ขอนอบน้อมแด่
พระผู้มีพระภาคอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้า
                      พระองค์นั้น
บทนำ พระวินัยปิฎก พระสุตตันตปิฎก พระอภิธรรมปิฎก ค้นพระไตรปิฎก ชาดก หนังสือธรรมะ
อ่านหน้า[ต่าง] แรกอ่านหน้า[ต่าง] ที่แล้วแสดงหมายเลขหน้า
ในกรณี :- 
   บรรทัดแรกของแต่ละหน้าอ่านหน้า[ต่าง] ถัดไปอ่านหน้า[ต่าง] สุดท้าย คลิกเพื่อเปลี่ยน ฐญ เป็นแบบดั้งเดิม  
อรรถกถาเล่มที่ ๑๔ ภาษาบาลีอักษรไทย องฺ.อ. (มโนรถ.๑)

                            สุชาตาวตฺถุ
     [๒๕๘] อุปาสิกาปาลิยา ปฐเม ปฐมํ สรณํ คจฺฉนฺตีนนฺติ สพฺพปฐมํ สรเณสุ
ปติฏฺฐิตานํ อุปาสิกานํ สุชาตา นาม เสนิยธีตา ๑- อคฺคาติ ทสฺเสติ. สาปิ
ปทุมุตฺตรพุทฺธกาเล หํสวติยํ กุลเคเห นิพฺพตฺติ. สา อปรภาเค สตฺถุ ธมฺมกถํ
สุณนฺตี สตฺถารํ เอกํ อุปาสิกํ ปฐมํ สรณํ คจฺฉนฺตีนํ อคฺคฏฺฐาเน ฐเปนฺตํ ทิสฺวา
อธิการกมฺมํ กตฺวา ตํ ฐานนฺตรํ ปฏฺเฐสิ. สา กปฺปสตสหสฺสํ เทวมนุสฺเสสุ สํสริตฺวา
อมฺหากํ สตฺถุ นิพฺพตฺติโต ปุเรตรเมว อุรุเวลายํ เสนานิคเม เสนิยกุฏุมฺพิกสฺส
เคเห นิพฺพตฺติตฺวา วยปฺปตฺตา เอกสฺมึ นิโคฺรธรุกฺเข ปฏฺฐนํ อกาสิ "สเจ สมชาติกํ
กุลฆรํ คนฺตฺวา ปฐมคพฺเภ ปุตฺตํ ลภิสฺสามิ, อนุสํวจฺฉรํ พลิกมฺมํ กริสฺสามี"ติ.
ตสฺสา สา ปฏฺฐนา สมิชฺฌิ.
     สา มหาสตฺตสฺส ทุกฺกรการิกํ กโรนฺตสฺส ฉฏฺเฐ วสฺเส ปริปุณฺเณ
วิสาขปุณฺณมีทิวเส ๒- "ปาโตว พลิกมฺมํ กริสฺสามี"ติ รตฺติยา ปจฺจูสสมยํ
ปจฺจุฏฺฐาย เธนุโย ทุหาเปสิ. วจฺฉกา เธนูนํ ถนมูลํ น อคมํสุ, ถนมูเล นวภาชนมฺหิ
๓- อุปนีตมตฺเต อตฺตโนว ธมฺมตาย ขีรธารา ปสวึสุ. ๔- ตํ อจฺฉริยํ ทิสฺวา สุชาตา
สหตฺเถเนว ขีรํ คณฺหิตฺวา นวภาชเน ปกฺขิปิตฺวา สหตฺเถเนว อคฺคึ กตฺวา
ปจิตุมารภิ. ๕- ตสฺมึ ปายาเส ปจฺจมาเน มหนฺตมหนฺตา ปุพฺพุฬกา ๖- อุฏฺฐหิตฺวา
ทกฺขิณาวฏฺฏา หุตฺวา สญฺจรนฺติ, เอกผุสฺสิตํปิ พหิ น คจฺฉติ. มหาพฺรหฺมา ฉตฺตํ
ธาเรติ, จตฺตาโร โลกปาลา ขคฺคหตฺถา อารกฺขํ คณฺหึสุ, สกฺโก อลาตานิ สมาเนนฺโต
อคฺคึ ชาเลสิ. เทวตา จตูสุ ทีเปสุ โอชํ สํหริตฺวา ตตฺถ ปกฺขิปึสุ. สุชาตา
เอกทิวเสเยว อิมานิ อจฺฉริยานิ ทิสฺวา ปุณฺณทาสึ อามนฺเตสิ "อมฺม ปุณฺเณ อชฺช
อมฺหากํ เทวตา
@เชิงอรรถ:  สี. สุชาตา เสนานีธีตา  สี.,อิ.,ฉ.ม. วิสาขปุณฺณมทิวเส   สี. ถนมูเลน จ
@โภชนมฺหิ   ฉ.ม.,อิ. ปตึสุ   ม. ปจิตุกามา   สี.,อิ. พุพฺพุฬา, ม.ปุปฺผุฬา,
@ฉ. ปุพฺพุฬา
อติวิย ปสนฺนา, มยา เอตฺตกํ กาลํ เอวรูปํ อจฺฉริยํ นาม น ทิฏฺฐปุพฺพํ, เวเคน
คนฺตฺวา เทวฏฺฐานํ ปฏิชคฺคาหี"ติ. สา "สาธุ อยฺเย"ติ ตสฺสา วจนํ สมฺปฏิจฺฉิตฺวา
ตุริตตุริตา รุกฺขมูลํ อคมาสิ.
     โพธิสตฺโตปิ โข ภิกฺขาจารกาลํ อาคมยมาโน ปาโตว คนฺตฺวา รุกฺขมูเล
นิสีทิ. รุกฺขมูลํ โสธนตฺถาย คตา ปุณฺณา อาคนฺตฺวา สุชาตาย อาโรเจสิ "เทวตา
รุกฺขมูเล นิสินฺนา"ติ. สุชาตา "สเจ เช สจฺจํ ภณสิ, อทาสึ กโรมี"ติ วตฺวา
สพฺพปสาธนํ ปสาเธตฺวา สตสหสฺสคฺฆนเก สุวณฺณถาเล ปายาสํ วฑฺเฒตฺวา อปราย
สุวณฺณปาติยา ปิทหิตฺวา เสตวตฺเถน ปลิเวเฐตฺวา สมนฺตา คนฺธทามมาลาทามานิ
โอสาเรตฺวา อุกฺขิปิตฺวา คนฺตฺวา มหาปุริสํ ทิสฺวา พลวปีตึ อุปฺปาเทตฺวา
ทิฏฺฐฏฺฐานโต ปฏฺฐาย โอณโตณตา คนฺตฺวา สีสโต ถาลํ โอตาเรตฺวา วิวริตฺวา สเหว
ปาติยา ปายาสํ มหาปุริสสฺส หตฺเถ ฐเปตฺวา วนฺทิตฺวา "ยถา มยฺหํ มโนรโถ นิปฺผนฺโน,
เอวํ ตุมฺหากํปิ นิปฺผชฺชตู"ติ วตฺวา ปกฺกามิ. โพธิสตฺโต เนรญฺชราย นทิยา
ตีรํ คนฺตฺวา สุวณฺณถาลํ ตีเร ฐเปตฺวา นฺหาตฺวา ปจฺจุตฺตริตฺวา เอกูนปณฺณาส
ปิณฺเฑ กโรนฺโต ปายาสํ ปริภุญฺชิตฺวา สุวณฺณปาตึ นทิยา ปวาเหตฺวา อนุกฺกเมน
โพธิมณฺฑํ อารุยฺห สพฺพญฺญุตํ ปตฺวา สตฺตสตฺตาหํ โพธิมณฺเฑ ๑- อติกฺกมิตฺวา
อิสิปตเน มิคทาเย ปวตฺติตปวรธมฺมจกฺโก สุชาตาย ปุตฺตสฺส ยสทารกสฺส อุปนิสฺสยํ
ทิสฺวา คนฺตฺวา อญฺญตรสฺมึ รุกฺขมูเล นิสีทิ.
     ยโสปิ กุลปุตฺโต รตฺติภาคสมนนฺตเร วิวฏํ อิตฺถาคารํ ทิสฺวา สญฺชาตสํเวโค
"อุปทฺทูตํ วต โภ, อุปสฏฺฐํ วต โภ"ติ วตฺวา นิเวสนโต นิกฺขมิตฺวา พหินคเร
สตฺถุ สนฺติกํ คนฺตฺวา ธมฺมเทสนํ สุตฺวา ตีณิ มคฺคผลานิ ปฏิวิชฺฌิ. อถสฺส
ปิตา ปทานุปทิกํ คนฺตฺวา ๒- ภควนฺตํ อุปสงฺกมิตฺวา ยสสฺส ปวุตฺตึ ปุจฺฉิ. สตฺถา
ยสํ กุลปุตฺตํ ปฏิจฺฉาเทตฺวา ธมฺมํ เทเสสิ. เทสนาปริโยสาเน โส เสฏฺฐี คหปติ
โสตาปตฺติผเล ปติฏฺฐาสิ, ยโส อรหตฺตผลํ ปาปุณิ. ตํ ภควา "เอหิ ภิกฺขู"ติ
@เชิงอรรถ:  สี. โพธิปลฺลงฺเก   สี. อาคนฺตฺวา
อาห, ตาวเทวสฺส คิหิลิงฺคํ อนฺตรธายิ, อิทฺธิมยปตฺตจีวรธโร อโหสิ. ปิตาปิสฺส
สตฺถารํ นิมนฺเตสิ. สตฺถา ยสํ กุลปุตฺตํ ปจฺฉาสมณํ กตฺวา ตสฺส ฆรํ คนฺตฺวา
กตภตฺตกิจฺโจ ธมฺมํ เทเสสิ, เทสนาปริโยสาเน ยสสฺส มาตา สุชาตา, ปุราณทุติยิกา
จ โสตาปตฺติผเล ปติฏฺฐหึสุ. ตํทิวสํ อยํ สุชาตา เตวาจิกสรเณ ปติฏฺฐาสิ สทฺธึ
สุณิสาย. อยเมตฺถ สงฺเขโป, วิตฺถารโต ปเนตํ วตฺถุ ขนฺธเก ๑- อาคตเมว. สตฺถา
อปรภาเค ปฏิปาฏิยา อุปาสิกาโย ฐานนฺตเรสุ ฐเปนฺโต อิมํ อุปาสิกํ ปฐมํ สรณํ
คจฺฉนฺตีนํ อคฺคฏฺฐาเน ฐเปสีติ.
                            วิสาขาวตฺถุ
     [๒๕๙] ทุติเย ทายิกานนฺติ ทานาภิรตานํ ๒- อุปาสิกานํ วิสาขา มิคารมาตา
อคฺคาติ ทสฺเสติ. สา กิร ปทุมุตฺตรพุทฺธกาเล หํสวติยํ กุลเคเห นิพฺพตฺตา อปรภาเค
สตฺถุ ธมฺมเทสนํ สุณนฺตี สตฺถารํ เอกํ อุปาสิกํ ทายิกานํ อคฺคฏฺฐาเน ฐเปนฺตํ
ทิสฺวา อธิการกมฺมํ กตฺวา ตํ ฐานนฺตรํ ปฏฺเฐสิ. สา กปฺปสตสหสฺสํ เทวมนุสฺเสสุ
สํสริตฺวา กสฺสปพุทฺธกาเล กึกิสฺส กาสิกรญฺโญ เคเห สตฺตนฺนํ ภคินีนํ สพฺพกนิฏฺฐา
หุตฺวา นิพฺพตฺติ. ตทา หิ ๓- :-
              สมณี สมณคุตฺตา จ       ภิกฺขุนี ภิกฺขุทาสิกา
              ธมฺมา เจว สุธมฺมา จ    สํฆทาสี จ สตฺตมาติ. ๔-
     อิมา สตฺต ภคินิโย อเหสุํ. ตา เอตรหิ:-
              เขมา อุปฺปลวณฺณา จ     ปฏาจารา จ โคตมี
              ธมฺมทินฺนา มหามายา     วิสาขา จาปิ สตฺตมีติ
เอวํนามา หุตฺวา นิพฺพตฺตา. ตตฺรายํ สํฆทาสี เอกํ พุทฺธนฺตรํ เทวมนุสฺเสสุ
สํสริตฺวา อิมสฺมึ พุทฺธุปฺปาเท องฺครฏฺเฐ ภทฺทิยนคเร เมณฺฑกเสฏฺฐิปุตฺตสฺส
ธนญฺชยสฺส
@เชิงอรรถ:  วิ.มหา. ๔/๒๕/๒๐ ปพฺพชฺชากถา   ม.,ก. ทานาภิรตีนํ
@ ฉ.ม.,อิ.   สี. สตฺติมาติ
เสฏฺฐิโน อคฺคมเหสิยา สุมนเทวิยา นาม กุจฺฉิสฺมึ นิพฺพตฺติ, วิสาขาติสฺสา
นามํ อกํสุ. ตสฺสา สตฺตวสฺสิกกาเล ทสพโล เสลพฺราหฺมณสฺส จ อญฺเญสญฺจ
โพธเนยฺยพนฺธวานํ อุปนิสฺสยสมฺปตฺตึ ทิสฺวา มหาภิกฺขุสํฆปริวาโร จาริกํ จรมาโน
ตสฺมึ รฏฺเฐ ตํ นครํ ปาปุณิ.
     ตสฺมึ จ สมเย เมณฺฑโก คหปติ ตสฺมึ นคเร ปญฺจนฺนํ มหาปุญฺญานํ
เชฏฺฐโก หุตฺวา เสฏฺฐิฏฺฐานํ กาเรสิ. ปญฺจ มหาปุญฺญา นาม เมณฺฑโก เสฏฺฐี,
จนฺทปทุมา นาม ตสฺเสว อคฺคมเหสี, ตสฺส จ ปุตฺโต ธนญฺชโย นาม ตสฺส
ภริยา สุมนเทวี นาม, เมณฺฑกเสฏฺฐิสฺส ทาโส ปุณฺโณ นามาติ. น เกวลญฺจ
เมณฺฑกเสฏฺฐีเยว, พิมฺพิสารมหาราชสฺส ปน อาณาปวตฺติฏฺฐาเน ปญฺจ อมิตโภคา
นาม อเหสุํ โชติโก ชฏิโล เมณฺฑโก ปุณฺโณ กากพลิโยติ. ๑- เตสุ อยํ เมณฺฑกเสฏฺฐี
ทสพลสฺส อตฺตโน นครํ สมฺปตฺตภาวํ สุตฺวา ปุตฺตสฺส ธนญฺชยเสฏฺฐิโน ธีตรํ
วิสาขํ ทาริกํ ปกฺโกสิตฺวา เอวมาห "อมฺม ตุยฺหํปิ มงฺคลํ อมฺหากํปิ มงฺคลํ,
ตว ปริวาริเกหิ ปญฺจหิ ทาริกาสเตหิ สทฺธึ ปญฺจ สกฏสตานิ อารุยฺห ปญฺจหิ
ทาสิสเตหิ ปริวุตา ทสพลสฺส ปจฺจุคฺคมนํ กโรหี"ติ. สา ปิตามหสฺส วจนํ สุตฺวา
ตถา อกาสิ. การณาการเณสุ ปน กุสลตฺตา ยาวติกา ยานสฺส ภูมิ, ยาเนน
คนฺตฺวา ยานา ปจฺโจโรหิตฺวา ปตฺติกาว สตฺถารํ อุปสงฺกมิตฺวา วนฺทิตฺวา เอกมนฺตํ
อฏฺฐาสิ. อถสฺสา จริยวเสน สตฺถา ธมฺมํ เทเสสิ. เทสนาปริโยสาเน ปญฺจหิ
ทาริกาสเตหิ สทฺธึ โสตาปตฺติผเล ปติฏฺฐาสิ. เมณฺฑกเสฏฺฐีปิ โข สตฺถุ สนฺติกํ
คนฺตฺวา สตฺถารํ วนฺทิตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทิ, ๒- อถ สตฺถา ตสฺสปิ จริยวเสน ธมฺมํ
เทเสสิ. โส เทสนาปริโยสาเน โสตาปตฺติผเล ปติฏฺฐาย สตฺถารํ สฺวาตนาย
นิมนฺเตตฺวา ปุนทิวเส อตฺตโน นิเวสเน ปณีเตน ขาทนีเยน โภชนีเยน พุทฺธปฺปมุขํ
ภิกฺขุสํฆํ ปริวิสิตฺวา เอเตนุปาเยน อฑฺฒมาสํ มหาทานํ อทาสิ. สตฺถา ภทฺทิยนคเร
ยถาภิรนฺตํ วิหริตฺวา ปกฺกามิ.
@เชิงอรรถ:  สี.,อิ.,ฉ.ม. กากวลิโย   ฉ.ม. อฏฺฐาสิ
     อิโต ปรํ อญฺญํ กถามคฺคํ วิสฺสชฺเชตฺวา วิสาขาย อุปฺปตฺติกถาว กเถตพฺพา.
สาวตฺถิยญฺหิ โกสลราชา พิมฺพิสารสฺส สนฺติกํ เปเสสิ "มม อาณาปวตฺติฏฺฐาเน
อมิตโภควินฺทนกุลํ นาม นตฺถิ, ๑- ตุมฺหากํ อมิตโภควินฺทนกุลํ นาม อตฺถิ, ๑-
อมฺหากํ อมิตโภควินฺทนกุลํ เปเสตู"ติ. ราชา อมจฺเจหิ สทฺธึ มนฺเตสิ. อมจฺจา
"มหากุลํ เปเสตุํ น สกฺกา, เอกํ ปน เสฏฺฐิปุตฺตํ เปเสมา"ติ เมณฺฑกเสฏฺฐิโน ปุตฺตํ
ธนญฺชยเสฏฺฐึ อายาจยึสุ. ราชา เตสํ วจนํ สุตฺวา ตํ เปเสสิ. อถ นํ โกสลราชา
สาวตฺถิโต สตฺตโยชนมตฺถเก สาเกตนคเร เสฏฺฐิฏฺฐานํ ทตฺวา วาเสสิ.
     สาวตฺถิยญฺจ มิคารเสฏฺฐิโน ปุตฺโต ปุณฺณวฑฺฒนกุมาโร นาม วยปฺปตฺโต
อโหสิ. อถสฺส ปิตา "ปุตฺโต เม วยปฺปตฺโต, ฆราวาเสนสฺส อาพนฺธนสมโย"ติ
ญตฺวา "อมฺหากํ สมานชาติเก กุเล ทาริกํ ปริเยสถา"ติ การณาการณกุสเล
ปุริเส เปเสสิ. เต สาวตฺถิยํ อตฺตโน รุจิตํ อทิสฺวา สาเกตํ อคมํสุ. ตํทิวสญฺจ
วิสาขา อตฺตโน สมานวเยหิ ปญฺจหิ กุมาริกาสเตหิ ปริวาริตา นกฺขตฺตกีฬนตฺถาย
เอกํ มหาวาปึ ๒- อคมาสิ. เตปิ ปุริสา อนฺโตนครํ จริตฺวา อตฺตโน รุจิตํ ทาริกํ
อทิสฺวา พหินครทฺวาเร อฏฺฐํสุ. ตสฺมึ สมเย เทโว วสฺสิตุํ อารภิ. อถ ตา
วิสาขาย สทฺธึ นิกฺขนฺตา ทาริกา เตมนภเยน  เวเคน สาลํ ปวิสึสุ. เต ปุริสา
ตาสํปิ อนฺตเร ยถารุจิตํ ทาริกํ น ปสฺสึสุ. ตาสํ ปน สพฺพปจฺฉโต วิสาขา
เทวํ วสฺสนฺตํปิ อคเณตฺวา อตุริตคมเนน เตมยมานาว สาลํ ปาวิสิ. เต ปุริสา
ตํ ทิสฺวา จินฺตยึสุ "รูปวตี ตาว อญฺญาปิ เอตปรมา ๓- ภเวยฺย, รูปํ ปเนตํ
เอกจฺจาย การิกํ จกฺกํ ๔- วิย โหติ, กถํ สมุฏฺฐาเปตฺวา กเถนฺตา ชานิสฺสาม
มธุรวจนา วา โน วา"ติ. ตโต นํ อาหํสุ "อติวิปริณตวยอิตฺถีวณฺณา วิยสิ ๕-
อมฺมา"ติ. กึ ทิสฺวา กเถถ ตาตาติ. อญฺญา ตยา สทฺธึ กีฬนกุมาริโย เตมนภเยน เวเคน
อาคนฺตฺวา สาลํ ปวิฏฺฐา, ตฺวํ ปน มหลฺลิกา วิย ปทวารํ อนติกฺกมฺม อาคจฺฉสิ,
@เชิงอรรถ: ๑-๑ ฉ.ม.,อิ. อิเม ปาฐา น ทิสฺสนฺติ   ฉ.ม. มหาคามํ   สี. รูปวตี นาม อญฺญาปิ
@เอตปรมาว   สี.,อิ. กรกปกฺกํ, ฉ.ม. การิตปตฺตํ   ฉ.ม. อติวิย ปริณตวยา อิตฺถี
@วิย ยาสิ
สาฏกสฺส เตมนภาวํ น คเณสิ. สเจ ตํ หตฺถี วา อสฺโส วา อนุพนฺเธยฺย,
กึ เอวเมว กเรยฺยาสีติ. ตาตา สาฏกา นาม น ทุลฺลภา, สุลภา มยฺหํ กุเล
สาฏกา. วยปฺปตฺตา มาตุคามา ปน วิกฺกิณิยภณฺฑสทิสา, ๑- หตฺเถ วา ปาเท
วา ภคฺเค องฺควิกลํ มาตุคามํ ชิคุจฺฉนฺตา นุฏฺฐหิตฺวา คจฺฉนฺติ, ๒- ตสฺมา สณิกํ
อาคตมฺหีติ.
     เต จินฺตยึสุ "อิมาย สทิสา อิมสฺมึ ชมฺพูทีเป อิตฺถี นาม นตฺถิ, ยาทิสา
รูเปนปิ, กถายปิ ตาทิสาว. การณาการณํ ญตฺวา กเถตี"ติ ตสฺสา อุปริ มาลาคุฬํ
ขิปึสุ. อถ วิสาขา จินฺเตสิ "อหํ ปุพฺเพ อปริคฺคหิตา, อิทานิ ปน ปริคฺคหิตมฺหี"ติ
วินีเตนากาเรน ภูมิยํ นิสีทิ. อถ นํ ตตฺเถว สาณิยา ปริกฺขิปึสุ. สา ปฏิจฺฉนฺนภาวํ
ญตฺวา ทาสีคณปริวุตา เคหํ อคมาสิ. เตปิ มิคารเสฏฺฐิโน ปุริสา ตาย สทฺธึเยว
ธนญฺชยเสฏฺฐิสฺส สนฺติกํ อคมํสุ. "กตรคามวาสิโน ตาตา ตุเมฺห"ติ จ ปุจฺฉิตา
"สาวตฺถินคเร มิคารเสฏฺฐิโน ปุริสมฺหา"ติ วตฺวา "มยํ อมฺหากํ เสฏฺฐินา ตุมฺหากํ
เคเห วยปฺปตฺตา ทาริกา อตฺถีติ สุตฺวา เปสิตา"ติ. สาธุ ตาตา, ตุมฺหากํ เสฏฺฐี
กิญฺจาปิ โภเคน อเมฺหหิ อสทิโส, ชาติยา ปน สทิโส. สพฺพาการสมฺปนฺโน
นาม  ทุลฺลโภ คจฺฉถ ตุเมฺห เสฏฺฐิสฺส อเมฺหหิ สมฺปฏิจฺฉิตภาวํ อาโรเจถาติ.
