ขอนอบน้อมแด่
พระผู้มีพระภาคอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้า
                      พระองค์นั้น
บทนำ พระวินัยปิฎก พระสุตตันตปิฎก พระอภิธรรมปิฎก ค้นพระไตรปิฎก ชาดก หนังสือธรรมะ
อ่านหน้า[ต่าง] แรกอ่านหน้า[ต่าง] ที่แล้วไม่แสดงหมายเลขหน้า
ในกรณี :- 
   บรรทัดแรกของแต่ละหน้าอ่านหน้า[ต่าง] ถัดไปอ่านหน้า[ต่าง] สุดท้าย คลิกเพื่อเปลี่ยน ฐญ เป็นแบบดั้งเดิม  
อรรถกถาเล่มที่ ๑๕ ภาษาบาลีอักษรไทย องฺ.อ. (มโนรถ.๒)

หน้าที่ ๑๐.

๒. อธิกรณวคฺควณฺณนา [๑๑] ทุติยสฺส ปฐเม พลานีติ เกนฏฺเฐน พลานิ. อกมฺปนิยฏฺเฐน ๑- พลานิ นาม, ตถา ทุรภิสมฺภวนฏฺเฐน อนชฺโฌมทฺทนฏฺเฐน จ. ปฏิสงฺขานพลนฺติ ปจฺจเวกฺขณพลํ. ภาวนาพลนฺติ พฺรูหนพลํ วฑฺฒนพลํ. สุทฺธํ อตฺตานนฺติ อิทํ เหฏฺฐา วุตฺตนเยเนว เวทิตพฺพํ. ตตฺราติ เตสุ ทฺวีสุ พเลสุ. ยทิทนฺติ ยํ อิทํ. เสขานเมตํ พลนฺติ สตฺตนฺนํ เสขานํ ญาณพลเมตํ. เสขํ หิ โส ภิกฺขเว พลํ อาคมฺมาติ สตฺตนฺนํ เสขานํ ญาณพลํ อารพฺภ สนฺธาย ปฏิจฺจ. ปชหตีติ มคฺเคน ปชหติ. ปหายาติ อิมินา ปน ผลํ กถิตํ. ยํ ปาปนฺติ ยํ ปาปกํ ลามกํ. ยสฺมา ปเนตานิ เทฺวปิ วฑฺเฒตฺวา อรหตฺตํ ปาปุณาติ, ตสฺมา เอตฺถ เอตทคฺคํ นาคตนฺติ เวทิตพฺพํ. [๑๒] ทุติเย สติสมฺโพชฺฌงฺคํ ภาเวตีติอาทีสุ อยํ เหฏฺฐา อนาคตานํ ปทานํ วเสน อตฺถวณฺณนา:- วิเวกนิสฺสิตนฺติ วิเวกํ นิสฺสิตํ. ๒- วิเวโกติ วิวิตฺตตา. สฺวายํ ตทงฺควิเวโก วิกฺขมฺภนสมุจฺเฉทปฏิปฺปสฺสทฺธินิสฺสรณวิเวโกติ ปญฺจวิโธ. ตสฺมึ ปญฺจวิเธ วิเวเก. วิเวกนิสฺสิตนฺติ ตทงฺควิเวกนิสฺสิตํ สมุจฺเฉทวิเวกนิสฺสิตํ นิสฺสรณวิเวกนิสฺสิตญฺจ สติสมฺโพชฺฌงฺคํ ภาเวตีติ อยมตฺโถ เวทิตพฺโพ. ตถา หิ สติสมฺโพชฺฌงฺคภาวนานุยุตฺโต โยคี วิปสฺสนากฺขเณ กิจฺจโต ตทงฺควิเวกนิสฺสิตํ, อชฺฌาสยโต นิสฺสรณวิเวกนิสฺสิตํ, มคฺคกาเล ปน กิจฺจโต สมุจฺเฉทวิเวกนิสฺสิตํ, อารมฺมณโต นิสฺสรณวิเวกนิสฺสิตํ สติสมฺโพชฺฌงฺคํ ภาเวติ. ปญฺจวิธวิเวก- นิสฺสิตํปีติ เอเก. เต หิ น เกวลํ พลววิปสฺสนามคฺคผลกฺขเณสุเยว โพชฺฌงฺเค ๓- อุทฺธรนฺติ, วิปสฺสนาปาทกกสิณชฺฌานอานาปานาสุภพฺรหฺมวิหารชฺฌาเนสุปิ ๔- อุทฺธรนฺติ, น จ ปฏิสิทฺธา อฏฺฐกถาจริเยหิ. ตสฺมา เตสํ มเตน เอเตสํ ฌานานํ ปวตฺติกฺขเณ @เชิงอรรถ: ฉ.ม. อกมฺปิยฏฺเฐน, สี. อกมฺปนียฏฺเฐน ป.สู. ๑/๒๗/๙๓ @ ม. สมฺโพชฺฌงฺเค สี.,อิ. วิปสฺสนาฌาน...

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๑.

กิจฺจโตเยว วิกฺขมฺภนวิเวกนิสฺสิตํ. ยถา จ "วิปสฺสนากฺขเณ อชฺฌาสยโต นิสฺสรณ- วิเวกนิสฺสิตนฺ"ติ วุตฺตํ, เอวํ "ปฏิปฺปสฺสทฺธิวิเวกนิสฺสิตํปิ ภาเวตี"ติ วตฺตุํ วฏฺฏติ. เอเสว นโย วิราคนิสฺสิตนฺติอาทีสุปิ. วิเวกตฺถาเอว หิ วิราคาทโย. เกวลเญฺหตฺถ โวสฺสคฺโค ทุวิโธ ปริจฺจาคโวสฺสคฺโค จ ปกฺขนฺทนโวสฺสคฺโค จาติ. ตตฺถ ปริจฺจาคโวสฺสคฺโคติ วิปสฺสนากฺขเณ จ ตทงฺควเสน มคฺคกฺขเณ จ สมุจฺเฉทวเสน กิเลสปฺปหานํ. ปกฺขนฺทนโวสฺสคฺโคติ วิปสฺสนากฺขเณ ตนฺนินฺนภาเวน, มคฺคกฺขเณ ปน อารมฺมณกรเณน นิพฺพานปกฺขนฺทนํ. ตทุภยํปิ อิมสฺมึ โลกิย- โลกุตฺตรมิสฺสเก อตฺถวณฺณนานเย วฏฺฏติ. ตถา หิ อยํ สติสมฺโพชฺฌงฺโค ยถาวุตฺเตน ปกาเรน กิเลเส ปริจฺจชติ, นิพฺพานํ จ ปกฺขนฺทติ. โวสฺสคฺคปริณามินฺติ อิมินา ปน สกเลน วจเนน โวสฺสคฺคฏฺฐํ ปริณมนฺตํ ปริณตํ จ, ปริปจฺจนฺตํ ปริปกฺกํ จาติ อิทํ วุตฺตํ โหติ. อยญฺหิ โพชฺฌงฺคภาวนมนุยุตฺโต ภิกฺขุ ยถา สติสมฺโพชฺฌงฺโค กิเลสปริจฺจาคโวสฺสคฺคตฺถํ นิพฺพานปกฺขนฺทนโวสฺสคฺคตฺถํ จ ปริปจฺจติ, ยถา จ ปริปกฺโก โหติ, ตถา นํ ภาเวตีติ. เอเสว นโย เสสโพชฺฌงฺเคสุปิ. อิทํ ปน นิพฺพานํเยว สพฺพสงฺขเตหิ วิวิตฺตตฺตา วิเวโก, สพฺเพสํ วิราคภาวโต วิราโค, นิโรธภาวโต นิโรโธติ วุตฺตํ. มคฺโคเอว จ โวสฺสคฺเค ปริณามี, ตสฺมา สติสมฺโพชฺฌงฺคํ ภาเวติ วิเวกํ อารมฺมณํ กตฺวา ปวตฺติยา วิเวกนิสฺสิตํ, ตถา วิราคนิสฺสิตํ นิโรธนิสฺสิตํ. ตญฺจ โข อริยมคฺคกฺขณุปฺปตฺติยา ๑- กิเลสานํ สมุจฺเฉทโต ปริจฺจาคภาเวน จ นิพฺพานปกฺขนฺทนภาเวน จ ปริณตํ ปริปกฺกนฺติ อยเมว อตฺโถ ทฏฺฐพฺโพ. เอเสว นโย เสสโพชฺฌงฺเคสุปิ. อิติ อิเม สตฺต โพชฺฌงฺคา โลกิยโลกุตฺตรมิสฺสกา กถิตา. อิเมสุปิ ทฺวีสุ พเลสุ เอตทคฺคภาโว วุตฺตนเยเนว เวทิตพฺโพ. @เชิงอรรถ: สี. มคฺคกฺขณปวตฺติยา, อิ. มคฺคกฺขณปฺปวตฺติยา

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๒.

