อรรถกถาเล่มที่ ๑๙ ภาษาบาลีอักษรไทย
 ธ.อ.๒ อปฺปมาท-จิตฺตวคฺค

หน้าที่ ๙๐.
อมตมหานิพฺพานสมฺปตฺตึ ปาปุณนฺตีติ วตฺวา อิมา คาถา อภาสิ
         "ปมาทมนุยุญฺชนฺติ       พาลา ทุมฺเมธิโน ชนา,
          อปฺปมาทญฺจ เมธาวี    ธนํ เสฏฺฐํว รกฺขติ.
          มา ปมาทมนุยุญฺเชถ,   มา กามรติสนฺถวํ;
          อปฺปมตฺโต หิ ฌายนฺโต  ปปฺโปติ วิปุลํ สุขนฺติ.
     ตตฺถ พาลาติ: พาเลฺยน สมนฺนาคตา อิธโลกปรโลกตฺถํ
อชานนฺตา. ทุมฺเมธิโนติ: นิปฺปญฺญา. เต ปมาเท อาทีนวํ
อปสฺสนฺตา ปมาทํ อนุยุญฺชนฺติ  [๑]- ปมาเทน กาลํ วีตินาเมนฺติ.
เมธาวีติ: ธมฺโมชปญฺญาย สมนฺนาคโต ปน ปณฺฑิโต กุลวํสานุคตํ
เสฏฺฐํ อุตฺตมํ สตฺตรตนธนํ วิย อปฺปมาทํ รกฺขติ: ยถา หิ "อุตฺตมํ
ธนํ นิสฺสาย กามคุณสมฺปตฺตึ ปาปุณิสฺสาม  [๒]- ปรโลกคมนมคฺคํ
โสเธสฺสามาติ ธเน อานิสํสํ ปสฺสนฺตา ตํ รกฺขนฺติ; เอวํ  ปณฺฑิโตปิ
"อปฺปมตฺโต ปฐมชฺฌานาทีนิ ปฏิลภติ มคฺคผลาทีนิ ปาปุณาติ
ติสฺโส วิชฺชา ฉ อภิญฺญา สมฺปาเทตีติ อปฺปมาเท อานิสํสํ
ปสฺสนฺโต ธนํ เสฏฺฐํ วิย อปฺปมาทํ รกฺขตีติ อตฺโถ. มา
ปมาทนฺติ: ตสฺมา ตุมฺเห มา ปมาทมนุยุญฺเชถ มา ปมาเทน
กาลํ วีตินามยิตฺถ. มา กามรติสนฺถวนฺติ: วตฺถุกามกิเลสกาเมสุ
รติสงฺขาตํ ตณฺหาสนฺถวํปิ มา อนุยุญฺเชถ มา จินฺตยิตฺถ มา
ปฏิลภิตฺถ. อปฺปมตฺโต หีติ: อุปฏฺฐิตสติตาย หิ อปฺปมตฺโต
ฌายนฺโต ปุคฺคโล วิปุลํ โอฬารํ นิพฺพานสุขํ ปาปุณาตีติ.
@เชิงอรรถ: ๑. สี. ม. ยุ. ปวตฺเตนฺติ. ๒. สี. ม. ยุ. ปุตฺตทารํ โปสิสฺสาม.
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๙๑.
     คาถาปริโยสาเน พหู โสตาปนฺนาทโย อเหสุํ. มหาชนสฺส
สาตฺถิกา เทสนา ชาตาติ.
                     พาลนกฺขตฺตวตฺถุ.
                      -----------
                ๕. มหากสฺสปตฺเถรวตฺถุ. (๑๙)
     "ปมาทํ อปฺปมาเทนาติ อิมํ ธมฺมเทสนํ สตฺถา เชตวเน
วิหรนฺโต มหากสฺสปตฺเถรํ อารพฺภ กเถสิ.
     เอกสฺมึ หิ ทิวเส เถโร ปิปฺผลิคุหายํ วิหรนฺโต ราชคเห
ปิณฺฑาย จริตฺวา ปจฺฉาภตฺตํ ปิณฺฑปาตปฏิกฺกนฺโต อาโลกํ
วฑฺเฒตฺวา ปมตฺเต จ อปฺปมตฺเต จ อุทกปฐวิปพฺพตาทีสุ จวนเก
อุปปชฺชนเก ๑- สตฺเต ทิพฺเพน จกฺขุนา โอโลเกนฺโต นิสีทิ. สตฺถา
เชตวเน นิสินฺนโกว "เกน นุ โข วิหาเรน อชฺช มม ปุตฺโต
กสฺสโป วิหรตีติ  ทิพฺเพน จกฺขุนา อุปธาเรนฺโต "สตฺตานํ จุตูปปาตํ
โอโลเกนฺโต วิหรตีติ ญตฺวา "สตฺตานํ จุตูปปาโต นาม พุทฺธญาเณนาปิ
อปริจฺฉินฺโน, มาตุกุจฺฉิยํ ปฏิสนฺธึ คเหตฺวา มาตาปิตโร
อชานาเปตฺวา จวนกสตฺตานํ ปริจฺเฉทํ กาตุํ น สกฺกา. เต ชานิตุํ
ตว อวิสโย, อปฺปมตฺตโก ตว วิสโย, สพฺพโส ปน จวนฺเต จ
อุปปชฺชนฺเต จ ชานิตุํ ปสฺสิตุํ พุทฺธานเมว วิสโยติ วตฺวา โอภาสํ
ผริตฺวา สมฺมุเข นิสินฺโน วิย หุตฺวา อิมํ คาถมาห
@เชิงอรรถ: ๑. ยุ. อุปฺปชฺชนเก.
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๙๒.
       "ปมาทํ  อปฺปมาเทน    ยทา นุทติ ปณฺฑิโต,
        ปญฺญาปาสาทมารุยฺห    อโสโก โสกินึ ปชํ
        ปพฺพตฏฺโฐว ภุมฺมฏฺเฐ   ธีโร พาเล อเวกฺขตีติ.
     ตตฺถ นุทตีติ: ยถา นาม โปกฺขรณึ ปวิสนฺตํ นโวทกํ
ปุราโณทกํ สงฺโขเภตฺวา ตสฺโสกาสํ อทตฺวา อตฺตโน มตฺถเกน
ปลายนฺตํ นุทติ นีหรติ; เอวเมว ปณฺฑิโต อปฺปมาทลกฺขณํ
พฺรูหนฺโต ปมาทสฺโสกาสํ อทตฺวา ยทา อปฺปมาทเวเคน ตํ นุทติ
นีหรติ; อถ โส ปนุนฺนปมาโท อจฺจุคฺคตตฺเถน ปริสุทฺธํ
ทิพฺพจกฺขุสงฺขาตํ ปญฺญาปาสาทํ ตสฺส อนุจฺฉวิกํ ปฏิปทํ ปูเรนฺโต ตาย
ปฏิปทาย นิสฺเสณิยา ปาสาทํ วิย อารุยฺห ปหีนโสกสลฺลตาย
อโสโก อปฺปหีนโสกสลฺลตาย โสกินึ  ปชํ สตฺตนิกายํ จวมานญฺจ
อุปปชฺชมานญฺจ ทิพฺพจกฺขุนา อเวกฺขติ  ปสฺสติ. ยถา กึ?
ปพฺพตฏฺโฐว ภุมฺมฏฺเฐติ: ปพฺพตมุทฺธนิฏฺฐิโต ภูมิยํ ฐิเต อุปริปาสาเท
วา ฐิโต ปาสาทปริเวเณ ฐิเต อกิจฺเฉน อเวกฺขติ; ตถา
โสปิ ธีโร ปณฺฑิโต มหาขีณาสโว อสมุจฺฉินฺนวฏฺฏพีเช พาเล
จวนฺเต จ อุปปชฺชนฺเต จ อกิจฺเฉน  อเวกฺขตีติ.
     คาถาปริโยสาเน พหู โสตาปตฺติผลาทีนิ สจฺฉิกรึสูติ.
                    มหากสฺสปตฺเถรวตฺถุ.
                    ---------------
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๙๓.
                ๖. เทฺวสหายกภิกฺขุวตฺถุ. (๒๐)
    "อปฺปมตฺโต ปมตฺเตสูติ อิมํ ธมฺมเทสนํ สตฺถา เชตวเน
วิหรนฺโต เทฺว สหายเก ภิกฺขู อารพฺภ  กเถสิ.
     เต กิร สตฺถุ สนฺติเก กมฺมฏฺฐานํ คเหตฺวา อรญฺญกวิหารํ
ปวิสึสุ. เตสุ เอโก สกาลสฺเสว ทารูนิ อาหริตฺวา องฺคารกปลฺลํ
สชฺเชตฺวา วิสิพฺเพตฺวา ๑- ทหรสามเณเรหิ สทฺธึ สลฺลปนฺโต ปฐมยามํ
นิสีทติ. เอโก อปฺปมตฺโต สมณธมฺมํ  กโรนฺโต อิตรํ โอวทติ
"อาวุโส มาเอวํ กริ, ปมตฺตสฺส หิ จตฺตาโร อปายา สยนฆรสทิสา,
พุทฺธา นาม สาเถยฺเยน อาราเธตุํ น สกฺกาติ. โส ตสฺโสวาทํ
น สุณาติ. อิตโร "นายํ วจนกฺขโมติ ตํ อปตฺเถตฺวา อปฺปมตฺโต
สมณธมฺมํ อกาสิ. อลสตฺเถโรปิ ปฐมยาเม วิสิพฺเพตฺวา อิตรสฺส
จงฺกมิตฺวา คพฺภํ ปวิฏฺฐกาเล ปวิสิตฺวา "มหากุสิต นิปชฺชิตฺวา
สยนตฺถาย อรญฺญํ ปวิฏฺโฐสิ; กึ พุทฺธานํ สนฺติเก กมฺมฏฺฐานํ
คเหตฺวา อุฏฺฐาย รตฺตินฺทิวํ สมณธมฺมํ กาตุํ น วฏฺฏตีติ วตฺวา
อตฺตโน วสนฏฺฐานํ ปวิสิตฺวา นิปชฺชิตฺวา สุปติ. อิตโรปิ มชฺฌิมยาเม
วิสฺสมิตฺวา ปจฺฉิมยาเม ปจฺจุฏฺฐาย สมณธมฺมํ กโรติ. โส เอวํ
อปฺปมตฺโต วิหรนฺโต นจิรสฺเสว สห ปฏิสมฺภิทาหิ อรหตฺตํ ปาปุณิ.
