ขอนอบน้อมแด่
พระผู้มีพระภาคอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้า
                      พระองค์นั้น
บทนำ พระวินัยปิฎก พระสุตตันตปิฎก พระอภิธรรมปิฎก ค้นพระไตรปิฎก ชาดก หนังสือธรรมะ
อ่านหน้า[ต่าง] แรกอ่านหน้า[ต่าง] ที่แล้วไม่แสดงหมายเลขหน้า
ในกรณี :- 
   บรรทัดแรกของแต่ละหน้าอ่านหน้า[ต่าง] ถัดไปอ่านหน้า[ต่าง] สุดท้าย คลิกเพื่อเปลี่ยน ฐญ เป็นแบบดั้งเดิม  
อรรถกถาเล่มที่ ๑๔ ภาษาบาลีอักษรไทย องฺ.อ. (มโนรถ.๑)

หน้าที่ ๔๐๒.

๑๕. อฏฺฐานปาลิ ๑. ปฐมวคฺควณฺณนา [๒๖๘] อฏฺฐานปาลิยํ ๑- อฏฺฐานนฺติ เหตุปฏิกฺเขโป. อนวกาโสติ ปจฺจยปฏิกฺเขโป. อุภเยนาปิ การณเมว ปฏิกฺขิปติ. การณญฺหิ ตทายตฺตวุตฺติตาย อตฺตโน ผลสฺส ฐานนฺติ วุตฺตํ. ๒- ยนฺติ เยน การเณน. ทิฏฺฐิสมฺปนฺโนติ มคฺคทิฏฺฐิสมฺปนฺโน โสตาปนฺโน อริยสาวโก. ตสฺส หิ ทิฏฺฐิสมฺปนฺโน อิติปิ, ทสฺสนสมฺปนฺโน อิติปิ, อาคโต อิมํ สทฺธมฺมํ อิติปิ, ปสฺสติ อิมํ สทฺธมฺมํ อิติปิ, เสกฺเขน ญาเณน สมนฺนาคโต อิติปิ, เสกฺขาย วิชฺชาย สมนฺนาคโต อิติปิ, ธมฺมโสตสมาปนฺโน อิติปิ, อริโย นิพฺเพธิกปญฺโญ อิติปิ, อมตทฺวารํ อาหจฺจ ติฏฺฐติ อิติปิ ๓- พหูนิ นามานิ โหนฺติ. กญฺจิ สงฺขารนฺติ จตุภูมิเกสุ สงฺขาเรสุ ๔- กญฺจิ เอกํ สงฺขารํปิ. นิจฺจโต อุปคจฺเฉยฺยาติ นิจฺโจติ คเณฺหยฺย. เนตํ ฐานํ วิชฺชตีติ เอตํ การณํ นตฺถิ น อุปลพฺภติ. ยํ ปุถุชฺชโนติ เยน การเณน ปุถุชฺชโน. ฐานเมตํ วิชฺชตีติ เอตํ การณํ อตฺถิ. สสฺสตทิฏฺฐิยา หิ โส เตภูมิเกสุ สงฺขาเรสุ กญฺจิ สงฺขารํ นิจฺจโต คเณฺหยฺยาติ อตฺโถ. จตุภูมิกสงฺขารา ๕- ปน เตชุสฺสทตฺตา ทิวสสนฺตตฺโต อโยคุโฬ วิย มกฺขิกานํ, ทิฏฺฐิยา วา อญฺเญสํ วา อกุสลานํ อารมฺมณํ น โหนฺติ. อิมินา นเยน กญฺจิ สงฺขารํ สุขโตติอาทีสุ อตฺโถ เวทิตพฺโพ. [๒๖๙] สุขโต อุปคจฺเฉยฺยาติ "เอกนฺตสุขี อตฺตา โหติ อโรโค ปรํ มรณา"ติ ๖- เอวํ อตฺตทิฏฺฐิวเสน สุขโต คาหํ สนฺธาเยตํ วุตฺตํ. ทิฏฺฐิวิปฺปยุตฺตจิตฺเตน ปน อริยสาวโก ปริฬาหาภิภูโต ปริฬาหวูปสมตฺถํ มตฺตหตฺถิปริตาสิโต วิย จ เสกฺขพฺราหฺมโณ ๗- คูถํ กญฺจิ สงฺขารํ สุขโต นุปคจฺฉติ. ๘- @เชิงอรรถ: ฉ.ม. อฏฺฐานปาฬิยา ฉ.ม. ฐานนฺติ จ อวกาโสติ จ วุจฺจติ ฉ.ม. อิติปีติ @ ฉ.ม. สงขตสงฺขาเรสุ ฉ.ม. จตุตฺถภูมกสงฺขารา @ ที.สี. ๙/๗๖/๓๑ พฺรหฺมชาลสุตฺต, ม.อุ. ๑๔/๒๒,๒๗/๑๘,๒๒ ปญฺจตฺตยสุตฺต @ สี. โวกฺขพฺราหฺมโณ, ฉ.ม. โจกฺขพฺราหฺมโณ ฉ.ม. สุขโต อุปคจฺฉติ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๔๐๓.