[๑๓] ตติเย วิวิจฺเจว กาเมหีติอาทีนํ จตุนฺนํ ฌานานํ ปาลิอตฺโถ จ ภาวนานโย จ สพฺพากาเรน วิสุทฺธิมคฺเค ๑- วิตฺถาริโตเยว. อิมานิ ปน จตฺตาริ ฌานานิ เอโก ภิกฺขุ จิตฺเตกคฺคตฺถาย ภาเวติ, เอโก วิปสฺสนาปาทกตฺถาย, เอโก อภิญฺญาปาทกตฺถาย, เอโก นิโรธปาทกตฺถาย, เอโก ภววิเสสตฺถาย. อิธ ปน ตานิปิ วิปสฺสนาปาทกานิ อธิปฺเปตานิ. อยํ หิ ภิกฺขุ อิมานิ ฌานานิ สมาปชฺชิตฺวา สมาปตฺติโต วุฏฺฐาย สงฺขาเร สมฺมสิตฺวา เหตุปจฺจยปริคฺคหํ กตฺวา สปจฺจยํ นามรูปํ จ ววฏฺฐเปตฺวา อินฺทฺริยพลโพชฺฌงฺคานิ สโมธาเนตฺวา อรหตฺตํ ปาปุณาติ. เอวเมตานิ ฌานานิ โลกิยโลกุตฺตรมิสฺสกาเนว กถิตานิ. อิมสฺมึ วาปิ ๒- พลทฺวเย เอตทคฺคภาโว วุตฺตนเยเนว เวทิตพฺโพ. [๑๔] จตุตฺเถ สงฺขิตฺเตน จ วิตฺถาเรน จาติ สงฺขิตฺตธมฺมเทสนา วิตฺถารธมฺมเทสนา จาติ เทฺวเยว ธมฺมเทสนาติ ทสฺเสติ. ตตฺถ มาติกํ อุทฺทิสิตฺวา กถิตา เทสนา สงฺขิตฺตเทสนา นาม, ตเมว มาติกํ วิตฺถารโต วิภชิตฺวา กถิตา วิตฺถารเทสนา นาม. มาติกํ วา ฐเปตฺวาปิ อฏฺฐเปตฺวาปิ วิตฺถารโต วิภชิตฺวา กถิตา วิตฺถารเทสนา นาม. ตาสุ สงฺขิตฺตเทสนา นาม มหาปญฺญสฺส ปุคฺคลสฺส วเสน กถิตา, วิตฺถารเทสนา นาม มนฺทปญฺญสฺส. มหาปญฺญสฺส หิ วิตฺถารเทสนา อติปปญฺโจ วิย โหติ. มนฺทปญฺญสฺส สงฺเขปเทสนา สสกสฺส อุปฺปตนํ วิย โหติ, เนว อนฺตํ น โกฏึ ปาปุณิตุํ สกฺโกติ. สงฺเขปเทสนา จ อุคฺฆฏิตญฺญุโน วเสน กถิตา, วิตฺถารเทสนา อิตเรสํ ติณฺณํ วเสน. สกลํปิ หิ เตปิฏกํ สงฺเขปเทสนา วิตฺถารเทสนาติ เอตฺเถว สงฺขํ คจฺฉติ. [๑๕] ปญฺจเม ยสฺมึ ภิกฺขเว อธิกรเณติ วิวาทาธิกรณํ อนุวาทาธิกรณํ อาปตฺตาธิกรณํ กิจฺจาธิกรณนฺติ อิเมสํ จตุนฺนํ อธิกรณานํ ยสฺมึ อธิกรเณ. อาปนฺโน จ ภิกฺขูติ อาปตฺตึ อาปนฺโน ภิกฺขุ จ. ตเสฺมตนฺติ ตสฺมึ เอตํ. ๓- ทีฆตฺตายาติ @เชิงอรรถ: วิสุทฺธิ. ๑/๑๗๕ ฉ.ม. อิมสฺมิมฺปิ, อิ. อิมสฺมิญฺจปิ @ ม. เอตํ วิวาทาธิกรณํ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๓.

ทีฆํ อทฺธานํ ติฏฺฐนตฺถาย. ขรตฺตายาติ ทาสโกณฺฑจณฺฑาลเวณาติ เอวํ ขรวาจาปวตฺตนตฺถาย. วาฬตฺตายาติ ปาสาณเลฑฺฑุทณฺฑาทิปฺปหรณกกฺขฬภาวตฺถาย. ๑- ภิกฺขู จ น ผาสุํ วิหริสฺสนฺตีติ อญฺญมญฺญํ วิวาทาปนฺเน ภิกฺขุสํเฆ เยปิ อุทฺเทสํ วา ปริปุจฺฉํ วา คเหตุกามา ปธานํ วา อนุยุญฺชิตุกามา, เต ผาสุํ ๒- น วิหริสฺสนฺติ. ภิกฺขุสํฆสฺมึ หิ อุโปสถปวารณาย ฐิตาย อุทฺเทสาทีหิ อตฺถิกา อุทฺเทสาทีนิ คเหตุํ น สกฺโกนฺติ, วิปสฺสกานํ จิตฺตุปฺปาโท น เอกคฺโค โหติ, ตโต วิเสสํ นิพฺพตฺเตตุํ น สกฺโกนฺติ. เอวํ ภิกฺขู จ น ผาสุํ วิหริสฺสนฺตีติ. น ทีฆตฺตายาติอาทีสุ วุตฺตปฏิปกฺขนเยน อตฺโถ เวทิตพฺโพ. อิธาติ อิมสฺมึ สาสเน. อิติ ปฏิสญฺจิกฺขตีติ เอวํ ปจฺจเวกฺขติ. อกุสลํ อาปนฺโนติ เอตฺถ อกุสลนฺติ อาปตฺติ อธิปฺเปตา, อาปตฺตึ อาปนฺโนติ อตฺโถ. กิญฺจิเทว เทสนฺติ น สพฺพเมว อาปตฺตึ, อาปตฺติยา ปน กิญฺจิเอว เทสํ อญฺญตรํ อาปตฺตินฺติ อตฺโถ. กาเยนาติ กรชกาเยน. อนตฺตมโนติ อตุฏฺฐจิตฺโต. อนตฺตมนวาจนฺติ อตุฏฺฐวาจํ. มเมวาติ มํ เอว. ตตฺถาติ ตสฺมึ อธิกรเณ. อจฺจโย อจฺจคฺคมาติ อปราโธ อติกฺกมิตฺวา มทฺทิตฺวา คโต, อหเมเวตฺถ อปราธิโก. สุงฺกทายกํว ๓- ภณฺฑสฺมินฺติ ยถา สุงฺกฏฺฐานํ ปริหริตฺวา นีเต ภณฺฑสฺมึ สุงฺกทายกํ อปราโธ อภิภวติ, โส จ ตตฺถ อปราธิโก โหติ, น ราชาโน น ราชปุริสาติ อตฺโถ. อิทํ วุตฺตํ โหติ:- โย หิ รญฺญา ฐปิตํ สุงฺกฏฺฐานํ ปริหริตฺวา ภณฺฑํ หรติ, ตํ สห ภณฺฑสกเฏน อาเนตฺวา รญฺโญ ทสฺเสนฺติ. ตตฺถ เนว สุงฺกฏฺฐานสฺส โทโส อตฺถิ, น รญฺโญ น ราชปุริสานํ, ปริหริตฺวา อาคตสฺเสว ๔- ปน โทโส, เอวเมว ยํ โส ภิกฺขุ อาปตฺตึ อาปนฺโน, ตตฺถ เนว อาปตฺติยา โทโส, น โจทกสฺส. ตีหิ ปน การเณหิ ตสฺเสว ภิกฺขุโน โทโส. ตสฺส หิ อาปตฺติอาปนฺนภาเวนปิ โทโส, โจทกอนตฺตมนตายปิ โทโส, อนตฺตมนสฺส สโต ปเรสํ อาโรจเนนปิ @เชิงอรรถ: ฉ.ม.,อิ. ปาณิเลฑฺฑุทณฺฑาทีหิ ปหรณวเสน กกฺขฬภาวตฺถาย สี.,อิ. ผาสุกํ @ สี.,อิ. สุงฺกทายิกํว ฉ.ม.,อิ. คตสฺเสว

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๔.