อิตโร ปมาเทเนว วีตินาเมสิ. เต วุตฺถวสฺสา สตฺถุ สนฺติกํ คนฺตฺวา
สตฺถารํ วนฺทิตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทึสุ. สตฺถา เตหิ สทฺธึ ปฏิสนฺถารํ
กตฺวา "กจฺจิ ภิกฺขเว อปฺปมตฺตา สมณธมฺมํ กริตฺถ, กจฺจิ โว
@เชิงอรรถ: ๑. สี. ม. ยุ. "วิสิพฺเพตฺวาติ นตฺถิ.
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๙๔.
ปพฺพชิตกิจฺจํ  มตฺถกํ ปตฺตนฺติ ปุจฺฉิ. ปมตฺโต ภิกฺขุ อาห
"กุโต ภนฺเต เอตสฺส อปฺปมาโท, คตกาลโต ปฏฺฐาย นิปชฺชิตฺวา
นิทฺทายนฺโต วีตินาเมสีติ. "ตฺวํ ปน ๑- ภิกฺขูติ. "อหํ ภนฺเต สกาลสฺเสว
ทารูนิ อาหริตฺวา องฺคารกปลฺลํ สชฺเชตฺวา   ปฐมยามํ วิสิพฺพนฺโต
นิสีทิตฺวา อนิทฺทายนฺโต วีตินาเมสินฺติ. อถ นํ สตฺถา "ตฺวํ ปมตฺโต
กาลํ วีตินาเมตฺวา  `อปฺปมตฺโตมฺหีติ วทสิ, อปฺปมตฺตํ ปน ปมตฺตํ
กโรสิ: ตฺวํ มม ปุตฺตสฺส สนฺติเก ชวจฺฉินฺโน ทุพฺพลสฺโส วิย,
เอส ปน ตว สนฺติเก สีฆชวสฺโส วิยาติ วตฺวา อิมํ คาถมาห
         "อปฺปมตฺโต ปมตฺเตสุ    สุตฺเตสุ พหุชาคโร
          อพลสฺสํว สีฆสฺโส      หิตฺวา ยาติ สุเมธโสติ.
     ตตฺถ อปฺปมตฺโตติ; สติเวปุลฺลปตฺตตาย อปฺปมาทสมฺปนฺโน
ขีณาสโว. ปมตฺเตสูติ: สติโวสฺสคฺเค ฐิเตสุ สตฺเตสุ. สุตฺเตสูติ;
สติชาคริยาภาเวน สพฺพิริยาปเถสุ นิทฺทายนฺเตสุเยว. พหุชาคโรติ:
มหนฺเต สติเวปุลฺลชาคริเย ฐิโต. อพลสฺสํวาติ: กุณฺฐปาทฉินฺนชวํ
ทุพฺพลสฺสํ สีฆชโว สินฺธวาชานิโย วิย. สุเมธโสติ: อุตฺตมปญฺโญ
ตถารูปํ ปุคฺคลํ อาคเมนปิ อธิคเมนปิ หิตฺวา ยาติ: มนฺทปญฺญสฺมึ
หิ เอกํ สุตฺตํ คเหตุํ วายมนฺเตเยว, สุเมธโส เอกํ วคฺคํ
คณฺหาติ, เอวํ ตาว อาคเมน หิตฺวา ยาติ; มนฺทปญฺเญ ปน
รตฺติฏฺฐานทิวาฏฺฐานานิ กาตุํ วายมนฺเตเยว กมฺมฏฺฐานํ อุคฺคเหตฺวา
สชฺฌายนฺเตเยว, จ สุเมธโส ปุพฺพภาเคปิ ปเรน กตํ รตฺติฏฺฐานํ วา
@เชิงอรรถ: ๑. ม. ยุ. กึ.  ตฺวํ ปน.
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๙๕.
ทิวาฏฺฐานํ วา ปวิสิตฺวา กมฺมฏฺฐานํ สมฺมสนฺโต สพฺพกิเลเส
เขเปตฺวา นว โลกุตฺตรธมฺเม หตฺถคเต กโรติ. เอวํ อธิคเมน
หิตฺวา ยาติ: วฏฺเฏ ปน ตํ มนฺทปญฺญํ หิตฺวา ฉฑฺเฑตฺวา วฏฺฏโต
นิสฺสรนฺโต ยาติเยวาติ.
     คาถาปริโยสาเน พหู โสตาปตฺติผลาทีนิ ปาปุณึสูติ.
                    เทฺวสหายกภิกฺขุวตฺถุ.
                    ---------------
                    ๗. สกฺกวตฺถุ. (๒๑)
     "อปฺปมาเทน มฆวาติ อิมํ ธมฺมเทสนํ สตฺถา เวสาลึ
นิสฺสาย ๑- กูฏาคารสาลายํ วิหรนฺโต สกฺกํ เทวราชานํ อารพฺภ กเถสิ.
     เวสาลิยํ หิ มหาลิ นาม ลิจฺฉวี วสติ. โส ตถาคตสฺส
สกฺกปญฺหสุตฺตนฺตเทสนํ สุตฺวา "สมฺมาสมฺพุทฺโธ สกฺกสฺส  สมฺปตฺตึ
มหตึ  กตฺวา กเถติ; ทิสฺวา นุ โข กเถติ อุทาหุ อทิสฺวา, ชานาติ
นุ โข สกฺกํ อุทาหุ โน; ปุจฺฉิสฺสามิ นนฺติ จินฺเตสิ. อถโข
มหาลิ ลิจฺฉวี, เยน ภควา,   เตนุปสงฺกมิ; อุปสงฺกมิตฺวา ภควนฺตํ
อภิวาเทตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทิ; เอกมนฺตํ นิสินฺโน โข มหาลิ
ลิจฺฉวี ภควนฺตํ เอตทโวจ "ทิฏฺโฐ โข  ภนฺเต  ภควตา สกฺโก
@เชิงอรรถ: ๑. สี. ม. ยุ. เวสาลิยํ อุปนิสฺสาย.
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๙๖.
เทวานมินฺโทติ. "ทิฏฺโฐ โข เม มหาลิ สกฺโก เทวานมินฺโทติ.
"โส หิ นูน ภนฺเต สกฺกปฏิรูปโก ภวิสฺสติ, ทุทฺทโส หิ ภนฺเต
สกฺโก เทวานมินฺโทติ. "สกฺกญฺจาหํ มหาลิ ปชานามิ สกฺกกรเณ จ
ธมฺเม; เยสญฺจ ธมฺมานํ สมาทินฺนตฺตา สกฺโก สกฺกตฺตํ อชฺฌคา,
เต ๑- จ ปชานามิ; สกฺโก มหาลิ เทวานมินฺโท ปุพฺเพ มนุสฺสภูโต
สมาโน มโฆ นาม มาณโว อโหสิ, ตสฺมา `มฆวาติ วุจฺจติ;
สกฺโก มหาลิ เทวานมินฺโท ปุพฺเพ มนุสฺสภูโต สมาโน ปุเร
ทานํ อทาสิ, ตสฺมา `ปุรินฺทโทติ วุจฺจติ; สกฺโก มหาลิ เทวานมินฺโท
ปุพฺเพ มนุสฺสภูโต สมาโน สกฺกจฺจํ ทานํ อทาสิ, ตสฺมา `สกฺโกติ
วุจฺจติ; สกฺโก มหาลิ เทวานมินฺโท ปุพฺเพ มนุสฺสภูโต สมาโน
อาวสถํ อทาสิ, ตสฺมา `วาสโวติ วุจฺจติ; สกฺโก มหาลิ เทวานมินฺโท
สหสฺสํ อตฺถํ มุหุตฺเตน จินฺเตสิ, ตสฺมา `สหสฺสกฺโขติ วุจฺจติ;
สกฺกสฺส มหาลิ เทวานมินฺทสฺส สุชาตา นาม อสุรกญฺญา ปชาปติ,
ตสฺมา `สุชมฺปตีติ วุจฺจติ; สกฺโก มหาลิ เทวานมินฺโท เทวานํ
ตาวตึสานํ อิสฺสริยาธิปจฺจํ รชฺชํ กาเรสิ, ตสฺมา `เทวานมินฺโทติ
วุจฺจติ; สกฺกสฺส มหาลิ เทวานมินฺทสฺส ปุพฺเพ มนุสฺสภูตสฺส
สมานสฺส สตฺต วตฺตปทานิ สมตฺตานิ สมาทินฺนานิ อเหสุํ, เยสํ
สมาทินฺนตฺตา สกฺโก สกฺกตฺตํ อชฺฌคา. กตมานิ สตฺต? ยาวชีวํ
มาตาเปติภโร อสฺสํ; ยาวชีวํ กุเล เชฏฺฐาปจายี อสฺสํ; ยาวชีวํ
สณฺหวาโจ อสฺสํ; ยาวชีวํ อปิสุณวาโจ อสฺสํ; ยาวชีวํ
@เชิงอรรถ: ๑. ตญฺจาติ ปาลิ.
