ ทสฺเสตุํ
มคฺเคน อาคตสรณเมว ปกาเสนฺโต `จตฺตาริ อริยสจฺจานิ
สมฺมปฺปญฺญาย ปสฺสตีติ อาห. โย หิ เอเตสํ สจฺจานํ ทสฺสนวเสน
เอตานิ สรณํ คโต, ตสฺส เอตํ สรณํ เขมญฺจ อุตฺตมญฺจ, โส
จ ปุคฺคโล เอตํ สรณํ ปฏิจฺจ สกลสฺมาปิ วฏฺฏทุกฺขา ปมุจฺจติ;
ตสฺมา "เอตํ โข สรณํ เขมนฺติอาทิ วุตฺตนฺติ.
      เทสนาวสาเน สพฺเพปิ เต อิสโย สห ปฏิสมฺภิทาหิ อรหตฺตํ
ปตฺวา สตฺถารํ วนฺทิตฺวา ปพฺพชฺชํ ยาจึสุ. สตฺถา จีวรพฺภนฺตรโต
หตฺถํ ปสาเรตฺวา "เอถ ภิกฺขโว, จรถ พฺรหฺมจริยนฺติ อาห.
ตํขณญฺเญว อฏฺฐปริกฺขารธรา วสฺสสติกตฺเถรา วิย อเหสุํ. โส
จ สพฺเพสํปิ องฺคมคธกุรุรฏฺฐวาสีนํ สกฺการํ อาทาย อาคมนทิวโส
อโหสิ. เต สกฺการํ อาทาย อาคตา สพฺเพปิ เต อิสโย
ปพฺพชิเต ทิสฺวา "กินฺนุ โข อมฺหากํ อคฺคิทตฺตพฺราหฺมโณ มหา
อุทาหุ สมโณ โคตโมติ จินฺเตตฺวา "สมณสฺส โคตมสฺส
อาคตตฺตา อคฺคิทตฺโตว มหาติ อมญฺญึสุ. สตฺถา เตสํ อชฺฌาสยํ
โอโลเกตฺวา "อคฺคิทตฺต ปริสาย กงฺขํ ฉินฺทาติ อาห. โส
"อหํปิ เอตฺตกเมว ปจฺจาสึสามีติ อิทฺธิพเลน สตฺตกฺขตฺตุํ เวหาสํ
อพฺภุคฺคนฺตฺวา ปุนปฺปุนํ โอรุยฺห สตฺถารํ วนฺทิตฺวา "สตฺถา เม
ภนฺเต ภควา, สาวโกหมสฺมีติ วตฺวา สาวกตฺตํ ปกาเสสีติ.
                    อคฺคิทตฺตปุโรหิตวตฺถุ.
                     ------------
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๑๑๒.
              ๗. อานนฺทตฺเถรสฺสปญฺหวตฺถุ. (๑๕๔)
      "ทุลฺลโภ ปุริสาชญฺโญติ อิมํ ธมฺมเทสนํ สตฺถา เชตวเน
วิหรนฺโต อานนฺทตฺเถรสฺส ปญฺหํ อารพฺภ กเถสิ.
      เถโร หิ เอกทิวสํ ทิวาฏฺฐาเน นิสินฺโน จินฺเตสิ "หตฺถาชานีโย
ฉทฺทนฺตกุเล วา อุโปสถกุเล วา อุปฺปชฺชติ, อสฺสาชานีโย สินฺธวกุเล
วา วลาหกอสฺสราชกุเล วา, โคอาชานีโย ทกฺขิณาปเถติอาทีนิ
วทนฺเตน สตฺถารา หตฺถิอาชานียาทีนํ อุปฺปตฺติฏฺฐานานิ กถิตานิ,
ปุริสาชานีโย ปน กหํ นุ โข อุปฺปชฺชตีติ. โส สตฺถารํ อุปสงฺกมิตฺวา
วนฺทิตฺวา เอตมตฺถํ ปุจฺฉิ. สตฺถา "อานนฺท ปุริสาชานีโย นาม น
สพฺพตฺถ อุปฺปชฺชติ, อุชุกโต ปน ติโยชนสตายาเม อาวฏฺฏโต
นวโยชนสตปฺปมาเณ มชฺฌิมเทสฏฺฐาเน อุปฺปชฺชติ; อุปฺปชฺชนฺโต
จ น ยสฺมึ วา ตสฺมึ วา กุเล อุปฺปชฺชติ, ขตฺติยมหาสาลพฺราหฺมณ-
มหาสาลกุลานํ อญฺญตรสฺมึเยว อุปฺปชฺชตีติ วตฺวา อิมํ คาถมาห
       "ทุลฺลโภ ปุริสาชญฺโญ,    น โส สพฺพตฺถ ชายติ.