โทโส. โจทกสฺส ปน โส ตํ อาปตฺตึ อาปชฺชนฺตํ อทฺทส, ตตฺถ โทโส นตฺถิ. อนตฺตมนตาย โจทนาย ๑- ปน โทโส. ตํปิ อมนสิกริตฺวา อยํ ภิกฺขุ อตฺตโน จ โทสํ ปจฺจเวกฺขนฺโต ๒- "อิติ มเมว เอตฺถ อจฺจโย อจฺจคฺคมา สุงฺกทายกํว ภณฺฑสฺมินฺ"ติ เอวํ ปฏิสญฺจิกฺขตีติ อตฺโถ. ทุติยวาเร โจทกสฺส อนตฺตมนตา จ อนตฺตมนตาย โจทิตภาโว จาติ เทฺว โทสา, เตสํ วเสน "อจฺจโย อจฺจคฺคมา"ติ เอตฺถ โยชนา กาตพฺพา. เสสเมตฺถ อุตฺตานเมวาติ. [๑๖] ฉฏฺเฐ อญฺญตโรติ เอโก อปากฏนาโม พฺราหฺมโณ. เยน ภควา เตนุปสงฺกมีติ เยนาติ ภุมฺมตฺเถ ๓- กรณวจนํ. ตสฺมา ยตฺถ ภควา, ตตฺถ อุปสงฺกมีติ เอวเมตฺถ อตฺโถ เวทิตพฺโพ. เยน วา การเณน ภควา เทวมนุสฺเสหิ อุปสงฺกมิตพฺโพ, เตน การเณน อุปสงฺกมีติ เอวเมตฺถ อตฺโถ เวทิตพฺโพ. ๔- เกน จ การเณน ภควา อุปสงฺกมิตพฺโพ? นานปฺปการคุณวิเสสาธิคมาธิปฺปาเยน, สาธุผลูปโภคาธิปฺปาเยน ทิชคเณหิ นิจฺจผลิตมหารุกฺโข วิย. อุปสงฺกมีติ คโตติ วุตฺตํ โหติ. อุปสงฺกมิตฺวาติ อุปสงฺกมนปริโยสานปริทีปนํ. ๕- อถวา เอวํ คโต ตโต อาสนฺนตรํ ฐานํ ภควโต อติสมีปสงฺขาตํ ๖- คนฺตฺวาติปิ วุตฺตํ โหติ. ภควตา สทฺธึ สมฺโมทีติ ยถา จ ขมนียาทีนิ ปุจฺฉนฺโต ภควา เตน, เอวํ โสปิ ภควตา สทฺธึ สมปฺปวตฺตปฺปโมโท อโหสิ, สีโตทกํ วิย อุโณฺหทเกน สมฺโมทิตํ เอกีภาวํ อคมาสิ. ยาย จ "กจฺจิ โภ โคตม ขมนียํ, กจฺจิ ยาปนียํ, กจฺจิ โภโต โคตมสฺส จ สาวกานํ จ อปฺปาพาธํ อปฺปาตงฺกํ ลหุฏฺฐานํ พลํ ผาสุวิหาโร"ติอาทิกาย กถาย สมฺโมทิ, ตํ ปีติปาโมชฺชสงฺขาตสมฺโมทชนนโต สมฺโมทิตุํ ยุตฺตภาวโต จ สมฺโมทนียํ, อตฺถพฺยญฺชนมธุรตาย สุจิรํปิ กาลํ สาเรตุํ นิรนฺตรํ ปวตฺเตตุํ อรหรูปโต จ สริตพฺพภาวโต จ สารณียํ. สุยฺยมานสุขโต วา @เชิงอรรถ: สี.,อิ. โจทนา ปน ก. ปจฺจเวกฺขติ อิ. ภูมตฺเถ @ ฉ.ม. ทฏฺฐพฺโพ ฉ.ม.....ปริโยสานทีปนํ ฉ.ม.,อิ. สมีปสงฺขาต

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๕.

สมฺโมทนียํ, อนุสฺสริยมานสุขโต สารณียํ, ตถา พฺยญฺชนปริสุทฺธตาย สมฺโมทนียํ, อตฺถปริสุทฺธตาย สารณียนฺติ เอวํ อเนเกหิ ปริยาเยหิ สมฺโมทนียํ สารณียํ กถํ วีติสาเรตฺวา ปริโยสาเปตฺวา นิฏฺฐเปตฺวา เยนตฺเถน อาคโต, ตํ ปุจฺฉิตุกาโม เอกมนฺตํ นิสีทิ. เอกมนฺตนฺติ ภาวนปุํสกนิทฺเทโส "วิสมํ จนฺทิมสุริยา ปริวตฺตนฺตี"ติอาทีสุ ๑- วิย. ตสฺมา ยถา นิสินฺโน เอกมนฺเต ๒- นิสินฺโน โหติ, ตถา นิสีทีติ เอวเมตฺถ อตฺโถ ทฏฺฐพฺโพ. ภุมฺมตฺเถ วา เอตํ อุปโยควจนํ. นิสีทีติ อุปาวิสิ. ปณฺฑิตา หิ ปุริสา ครุฏฺฐานิยํ อุปสงฺกมิตฺวา อาสนกุสลตาย เอกมนฺตํ นิสีทนฺติ. อยํ จ เนสํ อญฺญตโร, ตสฺมา เอกมนฺตํ นิสีทิ. กถํ นิสินฺโน ปน เอกมนฺตํ นิสินฺโน โหตีติ? ฉ นิสชฺชโทเส วชฺเชตฺวา. เสยฺยถีทํ? อติทูรํ อจฺจาสนฺนํ อุปริวาตํ อุนฺนตปฺปเทสํ อติสมฺมุขํ อติปจฺฉาติ. อติทูเร นิสินฺโน หิ สเจ กเถตุกาโม โหติ, อุจฺจาสทฺเทน กเถตพฺพํ โหติ. อจฺจาสนฺเน นิสินฺโน สงฺฆฏฺฏนํ กโรติ. อุปริวาเต นิสินฺโน สรีรคนฺเธน พาธติ. อุนฺนตปฺปเทเส นิสินฺโน อคารวํ ปกาเสติ. อติสมฺมุขา นิสินฺโน สเจ ทฏฺฐุกาโม โหติ, จกฺขุนา จกฺขุํ อาหจฺจ ทฏฺฐพฺพํ โหติ. อติปจฺฉา นิสินฺโน สเจ ทฏฺฐุกาโม โหติ, คีวํ ปสาเรตฺวา ทฏฺฐพฺพํ โหติ. ตสฺมา อยํปิ เอเต ฉ นิสชฺชโทเส วชฺเชตฺวา นิสีทิ. เตน วุตฺตํ "เอกมนฺตํ นิสีที"ติ. เอตทโวจาติ ทุวิธา หิ ปุจฺฉา อคาริกปุจฺฉา จ อนคาริกปุจฺฉา จ. ตตฺถ "กึ ภนฺเต กุสลํ กึ อกุสลนฺ"ติ ๓- อิมินา นเยน อคาริกปุจฺฉา อาคตา. "อิเม นุ โข ภนฺเต ปญฺจุปาทานกฺขนฺธา"ติ ๔- อิมินา นเยน อนคาริกปุจฺฉา. อยํ ปน อตฺตโน อนุรูปํ อคาริกปุจฺฉํ ๕- ปุจฺฉนฺโต เอตํ "โก นุ โข โภ โคตม เหตุ @เชิงอรรถ: องฺ.จตุกฺก. ๒๑/๗๐/๘๕ อธมฺมิกสุตฺต ฉ.ม. เอกมนฺตํ @ ม.อุ. ๑๔/๒๙๖/๒๖๗ จูฬกมฺมวิภงฺคสุตฺต @ ม.อุ. ๑๔/๘๖/๖๗ มหาปุณฺณมสุตฺต ม. อคาริยํ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๖.