     เต ตสฺส วจนํ สุตฺวา สาวตฺถึ คนฺตฺวา มิคารเสฏฺฐิสฺส ตุฏฺฐิญฺจ วุฑฺฒิญฺจ
ปเวเทตฺวา "ลทฺธา โน สามิ สาเกเต ธนญฺชยเสฏฺฐิสฺส เคเห ทาริกา"ติ อาหํสุ.
ตํ สุตฺวา มิคารเสฏฺฐี "มหากุลเคเห กิร โน ทาริกา ลทฺธา"ติ ตุฏฺฐมานโส
หุตฺวา ตาวเทว ธนญฺชยเสฏฺฐิโน สาสนํ ปหิณิ "อิทาเนว ทาริกํ อานยิสฺสาม,
กตฺตพฺพกิจฺจํ กโรตู"ติ. โสปิสฺส ปฏิสาสนํ เปเสสิ "นยิทํ อมฺหากํ ภาริยํ, เสฏฺฐี
ปน อตฺตโน กตฺตพฺพกิจฺจํ กโรตู"ติ. โส โกสลรญฺโญ สนฺติกํ คนฺตฺวา อาโรเจสิ
"เทว เอกา เม มงฺคลกิริยา อตฺถิ, ทาสสฺส เต ปุณฺณวฑฺฒนสฺส ธนญฺชยเสฏฺฐิโน
ธีตรํ วิสาขํ นาม ทาริกํ อาเนสฺสามิ, สาเกตนครคมนํ เม อนุชานาถา"ติ.
@เชิงอรรถ:  สี.,อิ.,ฉ.ม. ปณิยภณฺฑสทิสา   สี.,อิ. นุฏฺฐุภิตฺวา, ฉ.ม. นิฏฺฐุภิตฺวา
สาธุ มหาเสฏฺฐิ, กึ ปน อเมฺหหิปิ อาคนฺตพฺพนฺติ. เทว ตุมฺหาทิสานํ คมนํ กถํ ๑-
ลทฺธุํ สกฺกาติ. ราชา ๒- มหากุลสฺส สงฺคหํ กาตุกาโม "โหตุ เสฏฺฐิ, อาคมิสฺสามี"ติ
สมฺปฏิจฺฉิตฺวา มิคารเสฏฺฐินา สทฺธึ สาเกตนครํ อคมาสิ. ธนญฺชยเสฏฺฐี "มิคารเสฏฺฐี
กิร โกสลราชานํ คเหตฺวา อาคโต"ติ สุตฺวา ปจฺจุคฺคมนํ กตฺวา ราชานํ คเหตฺวา
อตฺตโน นิเวสนํ อคมาสิ. ตาวเทว รญฺโญ จ ราชพลสฺส จ มิคารเสฏฺฐิโน
จ วสนฏฺฐานํ เจว มาลาคนฺธภตฺตาทีนิ จ สพฺพานิ ๓- ปฏิยาเทสิ. "อิทํ อิมสฺส
ลทฺธุํ วฏฺฏติ, อิทํ อิมสฺสา"ติ สพฺพํ อตฺตนาว ชานาติ. เต เต ชนา จินฺตยึสุ
"เสฏฺฐี อมฺหากเมว สกฺการํ กโรตี"ติ.
     อเถกทิวสํ ราชา ธนญฺชยเสฏฺฐิโน สาสนํ ปหิณิ "น สกฺกา เสฏฺฐินา ๔-
จิรกาลํ อมฺหากํ ภรณโปสนํ กาตุํ, ทาริกาย คมนกาลํ ชานาตู"ติ. โสปิ รญฺโญ
สาสนํ เปเสสิ "อิทาเนว วสฺสกาโล อาคโต, น สกฺกา จตุมาสํ วิจริตุํ, ตุมฺหากํ
พลกายสฺส ยํ ยํ ลทฺธุํ วฏฺฏติ, สพฺพนฺตํ มม ภาโร. เกวลํ เทโว มยา เปสิตกาเล
คจฺฉตู"ติ. ตโต ปฏฺฐาย สาเกตนครํ นิจฺจํ นกฺขตฺตคาโม วิย อโหสิ. เอวํ ตโย
มาสา อติกฺกนฺตา. ธนญฺชยเสฏฺฐิโน ปน ธีตุยา มหาลตาปสาธนํ น ตาว นิฏฺฐํ
คจฺฉติ. อถสฺส กมฺมนฺตาธิฏฺฐายกา อาคนฺตฺวา อาโรจยึสุ "เตสํ อสนฺตํ นาม
นตฺถิ, พลกายสฺส ปน ปจนทารูนิ นปฺปโหนฺตี"ติ. คจฺฉถ ตาตา, หตฺถิสาลา
อสฺสสาลา วิโยเชตฺวา ภตฺตํ ปจถาติ. เอวํ ปจนฺตานํปิ อฑฺฒมาโส อติกฺกนฺโต.
ตโต ปุน อาโรจยึสุ "ทารูนิ สามิ นปฺปโหนฺตี"ติ. ตาตา อิมฺสมึ กาเล ทารูนิ
ลทฺธุํ น สกฺกา, ทุสฺสโกฏฺฐาคารํ ปน วิวริตฺวา ถูเล ถูเล สาฏเก ๕- คเหตฺวา
วฏฺฏิโย กตฺวา เตลจาฏิยํ เตเมตฺวา ภตฺตํ ปจถาติ. อิมินา นิยาเมน ปจนฺตานํ
จตฺตาโร มาสา ปูรยึสุ.
@เชิงอรรถ:  ฉ.ม. อยํ ปาโฐ น ทิสฺสติ  ม. มหาราชา   มาลาคนฺธวตฺถาทีนิ จ
@ ม. เสฏฺฐิ   ฉ.ม. ถูลสาฏเก
     ตโต ธนญฺชยเสฏฺฐี ธีตุยา มหาลตาปสาธนสฺส นิฏฺฐิตภาวํ ญตฺวา "เสฺว
ทาริกํ เปสิสฺสามี"ติ ธีตรํ สมีเป นิสีทาเปตฺวา "อมฺม ปติกุเล วสนฺติยา นาม
อิมญฺจิมญฺจ อาจารํ สิกฺขิตุํ วฏฺฏตี"ติ โอวาทํ อทาสิ. อยํ มิคารเสฏฺฐี อนฺตรคพฺเภ
นิสินฺโน ๑- ธนญฺชยเสฏฺฐิโน โอวาทํ อสฺโสสิ. โสปิ  เสฏฺฐี ธีตรํ เอวํ โอวทิ:-
     อมฺม สสุรกุเล วสนฺติยา นาม อนฺโตอคฺคิ พหิ น นีหริตพฺโพ,
พหิ อคฺคิ อนฺโต น ปเวเสตพฺโพ, ททนฺตสฺเสว ทาตพฺพํ, อททนฺตสฺส
น ทาตพฺพํ, ททนฺตสฺสาปิ อททนฺตสฺสาปิ ทาตพฺพํ, สุขํ นิสีทิตพฺพํ, สุขํ
ภุญฺชิตพฺพํ, สุขํ นิปชฺชิตพฺพํ, อคฺคิ ปริจริตพฺโพ, อนฺโตเทวตา นมสฺสิตพฺพาติ.
      อิมํ ทสวิธํ โอวาทํ ทตฺวา ปุนทิวเส สพฺพา เสนิโย สนฺนิปาเตตฺวา ราชเสนาย
มชฺเฌ อฏฺฐ กุฏุมฺพิเก ปาฏิโภเค คเหตฺวา "สเจ เม ธีตุ คตฏฺฐาเน โทโส
อุปฺปชฺชติ, ตุเมฺหหิ โสเธตพฺโพ"ติ วตฺวา นวโกฏิอคฺฆนเกน มหาลตาปสาธเนน
ธีตรํ ปสาธิตฺวา นฺหานจุณฺณมูลํ จตุปณฺณาสสกฏธนํ ๒- ทตฺวา ธีตาย สทฺธึ นิพทฺธํ
ปริจารินิโย ๓- ปญฺจสตา รูปทาสิโย ๔- ปญฺจ อาชญฺญรถสตานิ สพฺพํ สกฺการญฺจ ๕-
สตสตํ ทตฺวา โกสลราชานญฺจ มิคารเสฏฺฐิญฺจ วิสฺสชฺเชตฺวา ธีตุ คมนเวลาย วชํ
อธิฏฺฐายเก ๖- ปุริเส ปกฺโกสิตฺวา "ตาตา มม ธีตุยา คตฏฺฐาเน ขีรปานตฺถํ เธนูหิ,
ยานโยชนตฺถํ อุสเภหิ จ อตฺโถ โหติ, ตสฺมา มม ธีตุ คมนมคฺเค วชทฺวารํ
วิวริตฺวา ปุถุลโต อฏฺฐ อุสภานิ โคคเณน ปูเรตฺวา ติคาวุตมตฺตํ ๗- อสุกา นาม
กนฺทรา อตฺถิ, โคยูเถ ๘- ตํ ฐานํ ปตฺเต เภริสญฺญาย วชทฺวารํ ปิทเหยฺยาถา"ติ.
เต "สาธู"ติ เสฏฺฐิสฺส วจนํ สมฺปฏิจฺฉิตฺวา ตถา อกํสุ. วชทฺวาเร วิวเฏ
อุฬารุฬาราเยว คาวิโย นิกฺขมึสุ. ทฺวาเร ปิทหิเต ปน วิสาขาย ปุญฺญพเลน
ทมฺมคาโว พลวคาโว จณฺฑคาโว จ พหิ ลงฺฆิตฺวา มคฺคํ ปฏิปชฺชึสุ. อถ วิสาขา
สาวตฺถินครํ ๙- ปตฺตกาเล จินฺเตสิ "ปฏิจฺฉนฺนยานสฺมึ นุ โข นิสีทิตฺวา ปวิสามิ,
@เชิงอรรถ:  สี. อนนฺตเร คพฺเภ นิปนฺโน, ฉ.ม. อนนฺตรคพฺเภ นิสินฺโน
@ ม. จตุปณฺณาสโกฏิธนํ, ฉ. จตุปณฺณาสสกฏสตํ ธนํ
@ สี.,อิ. สหจารินิโย, ฉ.ม. คมนจารินิโย
@ ฉ.,อิ. ทาสิโย                         ฉ.ม. สพฺพูปการญฺจ
@ ฉ.ม.,อิ. วชาธิฏฺฐายเก                  ฉ.ม. ติคาวุตมตฺถเก
@ ม. อตฺตโน ยูเถ, ฉ. อคฺคโคยูเถ           ฉ.ม. สาวตฺถินครทฺวารํ
อุทาหุ รเถ ฐตฺวา"ติ. อถสฺสา เอตทโหสิ "ปฏิจฺฉนฺนยาเนน เม ปวิสนฺติยา
มหาลตาปสาธนสฺส วิเสโส น ปญฺญายิสฺสตี"ติ. สา สกลนครสฺส อตฺตานํ ทสฺเสนฺตี
รเถ ฐตฺวา นครํ ปาวิสิ. สาวตฺถิวาสิโน วิสาขาย สมฺปตฺตึ ทิสฺวา "เอสา
กิร วิสาขา นาม เอวรูปา, ๑- อยญฺจ สมฺปตฺติ เอติสฺสาว อนุจฺฉวิกา"ติ อาหํสุ.
อิติ สา มหาสมฺปตฺติยา มิคารเสฏฺฐิโน เคหํ ปาวิสิ. อาคตทิวเส จสฺสา ๒-
สกลนครวาสิโน "อมฺหากํ ธนญฺชยเสฏฺฐี อตฺตโน นครํ สมฺปตฺตานํ มหาสกฺการํ อกาสี"ติ
ยถาสตฺติ ยถาพลํ ปณฺณาการํ ปหิณึสุ. วิสาขา ปหิตปหิตํ ปณฺณาการํ ตสฺมึเยว
นคเร อญฺญมญฺเญสุ กุเลสุ สพฺพตฺถกเมว ทาเปสิ. ๓- อถสฺสา รตฺติภาคสมนนฺตเร
เอกิสฺสา อาชญฺญวฬวาย คพฺภวุฏฺฐานํ อโหสิ. สา ทาสีหิ ทณฺฑกทีปิกา
คาหาเปตฺวา ตตฺถ คนฺตฺวา วฬวํ อุโณฺหทเกน นฺหาเปตฺวา เตเลน มกฺขาเปตฺวา
อตฺตโน วสนฏฺฐานเมว อคมาสิ.
     มิคารเสฏฺฐีปิ สตฺตาหํ ปุตฺตสฺส อาวาหสกฺการํ กโรนฺโต ธุรวิหาเร วสนฺตํปิ
ตถาคตํ มนสิกตฺวา สตฺตเม ทิวเส สกลนิเวสนํ ปูเรนฺโต นคฺคสมณเก นิสีทาเปตฺวา
"อาคจฺฉตุ เม ธีตา, อรหนฺเต วนฺทตู"ติ วิสาขาย สาสนํ ปหิณิ. สา "อรหนฺโต"ติ
วจนํ สุตฺวา โสตาปนฺนา อริยสาวิกา หฏฺฐตุฏฺฐา หุตฺวา เตสํ นิสีทนฏฺฐานํ
คนฺตฺวา เต โอโลเกตฺวา "เอวรูปา นาม อรหนฺโต น โหนฺติ, หิโรตฺตปฺปวิวชฺชิตานํ ๔-
นาม สนฺติกํ กสฺมา มํ สสุโร ปกฺโกสาเปสฺสตี"ติ "ธี ธี"ติ ครหิตฺวา อตฺตโน
วสนฏฺฐานเมว คตา. นคฺคสมณา ตํ ทิสฺวา สพฺเพ เอกปฺปหาเรเนว เสฏฺฐึ ครหึสุ
"กึ ตฺวํ คหปติ อญฺญํ นาลตฺถ, ๕- สมณสฺส โคตมสฺส สาวิกํ มหากาฬกณฺณึ
กสฺมา อิมํ เคเห ปเวเสสิ, เวเคน นํ อิมสฺมา เคหา นีหราหี"ติ. ตโต เสฏฺฐี
"น สกฺกา มยา อิเมสํ วจเนน อิมํ เคหา นีหริตุํ, มหากุลสฺส ธีตา อยนฺ"ติ
จินฺเตตฺวา "อาจริยา ทหรา นาม ชานิตฺวา วา อชานิตฺวา วา กเรยฺยุํ, ตุเมฺห
@เชิงอรรถ:  สี.,อิ. เอตํ รูปํ   สี. คตทิวเสเยวสฺสา   สี. เปเสสิ, ม. สพฺพตฺถกํ เปเสสิ
@ ม. หิโรตฺตปฺปวิสฺสชฺชิตานํ   สี.,อิ. นาลภิตฺถ
ตุณฺหี โหถา"ติ นคฺเค อุยฺโยเชตฺวา มหาปลฺลงฺเก นิสีทิตฺวา สุวณฺณกฏจฺฉุํ คเหตฺวา
วิสาขาย ปริวิสิยมาโน สุวณฺณปาติยํ อปฺโปทกํ มธุปายาสํ ปริภุญฺชิ.
     ตสฺมึ สมเย เอโก ปิณฺฑจาริโก เถโร ปิณฺฑาย จรนฺโต เสฏฺฐิสฺส ฆรทฺวารํ
ปาปุณิ. วิสาขา ตํ ทิสฺวา "สสุรสฺส อาจิกฺขิตุํ น อยุตฺตนฺ"ติ ยถา โส เถรํ
ปสฺสติ, เอวํ อปคนฺตฺวา อฏฺฐาสิ. โส ปน ทิสฺวาปิ อปสฺสนฺโต วิย หุตฺวา
อโธมุโข ปายาสเมว ภุญฺชติ. วิสาขา "เถรํ ทิสฺวาปิ เม สสุโร สญฺญํ น
กโรตี"ติ ญตฺวา เถรํ อุปสงฺกมิตฺวา "อติจฺฉถ ภนฺเต, มยฺหํ สสุโร ปุราณํ ขาทตี"ติ
อาห. โส นิคณฺเฐหิ ตาว กถิตกาเล อธิวาเสสิ, "ปุราณํ ขาทตี"ติ วุตฺตกฺขเณเยว
ปน หตฺถํ อปเนตฺวา "อิมํ ปายาสํ อิโต หรถ, เอตญฺจ อิมสฺมา เคหา นีหรถ.
อยํ หิ มํ เอวรูเป มงฺคลเคเห อสุจิขาทกํ นาม กโรตี"ติ อาห. ตสฺมึ โข
ปน นิเวสเน สพฺเพปิ ทาสกมฺมกราทโย วิสาขาย สนฺตกาว, น โกจิ นํ หตฺเถ
วา ปาเท วา คณฺหิสฺสติ, มุเขน กเถตุํ สมตฺโถปิ นาม นตฺถิ. ตโต วิสาขา
สสุรสฺส กถํ สุตฺวา อาห "ตาต น เอตฺตเกเนว การเณน มยํ นิกฺขมาม,
นาหํ ตุเมฺหหิ อุทกติตฺถโต กุมฺภทาสิกา วิย อานีตา. ธรมานกมาตาปิตูนํ ธีตโร
นาม น เอตฺตเกน นิกฺขมนฺติ, เอเตเนว จ เม การเณน ปิตา เม อิธาคมนทิวเส
อฏฺฐ กุฏุมฺพิเก ปกฺโกสาเปตฺวา `สเจ มม ธีตรํ อุปาทาย โทโส อุปฺปชฺชติ,
โสเธยฺยาถา'ติ วตฺวา เตสํ หตฺเถ มํ ฐเปสิ. เต ปกฺโกสาเปตฺวา มยฺหํ โทสาโทสํ
โสธาเปถา"ติ อาห.
     ตโต เสฏฺฐี "กลฺยาณํ เอสา กเถตี"ติ อฏฺฐ กุฏุมฺพิเก ปกฺโกสาเปตฺวา
"อยํ ทาริกา สตฺตเม ทิวเส ปริปุณฺเณเยว ๑- มงฺคลเคเห นิสินฺนํ มํ `อสุจิขาทโก'ติ
วทตี"ติ อาห. เอวํ กิร อมฺมาติ. "ตาตา มยฺหํ สสุโร อสุจึ ขาทิตุกาโม ภวิสฺสติ,
อหํ ปน เอวํ กตฺวา น กเถมิ. เอกสฺมึ ปน ปิณฺฑปาติกตฺเถเร ฆรทฺวาเร ฐิเต
@เชิงอรรถ:  ฉ.ม. อปริปุณฺเณเยว
อยํ อปฺโปทกํ มธุปายาสํ ภุญฺชนฺโต น ตํ มนสิกโรติ, อหํ อิมินา การเณน
`อติจฺฉถ ภนฺเต มยฺหํ สสุโร อิมสฺมึ อตฺตภาเว ปุญฺญํ น กโรติ, ปุราณปุญฺญํ
ขาทตี'ติ เอตฺตกํ กเถมี"ติ ๑- อาห. อยฺเย อิธ โทโส นตฺถิ, อมฺหากํ ธีตา การณํ
กเถติ, ตฺวํ กสฺมา กุชฺฌสีติ. อยฺยา เอส ตาว โทโส มา โหตุ, อยํ ปน ทาริกา
อาคตทิวเสเยว มม ปุตฺเต สญฺญํ อกตฺวา อตฺตโน อิจฺฉิตฏฺฐานํ อคมาสีติ. เอวํ กิร
อมฺมาติ. ตาตา นาหํ รุจิตฏฺฐานํ ๒- คจฺฉามิ, อิมสฺมึ ปน เคเห อาชานียวฬวาย
วิชาตาย สญฺญํปิ อกตฺวา นิสีทนํ นาม อยุตฺตนฺติ ทณฺฑทีปิกา คาหาเปตฺวา
ทาสีหิ ปริวุตา ตตฺถ คนฺตฺวา วฬวาย ชาตปริหารํ การาเปสินฺติ. อยฺย อมฺหากํ
ธีตา ตาว ๓- เคเห ทาสีหิปิ อกตฺตพฺพกมฺมํ อกาสิ, ตฺวํ เอตฺถ กึ โทสํ ปสฺสสีติ.
     อยฺยา เอส ตาว คุโณ โหตุ, อิมิสฺสา ปน ปิตา อิธาคมนทิวเส โอวาทํ
เทนฺโต "อนฺโตอคฺคิ พหิ น นีหริตพฺโพ"ติ อาห, กึ ปน สกฺกา อเมฺหหิ
อุภโต ปฏิวิสฺสกเคหานํ อคฺคึ อทตฺวา วสิตุนฺติ. เอวํ กิร อมฺมาติ. ตาตา มยฺหํ
ปิตา เอตํ อคฺคึ อุปาทาย น กเถสิ, ยา ปน อนฺโตนิเวสเน สสฺสุอาทีนํ มาตุคามานํ ๔-
รหสฺสกถา อุปฺปชฺชติ, สา ทาสทาสีนํ น กเถตพฺพา. เอวรูปา หิ กถา วฑฺฒมานา
กลหาย สํวตฺตติ, อิทํ สนฺธาย มยฺหํ ปิตา กเถสิ ตาตาติ.
     อยฺยา เอตํ ตาว เอวํ โหตุ, อิมิสฺสา ปิตา "พาหิรโต อคฺคิ อนฺโต
น ปเวเสตพฺโพ"ติ อาห, กึ สกฺกา อเมฺหหิ อนฺโตอคฺคิมฺหิ นิพฺพุเต พาหิรโต
อคฺคึ อนาหริตุนฺติ. เอวํ กิร อมฺมาติ. ตาตา มยฺหํ ปิตา เอตํ อคฺคึ สนฺธาย
น กเถสิ, ยํ ปน โทสํ ทาสกมฺมกาเรหิ กถิตํ โหติ, ตํ อนฺโตมานุสกานํ น
กเถตพฺพํ ฯเปฯ ยํปิ เตน "เย ททนฺติ, เตสํเยว ทาตพฺพนฺ"ติ วุตฺตํ, ตํ "ยาจิตกํ
อุปกรณํ คเหตฺวา เย ปฏิเทนฺติ, เตสํเยว ทาตพฺพนฺ"ติ สนฺธาย วุตฺตํ.
@เชิงอรรถ:  สี.,อิ.,ฉ. กถยินฺติ   ฉ.ม. อิจฺฉิตฏฺฐานํ, อิ. รุจฺจนฏฺฐานํ
@ ฉ.ม. ตว   ฉ.ม. อยํ ปาโฐ น ทิสฺสติ
     "เย น ททนฺตี"ติ อิทํปิ ยาจิตกํ อุปกรณํ คเหตฺวา เย น ปฏิเทนฺติ,
เตสํ น ทาตพฺพนฺติ สนฺธาย วุตฺตํ.
     "ททนฺตสฺสาปิ อททนฺตสฺสาปิ ทาตพฺพนฺ"ติ อิทํ ปน ทุคฺคตเกสุ ญาติมิตฺเตสุ
สมฺปตฺเตสุ ปฏิทาตุํ สกฺโกนฺตุ วา มา วา, ทาตุเมว วฏฺฏตีติ สนฺธาย วุตฺตํ.
     "สุขํ นิสีทิตพฺพนฺ"ติ อิทํปิ สสฺสุสสุเร ทิสฺวา อุฏฺฐาตพฺพฏฺฐาเน นิสีทิตุํ
น วฏฺฏตีติ สนฺธาย วุตฺตํ.
     "สุขํ ภุญฺชิตพฺพนฺ"ติ อิทํ ปน สสฺสุสสุรสามิเกหิ ปุเรตรํ อภุญฺชิตฺวา เต
ปริวิสิตฺวา สพฺเพหิ ลทฺธาลทฺธํ ญตฺวา ปจฺฉา สยํ ภุญฺชิตุํ วฏฺฏตีติ สนฺธาย
วุตฺตํ.