[๒๗๐] อตฺตวาเร กสิณาทิปณฺณตฺติสงฺคหตฺถํ "สงฺขารนฺ"ติ อวตฺวา กญฺจิ ธมฺมนฺติ วุตฺตํ. อิธาปิ อริยสาวกสฺส จตุภูมิกวเสน ปริจฺเฉโท เวทิตพฺโพ, ปุถุชฺชนสฺส เตภูมิกวเสน. สพฺพวาเรสุ วา อริยสาวกสฺสาปิ เตภูมิกวเสเนว ปริจฺเฉโท วฏฺฏติ. ยมฺหิ ยมฺหิ ๑- ปุถุชฺชโน คณฺหาติ, ตโต ตโต อริยสาวโก คาหํ วินิพฺเพเธติ. ๒- ปุถุชฺชโน หิ ยํ ยํ นิจฺจํ สุขํ อตฺตาติ คณฺหาติ, ตํ ตํ อริยสาวโก อนิจฺจํ ทุกฺขํ อนตฺตาติ คณฺหนฺโต ตํ คาหํ วินิพฺเพเธตีติ. ๓- อิมสฺมึ ๔- สุตฺตนฺตนเย ๕- ปุถุชฺชนคาหวินิพฺเพธนํ ๖- นาม กถิตํ. [๒๗๑] มาตรนฺติอาทีสุ ชนิกา จ มาตา, ชนโก จ ปิตา, มนุสฺสภูโต จ ขีณาสโว อรหาติ อธิปฺเปโต. กึ ปน อริยสาวโก อญฺญํ ชีวิตา โวโรเปยฺยาติ? เอตํปิ อฏฺฐานํ. สเจ หิ ๗- ภวนฺตเร คตํ อริยสาวกํ อตฺตโน อริยสาวกภาวํ อชานนฺตํปิ โกจิ เอวํ วเทยฺย "อิมํ กุนฺถกิปิลฺลิกํ ชีวิตา โวโรเปตฺวา สกลจกฺกวาฬคพฺเภ จกฺกวตฺติรชฺชํ ปฏิปชฺชาหี"ติ, ตํ เนว โส ชีวิตา โวโรเปยฺย. อถาปิ นํ เอวํ วเทยฺยุํ "สเจ หิ นํ ๘- น ฆาเตสฺสสิ, ๙- สีสํ เต ฉินฺทิสฺสามา"ติ. สีสเมวสฺส ฉินฺเทยฺยุํ, น จ โส ตํ ฆาเตยฺย. ๑๐- ปุถุชฺชนภาวสฺส ปน มหาสาวชฺชภาวทสฺสนตฺถํ อริยสาวกสฺส จ พลทีปนตฺถเมตํ วุตฺตํ, ๑๑- อยํ เหตฺถ อธิปฺปาโย:- สาวชฺโช ปุถุชฺชนภาโว, ยตฺถ ๑๒- หิ ปุถุชฺชโน มาตุฆาตาทีนิปิ อนนฺตริยานิ ๑๓- กริสฺสติ. มหาพโล จ อริยสาวโก, โย ๑๔- เอตานิ กมฺมานิ น กโรตีติ. [๒๗๔] ปทุฏฺฐจิตฺโตติ ๑๕- วธกจิตฺเตน ปทุฏฺฐจิตฺโต. โลหิตํ อุปฺปาเทยฺยาติ ชีวมานกสรีเร ขุทฺทกมกฺขิกาย ปิวนมตฺตมฺปิ โลหิตํ อุปฺปาเทยฺย. [๒๗๕] สํฆํ ภินฺเทยฺยาติ สมานสํวาสกํ สมานสีมายํ ฐิตํ ปญฺจหากาเรหิ @เชิงอรรถ: สี. ยํ หิ ยํ, ฉ.ม. ยํ ยํ หิ สี.,อิ. วินิวฏฺเฏติ, ฉ.ม. วินิเวเฐติ @ สี.,อิ. วินิวฏฺเฏติ, ฉ.ม. วินิเวเฐติ ฉ.ม. อิติ อิมสฺมึ @ ฉ.ม. สุตฺตตฺตเย ฉ.ม. ปุถุชฺชนตฺตคฺคาหวินิเวฐนํ ฉ.ม. สเจปิ ฉ.ม. สเจ @อิมํ สี. น ฆาเตยฺยาสิ ๑๐ ก. ฆาเฏยฺย ๑๑ ฉ.ม. วุตฺถํ ๑๒ ฉ.ม. ยตฺร @๑๓ ฉ.ม. อานนฺตริยานิ. เอวมุปริปิ ๑๔ ม. โส ๑๕ สี.,อิ. ทุฏฺฐจิตฺโตติ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๔๐๔.

สีฆํ ภินฺเทยฺย. วุตฺตํปิ เจตํ "ปญฺจหิ อุปาลิ อากาเรหิ สํโฆ ภิชฺชติ กมฺเมน อุทฺเทเสน โวหรนฺโต อนุสฺสาวเนน สลากคฺคาเหนา"ติ. ๑- ตตฺถ กมฺเมนาติ ๒- จตูสุ กมฺเมสุ อญฺญตเรน. ๒- อุทฺเทเสนาติ ปญฺจสุ ปาติโมกฺขุทฺเทเสสุ อญฺญตเรนุทฺเทเสน. โวหรนฺโตติ กถยนฺโต, ตาหิ ตาหิ วา ๓- อุปฺปตฺตีหิ ๔- อธมฺมํ ธมฺโมติอาทีนิ อฏฺฐารส เภทกรวตฺถูนิ ทีเปนฺโต. อนุสฺสาวเนนาติ "กึ ๕- นนุ ตุเมฺห ชานาถ มยฺหํ อุจฺจากุลา ปพฺพชิตภาวญฺจ พหุสฺสุตภาวญฺจ, มาทิโส นาม อุทฺธมฺมํ อุพฺพินยํ สตฺถุสาสนํ คาเหยฺยาติ ๖- จิตฺตํปิ อุปฺปาเทตุํ น ตุมฺหากํ ยุตฺตํ, กึ มยฺหํ อวีจิ นีลุปฺปลวนํ วิย สีตลา, กิมหํ อปายโต น ภายามี"ติอาทินา นเยน กณฺณมูเล วจีเภทํ กตฺวา อนุสฺสาวเนน. สลากคฺคาเหนาติ เอวํ อนุสฺสาเวตฺวา เตสํ จิตฺตํ อุปตฺถมฺเภตฺวา อนิวตฺติธมฺเม กตฺวา "คณฺหถ อิมํ สลากนฺ"ติ สลากคฺคาเหน. เอตฺถ จ กมฺมเมว อุทฺเทโส วา ปมาณํ, โวหารานุสฺสาวนสลากคฺคาหา ปน ปุพฺพภาคา, อฏฺฐารสวตฺถุทีปนวเสน หิ โวหรนฺเตน ตตฺถ รุจิชนนตฺถํ อนุสฺสาเวตฺวา สลากาย คหิตายปิ อภินฺโนว โหติ สํโฆ. ยทา ปน เอวํ จตฺตาโร วา อติเรกา วา สลากํ คเหตฺวา อาเวณิกํ กมฺมํ ๗- วา อุทฺเทสํ วา กโรนฺติ, ตทา สํโฆ ภินฺโน นาม โหติ. เอวํ ทิฏฺฐิสมฺปนฺโน ปุคฺคโล สํฆํ ภินฺเทยฺยาติ เนตํ ฐานํ วิชฺชติ. เอตฺตาวตา มาตุฆาตาทีนิ ปญฺจ อนนฺตริยกมฺมานิ ทสฺสิตานิ โหนฺติ, ยานิ ปุถุชฺชโน กโรติ, น อริยสาวโก. เตสํ อาวีภาวตฺถํ:- กมฺมโต ทฺวารโต เจว กปฺปฏฺฐิติยโต ตถา ปากโต สาธารณาทีหิ ๘- วิญฺญาต โพ วินิจฺฉโยติ. ๙- @เชิงอรรถ: วิ.ปริ. ๘/๔๕๘/๔๐๙ อุปาลิปญฺจก ๒-๒ ฉ.ม. อปโลกนาทีสุ จตูสุ กมฺเมสุ อญฺญตเรน @กมฺเมน ฉ.ม. อยํ สทฺโท น ทิสฺสติ ม. อุปปตฺตีหิ ฉ.ม. อยํ ปาโฐ น @ทิสฺสติ ม. คเณฺหยฺยาติ สี.,อิ. อเวนิกกมฺมํ สี.,ฉ.ม. ปากสาธารณาทีหิ @ ฉ.ม. วินิจฺฉโย

