บาลีอรรถกถาเล่มที่ ๑๕

หน้าที่ ๓๘๙.

ปฐมชฺฌานาทีนิ สุขาย. อสุภาทีนิ หิ ปฏิกูลารมฺมณานิ, เตสุ ปน ปกติยาว สมฺปิยายมานํ ^๑- จิตฺตํ อลฺลียติ. ตสฺมา ตานิ ภาเวนฺโต ทุกฺขาปฏิปทํ ปฏิปนฺโน นาม โหติ. ปฐมชฺฌานาทีนิ ปณีตสุขานิ, ตสฺมา ตานิ ปฏิปนฺโน สุขาปฏิปทํ ปฏิปนฺโน นาม โหติ. อยมฺปเนตฺถ สพฺพสาธารณา อุปมา:- สงฺคามาวจรปุริโส หิ ผลกโกฏฺฐกํ กตฺวา ปญฺจาวุธานิ สนฺนยฺหิตฺวา สงฺคามํ ปวิสติ, โส อนฺตรา วิสฺสมิตุกาโม ผลกโกฏฺฐกํ ปฏิปวิสิตฺวา วิสฺสมติ เจว ปานโภชนาทีนิ จ ปฏิเสวติ. ตโต ปุน สงฺคามมฺปิ ปวิสิตฺวา กมฺมํ กโรติ. ตตฺถ สงฺคาโม วิย กิเลสสงฺคาโม ทฏฺฐพฺโพ, ผลกโกฏฺฐโก วิย ปญฺจ นิสฺสยพลานิ, สงฺคามํ ปวิสนปุริโส วิย โยคาวจโร, ปญฺจาวุธสนฺนาโห วิย วิปสฺสนาปญฺจมานิ อินฺทฺริยานิ, สงฺคามํ ปวิสนกาโล วิย วิปสฺสนาย กมฺมกรณกาโล, วิสฺสมิตุกามสฺส ผลกโกฏฺฐกํ ปวิสิตฺวา วิสฺสมนปาน- โภชนานิ ปฏิเสวนกาโล วิย วิปสฺสนาย กมฺมํ กโรนฺตสฺส จิตฺตุปฺปาทสฺส นิรสฺสาทกฺขเณ ปญฺจ พลานิ นิสฺสาย จิตฺตํ สมฺปหํสนกาโล, วิสฺสมิตฺวา ขาทิตฺวา ปิวิตฺวา จ ปุน สงฺคามปวิสนกาโล วิย ปญฺจหิ พเลหิ จิตฺตํ สมฺปหํเสตฺวา ปุน วิปสฺสนาย กมฺมํ กโรนฺตสฺส วิวฏฺเฏตฺวา อรหตฺตคฺคหณกาโล เวทิตพฺโพ. อิมสฺมึ ปน สุตฺเต พลานิ เจว อินฺทฺริยานิ จ มิสฺสกาเนว กถิตานิ. ^๒- ๔. ปฐมขมสุตฺตวณฺณนา [๑๖๔] จตุตฺเถ อกฺขมาติ อนธิวาสิกปฏิปทา. ^๓- ขมาติ อธิวาสิกปฏิปทา. ทมาติ อินฺทฺริยทมนปฏิปทา. สมาติ อกุสลวิตกฺกานํ วูปสมนปฏิปทา. โรสนฺตํ ปฏิโรสตีติ ฆฏฺเฏนฺตํ ปฏิฆฏฺเฏติ. ภณฺฑนฺตํ ปฏิภณฺฑตีติ ปหรนฺตํ ปฏิปฺปหรติ. ปญฺจมฉฏฺฐานิ อุตฺตานตฺถาเนว. @เชิงอรรถ: ^๑ ม. ปกติยา สมานํ ^๒ ฉ.ม. กถิตานีติ ^๓ ม. อนธิวาสกปฏิปทา

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๓๙๐.

๗. มหาโมคฺคลฺลานสุตฺตวณฺณนา [๑๖๗] สตฺตเม มหาโมคฺคลฺลานตฺเถรสฺส เหฏฺฐิมา ตโย มคฺคา สุขาปฏิปทา ทนฺธาภิญฺญา อเหสุํ, อรหตฺตมคฺโค ทุกฺขาปฏิปโท ขิปฺปาภิญฺโญ. ตสฺมา เอวมาห "ยายํ ปฏิปทาทุกฺขา ขิปฺปาภิญฺญา, อิมํ เม ปฏิปทํ อาคมฺม อนุปาทาย อาสเวหิ จิตฺตํ วิมุตฺตนฺ"ติ. ๘. สาริปุตฺตสุตฺตวณฺณนา [๑๖๘] อฏฺฐเม ธมฺมเสนาปติตฺเถรสฺส เหฏฺฐิมา ตโย มคฺคา สุขาปฏิปทา ทนฺธาภิญฺญา อเหสุํ, อรหตฺตมคฺโค สุขาปฏิปโท ขิปฺปาภิญฺโญ. ตสฺมา "ยายํ ปฏิปทา สุขา ขิปฺปาภิญฺญา"ติ อาห. อิเมสุ ปน ทฺวีสุปิ สุตฺเตสุ มิสฺสิกาว ปฏิปทา กถิตาติ เวทิตพฺพา. ๙. สสงฺขารสุตฺตวณฺณนา [๑๖๙] นวเม ปฐมทุติยปุคฺคลา สุกฺขวิปสฺสกา สสงฺขาเรน สมฺปโยเคน สงฺขารนิมิตฺตํ อุปฏฺฐเปนฺติ. เตสุ เอโก วิปสฺสนินฺทฺริยานํ พลวตฺตา อิเธว กิเลสปรนิพฺพาเนน ปรินิพฺพายติ, เอโก อินฺทฺริยานํ ทุพฺพลตาย อิธ อสกฺโกนฺโต อนนฺตเร อตฺตภาเว ตเทว มูลกมฺมฏฺฐานํ ปฏิลภิตฺวา สสงฺขาเรน สมฺปโยเคน สงฺขารนิมิตฺตํ อุปฏฺฐเปตฺวา กิเลสปรินิพฺพาเนน ปรินิพฺพายติ, ตติยจตุตฺถา สมถยานิกา. เตสํ เอโก อสงฺขาเรน อปฺปโยเคน อินฺทฺริยานํ พลวตฺตา อิเธว กิเลเส เขเปติ, เอโก อินฺทฺริยานํ ทุพฺพลตฺตา อิธ อสกฺโกนฺโต อนนฺตเร อตฺตภาเว ตเทว มูลกมฺมฏฺฐานํ ปฏิลภิตฺวา อสงฺขาเรน อปฺปโยเคน กิเลเส เขเปตีติ เวทิตพฺโพ. ๑๐. ยุคนทฺธสุตฺตวณฺณนา [๑๗๐] ทสเม สมถปุพฺพงฺคมนฺติ สมถํ ปุพฺพงฺคมํ ปุเรจาริกํ กตฺวา. มคฺโค สญฺชายตีติ ปฐโม โลกุตฺตรมคฺโค นิพฺพตฺตติ. โส ตํ มคฺคนฺติ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๓๙๑.