     "สุขํ นิปชฺชิตพฺพนฺ"ติ อิทํ สสฺสุสสุรสามิเกหิ ปุเรตรํ สยนํ อารุยฺห น
นิปชฺชิตพฺพํ, เตสํ กาตพฺพยุตฺตกํ วตฺตปฏิวตฺตํ กตฺวา ปจฺฉา สยํ นิปชฺชิตุํ
ยุตฺตนฺติ อิทํ สนฺธาย วุตฺตํ.
     "อคฺคิ ปริจริตพฺโพ"ติ อิทํ ปน สสฺสุสสุรํปิ สามิกํปิ อคฺคิกฺขนฺธํ วิย
อุรคราชานํ วิย จ กตฺวา ปสฺสิตุํ วฏฺฏตีติ อิทํ สนฺธาย วุตฺตนฺติ.
     เอเต ตาว เอตฺตกา คุณา โหนฺตุ, อิมิสฺสา ปน ปิตา ๑- อนฺโตเทวตํ
นมสฺสาเปติ, ๑- อิมสฺส โก อตฺโถติ. เอวํ กิร อมฺมาติ. อาม ตาตา, เอวํ ปิตรา ๒-
อิทํ สนฺธาย วุตฺตํ ๓- "อมฺหากํ ปเวณิฆราวาสวสนกาลโต ๓- ปฏฺฐาย อตฺตโน
ฆรทฺวารสมฺปตฺตํ ปพฺพชิตํ ทิสฺวา ยํ ฆเร ขาทนียํ โภชนียํ อตฺถิ, ตโต ปพฺพชิตานํ
@เชิงอรรถ: ๑-๑ ม. อนฺโตเทวตา นมสฺสิตพฺพาติ, ฉ. อนฺโตเทวตา นมสฺสาเปติ
@ ฉ.ม. เอตมฺปิ หิ เม ปิตรา  ๓-๓ ฉ.ม. อาเวณิกฆราวาสํ วสนกาลโต, อิ. อมฺม
@อาเวณิฆราวาสํ
ทตฺวาว ขาทิตุํ วฏฺฏตี"ติ. อถ นํ เต อาหํสุ "ตุยฺหํ ปน มหาเสฏฺฐิ ปพฺพชิเต
ทิสฺวา อทาตพฺพเมว ๑- รุจฺจติ มญฺเญติ. โส อญฺญํ ปฏิวจนํ อปสฺสนฺโต อโธมุโข
นิสีทิ.
     อถ นํ กุฏุมฺพิกา "กึ เสฏฺฐิ อญฺโญปิ อมฺหากํ ธีตุ โทโส อตฺถี"ติ ปุจฺฉึสุ.
นตฺถิ อยฺยาติ. กสฺมา ปน นํ นิทฺโทสํ อการณา เคหโต นีหราเปสีติ. ตสฺมึ
ขเณ วิสาขา อาห "ปฐมํ มยฺหํ สสุรสฺส วจเนน คมนํ น ยุตฺตํ, มยฺหํ ปน
อาคมนทิวเส มม โทสํ โสธนตฺถาย มม ปิตา ตุมฺหากํ หตฺเถ ฐเปตฺวา อทาสิ,
อิทานิ มยฺหํ คนฺตุํ สุขนฺ"ติ ทาสิทาเส "ยานาทีนิ สชฺชานิ กโรถา"ติ อาณาเปสิ.
อถ นํ เสฏฺฐี เต กุฏุมฺพิเก คเหตฺวา "อมฺม มยา อชานิตฺวา กถิตํ, ขมาหิ
มยฺหนฺ"ติ อาห. ตาตา ตุมฺหากํ ขมิตพฺพํ ตาว ขมามิ, อหํ ปน พุทฺธสาสเน
อเวจฺจปฺปสนฺนสฺส กุลสฺส ธีตา, น มยํ วินา ภิกฺขุสํเฆน วตฺตาม. สเจ มม
รุจิยา ภิกฺขุสํฆํ ปฏิชคฺคิตุํ ลภามิ, วสิสฺสามีติ. อมฺม ตฺวํ ยถารุจิยา ตว สมเณ
ปฏิชคฺคาหีติ.
     ตโต วิสาขา ทสพลํ นิมนฺตาเปตฺวา ปุนทิวเส นิเวสนํ ปูเรนฺตี พุทฺธปฺปมุขํ
ภิกฺขุสํฆํ นิสีทาเปสิ. นคฺคปริสาปิ สตฺถุ มิคารเสฏฺฐิโน เคหํ คตภาวํ สุตฺวา
ตตฺถ คนฺตฺวา เคหํ ปริวาเรตฺวา นิสีทึสุ. วิสาขา ทกฺขิโณทกํ ทตฺวา "สพฺโพ
สกฺกาโร ปฏิยาทิโต, สสุโร เม อาคนฺตฺวา ทสพลํ ปริวิสตู"ติ สาสนํ เปเสสิ.
โส นิคณฺฐานํ วจนํ สุตฺวา "มม ธีตา สมฺมาสมฺพุทฺธํ ปริวิสตู"ติ อาห. วิสาขา
นานคฺครเสหิ ทสพลํ ปริวิสิตฺวา นิฏฺฐิเต ภตฺตกิจฺเจ ปุน สาสนํ ปหิณิ "สสุโร
เม อาคนฺตฺวา ทสพลสฺส ธมฺมกถํ สุณาตู"ติ. อถ นํ "อิทานิ อคมนํ นาม
อติวิย อการณนฺ"ติ ธมฺมกถํ โสตุกามตาย คจฺฉนฺตํ นคฺคสมณา อาหํสุ "สมณสฺส
โคตมสฺส ธมฺมํ สุณนฺโต พหิสาณิยํ นิสีทิตฺวา สุณาหี"ติ. ปุเรตรเมว คนฺตฺวา
@เชิงอรรถ:  ฉ. อทานเมว
สาณิยา ปริกฺขิปึสุ. มิคารเสฏฺฐี คนฺตฺวา พหิสาณิยํ นิสีทิ. ตถาคโต "ตฺวํ
พหิสาณิยํ วา นิสีท, ปรกุฑฺเฑ ๑- วา ปรเสเล วา ปรจกฺกวาเฬ วา นิสีท. อหํ
พุทฺโธ นาม สกฺโกมิ ตํ มม สทฺทํ สาเวตุนฺ"ติ สุวณฺณวณฺณํ อมฺพผลํ รุกฺขกฺขนฺเธ ๒-
คเหตฺวา จาเลนฺโต วิย ธมฺมกถํ กเถสิ, เทสนาปริโยสาเน เสฏฺฐี โสตาปตฺติผเล
ปติฏฺฐาย สาณึ อุกฺขิปิตฺวา สตฺถุ ปาเท ปญฺจปติฏฺฐิเตน วนฺทิตฺวา สตฺถุ
สนฺติเกเยว จ "ตฺวํ อมฺม อชฺชโต ปฏฺฐาย ๓- มม มาตา"ติ วิสาขํ อตฺตโน มาตุฏฺฐาเน
ฐเปสิ. ตโต ปฏฺฐาย วิสาขา มิคารมาตา นาม ชาตา.
     สา เอกทิวสํ นคเร นกฺขตฺตสมเย วตฺตนฺเต "อนฺโตนคเร คุโณ นตฺถี"ติ
ทาสีหิ ปริวุตา สตฺถุ ธมฺมกถํ โสตุํ คจฺฉนฺตี "พุทฺธานํ สนฺติกํ อุตฺตรเวเสน ๔-
คนฺตุํ อยุตฺตนฺ"ติ มหาลตาปสาธนํ โอมุญฺจิตฺวา ทาสิยา หตฺเถ ทตฺวา สตฺถารํ
อุปสงฺกมิตฺวา อภิวาเทตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทิ, สตฺถา ธมฺมกถํ กเถสิ. สา สตฺถุ
ธมฺมเทสนาปริโยสาเน ทสพลํ วนฺทิตฺวา นคราภิมุขา ปายาสิ. สาปิ ทาสี อตฺตนาปิ
คหิตปสาธนสฺส ฐปิตฏฺฐานํ อสลฺลกฺเขตฺวา คจฺฉนฺตี ปสาธนตฺถาย ปฏินิวตฺติ. อถ
นํ วิสาขา "กหํ ปเนตํ ฐปิตนฺ"ติ ปฏิปุจฺฉิ. คนฺธกุฏิปริเวเณ อยฺเยติ. โหตุ
เช คนฺตฺวา อาหร, คนฺธกุฏิปริเวเณ ฐปิตกาลโต ปฏฺฐาย อาหราปนนฺนาม ๕- อมฺหากํ
อยุตฺตํ. ตสฺมา ตํ วิสฺสชฺเชตฺวา ทณฺฑกมฺมํ กริสฺสาม. ตตฺถ ปน ฐปิเต อยฺยานํ
ปลิโพโธ โหตีติ.
     ปุนทิวเส สตฺถา ภิกฺขุสํฆปริวาโร วิสาขาย นิเวสนทฺวารํ สมฺปาปุณิ. นิเวสเน
จ นิพทฺธํ ปญฺญตฺตานิ อาสนานิ. วิสาขา สตฺถุ ปตฺตํ คณฺหิตฺวา สตฺถารํ
เคหํ ปเวเสตฺวา ปญฺญตฺตาสเนสุเยว นิสีทาเปตฺวา กตภตฺตกิจฺเจ สตฺถริ ตํ ปสาธนํ
อาหริตฺวา สตฺถุ ปาทมูเล นิกฺขิปิตฺวา "อิทํ ภนฺเต ตุมฺหากํ ทมฺมี"ติ อาห.
สตฺถา "อลงฺกาโร นาม ปพฺพชิตานํ น วฏฺฏตี"ติ ปฏิกฺขิปิ. ชานามิ ภนเต,
@เชิงอรรถ:  ฉ.ม. ปรกุฏฺเฏ  สี.,อิ.,ฉ.ม. สุวณฺณวณฺณผลํ อมฺพรุกฺขํ ขนฺเธ
@ ฉ.ม. อชฺช อาทึ กตฺวา   ม. อุตฺตมเวเสน, ฉ.,อิ. อุทฺธตเวเสน   ม. อาหรณํ นาม
อหํ ปน อิมํ อคฺฆาเปตฺวา ธนํ คเหตฺวา ตุมฺหากํ วสนคนฺธกุฏึ กริสฺสามีติ. ตทา
สตฺถา อธิวาเสสิ. สาปิ ตํ อคฺฆาเปตฺวา นวโกฏิธนํ คเหตฺวา คพฺภสหสฺสปฏิมณฺฑิเต
ปุพฺพารามวิหาเร ตถาคตสฺส วสนคนฺธกุฏึ กาเรสิ. วิสาขาย ปน นิเวสนํ ปุพฺพณฺหสมเย
กาสาวปชฺโชตํ อิสิวาตปฏิวาตเมว ๑- โหติ อนาถปิณฺฑิกสฺส เคเห วิย. ตสฺสาปิ เคเห
สพฺพทานานิ ๒- ปฏิยตฺตาเนว อเหสุํ. สา ปุพฺพณฺหสมเย ภิกฺขุสํฆสฺส อามิสสงฺคหํ
กตฺวา ปจฺฉาภตฺเต เภสชฺชานิ เจว อฏฺฐวิธปานานิ จ คณฺหาเปตฺวา วิหารํ คนฺตฺวา
ภิกฺขุสํฆสฺส ทตฺวา ปจฺฉา สตฺถุ ธมฺมเทสนํ สุตฺวา อาคจฺฉติ. สตฺถา อปรภาเค
อุปาสิกาโย ปฏิปาฏิยา ฐานนฺตเรสุ ฐเปนฺโต วิสาขํ มิคารมาตรํ ทายิกานํ อคฺคฏฺฐาเน
ฐเปสีติ.
                        ขุชฺชุตฺตรา-สามาวตีวตฺถุ
     [๒๖๐-๒๖๑] ตติยจตุตฺเถสุ พหุสฺสุตานํ ยทิทํ ขุชฺชุตฺตรา, เมตฺตาวิหารีนํ
ยทิทํ สามาวตีติ พหุสฺสุตานํ อุปาสิกานํ ขุชฺชุตฺตรา ๓- อคฺคา, เมตฺตาวิหารีนํ
อุปาสิกานํ ๓- สามาวตี อคฺคาติ ทสฺเสติ. ตา กิร เทฺวปิ ปทุมุตฺตรพุทฺธกาเล
หํสวติยํ กุลเคเห ปฏิสนฺธึ คณฺหิตฺวา อปรภาเค "สตฺถุ ธมฺมกถํ โสสฺสามา"ติ วิหารํ
อคมํสุ. ตตฺถ ขุชฺชุตฺตรา สตฺถารํ เอกํ อุปาสิกํ ๔- พหุสฺสุตานํ อคฺคฏฺฐาเน
ฐเปนฺตํ ทิสฺวา อธิการกมฺมํ กตฺวา ตํ ฐานนฺตรํ ปฏฺเฐสิ. สามาวตี ๕-
เมตฺตาวิหารีนํ อคฺคฏฺฐาเน ฐเปนฺตํ ทิสฺวา อธิการกมฺมํ กตฺวา ตํ ฐานนฺตรํ
ปฏฺเฐสิ. ตาสํ ทฺวินฺนํปิ ยาวชีวํ กุสลํ กตฺวา เทวโลเก นิพฺพตฺติตฺวา
เทวมนุสฺเสสุ สํสรนฺตีนํเยว กปฺปสตสหสฺสํ อติกฺกนฺตํ.
     อถ อมฺหากํ สตฺถุ นิพฺพตฺติโต ปุเรตรเมว อลฺลกปฺปรฏฺเฐ อหิวาตกโรโค
นาม อุทปาทิ. เอเกกสฺมึ เคเห เอกปฺปหาเรเนว ทสปิ วีสติปิ ตึสปิ ๖- ชนา มรนฺติ,
@เชิงอรรถ:  สี. อิสิวาตปริวาตเมว   ฉ.ม. สพฺพภตฺตานิ  ๓-๓ ฉ.ม.,อิ. อิเม ปาฐา น
@ทิสฺสนฺติ   ก. อุปาสิกานํ   ฉ.ม. สามาวตีปิ เอกํ อุปาสิกํ   สี. วชฺชิรฏฺเฐ,
@ม. มลฺลรฏฺเฐ
ติโรรฏฺฐํ ปน คตา ชีวิตํ ลภนฺติ. ตํ ญตฺวา เอโก ปุริโส อตฺตโน ปุตฺตทารํ
อาทาย "อญฺญํ รฏฺฐํ คมิสฺสามี"ติ ตโต นิกฺขมิ. อถสฺส ฆเร คหิตปาเถยฺยํ
อนฺตรามคฺเค กนฺตาเร อติณฺเณเยว ๑- ปริกฺขยํ อคมาสิ. เตสํ สรีรพลํ ปริหายิ,
สกึ มาตา ปุตฺตํ อุกฺขิปติ, สกึ ปิตา. อถสฺส ปิตา จินฺเตสิ "อมฺหากํ สรีรพลํ
ปริหีนํ, ปุตฺตํ อุกฺขิปิตฺวา คจฺฉนฺตา กนฺตารํ นิตฺถริตุํ  น สกฺขิสฺสามา"ติ. โส
ตสฺส มาตรํ อชานาเปตฺวาว อุทกกิจฺเจน โอหีโน วิย ปุตฺตํ มคฺเค นิสีทาเปตฺวา
เอกโกว มคฺคํ ปฏิปชฺชิ. อถสฺส ภริยา อาคมนํ โอโลกยมานา ฐิตา หตฺเถ
ปุตฺตํ อทิสฺวา วิรวมานา คนฺตฺวา "กหํ เม สามิ ปุตฺโต"ติ อาห. โก ตว
ปุตฺเตนตฺโถ, ชีวมานา ปุตฺตํ ลภิสฺสามาติ. สา "อติสาหสิโก วตายํ ปุริโส"ติ
วตฺวา "คจฺฉ ตฺวํ, นาหํ ตาทิเสน สทฺธึ คมิสฺสามี"ติ อาห. โส "อนุปธาเรตฺวา
เม ภทฺเท กตํ, ขเมตํ มยฺหนฺ"ติ วตฺวา ปุตฺตํ อาทาย คโต. ๒-
     เต ตํ กนฺตารํ สมติกฺกมิตฺวา สายํ เอกํ โคปาลกกุลํ สมฺปาปุณึสุ. ตํทิวสญฺจ
โคปาลกกุลวาสิโน ๓- นิรุทกปายาสํ ปจึสุ. เต เต ทิสฺวา "อิเม อติวิย ฉาตกา"ติ
ปายาสสฺส มหาภาชนํ ปูเรตฺวา อุลฺลุงฺกปูรํ ๔- สปฺปึ อาสิญฺจิตฺวา อทํสุ. เตสุ ตํ
ปายาสํ ภุญฺชนฺเตสุ สา อิตฺถี ปมาเณเนว ภุญฺชิ, ปุริโส ปน ปมาณาติกฺกนฺตํ
ภุญฺชิตฺวา ชิราเปตุํ อสกฺโกนฺโต รตฺติภาคสมนนฺตเร กาลมกาสิ. โส กาลํ กโรนฺโต
เตสุ สาลยภาเวน โคปาลกานํ เคเห สุนขิยา กุจฺฉิสฺมึ ปฏิสนฺธึ คณฺหิ. สุนขี
นจิรสฺเสว วิชาตา. โคปาลโก ตํ กุกฺกุรํ สสฺสิริกํ ทิสฺวา ปิณฺเฑน ปโลเภตฺวา
อตฺตนิ อุปฺปนฺนสิเนหํ คเหตฺวา สทฺธิเมว วิจรติ. ๕-
     อเถกทิวสํ เอโก ปจฺเจกพุทฺโธ ภิกฺขาจารเวลาย โคปาลกสฺส ฆรทฺวารํ
สมฺปตฺโต. โสปิ ตํ ทิสฺวา ภิกฺขํ ทตฺวา อตฺตานํ นิสฺสาย วสนตฺถาย ปฏิญฺญํ
คณฺหิ. ปจฺเจกพุทฺโธ โคปาลกกุลสฺส อวิทูรฏฺฐาเน เอกสฺมึ วนสณฺเฑ วาสํ อุปคโต.
@เชิงอรรถ:  ฉ.ม. อนุตฺติณฺเณเยว, อิ. อนิตฺถิณฺเณ   ฉ. อาทายาคโต   ก. โคกุลวาสิโน
@ ฉ.ม. อุฬุงฺก..., อิ. อุลงฺก...   ฉ.ม.,อิ. จรติ
โคปาลโก ตสฺส สนฺติกํ คจฺฉนฺโต ตํ กุกฺกุรํ คเหตฺวา คจฺฉติ, อนฺตรามคฺเค จ
วาฬมิคฏฺฐาเน วาฬมิคานํ ปลายนตฺถํ รุกฺเข วา ปาสาเณ วา ปหารํ เทติ, โสปิ
กุกฺกุโร ตสฺส กรณวิธานํ ววตฺถเปสิ. ๑- อเถกทิวสํ โคปาลโก ๒- ปจฺเจกพุทฺธสฺส
สนฺติเก นิสีทิตฺวา "ภนฺเต อมฺหากํ สพฺพกาลํ อาคมนํ นาม น โหติ. อยํ
ปน กุกฺกุโร เฉโก, อิมสฺส อาคตสญฺญาย อมฺหากํ เคหทฺวารํ อาคจฺเฉยฺยาถา"ติ
อาห. โส เอกทิวสํ "ปจฺเจกพุทฺธํ คณฺหิตฺวา เอหี"ติ กุกฺกุรํ เปเสสิ. โส ๓-
กุกฺกุโร ตสฺส วจนํ สุตฺวา ภิกฺขาจารเวลายํ คนฺตฺวา ปจฺเจกพุทฺธสฺส ปาทมูเล อุเรน
นิปชฺชิ. ปจฺเจกพุทฺโธ "อยํ มม สนฺติกํ อาคโต"ติ ญตฺวา ปตฺตจีวรํ อาทาย
มคฺคํ ปฏิปชฺชิ. โส ตสฺส วีมํสนตฺถาย นิกฺขมิตฺวา ๔- อญฺญํ มคฺคํ คณฺหิ, กุกฺกุโร
ปุรโต ฐตฺวา โคปาลกมคฺคํ ๕- ปฏิปนฺนกาเล อปสกฺกิ. ยสฺมึ จ ๖- ฐาเน วาฬมิคานํ
ปลายนตฺถํ โคปาลโก รุกฺขํ  วา ปาสาณํ วา ปหริ, ตํ ตํ ฐานํ ปตฺวา กุกฺกุโร
มหาวิรวํ วิรวิ. ตสฺส สทฺเทน วาฬมิคา ปลายนฺติ. ปจฺเจกพุทฺโธปิ กตภตฺตกิจฺจเวลาย
มหนฺตํ สินิทฺธํ ปิณฺฑํ ตสฺส เทติ. โสปิ ปิณฺฑโลเภน ปจฺเจกพุทฺเธ อุตฺตริตรํ
สิเนหํ กโรติ.
     โคปาลโก เตมาสํ วุฏฺฐสฺส ปจฺเจกพุทฺธสฺส ๗- ติจีวรปโหนกํ สาฏกํ กตฺวา ๘-
"ภนฺเต สเจ โว รุจฺจติ, อิเธว วสถ, โน เจ รุจฺจติ, ยถาสุขํ คจฺฉถา"ติ อาห.
ปจฺเจกพุทฺโธ คมนาการํ ทสฺเสติ. โส โคปาลโก ปจฺเจกพุทฺธํ อนุคนฺตฺวา นิวตฺตติ.
กุกฺกุโร ปจฺเจกพุทฺธสฺส อญฺญตฺถ คมนภาวํ ญตฺวา สิเนเหน ๙- อุปฺปนฺนพลวโสโก
หทยผาลนํ ปตฺวา กาลํ กตฺวา ตาวตึสปุเร นิพฺพตฺติ. อถสฺส ปจฺเจกพุทฺเธน
สทฺธึ คมนกาเล อุจฺจาสทฺทํ กตฺวา วาฬมิคานํ ปลายิตภาเวน เทวตาหิ สทฺธึ
กเถนฺตสฺส สทฺโท สกลเทวกุลํ ๑๐- ฉาเทตฺวา อฏฺฐาสิ. โส เตเนว นามเธยฺยํ ลภิตฺวา
โฆสกเทวปุตฺโต นาม ชาโต. อถสฺส ตสฺมึ สมฺปตฺตึ อนุภวนฺตสฺส มนุสฺสปเถ
@เชิงอรรถ:  ฉ.ม. ววตฺถเปติ  ฉ.ม.,อิ. โส โคปาลโก   ฉ.ม.,อิ. อยํ ปาโฐ น ทิสฺสติ
@ ฉ.,อิ. อุกฺกมิตฺวา   สี. โคกุลมคฺคํ   ฉ.ม. ยสฺมึ จ ยสฺมึ จ, อิ. ยสฺมึ
@ยสฺมึ จ   อิ. วุตฺถปจฺเจกพุทฺธสฺส   ฉ.ม.,อิ. ทตฺวา   ฉ.ม.,อิ. อติสิเนเหน
@๑๐ ฉ.ม.,อิ. สกลเทวปุรํ
โกสมฺพินคเร อุเทโน นาม ราชา รชฺชํ ปฏิปชฺชิ. ตสฺส วตฺถุ ๑- มชฺฌิมปณฺณาสเก
โพธิราชกุมารสุตฺตวณฺณนายํ ๒- วุตฺตนเยเนว เวทิตพฺพํ.