        ยตฺถ โส ชายตี ธีโร,   ตํ กุลํ สุขเมธตีติ.
      ตตฺถ "ทุลฺลโภติ: ปุริสาชญฺโญ หิ ทุลฺลโภ, น หิ
หตฺถาชานียาทโย วิย สุลโภ, โส สพฺพตฺถ ปจฺจนฺตเทเส วา
นีจกุเล วา น ชายติ, มชฺฌิมเทเสเยว ปน มหาชนสฺส
อภิวาทนาทิสกฺการกรณฏฺฐาเน ขตฺติยพฺราหฺมณกุลานํ อญฺญตรสฺมึ
กุเล ชายติ, เอวํ ชายมาโน จ ยตฺถ โส ชายติ ธีโร
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๑๑๓.
อุตฺตมปฺปญฺโญ สมฺมาสมฺพุทฺโธ, ตํ กุลํ สุขเมธติ สุขปฺปตฺตเมว
โหตีติ อตฺโถ.
         เทสนาวสาเน พหู โสตาปตฺติผลาทีนิ ปาปุณึสูติ
                  อานนฺทตฺเถรสฺสปญฺหวตฺถุ.
                    --------------
                 ๘. สมฺพหุลภิกฺขุวตฺถุ. (๑๕๕)
      "สุโข พุทฺธานมุปฺปาโทติ อิมํ ธมฺมเทสนํ สตฺถา เชตวเน
วิหรนฺโต สมฺพหุลานํ ภิกฺขูนํ กถํ อารพฺภ กเถสิ.
      เอกทิวสํ หิ ปญฺจสตา ภิกฺขู อุปฏฺฐานสาลายํ นิสินฺนา
"อาวุโส กึ นุ โข อิมสฺมึ โลเก สุขนฺติ กถํ สมุฏฺฐาเปสุํ.
ตตฺถ เกจิ "รชฺชสุขสทิสํ สุขนฺนาม  นตฺถีติ อาหํสุ. เกจิ
"กามสุขสทิสํ... เกจิ "สาลิมํสโภชนสุขสทิสํ สุขนฺนาม นตฺถีติ
อาหํสุ. สตฺถา เตสํ นิสินฺนฏฺฐานํ อาคนฺตฺวา "กาย นุตฺถ
ภิกฺขเว เอตรหิ กถาย สนฺนิสินฺนาติ ปุจฺฉิตฺวา, "อิมาย นามาติ
วุตฺเต, "ภิกฺขเว กึ กเถถ, อิทํ หิ สพฺพํปิ สุขํ วฏฺฏทุกฺข-
ปริยาปนฺนเมว, อิมสฺมึ ปน โลเก `พุทฺธุปฺปาโท ธมฺมสฺสวนํ
สงฺฆสามคฺคี สมฺโมทมานภาโวติ อิทเมว สุขนฺติ วตฺวา อิมํ
คาถมาห
       "สุโข พุทฺธานมุปฺปาโท,   สุขา สทฺธมฺมเทสนา,
        สุขา สงฺฆสฺส สามคฺคี,   สมคฺคานํ ตโป สุโขติ.
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๑๑๔.