โก ปจฺจโย"ติอาทิวจนํ อโวจ. ตตฺถ เหตุ ปจฺจโยติ ๑- อุภยเมตํ ๒- การณเววจนเมว. อธมฺมจริยาวิสมจริยาเหตูติ อธมฺมจริยาสงฺขาตาย วิสมจริยาย เหตุ, ตํการณา ตปฺปจฺจยาติ อตฺโถ. ตตฺรายํ ปทตฺโถ:- อธมฺมสฺส จริยา อธมฺมจริยา, อธมฺมกรณนฺติ อตฺโถ. วิสมา ๓- จริยา, วิสมสฺส วา กมฺมสฺส จริยาติ วิสมจริยา. อธมฺมจริยา จ สา วิสมจริยา จาติ อธมฺมจริยาวิสมจริยา. เอเตนุปาเยน สุกฺกปกฺเขปิ อตฺโถ เวทิตพฺโพ. อตฺถโต ปเนตฺถ อธมฺมจริยาวิสมจริยา นาม ทส อกุสลกมฺมปถา, ธมฺมจริยาสมจริยา นาม ทส กุสลกมฺมปถาติ เวทิตพฺพา. อภิกฺกนฺตํ โภ โคตมาติ เอตฺถ อยํ อภิกฺกนฺตสทฺโท ขยสุนฺทราภิรูป- อพฺภนุโมทเนสุ ทิสฺสติ. "อภิกฺกนฺตา ภนฺเต รตฺติ, นิกฺขนฺโต ปฐโม ยาโม, จิรนิสินฺโน ภิกฺขุสํโฆ"ติอาทีสุ ๔- หิ ขเย ทิสฺสติ. "อยํ อิเมสํ จตุนฺนํ ปุคฺคลานํ อภิกฺกนฺตตโร จ ปณีตตโร จา"ติอาทีสุ ๕- สุนฺทเร. "โก เม วนฺทติ ปาทานิ อิทฺธิยา ยสสา ชลํ อภิกฺกนฺเตน วณฺเณน สพฺพา โอภาสยํ ทิสา"ติ- อาทีสุ ๖- อภิรูเป. "อภิกฺกนฺตํ ภนฺเต"ติอาทีสุ ๗- อพฺภนุโมทเน. อิธาปิ อพฺภนุโมทเนเยว. ยสฺมา จ อพฺภนุโมทเน, ตสฺมา สาธุ สาธุ โภ โคตมาติ วุตฺตํ โหตีติ เวทิตพฺพํ. "ภเย โกเธ ปสํสายํ ตุริเต โกตูหลจฺฉเร หาเส โสเก ปสาเท จ กเร อาเมณฺฑิตํ ๘- พุโธ"ติ อิมินา จ ลกฺขเณน อิธ ปสาทวเสน ปสํสาวเสน จายํ ทฺวิกฺขตฺตุํ วุตฺโตติ เวทิตพฺโพ. อถวา อภิกฺกนฺตนฺติ อภิกฺกนฺตํ ๙- อติอิฏฺฐํ อติมนาปํ, อติสุนฺทรนฺติ วุตฺตํ โหติ. @เชิงอรรถ: ม. โก เหตุ โก ปจฺจโยติ ฉ.ม. อุภยมฺเปตํ ฉ.ม. วิสมํ @ องฺ.อฏฺฐก. ๒๓/๑๑๐(๒๐)/๒๐๗ อุโปสถสุตฺต (สฺยา), ขุ.อุ. ๒๕/๔๕/๑๖๔ @อุโปสถสุตฺต, วิ.จุ. ๗/๓๘๓/๒๐๔ ปาฏิโมกฺขุทฺเทสยาจน @ องฺ.จตุกฺก. ๒๑/๑๐๐/๑๑๓ โปตลิยสุตฺต ขุ.วิมาน. ๒๖/๘๕๗/๘๗ @มณฺฑูกเทวปุตฺตวิมาน ที.สี. ๙/๒๕๐/๘๕ อชาตสตฺตุอุปาสกตฺตปฏิเวทนา, @วิ.มหา. ๑/๑๕/๗ เวรญฺชกณฺฑ ฉ.ม. อาเมฑิตํ สี. อติกนฺตํ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๗.

ตตฺถ เอเกน อภิกฺกนฺตสทฺเทน เทสนํ โถเมติ, เอเกน อตฺตโน ปสาทํ. อยเญฺหตฺถ อธิปฺปาโย:- อภิกฺกนฺตํ โภ โคตม ยทิทํ โภโต โคตมสฺส ธมฺมเทสนา, อภิกฺกนฺตํ ยทิทํ โภโต โคตมสฺส ธมฺมเทสนํ อาคมฺม มม ปสาโทติ. ภควโตเยว วจนํ ๑- เทฺว เทฺว อตฺเถ สนฺธาย โถเมติ:- โภโต โคตมสฺส วจนํ อภิกฺกนฺตํ โทสนาสนโต, อภิกฺกนฺตํ คุณาธิคมนโต, ตถา สทฺธาชนนโต, ปญฺญาชนนโต, สาตฺถโต, พฺยญฺชนโต, อุตฺตานปทโต, คมฺภีรตฺถโต, กณฺณสุขโต, หทยงฺคมโต, อนตฺตุกฺกํสนโต, อปรวมฺภนโต, กรุณาสีตลโต, ปญฺญาวทาตโต, อาปาถรมณียโต, วิมทฺทกฺขมโต, สุยฺยมานสุขโต, วีมํสิยมานโต หิตโต จาติ ๒- เอวมาทีหิ โยเชตพฺพํ. ตโต ปรํปิ จตูหิ อุปมาหิ เทสนํเยว โถเมติ. ตตฺถ นิกฺกุชฺชิตนฺติ อโธมุขฐปิตํ เหฏฺฐามุขชาตํ วา. อุกฺกุชฺเชยฺยาติ อุปริมุขํ กเรยฺย. ปฏิจฺฉนฺนนฺติ ติณาทีหิ ปฏิจฺฉาทิตํ. ๓- วิวเรยฺยาติ อุคฺฆาเฏยฺย. มูฬฺหสฺสาติ ทิสามูฬฺหสฺส. มคฺคํ อาจิกฺเขยฺยาติ หตฺเถ คเหตฺวา "เอส มคฺโค"ติ วเทยฺย. อนฺธกาเรติ กาฬปกฺขจาตุทฺทสี อฑฺฒรตฺตฆนวนสณฺฑเมฆปฏเลหิ จตุรงฺเค ตเม. อยํ ตาว อนุตฺตานปทตฺโถ. อยํ ปน อธิปฺปาโย ๔-:- ยถา โกจิ นิกฺกุชฺชิตํ อุกฺกุชฺเชยฺย, เอวํ สทฺธมฺม- วิมุขํ อสทฺธมฺเม ปติตํ ๕- มํ อสทฺธมฺมา วุฏฺฐาเปนฺเตน, ยถา ปฏิจฺฉนฺนํ วิวเรยฺย, เอวํ กสฺสปสฺส ภควโต สาสนนฺตรธานโต ปภูติ มิจฺฉาทิฏฺฐิคหณปฏิจฺฉนฺนสาสนํ วิวรนฺเตน, ยถา มูฬฺหสฺส มคฺคํ อาจิกฺเขยฺย, เอวํ กุมฺมคฺคมิจฺฉามคฺคปฏิปนฺนสฺส เม สคฺคโมกฺขมคฺคํ อาวีกโรนฺเตน, ยถา อนฺธกาเร เตลปชฺโชตํ ธาเรยฺย, เอวํ โมหนฺธการนิมุคฺคสฺส เม พุทฺธาทิรตนรูปานิ อปสฺสโต ตปฺปฏิจฺฉาทกโมหนฺธการ- วิทฺธํสกเทสนาปชฺโชตธารเณน มยฺหํ โภตา โคตเมน เอเตหิ ปริยาเยหิ ปกาสิตตฺตา อเนกปริยาเยน ธมฺโม ปกาสิโต. ๖- @เชิงอรรถ: ฉ.ม. วา วจนํ ฉ.ม.,อิ. วีมํสิยมานหิตโตติ ฉ.ม.,อิ. ติณปณฺณาทิฉาทิตํ @ ฉ.ม.,อิ. อธิปฺปายโยชนา ม. ปติฏฺฐิตํ ฉ.ม. ปกาสิโตติ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๘.

เอวํ เทสนํ โถเมตฺวา อิมาย เทสนาย รตนตฺตเย ปสนฺนจิตฺโต ปสนฺนาการํ กโรนฺโต เอสาหนฺติอาทิมาห. ตตฺถ เอสาหนฺติ เอโส อหํ. ภวนฺตํ โคตมํ สรณํ คจฺฉามีติ ภวํ เม โคตโม สรณํ ปรายนํ อฆสฺส ทาตา ๑- หิตสฺส จ วิทาตาติ ๒- อิมินา อธิปฺปาเยน ภวนฺตํ โคตมํ คจฺฉามิ ภชามิ เสวามิ ปยิรุปาสามิ, เอวํ วา ชานามิ พุชฺฌามีติ. เยสญฺหิ ธาตูนํ คติ อตฺโถ, พุทฺธิปิ เตสํ อตฺโถ. ตสฺมา คจฺฉามีติ อิมสฺส ชานามิ พุชฺฌามีติ อยมตฺโถ วุตฺโต. ธมฺมญฺจ ภิกฺขุสํฆญฺจาติ เอตฺถ ปน ๓- อธิคตมคฺเค เจว สจฺฉิกตนิโรเธ จ ยถานุสิฏฺฐํ ปฏิปชฺชมาเน จตูสุ ๓- อปาเยสุ อปตมาเน ธาเรตีติ ธมฺโม. โส อตฺถโต อริยมคฺโค เจว นิพฺพานํ จ. วุตฺตเญฺหตํ "ยาวตา ภิกฺขเว ธมฺมา สงฺขตา, อริโย อฏฺฐงฺคิโก มคฺโค เตสํ อคฺคมกฺขายตี"ติ ๔- วิตฺถาโร. น เกวลํ จ อริยมคฺโค เจว นิพฺพานํ จ, อปิจ โข อริยผเลหิ สทฺธึ ปริยตฺติธมฺโมปิ. วุตฺตเญฺหตํ ฉตฺตมาณวกวิมาเน:- "ราควิราคมเนชมโสกํ ธมฺมมสงฺขตมปฺปฏิกูลํ มธุรมิมํ ปคุณํ สุวิภตฺตํ ธมฺมมิมํ สรณตฺถมุเปหี"ติ. ๕- เอตฺถ ราควิราโคติ มคฺโค กถิโต. อเนชมโสกนฺติ ผลํ. ธมฺมมสงฺขตนฺติ นิพฺพานํ. อปฺปฏิกูลํ มธุรมิมํ ปคุณํ สุวิภตฺตนฺติ ปิฏกตฺตเยน วิภตฺตํ สพฺพธมฺมกฺขนฺธํ. ๖- ทิฏฺฐิสีลสงฺฆาเตน สํหโตติ ๗- สํโฆ. โส อตฺถโต อฏฺฐอริยปุคฺคลสมูโห. วุตฺตเญฺหตํ ตสฺมิญฺเญว วิมาเน:- "ยตฺถ จ ทินฺนมหปฺผลมาหุ จตูสุ สุจีสุ ปุริสยุเคสุ @เชิงอรรถ: ฉ.ม.,อิ. ตาตา, ม. สุขสฺสทาตา ฉ.ม.,อิ. วิธาตาติ @๓-๓ ฉ.ม. อธิคตมคฺเค สจฺฉิกตนิโรเธ ยถานุสิฏฺฐํ ปฏิปชฺชมาเน จ จตูสุ @ องฺ.จตุกฺก. ๒๑/๓๔/๓๘ อคฺคปฺปสาทสุตฺต ขุ.วิมาน. ๒๖/๘๘๗/๙๑ ฉตฺตมาณวกวิมาน @ ฉ.ม.,อิ. วิภตฺตา สพฺพธมฺมกฺขนฺธาติ ก. สํฆฏโตติ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๙.