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๔๐๕.

ตตฺถ กมฺมโต ตาว:- เอตฺถ หิ มนุสฺสภูตสฺเสว มนุสฺสภูตํ มาตรํ วา ปิตรํ วา อปริวตฺตลิงฺคํ ๑- ชีวิตา โวโรเปนฺตสฺส กมฺมํ อนนฺตริยํ โหติ, ตสฺส วิปากํ ปฏิพาหิสฺสามีติ สกลจกฺกวาเฬ ๒- มหาเจติยปฺปมาเณหิปิ กาญฺจนถูเปหิ ๓- ปูเรตฺวาปิ สกลจกฺกวาฬํ ปูเรตฺวา นิสินฺนภิกฺขุสํฆสฺส มหาทานํ ทตฺวาปิ พุทฺธสฺส ภควโต สงฺฆาฏิกณฺณํ อมุญฺจนฺโต วิจริตฺวาปิ กายสฺส เภทา นิรยเมว อุปคจฺฉติ. ๔- โย ปน สยํ มนุสฺโส ติรจฺฉานภูตํ มาตรํ วา ปิตรํ วา, สยํ วา ติรจฺฉานภูโต มนุสฺสภูตํ, ติรจฺฉานภูโตเยว วา ติรจฺฉานภูตํ ชีวิตา โวโรเปติ, ตสฺส กมฺมํ อนนฺตริยํ น โหติ, กมฺมํ ปน ภาริยํ, ๕- อนนฺตริยํ อาหจฺเจว ติฏฺฐติ. มนุสฺสชาติกานํว ปน วเสน อยํ ปโญฺห กถิโต. ตตฺถ เอฬกจตุกฺกํ สงฺคามจตุกฺกํ โจรจตุกฺกญฺจ กเถตพฺพํ. เอฬกํ มาเรมีติ ๖- อภิสนฺธินาปิ หิ เอฬกฏฺฐาเน ฐิตํ มนุสฺสภูตํ ๗- มาตรํ วา ปิตรํ วา มาเรนฺโต อนนฺตริยํ ผุสติ. เอฬกาภิสนฺธินา มาตาปิติอภิสนฺธินา วา เอฬกํ มาเรนฺโต อนนฺตริยํ น ผุสติ, มาตาปิติอภิสนฺธินา มาตาปิตโร มาเรนฺโต ผุสเตว. เอส นโย อิตรสฺมึปิ จตุกฺกทฺวเย. ยถา จ มาตาปิตูสุ, เอวํ อรหนฺเตปิ เอตานิ จตุกฺกานิ เวทิตพฺพานิ. มนุสฺสอรหนฺตเมว จ มาเรตฺวา อนนฺตริยํ ผุสติ, น ยกฺขภูตํ. กมฺมํ ปน ภาริยํ, อนนฺตริยสทิสเมว. มนุสฺสอรหนฺตํ จ ๘- ปุถุชฺชนกาเลเยว สตฺถปฺปหาเร วา วิเส วา ทินฺเนปิ ยทิ โส อรหตฺตํ ปตฺวา เตเนว มรติ, อรหนฺตฆาตโก โหติเยว. ยํ ปน ปุถุชฺชนกาเล ทินฺนํ ทานํ อรหตฺตํ ปตฺวา ปริภุญฺชติ, ปุถุชฺชนสฺเสว ตํ ทินฺนํ โหติ. เสสอริยปุคฺคเล มาเรนฺตสฺส อนนฺตริยํ นตฺถิ, กมฺมํ ปน ภาริยํ, อนนฺตริยสทิสเมว. โลหิตุปฺปาเท ตถาคตสฺส อภิชฺเช กาเย ๙- ปรุปกฺกเมน จมฺมจฺเฉทํ กตฺวา @เชิงอรรถ: ฉ.ม. อปิ ปริวตฺตลิงฺคํ ฉ.ม. สกลจกฺกวาฬํ ฉ.ม. กญฺจนถูเปหิ @ ฉ.ม. อุปปชฺชติ สี.,ฉ.ม. ภาริยํ ปน โหติ ฉ.ม. มาเรสฺสามีติ @ ฉ.ม. มนุสฺโส มนุสฺสภูตํ ฉ.ม. มนุสฺสอรหนฺตสฺส จ ฉ.ม. อเภชฺชกายตาย

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๔๐๖.