     ตสฺมึ ปน รชฺชํ การยมาเน โฆสกเทวปุตฺโต จวิตฺวา โกสมฺพิยํ เอกิสฺสา
รูปูปชีวินิยา กุจฺฉิสฺมึ ปฏิสนฺธึ คณฺหิ. สา ทสมาสจฺจเยน วิชายิตฺวา ปุตฺตภาวํ
ญตฺวา สงฺการกูเฏ ฉฑฺฑาเปสิ. ตสฺมึ ขเณ โกสมฺพิกเสฏฺฐิโน กมฺมนฺติโก ปาโตว
เสฏฺฐิฆรํ คจฺฉนฺโต "กึ นุ โข อิมํ กาเกหิ สมฺปริกิณฺณนฺ"ติ คนฺตฺวา ทารกํ
ทิสฺวา "ปุญฺญวา เอส ทารโก ภวิสฺสตี"ติ เอกสฺส ปุริสสฺส หตฺเถ เคหํ เปเสตฺวา ๓-
เสฏฺฐิฆรํ อคมาสิ. เสฏฺฐีปิ ราชุปฏฺฐานเวลาย ราชกุลํ คจฺฉนฺโต อนฺตรามคฺเค
ปุโรหิตํ ทิสฺวา "อชฺช กึ นกฺขตฺตนฺ"ติ ปุจฺฉิ. โส ตตฺเถว ฐิโต คเณตฺวา "อสุกํ
นาม นกฺขตฺตํ, อชฺช อิมินา นกฺขตฺเตน ชาตทารโก อิมสฺมึ นคเร เสฏฺฐิฏฺฐานํ
ลภิสฺสตี"ติ อาห. โส ตสฺส กถํ สุตฺวา เวเคน ฆรํ เปเสสิ "อิมสฺส ปุโรหิตสฺส
เทฺวกถา นาม นตฺถิ, ฆรณี จ เม ครุคพฺภา, ชานาถ ตาว นํ วิชาตา
วา โน วา"ติ. เต  คนฺตฺวา ชานิตฺวา "อยฺย น ตาว วิชายตี"ติ ๔- อาหํสุ.
เตนหิ คจฺฉถ, อิมสฺมึ นคเร อชฺช ชาตทารกํ ปริเยสถาติ. เต ปริเยสนฺตา
ตสฺส เสฏฺฐิโน กมฺมนฺติกสฺส เคเห ตํ ทารกํ ทิสฺวา เสฏฺฐิโน อาโรจยึสุ. เตนหิ
คจฺฉถ ภเณ, ๕- ตํ กมฺมนฺติกํ ปกฺโกสถาติ. เต ตํ ปกฺโกสึสุ. อถ นํ เสฏฺฐี
"เคเห กิร เต ทารโก อตฺถี"ติ ปุจฺฉิ. อาม อยฺยาติ. ตํ ทารกํ อมฺหากํ
เทหีติ. น เทมิ อยฺยาติ. หนฺท สหสฺสํ คณฺหิตฺวา เทหีติ. โส "อยํ ชีเวยฺย
วา มเรยฺย วา, ทุชฺชานมิทนฺ"ติ สหสฺสํ คณฺหิตฺวา อทาสิ.
     ตโต เสฏฺฐี จินฺเตสิ "สเจ เม ภริยา ธีตรํ วิชายิสฺสติ, อิมเมว ปุตฺตํ
กริสฺสามิ. สเจ ปุตฺตํ วิชายิสฺสติ, มาเรสฺสามี"ติ. ๖- จินฺเตตฺวา เคเห โปเสสิ.
อถสฺส ภริยา กติปาหจฺจเยน ปุตฺตํ วิชายิ. ๗- ตโต เสฏฺฐี "เอวํ ตํ คาโว มทฺทิตฺวา
@เชิงอรรถ:  ก. วตฺถุํ   ป.สู. ๓/๒๙๘ (สฺยา)   ก. เปสิตฺวา   ม. วิชาตีติ,
@ฉ.,อิ. วิชาตาติ   อิ. เตนหิ ภเณ   อิ. ฆาเตสฺสามีติ   อิ. สา ปุตฺตํ วิชายิ
มาเรสฺสนฺตี"ติ จินฺเตตฺวา "อิมํ ทารกํ วชทฺวาเร นิปชฺชาเปถา"ติ อาห. ตตฺถ
นํ นิปชฺชาเปสุํ. อถ นํ ยูถปติ อุสโภ ปฐมํ นิกฺขมนฺโต ทิสฺวา "เอวํ ตํ
อญฺเญ น มทฺทิสฺสนฺตี"ติ จตุนฺนํ ปาทานํ อนฺตเร กตฺวา อฏฺฐาสิ. อถ นํ
โคปาลกา ทิสฺวา "มหาปุญฺโญ เอโส ทารโก, ๑- ยสฺส ติรจฺฉานคตาปิ คุณํ ชานนฺติ,
ปฏิชคฺคิสฺสามิ ๒- นนฺ"ติ อตฺตโน เคหํ นยึสุ.
     โสปิ เสฏฺฐี ตสฺส อมตภาวํ อาวชฺเชนฺโต ๓- "โคปาลเกหิ นีโต"ติ สุตฺวา
ปุน สหสฺสํ ทตฺวา อาณาเปตฺวา อามกสุสาเน ฉฑฺฑาเปสิ. ตสฺมึ จ กาเล
เสฏฺฐิสฺส ฆเร อชปาลโก สุสานํ นิสฺสาย อชิกา หเรติ. ๔- อเถกา เธนุ อชิกา
ทารกสฺส ปุญฺเญน มคฺคา โอกฺกมฺม คนฺตฺวา ทารกสฺส ขีรํ ทตฺวา คตา. ตโต
นิวตฺตมานาปิ ตตฺเถว คนฺตฺวา ขีรมทาสิ. อชปาลโก จินฺเตสิ "อยํ อชิกา ปาโตปิ
อิมสฺมา ฐานา โอกฺกมิตฺวา คตา, กึ นุ โข เอตนฺ"ติ คนฺตฺวา โอโลเกนฺโต
ตํ ทารกํ ญตฺวา ๕- "มหาปุญฺโญ เอส ทารโก, ติรจฺฉานคตาปิสฺส คุณํ ชานนฺติ,
ปฏิชคฺคิสฺสามิ นนฺ"ติ คณฺหิตฺวา เคหํ คโต.
     ปุนปิ ๖- เสฏฺฐี "มโต นุ โข ทารโก, โน มโต"ติ โอโลกาเปนฺโต อชปาลเกน
คหิตภาวํ ญตฺวา สหสฺสํ ทตฺวา อาณาเปตฺวา "เสฺว อิมํ นครํ เอโก สตฺถวาหปุตฺโต
ปวิสิสฺสติ, อิมํ ทารกํ เนตฺวา จกฺกมคฺเค ฐเปถ, เอวํ ตํ สกฏจกฺกํ ฉินฺทนฺตํ
คมิสฺสตี"ติ อาห. ตํ ตตฺถ นิกฺขิตฺตํ สตฺถวาหปุตฺตสฺส ปุริมสกเฏ โคณา ทิสฺวา
จตฺตาโร ปาเท ถมฺเภ วิย โอตาเรตฺวา อฏฺฐํสุ. สตฺถวาโห "กึ นุ โข เอตนฺ"ติ
เตสํ ฐิตการณํ โอโลเกนฺโต ๗- ทารกํ ทิสฺวา "มหาปุญฺโญ ทารโก, ปฏิชคฺคิตุํ
วฏฺฏตี"ติ คเหตฺวา อคมาสิ.
     เสฏฺฐีปิ ตสฺส จกฺกปเถ มตภาวํ วา อมตภาวํ วา โอโลกาเปนฺโต สตฺถวาเหน
คหิตภาวํ ญตฺวา ตสฺสปิ สหสฺสํ ทตฺวา ๘- นครโต อวิทูรฏฺฐาเน ปปาเต ปาตาเปสิ.
@เชิงอรรถ:  ฉ.ม. ทารโก ภวิสฺสติ  ฉ.ม.,อิ. ปฏิชคฺคิสฺสาม   ฉ.ม. อนุวิชฺชนฺโต,
@อิ. อนุวชฺชนฺโต   สี.,อิ.,ฉ.ม. จาเรติ   ฉ.ม.,อิ. ทิสฺวา   ฉ.,อิ. ปุนทิวเส
@ ก. ญตฺวา   ฉ.ม.,อิ. ทตฺวา อาณาเปตฺวา
โส ตตฺถ ปปตนฺโต นฬการานํ กมฺมกรณฏฺฐาเน นฬการสาลาย ๑- ปติโต. สา
ตสฺส ปุญฺญานุภาเวน สตวิหตกปฺปาสปิจุสมฺผสฺสสทิสา อโหสิ. อถ นํ นฬการเชฏฺฐโก
"ปุญฺญวา เอส ทารโก, ปฏิชคฺคิตุํ วฏฺฏตี"ติ คณฺหิตฺวา เคหํ คโต. เสฏฺฐี
ทารกสฺส ปปาตโต ปติตฏฺฐาเน มตภาวํ วา อมตภาวํ วา ปริเยสาเปนฺโต
นฬการเชฏฺฐเกน คหิตภาวํ ญตฺวา ตสฺสปิ สหสฺสํ ทตฺวา อาณาเปสิ.
     อปรภาเค เสฏฺฐิสฺส สกปุตฺโตปิ โสปิ อุโภ วยปฺปตฺตา อเหสุํ. เสฏฺฐี ปุน
โฆสกทารกสฺส ๒- มรณุปายํ ๓- จินฺเตนฺโต อตฺตโน กุมฺภการสฺส เคหํ คนฺตฺวา "อมฺโภ
มยฺหํ เคเห เอวรูโป เอโก อวชาตทารโก อตฺถิ, ตํ ทารกํ ยงฺกิญฺจิ กตฺวา
มาเรตุํ วฏฺฏตีติ รหสฺเสน ๔- อาห. โส อุโภปิ กณฺเณ ปิทหิตฺวา "เอวรูปํ นาม
ภาริยํ กถํ กเถตุํ น วฏฺฏตี"ติ อาห. ตโต เสฏฺฐี "อยํ มุธา น กริสฺสตี"ติ
จินฺเตตฺวา "หนฺท โภ สหสฺสํ คณฺหิตฺวา เอตํ กมฺมํ นิปฺผาเทหี"ติ อาห. ลญฺโจ ๕-
นาม อภินฺนํ ภินฺทติ, ตสฺมา โส สหสฺสํ ลภิตฺวา สมฺปฏิจฺฉิตฺวา "อหํ อยฺย
อสุกทิวเส ๖- นาม อาวาปํ ๗- อาลิมฺเปสฺสามิ, ตทา ตํ ทารกํ อสุกทิวเส อสุกเวลาย
นาม เปเสหี"ติ อาห. เสฏฺฐีปิ โข ตสฺส วจนํ สมฺปฏิจฺฉิตฺวา ตโต ปฏฺฐาย
ทิวเส คเณนฺโต กุมฺภกาเรน วุตฺตทิวสสฺส สมฺปตฺตภาวํ ญตฺวา โฆสกกุมารํ
ปกฺโกสาเปตฺวา "อมฺหากํ ตาต อสุกทิวเส นาม พหูหิ ภาชเนหิ อตฺโถ, ตฺวํ
อมฺหากํ กุมฺภการสฺส สนฺติกํ คนฺตฺวา `ปิตรา กิร เม ตุมฺหากํ เอกํ กถิตํ
อตฺถิ, ตํ อชฺช นิปฺผาเทหี'ติ วทา"ติ. ๘- โส "สาธู"ติ ตสฺส วจนํ สมฺปฏิจฺฉิตฺวา
นิกฺขมิ.
     อถ นํ อนฺตรามคฺเค เสฏฺฐิสฺส สกปุตฺโต คุฬกีฬิกํ ๙- กีฬนฺโต ทิสฺวา เวเคน
คนฺตฺวา "อหํ ภาติก ทารเกหิ สทฺธึ กีฬนฺโต เอตฺตกํ นาม ชิโต, ตํ เน ๑๐-
@เชิงอรรถ:  สี.,อิ. นฬการสาลายํ, ฉ.ม. เอกสาลาย  ม. ปุนสฺส ทารกสฺส
@ ฉ.ม.,อิ. มารณุปายํ   ฉ.ม. วฏฺฏติ รหสฺเสนาติ   สี.,ฉ.ม. ลญฺจํ
@ อิ. อสุกทิวสํ   ม. อามํ. เอวมุปริปิ   ฉ.ม. วเทหีติ อาห, อิ. วท
@ สี.,อิ.,ฉ.ม. คุฬกีฬํ  ๑๐ ฉ.ม.,อิ. ตํ เม
ปฏิชินิตฺวฺา เทหี"ติ อาห. โส "มยฺหํ อิทานิ โอกาโส นตฺถิ, ปิตา มํ
อจฺจายิกกมฺเมน กุมฺภการสฺส สนฺติกํ ปหิณี"ติ อาห. อิตโร "อหํ ภาติก ๑- ตตฺถ
คมิสฺสามิ, ตฺวํ มนุสฺเสหิ ๒- สทฺธึ กีฬิตฺวา มยฺหํ ลกฺขํ ปจฺจาหริตฺวา เทหี"ติ
อาห. "เตนหิ คจฺฉา"ติ อตฺตโน กถิตสาสนํ ตสฺส กเถตฺวา ทารเกหิ สทฺธึ กีฬิ. โสปิ
กุมาโร กุมฺภการสฺส สนฺติกํ คนฺตฺวา ตํ สาสนํ อาโรเจสิ. โส "สาธุ ตาต
นิปฺผาเทสฺสามี"ติ ตํ กุมารํ คพฺภํ ปเวเสตฺวา ๓- ติขิณาย วาสิยา ขณฺฑาขณฺฑิกํ
ฉินฺทิตฺวา ๔- จาฏิยํ ปกฺขิปิตฺวา จาฏิมุขํ ปิทหิตฺวา ภาชนนฺตเร ฐเปตฺวา อาวาปํ
อาลิมฺเปสิ. โฆสกกุมาโร พหุํ ๕- ชินิตฺวา กนิฏฺฐสฺส อาคมนํ โอโลเกนฺโต นิสีทิ.
โส ตํ จิรายมานํ ญตฺวา "กึ นุ โข ภวิสฺสตี"ติ ๖- กุมฺภการเคหสภาคํ ๗- คนฺตฺวา
กตฺถจิ อทิสฺวา "เคหํ คโต ภวิสฺสตี"ติ นิวตฺติตฺวา เคหํ อคมาสิ.
     เสฏฺฐี นํ ทูรโตว อาคจฺฉนฺตํ ทิสฺวา "กึ นุ โข การณํ ภวิสฺสติ, มยา
เอส มารณตฺถาย กุมฺภการสนฺติกํ ปหิโต, โส อิทานิ ปุน อิเธว อาคจฺฉตี"ติ
อาคจฺฉนฺตํเยว นํ "กึ ตาต กุมฺภการสฺส สนฺติกํ น คโตสี"ติ อาห. อาม
ตาต น คโตมฺหีติ. กสฺมา ตาตาติ. โส อตฺตโน นิวตฺตการณญฺจ กนิฏฺฐภาติกสฺส
คตการณญฺจ ๘- เสฏฺฐิสฺส กเถสิ. ๙- เสฏฺฐี ตสฺส วจนํ สุตฺวา สุตกาลโต ๑๐- ปฏฺฐาย
มหาปฐวิยา อชฺโฌตฺถโฏ วิย หุตฺวา  "กึ นาเมตํ ตฺวํ ๑๑- วทสี"ติ วิพฺภนฺตจิตฺโต
๑๒- เวเคน กุมฺภการสฺส สนฺติกํ คนฺตฺวา อญฺเญสํ สนฺติเก อกถนียภาเวน "เปกฺข
โภ, เปกฺข โภ"ติ อาห. กึ เปกฺขาเปสิ ตฺวํ, นิฏฺฐิตํ เอตํ กมฺมนฺติ. โส ตโตว
ปฏินิวตฺติตฺวา เคหํ อคมาสิ. ตโต ปฏฺฐาย จสฺส เจตสิกโรโค อุปฺปชฺชิ.
     โส ตสฺมึ กาเล เตน สทฺธึ อสมฺภุญฺชิตฺวา ๑๓- "เยน เกนจิ อุปาเยน มม
ปุตฺตสฺส สตฺตเมว ๑๔- ปสฺสิตุํ วฏฺฏตี"ติ เอกํ ปณฺณํ ลิขิตฺวา โฆสกกุมารํ
ปกฺโกสาเปตฺวา ๑๕-
@เชิงอรรถ:  อิ. ภาติย   ฉ.ม.,อิ. อิเมหิ  ม. คพฺเภ ฐเปตฺวา  สี.,อิ. ขณฺฑาขณฺฑิยํ
@กตฺวา   ฉ.ม. พหู   ฉ.ม. จิรายตีติ   ม. กุมฺภการเคหํ เวเคน  อิ. ตตฺถ
@คตการณญฺจ   ฉ.ม. ตตฺถ คตการณญฺจ อาโรเจสิ  ๑๐ ฉ.ม.,อิ. ตสฺส วจนสฺส สุตกาลโต
@๑๑ อิ. สจฺจํ  ๑๒ ฉ.ม. วิปฺผนฺทจิตฺโต, อิ. อุตรสฺตจิตฺโต  ๑๓ ฉ.ม. อภุญฺชิตฺวา
@(อาสํ ภินฺทิตฺวา), อิ. อภุญฺชิตฺวา  ๑๔ สี. สตฺตุโน อนตฺถเมว, ฉ.ม. สตฺตุโน
@อนฺตรเมว  ๑๕ ฉ.ม.,อิ. ปกฺโกสิตฺวา
"ตฺวํ อิมํ ปณฺณํ อาทาย อสุกคาเม นาม อมฺหากํ กมฺมนฺติโก อตฺถิ, ตสฺส สนฺติกํ
คนฺตฺวา ๑- อิมํ ปณฺณํ ทตฺวา ๑- `อิมสฺมึ กิร ปณฺเณ สาสนํ สีฆํ กโรหี'ติ วท.
อนฺตรามคฺเค อมฺหากํ สหายโก คามิกเสฏฺฐี ๒- นาม เอโก เสฏฺฐี อตฺถิ, ตสฺส ฆรํ
คนฺตฺวา ภตฺตํ ภุญฺชิตฺวา คจฺเฉยฺยาสี"ติ จ มุขสาสนํ ๓- อทาสิ. โส เสฏฺฐึ
วนฺทิตฺวา ปณฺณํ คเหตฺวา นิกฺขนฺโต อนฺตรามคฺเค คามิกเสฏฺฐิสฺส ๔- วสนฏฺฐานํ
คนฺตฺวา ตสฺส เคหํ ปุจฺฉิตฺวา ตํ พหิทฺวารโกฏฺฐเก นิสีทิตฺวา มสฺสุปริกมฺมํ
กาเรนฺตํ ๕- วนฺทิตฺวา อฏฺฐาสิ. "กุโต อาคจฺฉสิ ตาตา"ติ จ วุตฺเต
"โกสมฺพิกเสฏฺฐิโน ปุตฺโตมหิ ตาตา"ติ อาห. โส "อมฺหากํ สหายเสฏฺฐิโน ปุตฺโต"ติ
หฏฺฐตุฏฺโฐ อโหสิ.
     ตสฺมึ จ ขเณ ตสฺส เสฏฺฐิโน ธีตุยา เอกา ทาสี เสฏฺฐิธีตุ ปุปฺผานิ
อาหริตุํ คจฺฉติ. อถ นํ เสฏฺฐี อาห "ตฺวํ อมฺม เอตํ กมฺมํ ฐเปตฺวา โฆสกกุมารสฺส
ปาเท โธวิตฺวา สยนํ อตฺถริตฺวา เทหี"ติ. สา ตถา กตฺวา อาปณํ คนฺตฺวา เสฏฺฐิธีตุ
ปุปฺผานิ อาหริ. เสฏฺฐิธีตา ตํ ทิสฺวา "ตฺวํ อชฺช จิรํ พหิ ปปญฺเจสี"ติ
ตสฺสา กุปิตา ๖- "กินฺเต เอตฺตกํ กาลํ เอตฺถ กตนฺ"ติ อาห. "มา กเถหิ ๗- อยฺเย,
มยา เอวรูโป น ทิฏฺฐปุพฺโพ, ตุยฺหํ กิร ปิตุ สหายเสฏฺฐิโน ปุตฺโต เอโก,
น สกฺกา ตสฺส รูปสมฺปตฺตึ กเถตุํ. เสฏฺฐี มํ ปุปฺผานํ อตฺถาย คจฺฉนฺตึ `ตสฺส
กุมารสฺส ปาเท โธวิตฺวา สยนํ อตฺถริตฺวา เทหี'ติ อาห, เตนาหํ พหิ จิรํ
ปปญฺเจมี"ติ. สาปิโข เสฏฺ ฐิธีตา ตสฺส กุมารสฺส จตุตฺเถ อตฺตภาเว ฆรสามินี
อโหสิ, ตสฺมา ตสฺสา วจนสฺส สุตกาลโต ปฏฺฐาย เนว อตฺตโน ฐิตภาวํ, น
นิสินฺนภาวํ อญฺญาสิ. สา ตเมว ทาสึ คเหตฺวา ตสฺส นิปนฺนฏฺฐานํ คนฺตฺวา
ตํ นิทฺทายมานํ โอโลเกตฺวา ทุสฺสนฺเต ๘- ปณฺณํ ทิสฺวา "กึ นุ โข เอตํ ปณฺณนฺ"ติ
กุมารํ อนุฏฺฐาเปตฺวาว ปณฺณํ คเหตฺวา วาเจตฺวา "อยํ อตฺตโน มรณปณฺณํ
สยเมว คเหตฺวา คจฺฉตี"ติ ๙- ตํ ปณฺณํ ผาเลตฺวา ตสฺมึ อปฺปพุทฺเธเยว "มยา
@เชิงอรรถ: ๑-๑ ก. อิเม ปาฐา น ทิสฺสนฺติ  ฉ.ม. คามกเสฏฺฐี, อิ. คามเสฏฺฐี  ม. สุขสาสนํ
@ ฉ.ม.,อิ. คามกเสฏฺฐิสฺส. เอวมุปริปิ   สี.,อิ. มสฺสุกมฺมํ กโรนฺตํ,
@ฉ.ม. กโรนฺตํ   ฉ.ม. กุชฺฌิตฺวา   ฉ.ม.,อิ. กเถสิ   สี.,อิ. ทสนฺเต
@ ฉ.ม. อาคจฺฉตีติ
ตว สนฺติกํ ปุตฺโต เปสิโต, สหายสฺส เม คามิกเสฏฺฐิสฺส วยปฺปตฺตา ทาริกา
อตฺถิ, ตฺวํ สีฆํ อมฺหากํ อาณาปวตฺติตฏฺฐาเน อุปฺปาทธนํ คณฺหิตฺวา สพฺพสเตน
มม ปุตฺตสฺส คามิกเสฏฺฐิโน ธีตรํ คเหตฺวา มงฺคลํ กโรหิ. มงฺคเล จ นิฏฺฐิเต
`อิมินา เม วิธาเนน ๑- กตนฺ'ติ มยฺหํ สาสนํ เปเสหิ. อหํ ตว อิธ กตฺตพฺพํ
ชานิสฺสามี"ติ ปณฺณํ ลิขิตฺวา ตเมว ลญฺจนํ ๒- ทตฺวา ปฐมํ พนฺธนิยาเมเนว ทุสฺสนฺเต
พนฺธิ.