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๙๗.
วิคตมลมจฺเฉเรน เจตสา อคารํ อชฺฌาวเสยฺยํ; มุตฺตจาโค ปยตปาณิ
โวสฺสคฺครโต ยาจโยโค ทานสํวิภาครโต; ยาวชีวํ สจฺจวาโจ
อสฺสํ; ยาวชีวํ อกฺโกธโน อสฺสํ, สเจ เม โกโธ อุปฺปชฺเชยฺย,
ขิปฺปเมว นํ ปฏิวิเนยฺยนฺติ, สกฺกสฺส มหาลิ เทวานมินฺทสฺส ปุพฺเพ
มนุสฺสภูตสฺส สมานสฺส อิมานิ สตฺต วตฺตปทานิ สมตฺตานิ
สมาทินฺนานิ อเหสุํ, เยสํ สมาทินฺนตฺตา สกฺโก สกฺกตฺตํ อชฺฌคาติ.
        "มาตาเปติภรํ ชนฺตุํ     กุเล เชฏฺฐาปจายินํ
         สณฺหํ สขิลสมฺภาสํ      เปสุเณยฺยปฺปหายินํ
         มจฺเฉรวินเย ยุตฺตํ     สจฺจํ โกธาภิภุํ นรํ
         ตํ เว เทวา ตาวตึสา  อาหุ `สปฺปุริโส อิตีติ. ๑-
     "อิทํ มหาลิ สกฺเกน มฆมาณวกาเล กตํ กมฺมนฺติ วตฺวา
ปุน เตน "กถํ ภนฺเต มฆมาณโว ปฏิปชฺชตีติ ตสฺส ปฏิปตฺตึ
วิตฺถารโต โสตุกาเมน ปุฏฺโฐ "เตนหิ มหาลิ สุณาหีติ วตฺวา
อตีตํ อาหริ:
     อตีเต มคธรฏฺเฐ อจลคาเม มโฆ นาม มาณโว
คามกมฺมกรณฏฺฐานํ คนฺตฺวา อตฺตโน ฐิตฏฺฐาเน  ปาทนฺเตน ปํสุํ
วิยูหิตฺวา รมณียํ กตฺวา อฏฺฐาสิ. อปโร ตํ พาหุนา ปหริตฺวา
ตโต อปเนตฺวา สยํ ตตฺถ อฏฺฐาสิ. โส ตสฺส อกุชฺฌิตฺวา อญฺญํ
ฐานํ รมณียํ กตฺวา อฏฺฐาสิ. ตโตปิ นํ อญฺโญ พาหุนา ปหริตฺวา
อปเนตฺวา สยํ ตตฺถ  อฏฺฐาสิ. โส ตสฺสปิ อกุชฺฌิตฺวา  อญฺญํ
@เชิงอรรถ: ๑. สํ. ส. ๑๕/๓๓๗-๙.
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๙๘.
ฐานํ รมณียํ กตฺวา ฐิโต. อิติ ตํ เคหโต นิกฺขนฺตา นิกฺขนฺตา
ปุริสา   พาหุนา ปหริตฺวา โสธิตโสธิตฏฺฐานโต อปเนสุํ. โส "สพฺเพปิ
เต สุขิตา ชาตา, อิมินา กมฺเมน มยฺหํ สุขทายเกน ปุญฺญกมฺเมน
ภวิตพฺพนฺติ จินฺเตตฺวา ปุนทิวเส กุทฺทาลมาทาย ขลมณฺฑลมตฺตํ
ฐานํ รมณียํ อกาสิ. สพฺเพ คนฺตฺวา ตตฺเถว อฏฺฐํสุ. อถ เนสํ
สีตสมเย อคฺคึ กตฺวา อทาสิ, คิมฺหกาเล อุทกํ. ๑- ตโต "รมณียํ
ฐานํ นาม สพฺเพสํ ปิยํ, กสฺสจิ อปฺปิยํ นาม นตฺถิ, ๒- อิโต
ปฏฺฐาย มยา มคฺคํ สมํ กโรนฺเตน วิจริตุํ วฏฺฏตีติ จินฺเตตฺวา
ปาโตว นิกฺขมิตฺวา มคฺคํ สมํ กโรนฺโต ฉินฺทิตฺวา หริตพฺพยุตฺตกา
รุกฺขสาขา หรนฺโต วิจรติ. อถ นํ อปโร ทิสฺวา อาห "สมฺม กึ
กโรสีติ. "มยฺหํ สคฺคคามินํ มคฺคํ กโรมิ สมฺมาติ. "เตนหิ อหํปิ
เต สหาโย โหมีติ. "โหหิ สมฺม, สคฺโค นาม พหูนํ ปิโย
มนาโปติ. ตโต ปฏฺฐาย เทฺว ชนา อเหสุํ. เต ทิสฺวา ตเถว
ปุจฺฉิตฺวา สุตฺวาว อปโรปิ เตสํ สหาโย ชาโต; เอวํ อปโรปิ
อปโรปีติ สพฺเพปิ เตตฺตึส ชนา ชาตา. เต สพฺเพปิ กุทฺทาลาทิหตฺถา
มคฺคํ สมํ กโรนฺตา เอกโยชนทฺวิโยชนมตฺตํ ฐานํ คจฺฉนฺติ. เต
ทิสฺวา คามโภชโก จินฺเตสิ "อิเม มนุสฺสา อโยเค ยุตฺตา;
สเจปิ อิเม อรญฺญโต มจฺฉมํสาทีนิ วา อาหเรยฺยุํ สุรํ วา กตฺวา
ปิเวยฺยุํ อญฺญํ วา ตาทิสํ กมฺมํ กเรยฺยุํ, อหํปิ กิญฺจิ ลเภยฺยนฺติ.
อถ เน ปกฺโกสาเปตฺวา ปุจฺฉิ "กึ กโรนฺตา วิจรถาติ. "สคฺคมคฺคํ
@เชิงอรรถ: ๑. สี. ม. ยุ. "คิมฺหกาเล อุทกนฺติ นตฺถิ.
@๒. สี. ยุ. "กสฺสจิ อปฺปิยํ นาม นตฺถีติ นตฺถิ.
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๙๙.
สามีติ. "ฆราวาสํ วสนฺเตหิ นาม เอวํ กาตุํ น วฏฺฏติ, อรญฺญโต
มจฺฉมํสาทีนิ อาหริตุํ สุรํ กตฺวา ปาตุํ นานปฺปกาเร จ กมฺมนฺเต
กาตุํ วฏฺฏตีติ. เต ตสฺส วจนํ ปฏิกฺขิปึสุ, ปุนปฺปุนํ วุจฺจมานาปิ
ปฏิกฺขิปึสุเยว. โส กุชฺฌิตฺวา "นาเสสฺสามิ เนติ รญฺโญ สนฺติกํ
คนฺตฺวา "โจเร เทว วคฺคพนฺเธน วิจรนฺเต ปสฺสามีติ วตฺวา, "คจฺฉ
เต คเหตฺวา อาเนหีติ วุตฺเต, ตถา กตฺวา รญฺโญ ทสฺเสสิ. ราชา
อวีมํสิตฺวาว "หตฺถินา มทฺทาเปถาติ อาณาเปสิ. มโฆ เสสานํ
โอวาทํ อทาสิ "สมฺมา ฐเปตฺวา เมตฺตํ อญฺโญ อมฺหากํ อวสฺสโย
นตฺถิ, ตุมฺเห  กตฺถจิ โกปํ อกตฺวา รญฺเญ จ คามโภชเก จ
มทฺทนหตฺถิมฺหิ จ อตฺตนิ จ เมตฺตจิตฺเตน สมจิตฺตาว โหถาติ. เต
ตถา กรึสุ. อถ เนสํ เมตฺตานุภาเวน หตฺถี อุปสงฺกมิตุํ น วิสหิ.
ราชา ตมตฺถํ สุตฺวา "พหู มนุสฺเส ทิสฺวา มทฺทิตุํ น วิสหิสฺสติ,
คจฺฉถ กฏสาเรน ปฏิจฺฉาเทตฺวา มทฺทาเปถาติ อาห. เต กฏสาเรน
ปฏิจฺฉาเทตฺวา มทฺทิตุํ เปสิยมาโน หตฺถี ทูรโตว ปฏิกฺกมิ. ราชา
ตํ  ปวตฺตึ สุตฺวา "การเณเนตฺถ  ภวิตพฺพนฺติ เต ปกฺโกสาเปตฺวา
ปุจฺฉิ "ตาตา มํ นิสฺสาย ตุมฺเห กึ น ลภถาติ. "กิเมตํ เทวาติ.