อฏฺฐ จ ปุคฺคลธมฺมทสา เต สํฆมิมํ สรณตฺถมุเปหี"ติ. ๑- ภิกฺขูนํ สํโฆ ภิกฺขุสํโฆ. เอตฺตาวตา พฺราหฺมโณ ตีณิ สรณคมนานิ ปฏิเวเทสิ. อิทานิ เตสุ สรณคมเนสุ โกสลฺลตฺถํ สรณํ, สรณคมนํ, โย จ สรณํ คจฺฉติ, สรณคมนปฺปเภโท, สรณคมนผลํ, สงฺกิเลโส, เภโทติ อยํ วิธิ เวทิตพฺโพ. เสยฺยถีทํ:- ปทตฺถโต ตาว หึสตีติ สรณํ, สรณํ คตานํ เตเนว สรณคมเนน ภยสนฺตาสทุกฺขทุคฺคติปริกฺกิเลสํ หนติ วินาเสตีติ อตฺโถ, รตนตฺตยสฺเสเวตํ อธิวจนํ. อถวา หิเต ปวตฺตเนน อหิตา จ นิวตฺตเนน สตฺตานํ ภยํ หึสตีติ พุทฺโธ, ภวกนฺตารา อุตฺตารเณน โลกสฺส อสฺสาสทาเนน จ ธมฺโม, อปฺปกานมฺปิ การานํ วิปุลผลปฏิลาภกรเณน สํโฆ. ตสฺมา อิมินาปิ ปริยาเยน รตนตฺตยํ สรณํ. ตปฺปสาทตคฺครุตาหิ วิหตกิเลโส ตปฺปรายนตาการปฺปวตฺโต จิตฺตุปฺปาโท สรณคมนํ. ตํสมงฺคีสตฺโต สรณํ คจฺฉติ, วุตฺตปฺปกาเรน จิตฺตุปฺปาเทน "เอตานิ ตีณิ รตนานิ สรณํ, เอตานิ ปรายนนฺ"ติ เอวํ อุเปตีติ อตฺโถ. เอวํ ตาว สรณํ สรณคมนํ โย จ สรณํ คจฺฉติ อิทํ ตยํ เวทิตพฺพํ. สรณคมนปฺปเภเท ปน ทุวิธํ สรณคมนํ โลกุตฺตรํ โลกิยญฺจ. ๒- ตตฺถ โลกุตฺตรํ ทิฏฺฐสจฺจานํ มคฺคกฺขเณ สรณคมนูปกฺกิเลสสมุจฺเฉเทน อารมฺมณโต นิพฺพานารมฺมณํ หุตฺวา กิจฺจโต สกเลปิ รตนตฺตเย อิชฺฌติ. โลกิยํ ปุถุชฺชนานํ สรณคมนูปกฺกิเลส- วิกฺขมฺภเนน อารมฺมณโต พุทฺธาทิคุณารมฺมณํ หุตฺวา อิชฺฌติ. ตํ อตฺถโต พุทฺธาทีสุ ตีสุ วตฺถูสุ สทฺธาปฏิลาโภ, สทฺธามูลิกา จ สมฺมาทิฏฺฐิ ทสสุ ปุญฺญกิริยาวตฺถูสุ ทิฏฺฐุชุกมฺมนฺติ ๓- วุจฺจติ. @เชิงอรรถ: ขุ.วิมาน. ๒๖/๘๘๘/๙๒ ฉตฺตมาณวกวิมาน ฉ.ม. โลกิยญฺจาติ @ ฉ.ม. ทิฏฺฐิชุกมฺมนฺติ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๐.

ตยิทํ จตุธา ปวตฺตติ อตฺตสนฺนิยฺยาตเนน ตปฺปรายนตาย สิสฺสภาวูปคมเนน ปณิปาเตนาติ. ตตฺถ อตฺตสนฺนิยฺยาตนํ นาม "อชฺช อาทึ กตฺวา อหํ อตฺตานํ พุทฺธสฺส นิยฺยาเทมิ, ธมฺมสฺส, สํฆสฺสา"ติ เอวํ พุทฺธาทีนํ อตฺตปริจฺจชนํ. ตปฺปรายนตา นาม "อชฺช อาทึ กตฺวา อหํ พุทฺธปรายโน, ธมฺมปรายโน, สํฆปรายโน อิติ มํ ธาเรถา"ติ เอวํ ตปฺปรายนภาโว. สิสฺสภาวูปคมนํ นาม "อชฺช อาทึ กตฺวา อหํ พุทฺธสฺส อนฺเตวาสิโก, ธมฺมสฺส, สํฆสฺส อิติ มํ ธาเรถา"ติ เอวํ สิสฺสภาวูปคโม. ปณิปาโต นาม "อชฺช อาทึ กตฺวา อหํ อภิวาทนํ ปจฺจุปฏฺฐานํ อญฺชลิกมฺมํ สามีจิกมฺมํ พุทฺธาทีนํเยว ติณฺณํ วตฺถูนํ กโรมิ อิติ มํ ธาเรถา"ติ เอวํ พุทฺธาทีสุ ปรมนิปจฺจกาโร. อิเมสญฺหิ จตุนฺนํ อาการานํ อญฺญตรํปิ กโรนฺเตน คหิตํเยว โหติ สรณคมนํ. อปิจ "ภควโต อตฺตานํ ปริจฺจชามิ, ธมฺมสฺส, สํฆสฺส อตฺตานํ ปริจฺจชามิ, ชีวิตํ ปริจฺจชามิ, ปริจฺจตฺโตเยว เม อตฺตา, ปริจฺจตฺตเมว เม ชีวิตํ, ชีวิตปริยนฺติกํ พุทฺธํ สรณํ คจฺฉามิ, พุทฺโธ เม สรณํ เลณํ ตาณนฺ"ติ เอวํปิ อตฺตสนฺนิยฺยาตนํ เวทิตพฺพํ. "สตฺถารญฺจ วตาหํ ปสฺเสยฺยํ, ภควนฺตเมว ปสฺเสยฺยํ, สุคตญฺจ วตาหํ ปสฺเสยฺยํ, ภควนฺตเมว ปสฺเสยฺยํ, สมฺมาสมฺพุทฺธํ จ วตาหํ ปสฺเสยฺยํ, ภควนฺตเมว ปสฺเสยฺยนฺ"ติ ๑- เอวํปิ มหากสฺสปสฺส สรณคมนํ ๒- วิย สิสฺสภาวูปคมนํ ทฏฺฐพฺพํ. "โส อหํ วิจริสฺสามิ คามา คามํ ปุรา ปุรํ นมสฺสมาโน สมฺพุทฺธํ ธมฺมสฺส จ สุธมฺมตนฺ"ติ. ๓- เอวํปิ อาฬวกาทีนํ สรณคมนํ วิย ตปฺปรายนตา เวทิตพฺพาติ. ๔- "อถโข พฺรหฺมายุ พฺราหฺมโณ อุฏฺฐายาสนา เอกํสํ อุตฺตราสงฺคํ กริตฺวา ภควโต ปาเทสุ @เชิงอรรถ: สํ.นิ. ๑๖/๑๕๔/๒๑๐ จีวรสุตฺต ฉ.ม. สรณคมเน @ ขุ.สุ. ๒๕/๑๙๔/๓๗๑, สํ. ส. ๑๕/๒๔๖/๒๕๙ อาฬวกสุตฺต ฉ.ม.,อิ. เวทิตพฺพา

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๑.