     โสปิ โข กุมาโร ตํทิวสํ ตตฺถ วสิตฺวา ปุนทิวเส เสฏฺฐึ อาปุจฺฉิตฺวา
กมฺมนฺติกสฺส คามํ คนฺตฺวา ปณฺณํ อทาสิ. กมฺมนฺติโก ปณฺณํ วาเจตฺวา คามิเก
สนฺนิปาเตตฺวา "ตุเมฺห จ มม ๓- น คเณถ, มม สามี อตฺตโน เชฏฺฐกปุตฺตสฺส
สพฺพสเตน ทาริกํ อาเนตูติ ๔- มยฺหํ สนฺติกํ เปเสสิ, เวเคน อิมสฺมึ ฐาเน อุปฺปาทํ
สมฺปิณฺเฑถา"ติ สพฺพํ มงฺคลสกฺการํ สชฺเชตฺวา คามิกเสฏฺฐิสฺส สาสนํ เปเสตฺวา
สมฺปฏิจฺฉาเปตฺวา สพฺพสเตน มงฺคลกิริยํ นิฏฺฐาเปตฺวา โกสมฺพิกเสฏฺฐิสฺส ปณฺณํ
ปหิณิ "มยา ตุเมฺหหิ ปหิตปณฺเณ สาสนํ สุตฺวา อิทญฺจ อิทญฺจ กตนฺ"ติ.
     เสฏฺฐี ตํ สาสนํ สุตฺวา อคฺคิทฑฺโฒ ๕- วิย "อิทานิ นฏฺโฐมฺหี"ติ จินฺตนวเสน
โลหิตปกฺขนฺทิกโรคํ ปตฺวา "เยน เกนจิ ตํ อุปาเยน ปกฺโกสาเปตฺวา ๖- มม สนฺตกสฺส
อสฺสามิกํ กริสฺสามี"ติ "มงฺคลสฺส นิฏฺฐิตกาลโต ปฏฺฐาย กสฺมา มยฺหํ ปุตฺโต พหิ
โหติ, สีฆํ  อาคจฺฉตู"ติ สาสนํ เปเสสิ. สาสนํ สุตฺวา ๗- กุมาเร คนฺตุํ อารทฺเธ ๗-
เสฏฺฐิธีตา จินฺเตสิ "อยํ พาโล `มํ ๘- นิสฺสาย ๙- อยํ สมฺปตฺติ ลทฺธา'ติ ๙- น
ชานาติ, ยงฺกิญฺจิ กตฺวา อิมสฺส คมนปฏิพาหนุปายํ ๑๐- กาตุํ วฏฺฏตี"ติ. ตโต นํ อาห
"กุมาร มา อติเวเคน คจฺฉาหิ, ๑๑- กุลคามํ คจฺฉนฺเตน นาม อตฺตโน ปริวจฺฉํ
กตฺวา คนฺตุํ วฏฺฏตี"ติ.
@เชิงอรรถ:  ม. วิวาเหน   สี. ลญฺฉํ, ฉ.ม.,อิ. ลญฺฉนํ   ฉ.ม.,อิ. ตุเมฺหว มํ
@ ฉ.,อิ. อาเนตุํ   ก. อคฺคิมฺหิ ทฑฺโฒ   ฉ.,อิ. ปกฺโกสิตฺวา
@๗-๗ สี.,อิ. กุมาโร คนฺตุํ อารทฺโธ   สี.,อิ. กํ  ๙-๙ ฉ.ม.,อิ. อิมํ สมฺปตฺตึ
@อลตฺถนฺติ  ๑๐ ฉ.ม.,อิ. คมนปฏิพาหนุปาโย ๑๑ สี. มา อติเวคายิ
     โกสมฺพิกเสฏฺฐีปิ ตสฺส จิรายนภาวํ ญตฺวา ปุน สาสนํ ปหิณิ "กสฺมา
เม ปุตฺโต จิรายติ, อหํ โลหิตปกฺขนฺทิกโรคํ ปตฺโต, ชีวนฺตเมว มํ อาคนฺตฺวา
ทฏฺฐุํ วฏฺฏตี"ติ. ตสฺมึ กาเล เสฏฺฐิธีตา ตสฺส อาโรเจสิ "น เอโส ตว ปิตา,
ตฺวํ ปน `ปิตา'ติ สญฺญํ  กโรสิ. เอส ตว มารณตฺถาย กมฺมนฺติกสฺส ปณฺณํ ปหิณิ,
อหํ ตํ ปณฺณํ อปเนตฺวา อญฺญํ สาสนํ ลิขิตฺวา ตว เอตํ สมฺปตฺตึ อุปฺปาทยึ. เอส ตํ
`อปุตฺตํ ๑- กริสฺสามี'ติ ปกฺโกสติ, เอตสฺส กาลกิริยํ อาคเมหี"ติ. อถสฺส ๒-
ธรมาเนน อคนฺตฺวา ตสฺส ทุพฺพลภาวํ ๒- สุตฺวา โกสมฺพินครํ อคมาสิ. เสฏฺฐิธีตาปิ
ตสฺส พหิเยว ๓- สญฺญํ อทาสิ "ตฺวํ ปวิสนฺโต สกลเคเห ตว อารกฺขํ ฐเปนฺโตว
ปวิสา"ติ. สยํปิ เสฏฺฐิปุตฺเตน สทฺธิเมว ปวิสิตฺวา อุโภ หตฺเถ อุกฺขิปิตฺวา
โรทนฺตี วิย หุตฺวา อนฺธการกฏฺฐาเน นิปนฺนกสฺส เสฏฺฐิสฺส สนฺติกํ คนฺตฺวา
สีเสเนว หทยํ ปหริ. โส ทุพฺพลตาย เตเนว ปหาเรน กาลมกาสิ.
     กุมาโร ปิตุ สรีรกิจฺจํ กตฺวา "ตุเมฺห มหาเสฏฺฐิสฺส มํ สกปุตฺโตติ ๔- วทถา"ติ
ปาทมูลิกานํ ลญฺจํ อทาสิ. ตโต สตฺตเม ทิวเส ราชา "เสฏฺฐิฏฺฐานารหํ เอกํ ลทฺธุํ
วฏฺฏตี"ติ "เสฏฺฐิสฺส สปุตฺตนิปฺปุตฺตภาวํ ชานาถา"ติ เปเสสิ. เสฏฺฐิปาทมูลิกา
รญฺโญ เสฏฺฐิสฺส สปุตฺตภาวํ กถยึสุ. ราชา "สาธู"ติ สมฺปฏิจฺฉิตฺวา ตสฺส
เสฏฺฐิฏฺฐานํ อทาสิ. โส โฆสกเสฏฺฐี นาม ชาโต. อถ นํ ภริยา อาห "อยฺยปุตฺต
ตฺวํปิ อวชาโต, มยํปิ ทุคฺคตกุเล นิพฺพตฺตา. ปุพฺเพ กตกุสลวเสน ปน เอวรูปํ
สมฺปตฺตึ ลภิมฺหา, อธุนาปิ กุสลํ กริสฺสามา"ติ. โส "สาธุ ภทฺเท"ติ สมฺปฏิจฺฉิตฺวา
เทวสิกํ สหสฺสํ วิสฺสชฺเชตฺวา ทานํ ปฏฺฐเปสิ.
     ตสฺมึ สมเย ตาสํ ทฺวินฺนํปิ ชนานํ ขุชฺชุตฺตรา ๕- เทวโลกโต จวิตฺวา
โฆสกเสฏฺฐิสฺส เคเห ธาติยา กุจฺฉิสฺมึ ปฏิสนฺธึ คณฺหิ. สา ชาตกาเล ขุชฺชา
อโหสีติ ขุชฺชุตฺตราเตฺววสฺสา นามํ อกํสุ. สามาวตีปิ เทวโลกโต จวิตฺวา
ภทฺทวติยรฏฺเฐ ๖-
@เชิงอรรถ:  ม. ตว อปุตฺตตฺตํ  ๒-๒ ฉ.ม.,อิ. ธรมานกสฺเสว กาลกตภาวํ   สี. ปเคว
@ ม. ปุตฺโตติ   สี.,อิ. อุตฺตรา   ฉ.ม.,อิ. ภทฺทวติยรฏฺเฐ ภทฺทิยนคเร
ภทฺทวติยเสฏฺฐิสฺส เคเห ปฏิสนฺธึ คณฺหิ, สามาติสฺสา นามํ อกํสุ. อปรภาเค
ตสฺมึ นคเร ฉาตกภยํ อุปฺปชฺชิ, มนุสฺสา ฉาตกภยภีตา เยน วา เตน วา คจฺฉนฺติ.
ตทา อยํ ภทฺทวติยเสฏฺฐี ภริยาย สทฺธึ มนฺเตติ ๑- "ภทฺเท อิมสฺส ๒- ฉาตกภยสฺส
อนฺโต น ปญฺญายติ, โกสมฺพินคเร อมฺหากํ สหายกสฺส โฆสกเสฏฺฐิสฺส สนฺติกํ
คจฺฉาม, น โส อเมฺห ทิสฺวา สมฺปมชฺชิสฺสตี"ติ. ตสฺส กิร โส เสฏฺฐี อทิฏฺฐสหายโก
อโหสิ, ตสฺมา เอวมาห. โส เสสธนํ นิวตฺตาเปตฺวา ภริยญฺจ ธีตรญฺจ คณฺหิตฺวา
โกสมฺพินครสฺส มคฺคํ ปฏิปชฺชิ. เต ตโยปิ อนฺตรามคฺเค มหาทุกฺขํ อนุภวนฺตา
อนุปุพฺเพน โกสมฺพึ ปตฺวา เอกาย สาลาย นิวาสํ อกํสุ.
     โฆสกเสฏฺฐีปิ โข อตฺตโน ฆรทฺวาเร กปณทฺธิกวนิพฺพกยาจกานํ มหาทานํ
ทาเปสิ. อถายํ ภทฺทวติยเสฏฺฐี จินฺเตสิ "น สกฺกา อเมฺหหิ อิมินาว กปณเวเสน
สหายกสฺส อตฺตานํ ทสฺเสตุํ, สรีเร ปากติเก ชาเต สุนิวฏฺฐปารุตา เสฏฺฐึ
ปสฺสิสฺสามา"ติ. เต อุโภปิ ธีตรํ โฆสกเสฏฺฐิสฺส ทานคฺคํ ปหิณึสุ. สา อตฺตโน
ภตฺตํ อาหรณตฺถาย ภาชนํ คเหตฺวา ทานคฺคํ คนฺตฺวา เอกสฺมึ โอกาเส ลชฺชมานรูปา
อฏฺฐาสิ. ตํ ทิสฺวา ทานกมฺมิโก จินฺเตสิ "เสสชนา ๓- สมฺมุขฏฺฐาเน ๔- เกวฏฺฏา
มจฺฉํ วิโลปนฺตา ๕- วิย มหาสทฺทํ กตฺวา คณฺหิตฺวา คจฺฉนฺติ, อยํ ปน ทาริกา
กุลธีตา ภวิสฺสติ, อุปธิสมฺปทาปิสฺสา อตฺถี"ติ.
     ตโต นํ อาห "ตฺวํ อมฺม กสฺมา เสสชโน วิย คณฺหิตฺวา น คจฺฉสี"ติ.
ตาต เอวรูปํ สมฺพาธฏฺฐานํ กินฺติ กตฺวา ปวิสิสฺสามีติ. ๖- อมฺม กติ ปน ชนา
ตุเมฺหติ. ตโย ชนา ตาตาติ. โส ตโย ภตฺตปิณฺเฑ อทาสิ. สา ตํ ภตฺตํ
มาตาปิตูนํ อทาสิ, ปิตา ทีฆรตฺตํ ฉาตกชฺฌตฺโต ๗- อติเรกํ ภุญฺชิตฺวา กาลมกาสิ.
สา ปุนทิวเส คนฺตฺวา เทฺวเยว ภตฺตปิณฺเฑ คณฺหิ. ตํทิวสํ เสฏฺฐิภริยา ภตฺเตน
จ กิลนฺตตาย เสฏฺฐิโน จ มรณโสเกน รตฺติภาคสมนนฺตเร กาลมกาสิ. ปุนทิวเส
@เชิงอรรถ:  ฉ.ม.,อิ. มนฺเตสิ   ฉ. อิมสฺมึ   ม. อิเม ชนา  ฉ.ม.,อิ. สมฺมุขสมฺมุขฏฺฐาเน
@ ฉ.,อิ. มจฺฉวิโลเป   ฉ.ม.,อิ. ปวิสามีติ   ฉ.ม. ฉาตกตฺตา, อิ. ฉาตชฺฌตฺโต
เสฏฺฐิธีตา เอกเมว ภตฺตปิณฺฑํ คณฺหิ. ทานกมฺมิโก ตสฺสา กิริยํ อุปธาเรตฺวา
"อมฺม ตยา ปฐมทิวเส ตโย ปิณฺฑา คหิตา, ปุนทิวเส เทฺว, อชฺช เอกเมว
คณฺหสิ. กึ นุ โข การณนฺ"ติ ปุจฺฉิ. สา ตํ การณํ กเถสิ. กตรคามวาสิโน
ปน อมฺม ตุเมฺหติ. สา ตํปิ การณํ นิปฺปเทสโต กเถสิ. "อมฺม เอวํ สนฺเต
ตฺวํ อมฺหากํ เสฏฺฐิธีตา ๑- นาม อโหสิ, มยฺหญฺจ อญฺญา ทาริกา นตฺถิ, ตฺวํ
อิโต ปฏฺฐาย มม ธีตา อมฺมา"ติ ตํ ธีตรํ กตฺวา คณฺหิ.
     สา อุฏฺฐาย สมุฏฺฐาย ทานคฺเค มหาสทฺทํ สุตฺวา "กสฺมา อยํ ตาต
อุจฺจาสทฺทมหาสทฺโท"ติ อาห. อมฺม มหาชนสฺส อนฺตเร นาม อปฺปสทฺทํ กาตุํ
น สกฺกาติ. อหเมตฺถ อุปายํ ชานามิ ตาตาติ. กึ กาตุํ วฏฺฏติ อมฺมาติ. สมนฺตา
วตึ กตฺวา เทฺว ทฺวารานิ โยเชตฺวา อนฺโต ภาชนานิ ฐปาเปตฺวา เอเกน ทฺวาเรน
ปวิสิตฺวา ภตฺตํ คณฺหิตฺวา เอเกน ทฺวาเรน นิกฺขมนํ กโรถ ตาตาติ. โส ๒- สาธุ
อมฺมาติ, ปุนทิวสโต ปฏฺฐาย ตถา กาเรสิ. ตโต ปฏฺฐาย ทานคฺคํ วูปสมนํ ๓-
วิย สนฺนิสินฺนสทฺทํ อโหสิ.
     ตโต โฆสกเสฏฺฐี ปุพฺเพ ทานคฺคสฺมึ อุจฺจาสทฺทํ มหาสทฺทํ สุตฺวา ตทา
ตํ อสุณนฺโต ทานกมฺมิกํ ปกฺโกสาเปตฺวา ปุจฺฉิ "ตฺวํ อชฺช ทาเปสี"ติ. ๔- ทินฺนํ
อยฺยาติ. อถ กสฺมา ปุพฺเพ วิย ทานคฺเค สทฺโท น สุยฺยตีติ. อมฺม อยฺย
เอกา เม ธีตา อตฺถิ, อหํ ตาย กถิตอุปาเย ฐตฺวา ทานคฺคํ นิสฺสทฺทมกาสินฺติ.
ตว ธีตา นาม นตฺถิ, กุโต เต ธีตา ลทฺธาติ. โส วญฺเจตุํ อสกฺกุเณยฺยภาเวน
เสฏฺฐิสฺส สพฺพํ ธีตุ อาคมนวิธานํ กเถสิ. กสฺมา ปน โภ ตฺวํ เอวรูปํ ภาริยํ
กมฺมํ อกาสิ, ตฺวํ เอตฺตกํ อทฺธานํ มม ธีตรํ อตฺตโน สนฺติเก วสมานํ นาโรเจสิ,
เวเคน ตํ อมฺหากํ เคเห ๕- อาณาเปหีติ. โส ตสฺส วจนํ สุตฺวา อกามโต ๖-
อาณาเปสิ. ตโต ปฏฺฐาย เสฏฺฐี ตํ ธีตุฏฺฐาเน ฐเปตฺวา "ธีตุ สกฺการํ  กโรมี"ติ
อตฺตโน
@เชิงอรรถ:  ม. ธีตา   ฉ.ม. อยํ ปาโฐ น ทิสฺสติ   สี.,อิ. ปกฺกธูปนํ, ม. ธูปสรํ,
@ฉ. ปทุมสฺสรํ   ฉ.ม.,อิ. อชฺช ทานํ น ทาเปสีติ   ฉ.ม.,อิ. เคหํ
@ ฉ.ม.,อิ. อกามโก
สมานชาติเกหิ กุเลหิ ธีตุ สมานชาติวสฺสานิ ๑- ปญฺจ กุมาริกสตานิ ตสฺสา
ปริวารมกาสิ.
     อเถกทิวสํ อุเทโน ราชา นครํ ๒- อนุสญฺจรนฺโต ตํ สามาวตึ ๓- ตาหิ กุมารีหิ
ปริวาริตํ กีฬมานํ ทิสฺวา "กสฺสายํ ทาริกา"ติ ปุจฺฉิตฺวา "โฆสกเสฏฺฐิสฺส ธีตา"ติ
สุตฺวา อสฺสามิกภาวํ ๔- ปุจฺฉิ. ตโต อสฺสามิกภาเว กถิเต "คจฺฉถ เสฏฺฐิโน กเถถ
`ตุมฺหากํ ธีตรํ ราชา อิจฺฉตี"ติ. ตํ สุตฺวา เสฏฺฐี "อมฺหากํ อญฺญา ทาริกา
นตฺถิ, เอกธีติกํ สปฺปติวาเสน ๕- ทาตุํ น สกฺโกมา"ติ. ราชา ตํ กถํ สุตฺวา
เสฏฺฐิญฺจ ภริยญฺจ ๖- พหิ กตฺวา สกลเคหํ ลญฺฉาเปสิ. สามาวตี  พหิ กีฬิตฺวา
อาคจฺฉนฺตี มาตาปิตโร พหิ นิสินฺนเก ทิสฺวา "อมฺมตาตา กสฺมา อิธ นิสีทถา"ติ ๗-
อาห. เต ตํ การณํ กถยึสุ. อมฺมตาตา กสฺมา ตุเมฺห อิมํ ปฏิวจนํ ราชานํ
น วเทถ ๘- "มม ธีตา สปฺปติวาเสน วสนฺตี เอกิกา วสิตุํ น สกฺขิสฺสติ, สจสฺสา
ปริวารา ปญฺจสตา กุมาริโย วสาเปถ, เอวํ วสตี"ติ. ๙- อิทานิปิ เอวํ กถาเปถ
ตาตาติ. "สาธุ อมฺม มยํ ตว จิตฺตํ น ชานิมฺหา"ติ อาห. ๑๐- เต ตถา กถยึสุ.
ราชา อุตฺตริตรํ ปสีทิตฺวา "สหสฺสํปิ โหตุ, สพฺพา อาเนถา"ติ อาห. อถ นํ
ภทฺทเกน นกฺขตฺตมุหุตฺตเกน ปญฺจมาตุคามสตปริวารํ ราชคหํ นยึสุ. ราชา ตา
ปญฺจสตาปิ ตสฺสาเยว ปริวารํ กตฺวา อภิเสกํ กตฺวา ๑๑- เอกสฺมึ ปาสาเท วสาเปสิ.
     เตน จ สมเยน ๑๒- โกสมฺพิยํ โฆสกเสฏฺฐี กุกฺกุฏเสฏฺฐี ปาวาริกเสฏฺฐีติ
เสฏฺฐิโนว ๑๓- ตโย ชนา อญฺญมญฺญํ สหายกา โหนฺติ. เต ตโยปิ ชนา ปญฺจสเต ตาปเส
ปฏิชคฺคนฺติ. ตาปสาปิ จตฺตาโร มาเส เตสํ สนฺติเก วสิตฺวา อฏฺฐ มาเส หิมวนฺเต
วสนฺติ. อเถกทิวสํ เต ตาปสา หิมวนฺตโต อาคจฺฉนฺตา มหากนฺตาเร ปิปาสิตา ๑๔-
@เชิงอรรถ:  สี.,อิ.,ฉ.ม. สมานวยานิ  ฉ.ม. นคเร   สี. สามวตึ
@ ฉ.ม,อิ. สสฺสามิกอสฺสามิกภาวํ   ฉ.ม.,อิ. สปตฺติวาเส
@ ฉ.ม,อิ. เสฏฺฐิภริยญฺจ  ฉ.ม. นิสินฺนตฺถาติ  สี.,อิ. ปฏิวจนํ น ชานิตฺถ,
@ฉ.ม. ปฏิวจนํ น ชานาถ   ฉ.ม.,อิ. วสิสฺสตีติ  ๑๐ ฉ.ม. วตฺวา  ๑๑ สี.,อิ. ทตฺวา
@เสฏฺฐิธีตรํ,  ฉ.ม. กตฺวา วิสุํ  ๑๒ อิ. เตน  สมเยน  ๑๓ อิ. เสฏฺฐิโน จ, ฉ.ม. อยํ
@ปาโฐ น ทิสฺสติ ๑๔ ฉ.ม.,อิ. ตสิตา
กิลนฺตา เอกํ มหนฺตํ วฏฺฏรุกฺขํ คนฺตฺวา ๑- ตตฺถ อธิวฏฺฐาย เทวตาย สนฺติกา
สงฺคหํ ปจฺจาสึสนฺตา นิสีทึสุ. เทวตา สพฺพาลงฺการวิภูสิตํ หตฺถํ ปสาเรตฺวา เตสํ
ปานียปานกาทีนิ ทตฺวา กิลมถํ ปฏิวโนเทสิ. เต ตาย อานุภาเวน วิมฺหิตา ปุจฺฉึสุ "กึ
นุ โข เทวเต กมฺมํ  กตฺวา ตยา อยํ สมฺปตฺติ ลทฺธา"ติ. เทวตา อาห:- โลเก พุทฺโธ
นาม ภควา อุปฺปนฺโน, โส เอตรหิ สาวตฺถิยํ วิหรติ. อนาถปิณฺฑิโก คหปติ ตํ
อุปฏฺฐหติ. โส อุโปสถทิวเส ๒- อตฺตโน ภตฺตเวตฺตนเมว ๓- ทตฺวา อุโปสถํ การาเปติ.
๔- อถาหํ เอกทิวสํ มชฺฌนฺติเก ปาตราสตฺถาย อุปคโต. ๕- กญฺจิ ภติกมฺมํ ๖-
กโรนฺตํ อทิสฺวา ๗- "อชฺช มนุสฺสา กสฺมา กมฺมํ น กโรนฺตี"ติ ปุจฺฉึ. ตสฺส เม
ตมตฺถํ ๘- อาโรเจสุํ. อถาหํ เอตทโวจํ "อิทานิ อุปฑฺฒทิวโส คโต, สกฺกา นุ โข
อุปฑฺฒอุโปสถํ ๙- กาตุนฺ"ติ. ตโต เสฏฺฐิสฺส ปฏิเวเทตฺวา "สกฺกา กาตุนฺ"ติ
อาหํสุ. ๑๐- สฺวาหํ อุปฑฺฒทิวสํ อุโปสถํ สมาทิยิตฺวา ตทเหว กาลํ กตฺวา อิมํ
สมฺปตฺตึ ปฏิลภินฺติ.