"ตุมฺเห กิร วคฺคพนฺเธน โจรา หุตฺวา อรญฺเญ วิจรถาติ. "โก
เอวมาห เทวาติ. "คามโภชโก ตาตาติ. "น มยํ เทว โจรา,
มยํ ปน อตฺตโน สคฺคมคฺคํ โสเธนฺตา อิทญฺจิทญฺจ กโรม;
คามโภชโก อมฺเห อกุสลกิริยาย นิโยเชตฺวา อตฺตโน วจนํ
อกโรนฺเต นาเสตุกาโม กุชฺฌิตฺวา เอวมาหาติ. อถ ราชา เตสํ
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๑๐๐.
กถํ สุตฺวา โสมนสฺสปฺปตฺโต หุตฺวา "ตาตา อยํ ติรจฺฉาโน
ตุมฺหากํ คุเณ ชานาติ, อหํ มนุสฺสภูโต ชานิตุํ นาสกฺขึ, ขมถ
เมติ, เอวญฺจ ปน วตฺวา สปุตฺตทารํ คามโภชกํ เตสํ ทาสํ ตํ
หตฺถึ อาโรหณียํ ตญฺจ คามํ ยถาสุขํ ปริโภคํ กตฺวา อทาสิ.
เต "อิเธว โน ปุญฺญสฺสานิสํโส ทิฏฺโฐติ ภิยฺโยโส มตฺตาย
ปสนฺนมนสา หุตฺวา ตํ หตฺถึ วาเรน อารุยฺห คจฺฉนฺตา มนฺตยึสุ
"อิทานิ อมฺเหหิ อติเรกตรํ ปุญฺญํ กาตพฺพนฺติ. "กึ กโรมาติ.
"จาตุมฺมหาปเถ ถาวรํ กตฺวา มหาชนสฺส วิสฺสมนสาลํ กริสฺสามาติ.
เต วฑฺฒกึ ปกฺโกสาเปตฺวา สาลํ ปฏฺฐเปสุํ, มาตุคาเมสุ ปน
วิคตจฺฉนฺทตาย ตสฺสา สาลาย มาตุคามานํ ปตฺตึ นาทํสุ.
     มฆสฺส ปน เคเห "สุนนฺทา สุจิตฺตา สุธมฺมา สุชาตาติ จตสฺโส
อิตฺถิโย โหนฺติ. ตาสุ สุธมฺมา วฑฺฒกินา สทฺธึ เอกโต หุตฺวา
"ภาติก อิมิสฺสา สาลาย มํ เชฏฺฐกํ กโรหีติ วตฺวา ลญฺจํ อทาสิ.
โส "สาธูติ สมฺปฏิจฺฉิตฺวา ปฐมเมว กณฺณิกรุกฺขํ สุกฺขาเปตฺวา
ตจฺเฉตฺวา วิชฺฌิตฺวา กณฺณิกํ นิฏฺฐาเปตฺวา "สุธมฺมา นาม อยํ
สาลาติ อกฺขรานิ ฉินฺทิตฺวา วตฺเถน ปลิเวเฐตฺวา ฐเปสิ. อถ เน
วฑฺฒกี สาลํ นิฏฺฐาเปตฺวา กณฺณิกาโรปนทิวเส "อโห อยฺยา
เอกํ กรณียํ น สริมฺหาติ อาห. "กึ นาม โภติ. "กณฺณิกนฺติ.
"โหตุ, ตํ อาหริสฺสามาติ. "อิทานิ ฉินฺนรุกฺเขน กาตุํ น สกฺกา,
ปุพฺเพเยว ฉินฺทิตฺวา ตจฺเฉตฺวา วิชฺฌิตฺวา ฐปิตกณฺณิกํ ลทฺธุํ
วฏฺฏตีติ. "อิทานิ กึ กาตพฺพนฺติ. "สเจ กสฺสจิ เคเห นิฏฺฐาเปตฺวา
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๑๐๑.
ฐปิตา วิกฺกายิกกณฺณิกา อตฺถิ, สา ปริเยสิตพฺพาติ. เต ปริเยสนฺตา
สุธมฺมาย เคเห ทิสฺวา สหสฺสํ ทตฺวา มูเลน น ลภึสุ. "สเจ มํ
สาลาย ปตฺติกํ กโรถ, ทสฺสามีติ วุตฺเต, "มยํ มาตุคามานํ
ปตฺตึ น ทมฺหาติ อาหํสุ. อถ เน วฑฺฒกี  อาห "อยฺยา ตุมฺเห
กึ กเถถ, ฐเปตฺวา พฺรหฺมโลกํ อญฺญํ มาตุคามรหิตฏฺฐานนฺนาม
นตฺถิ, คณฺหาถ กณฺณิกํ, เอวํ สนฺเต, อมฺหากํ กมฺมํ นิฏฺฐํ
คมิสฺสตีติ. เต "สาธูติ กณฺณิกํ คเหตฺวา สาลํ นิฏฺฐาเปตฺวา
ติธา วิภชึสุ; เอกสฺมึ โกฏฺฐาเส อิสฺสรานํ วสนฏฺฐานํ กรึสุ,
เอกสฺมึ ทุคฺคตานํ, เอกสฺมึ คิลานานํ. เตตฺตึส ชนา เตตฺตึส ผลกานิ
ปญฺญาเปตฺวา หตฺถิสฺส สญฺญํ อทํสุ "อาคนฺตุโก อาคนฺตฺวา
ยสฺส อตฺถตผลเก นิสีทติ, ตํ คเหตฺวา ผลกสามิกสฺเสว เคเห
ปติฏฺฐาเปหิ, ตสฺส ปาทปริกมฺมํ ปิฏฺฐิปริกมฺมํ ขาทนียโภชนียสยนานิ
สพฺพานิ ผลกสามิกสฺเสว ภาโร ภวิสฺสตีติ. หตฺถี อาคตาคตํ
คเหตฺวา ผลกสามิกสฺเสว ฆรํ เนติ. โส ตสฺส ตํทิวสํ กตฺตพฺพํ
กโรติ. มโฆ สาลาย อวิทูเร เอกํ โกวิลารรุกฺขํ โรเปตฺวา ตสฺส
มูเล ปาสาณผลกํ อตฺถริ. สาลํ ปวิฏฺฐปวิฏฺฐา กณฺณิกํ โอโลเกตฺวา
อกฺขรานิ วาเจตฺวา "สุธมฺมา นาม สาลาติ วทนฺติ, เตตฺตึสชนานํ
นามํ น ปญฺญายติ. สุนนฺทา จินฺเตสิ "อิเม สาลํ กโรนฺตา
อมฺเหหิ อปตฺติกํ ๑- กรึสุ, สุธมฺมา ปน อตฺตโน พฺยตฺตตาย กณฺณิกํ
กตฺวา ปตฺติกา ชาตา, มยาปิ กิญฺจิ กาตุํ วฏฺฏติ; กึ นุ โข
@เชิงอรรถ: ๑. ยุ.  อมฺเห หิ อปตฺติยา.
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๑๐๒.
กริสฺสามีติ. อถสฺสา เอตทโหสิ "สาลํ อาคตานํ ปานียญฺเจว
นหาโนทกญฺจ ลทฺธุํ  วฏฺฏติ, โปกฺขรณึ ขนาเปสฺสามีติ. สา
โปกฺขรณึ กาเรสิ. สุจิตฺตา จินฺเตสิ "สุธมฺมาย กณฺณิกา ทินฺนา,
สุนนฺทาย โปกฺขรณี การิตา, มยาปิ กิญฺจิ กาตุํ วฏฺฏติ; กึ
นุ โข กริสฺสามีติ. อถสฺสา เอตทโหสิ "สาลํ อาคเตหิ ปานียํ
ปิวิตฺวา นหาตฺวา คมนกาเล มาลํ ปิลนฺธิตฺวา คนฺตุํ วฏฺฏติ,
ปุปฺผารามํ กาเรสฺสามีติ. สา รมณียํ ปุปฺผารามํ กาเรสิ. "เยภุยฺเยน
ตสฺมึ อาราเม อสุโก นาม ปุปฺผุปคผลุปครุกฺโข นาม นตฺถีติ
นาโหสิ. สุชาตา ปน "อหํ มฆสฺส มาตุลธีตา เจว ปาทปริจาริกา จ,
เอเตน กตํ กมฺมํ มยฺหเมว, มยา กตํ กมฺมํ เอตสฺเสวาติ จินฺเตตฺวา
กิญฺจิ อกตฺวา อตฺตภาวเมว มณฺฑยมานา วีตินาเมสิ.
     มโฆปิ "มาตุปิตุอุปฏฺฐานํ กุเล เชฏฺฐาปจายิกกมฺมํ สจฺจวาจํ
อผรุสวาจํ อปิสุณวาจํ มจฺเฉรวินยํ อกฺโกธนนฺติ อิมานิ สตฺต
วตฺตปทานิ ปูเรตฺวา
           "มาตาเปติภรํ ชนฺตุํ     กุเล เชฏฺฐาปจายินํ
            สณฺหํ สขิลสมฺภาสํ      เปสุเณยฺยปฺปหายินํ
            มจฺเฉรวินเย ยุตฺตํ     สจฺจํ โกธาภิภุํ นรํ
            ตํ เว เทวา ตาวตึสา  อาหุ `สปฺปุริโส อิตีติ
     เอวํ ปสํสิยภาวํ อาปชฺชิตฺวา ชีวิตปริโยสาเน ตาวตึสภวเน
สกฺโก เทวราชา หุตฺวา นิพฺพตฺติ.  เตปิสฺส สหายกา ตตฺเถว
นิพฺพตฺตึสุ. วฑฺฒกี วิสฺสุกมฺมเทวปุตฺโต หุตฺวา นิพฺพตฺติ.
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๑๐๓.