สิรสา นิปติตฺวา ภควโต ปาทานิ มุเขน จ ปริจุมฺพติ, ปาณีหิ จ สมฺพาหติ, ๑- นามญฺจ สาเวติ พฺรหฺมายุ อหํ โภ โคตม พฺราหฺมโณ, พฺรหฺมายุ อหํ โภ โคตม พฺราหฺมโณ"ติ ๒- เอวํปิ ปณิปาโต ทฏฺฐพฺโพ. โส ปเนส ญาติภยาจริยทกฺขิเณยฺยวเสน จตุพฺพิโธ โหติ. ตตฺถ ทกฺขิเณยฺย- ปณิปาเตน สรณคมนํ โหติ, น อิตเรหิ. เสฏฺฐวเสเนว หิ สรณํ คณฺหาติ, เสฏฺฐวเสน จ ภิชฺชติ. ตสฺมา โย สากิโย วา โกลิโย วา "พุทฺโธ อมฺหากํ ญาตโก"ติ วนฺทติ, อคหิตเมว โหติ สรณํ. โย วา "สมโณ โคตโม ราชปูชิโต มหานุภาโว อวนฺทิยมาโน อนตฺถํปิ กเรยฺยา"ติ ภเยน วนฺทติ, อคหิตเมว โหติ สรณํ. โย วา โพธิสตฺตกาเล ภควโต สนฺติเก กิญฺจิ อุคฺคหิตํ สรมาโน พุทฺธกาเล วา:- "เอเกน โภเค ภุญฺเชยฺย ทฺวีหิ กมฺมํ ปโยชเย จตุตฺถญฺจ นิธาเปยฺย อาปทาสุ ภวิสฺสตี"ติ ๓- เอวรูปํ อนุสาสนึ ๔- อุคฺคเหตฺวา "อาจริโย เม"ติ วนฺทติ, อคหิตเมว โหติ สรณํ. โย ปน "อยํ โลเก อคฺคทกฺขิเณยฺโย"ติ วนฺทติ, เตเนว คหิตํ โหติ สรณํ. เอวํ คหิตสรณสฺเสว ๕- อุปาสกสฺส วา อุปาสิกาย วา อญฺญติตฺถิเยสุ ปพฺพชิตํปิ ญาตึ "ญาตโก เม อยนฺ"ติ วนฺทโต สรณคมนํ น ภิชฺชติ, ปเคว อปพฺพชิตํ. ตถา ราชานํ ภยวเสน วนฺทโต. โส หิ รฏฺฐปูชิตตฺตา อวนฺทิยมาโน อนตฺถํปิ กเรยฺยาติ. ตถา ยงฺกิญฺจิ สิปฺปํ สิกฺขาปกํ ติตฺถิยํปิ "อาจริโย เม อยนฺ"ติ วนฺทโตปิ น ภิชฺชตีติ. เอวํ สรณคมนปฺปเภโท เวทิตพฺโพ. เอตฺถ จ โลกุตฺตรสฺส สรณคมนสฺส จตฺตาริ สามญฺญผลานิ วิปากผลํ, @เชิงอรรถ: ฉ.ม. ปริสมฺพาหติ ม.ม. ๑๓/๓๙๔/๓๗๗ พฺรหฺมายุสุตฺต @ ที.ปา. ๑๑/๒๖๕/๑๖๔ สุหทมิตฺต @ ม. อนุสาสนํ ฉ.ม.,อิ. คหิตสรณสฺส จ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๒.

สพฺพทุกฺขกฺขโย อานิสํสผลํ. วุตฺตเญฺหตํ:- "โย จ พุทฺธญฺจ ธมฺมญฺจ สํฆญฺจ สรณํ คโต จตฺตาริ อริยสจฺจานิ สมฺมปฺปญฺญาย ปสฺสติ. ทุกฺขํ ทุกฺขสมุปฺปาทํ ทุกฺขสฺส จ อติกฺกมํ อริยญฺจฏฺฐงฺคิกํ มคฺคํ ทุกฺขูปสมคามินํ. เอตํ โข สรณํ เขมํ เอตํ สรณมุตฺตมํ เอตํ สรณมาคมฺม สพฺพทุกฺขา ปมุจฺจตี"ติ. ๑- อปิจ นิจฺจโต อนุปคมนาทิวเสนเปตสฺส อานิสํสผลํ เวทิตพฺพํ. วุตฺตเญฺหตํ:- "อฏฺฐานเมตํ ภิกฺขเว อนวกาโส, ยํ ทิฏฺฐิสมฺปนฺโน ปุคฺคโล กญฺจิ สงฺขารํ นิจฺจโต อุปคจฺเฉยฺย, สุขโต อุปคจฺเฉยฺย, กญฺจิ ธมฺมํ อตฺตโต อุปคจฺเฉยฺย, มาตรํ ชีวิตา โวโรเปยฺย, ปิตรํ ชีวิตา โวโรเปยฺย, อรหนฺตํ ชีวิตา โวโรเปยฺย, ปทุฏฺฐจิตฺโต ตถาคตสฺส โลหิตํ อุปฺปาเทยฺย, สํฆํ ภินฺเทยฺย, อญฺญํ สตฺถารํ อุทฺทิเสยฺย, เนตํ ฐานํ วิชฺชตี"ติ. ๒- โลกิยสฺส ปน สรณคมนสฺส ภวสมฺปทาปิ โภคสมฺปทาปิ ผลเมว. วุตฺตเญฺหตํ:- "เย เกจิ พุทฺธํ สรณํ คตาเส น เต คมิสฺสนฺติ อปายภูมึ ๓- ปหาย มานุสํ เทหํ เทวกายํ ปริปูเรสฺสนฺตี"ติ. ๔- @เชิงอรรถ: ขุ.ธ. ๒๕/๑๙๐-๒/๕๐-๑ อคฺคิทตฺตปุโรหิตวตฺถุ @ ม.อุ. ๑๔/๑๒๘/๑๑๔ พหุธาตุกสุตฺต, @องฺ.เอกก. ๒๐/๒๖๘-๒๗๖/๒๘-๙ อฏฺฐานปาลิ: ปฐมวคฺค @ สี.,อิ. อปายํ สํ.ส. ๑๕/๓๗/๓๐ สมยสุตฺต

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๓.

อปรํปิ วุตฺตํ:- "อถโข สกฺโก เทวานมินฺโท อสีติยา เทวตาสหสฺเสหิ สทฺธึ เยนายสฺมา มหาโมคฺคลฺลาโน เตนุปสงฺกมิ ฯเปฯ เอกมนฺตํ ฐิตํ โข สกฺกํ เทวานมินฺทํ อายสฺมา มหาโมคฺคลฺลาโน เอตทโวจ `สาธุ โข เทวานมินฺท พุทฺธสรณคมนํ โหติ, พุทฺธสรณคมนเหตุ โข เทวานมินฺท เอวมิเธกจฺเจ สตฺตา กายสฺส เภทา ปรมฺมรณา สุคตึ สคฺคํ โลกํ อุปปชฺชนฺติ, เต อญฺเญ เทเว ทสหิ ฐาเนหิ อธิคณฺหนฺติ ทิพฺเพน อายุนา ทิพฺเพน วณฺเณน สุเขน ยเสน อาธิปเตยฺเยน ทิพฺเพหิ รูเปหิ สทฺเทหิ คนฺเธหิ รเสหิ โผฏฺฐพฺเพหี"ติ. ๑- เอส นโย ธมฺเม จ สํเฆ จ. อปิจ เวลามสุตฺตาทิวเสนาปิ ๒- สรณคมนสฺส ผลวิเสโส เวทิตพฺโพ. เอวํ สรณคมนผลํ เวทิตพฺพํ. ตตฺถ จ โลกิยสรณคมนํ ตีสุ วตฺถูสุ อญฺญาณสํสยมิจฺฉาญาณาทีหิ สงฺกิลิสฺสติ, น มหาชุติกํ โหติ น มหาวิปฺผารํ. โลกุตฺตรสฺส นตฺถิ สงฺกิเลโส. โลกิยสฺส จ สรณคมนสฺส ทุวิโธ เภโท สาวชฺโช จ อนวชฺโช จ. ตตฺถ สาวชฺโช อญฺญสตฺถาราทีสุ อตฺตสนฺนิยฺยาตนาทีหิ โหติ, โส อนิฏฺฐผโล. อนวชฺโช กาลกิริยาย, โส อวิปากตฺตา อผโล. โลกุตฺตรสฺส ปน เนวตฺถิ เภโท. ภวนฺตเรปิ หิ อริยสาวโก อญฺญํ สตฺถารํ น อุทฺทิสตีติ เอวํ สรณคมนสฺส สงฺกิเลโส จ เภโท จ เวทิตพฺโพ. อุปาสกํ มํ ภวํ โคตโม ธาเรตูติ มํ ภวํ โคตโม "อุปาสโก อยนฺ"ติ เอวํ ธาเรตุ, ชานาตูติ อตฺโถ. อุปาสกวิธิโกสลฺลตฺถํ ปเนตฺถ โก อุปาสโก, กสฺมา อุปาสโกติ วุจฺจติ, กิมสฺส สีลํ, โก อาชีโว, กา วิปตฺติ, กา สมฺปตฺตีติ อิทํ ปกิณฺณกํ เวทิตพฺพํ. @เชิงอรรถ: สํ.สฬา. ๑๘/๕๓๐/๓๓๗ โมคฺคลฺลานสํยุตฺต (สฺยา) @ องฺ.นวก. ๒๓/๒๒๔(๒๐)/๔๐๕ เวลามสุตฺต (สฺยา)

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๔.