     อถ เต ตาปสา "พุทฺโธ กิร อุปฺปนฺโน"ติ สญฺชาตปีติปาโมชฺชา ตโต
สาวตฺถึ คนฺตุกามา หุตฺวาปิ "พหุปการา โน อุปฏฺฐากเสฏฺฐิโน, เตสํปิ อิมมตฺถํ
อาโรเจสฺสามา"ติ โกสมฺพึ คนฺตฺวา เสฏฺฐีหิ กตสกฺการพหุมานา "ตทเหว มยํ
คจฺฉามา"ติ อาหํสุ. "กึ ภนฺเต ตุริตตฺถ, นนุ ตุเมฺห ปุพฺเพ จตฺตาโร ปญฺจ
มาเส วสิตฺวา คจฺฉถา"ติ วุตฺตา ตมฺปวุตฺตึ อาโรเจสุํ. "เตนหิ ภนฺเต สพฺเพ ๑๑-
คจฺฉามา"ติ จ วุตฺเต "คจฺฉาม มยํ, ตุเมฺห สณิกํ อาคจฺฉถา"ติ สาวตฺถึ คนฺตฺวา
ภควโต สนฺติเก ปพฺพชิตฺวา อรหตฺตํ ปาปุณึสุ.
     เตปิ เสฏฺฐิโน ปจฺฉา ๑๒- ปญฺจสตสกฏปริวารา ๑๓- สาวตฺถึ คนฺตฺวา เชตวนโต
อวิทูรฏฺฐาเน ขนฺธาวารํ พนฺธิตฺวา สตฺถุ สนฺติกํ คนฺตฺวา ปญฺจปติฏฺฐิเตน
วนฺทิตฺวา
@เชิงอรรถ:  สี.,อิ.,ฉ.ม. วฏรุกฺขํ ปตฺวา  ฉ.ม.,อิ. อุโปสถทิวเสสุ
@ ฉ.ม.,อิ. ภตกานํ ปกติภตฺตเวตนเมว   ฉ.ม.,อิ. การาเปสิ    ฉ.ม.,อิ. อาคโต
@ ฉ.ม.,อิ. ภตกํ กมฺมํ   อิ. อกโรนฺตํ ทิสฺวา   ฉ.ม. เอตมตฺถํ   ม. อุโปสถํ
@๑๐ สี.,อิ. สกฺกา กโรตูติ อาหํสุ, ฉ.ม. อาห   ๑๑ ฉ. สเหว
@๑๒ อิ. อยํ สทฺโท น ทิสฺสติ      ๑๓ ฉ.ม. ปญฺจสตปญฺจสต.....
เอกมนฺตํ นิสีทึสุ. สตฺถา เตสํ จริยวเสน ธมฺมํ เทเสสิ. เทสนาปริโยสาเน ตโยปิ
โสตาปตฺติผเล ปติฏฺฐาย สฺวาตนาย นิมนฺเตตฺวา ปุนทิวเส พุทฺธปฺปมุขสฺส
ภิกฺขุสํฆสฺส มหาทานํ ทตฺวา เตเนว นิยาเมน อชฺชตนาย ๑- นิมนฺเตตฺวา อฑฺฒมาสํ
ขนฺธาวารภตฺตํ นาม ทตฺวา สตฺถารํ อตฺตโน นครํ อาคมนตฺถาย ยาจึสุ. ๒- สตฺถา
สุญฺญาคาเร ตถาคตานํ อภิรตภาวํ กเถสิ. ๒- เต "อญฺญาตํ ภนฺเต"ติ วตฺวา ตุเมฺห
อเมฺหหิ ปหิตสาสเนน อาคจฺเฉยฺยาถา"ติ วตฺวา สตฺถารํ วนฺทิตฺวา ติกฺขตฺตุํ ปทกฺขิณํ
กตฺวา อตฺตโน นครเมว คนฺตฺวา ๓- ตโยปิ ชนา สเก สเก อุยฺยาเน วิหาเร
การาเปสุํ. โฆสกเสฏฺฐินา การิโต โฆสิตาราโม นาม ชาโต, กุกฺกุฏเสฏฺฐินา
การิโต กุกฺกุฏาราโม นาม ชาโต, ปวาริกเสฏฺฐินา การิตํ ปาวาริกมฺพวนํ นาม
ชาตํ. เต วิหาเร การาเปตฺวา สตฺถุ ทูตํ ปหิณึสุ "สตฺถา อมฺหากํ สงฺคหํ
กาตุํ อิมํ นครํ อาคจฺฉตู"ติ. สตฺถา "โกสมฺพึ คมิสฺสามี"ติ มหาภิกฺขุสํฆปริวาโร
จาริกํ นิกฺขนฺโต ๔- อนฺตรามคฺเค มาคณฺฑิยพฺราหฺมณสฺส อรหตฺตูปนิสฺสยํ ทิสฺวา
คมนํ วิจฺฉินฺทิตฺวา กุรุรฏฺเฐ กมฺมาสธมฺมํ นาม นิคมํ อคมาสิ.
     ตสฺมึ สมเย มาคณฺฑิโย สพฺพรตฺตึ พหิคาเม อคฺคึ ชุหิตฺวา ปาโตว อนฺโตคามํ
ปวิสติ. สตฺถาปิ ปุนทิวเส อนฺโตคามํ ปิณฺฑาย ปวิสนฺโต ปฏิปเถ มาคณฺฑิยพฺราหฺมณสฺส
อตฺตานํ ทสฺเสสิ. โส ทสพลํ ทิสฺวา จินฺเตสิ  "อหํ เอตฺตกํ กาลํ มม ธีตุ
รูปสมฺปตฺติยา สทิสํ ทารกํ ปริเยสนฺโต จรามิ, รูปสมฺปตฺติยา จ สติปิ เอวรูปํ
คหิตปพฺพชฺชเมว ปฏฺเฐมิ. ๕- "อยํ โข ปน ปพฺพชิโต อภิรูโป ทสฺสนีโย มม ธีตุเยว
อนุจฺฉวิโก"ติ เวเคน เคหํ อคมาสิ. ตสฺส กิร พฺราหฺมณสฺส ปุพฺเพ เอโก ปพฺพชิตวํโส
อตฺถิ, เตนสฺส ปพฺพชิตเมว ทิสฺวา จิตฺตํ นมติ. โส พฺราหฺมณึ อามนฺเตสิ "ภทฺเท ๖-
เอวรูปํ ปพฺพชฺชํ ปฏฺเฐสึ, ๖- มยา โข ปน เอวรูโป ปพฺพชิโต นาม น ทิฏฺฐปุพฺโพ
สุวณฺณวณฺโณ พฺรหฺมวณฺโณ มม ธีตุเยว อนุจฺฉวิโก, สีฆํ
@เชิงอรรถ:  ฉ.ม.,อิ. อชฺชตนาย สฺวาตนายาติ  ๒-๒ ฉ.ม. สตฺถา สุญฺญาคาเร ตถาคตา อภิรมนฺตีติ
@กเถสิ   ฉ.ม. อาคนฺตฺวา   ฉ.ม. นิกฺขมนฺโต   ฉ.ม. ปตฺเถสึ ๖-๖ ฉ. อิเม ปาฐา น
@ทิสฺสนฺติ
เม ธีตรํ อลงฺกโรหี"ติ. พฺราหฺมณิยา ธีตรํ อลงฺกโรนฺติยาว สตฺถา อตฺตโน
ทิฏฺฐฏฺฐาเน ๑- ปทเจติยานิ ทสฺเสตฺวา อนฺโตนครํ ปาวิสิ.
     อถ พฺราหฺมโณ พฺราหฺมณิยา สทฺธึ ธีตรํ คเหตฺวา ตํ ฐานํ อาคจฺฉนฺโต
คามํ ๒- ปวิฏฺฐกาเล อาคตตฺตา อิโต จิโต จ โอโลเกนฺโต ทสพลํ อทิสฺวา พฺราหฺมณึ
ปริภาสติ "ตว การณภทฺทกํ นาม นตฺถิ, ตยิ ปปญฺจํ กโรนฺติยาว โส ปพฺพชิโต
นิกฺขมิตฺวา คโต"ติ. พฺราหฺมณ คโต ตาว โหตุ, กตรทิสาภาเคน คโตติ. อิมินา
ทิสาภาเคนาติ สตฺถุ คตฏฺฐานํ โอโลเกนฺโตว ปทเจติยานิ ทิสฺวา "ภทฺเท อิมานิ
ตสฺส ปุริสสฺส ปทานิ, อิโต คโต ภวิสฺสตี"ติ อาห. อถ พฺราหฺมณี สตฺถุ
ปทเจติยํ ทิสฺวา จินฺเตสิ "พาโล วตายํ พฺราหฺมโณ อตฺตโน ภทฺทมตฺตสฺสาปิ ๓-
อตฺถํ น ชานาตี"ติ เตน สทฺธึ ปริหาสํ กโรนฺตี อาห "ยาว ฐาเน วสิ ๔-
พฺราหฺมณ, เอวรูปสฺส นาม ปุริสสฺส ธีตรํ ทสฺสามีติ วทสิ. ๕- ราเคน หิ รตฺตสฺส
โทเสน ทุฏฺฐสฺส โมเหน มูฬฺหสฺส ปุริสสฺส ปทนฺนาม เอวรูปํ น โหติ. โลเก
ปน วิวฏจฺฉทสพฺพญฺญุพุทฺธสฺส ๖- เอตํ ปทํ ปสฺส พฺราหฺมณ:-
                      "รตฺตสฺส หิ อุกฺกุฏิกํ ปทํ ภเว
                       ทุฏฺฐสฺส โหติ อวกฑฺฒิตํ ปทํ
                       มูฬฺหสฺส โหติ สหสานุปีฬิตํ
                       วิวฏจฺฉทสฺส อิทมีทิสํ ปทนฺ"ติ.
     โส พฺราหฺมณิยา เอตฺตกํ กเถนฺติยา วจนํ อสุตฺวา "ตฺวํ นาม จณฺฑมุขรา"ติ ๗-
อาห. เตสํ ทฺวินฺนํปิ อญฺญมญฺญํ วิวาทํ ๘- กโรนฺตานํเยว สตฺถา ปิณฺฑาย จริตฺวา
สทฺธึ ภิกฺขุสํเฆน กตภตฺตกิจฺโจ พฺราหฺมณสฺส ทสฺสนุปจาเรเนว นิกฺขมิ. พฺราหฺมโณ
สตฺถารํ ทูรโตว อาคจฺฉนฺตํ ทิสฺวา พฺราหฺมณึ อปสาเทตฺวา "อยํ โส ปุริโส"ติ
@เชิงอรรถ:  ฉ.ม.,อิ. ฐิตฏฺฐาเน   ฉ.ม.,อิ. อนฺโตคามํ   ฉ.ม. คนฺถมตฺตสฺสาปิ,
@อิ. คนฺถมนฺตสฺสาปิ   ฉ.ม. ยาว พาโล จาสิ, อิ. ยาว พาโล อสิ   สี. จรสิ
@ สี.,อิ. วิวตฺตจฺฉทสฺส สพฺพญฺญุพุทฺธสฺส   สี. มุขราติ   สี.,อิ. วาทปฏิวาทํ
หฏฺฐปหฏฺโฐ ทสพลสฺส ปุรโต ฐตฺวา "โภ ปพฺพชิต อหํ ปาโตว ปฏฺฐาย ตํ
ปริเยสนฺโต จรามิ, อิมสฺมึ ชมฺพูทีเป มม ธีตุยา สมานรูปา อิตฺถี นาม นตฺถิ,
ปุริโสปิ ตยา สทฺธึ สมานรูโป นาม นตฺถิ, มม ธีตรํ ตุยฺหํ โปสนตฺถาย
ทมฺมิ, คณฺหาหิ นนฺ"ติ อาห. อถ นํ สตฺถา "อหํ พฺราหฺมณ กามสคฺควาสิโย ๑-
อุตฺตมรูปธรา นานาวณฺณํ กถํ กเถนฺติโย มม ปโลภนตฺถเมว ๒- อาคนฺตฺวา สนฺติเก
ฐิตา เทวธีตาปิ น อิจฺฉึ, กิมงฺคํ ปน อิมํ คณฺหิสฺสามี"ติ วตฺวา อิมํ
คาถมาห:-
               "ทิสฺวาน ตณฺหํ อรติญฺจ ราคํ ๓-
                นาโหสิ ฉนฺโท อปิ เมถุนสฺมึ
                กิเมวิทํ มุตฺตกรีสปุณฺณํ
                ปาทาปิ นํ สมฺผุสิตุํ น อิจฺเฉ"ติ. ๔-
     มาคณฺฑิยา จินฺเตสิ "อนตฺถิเกน นาม `อลนฺ'ติ วุตฺตํเยว วฏฺฏติ. อยํ ปน
มม สรีรํ มุตฺตกรีสปุณฺณํ นาม กตฺวา `ปาทาปิ นํ สมฺผุสิตุํ น อิจฺเฉ'ติ อโวจ,
เอกํ อิสฺสริยฏฺฐานํ ลภนฺตี สตฺถุเมว ๕- ปสฺสิสฺสามี"ติ อาฆาตํ พนฺธิ. สตฺถา ตํ
อมนสิกตฺวา จริยวเสน พฺราหฺมณสฺส ธมฺมเทสนํ อารภิ. เทสนาปริโยสาเน อุโภปิ
ชายปติกา ๖- อนาคามิผเล ปติฏฺฐาย "อิทานิ อมฺหากํ ฆราวาเสน อตฺโถ นตฺถี"ติ ธีตรํ
มาคณฺฑิยํ ๗- จูฬปิตรํ สมฺปฏิจฺฉาเปตฺวา อุโภปิ ปพฺพชิตฺวา อรหตฺตํ ปาปุณึสุ.
อถ ราชา อุเทโน จูฬมาคณฺฑิเยน สทฺธึ โวหารํ กตฺวา มาคณฺฑิยทาริกํ
ราชานุภาเวน เคหํ อาเนตฺวา อภิเสกํ กตฺวา ตสฺสา ปญฺจมาตุคามสตปริวาราย
วาสนตฺถํ ๘- วิสุํ ปาสาทํ อทาสิ.
@เชิงอรรถ:  ม. กามสํสคฺควาสิโน, ฉ.,อิ. กามคฺควาสินิโย   ม. โปสนตฺถเมว   ฉ.ม. อรตึ
@รคญฺจ, อิ. อรตึ ราคญฺจ   ขุ.สุ. ๒๕/๘๔๒/๔๙๘   สี.,อิ. อนฺตเมวสฺส,
@ฉ.ม. อนฺตรเมวสฺส   ฉ.ม.,อิ. ชายมฺปติกา
@ สี.,อิ. มาคนฺทิย.... สพฺพตฺถ. เอวมุปริปิ  สี.,อิ. วสนตฺถาย, ฉ.ม. วสนฏฺฐานํ
     สตฺถาปิ โข อนุปุพฺเพน จาริกํ จรนฺโต ๑- โกสมฺพินครํ สมฺปาปุณิ. เสฏฺฐิโน
สตฺถุ อาคมนํ สุตฺวา ปจฺจุคฺคมนํ กตฺวา ปญฺจปติฏฺฐิเตน วนฺทิตฺวา เอกมนฺตํ
นิสินฺนา ภควนฺตํ เอตทโวจุํ "อิเม ภนฺเต ตโย วิหารา ตุเมฺห อุทฺทิสฺส กตา,
ปฏิคฺคณฺหถ ภนฺเต วิหาเร จาตุทฺทิสสฺส สํฆสฺส สงฺคหตฺถายา"ติ. ปฏิคฺคเหสิ
ภควา วิหาเร. เตปิ เสฏฺฐิโน สตฺถารํ สฺวาตนาย นิมนฺเตตฺวา อภิวาเทตฺวา
ฆรํ อคมํสุ.
     มาคณฺฑิยาปิ โข สตฺถุ อาคตภาวํ สุตฺวา ฉินฺนภินฺนเก ธุตฺเต ปกฺโกสาเปตฺวา
เตสํ ลญฺจํ ทตฺวา "ตุเมฺห สมณํ โคตมํ อิมินา อิมินา จ นิยาเมน อกฺโกสถา"ติ
วตฺวา อุยฺโยเชสิ. เต สตฺถุ อนฺโตคามํ ปวิสนเวลาย สปริวารํ สตฺถารํ นานาวิเธหิ
อกฺโกเสหิ อกฺโกสึสุ. อายสฺมา อานนฺโท สตฺถารํ อาห "ภนฺเต เอวรูเป
อกฺโกสนฏฺฐาเน น วสิสฺสาม, อญฺญํ นครํ คจฺฉามา"ติ. สตฺถา "อานนฺท ตถาคตา
นาม อฏฺฐหิ โลกธมฺเมหิ น กมฺปนฺติ, อยํปิ สทฺโท สตฺตาหํ นาติกฺกมิสฺสติ,
อกฺโกสกานํเยว อุปริ ปติสฺสติ, ตฺวํ มา วิตกฺกยี"ติ. ๒- เต หิ ๓- ตโย
นครเสฏฺฐิโน มหาสกฺกาเรน ภควนฺตํ ปเวเสตฺวา มหาทานํ อทํสุ. เตสํ อปราปรํ ทานํ
ททนฺตานํเยว มาโส อติกฺกมิ, อถ เนสํ เอตทโหสิ  "พุทฺธา นาม สพฺพโลกํ อนุกมฺปมานา
อุปฺปชฺชนฺติ, อญฺเญสํปิ โอกาสํ ทสฺสามา"ติ. เต ๔- โกสมฺพินครวาสิโนปิ ชนสฺส
โอกาสํ อกํสุ. ตโต ปฏฺฐาย นาครา ๕- วีถิสภาเคน คณสภาเคน มหาทานํ เทนฺติ.
     อเถกทิวสํ สตฺถา ภิกฺขุสํฆปริวุโต มาลาการเชฏฺฐกสฺส เคเห นิสีทิ. ตสฺมึ
ขเณ สามาวติยา อุปฏฺฐายิกา ขุชฺชุตฺตรา อฏฺฐ กหาปเณ อาทาย มาลตฺถาย
ตํ เคหํ อคมาสิ. มาลาการเชฏฺฐโก ตํ ทิสฺวา "อมฺม อุตฺตเร อชฺช ตุยฺหํ ปุปฺผานิ
ทาตุํ ขโณ นตฺถิ, อหํ พุทฺธปฺปมุขํ ภิกฺขุสํฆํ ปริวิสิสฺสามิ. ๖- ตฺวํปิ ปริเวสนาย
สหายิกา โหหิ, เอวํ อิโต ปเรสํ เวยฺยาวจฺจกรณโต มุจฺจิสฺสสี"ติ ๗- อาห. ตโต
@เชิงอรรถ:  ฉ.ม. จรมาโน   ฉ.ม.,อิ. วิตกฺกยิตฺถาติ   ฉ.ม.,อิ. เตปิ
@ ฉ.ม. ตโต เต, อิ. ตโต   ฉ.ม. นาคราปิ  ฉ.ม.,อิ. ปริวิสามิ
@ ฉ.ม. มุจฺจิสฺสตีติ
ขุชฺชุตฺตรา อตฺตนา ลทฺธํ โภชนํ ภุญฺชิตฺวา พุทฺธานํ ภตฺตคฺเค เวยฺยาวจฺจํ อกาสิ.
สา สตฺถารา อุปนิสินฺนกถาวเสน กถิตํ ธมฺมํ สพฺพเมว อุคฺคณฺหิ. อนุโมทนํ
ปน สุตฺวา โสตาปตฺติผเล ปติฏฺฐาสิ.
     สา อญฺเญสุ ทิวเสสุ จตฺตาโรว กหาปเณ ทตฺวา ปุปฺผานิ คเหตฺวา คจฺฉติ,
ตสฺมึ ปน ทิวเส ทิฏฺฐสจฺจภาเวน ปรสนฺตเก จิตฺตํ อนุปฺปาเทตฺวา สพฺเพว
อฏฺฐ กหาปเณ ทตฺวา ปจฺฉึ ปูเรตฺวา ปุปฺผานิ อาทาย สามาวติยา สนฺติกํ
อคมาสิ. อถ นํ สา ปุจฺฉิ "อมฺม อุตฺตเร ตฺวํ อญฺเญสุ ทิวเสสุ น พหูนิ
ปุปฺผานิ อาหรสิ, อชฺช ปน พหุกานิ, กินฺโน ราชา อุตฺตริตรํ ปสนฺโน"ติ.
สา มุสาวาเทน ๑- อภพฺพตาย อตีเต อตฺตนา กตํ อนิคูหิตฺวา สพฺพํ กเถสิ. "อถ
กสฺมา อชฺช พหูนิ ๒- อาหรสี"ติ วุตฺตา จ ๓- เอวมาห "อหํ อชฺช ทสพลสฺส ธมฺมํ
สุตฺวา อมตํ สจฺฉากาสึ, ตสฺมา ตุเมฺห น วญฺเจมี"ติ. ตํ สุตฺวา "อมฺม อุตฺตเร
ตยา ลทฺธํ อมตธมฺมํ อมฺหากํปิ เทหี"ติ สพฺพาว หตฺถํ ปสารยึสุ. อยฺเย เอวํ
ทาตุํ น สกฺกา, อหํ ปน สตฺถารา กถิตนิยาเมน ตุมฺหากํ ธมฺมํ เทสิสฺสามิ, ๔-
ตุเมฺห อตฺตโน โสตมฺหิ ปติตํ ๕- ธมฺมํ ลภิสฺสถาติ. เตนหิ อมฺม อุตฺตเร กเถหีติ.
"เอวํ กเถตุํ น สกฺกา, มยฺหํ อุจฺจํ อาสนํ ปญฺญาเปตฺวา ตุเมฺห นีจาสเนสุ
นิสีทถา"ติ อาห. ตา ปญฺจสตาปิ อิตฺถิโย ขุชฺชุตฺตราย อุจฺจาสนํ ทตฺวา สยํ
นีจาสนํ ๖- คเหตฺวา นิสีทึสุ. ขุชฺชุตฺตราปิ เสกฺขปฏิสมฺภิทาสุ ฐตฺวา ตาสํ ธมฺมํ
เทเสสิ. เทสนาปริโยสาเน สามาวตึ เชฏฺฐิกํ กตฺวา สพฺพาว ๗- โสตาปตฺติผเล
ปติฏฺฐหึสุ. ตโต ปฏฺฐาย ขุชฺชุตฺตรํ เวยฺยาวจฺจกรณโต อปเนตฺวา "ตฺวํ สตฺถุ
ธมฺมกถํ สุตฺวา อาหริตฺวา อเมฺห สาเวหี"ติ อาหํสุ. ขุชฺชุตฺตราปิ ตโต ปฏฺฐาย ตถา
อกาสิ.
     กสฺมา ปเนสา ทาสี หุตฺวา นิพฺพตฺตาติ? สา กิร กสฺสปทสพลสฺส สาสเน
เอกาย สามเณริยา อตฺตโน เวยฺยาวจฺจํ กาเรสิ. เตน กมฺเมน ปญฺจ ชาติสตานิ
@เชิงอรรถ:  ฉ.ม. มุสาวาเท   ฉ.ม. พหูนิ ปุปฺผานิ   สี.,อิ. อาหริตฺถาติ จ วุตฺตา
@ ฉ.ม.,อิ. เทเสสฺสามิ   สี.,อิ.,ฉ.ม. เหตุมฺหิ สติ ตํ   ฉ.ม.,อิ. นีจาสนานิ
@ อิ. สพฺพาปิ
ปเรสํ ทาสีเยว หุตฺวา นิพฺพตฺติ. กสฺมา ปน ขุชฺชา อโหสีติ? อนุปฺปนฺเน กิร
พุทฺเธ อยํ พาราณสีรญฺโญ เคเห วสนฺตี เอกํ ราชกุลุปกํ ปจฺเจกพุทฺธํ ขุชฺชธาตุกํ
ทิสฺวา อตฺตนา สหวาสีนํ มาตุคามานํ ปุรโต ปริหาสํ กโรนฺตี ขุชฺชากาเรน วิจริ.