โลหิตสฺส ปคฺฆรณนฺนาม นตฺถิ, สรีรสฺส ปน อนฺโตเยว ตสฺมึ ๑- ฐาเน โลหิตํ สโมสรติ. เทวทตฺเตน ปวิทฺธสิลโต ภิชฺชิตฺวา คตา สกลิกา ๒- ตถาคตสฺส ปาทนฺตํ ปหริ, ผรสุนา สํปหโฏ ๓- วิย ปาโท อนฺโตโลหิโตเยว อโหสิ. ตถา กโรนฺตสฺส อนนฺตริยํ โหติ. ชีวโก ปน ตถาคตสฺส รุจิยา สตฺถเกเนว ๔- จมฺมํ ฉินฺทิตฺวา ตมฺหา ฐานา ทุฏฺฐโลหิตํ นีหริตฺวา ผาสุกมกาสิ. ตถา กโรนฺตสฺส ปุญฺญกมฺมเมว โหติ. อถ เย ปรินิพฺพุเต ตถาคเต เจติยํ ภินฺทนฺติ, โพธึ ฉินฺทนฺติ, ธาตุํ ๕- อุปกฺกมนฺติ, เตสํ กึ โหตีติ? ภาริยํ กมฺมํ โหติ อนนฺตริยสทิสํ. สธาตุกํ ปน ถูปํ วา ปฏิมํ วา พาธิยมานํ ๖- โพธิสาขํ ฉินฺทิตุํ วฏฺฏติ. สเจปิ ตตฺถ นิสินฺนา ๗- สกุณา เจติเย วจฺจํ ปาเตนฺติ, ฉินฺทิตุํ วฏฺฏติเยว. ปริโภคเจติยโต หิ สรีรเจติยํ มหนฺตตรํ. เจติยวตฺถุํ ภินฺทิตฺวา คจฺฉนฺตํ โพธิมูลมฺปิ ฉินฺทิตฺวา หริตุํ วฏฺฏติ. ยา ปน โพธิสาขา โพธิฆรํ พาธติ, ตํ เคหรกฺขนตฺถํ ฉินฺทิตุํ น ลภติ. โพธิอตฺถํ หิ เคหํ, น เคหตฺถาย โพธิ. อาสนฆเรปิ เอเสว นโย. ยสฺมึ ปน อาสนฆเร ธาตุ นิหิตา โหติ, ตสฺส รกฺขนตฺถาย โพธิสาขํ ฉินฺทิตุํ วฏฺฏติ. โพธิชคฺคนตฺถํ โอชาหรณสาขํ วา ปูติสาขํ วา ๘- ฉินฺทิตุํ วฏฺฏติเยว, สรีรปฏิชคฺคเน วิย ปุญฺญํปิ โหติ. สํฆเภเท สีมฏฺฐสํเฆ ๙- อสนฺนิปติเต วิสุํ ปริสํ คเหตฺวา กตโวหารานุสฺสาวน- สลากคฺคาหสฺส กมฺมํ กโรนฺตสฺส อุทฺเทสํ วา อุทฺทิสนฺตสฺส เภโทว โหติ อนนฺตริยกมฺมญฺจ. สมคฺคสญฺญาย ปน วฏฺฏตีติ สญฺญาย ๑๐- กโรนฺตสฺส เภโทว โหติ, น อนนฺตริยกมฺมํ. ตถา นวโต อูนปริสาย. สพฺพนฺติเมน ปริจฺเฉเทน นวนฺนํ ชนานํ โย สํฆํ ภินฺทติ, ตสฺส อนนฺตริยํ ๑๑- โหติ. ตสฺส อนุวตฺตกานํ อธมฺมวาทีนํ มหาสาวชฺชกมฺมํ, ธมฺมวาทิโน ปน อนวชฺชา. ตตฺถ นวนฺนเมว สํฆเภเท อิทํ สุตฺตํ:- "เอกโต อุปาลิ จตฺตาโร โหนฺติ, เอกโต จตฺตาโร, นวโม อนุสฺสาเวติ, สลากํ คาเหติ @เชิงอรรถ: ฉ.ม. เอกสฺมึ ม. สกฺขลิกาปิ, ฉ. สกลิกาปิ ฉ.ม. ปหโฏ ฉ.ม. สตฺถเกน @ ฉ.ม. ธาตุมฺหิ ฉ.ม. พาธยมานํ ฉ.ม. นิลีนา สี. โอโชหรณสาขํ วา @ปูติฐานํ วา ฉ.ม. สํฆเภเทปิ สีมฏฺฐกสํเฆ ๑๐ ฉ.ม. สญฺญาย วา @๑๑ ฉ.ม. อานนฺตริยกมฺมํ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๔๐๗.

`อยํ ธมฺโม อยํ วินโย อิทํ สตฺถุสาสนํ, อิมํ ๑- คณฺหถ, อิมํ โรเจถา'ติ เอวํปิ โข อุปาลิ สํฆราชิ เจว โหติ สํฆเภโท จ. นวนฺนํ วา อุปาลิ อติเรกนวนฺนํ วา สํฆราชิ เจว โหติ สํหเภโท จา"ติ. ๒- เอเตสุ จ ปน ปญฺจสุ สํฆเภโท วจีกมฺมํ, เสสานิ กายกมฺมานีติ เอวํ กมฺมโต วิญฺญาตพฺโพ วินิจฺฉโย. ทฺวารโตติ สพฺพาเนว เจตานิ กายทฺวารโตปิ วจีทฺวารโตปิ สมุฏฺฐหนฺติ. ปุริมานิ ปเนตฺถ จตฺตาริ อาณตฺติกวิชฺชามยปฺปโยควเสน วจีทฺวารโต สมุฏฺฐหิตฺวาปิ กายทฺวารเมว ปูเรนฺติ, สํฆเภโท หตฺถมุทฺธาย เภทํ กโรนฺตสฺส กายทฺวารโต สมุฏฺฐหิตฺวาปิ วจีทฺวารเมว ปูเรตีติ เอวเมตฺถ ทฺวารโตปิ วิญฺญาตพฺโพ วินิจฺฉโย. กปฺปฏฺฐิติยโตติ สํฆเภโทเยว เจตฺถ กปฺปฏฺฐิติโย. สณฺฐหนฺเตปิ ๓- กปฺเป วา กปฺปเวมชฺเฌ วา สํฆเภทํ กตฺวา กปฺปวินาเสเยว มุจฺจติ. สเจ หิ ๔- "เสฺว กปฺโป วินสฺสิสฺสตี"ติ อชฺช สํฆเภทํ กโรติ, เสฺว มุจฺจติ, เอกทิวสเมว นิรเย ปจฺจติ. เอวํ กรณํ ๕- ปน นตฺถิ. เสสานิ จตฺตาริ กมฺมานิ อนนฺตริยาเนว โหนฺติ, น กปฺปฏฺฐิติยานีติ เอวเมตฺถ กปฺปฏฺฐิติยโตปิ วิญฺญาตพฺโพ วินิจฺฉโย. ปากโตติ เยน จ ปญฺจเปตานิ กมฺมานิ กตานิ โหนฺติ, ตสฺส สํฆเภโทเยว ปฏิสนฺธิวเสน วิปจฺจติ, เสสานิ "อโหสิกมฺมํ นาโหสิ กมฺมวิปาโก"ติ เอวมาทิสงฺขํ ๖- คจฺฉนฺติ. สํฆเภทาภาเว โลหิตุปฺปาโท, ตทภาเว อรหนฺตฆาโต, ตทภาเว สเจ ปิตา สีลวา โหติ, มาตา ทุสฺสีลา, โน วา ตถา สีลวตี, ปิตุฆาโต ปฏิสนฺธิวเสน วิปจฺจติ. สเจ มาตา สีลวตี, มาตุฆาโต. ทฺวีสุปิ สีเลน วา ทุสฺสีเลน วา สมาเนสุ มาตุฆาโตว ปฏิสนฺธิวเสน วิปจฺจติ. มาตา หิ ทุกฺกรการินี ๗- พหุปการา จ ปุตฺตานนฺติ เอวเมตฺถ ปากโตปิ วิญฺญาตพฺโพ วินิจฺฉโย. @เชิงอรรถ: ก. อิทํ วิ.จุ. ๗/๓๕๑/๑๔๗ สํฆเภทกฺขนฺธก ฉ.ม. สณฺฐหนฺเต หิ @ ฉ.ม. สเจปิ สี. เอตฺถ การณํ ฉ.ม. เอวมาทีสุ สงฺขํ สี. ทุกฺกรการิณี, @มงฺคลตฺถทีปนิยํ ปน ทุกฺกรการิกาติ ปาโฐ ทิสฺสติ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๔๐๘.