ตตฺถ โก อุปาสโกติ โยโกจิ ติสรณํ คโต คหฏฺโฐ. วุตฺตเญฺหตํ:- "ยโต โข มหานาม อุปาสโก พุทฺธํ สรณํ คโต โหติ, ธมฺมํ สรณํ คโต โหติ, สํฆํ สรณํ คโต โหติ, เอตฺตาวตา โข มหานาม อุปาสโก โหตี"ติ. ๑- กสฺมา อุปาสโกติ รตนตฺตยสฺส อุปาสนโต. โส หิ พุทฺธํ อุปาสตีติ อุปาสโก. ธมฺมํ, สํฆํ อุปาสตีติ อุปาสโกติ. กิมสฺส สีลนฺติ ปญฺจ เวรมณิโย. ยถาห:- "ยโต โข มหานาม อุปาสโก ปาณาติปาตา ปฏิวิรโต โหติ, อทินฺนาทานา, กาเมสุมิจฺฉาจารา, มุสาวาทา, สุราเมรยมชฺช- ปมาทฏฺฐานา ปฏิวิรโต โหติ. เอตฺตาวตา โข มหานาม อุปาสโก สีลวา โหตี"ติ. ๑- โก อาชีโวติ ปญฺจ มิจฺฉาวณิชฺชา ปหาย ธมฺเมน สเมน ชีวิกกปฺปนํ. วุตฺตเญฺหตํ:- "ปญฺจิมา ภิกฺขเว วณิชฺชา อุปาสเกน อกรณียา. กตมา ปญฺจ. สตฺถวณิชฺชา สตฺตวณิชฺชา มํสวณิชฺชา มชฺชวณิชฺชา วิสวณิชฺชา. อิมา โข ภิกฺขเว ปญฺจ วณิชฺชา อุปาสเกน อกรณียา"ติ. ๒- กา วิปตฺตีติ ยา ตสฺเสว สีลสฺส จ อาชีวสฺส จ วิปตฺติ, อยมสฺส วิปตฺติ. อปิจ ยาย เอส จณฺฑาโล เจว โหติ มลญฺจ ปฏิกิฏฺโฐ ๓- จ, สาปิ ตสฺส วิปตฺตีติ @เชิงอรรถ: สํ.ม. ๑๙/๑๐๓๓/๓๔๓ มหานามสุตฺต องฺ.ปญฺจก. ๒๒/๑๗๗/๒๓๒ อุปาสกวคฺค (สฺยา) @ ฉ.ม. ปติกุฏฺโฐ. เอวมุปริปิ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๕.

เวทิตพฺพา. เต จ อตฺถโต อสฺสทฺธิยาทโย ปญฺจ ธมฺมา โหนฺติ. ยถาห:- "ปญฺจหิ ภิกฺขเว ธมฺเมหิ สมนฺนาคโต อุปาสโก อุปาสก- จณฺฑาโล จ โหติ อุปาสกมลญฺจ อุปาสกปฏิกิฏฺโฐ จ. กตเมหิ ปญฺจหิ. อสฺสทฺโธ โหติ, ทุสฺสีโล โหติ, โกตุหลมงฺคลิโก โหติ, มงฺคลํ ปจฺเจติ โน กมฺมํ, อิโต จ พหิทฺธา ทกฺขิเณยฺยํ ปริเยสติ, ตตฺถ จ ปุพฺพการํ กโรตี"ติ. ๑- กา สมฺปตฺตีติ ยา จสฺส สีลสมฺปทา จ อาชีวสมฺปทา จ, สา สมฺปตฺติ. เย จสฺส รตนภาวาทิกรา สทฺธาทโย ปญฺจ ธมฺมา ยถาห:- "ปญฺจหิ ภิกฺขเว ธมฺเมหิ สมนฺนาคโต อุปาสโก อุปาสกรตนํ จ โหติ อุปาสกปทุมํ จ อุปาสกปุณฺฑริกํ จ. กตเมหิ ปญฺจหิ. สทฺโธ โหติ, สีลวา โหติ, น โกตุหลมงฺคลิโก โหติ, กมฺมํ ปจฺเจติ โน มงฺคลํ, น อิโต พหิทฺธา ทกฺขิเณยฺยํ คเวสติ, อิธ จ ปุพฺพการํ กโรตี"ติ. ๑- อชฺชตคฺเคติ เอตฺถ อยํ อคฺคสทฺโท อาทิโกฏิโกฏฺฐาสเสฏฺเฐสุ ทิสฺสติ. "อชฺชตคฺเค สมฺม โทวาริก อาวรามิ ทฺวารํ นิคฺคณฺฐานํ นิคฺคณฺฐีนนฺ"ติอาทีสุ ๒- หิ อาทิมฺหิ ทิสฺสติ. "เตเนว องฺคุลคฺเคน ตํ องฺคุลคฺคํ ปรามเสยฺย. ๓- อุจฺฉุคฺคํ เวฬุคฺคนฺ"ติอาทีสุ โกฏิยํ. "อมฺพิลคฺคํ วา มธุรคฺคํ วา ติตฺตกคฺคํ วา, ๔- อนุชานามิ ภิกฺขเว วิหารคฺเคน วา ปริเวณคฺเคน วา ภาเชตุนฺ"ติอาทีสุ ๕- โกฏฺฐาเส. "ยาวตา ภิกฺขเว สตฺต อปทา วา ฯเปฯ ตถาคโต เตสํ อคฺคมกฺขายตี"ติอาทีสุ ๖- เสฏฺเฐ. @เชิงอรรถ: องฺ. ปญฺจก. ๒๒/๑๗๕/๒๓๐ อุปาสกวคฺค (สฺยา) ม.ม. ๑๓/๗๐/๔๗ อุปาลิวาทสุตฺต @ อภิ. ก. ๓๗/๔๔๑/๒๖๗ ปจฺจุปฺปนฺนญาณกถา สํ.ม. ๑๙/๓๗๔/๑๓๑ สูทสุตฺต @ วิ.จุ. ๗/๓๑๘/๘๙ เสนาสนคฺคาหาปกสมฺมติ องฺ.จตุกฺก. ๒๑/๓๔/๓๙ อคฺคปฺปสาทสุตฺต

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๖.