ตสฺมา ขุชฺชา หุตฺวา นิพฺพตฺติ. กึ ปน กตฺวา สา ปญฺญวนฺตี ๑- ชาตาติ? อนุปฺปนฺเน
พุทฺเธ อยํ พาราณสิรญฺโญ เคเห นิพฺพตฺติตฺวา วสนฺตี อฏฺฐ ปจฺเจกพุทฺเธ ราชเคหโต
อุณฺหปายาสสฺส ปูริเต ปตฺเต คเหตฺวา คจฺฉนฺเต ทิสฺวา "เอตฺถ ฐเปตฺวา คจฺฉถ
ภนฺเต"ติ อฏฺฐ สุวณฺณกฏเก โอมุญฺจิตฺวา อทาสิ. ตสฺส กมฺมสฺส นิสฺสนฺเทน
ปญฺญวนฺตี หุตฺวา นิพฺพตฺติ.
     อถโข ตา สามาวติยา ปริวารา ปญฺจสตา อิตฺถิโย ปฏิวิทฺธสจฺจาปิ สมานา
รญฺโญ อสฺสทฺธภาเวน กาเลน กาลํ สตฺถุ สนฺติกํ คนฺตฺวา พุทฺธทสฺสนํ น
ลภนฺติ. ตสฺมา ทสพเล อนฺตรวีถึ ปฏิปนฺเน วาตาปาเนสุ อปฺปโหนฺเตสุ ๒- อตฺตโน
อตฺตโน คพฺเภสุ ฉิทฺทํ กตฺวา เตหิ โอโลเกนฺติ. ๓- อเถกทิวสํ มาคณฺฑิยา อตฺตโน
ปาสาทตลโต นิกฺขมิตฺวา จงฺกมมานา ตาสํ วสนฏฺฐานํ คนฺตฺวา คพฺภฉิทฺทํ ทิสฺวา
"กิมิทนฺ"ติ ปุจฺฉิตฺวา ๔- ตาหิ ตสฺสา สตฺถริ พทฺธาฆาตตํ อชานนฺตีหิ "สตฺถา
อิมํ นครํ อาคโต, มยํ เอตฺถ ฐตฺวา สตฺถารํ ปสฺสาม เจว ปูเชม จา"ติ วุตฺเต
"อิทานิสฺส กตฺตพฺพํ ชานิสฺสามิ, อิมาปิ ตสฺส อุปฏฺฐายิกา, อิมาสํปิ กตฺตพฺพํ
ชานิสฺสามี"ติ จินฺเตตฺวา คนฺตฺวา รญฺโญ อาโรเจสิ ๕- "มหาราช สามาวติมิสฺสกานํ
พหิทฺธา ปฏฺฐนา อตฺถิ, กติปาหาวสาเนว ๖- เต ชีวิตํ มาเรสฺสนฺติ, สามาวตี สปริวารา
ตุเมฺหสุ สิเนหํ วา เปมํ วา น กโรติ, สมณํ ปน โคตมํ อนฺตรวีถิยา คจฺฉนฺตํ
ทิสฺวา วาตปาเนสุ อปฺปโหนฺเตสุ ตานิ ขณฺเฑตฺวาปิ โอกาสํ กตฺวา โอโลเกนฺตี"ติ
อาห. ราชา "น ตา เอวรูปํ กริสฺสนฺตี"ติ น สทฺทหิ. ปุน วุตฺเตปิ น สทฺทหิเยว.
อถ นํ ติกฺขตฺตุํ วุตฺเตปิ อสทฺทหนฺตํ "สเจ น  สทฺทหสิ, ๗- ตาสํ วสนฏฺฐานํ
@เชิงอรรถ:  สี.,อิ. สปฺปญฺญา   ฉ.ม.อิ. นปฺปโหนฺเตสุ   สี.,อิ. ตานิ ขณฺฑิตฺวาปิ โอกาสํ
@กตฺวา โอโลเกนฺติ   ฉ.ม. ปุจฺฉิ   ฉ.ม. รญฺญา สทฺธึ รโหคตกาเล
@ ฉ.ม. กติปาเหเนว  ฉ.ม. สเจ เม วจนํ น สทฺทหสิ
คนฺตฺวา อุปธาเรหิ มหาราชา"ติ อาห. ราชา คนฺตฺวา คพฺเภสุ ฉิทฺทํ ทิสฺวา
"อิทํ กินฺ"ติ ปุจฺฉิตฺวา ตสฺมึ อตฺเถ อาโรจิเต ตาสํ อกุชฺฌิตฺวา กิญฺจิ อวตฺวา
ฉิทฺทานิ ปิทหาเปสิ. ราชา ตโต ปฏฺฐาย ตาสํ ปาสาเท ฉิทฺทกชาลวาตปานานิ ๑-
กาเรสิ.
     สา เตน การเณน ราชานํ โกเปตุํ อสกฺโกนฺตี "เทว เอตาสํ ตุเมฺหสุ
เปมํ อตฺถิ วา นตฺถิ วาติ ชานิสฺสาม, อฏฺฐ กุกฺกุเฏ เปเสตฺวา ตุมฺหากํ อตฺถาย
ปจาเปถา"ติ อาห. ราชา ตสฺสา วจนํ สุตฺวา "อิเม ปจิตฺวา เปเสตู"ติ สามาวติยา
อฏฺฐ กุกฺกุเฏ ปหิณิ. โสตาปนฺนา อริยสาวิกา ชีวมาเน กุกฺกุเฏ กึ ปเจสฺสติ,
อลนฺติ วตฺวา ปุน ๒- หตฺเถนปิ ผุสิตุํ น อิจฺฉิ. มาคณฺฑิยา "โหตุ มหาราช,
เอเตเยว กุกฺกุเฏ สมณสฺส โคตมสฺส ปจนตฺถาย เปเสหี"ติ. ราชา ตถา อกาสิ.
มาคณฺฑิยา อนฺตรามคฺเคเยว เต กุกฺกุเฏ มาราเปตฺวา "อิเม กุกฺกุเฏ ปจาเปตฺวา
สมณสฺส โคตมสฺส เทตู"ติ ปหิณิ. สา ตถาสญฺญีภาเวน ๓- ทสพลญฺจ อุทฺทิสฺส
ปหิตภาเวน ปจิตฺวา ทสพลสฺส เปเสสิ. มาคณฺฑิยา "ปสฺส มหาราชา"ติ วตฺวา
เอตฺตเกนปิ ราชานํ โกเปตุํ นาสกฺขิ.
     อยํ ปน อุเทโน ตาสุ เอเกกิสฺสา วสนฏฺฐาเน สตฺต สตฺต ทิวสานิ วสิ.
อถายํ มาคณฺฑิยา เอกํ กณฺหสปฺปโปตกํ เวณุปพฺเพ ๔- ปกฺขิปาเปตฺวา อตฺตโน
วสนฏฺฐาเน ฐเปสิ. รญฺโญปิ ๕- ยตฺถ กตฺถจิ คจฺฉนฺตสฺส หตฺถิกนฺตวีณํ อาทาเยว
คมนํ อาจิณฺณํ, มาคณฺฑิยา รญฺโญ อตฺตโน สนฺติกํ อาคมนกาเล ตํ สปฺปโปตกํ
อนฺโตวีณายํ ปกฺขิปิตฺวา ฉิทฺทํ ปิทหาเปสิ. อถ นํ สามาวติยา สนฺติกํ คมนกาเล
"มหาราช สามาวตี นาม สมณสฺส โคตมสฺส ปกฺขา, ตุเมฺห น คเณติ, ยงฺกิญฺจิ
กตฺวา ตุมฺหากํ โทสเมว จินฺเตติ, อปฺปมตฺตา โหถา"ติ อาห. ราชา สามาวติยา
วสนฏฺฐานมฺปตฺโต สตฺตาหํ วีตินาเมตฺวา ๖- ปุน สตฺตาเห มาคณฺฑิยาย นิเวสนํ
@เชิงอรรถ:  ฉ.ม. อุทฺธจฺฉิทฺทกชาล....  ฉ.ม.,อิ. ปน   ม. ตถาสชฺชิตภาเวน, ฉ.,อิ. เตสํ
@มตภาเวน   ฉ.ม. เวฬุปพฺเพ   ฉ.ม.,อิ. รญฺโญ จ   ฉ.ม.,อิ. วสนฏฺฐาเน สตฺตาหํ
@วีตินาเมตฺวา
อคมาสิ. สา ตสฺมึ อาคจฺฉนฺเตเยว "กจฺจิ เต มหาราช สามาวตี โอตารํ น
คเวสตี"ติ กเถนฺตี วิย รญฺโญ หตฺถโต วีณํ คเหตฺวา จาเลตฺวา "กึ นุ โข
มหาราช เอตฺถ อพฺภนฺตเร วิจรตี"ติ วตฺวา สปฺปสฺส นิกฺขมโนกาสํ กตฺวา "อพฺภุมฺเม
อนฺโต สปฺโป"ติ วีณํ ฉฑฺเฑตฺวา ปลายิ. ตสฺมึ กาเล ราชา ปทิตฺตเวฬุวนํ ๑-
วิย ปกฺขิตฺตโลณํ อุทฺธนํ วิย จ โรเสน ๒- ตฏตฏายนฺโต "เวเคน สปริวารํ สามาวตึ
ปกฺโกสถา"ติ อาห. ราชปุริสา คนฺตฺวา ปกฺโกสึสุ.
     สา รญฺโญ กุทฺธภาวํ ญตฺวา เสสมาตุคามานํ สญฺญมทาสิ. "ราชา ตุเมฺห
ฆาเตตุกาโม ปกฺโกสติ, อชฺช ทิวสํ โอทิสฺสเกน เมตฺตาผรเณน ราชานํ ผรถา"ติ
อาห. ราชา ตา อิตฺถิโย ปกฺโกสาเปตฺวา สพฺพาว ปฏิปาฏิยา ฐเปตฺวา ๓- มหาธนุํ
อาทาย วิสปีตํ กณฺฑํ ๔- สนฺนยฺหิตฺวา ธนุํ ปูเรตฺวา ๕- อฏฺฐาสิ. ตสฺมึ ขเณ สพฺพาว
ตา สามาวติปฺปมุขา ๖- อิตฺถิโย โอธิโส เมตฺตํ ผรึสุ. ราชา กณฺหํ เนว ขิปิตุํ ๗-
น อปเนตุํ สกฺโกติ, คตฺเตหิ เสทา มุจฺจึสุ, ๘- สรีรํ เวธติ, มุขโต เขโฬ สวติ, ๙-
คเหตพฺพคหณํ ๑๐- น ปสฺสติ. อถ นํ สามาวตี "กึ มหาราช กิลมสี"ติ อาห.
อาม เทวิ กิลมามิ, อวสฺสโย เม โหหีติ. สาธุ มหาราช กณฺฑํ มหาปฐวิมุขํ
กโรหีติ. ราชา ตถา อกาสิ. สา "รญฺโญ หตฺถโต กณฺฑํ มุจฺจตู"ติ อธิฏฺฐาสิ.
ตสฺมึ ขเณ กณฺฑํ มุจฺจิ. ราชา ตํขณํเยว อุทเก นิมุชฺชิตฺวา อาคมฺม อลฺลเกโส
อลฺลวตฺโถ สามาวติยา ปาเทสุ ปติตฺวา "ขม เทวิ มยฺหํ, เภทกานเมว วจเนน
อนุปธาเรตฺวา เอตํ กตนฺ"ติ อาห. ขมามิ เทวาติ. สาธุ เทวิ, เอตํ ตยา มยฺหํ
ขมิตํ นาม โหติ. ราชา อิโต ปฏฺฐาย ตุมฺหากํ ยถารุจิยา ทสพลสฺส ทานํ
เทถ, ปจฺฉาภตฺตํ วิหารํ คนฺตฺวา ธมฺมกถํ สุณาถ, อชฺชโต ๑๑- ปฏฺฐาย ปริหารํ
ทมฺมีติ. เตนหิ เทว อชฺชโต ปฏฺฐาย เอกํ ภิกฺขุํ ยาจิตฺวา อาเนถ, โย โน
ธมฺมํ วาเจสฺสตีติ. ราชา สตฺถุ สนฺติกํ คนฺตฺวา ยาจนฺโต อานนฺทตฺเถรํ ยาจิ.
@เชิงอรรถ:  สี.,อิ. อาทิตฺตํ เวณุวนํ   ฉ.ม. โทเสน   สี.,อิ. ฐปาเปตฺวา  ม. วิสปีตํ
@สลฺลํ   ม. ปุเร กตฺวา   อิ. สามาวติปมุขา   สี.,อิ. เนว กณฺฑํ ปกฺขิปิตุํ
@ ฉ.,อิ. มุจฺจนฺติ   ฉ.ม.,อิ. ปตติ ๑๐ สี.,อิ. คเหตพฺพคหณกํ ๑๑ ฉ. อชฺช โว
ตโต ปฏฺฐาย ตา ปญฺจสตา อิตฺถิโย เถรํ ปกฺโกสาเปตฺวา สกฺการสมฺมานํ กตฺวา
กตภตฺตกิจฺจสฺส เถรสฺส สนฺติเก ธมฺมํ ปริยาปุณนฺติ.
     ตา เอกทิวสํ เถรสฺส อนุโมทนาย ปสนฺนา เถรสฺส ปญฺจ อุตฺตราสงฺคสตานิ
อทํสุ. เถโร กิร ปุพฺเพ ตุนฺนวายกาเล ๑- เอกสฺส ปจฺเจกพุทฺธสฺส เอกาย สูจิยา
สทฺธึ หตฺถตลโจฬกฺขณฺฑํ ๒- อทาสิ. โส สูจิยา ผเลน อิมสฺมึ อตฺตภาเว มหาปญฺโญ
อโหสิ, โจฬกฺขณฺฑสฺส ผเลน อิมินาว นิยาเมน ปญฺจสตกฺขตฺตุํ ทุสฺสานิ ปฏิลภิ.
     ตโต มาคณฺฑิยา อญฺญํ กาตพฺพํ อปสฺสนฺตี "อุยฺยานํ คจฺฉาม มหาราชา"ติ
อาห. สาธุ เทวีติ จ รญฺโญ ๓- สมฺปฏิจฺฉิตภาวํ ญตฺวา จูฬปิตรํ ปกฺโกสาเปตฺวา
อาห "อมฺหากํ อุยฺยานํ คมนกาเล ๔- สามาวติยา วสนฏฺฐานํ คนฺตฺวา สามาวตึ
สปริวารํ อนฺโต กริตฺวา `รญฺโญ อาณา'ติ วตฺวา ทฺวารํ ปิทหิตฺวา ปลาเสน ๕-
ปลิเวเฐตฺวา เคเห อคฺคึ เทถา"ติ. มาคณฺฑิโย ตสฺสา วจนํ สุตฺวา ตถา อกาสิ.
ตสฺมึ ทิวเส สพฺพาปิ ตา อิตฺถิโย ปุพฺเพ กตสฺส อุปปีฬกกมฺมสฺสานุภาเวน สมาปตฺตึ
อปฺปิตุํ ๖- นาสกฺขึสุ, เอกปฺปหาเรเนว ภสฺมมุฏฺฐิ ๗- วิย ฌายึสุ. ตาสํ
อารกฺขปุริสา รญฺโญ สนฺติกํ คนฺตฺวา "เทว อิทํ นาม กรึสู"ติ อาจิกฺขึสุ.
     ราชา "เกน กตนฺ"ติ ปริเยสนฺโต มาคณฺฑิยาย การิตภาวํ ญตฺวา ตํ
ปกฺโกสาเปตฺวา "ภทฺเท ภทฺทกํ ตยา กมฺมํ กตํ มยา กตฺตพฺพํ กโรนฺติยา,
`อุฏฺฐาย สมุฏฺฐาย มยฺหํ วธาย ปริสกฺกมานา ฆาติตา, ปสนฺโนสฺมิ, ตุยฺหํ สมฺปตฺตึ
ทสฺสามีติ ตว ญาตเก ปกฺโกสาเปหี"ติ. สา รญฺโญ กถํ สุตฺวา อญฺญาตเกปิ
ญาตเก กตฺวา ปกฺโกสาเปสิ. ราชา สพฺเพสํ สนฺนิปติตภาวํ ญตฺวา ราชงฺคเณ
คลปฺปมาเณสุ  อาวาเฏสุ นิขณิตฺวา อุปริ ฐิตานิ สีสานิ ภินฺทาเปนฺโต มหนฺเตหิ
อยนงฺคเลหิ กสาเปสิ. ๘- มาคณฺฑิยมฺปิ ขณฺฑาขณฺฑิกํ ฉินฺทาเปตฺวา ปูวปจนกฏาเห
ภชฺชาเปสิ. ๙-
@เชิงอรรถ:  ม. ตุนฺนวายกุเล   สี.,อิ.,ฉ.ม. หตฺถตลมตฺตํ โจฬขณฺฑํ   ฉ.,อิ. สาธุ
@เทวีติ. สา รญฺโญ   ฉ.ม.,อิ. คตกาเล   ฉ.ม. ปลาเลน  ฉ.ม.,อิ. อปฺเปตุํ
@ ฉ.ม.,อิ. ภุสมุฏฺฐิ   สี. กสาเปตฺวา   ฉ.ม. ปจาเปสิ
     กึ ปน สามาวติยา สปริวาราย อคฺคินา ฌายนกมฺมนฺติ. ๑- สา กิร อนุปฺปนฺเน
พุทฺเธ เคเหว ปญฺจมาตุคามสเตหิ สทฺธึ คงฺคาย กีฬิตฺวา พหิติตฺเถ ๒- ฐิตา สีเต
ชาเต อวิทูรฏฺฐาเน ปจฺเจกพุทฺธสฺส ปณฺณสาลํ ทิสฺวา อนฺโต อโสเธตฺวาว พหิ อคฺคึ
ทตฺวา วิสิพฺเพสุํ. ๓- อนฺโตปณฺณสาลาย ปจฺเจกพุทฺโธ นิโรธสมาปตฺตึ สมาปชฺชิตฺวา
นิสินฺโน. ตา ชาลาสุ ปจฺฉินฺนาสุ ปจฺเจกพุทฺธํ ทิสฺวา "กึ อเมฺหหิ กตํ, อยํ
ปจฺเจกพุทฺโธ รญฺโญ กุลุปโก, อิมํ ทิสฺวา ราชา อมฺหากํ กุชฺฌิสฺสติ, อิทานิ
นํ สุชฺฌาปิตํ กาตุํ วฏฺฏตี"ติ อญฺญานิปิ ทารูนิ ปกฺขิปิตฺวา อคฺคึ อทํสุ. ปุน
ชาลาย ปจฺฉินฺนาย ปจฺเจกพุทฺโธ สมาปตฺติโต วุฏฺฐาย ตาสํ ปสฺสนฺตีนํเยว จีวรานิ
ปปฺโปเฏตฺวา ๔- เวหาสํ อุปฺปติตฺวา คโต. เตน กมฺเมน นิรเย ปจิตฺวา ปกฺกาวเสเสน
อิมํ พฺยสนํ ปาปุณึสุ. จตุปริสมชฺเฌ ปน กถา อุทปาทิ "พหุสฺสุตาว ขุชฺชุตฺตรา,
มาตุคามตฺตภาเว ฐตฺวา ปญฺจนฺนํ มาตุคามสตานํ ธมฺมํ กเถตฺวา โสตาปตฺติผเล
ปติฏฺฐาเปสิ. สามาวตีปิ รญฺโญ ๕- อตฺตโน กุปฺปิตํ ๖- กณฺฑํ เมตฺตาผรเณน ผริตฺวา
ปฏิพาหี"ติ. ตสฺสาปิ มหาชโน คุณํ กเถสิ. เอวเมตํ วตฺถุ สมุฏฺฐิตํ. อถ สตฺถา
อปรภาเค เชตวเน นิสินฺโน ตเทว การณํ อตฺถุปฺปตฺตึ กตฺวา ขุชฺชุตฺตรํ พหุสฺสุตานํ,
สามาวตึ เมตฺตาวิหารีนํ อคฺคฏฺฐาเน ฐเปสีติ.
                         อุตฺตรานนฺทมาตาวตฺถุ
     [๒๖๒] ปญฺจเม ฌายีนนฺติ ฌานาภิรตานํ อุปาสิกานํ อุตฺตรา นนฺทมาตา อคฺคาติ
ทสฺเสติ. สา กิร ปทุมุตฺตรพุทฺธกาเล หํสวติยํ กุลเคเห นิพฺพตฺตา สตฺถุ ธมฺมกถํ
สุณนฺตี สตฺถารํ เอกํ อุปาสิกํ ฌานาภิรตานํ อคฺคฏฺฐาเน ฐเปนฺตํ ทิสฺวา
อธิการกมฺมํ กตฺวา ตํ ฐานนฺตรํ ปฏฺเฐสิ. สา กปฺปสตสหสฺสํ เทวมนุสฺเสสุ
สํสริตฺวา อิมสฺมึ พุทฺธุปฺปาเท ราชคหนคเร สุมนเสฏฺฐึ นิสฺสาย วสนฺตสฺส
ปุณฺณเสฏฺฐิสฺส ๗- นาม ภริยาย กุจฺฉิยํ ปฏิสนฺธึ คณฺหิ, อุตฺตราติสฺสา นามํ
อกํสุ.
@เชิงอรรถ:  ฉ.ม.,อิ. ฌาปนกมฺมนฺติ   สี.,อิ. พหิตีเร   สี.,อิ. วิสิเวสุํ
@ ฉ.ม. ปปฺโผเฏตฺวา, อิ. โผเฏตฺวา   ฉ.ม. รญฺญา   ฉ.ม.,อิ. อปฺปิตํ
@ ฉ.,อิ. ปุณฺณสีหสฺส
     อเถกสฺมึ นกฺขตฺตมหทิวเส ราชคหเสฏฺฐี ปุณฺณํ ปกฺโกสาเปตฺวา อาห "ตาต
ปุณฺณ นกฺขตฺตํ วา. อุโปสโถ วา ทุคฺคตสฺส กึ กริสฺสติ, เอวํ สนฺเตปิ วเทหิ `กึ
นกฺขตฺตปริจฺจยํ ๑- คเหตฺวา นกฺขตฺตํ กีฬิสฺสสิ, พลวโคเณ จ ผาลญฺจ นงฺคลญฺจ ๒-
คเหตฺวา กริสฺสสี"ติ. "มม ภริยาย สทฺธึ มนฺเตตฺวา ชานิสฺสามิ อยฺยา"ติ ตํ ๓-
ภริยาย อาโรเจสิ. "เสฏฺฐี นาม อยฺโย อิสฺสโร, ตสฺส ตยา สทฺธึ กเถนฺตสฺส
กถา โสภติ, ตฺวํ ปน อตฺตโน กสิกมฺมํ มา วิสฺสชฺเชสี"ติ อาห. โส ตสฺสา
วจนํ สุตฺวา กสิกภณฺฑํ อาทาย กสิตุํ คโต.
     ตํทิวสญฺจ สาริปุตฺตตฺเถโร นิโรธสมาปตฺติโต วุฏฺฐาย "กสฺส อชฺช มยา สงฺคหํ
กาตุํ วฏฺฏตี"ติ อาวชฺเชนฺโต อิมสฺส ปุณฺณสฺส อุปนิสฺสยํ ทิสฺวา ภิกฺขาจารเวลาย
ปตฺตจีวรมาทาย ปุณฺณสฺส กสนฏฺฐานํ คจฺฉนฺโต อวิทูเร อตฺตานํ ทสฺเสสิ.