เอกจิตฺตกฺขณิกมคฺคสฺเสว อาเสวนาทีนิ นาม นตฺถิ, ทุติยมคฺคาทโย ปน อุปฺปาเทนฺโต ตเมว อาเสวติ ภาเวติ พหุลีกโรตีติ วุจฺจติ. วิปสฺสนาปุพฺพงฺคมนฺติ วิปสฺสนํ ปุพฺพงฺคมํ ปุเรจาริกํ กตฺวา. สมถํ ภาเวตีติ, ปกติยา วิปสฺสนาลาภี วิปสฺสนาย ฐตฺวา สมาธึ อุปฺปาเทตีติ อตฺโถ. ยุคนทฺธํ ภาเวตีติ ยุคนทฺธํ กตฺวา ภาเวติ. ตตฺถ เตเนว จิตฺเตน สมาปตฺตึ สมาปชฺชิตฺวา เตเนว สงฺขาเร สมฺมสิตุํ น สกฺกา. อยํ ปน ยาวตา สมาปตฺติโย สมาปชฺชติ, ตาวตา สงฺขาเร สมฺมสติ. ยาวตา สงฺขาเร สมฺมสติ, ตาวตา สมาปตฺติโย สมาปชฺชตีติ. กถํ? ปฐมชฺฌานํ สมาปชฺชติ, ตโต วุฏฺฐาย สงฺขาเร สมฺมสติ, สงฺขาเร สมฺมสิตฺวา ทุติยชฺฌานํ สมาปชฺชติ. ตโต วุฏฺฐาย ปุน สงฺขาเร สมฺมสติ. สงฺขาเร สมฺมสิตฺวา ตติยชฺฌานํ ฯเปฯ เนวสญฺญานาสญฺญายตนสมาปตฺตึ สมาปชฺชติ, ตโต วุฏฺฐาย สงฺขาเร สมฺมสติ. เอวมยํ ^๑- สมถวิปสฺสนํ ยุคนทฺธํ ภาเวติ นาม. ธมฺมุทฺธจฺจวิคฺคหิตนฺติ สมถวิปสฺสนาธมฺเมสุ ทสวิปสฺสนูปกฺกิเลสสงฺขาเตน อุทฺธจฺเจน วิคฺคหิตํ, สุคฺคหิตนฺติ อตฺโถ. โส อาวุโส สมโยติ อิมินา สตฺตานํ สปฺปายานํ ปฏิลาภกาโล กถิโต. ยนฺตํ จิตฺตนฺติ ยสฺมึ สมเย ตํ วิปสฺสนาวีถึ โอกฺกมิตฺวา ปวตฺตํ จิตฺตํ. อชฺฌตฺตเมว สนฺติฏฺฐตีติ วิปสฺสนาวีถึ ปจฺโจตริตฺวา ตสฺมึเยว โคจรชฺฌตฺตสงฺขาเต อารมฺมเณ สนฺติฏฺฐติ. สนฺนิสีทตีติ อารมฺมณวเสน สมฺมา นิสีทติ. เอโกทิ โหตีติ เอกคฺคํ โหติ. สมาธิยตีติ ^๒- สมฺมา อาธิยติ สุฏฺฐปิตํ โหติ. เสสเมตฺถ อุตฺตานตฺถเมวาติ. ปฏิปทาวคฺโค ทุติโย. @เชิงอรรถ: ^๑ ม. เอวมสฺส ^๒ สี. สนฺติฏฺฐติ ปติฏฺฐาติ

อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๑๕ หน้า ๓๘๙-๓๙๑. http://84000.org/tipitaka/pitaka_item/read_th.php?B=15&A=8937&modeTY=2&pagebreak=1 The Pali Atthakatha in Roman :- http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=15&A=8937&modeTY=2&pagebreak=1 อ่านอรรถกถาแปลไทย :- http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=21&i=161 เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :- http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=21&A=4083 พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=21&A=4259 The Pali Tipitaka in Roman Character :- http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=21&A=4259 สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๒๐ http://84000.org/tipitaka/read/?index_21