อิธ ปนายํ อาทิมฺหิ ทฏฺฐพฺโพ. ตสฺมา อชฺชตคฺเคติ อชฺชตํ อาทึ กตฺวาติ เอวเมตฺถ อตฺโถ ทฏฺฐพฺโพ. ๑- อชฺชตนฺติ อชฺชภาวํ. ๒- อชฺชทคฺเคติปิ วา ปาโฐ, ทกาโร ปทสนฺธิกโร, อชฺช อคฺคํ กตฺวาติ อตฺโถ. ปาณุเปตนฺติ ปาเณหิ อุเปตํ, ยาว เม ชีวิตํ ปวตฺตติ, ตาว อุเปตํ, อนญฺญสตฺถุกํ ตีหิ สรณคมเนหิ สรณคตํ อุปาสกํ กปฺปิยการกํ มํ ภวํ โคตโม ธาเรตุ ชานาตุ. อหญฺหิ สเจปิ เม ติขิเณน อสินา สีสํ ฉินฺเทยฺยุํ, เนว พุทฺธํ "น พุทฺโธ"ติ วา ธมฺมํ "น ธมฺโม"ติ วา สํฆํ "น สํโฆ"ติ วา วเทยฺยนฺติ เอวํ อตฺตสนฺนิยฺยาตเนน สรณํ คนฺตฺวา จตูหิ ปจฺจเยหิ ปวาเรตฺวา อุฏฺฐายาสนา ภควนฺตํ อภิวาเทตฺวา ติกฺขตฺตุํ ปทกฺขิณํ กตฺวา ปกฺกามีติ. [๑๗] สตฺตเม ชาณุสฺโสณีติ ชาณุสฺโสณีติ ฐานนฺตรํ กิร นาเมตํ ๓- ฐานนฺตรํ, ตํ เยน กุเลน ลทฺธํ, ตํ ชาณุสฺโสณิกุลนฺติ วุจฺจติ. อยํ หิ ๔- ตสฺมึ กุเล ชาตตฺตา รญฺโญ สนฺติกา ๕- จ ลทฺธชาณุสฺโสณิสกฺการตฺตา ชาณุสฺโสณีติ วุจฺจติ. เตนุปสงฺกมีติ "สมโณ กิร โคตโม ปณฺฑิโต พฺยตฺโต พหุสฺสุโต"ติ สุตฺวา "สเจ โส ลิงฺควิภตฺติการกาทิเภทํ ชานิสฺสติ, อเมฺหหิ ญาตเมว ชานิสฺสติ, อญฺญาตํ กึ ชานิสฺสติ. ญาตเมว กเถสฺสติ, อญฺญาตํ กึ กเถสฺสตี"ติ จินฺเตตฺวา มานทฺธชํ ปคฺคยฺห สีฆํ อุกฺขิปิตฺวา มหาปริวาเรหิ ปริวุโต เยน ภควา เตนุปสงฺกมิ. กตตฺตา จ พฺราหฺมณ อกตตฺตา จาติ สตฺถา ตสฺส วจนํ สุตฺวา "อยํ พฺราหฺมโณ อิธ อาคจฺฉนฺโต น ชานิตุกาโม อตฺถคเวสี หุตฺวา อาคโต, มานทฺธชํ ๖- ปคฺคยฺห สีฆํ อุกฺขิปิตฺวา อาคโต. กินฺนุ ขฺวสฺส ยถา ปญฺหาย อตฺถํ อาชานาติ, ๗- เอวํ กถิเต วุฑฺฒิ ภวิสฺสติ, อุทาหุ ยถา น ชานาตี"ติ จินฺเตตฺวา "ยถา น ชานาติ, เอวํ กถิเต วุฑฺฒิ ภวิสฺสตี"ติ ญตฺวา "กตตฺตา จ พฺราหฺมณ อกตตฺตา จา"ติ อาห. @เชิงอรรถ: ฉ.ม. เวทิตพฺโพ สี. อชฺชภวํ ฉ.ม.,อิ. ชาณุสฺโสณิฐานนฺตรํ กิร นาเมกํ @ ฉ.ม.,อิ. อยํ สทฺโท น ทิสฺสติ ฉ.ม.,อิ. สนฺติเก ฉ.ม.,อิ. มานํ ปน @ ฉ.ม.,อิ. ชานาติ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๗.

พฺราหฺมโณ ตํ สุตฺวา "สมโณ โคตโม กตตฺตาปิ อกตตฺตาปิ นิรเย นิพฺพตฺตึ วทติ, อิทํ อุภยการเณนาปิ เอกฏฺฐาเน นิพฺพตฺติยา กถิตตฺตา ทุชฺชานํ มหนฺธการํ, นตฺถิ มยฺหํ เอตฺถ ปติฏฺฐา. สเจ ปนาหํ เอกนฺเตเนว ๑- ตุณฺหี ภเวยฺยํ, พฺราหฺมณานํ มชฺเฌ กถนกาเลปิ มํ เอวํ วเทยฺยุํ `ตฺวํ สมณสฺส โคตมสฺส สนฺติเก ๒- มานํ ปคฺคยฺห สีฆํ ๓- อุกฺขิปิตฺวา อาคโตสิ, เอกวจเนเนว ตุณฺหี หุตฺวา กิญฺจิ วตฺตุํ นาสกฺขิ, อิมสฺมึ ฐาเน กสฺมา กเถสี'ติ. ตสฺมา ปราชิโตปิ อปราชิตสทิโส หุตฺวา ปุน สคฺคคมนปญฺหํ ปุจฺฉิสฺสามี"ติ จินฺเตตฺวา โก นุ โข โภ โคตมาติ อิมํ ทุติยปญฺหํ อารภิ. เอวํปิ จสฺส อโหสิ "อุปริปเญฺหน เหฏฺฐาปญฺหํ ชานิสฺสามิ, เหฏฺฐาปเญฺหน อุปริปญฺหนฺ"ติ. ตสฺมาปิ อิมํ ปญฺหํ ปุจฺฉิ. สตฺถา ปุริมนเยเนว จินฺเตตฺวา ยถา น ชานาติ, เอวเมว กเถนฺโต ปุนปิ "กตตฺตา จ พฺราหฺมณ อกตตฺตา จา"ติ อาห. พฺราหฺมโณ ตสฺมึ ปติฏฺฐาตุํ อสกฺโกนฺโต "อลํ โข ปน ๔- อีทิสสฺส ปุริสสฺส สนฺติกํ อาคเตน ชานิตฺวา ๕- คนฺตุํ วฏฺฏติ, สกวาทํ ปหาย สมณํ โคตมํ อนุวตฺติตฺวา มยฺหํ อตฺถํ คเวสิสฺสามิ, ปรโลกมคฺคํ โสเธสฺสามี"ติ สนฺนิฏฺฐานํ กตฺวา สตฺถารํ อายาจนฺโต น โข อหนฺติอาทิมาห. อถสฺส นิหตมานตํ ญตฺวา สตฺถา อุปริ เทสนํ วฑฺเฒนฺโต เตนหิ พฺราหฺมณาติอาทิมาห. ตตฺถ เตนหีติ การณนิทฺเทโส. ยสฺมา สงฺขิตฺเตน ภาสิตสฺส อตฺถํ อชานนฺโต วิตฺถารเทสนํ ยาจสิ, ตสฺมาติ อตฺโถ. เสสเมตฺถ อุตฺตานเมวาติ. [๑๘] อฏฺฐเม อายสฺมาติ ปิยวจนเมตํ. อานนฺโทติ ตสฺส เถรสฺส นามํ. เอกํเสนาติ เอกนฺเตน. อนุวิจฺจาติ อนุปวิสิตฺวา. วิญฺญูติ ปณฺฑิตา. ครหนฺตีติ นินฺทนฺติ, อวณฺณํ ภาสนฺติ. เสสเมตฺถ อุตฺตานเมว. นวเม สพฺพํ อุตฺตานเมว. @เชิงอรรถ: ฉ.ม.,อิ. เอตฺตเกเนว ฉ.ม.,อิ. สนฺติกํ ฉ.ม. สิงฺคํ @ ฉ.ม.,อิ. น ฉ.ม. อชานิตฺวา

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๘.

[๒๐] ทสเม ทุนฺนิกฺขิตฺตญฺจ ปทพฺยญฺชนนฺติ อุปฺปฏิปาฏิยา คหิตปาลิปทเมว หิ อตฺถสฺส พฺยญฺชนตฺตา พฺยญฺชนนฺติ วุจฺจติ. อุภยเมตํ ปาลิยาว นามํ. อตฺโถ จ ทุนฺนีโตติ ปริวตฺเตตฺวา อุปฺปฏิปาฏิยา คหิตา อฏฺฐกถา. ทุนฺนิกฺขิตฺตสฺส ภิกฺขเว ปทพฺยญฺชนสฺส อตฺโถปิ ทุนฺนโย โหตีติ ปริวตฺเตตฺวา อุปฺปฏิปาฏิยา คหิตาย ปาลิยา อฏฺฐกถา นาม ทุนฺนยา ๑- ทุนฺนีหารา ทุกฺกถา นาม โหติ. เอกาทสเม วุตฺตปฏิปกฺขนเยน อตฺโถ เวทิตพฺโพ. อธิกรณวคฺโค ทุติโย. --------------

             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๑๕ หน้า ๑๐-๒๘. http://84000.org/tipitaka/pitaka_item/read_th.php?B=15&A=209&modeTY=2&pagebreak=1              The Pali Atthakatha in Roman :- http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=15&A=209&modeTY=2&pagebreak=1              อ่านอรรถกถาแปลไทย :- http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=20&i=257              เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :- http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=20&A=1374              พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=20&A=1350              The Pali Tipitaka in Roman Character :- http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=20&A=1350              สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๒๐ http://84000.org/tipitaka/read/?index_20

อ่านหน้า[ต่าง] แรกอ่านหน้า[ต่าง] ที่แล้วไม่แสดงหมายเลขหน้า
ในกรณี :- 
   บรรทัดแรกของแต่ละหน้าอ่านหน้า[ต่าง] ถัดไปอ่านหน้า[ต่าง] สุดท้าย คลิกเพื่อเปลี่ยน ฐญ เป็นแบบดั้งเดิม

บันทึก ๒๖ มกราคม พ.ศ. ๒๕๖๑. การแสดงผลนี้อ้างอิงข้อมูลจากอรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย. หากพบข้อผิดพลาด กรุณาแจ้งได้ที่ [email protected]