      ตตฺถ "พุทฺธานมุปฺปาโทติ: ยสฺมา พุทฺธา อุปฺปชฺชมานา
มหาชนํ ราคกนฺตาราทีหิ ตาเรนฺติ; ตสฺมา พุทฺธานํ อุปฺปาโท
สุโข. ยสฺมา สทฺธมฺมเทสนํ อาคมฺม ชาติอาทิธมฺมา สตฺตา
ชาติอาทีหิ มุจฺจนฺติ; ตสฺมา สทฺธมฺมเทสนา สุขา. สามคฺคีติ
สมจิตฺตตา. สาปิ สุขา เอว. สมคฺคานํ ปน เอกจิตฺตานํ ยสฺมา
พุทฺธวจนํ วา อุคฺคณฺหิตุํ ธูตงฺคานิ วา ปริหริตุํ สมณธมฺมํ วา
กาตุํ สุขํ; ตสฺมา "สมคฺคานํ ตโป สุโขติ วุตฺตํ. เตเนวาห ๑-
"ยาวกีวญฺจ ภิกฺขเว ภิกฺขู สมคฺคา สนฺนิปติสฺสนฺติ, สมคฺคา
วุฏฺฐหิสฺสนฺติ, สมคฺคา สงฺฆกรณียานิ กริสฺสนฺติ; วุฑฺฒิเยว
ภิกฺขเว ภิกฺขูนํ ปาฏิกงฺขา, โน ปริหานีติ.
      เทสนาวสาเน พหู ภิกฺขู อรหตฺเต ปติฏฺฐหึสุ. มหาชนสฺสาปิ
สาตฺถิกา เทสนา อโหสีติ.
                     สมฺพหุลภิกฺขุวตฺถุ.
                     ------------
@เชิงอรรถ: ๑. องฺ. สตฺตก. ๒๓/๒๒.
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๑๑๕.
            ๙. กสฺสปทสพลสฺสสุวณฺณเจติยวตฺถุ. (๑๕๖)
      "ปูชารเหติ อิมํ ธมฺมเทสนํ สตฺถา จาริกํ จรมาโน
กสฺสปทสพลสฺส สุวณฺณเจติยํ อารพฺภ กเถสิ.
      ตถาคโต [๑]- สาวตฺถิโต นิกฺขมิตฺวา อนุปุพฺเพน พาราณสึ
คจฺฉนฺโต อนฺตรามคฺเค โตเทยฺยคามสฺส สมีเป มหาภิกฺขุสงฺฆปริวาโร
อญฺญตรํ เทวฏฺฐานํ สมฺปาปุณิ. ตตฺร นิสินฺโน สุคโต
ธมฺมภณฺฑาคาริกํ เปเสตฺวา อวิทูเร กสิกมฺมํ กโรนฺตํ พฺราหฺมณํ
ปกฺโกสาเปสิ. โส พฺราหฺมโณ อาคนฺตฺวา ตถาคตํ อนภิวนฺทิตฺวา
ตเมว เทวฏฺฐานํ วนฺทิตฺวา อฏฺฐาสิ. สุคโตปิ "อิมํ ปเทสํ กินฺติ
มญฺญสิ พฺราหฺมณาติ อาห. "อมฺหากํ ปเวณิยา อาคตเจติยฏฺฐานนฺติ
วนฺทามิ โภ โคตมาติ. "อิมํ ฐานํ วนฺทนฺเตน ตยา สาธุ กตํ
พฺราหฺมณาติ สุคโต ตํ สมฺปหํเสสิ. ตํ สุตฺวา ภิกฺขู "เกน
นุ โข การเณน ภควา เอวํ สมฺปหํเสสีติ สํสยํ สญฺชเนสุํ. ตโต
ตถาคโต เตสํ สํสยมปเนตุํ มชฺฌิมนิกาเย ฆฏีการสุตฺตนฺตํ ๒-
วตฺวา อิทฺธานุภาเวน กสฺสปทสพลสฺส โยชนุพฺเพธํ กนกเจติยํ
อปรญฺจ กนกเจติยํ อากาเส นิมฺมินิตฺวา มหาชนํ ทสฺเสตฺวา
"พฺราหฺมณ เอวํวิธานํ ปูชารหานํ ปูชา ยุตฺตตราวาติ วตฺวา
มหาปรินิพฺพานสุตฺเต ๓- ทสฺสิตนเยเนว พุทฺธาทิเก จตฺตาโร ปูชารเห
ปกาเสตฺวา สรีรเจติยํ อุทฺทิสฺสเจติยํ ปริโภคเจติยนฺติ ตีณิ เจติยานิ
@เชิงอรรถ: ๑. เอตฺถนฺตเร หิสทฺโท โยเชตพฺโพ.