     ตทา ตาวตึสภวเน อสุรา วสนฺติ. เต "อภินวา เทวปุตฺตา
นิพฺพตฺตาติ ทิพฺพปานํ สชฺชยึสุ. สกฺโก อตฺตโน ปริสาย กสฺสจิ
อปิวนตฺถาย สญฺญํ อทาสิ. อสุรา ทิพฺพปานํ ปิวิตฺวา ปมชฺชึสุ. ๑-
สกฺโก "กึ เม อิเมหิ สาธารเณน รชฺเชนาติ อตฺตโน ปริสาย
สญฺญํ ทตฺวา เต ปาเทสุ คาหาเปตฺวา มหาสมุทฺเท ขิปาเปสิ.
เต อวํสิรา สมุทฺเท ปตึสุ. อถ เนสํ ปุญฺญานุภาเวน สิเนรุโน
เหฏฺฐิมตเล อสุรวิมานนฺนาม นิพฺพตฺติ. จิตฺตปาตลิ นาม นิพฺพตฺติ.
เทวาสุรสงฺคาเม ปน อสุเรสุ ปราชิเตสุ, ทสโยชนสหสฺสํ
ตาวตึสเทวนครํ นาม นิพฺพตฺติ. ตสฺส ปน นครสฺส ปาจีนปจฺฉิมทฺวารานํ
อนฺตรา ทสโยชนสหสฺสํ โหติ, ตถา ทกฺขิณุตฺตรทฺวารานํ. ตํ ปน
นครํ ทฺวารสหสฺสยุตฺตํ อโหสิ อารามโปกฺขรณีปฏิมณฺฑิตํ, ตสฺส
มชฺเฌ สาลาย นิสฺสนฺเทน ติโยชนสตุพฺเพเธหิ ธเชหิ ปฏิมณฺฑิโต
สตฺตรตนมโย สตฺตโยชนสตุพฺเพโธ เวชยนฺโต นาม ปาสาโท
อุคฺคจฺฉิ. สุวณฺณยฏฺฐีสุ มณิธชา อเหสุํ, มณิยฏฺฐีสุ สุวณฺณธชา,
ปวาลยฏฺฐีสุ มุตฺตาธชา, มุตฺตายฏฺฐีสุ ปวาลธชา, สตฺตรตนยฏฺฐีสุ
สตฺตรตนธชา. มชฺเฌ ฐิโต ธโช ติโยชนสตุพฺเพโธ อโหสิ. ๒- อิติ
สาลาย นิสฺสนฺเทน โยชนสหสฺสุพฺเพโธ ปาสาโท สตฺตรตนมโยว
หุตฺวา นิพฺพตฺติ. โกวิลารรุกฺขสฺส นิสฺสนฺเทน สมนฺตา
ติโยชนสตปริมณฺฑโล ปาริจฺฉตฺตโก นิพฺพตฺติ. ปาสาณผลกสฺส นิสฺสนฺเทน
ปาริจฺฉตฺตกมูเล ทีฆโต สฏฺฐิโยชนา วิตฺถารโต ปญฺญาสโยชนา
@เชิงอรรถ: ๑. มชฺชึสุ. [?]
@๒. สี ยุ. "มชฺเฌ ฐิโต ธโช ติโยชนสตุพฺเพโธ อโหสีติ นตฺถิ.
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๑๐๔.
พหลโต ปณฺณรสโยชนา ชยสุมนาลตฺตกปาฏลิวณฺณา ปณฺฑุกมฺพลสิลา
นิพฺพตฺติ; ยตฺถ นิสินฺนกาเล อุปฑฺฒกาโย ปวิสติ, อุฏฺฐิตกาเล
อุนฺนเมติ ปุน ปริปูเรติ. ๑- หตฺถี ปน เอราวโณ นาม เทวปุตฺโต
หุตฺวา นิพฺพตฺติ. เทวโลกสฺมึ หิ ติรจฺฉานคตา น โหนฺติ; ตสฺมา
โส อุยฺยานกีฬาย นิกฺขมนกาเล อตฺตภาวํ วิชหิตฺวา
ทิยฑฺฒโยชนสติโก เอราวโณ นาม หตฺถี อโหสิ. โส เตตฺตึสชนานํ
อตฺถาย เตตฺตึสกุมฺเภ มาเปสิ. อาวฏฺเฏน ติคาวุตปฺปมาโณ
อายามโต อฑฺฒโยชนปฺปมาโณ. สพฺเพสํ มชฺเฌ สกฺกสฺส อตฺถาย
สุทสฺสนํ นาม ตึสโยชนิกํ กุมฺภํ มาเปสิ. ตสฺส อุปริ ทฺวาทสโยชนิโก
รตนมณฺฑโป โหติ. ตตฺถ อนฺตรนฺตรา สตฺตรตนมยา
โยชนุพฺเพธา ธชา อุฏฺฐหนฺติ. ปริยนฺเต กึกิณิกชาลํ โอลมฺเพติ, ยสฺส
มนฺทวาเตริตสฺส ปญฺจงฺคิกตุริยสทฺทสมฺมิสฺโส ทิพฺพคีตสทฺโท วิย
สโร นิจฺฉรติ. มณฺฑปมชฺเฌ สกฺกสฺส โยชนิโก มณิปลฺลงฺโก
สุปญฺญตฺโต โหติ, ตตฺถ สกฺโก นิสีทติ. เตตฺตึสเทวปุตฺตา อตฺตโน
กุมฺเภ รตนปลฺลงฺเก นิสีทึสุ. เตตฺตึสาย กุมฺภานํ เอเกกสฺมึ กุมฺเภ
สตฺต สตฺต ทนฺเต มาเปสิ, เตสุ เอเกโก ปณฺณาสโยชนายาโม,
เอเกกสฺมึ ทนฺเต สตฺต สตฺต โปกฺขรณิโย โหนฺติ, เอเกกาย
โปกฺขรณิยา สตฺต สตฺต ปทุมินิคจฺฉานิ โหนฺติ, เอเกกสฺมึ คจฺเฉ
สตฺต สตฺต ปุปฺผานิ โหนฺติ, เอเกกสฺมึ ปุปฺเผ สตฺต สตฺต ปตฺตานิ
โหนฺติ, เอเกกสฺมึ ปตฺเต สตฺต สตฺต เทวธีตโร นจฺจนฺติ; เอวํ
@เชิงอรรถ: ๑. สี. ยุ. อูนํ ปริปูเรติ.
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๑๐๕.
สมนฺตา ปญฺญาสโยชนฏฺฐาเนสุ หตฺถิทนฺเตสุเยว นจฺจสมชฺชา โหนฺติ.
เอวํ มหนฺตํ ยสํ อนุภวนฺโต สกฺโก เทวราชา วิจรติ.
     สุธมฺมาปิ กาลํ กตฺวา คนฺตฺวา ตตฺเถว นิพฺพตฺติ. ตสฺสา
สุธมฺมา นาม ปญฺจโยชนสติกา เทวสภา นิพฺพตฺติ. ตโต รมณียตรํ
กิร อญฺญํ ฐานํ นาม นตฺถิ. มาสสฺส อฏฺฐมีทิวเส ธมฺมสฺสวนํ
ตตฺเถว โหติ. ยาวชฺชตฺตนา อญฺญตรํ รมณียํ ฐานํ ทิสฺวา "สุธมฺมา
เทวสภา วิยาติ วทนฺติ. สุนฺนทาปิ กาลํ กตฺวา คนฺตฺวา ตตฺเถว
นิพฺพตฺติ. ตสฺสา ปญฺจโยชนสติกา นนฺทา นาม โปกฺขรณี นิพฺพตฺติ.
สุจิตฺตาปิ กาลํ กตฺวา คนฺตฺวา ตตฺเถว นิพฺพตฺติ. ตสฺสาปิ
ปญฺจโยชนสติกํ จิตฺตลตาวนํ นาม นิพฺพตฺติ, ยตฺถ อุปฺปนฺนปุพฺพนิมิตฺเต
เทวปุตฺเต เนตฺวา โมหยมานา วิจรนฺติ.
     สุชาตา ปน กาลํ กตฺวา เอกิสฺสา คิริกนฺทราย พกสกุณิกา
หุตฺวา นิพฺพตฺติ. สกฺโก อตฺตโน ปริจาริกาโย โอโลเกนฺโต
"สุธมฺมา อิเธว นิพฺพตฺตา. ตถา สุนนฺทา จ สุจิตฺตา จาติ ญตฺวา
"สุชาตา นุ โข กุหึ นิพฺพตฺตาติ จินฺเตนฺโต ตํ ตตฺถ นิพฺพตฺตํ
ทิสฺวา "อยํ พาลา กิญฺจิ ปุญฺญํ อกตฺวา อิทานิ ติรจฺฉานโยนิยํ
นิพฺพตฺตา, อิทานิปิ นํ ปุญฺญํ  การาเปตฺวา อิธาเนตุํ วฏฺฏตีติ,
อตฺตภาวํ วิชหิตฺวา อญฺญาตกเวเสน ตสฺสา สนฺติกํ คนฺตฺวา "กึ
กโรนฺตี อิธ วิจรสีติ ปุจฺฉิ. "โก ปน ตฺวํ สามีติ. "อหํ เต
สามิโก มโฆติ. "กุหึ นิพฺพตฺโตสิ สามีติ. "อหํ ตาวตึสเทวโลเก
นิพฺพตฺโตมฺหิ, ตว สหายิกานํ ปน นิพฺพตฺตฏฺฐานํ ชานาสีติ. "น
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๑๐๖.