สาธารณาทีหีติ ปุริมานิ จตฺตาริ สพฺเพสํปิ คหฏฺฐปพฺพชิตานํ สาธารณานิ, สํฆเภโท ปน "น โข อุปาลิ ภิกฺขุนี สํฆํ ภินฺทติ, ๑- น สิกฺขมานา, น สามเณโร, น สามเณรี, น อุปาสโก, น อุปาสิกา สํฆํ ภินฺทติ. ภิกฺขุ โข อุปาลิ ปกตตฺโต สมานสํวาสโก สมานสีมายํ ฐิโต สํฆํ ภินฺทตี"ติ ๒- วจนโต วุตฺตปฺปการสฺส ภิกฺขุโนว โหติ, น อญฺญสฺส, ตสฺมา อสาธารโณ. อาทิสทฺเทน สพฺเพ เต ๓- ทุกฺขเวทนาสหคตา โทสโมหสมฺปยุตฺตา จาติ เอวเมตฺถ สาธารณาทีหิปิ วิญฺญาตพฺโพ วินิจฺฉโย. [๒๗๖] อญฺญํ สตฺถารนฺติ "อยํ เม สตฺถา สตฺถุ กิจฺจํ กาตุํ อสมตฺโถ"ติ ภวนฺตเรปิ อญฺญติตฺถกรํ "อยํ เม สตฺถา"ติ เอวํ คเณฺหยฺยาติ ๔- เนตํ ฐานํ วิชฺชตีติ อตฺโถ. [๒๗๗] เอกิสฺสา โลกธาตุยาติ ทสสหสฺสีโลกธาตุยา. ตีณิ หิ เขตฺตานิ ชาติเขตฺตํ อาณาเขตฺตํ วิสยเขตฺตํ. ๕- ตตฺถ ชาติเขตฺตํ นาม ทสสหสฺสีโลกธาตุ. สา หิ ตถาคตสฺส มาตุกุจฺฉิมฺหิ โอกฺกมนกาเล นิกฺขมนกาเล โพธิกาเล ๖- ธมฺมจกฺกปฺปวตฺตเน อายุสงฺขารโวสฺสชฺชเน ปรินิพฺพาเน จ กมฺปติ. โกฏิสตสหสฺสจกฺกวาฬํ ปน อาณาเขตฺตนฺนาม. อาฏานาฏิยปริตฺตโมรปริตฺตธชคฺคปริตฺตรตนปริตฺตาทีนํ หิ เอตฺถ อาณา ปวตฺตติ. วิสยเขตฺตสฺส ปน ปริมาณํ นตฺถิ. พุทฺธานํ หิ "ยาวตกํ ญาณํ ตาวตกํ ๗- ๘- เญยฺยํ, ยาวตกํ เญยฺยํ ตาวตกํ ญาณํ, ญาณปริยนฺติกํ เญยฺยํ, เญยฺยปริยนฺติกํ ๘- ญาณนฺ"ติ ๙- วจนโต อวิสโย นาม นตฺถิ. อิเมสุ ปน ตีสุ เขตฺเตสุ ฐเปตฺวา อิมํ จกฺกวาฬํ อญฺญสฺมึ จกฺกวาเฬ พุทฺธา อุปฺปชฺชนฺตีติ สุตฺตํ นตฺถิ, น อุปฺปชฺชนฺตีติ ปน อตฺถิ. ตีณิ หิ ปิฏกานิ วินยปิฏกํ สุตฺตนฺตปิฏกํ อภิธมฺมปิฏกํ. ติสฺโส สงฺคีติโย มหากสฺสปตฺเถรสฺส สงฺคีติ, @เชิงอรรถ: สํฆเภทกฺขนฺธเก ปน อปิจ เภทาย ปรกฺกมตีติ ปาลิ ทิสฺสติ @ วิ.จุ. ๗/๓๕๑/๑๔๗ อุปาลิปญฺห ฉ.ม. สพฺเพเปเต ฉ.ม. คเณฺหยฺย @ ฉ.ม. วิสยเขตฺตนฺติ สี.,ฉ.ม. สมฺโพธิกาเล @ ก. ยาวติกํ... ตาวติกํ. เอวมุปริปิ ๘-๘ ปาลิ. เนยฺยํ... เนยฺยปริยนฺติกํ @ ขุ.ม. ๒๙/๓๒๐/๒๑๗ ปสูรสุตฺตนิทฺเทส, ขุ.จุ. ๓๐/๔๙๒/๒๓๙ @โมฆราชมาณวกปญฺหานิทฺเทส, ขุ.ปฏิ. ๓๑/๖๖๙/๕๗๗ มหาปญฺญากถา (สฺยา)

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๔๐๙.