@๒. ม. ม. ๑๓/๓๗๔.  ๓. ม. มหา. ๑๐/๘๕.
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๑๑๖.
วิเสสโต ปริทีเปตฺวา อิมา คาถา อภาสิ
       "ปูชารเห ปูชยโต      พุทฺเธ ยทิจ สาวเก
        ปปญฺจสมติกฺกนฺเต      ติณฺณโสกปริทฺทเว
        เต ตาทิเส ปูชยโต    นิพฺพุเต อกุโตภเย
        น สกฺกา ปุญฺญํ สงฺขาตุํ  อิเมตฺตมปิ เกนจีติ.
      ตตฺถ ปูชิตุํ อรหา ปูชารหา. ปูชิตุํ ยุตฺตาติ อตฺโถ.
ปูชารเห ปูชยโตติ [๑]- อภิวาทนาทีหิ จ จตูหิ [๒]- ปจฺจเยหิ
ปูเชนฺตสฺส. ปูชารเห ทสฺเสติ พุทฺเธติอาทินา. พุทฺเธติ
สมฺมาสมฺพุทฺเธ. ยทีติ ยทิวา. อถวาติ อตฺโถ. ตตฺถ ปจฺเจก-
พุทฺเธติ กถิตํ โหติ. สาวเก จ. ปปญฺจสมติกฺกนฺเตติ
สมติกฺกนฺตตณฺหาทิฏฺฐิมานปปญฺเจ. ติณฺณโสกปริทฺทเวติ อติกฺกนฺต-
โสกปริทฺทเว. อิเม เทฺว อติกฺกนฺเตติ อตฺโถ. เอเตหิ ปูชารหตฺตํ
ทสฺสิตํ. เตติ พุทฺธาทโย. ๓- ตาทิเสติ วุตฺตคหณวเสน [๔]-.
นิพฺพุเตติ ราคาทินิพฺพุติยา [๕]-. นตฺถิ กุโตจิ ภวโต วา
อารมฺมณโต วา เอเตสํ ภยนฺติ อกุโตภยา. เต อกุโตภเย.
น สกฺกา ปุญฺญํ สงฺขาตุนฺติ ปุญฺญํ คเณตุํ น สกฺกา กถนฺติ
เจ. อิเมตฺตมปิ เกนจีติ อิมํ เอตฺตกํ อิมํ เอตฺตกนฺติ เกนจีติ.
อปิสทฺโท อิธ สมฺพนฺธิตพฺโพ. เกนจิ ปุคฺคเลน มาเนน วา.
@เชิงอรรถ: ๑. เอตฺถนฺตเร เตติ ปทํ โยเชตพฺพํ.
@๒. เอตฺถนฺตเร จสทฺโท โยเชตพฺโพ.   ๓. สี. พุทฺธาทีนิ.
@๔. เอตฺถนฺตเร ตาทิคุณยุตฺเตติ ปทํ โยเชตพฺพํ.
@ยถาวุตฺตคุณวเสน ตาทิคุณยุตฺเตติ วจนํ ยุตฺตตรํ.
@๕. เอตฺถนฺตเร นิพฺพุเตติ ปทํ โยเชตพฺพํ.
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๑๑๗.