ชานามิ สามีติ. "ตาปิ มเมว สนฺติเก นิพฺพตฺตา,  ปสฺสิสฺสสิ เต
สหายิกาติ. "กถาหํ ตตฺถ คมิสฺสามีติ. สกฺโก "อหํ ตํ ตตฺถ
เนสฺสามีติ วตฺวา เทวโลกํ เนตฺวา นนฺทาย โปกฺขรณิยา ตีเร
วิสฺสชฺเชตฺวา อิตราสํ ติสฺสนฺนํ อาโรเจสิ "ตุมฺหากํ สหายิกํ
สุชาตํ ปสฺสิสฺสถาติ. "กุหึ สา เทวาติ. "นนฺทาย โปกฺขรณิยา
ตีเร ฐิตาติ อาห. ตา ติสฺโสปิ ตตฺถ คนฺตฺวา "อโห อยฺยาย
รูปํ, อโห อตฺตภาวมณฺฑนสฺส ผลํ: อิทานิสฺสา ตุณฺฑํ ปสฺสถ,
ชงฺฆา ปสฺสถ, ปาเท ปสฺสถ, โสภติ วตสฺสา อตฺตภาโวติ เกฬึ
กตฺวา ปกฺกมึสุ. ปุน สกฺโก ตสฺสา สนฺติกํ คนฺตฺวา "ทิฏฺฐา
เต สหายิกาติ วตฺวา, "ทิฏฺฐา มํ อุปฺผณฺเฑตฺวา คตา, ตตฺเถว
มํ เนหีติ วุตฺเต, ตํ ตตฺเถว เนตฺวา อุทเก วิสฺสชฺเชตฺวา "ทิฏฺฐา
เต ตาสํ สมฺปตฺตีติ ปุจฺฉิ. "ทิฏฺฐา เม เทวาติ. "ตยาปิ ตตฺถ
นิพฺพตฺตนุปายํ กาตุํ วฏฺฏตีติ. "กึ กโรมิ เทวาติ. "มยา ทินฺนํ
โอวาทํ รกฺขิสฺสสีติ. "รกฺขิสฺสามิ เทวาติ. อถสฺสา ปญฺจ สีลานิ
ทตฺวา "อปฺปมตฺตา รกฺขาหีติ วตฺวา ปกฺกามิ. สา ตโต ปฏฺฐาย
สยํ มตมจฺฉเกเยว ปริเยสิตฺวา ขาทติ. สกฺโก กติปาหจฺจเยน
ตสฺสา วีมํสนตฺถาย คนฺตฺวา วาลุกาปิฏฺเฐ มตมจฺฉโก วิย หุตฺวา
อุตฺตาโน นิปชฺชิ. สา ตํ ทิสฺวา "มตมจฺฉโกติ สญฺญาย อคฺคเหสิ.
มจฺโฉ คิลนกาเล   นงฺคุฏฺฐํ จาเลสิ. สา "ชีวมจฺฉโกติ อุทเก
วิสฺสชฺเชสิ. โส โถกํ วีตินาเมตฺวา ปุน ตสฺสา  ปุรโต อุตฺตาโน
หุตฺวา นิปชฺชิ. ปุน สา "มตมจฺฉโกติ สญฺญาย   คเหตฺวา คิลนกาเล
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๑๐๗.
อคฺคนงฺคุฏฺฐํ จาเลนฺตํ ทิสฺวา "ชีวมจฺโฉติ วิสฺสชฺเชสิ. เอวํ ติกฺขตฺตุํ
วีมํสิตฺวา "สาธุกํ สีลํ รกฺขสีติ อตฺตานํ ชานาเปตฺวา "อหํ ตว
วีมํสนตฺถาย อาคโต, สาธุกํ สีลํ รกฺขสิ, เอวํ รกฺขมานา นจิรสฺเสว
มม สนฺติเก นิพฺพตฺติสฺสสิ, อปฺปมตฺตา โหหีติ วตฺวา ปกฺกามิ.
สา ตโต ปฏฺฐาย สยํ มตมจฺฉํ ลภติ วา โน วา, อลภมานา
กติปาหจฺจเยเนว สุสฺสิตฺวา กาลํ กตฺวา ตสฺส สีลสฺส ผเลน
พาราณสิยํ กุมฺภการสฺส ธีตา หุตฺวา นิพฺพตฺติ.
     อถสฺสา ปณฺณรสโสฬสวสฺสุทฺเทสิกกาเล สกฺโก "กุหึ นุ โข
สา นิพฺพตฺตาติ อาวชฺเชนฺโต ทิสฺวา "อิทานิ มยา ตตฺถ คนฺตุํ
วฏฺฏตีติ เอลาฬุกวณฺเณน ปญฺญายมาเนหิ สตฺตหิ รตเนหิ ยานกํ
ปูเรตฺวา ปาเชนฺโต พาราณสิยํ ปวิสิตฺวา "เอลาฬุกานิ คณฺหถาติ
อุคฺโฆเสนฺโต วีถึ ปฏิปชฺชิ; มุคฺคมาสาทีนิ คเหตฺวา อาคเต ปน
"มูเลน น   เทมีติ วตฺวา, "กถํ เทสีติ วุตฺเต, "อหํ สีลรกฺขิกาย
อิตฺถิยา ทมฺมีติ อาห. "สีลํ นาม สามิ กีทิสํ: กึ กาฬํ อุทาหุ
นีลาทิวณฺณนฺติ. "ตุมฺเห สีลํ `กีทิสนฺติ น ชานาถ, กิเมว นํ
รกฺขิสฺสถ, สีลรกฺขิกาย ปน ทสฺสามีติ. "สามิ เอสา กุมฺภการสฺส
ธีตา `สีลํ รกฺขามีติ วิจรติ, เอติสฺสา เทหีติ. สาปิ ตํ "เตนหิ มยฺหํ
เทหิ สามีติ อาห. "กาสิ ตฺวนฺติ. "อหํ อวิชหิตปญฺจสีลาติ
อาห. "ตุยฺหเมว ตานิ มยา อานีตานีติ. สกฺโก ยานกํ ปาเชนฺโต
ตสฺสา ฆรํ คนฺตฺวา อญฺเญหิ อนาหริยํ กตฺวา เอลาฬุกวณฺเณน
เทวทตฺติยธนํ ทตฺวา อตฺตานํ ชานาเปตฺวา "อิทํ เต ชีวิตวุตฺติยา
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๑๐๘.
ธนํ, ปญฺจ สีลานิ อขณฺฑานิ กตฺวา รกฺขาหีติ วตฺวา ปกฺกามิ.
     สาปิ ตโต จวิตฺวา อสุรภวเน อสุรเชฏฺฐกสฺส ธีตา หุตฺวา
สกฺกสฺส เวริฆเร นิพฺพตฺติ, ทฺวีสุ ปน อตฺตภาเวสุ สีลสฺส
สุรกฺขิตตฺตา อภิรูปา อโหสิ สุวณฺณวณฺณา อสาธารณาย รูปสิริยา
สมนฺนาคตา. เวปจิตฺติ อสุรินฺโท อาคตาคตานํ "ตุมฺเห มม ธีตุ
อนุจฺฉวิกา น โหถาติ ตํ กสฺสจิ อทตฺวา "มม ธีตา อตฺตนาว
อตฺตโน อนุจฺฉวิกํ สามิกํ อุปธาเรสฺสตีติ อสุรพลํ สนฺนิปาตาเปตฺวา
"ตุยฺหํ อนุจฺฉวิกํ สามิกํ คณฺหาหีติ ตสฺสา หตฺเถ ปุปฺผทามํ
อทาสิ. ตสฺมึ ขเณ สกฺโก ตสฺสา นิพฺพตฺตฏฺฐานํ โอโลเกนฺโต
ตํ ปวตฺตึ ญตฺวา "อิทานิ มยา คนฺตฺวา ตํ อาเนตุํ วฏฺฏตีติ
มหลฺลกอสุรวณฺณํ นิมฺมินิตฺวา คนฺตฺวา ปริสปริยนฺเต อฏฺฐาสิ.
สาปิ อิโต จิโต จ โอโลเกนฺตี ตํ ทิฏฺฐมตฺตาว ปุพฺพสนฺนิวาสวเสน
อุปฺปนฺเนน เปเมน มโหเฆเนว อชฺโฌตฺถตหทยา หุตฺวา "เอโส
เม สามิโกติ ตสฺส อุปริ ปุปฺผทามํ ขิปิ. อสุรา "อมฺหากํ ราชา
เอตฺตกํ กาลํ ธีตุ อนุจฺฉวิกํ อลภิตฺวา อิทานิ ลภิ, อยเมวสฺส ธีตุ
ปิตามหโต มหลฺลโก อนุจฺฉวิโกติ ลชฺชมานา ปกฺกมึสุ. สกฺโกปิ
ตํ หตฺเถ คเหตฺวา "สกฺโกหมสฺมีติ นทิตฺวา อากาเส ปกฺขนฺทิ.
อสุรา "วญฺจิตมฺหา ๑- ชรสกฺเกนาติ ตํ อนุพนฺธึสุ. มาตลิ สงฺคาหโก
เวชยนฺตรถํ อาหริตฺวา อนฺตรามคฺเค ฐเปสิ. สกฺโก ตํ ตตฺถ
อาโรเปตฺวา เทวนคราภิมุโข ปายาสิ. อถสฺส สิมฺพลิวนํ สมฺปตฺตกาเล
@เชิงอรรถ: ๑. สี. วณฺจิตมห.