ยสตฺเถรสฺส สงฺคีติ, โมคฺคลิปุตฺตตฺเถรสฺส สงฺคีติ. อิมา ติสฺโส สงฺคีติโย อารูเฬฺห เตปิฏเก พุทฺธวจเน อิมํ จกฺกวาฬํ มุญฺจิตฺวา อญฺญตฺถ พุทฺธา อุปฺปชฺชนฺตีติ สุตฺตํ นตฺถิ, น อุปฺปชฺชนฺตีติ ปน อตฺถิ. อปุพฺพํ อจริมนฺติ อปุเร อปจฺฉา, เอกโต น อุปฺปชฺชนฺติ, ปุเร วา ปจฺฉา วา อุปฺปชฺชนฺตีติ วุตฺตํ โหติ. ตตฺถ โพธิปลฺลงฺเก "โพธึ อปฺปตฺวา น อุฏฺฐหิสฺสามี"ติ นิสินฺนกาลโต ปฏฺฐาย ยาว มาตุกุจฺฉิสฺมึ ปฏิสนฺธิคหณํ, ตาว ปุพฺเพติ น เวทิตพฺพํ. โพธิสตฺตสฺส หิ ปฏิสนฺธิคหเณ ๑- ทสสหสฺสจกฺกวาฬกมฺปเนเนว เขตฺตปริคฺคโห กโต, เอตฺถนฺตเร อญฺญสฺส พุทฺธสฺส อุปฺปตฺติ นิวาริตาว โหติ. ปรินิพฺพานโต ปฏฺฐาย ยาว สาสปมตฺตาปิ ธาตุ ติฏฺฐติ, ตาว ปจฺฉาติ น เวทิตพฺพํ. ธาตูสุ หิ ฐิตาสุ พุทฺธา ฐิตา นาม โหนฺติ. ๒- ตสฺมา เอตฺถนฺตเร อญฺญสฺส พุทฺธสฺส อุปฺปตฺติ นิวาริตาว โหติ. ธาตุปรินิพฺพาเน ปน ชาเต อญฺญสฺส พุทฺธสฺส อุปฺปตฺติ น นิวาริตา. กสฺมา ปน อปุพฺพํ อจริมํ น อุปฺปชฺชนฺตีติ? อนจฺฉริยตฺตา. พุทฺธา หิ อจฺฉริยมนุสฺสา. ยถาห "เอกปุคฺคโล ภิกฺขเว โลเก อุปฺปชฺชมาโน อุปฺปชฺชติ อจฺฉริยมนุสฺโส. กตโม เอกปุคฺคโล? ตถาคโต อรหํ สมฺมาสมฺพุทฺโธ"ติ. ๓- ยทิ จ เทฺว วา จตฺตาโร วา อฏฺฐ วา โสฬส วา เอกโต อุปฺปชฺเชยฺยุํ, อนจฺฉริยา ภเวยฺยุํ. เอกสฺมึ หิ วิหาเร ทฺวินฺนํ เจติยานํปิ ลาภสกฺกาโร อุฬาโร น โหติ, ภิกฺขูปิ พหุตาย อนจฺฉริยา ชาตา, เอวํ พุทฺธาปิ ภเวยฺยุํ. ตสฺมา น อุปฺปชฺชนฺติ. เทสนาย จ วิเสสาภาวโต. ยํ หิ สติปฏฺฐานาทิกํ ธมฺมํ เอโก เทเสติ, อญฺเญหิ อุปฺปชฺชิตฺวา โสว ธมฺโม เทเสตพฺโพ สิยา. ตโต อนจฺฉริโย สิยา. เอกสฺมึ ปน ธมฺมํ เทเสนฺเต เทสนาปิ อจฺฉริยาว โหติ. วิวาทภาวโต จ. พหูสุ จ พุทฺเธสุ อุปฺปนฺเนสุ พหุนฺนํ อาจริยานํ อนฺเตวาสิกา @เชิงอรรถ: ฉ.ม. ปฏิสนฺธิกฺขเณ ฉ.ม. ฐิตาว โหนฺติ @ องฺ.เอกก. ๒๐/๑๗๒/๒๒ เอกปุคฺคลวคฺค

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๔๑๐.