ตตฺถ ปุคฺคเลนาติ เตน พฺรหฺมาทินา. มาเนนาติ ติวิเธน มาเนน
ตีรเณน ธารเณน ปูรเณน วา. ตีรณํ นาม อิทํ เอตฺตกนฺติ
นยโต ตีรณํ. ธารณนฺติ ๑- ตุลาย ธารณํ. ปูรณํ นาม
อฑฺฒปฺปสตปตฺถนาฬิกาทิวเสน ปูรณํ. เกนจิ ปุคฺคเลน อิเมหิ
ตีหิ มาเนหิ พุทฺธาทิเก ปูชยโต ปุญฺญํ วิปากวเสน คเณตุํ น
สกฺกา ปริยนฺตรหิตโตติ. ทฺวีสุ ฐาเนสุ ปูชยโต กึ ทานํ ปฐมํ
ธรมาเน พุทฺธาที ปูชยโต น สกฺกา ปุญฺญํ สงฺขาตุํ. ปุน เต
ตาทิเส กิเลสปรินิพฺพานนิมิตฺเตน ขนฺธปรินิพฺพาเนน นิพฺพุเตปิ
ปูชยโต น สกฺกา สงฺขาตุนฺติ เภทา ยุชฺชนฺติ. เตน หิ
วิมานวตฺถุมฺหิ ๒-
         ติฏฺฐนฺเต นิพฺพุเต จาปิ     สเม จิตฺเต ๓- สมํ ผลํ
         เจโตปสาทเหตุมฺหิ ๔-     สตฺตา คจฺฉนฺติ สุคฺคตินฺติ (วุตฺตํ).
      เทสนาวสาเน โส พฺราหฺมโณ โสตาปนฺโน อโหสีติ. โยชนิกํ
กนกเจติยํ สตฺตาหมากาเสว อฏฺฐาสิ. มหนฺเตน ๕- สมาคโม จาโหสิ.
สตฺตาหํ เจติยํ นานปฺปกาเรน ปูเชสุํ. ตโต ภินฺนลทฺธิกานํ
ลทฺธิเภโท ชาโต. พุทฺธานุภาเวน ตํ เจติยํ สกฏฺฐานเมว คตํ.
ตตฺเถว ตํขเณ มหนฺตํ ปาสาณเจติยํ อโหสิ. ตสฺมึ สมาคเม
จตุราสีติยา ปาณสหสฺสานํ ธมฺมาภิสมโย อโหสีติ.
@เชิงอรรถ: ๑. ธารณํ นาม.    ๒. ขุ. วิมาน. ๒๖/๘๒.
@๓. สี. สมํ จิตฺตํ.   ๔. ขุ. วิมาน.
@เจโตปณิธิเหตู หิ.   ๕. มหนฺโตติ ปทํ ภเวยฺย.
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๑๑๘.
              กสฺสปทสพลสฺส สุวณฺณเจติยวตฺถุ. ๑-
                  พุทฺธวคฺควณฺณนา นิฏฺฐิตา.
                     จุทฺทสโม วคฺโค.
                      ----------
@เชิงอรรถ: ๑. สี. ม. ยุ. โปตฺถเกสุ อิทํ วตฺถุ อตฺถิ, สฺยามโปตฺถเก ปน นตฺถิ.
@"ปูชารเห ปูชฺยโตติ  อิมาปิ คาถาโย สุตฺตนฺตปิฏเก ขุทฺทกนิกาเย
@ธมฺมปเท พุทฺธวคฺคสฺส ปริโยสาเน ทิสฺสนฺเตว. ตสฺมา อิมสฺมึ ๒๕๐๕
@พุทฺธสเก ปุน มุทฺทนกาเล สพฺพปาริปูริยา อิทํ วตฺถุ อิธาเนตฺวา มุทฺทิตํ.

             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๒๓ หน้า ๑๑๑-๑๑๘.
http://84000.org/tipitaka/pitaka_item/read_th.php?B=23&A=2243&modeTY=2&pagebreak=1
             The Pali Atthakatha in Roman :-
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=23&A=2243&modeTY=2&pagebreak=1
             อ่านอรรถกถาแปลไทย :-
http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=25&i=24
             เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :-
http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=25&A=748
             พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :-
http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=25&A=743
             The Pali Tipitaka in Roman Character :-
http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=25&A=743
             สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๒๕
http://84000.org/tipitaka/read/?index_25