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๑๐๙.
รถสทฺทํ สุตฺวา ภีตา ครุฬโปตกา วิรวึสุ. เตสํ สทฺทํ สุตฺวา
สกฺโก มาตลึ ปุจฺฉิ "เก เอเต วิรวนฺตีติ. "ครุฬโปตกา เทวาติ.
"กึการณาติ. "รถสทฺทํ สุตฺวา มรณภเยนาติ. "มํ เอกํ นิสฺสาย
เอตฺตโก ทิโช รถเวเคน วิจุณฺณิโต, มา นสฺสิ, นิวตฺเตหิ รถนฺติ.
โส สินฺธวสหสฺสสฺส ทณฺฑเกน สญฺญํ ทตฺวา รถํ นิวตฺเตสิ.
ตํ ทิสฺวา อสุรา "ชรสกฺโก อสุรปุรโต ปฏฺฐาย ปลายนฺโต อิทานิ
รถํ นิวตฺเตสิ, อทฺธาเนน ๑- อุปตฺถมฺโภ ลทฺโธ ภวิสฺสตีติ นิวตฺติตฺวา
อาคตมคฺเคเนว อสุรปุรํ ปวิสิตฺวา ปุน สีสํ น อุกฺขิปึสุ. สกฺโกปิ
สุชํ อสุรกญฺญํ เทวนครํ เนตฺวา อฑฺฒเตยฺยานํ อจฺฉราโกฏีนํ
เชฏฺฐกฏฺฐาเน ฐเปสิ. สา สกฺกํ วรํ ยาจิ "มหาราช มม อิมสฺมึ
เทวโลเก มาตาปิตโร วา ภาติกภคินิโย วา นตฺถิ; ยตฺถ ยตฺถ
คจฺฉสิ, ตตฺถ ตตฺถ มํ คเหตฺวา คจฺเฉยฺยาสีติ. โส "สาธูติ
ตสฺสา ปฏิญฺญํ อทาสิ.
     ตโต ปฏฺฐาย จ จิตฺตปาตลิยา ปุปฺผิตาย, อสุรา "อมฺหากํ
ทิพฺพปาริจฺฉตฺตกสฺส ปุปฺผนกาโลติ สญฺญาย ยุทฺธตฺถาย สกฺกํ
อภิยุชฺฌิตุกามา อภิรูหึสุ. สกฺโก เหฏฺฐาสมุทฺเท นาคานํ อารกฺขํ
อทาสิ, ตโต สุปณฺณานํ, ตโต กุมฺภณฺฑานํ, ตโต ยกฺขานํ, ตโต
จตุนฺนํ มหาราชานํ, สพฺพูปริ ปน เทวนครทฺวาเรสุ วชิรหตฺถา
อินฺทปฏิมา ฐเปสิ. อสุรา นาคาทโย ชินิตฺวา อาคตาปิ อินฺทปฏิมา
ทูรโต ทิสฺวา "สกฺโก นิกฺขนฺโตติ ปลายนฺติ.
@เชิงอรรถ: ๑. ม. อทฺธา เตน.
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๑๑๐.
       "เอวํ มหาลิ มโฆ มาณโว อปฺปมาทปฏิปทํ ปฏิปชฺชิ; เอวํ
อปฺปมตฺโต จ ปเนส เอวรูปํ อิสฺสริยํ ปตฺวา ทฺวีสุ เทวโลเกสุ
รชฺชํ กาเรสิ, อปฺปมาโท นาเมส พุทฺธาทีหิ ปสตฺโถ, อปฺปมาทํ หิ
นิสฺสาย สพฺเพสํปิ โลกิยโลกุตฺตรานํ วิเสสานํ อธิคโม โหตีติ
วตฺวา อิมํ คาถมาห
        "อปฺปมาเทน มฆวา    เทวานํ เสฏฺฐตํ คโต;
         อปฺปมาทํ ปสํสนฺติ,    ปมาโท ครหิโต สทาติ.
     ตตฺถ อปฺปมาเทนาติ: อจลคาเม ภูมิปฺปเทเส โสธนํ อาทึ
กตฺวา กเตน อปฺปมาเทน. มฆวาติ: อิทานิ "มฆวาติ ปญฺญาโต
มโฆ มาณโว ทฺวินฺนํ เทวโลกานํ ราชภาเวน เทวานํ เสฏฺฐตํ
คโต. ปสํสนฺตีติ: พุทฺธาทโย ปณฺฑิตา อปฺปมาทเมว โถเมนฺติ
วณฺณยนฺติ. กึการณา? สพฺเพสํ โลกิยโลกุตฺตรานํ วิเสสานํ
ปฏิลาภการณตฺตา. ปมาโท ครหิโต สทาติ: ปมาโท ปน
เตหิ อริเยหิ นิจฺจํ ครหิโต นินฺทิโต. กึการณา? สพฺพวิปตฺตีนํ
มูลภาวโต. มนุสฺสโทภคฺยํ วา หิ อปายุปปตฺติ วา สพฺพา
ปมาทมูลิกาเยวาติ.
     คาถาปริโยสาเน มหาลิ ลิจฺฉวี โสตาปตฺติผเล ปติฏฺฐหิ,
สมฺปตฺตปริสาปิ พหู โสตาปนฺนาทโย ชาตาติ.
                        สกฺกวตฺถุ.
                        -------
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๑๑๑.
                 ๘. อญฺญตรภิกฺขุวตฺถุ. (๒๒)
     "อปฺปมาทรโต ภิกฺขูติ อิมํ ธมฺมเทสนํ สตฺถา เชตวเน
วิหรนฺโต อญฺญตรํ ภิกฺขุํ อารพฺภ กเถสิ.
     โส กิร สตฺถุ สนฺติเก ยาว อรหตฺตา กมฺมฏฺฐานํ กถาเปตฺวา ๑-
อรญฺญํ ปวิสิตฺวา ฆเฏนฺโต วายมนฺโต อรหตฺตํ ปตฺตุํ นาสกฺขิ.
โส "วิเสเสตฺวา กมฺมฏฺฐานํ กถาเปสฺสามีติ ตโต นิกฺขมิตฺวา
สตฺถุ สนฺติกํ อาคจฺฉนฺโต อนฺตรามคฺเค มหนฺตํ ทาวคฺคึ อุฏฺฐิตํ
ทิสฺวา เวเคน เอกํ มุณฺฑปพฺพตมตฺถกํ อภิรุยฺห นิสินฺโน อรญฺญํ
ฑยฺหมานํ อคฺคึ ทิสฺวา อารมฺมณํ คณฺหิ "ยถา อยํ อคฺคิ
มหนฺตานิ จ ขุทฺทกานิ จ อุปาทานานิ ฑหนฺโตว คจฺฉติ; เอวํ
อริยมคฺคญาณคฺคินาปิ มหนฺตานิ จ ขุทฺทกานิ จ สญฺโญชนานิ
ฑหนฺเตน คนฺตพฺพํ ภวิสฺสตีติ. สตฺถา คนฺธกุฏิยํ นิสินฺโนว ตสฺส
จิตฺตวารํ ญตฺวา "เอวเมว ภิกฺขุ มหนฺตานิปิ ขุทฺทกานิปิ อุปาทานานิ
วิย อิเมสํ สตฺตานํ อพฺภนฺตเร อุปฺปชฺชมานานิ อณุํถูลานิ
สญฺโญชนานิ, ตานิ ญาณคฺคินา ฌาเปตฺวา อภพฺพุปฺปตฺติกานิ กาตุํ
วฏฺฏตีติ วตฺวา โอภาสํ วิสฺสชฺเชตฺวา ตสฺส ภิกฺขุโน อภิมุเข
นิสินฺโน วิย ปญฺญายมาโน อิมํ คาถมาห
        "อปฺปมาทรโต ภิกฺขุ    ปมาเท ภยทสฺสิ วา
         สญฺโญชนํ อณุํถูลํ      ฑหํ อคฺคีว คจฺฉตีติ.
     ตตฺถ อปฺปมาทรโตติ: อปฺปมาเท รโต อภิรโต อปฺปมาเทน
@เชิงอรรถ: ๑. อุคฺคเหตฺวา. [?]
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๑๑๒.
วีตินาเมนฺโตติ อตฺโถ. ปมาเท ภยทสฺสิ วาติ: นิรยุปปตฺติอาทิกํ
ปมาเท ภยํ ปสฺสนฺโต, ตาสํ วา อุปปตฺตีนํ มูลตฺตา ปมาทํ ภยโต
ปสฺสนฺโต. สญฺโญชนนฺติ: วฏฺฏทุกฺเขน สทฺธึ โยชนํ พนฺธนํ
วฏฺเฏ โอสีทาปนสมตฺถํ ทสวิธํ สญฺโญชนํ. อณุํถูลนฺติ: มหนฺตญฺจ
ขุทฺทกญฺจ. ฑหํ อคฺคีว คจฺฉตีติ: ยถา อยํ อคฺคิ ตํ มหนฺตญฺจ
ขุทฺทกญฺจ อุปาทานํ ฑหนฺโตว คจฺฉติ; เอวเมว โส อปฺปมาทรโต
ภิกฺขุ อปฺปมาทาธิคเตน ญาณคฺคินา  เอตํ สญฺโญชนํ ฑหนฺโต
อภพฺพุปฺปตฺติกํ กโรนฺโต คจฺฉตีติ อตฺโถ.