วิย "อมฺหากํ พุทฺโธ ปาสาทิโก, อมฺหากํ พุทฺโธ มธุรสฺสโร ลาภี ปุญฺญวา"ติ วิวเทยฺยุํ, ตสฺมาปิ น เอวํ อุปฺปชฺชนฺติ. อปิเจตํ การณํ มิลินฺทรญฺญา ปุฏฺเฐน นาคเสนตฺเถเรน วิตฺถาริตเมว. วุตฺตญฺหิ ตตฺถ ๑- :- ภนฺเต นาคเสน ภาสิตํปิ เหตํ ภควตา "อฏฺฐานเมตํ ภิกฺขเว อนวกาโส, ยํ เอกิสฺสา โลกธาตุยา เทฺว อรหนฺโต สมฺมาสมฺพุทฺธา อปุพฺพํ อจริมํ อุปฺปชฺเชยฺยุํ, เนตํ ฐานํ วิชฺชตี"ติ. ๒- เทเสนฺตา ๓- จ ภนฺเต นาคเสน สพฺเพปิ ตถาคตา สตฺตตึส โพธิปกฺขิเย ธมฺเม เทเสนฺติ, กถยนฺตา ๔- จ จตฺตาริ อริยสจฺจานิ กเถนฺติ, สิกฺขาเปนฺตา จ ตีสุ สิกฺขาสุ สิกฺขาเปนฺติ, อนุสาสมานา จ อปฺปมาทปฏิปตฺตึ อนุสาสนฺติ. ยทิ ภนฺเต นาคเสน สพฺเพสํปิ ตถาคตานํ เอโก อุทฺเทโส เอกา กถา เอกา สิกฺขา เอกา อนุสนฺธิ, ๕- เกน การเณน เทฺว ตถาคตา เอกกฺขเณเยว น อุปฺปชฺชนฺติ. เอเกนปิ ตาว พุทฺธุปฺปาเทน อยํ โลโก โอภาสชาโต, ยทิ ทุติโยปิ พุทฺโธ ภเวยฺย, ทฺวินฺนํ ปภาย อยํ โลโก ภิยฺโยโส มตฺตาย โอภาสชาโต ภเวยฺย. โอวทนฺตา จ เทฺว ตถาคตา สุขํ โอวเทยฺยุํ, อนุสาสมานา จ สุขํ อนุสาเสยฺยุํ. ตตฺถ เม การณํ เทเสหิ, ยถาหํ นิสฺสํสโย ภเวยฺยนฺติ. อยํ มหาราช ทสสหสฺสีโลกธาตุ เอกพุทฺธธารณี, เอกสฺเสว ตถาคตสฺส คุณํ ธาเรติ, ยทิ ทุติโย พุทฺโธ อุปฺปชฺเชยฺย, นายํ ทสสหสฺสีโลกธาตุ ธาเรยฺย, จเลยฺย กมฺเปยฺย นเมยฺย โอนเมยฺย วินเมยฺย วิกิเรยฺย วิธเมยฺย วิทฺธํเสยฺย, น ฐานมุปคจฺเฉยฺย. ยถา มหาราช นาวา เอกปุริสธารณี ๖- ภเวยฺย, เอกสฺมึ ปุริเส อภิรูเฬฺห สโมทกา ๗- ภเวยฺย, อถ ทุติโย ปุริโส อาคจฺเฉยฺย ตาทิโส อายุนา วณฺเณน @เชิงอรรถ: มิลินฺท. ๕/๒๓๑ อนุมานปญฺห ที.ปา. ๑๑/๑๖๑/๙๙, ม.อุ. ๑๔/๑๒๙/๑๑๕, @องฺ.เอกก. ๒๐/๒๗๗/๒๙, อภิ.วิ. ๓๕/๘๐๙/๔๑๐ สี. เทสิยนฺตา ฉ. กถยมานา @ ฉ.ม. อนุสิทฺธิ ฉ.ม. เอกปุริสสนฺธารณี สี. สมฺปาทิกา, ฉ.ม. อภิรุเฬฺห สา @นาวา สมุปาทิกา

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๔๑๑.

วเยน ปมาเณน กิสถูเลน สพฺพงฺคปจฺจงฺเคน, โส ตํ นาวํ อภิรุเหยฺย, อปิ นุ สา มหาราช นาวา ทฺวินฺนํปิ ธาเรยฺยาติ. น หิ ภนฺเต, จเลยฺย กมฺเปยฺย นเมยฺย โอนเมยฺย วินเมยฺย วิกิเรยฺย วิธเมยฺย วิทฺธํเสยฺย, น ฐานมุปคจฺเฉยฺย, โอสีเทยฺย อุทเกติ. เอวเมว โข มหาราช อยํ ทสสหสฺสีโลกธาตุ เอกพุทฺธธารณี, เอกสฺเสว ตถาคตสฺส คุณํ ธาเรติ, ยทิ ทุติโย พุทฺโธ อุปฺปชฺเชยฺย, นายํ ทสสหสฺสีโลกธาตุ ธาเรยฺย, จเลยฺย ฯเปฯ น ฐานมุปคจฺเฉยฺย. ยถา วา ปน มหาราช ปุริโส ยาวทตฺถํ โภชนํ ภุญฺเชยฺย ฉาเทนฺตํ ยาว กณฺฐมภิปูรยิตฺวา, โส ตโต ปิณิโต ๑- ปริปุณฺโณ นิรนฺตโร ตนฺทิกโต อโนนมิตทณฺฑชาโต ๒- ปุนเทว ตตฺตกํ โภชนํ ภุญฺเชยฺย, อปิ นุ โข โส มหาราช ปุริโส สุขิโต ภเวยฺยาติ. น หิ ภนฺเต, สกึ ภุตฺโตว มเรยฺยาติ. เอวเมว โข มหาราช อยํ ทสสหสฺสีโลกธาตุ เอกพุทฺธธารณี ฯเปฯ น ฐานมุปคจฺเฉยฺยาติ. กึ นุ โข ภนฺเต นาคเสน อภิธมฺมภาเรน ปฐวี จลตีติ. อาม มหาราช ๓- อิธ มหาราช เทฺว สกฏา รตนปริปูริตา ภเวยฺยุํ ยาว มุขสฺมา, เอกสกฏโต ๔- รตนํ คเหตฺวา เอกมฺหิ สกเฏ อากิเรยฺยุํ, อปิ นุ โข ตํ มหาราช สกฏํ ทฺวินฺนํปิ สกฏานํ รตนํ ธาเรยฺยาติ. น หิ ภนฺเต, นาภิปิ ตสฺส ผเลยฺย, อราปิ ๕- ตสฺส ภิชฺเชยฺยุํ, เนมีปิ ตสฺส โอปเตยฺยุํ, อกฺโขปิ ตสฺส ภิชฺเชยฺยาติ. กึ นุ โข มหาราช อติรตนภาเรน สกฏํ ภิชฺชตีติ. อาม ภนฺเตติ. เอวเมว โข มหาราช อภิธมฺมภาเรน ปฐวี จลตีติ. อปิจ มหาราช อิมํ การณํ พุทฺธานํ พลปริทีปนาย โอสาริตํ. อญฺญํปิ ตตฺถ อปรํ ๖- การณํ สุโณหิ, เยน การเณน เทฺว สมฺมาสมฺพุทฺธา เอกกฺขเณ น อุปฺปชฺชนฺติ. ยทิ มหาราช เทฺว สมฺมาสมฺพุทฺธา เอกกฺขเณ อุปฺปชฺเชยฺยุํ, ปริสาย @เชิงอรรถ: สี.,ฉ.ม. โส ธาโต ปีณิโต สี. อโนณมิ ทณฺฑชาโต ฉ.ม. อาม มหาราชาติ ปาโฐ น @ทิสฺสติ ฉ.ม. เอกสฺมา สกฏโต ก. อาราปิ ฉ. อภิรูปํ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๔๑๒.

วิวาโท อุปฺปชฺเชยฺย, "ตุมฺหากํ พุทฺโธ อมฺหากํ พุทฺโธ"ติ อุภโตปกฺขชาตา ภเวยฺยุํ. ยถา มหาราช ทฺวินฺนํ พลวามจฺจานํ ปริสาย วิวาโท อุปฺปชฺชติ, "ตุมฺหากํ อมจฺโจ อมฺหากํ อมจฺโจ"ติ อุภโตปกฺขชาตา โหนฺติ. เอวเมว โข มหาราช ยทิ เทฺว สมฺมาสมฺพุทฺธา เอกกฺขเณ อุปฺปชฺเชยฺยุํ, ปริสาย วิวาโท อุปฺปชฺเชยฺย, "ตุมหากํ พุทฺโธ อมฺหากํ พุทฺโธ"ติ อุภโตปกฺขชาตา ภเวยฺยุํ. อิทํ ปฐมํ การณํ สุโณหิ, เยน การเณน เทฺว สมฺมาสมฺพุทฺธา เอกกฺขเณ น อุปฺปชฺชนฺติ. อปรํปิ อุตฺตรึ การณํ สุโณหิ, เยน การเณน เทฺว สมฺมาสมฺพุทฺธา เอกกฺขเณ น อุปฺปชฺชนฺติ. ยทิ มหาราช เทฺว สมฺมาสมฺพุทฺธา เอกกฺขเณ อุปฺปชฺเชยฺยุํ, เอกปุคฺคโล ๑- อคฺโค พุทฺโธติ ยํ วจนํ, ตํ มิจฺฉา ภเวยฺย. เชฏฺโฐ พุทฺโธติ ฯเปฯ เสฏฺโฐ พุทฺโธติ. วิสิฏฺโฐ พุทฺโธติ. อุตฺตโม พุทฺโธติ. ปวโร พุทฺโธติ. อสโม พุทฺโธติ. อสมสโม พุทฺโธติ. อปฺปฏิโม ๒- พุทฺโธติ. อปฺปฏิภาโค พุทฺโธติ. อปฺปฏิปุคฺคโล พุทฺโธติ ยํ วจนํ, ตํ มิจฺฉา ภเวยฺย. อิมํปิ ๓- โข ตฺวํ มหาราช การณํ อตฺถโต สมฺปฏิจฺฉ, เยน การเณน เทฺว สมฺมาสมฺพุทฺธา เอกกฺขเณ น อุปฺปชฺชนฺติ. อปิจ มหาราช พุทฺธานํ ภควนฺตานํ สภาวปกติกา เอสายํ ๔- เอโกเยว พุทฺโธ โลเก อุปฺปชฺชติ. กสฺมา? การณา มหนฺตตาย สพฺพญฺญุพุทฺธคุณานํ. อญฺญํปิ มหาราช ยํ มหนฺตํ โหติ, ตํ เอกํเยว โหติ. ปฐวี มหาราช มหนฺตา, ๕- สา เอกาเยว. สาคโร มหนฺโต, โส เอโกเยว. สิเนรุ คิริราชา มหนฺโต, โส เอโกเยว. อากาโส มหนฺโต, โส เอโกเยว. สกฺโก มหนฺโต, โส เอโกเยว. พฺรหฺมา ๖- มหนฺโต, โส เอโกเยว. ตถาคโต อรหํ สมฺมาสมฺพุทฺโธ มหนฺโต, โส เอโกเยว. ยตฺถ เต อุปฺปชฺชนฺติ, ตตฺถ อญฺเญสํ โอกาโส น โหติ. ตสฺมา ตถาคโต อรหํ สมฺมาสมฺพุทฺโธ เอโกเยว โลเก อุปฺปชฺชตีติ. สุกถิโต ภนฺเต นาคเสน ปโญฺห โอปมฺเมหิ การเณหี"ติ. @เชิงอรรถ: ฉ.ม. อยํ ปาโฐ น ทิสฺสติ ฉ.ม. อปฺปฏิสโม ฉ.ม. อิทมฺปิ ฉ.ม. เอสา, ยํ @ ฉ.ม. มหนฺตี มิลินฺท. มาโร มหนฺโต, โส เอโกเยว. มหาพฺรหฺมา...

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๔๑๓.

เอกิสฺสา โลกธาตุยาติ เอกสฺมึ จกฺกวาเฬ. เหฏฺฐา อิมินา วจเนน ๑- ทสจกฺกวาฬสหสฺสานิ คหิตานิ, ตานิปิ เอกจกฺกวาเฬเนว ปริจฺฉินฺทิตุํ วฏฺฏนฺติ. พุทฺธา หิ อุปฺปชฺชมานา อิมสฺมึเยว จกฺกวาเฬ อุปฺปชฺชนฺติ, อุปฺปนฺนฏฺฐาเน ๒- ปน วาริเต อิโต อญฺเญสุ จกฺกวาเฬสุ น อุปฺปชฺชนฺตีติ วาริตเมว โหติ. ปฐมวคฺควณฺณนา. ----------------- @เชิงอรรถ: ฉ.ม. อิมินาว ปเทน ฉ. อุปฺปชฺชนฏฺฐาเน

             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๑๔ หน้า ๔๐๒-๔๑๓. http://84000.org/tipitaka/pitaka_item/read_th.php?B=14&A=9622&modeTY=2&pagebreak=1              The Pali Atthakatha in Roman :- http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=14&A=9622&modeTY=2&pagebreak=1              อ่านอรรถกถาแปลไทย :- http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=20&i=153              เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :- http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=20&A=753              พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=20&A=690              The Pali Tipitaka in Roman Character :- http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=20&A=690              สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๒๐ http://84000.org/tipitaka/read/?index_20

อ่านหน้า[ต่าง] แรกอ่านหน้า[ต่าง] ที่แล้วไม่แสดงหมายเลขหน้า
ในกรณี :- 
   บรรทัดแรกของแต่ละหน้าอ่านหน้า[ต่าง] ถัดไปอ่านหน้า[ต่าง] สุดท้าย คลิกเพื่อเปลี่ยน ฐญ เป็นแบบดั้งเดิม

บันทึก ๒๖ มกราคม พ.ศ. ๒๕๖๑. การแสดงผลนี้อ้างอิงข้อมูลจากอรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย. หากพบข้อผิดพลาด กรุณาแจ้งได้ที่ [email protected]