     คาถาปริโยสาเน โส ภิกฺขุ ยถานิสินฺโนว สพฺพสญฺโญชนานิ
ฌาเปตฺวา สห   ปฏิสมฺภิทาหิ อรหตฺตํ ปตฺวา อากาเสนาคนฺตฺวา
ตถาคตสฺส สุวณฺณวณฺณํ สรีรํ โถเมตฺวา วณฺเณตฺวา วนฺทมาโน
ปกฺกามีติ.
                     อญฺญตรภิกฺขุวตฺถุ.
                     ------------
                ๙. นิคมวาสิติสฺสตฺเถรวตฺถุ. (๒๓)
     "อปฺปมาทรโตติ อิมํ ธมฺมเทสนํ สตฺถา เชตวเน วิหรนฺโต
นิคมติสฺสตฺเถรํ อารพฺภ กเถสิ.
     เอกสฺมึ หิ สาวตฺถิโต อวิทูเร นิคมคาเม ชาตสํวฑฺโฒ เอโก
กุลปุตฺโต สตฺถุ สาสเน ปพฺพชิตฺวา ลทฺธูปสมฺปโท "นิคมติสฺสตฺเถโร
นาม อปฺปิจฺโฉ สนฺตุฏฺโฐ ปวิวิตฺโต อารทฺธวิริโยติ ปญฺญายิ.
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๑๑๓.
โส นิพทฺธํ ญาติคาเมเยว ปิณฺฑาย จรติ. อนาถปิณฺฑิกาทีสุ
มหาทานานิ กโรนฺเตสุปิ, ปเสนทิโกสเล อสทิสทานํ กโรนฺเตปิ,
สาวตฺถึ นาคจฺฉติ. ภิกฺขู "อยํ นิคมติสฺโส อุฏฺฐาย สมุฏฺฐาย
ญาติสํสฏฺโฐ วิหรติ, อนาถปิณฺฑิกาทีสุ มหาทานานิ กโรนฺเตสุปิ,
ปเสนทิโกสเล อสทิสทานํ กโรนฺเตปิ, เนว อาคจฺฉตีติ กถํ
สมุฏฺฐาเปตฺวา สตฺถุ อาโรจยึสุ. สตฺถา ตํ ปกฺโกสาเปตฺวา "สจฺจํ
กิร ตฺวํ ภิกฺขุ เอวํ กโรสีติ ปุจฺฉิตฺวา, "นตฺถิ ภนฺเต มยฺหํ
ญาติสํสคฺโค, อหํ เอเต มนุสฺเส นิสฺสาย อชฺโฌหรณียมตฺตํ ลภามิ,
`ลูเข วา ปณีเต วา ยาปนมตฺเต ลทฺเธ, ปุน กึ อาหารปริเยสเนนาติ
นาคจฺฉามิ, ญาตีหิ ปน เม สํสคฺโค นาม นตฺถิ ภนฺเตติ วุตฺเต,
ปกติยาปิ ตสฺส อชฺฌาสยํ ชานนฺโต "สาธุ สาธุ ภิกฺขูติ สาธุการํ
ทตฺวา "อนจฺฉริยํ โข ปเนตํ ภิกฺขุ, ยํ ตฺวํ มาทิสํ อาจริยํ ลภิตฺวา
อปฺปิจฺโฉ อโหสิ; อยญฺหิ อปฺปิจฺฉตา นาม มม ตนฺติ มม ปเวณีติ
วตฺวา ภิกฺขูหิ ยาจิโต อตีตํ อาหริ:
     อตีเต หิมวนฺเต คงฺคาตีเร เอกสฺมึ อุทุมฺพรวเน อเนกสหสฺสา
สุวกา วสึสุ. ตตฺถ เอโก สุวราชา อตฺตโน นิวาสนรุกฺขสฺส ผเลสุ
ขีเณสุ, ยเทว อวสิฏฺฐํ โหติ องฺกุโร วา ปตฺตํ วา ตโจ วา,
ตํ ขาทิตฺวา คงฺคายํ ปานียํ ปิวิตฺวา ปรมปฺปิจฺโฉ สนฺตุฏฺโฐ หุตฺวา
อญฺญตฺถ น คจฺฉติ. ตสฺส อปฺปิจฺฉสนฺตุฏฺฐภาวคุเณน สกฺกสฺส
ภวนํ กมฺปิ. สกฺโก อาวชฺชมาโน ตํ ทิสฺวา ตสฺส วีมํสนตฺถํ อตฺตโน
อานุภาเวน ตํ รุกฺขํ สุกฺขาเปสิ. รุกฺโข โอภคฺคา ขาณุมตฺโตว หุตฺวา
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๑๑๔.
ฉิทฺทาวฉิทฺโท, วาเต ปหรนฺเต, อาโกฏิโต วิย สทฺทํ นิจฺฉาเรนฺโต
อฏฺฐาสิ. ตสฺส ฉิทฺเทหิ จุณฺณานิ นิกฺขมนฺติ, สุวราชา ตานิ
ขาทิตฺวา คงฺคายํ ปานียํ ปิวิตฺวา อญฺญตฺถ อคนฺตฺวา วาตาตปํ
อคเณตฺวา อุทุมฺพรขาณุมตฺถเก นิสีทิ. สกฺโก ตสฺส ปรมปฺปิจฺฉภาวํ
ญตฺวา "มิตฺตธมฺมคุณํ กถาเปตฺวา วรมสฺส ทตฺวา อุทุมฺพรํ อมตผลํ
กริตฺวา อาคมิสฺสามีติ เอโก หํสราชา หุตฺวา สุชํ อสุรกญฺญํ ปุรโต
กตฺวา ตํ อุทุมฺพรวนํ คนฺตฺวา อวิทูเร เอกสฺส รุกฺขสฺส สาขาย
นิสีทิตฺวา เตน สทฺธึ กเถนฺโต อิมํ คาถมาห
         "สนฺติ รุกฺขา หริตปตฺตา,     ทุมาเนกผลา พหู,
          กสฺมา นุ สุกฺเข โกลาเป    สุวสฺส นิรโต มโนติ.
     สพฺพํ สุวชาตกํ นวกนิปาเต ๑- อาคตนเยเนว วิตฺถาเรตพฺพํ;
อตฺถุปฺปตฺติเยว หิ ตตฺถ จ อิธ จ นานา, เสสํ ตาทิสเมว.
     สตฺถา อิมํ ธมฺมเทสนํ อาหริตฺวา "ตทา สกฺโก อานนฺโท
อโหสิ, สุวราชา อหเมวาติ วตฺวา "เอวํ ภิกฺขเว อปฺปิจฺฉตา
นาเมสา มม ตนฺติ มม ปเวณิ; อนจฺฉริยํ มม ปุตฺตสฺส
นิคมวาสิติสฺสสฺส มาทิสํ อาจริยํ ลภิตฺวา อปฺปิจฺฉตา; ภิกฺขุนา
นาม นิคมวาสิติสฺเสน วิย อปฺปิจฺเฉน ภวิตพฺพํ; เอวรูโป หิ
ภิกฺขุ อภพฺโพ มคฺคผเลหิ ปริหานาย, อญฺญทตฺถุ นิพฺพานสฺเสว
สนฺติเก โหตีติ วตฺวา อิมํ คาถมาห
@เชิงอรรถ: ๑. สพฺเพสุ โปตฺถเกสุ "ทสนิปาเตติ ทิสฺสติ, ตตฺถ ปน อิทํ ชาตกํ นตฺถิ,
@นวกนิปาเตเยว วิชฺชติ. ขุ. ชา. นวก. ๒๕๗.
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๑๑๕.
           "อปฺปมาทรโต ภิกฺขุ    ปมาเท ภยทสฺสิ วา
            อภพฺโพ ปริหานาย    นิพฺพานสฺเสว สนฺติเกติ.
     ตตฺถ อภพฺโพ  ปริหานายาติ: โส เอวรูโป ภิกฺขุ
สมถวิปสฺสนาธมฺเมหิ วา มคฺคผเลหิ วา ปริหานาย อภพฺโพ, นาปิ
ปตฺเตหิ ปริหายติ น อปฺปตฺตานิ น ปาปุณาติ. นิพฺพานสฺเสว
สนฺติเกติ: กิเลสปรินิพฺพานสฺสาปิ อนุปาทาปรินิพฺพานสฺสาปิ
สนฺติเกเยวาติ.
     คาถาปริโยสาเน นิคมติสฺสตฺเถโร สห ปฏิสมฺภิทาหิ อรหตฺตํ
ปาปุณิ. อญฺเญปิ พหู โสตาปนฺนาทโย อเหสุํ, มหาชนสฺส มหปฺผลา
เทสนา ชาตาติ.
                   นิคมวาสิติสฺสตฺเถรวตฺถุ.
                 อปฺปมาทวคฺควณฺณนา นิฏฺฐิตา.
                      ทุติโย  วคฺโค
                      ----------

             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๑๙ หน้า ๙๐-๑๑๕.
http://84000.org/tipitaka/pitaka_item/read_th.php?B=19&A=1866&modeTY=2&pagebreak=1
             The Pali Atthakatha in Roman :-
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=19&A=1866&modeTY=2&pagebreak=1
             อ่านอรรถกถาแปลไทย :-
http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=25&i=12
             เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :-
http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=25&A=330
             พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :-
http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=25&A=328
             The Pali Tipitaka in Roman Character :-
http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=25&A=328
             สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๒๕
http://84000.org/tipitaka/read/?index_25