ปุณฺโณ เถรํ ทิสฺวา กสึ ฐเปตฺวา เถรสฺส สนฺติกํ คนฺตฺวา ปญฺจปติฏฺฐิเตน
วนฺทิ. เถโร ตํ โอโลเกตฺวา อุทกสภาคํ ปุจฺฉิ. ตสฺส เอตทโหสิ "อยฺโย มุขํ
โธวิตุกาโม ภวิสฺสตี"ติ. ตโต เวเคน คนฺตฺวา ทนฺตกฏฺฐํ อาหริตฺวา กปฺปิยํ กตฺวา
เถรสฺส อทาสิ. เถเร ทนฺตกฏฺฐํ ขาทนฺเต ปตฺเตน สทฺธึ ธมฺมกรกํ ๔- นีหริตฺวา
อุทกสฺส ปูเรตฺวา อาหริ. เถโร มุขํ โธวิตฺวา ภิกฺขาจารมคฺคํ ๕- ปฏิปชฺชิ. ปุณฺโณ
จินฺเตสิ "เถโร น อญฺเญสุ ทิวเสสุ อิมํ มคฺคํ ปฏิปชฺชติ, อชฺช ปน มยฺหํ
สงฺคหตฺถาย ปฏิปนฺโน ภวิสฺสติ. อโห วต เม ภริยา มมตฺถาย อาหรณกอาหารํ
เถรสฺส ปตฺเต ปติฏฺฐเปยฺยา"ติ.
     อถสฺส สา ภริยา "อชฺช นกฺขตฺตทิวโส"ติ ปาโตว อตฺตโน ลภนกนิยาเมน
ขาทนียํ โภชนียํ สํวิธาย คเหตฺวา สามิกสฺส กสนฏฺฐานํ อาคนฺตฺวา ๖- อนฺตรามคฺเค
เถรํ ทิสฺวา จินฺเตสิ "อญฺเญสุ ทิวเสสุ มยฺหํ เถรํ ทิสฺวา เทยฺยธมฺโม น โหติ,
@เชิงอรรถ:  ม. ปริพฺพยํ, ฉ. นกฺขตฺตปริพฺพยํ   สี. ผาลกํ นงฺคลญฺจ   ฉ.ม.,อิ. ตํ กถํ
@ ฉ.ม. ธมฺมกรณํ   สี.,อิ. ภิกฺขาจารเวลาย มคฺคํ   ม. คนฺตฺวา, ฉ. อาคจฺฉนฺตี
เทยฺยธมฺเม สนฺเตปิ มม อยฺยํ น ปสฺสามิ, อชฺช ปน ทฺวินฺนํปิ สมฺมุขีภาโว
ชาโต. มม สามิกสฺส ปน สมฺปาเทตฺวา อาหริสฺสามิ, อิมํ ตาว อาหารํ เถรสฺส
ทสฺสามี"ติ ตีหิ เจตนาหิ สมฺปยุตฺตํ กตฺวา ตํ โภชนํ สาริปุตฺตตฺเถรสฺส ปตฺเต
ปติฏฺฐเปตฺวา "เอวมิธ ๑- ทุคฺคตชีวิตา มุจฺจามี"ติ อาห. เถโรปิ "ตว อชฺฌาสโย
ปูรตู"ติ ตสฺสานุโมทนํ กตฺวา ตโต นิวตฺติตฺวา วิหารํ อคมาสิ.
     สาปิ ปุน อตฺตโน เคหํ คนฺตฺวา สามิกสฺส อาหารํ สมฺปาเทตฺวา อาทาย
กสนฏฺฐานํ คนฺตฺวา สามิกสฺส กุชฺฌนภาวโต ภีตา "สามิ อชฺช เอกทิวสํ ตว มนํ
สนฺธาเรหี"ติ อาห. กึการณาติ. อหํ อชฺช ตาว อาหารํ อาหรนฺตี อนฺตรามคฺเค
เถรํ ทิสฺวา ตว ภาคภตฺตํ เถรสฺส ปตฺเต ปติฏฺฐเปตฺวา ปุน เคหํ คนฺตฺวา
อาหารํ ปจิตฺวา อาทาย อาคตมฺหีติ. มนาปํ เต ภทฺเท กตํ, มยาปิ ปาโตว
เถรสฺส ทนฺตกฏฺฐญฺจ มุโขทกญฺจ ทินฺนํ. อชฺช อมฺหากํ สมภาคํ ๒- สพฺพํปิ เถรสฺส
อมฺหากํ สนฺตกเมว ชาตนฺติ ทฺวินฺนํปิ ชนานํ เอกสทิสเมว จิตฺตํ อโหสิ. อถ
ปุณฺโณ อาหารกิจฺจํ กตฺวา ภริยาย อูรุมฺหิ สีสํ กตฺวา มุหุตฺตํ นิปชฺชิ.
อถสฺส นิทฺทา โอกฺกมิ. โส โถกํ นิทฺทายิตฺวา ปพุทฺโธ กสิตฏฺฐานํ โอโลเกสิ,
โอโลกิโตโลกิตฏฺฐานํ มหาโกสาตกีปุปฺเผหิ สมฺปุณฺณํ ๓- วิย อโหสิ. โส ภริยํ
อาห "ภทฺเท กึ นาเมตํ อชฺช อิมํ ๔- กสิตฏฺฐานํ สุวณฺณํ หุตฺวา ขายตี"ติ. อยฺย
อชฺช เต สกลทิวเส กิลนฺตตาย อกฺขีนิ มญฺเญ ภมนฺตีติ. ภทฺเท มยฺหํ อสทฺทหนฺตี สยํ
โอโลเกหีติ. ตสฺมึ กาเล สา โอโลเกตฺวา สภาวํ อยฺย กเถสิ, เอวเมตํ ภวิสฺสตีติ.
     ปุณฺโร อุฏฺฐาย เอกวตึ ๕- คเหตฺวา นงฺคลสีเส ปหริ, คุฬปิณฺโฑ วิย นงฺคลสีเส
อลฺลยิตฺวา ๖- อฏฺฐาสิ. โส ภริยํ ปกฺโกสิตฺวา อาห "ภทฺเท อญฺเญสํ ฐปิตพีชํ ๗- นาม
ตีหิ วา จตูหิ วา มาเสหิ ผลํ เทติ, อมฺหากํ ปน อยฺยสฺส สาริปุตฺตตฺเถรสฺส
อนฺตเร โรปิเตน สทฺธาพีเชน อชฺเชว ผลํ ทินฺนํ. อิมสฺมึ กรีสมตฺเต ปเทเส
@เชิงอรรถ:  ฉ.ม.,อิ. เอวํวิธา   สี.,อิ.,ฉ.ม. สุปฺปภาตํ  ฉ.ม.,อิ. สมฺปริกิณฺณํ
@ ฉ.ม. อิทํ, อิ. มม   ม. วฏฺฏึ, ฉ.,อิ. เอกํ กฏฺฐึ   ฉ.ม. อลฺลียิตฺวา,
@อิ. อลฺลิยิตฺวา   สี.,อิ. วปฺเป วปิเต พีชํ, ฉ.ม. วปิตพีชํ
อามลกมตฺโตปิ สุวณฺโณ อสุวณฺโณ ๑- นาม นตฺถี"ติ. อิทานิ กึ กริสฺสาม อยฺยาติ.
"ภทฺเท อิมํ เอตฺตกํ สุวณฺณํ เถเนตฺวา ขาทิตุํ นาม น สกฺกา"ติ ภริยํ ตสฺมึ
ฐาเน ฐเปตฺวา อาภตปาตึ สุวณฺณสฺส ปูเรตฺวา คนฺตฺวา รญฺโญ อาโรจาเปสิ
"เอโก มนุสฺโส สุวณฺณปาตึ คเหตฺวา ฐิโต"ติ. ราชา ตํ ปกฺโกสาเปตฺวา "กหนฺเต
ตาต ลทฺธนฺ"ติ ปุจฺฉิ. "เทว มยฺหํ เอกํ กสิตฏฺฐานํ สพฺพํ สุวณฺณเมว ชาตํ,
ปหิณิตฺวา อาหราเปถา"ติ. ตฺวํ กึนาโมสีติ. ปุณฺโณ นามาหํ เทวาติ. คจฺฉถ
ภเณ สกฏานิ โยเชตฺวา ปุณฺณสฺส กสิตฏฺฐานโต สุวณฺณํ อาหรถาติ.
     สกเฏหิ สทฺธึ คตราชปุริสา "รญฺโญ ปุญฺญนฺ"ติ วตฺวา สุวณฺณปิณฺฑํ ๒-
คณฺหนฺติ, ๓- ตํ คหิตํ กสิตเลฑฺฑุํเยว ๓- โหติ. เต คนฺตฺวา รญฺโญ อาโรเจสุํ. เตนหิ
ภเณ คนฺตฺวา "ปุณฺณสฺส ปุญฺญนฺ"ติ วตฺวาว คณฺหถาติ. คหิตํ ๔- สุวณฺณเมว โหติ.
เต สพฺพสุวณฺณํ อาหริตฺวา ราชงฺคเณ ราสึ อกํสุ. ราสี อุพฺเพเธน ตาลปฺปมาโณ
อโหสิ. ราชา วาณิเช ปกฺโกสาเปตฺวา "กสฺส เคเห เอตฺตกํ สุวณฺณํ อตฺถี"ติ
ปุจฺฉิ. นตฺถิ เทว กสฺสจีติ. เอตฺตกสฺส ปน ธนสฺส สามิโน กึ กาตุํ
วฏฺฏตีติ. ธนเสฏฺฐึ นาม นํ กาตุํ วฏฺฏติ เทวาติ. เตนหิ ปุณฺณํ อิมสฺมึ นคเร
ธนเสฏฺฐึ นาม กาเรถาติ ๕- สพฺพนฺตํ สุวณฺณํ ตสฺเสว ทตฺวา ตํทิวสํเยว เสฏฺฐิฏฺฐานํ
อทาสิ. โส เสฏฺฐี มงฺคลํ กโรนฺโต สตฺตาหํ พุทฺธปฺปมุขสฺส ภิกฺขุสํฆสฺส ทานํ ๖-
อทาสิ. สตฺตเม ทิวเส ทสพลสฺส ภตฺตานุโมทนาย ปุณฺณเสฏฺฐีปิ ภริยาปิ ธีตาปิ
สพฺเพ โสตาปตฺติผเล ปติฏฺฐหึสุ.
     อปรภาเค ราชคหเสฏฺฐี "ปุณฺณเสฏฺฐิโน วยปฺปตฺตา ทาริกา อตฺถี"ติ สุตฺวา
อตฺตโน ปุตฺตสฺส การณา ตสฺส เคเห ๗- เปเสสิ. โส ตสฺส วจนํ ๘- สุตฺวา "นาหํ
ธีตรํ ทสฺสามี"ติ ปฏิสาสนํ เปเสสิ. สุมนเสฏฺฐีปิ ปุน เปเสสิ "ตฺวํ มม เคหํ
@เชิงอรรถ:  สี.,อิ. ปํสุจุณฺโณ อสุวณฺณํ, ฉ.ม. ปํสุปิณฺโฑ อสุวณฺโณ
@ ฉ.ม.,อิ. สุวณฺณปิณฺเฑ  ๓-๓ ฉ.ม.,อิ. คหิตคหิตมฺปิ กสิตเลฑฺฑุเยว
@ ฉ.ม.,อิ. คหิตคหิตํ   ฉ.ม.,อิ. กโรถาติ   ฉ.ม.,อิ. มหาทานํ   ฉ.ม.,อิ. เคหํ
@ ฉ.ม.,อิ. สาสนํ
นิสฺสาย วสิตฺวา อิทานิ เอกปฺปหาเรเนว อิสฺสโร หุตฺวา มยฺหํ ทาริกํปิ น
เทสี"ติ. ตโต ปุณฺณเสฏฺฐี อาห "อิมํ ตาว ตุมฺหากํ เสฏฺฐิสภาวเมว กเถสิ,
ปุริโส นาม สพฺพกาเล เอวํวิโธเยวาติ น สลฺลกฺเขตพฺโพ. อหญฺหิ อิทานิ ตาทิเส
ปุริเส ทาเส กตฺวา คเหตุํ สกฺโกมิ, ตุยฺหํ ปน ชาตึ วา โคตฺตํ วา นปฺปโหมิ. ๑-
อปิจ โข มม ธีตา โสตาปนฺนา อริยสาวิกา เทวสิกํ ๒- กหาปณคฺฆนเกหิ ปูชํ
อกาสิ, ๒- ตมหํ ตุมฺหาทิสสฺส มิจฺฉาทิฏฺฐิกสฺส เคหํ กถํ เปเสสฺสามี"ติ. ๓- เอวํ
ปุณณเสฏฺฐิสฺส ปฏิพาหกภาวํ ญตฺวา ราชคหเสฏฺฐี ปุน สาสนํ เปเสสิ "โปราณกวิสฺสาสํ
มา ภินฺทตุ, ๔- อหํ มยฺหํ สุณิสาย เทวสิกํ ทฺวินฺนํ กหาปณานํ อคฺฆนกานิ ปุปฺผานิ
สชฺชาเปสฺสามี"ติ. โส "สาธู"ติ สมฺปฏิจฺฉิตฺวา ธีตรํ ตสฺส ฆรํ เปเสสิ.
     อเถกทิวสํ สา ปุณฺณเสฏฺฐิโน ธีตา อุตฺตรา อตฺตโน สามิกํ เอวมาห "อตฺตโน
กุลเคเห มาสสฺส อฏฺฐ ทิวสานิ นิพทฺธํ อุโปสถกมฺมํ กโรมิ, อิทานิปิ ตุเมฺหสุ
สมฺปฏิจฺฉนฺเตสุ อุโปสถงฺคานิ อธิฏฺฐเหยฺยนฺ"ติ. โส "น สกฺกา"ติ ตํ น สมฺปฏิจฺฉิ.
สา ตํ สญฺญาเปตุํ อสกฺโกนฺตี ตุณฺหี อโหสิ. ปุน อนฺโตวสฺเส "อุโปสถิกา
ภวิสฺสามี"ติ ตทาปิ โอกาสํ กโรนฺตี เนว อลตฺถ. สา อนฺโตวสฺเส  อฑฺฒติเยสุ
มาเสสุ อติกฺกนฺเตสุ อฑฺฒมาเส อวสิฏฺเฐ มาตาปิตูนํ สาสนํ เปเสสิ "อหํ ตุเมฺหหิ
โจรเก ๕- ปกฺขิตฺตา เอตฺตเกสุ ฐาเนสุ ๖- เอกทิวสํปิ อุโปสถงฺคานิ อธิฏฺฐาตุํ น
ลภามิ, ปญฺจทส กหาปณสหสฺสานิ เม เปเสถา"ติ. เต ธีตุ สาสนํ สุตฺวา "กึการณา"ติ
อปุจฺฉิตฺวาว ปหิณึสุ. อุตฺตรา เต กหาปเณ คณฺหิตฺวา ตสฺมึ นคเร สิริมา นาม
คณิกา อตฺถิ, ตํ ปกฺโกสาเปตฺวา "อมฺม สิริเม อหํ อิมํ อฑฺฒมาสํ อุโปสถงฺคานิ
อธิฏฺฐหิสฺสามิ, ตฺวํ อิมานิ ปญฺจทส กหาปณสหสฺสานิ คเหตฺวา อิมํ อฑฺฒมาสํ
เสฏฺฐิปุตฺตํ ปริจราหี"ติ. สา "สาธุ อยฺเย"ติ สมฺปฏิจฺฉิ. ตโต ปฏฺฐาย
เสฏฺฐิปุตฺโต "สิริมาย สทฺธึ โมทิสฺสามี"ติ อุตฺตราย อฑฺฒมาสํ อุโปสถกมฺมํ
สมฺปฏิจฺฉิ.
@เชิงอรรถ:  สี.,อิ.,ฉ.ม. น โกเปมิ  ๒-๒ ฉ.ม.,อิ. ปุปฺเผหิ ปูชํ กโรติ   สี.,อิ.เคหํ น
@ปหิณิสฺสามีติ, ฉ.ม. เคหํ น เปเสสฺสามีติ   สี.,อิ. มา มทฺทตุ
@ ฉ.ม.,อิ. จารเก   ฉ.,อิ. เอตฺตเก อทฺธาเน
     สา เตน สมฺปฏิจฺฉิตภาวํ ญตฺวา ทิวเส ทิวเส ปาโตว ทาสีคณปริวุตา
สตฺถุ สหตฺถา ขาทนียํ โภชนียํ สํวิทหิตฺวา สตฺถริ ภตฺตกิจฺจํ กตฺวา วิหารํ
คเต อุโปสถงฺคานิ อธิฏฺฐาย ปาสาทวรํ อารุยฺห อตฺตโน สีลานิ อาวชฺชมานา
นิสีทิ. ๑- เอวํ อฑฺฒมาสํ วีตินาเมตฺวา อุโปสถวิสฺสชฺชนทิวเส ปาโตว ยาคุขชฺชกาทีน
สํวิทหนฺตี วิจรติ. ๒- ตสฺมึ สมเย เสฏฺฐิปุตฺโต สิริมาย สทฺธึ อุปริปาสาทวรคโต
ชาลวาตปานํ วิวริตฺวา อนฺตรวตฺถุํ โอโลเกนฺโต อฏฺฐาสิ. อุตฺตรา วาตปานฉิทฺเทน
อุทฺธํ โอโลเกสิ. เสฏฺฐิปุตฺโต อุตฺตรํ โอโลเกตฺวา "เนรยิกชาติกา วต อยํ เอวํวิธ
นาม สมฺปตฺตึ ปหาย อุกฺขลิมสิมกฺขิตา ๓- หุตฺวา นิกฺการณา ทาสีนํ อนฺตเร
วิจรตี"ติ หสิตํ อกาสิ. อุตฺตรา ตสฺส ปมาทภาวํ ญตฺวา "อยํ พาโล นาม ๔- อตฺตโน
สมฺปตฺติ สพฺพกาลํ ถาวราติ สญฺญี ภวิสฺสตี"ติ สยํปิ หสิตํ อกาสิ. ตโต สิริมา
"อยํ เปติกา ๕- มยิ ฐิตาย เอวํ มม สามิเกน สทฺธึ หสิตํ กโรตี"ติ กุปิตา
เวเคน โอตริ. อุตฺตรา ตสฺสา คมนากปฺเปเนว ๖- "อยํ พาลา อฑฺฒมาสมตฺตํ อิมสฺมึ
เคเห วสิตฺวา มยฺหเมเวตํ เคหนฺติสญฺญี ชาตา"ติ วตฺวา ๗- ตํขณญฺเญว เมตฺตชฺฌานํ
สมาปชฺชิตฺวา อฏฺฐาสิ. สิริมาปิ  ทาสีนํ อนฺตเร ๘- อาคนฺตฺวา อุลฺลุงฺกํ ๙-
คเหตฺวา ปูวปจนฏฺฐาเน ๑๐- ปกฺกุฏฺฐิตเตลสฺส ๑๑- ปูเรตฺวา อุตฺตราย มตฺถเก
อาสิญฺจิ, เมตฺตชฺฌานสฺส วิปฺผาเรน อุตฺตราย มตฺถเก อาสิตฺตํ ปกฺกุฏฺฐิตเตลํ
ปทุมปตฺเต อาสิตฺตอุทกํ วิย วินิวฏฺฏิตฺวา คตํ.
     ตสฺมึ ขเณ สิริมาย สมีเป ฐิตา ทาสิโย ตํ โอโลเกตฺวา "โหตุ เช,
ตฺวํ อมฺหากํ อยฺยาย หตฺถโต มูลํ คเหตฺวา อาคตา อิมสฺมึ เคเห วสมานา
อมฺหากํ อยฺยาย สทิสา ภวิตุํ วายมสี"ติ สมฺมุขฏฺฐาเน ๑๒- ตํ ปริภาสึสุ. ตสฺมึ
ขเณ สิริมา อตฺตโน อาคนฺตุกภาวํ อญฺญาสิ. สา ตโตว คนฺตฺวา อุตฺตราย
ปาเทสุ ปติตฺวา "อยฺเย อนุปธาเรตฺวา เม กตํ, ขม มยฺหนฺ"ติ อาห. อมฺม
@เชิงอรรถ:  ฉ.ม.,อิ. นิสีทติ   อิ. จรติ   สี.,อิ.,ฉ.ม. อุกฺขลิกมสิมกฺขิตา   สี. อิมํ
@ ฉ.ม.,อิ. เจฏิกา   ฉ.ม.,อิ. อาคมนากปฺเปเนว   ฉ.ม.,อิ. ญตฺวา
@ ฉ.ม.,อิ. อนฺตเรน   ฉ.ม.,อิ. อุฬุงฺกํ ๑๐ อิ. ปูปปจนฏฺฐาเน
@๑๑ สี.,อิ.,ม. ปกฺกฏฺฐิตเตลสฺส, ฉ. ปกฺกุฐิตเตลสฺส. เอวมุปริปิ
@๑๒ สี.,อิ. สมฺมุขสมฺมุขฏฺฐานโต อุฏฺฐาย
สิริเม ตํ ๑- นาหํ ตว อิมสฺมึ ฐาเน ขมิสฺสามิ, อหํ สปิติกา ธีตา, ทสพเล
ขมนฺเตเยว ขมิสฺสามีติ.
     สตฺถาปิ โข ภิกฺขุสํฆปริวาโร อาคนฺตฺวา อุตฺตราย นิเวสเน ปญฺญตฺตาสเน
นิสีทิ. สิริมา คนฺตฺวา สตฺถุ ปาเทสุ ปติตฺวา "ภนฺเต มยา อยฺยาย อุตฺตราย
อนฺตเร เอโก โทโส กโต, ตุเมฺหสุ ขมนฺเตสุ ขมิสฺสามีติ วทติ, ขมถ มยฺหํ
ภควา"ติ. ขมามิ เต สิริเมติ. สา ตสฺมึ กาเล คนฺตฺวา อุตฺตรํ ขมาเปสิ. ตํทิวสญฺจ
สิริมา ทสพลสฺส ภตฺตานุโมทนํ สุตฺวา:-
               "อกฺโกเธน ชิเน โกธํ        อสาธุํ สาธุนา ชิเน
                ชิเน กทริยํ ทาเนน         สจฺเจนาลิกวาทินนฺ"ติ ๒-
คาถาปริโยสาเน โสตาปตฺติผเล ปติฏฺฐิตา ทสพลํ นิมนฺเตตฺวา ปุนทิวเส มหาทานํ
อทาสิ. เอวเมตํ วตฺถุ สมุฏฺฐิตํ. อปรภาเค ปน สตฺถา เชตวเน นิสีทิตฺวา อุปาสิกาโย
ฐานนฺตเรสุ ฐเปนฺโต อุตฺตรํ นนฺทมาตรํ ฌายีนํ อคฺคฏฺฐาเน ฐเปสีติ.
                           สุปฺปวาสาวตฺถุ
     [๒๖๓] ฉฏฺเฐ ปณีตทายิกานนฺติ ปณีตรสทายิกานํ ๓- อุปาสิกานํ สุปฺปวาสา
โกลิยธีตา อคฺคาติ ทสฺเสติ. สา กิร ปทุมุตฺตรพุทฺธกาเล หํสวติยํ กุลเคเห
นิพฺพตฺตา สตฺถุ ธมฺมเทสนํ สุณนฺตี สตฺถารํ เอกํ อุปาสิกํ ปณีตทายิกานํ
อคฺคฏฺฐาเน ฐเปนฺตํ ทิสฺวา อธิการกมฺมํ กตฺวา ตํ ฐานนฺตรํ ปฏฺเฐสิ. สา
กปฺปสตสหสฺสํ เทวมนุสฺเสสุ สํสริตฺวา อิมสฺมึ พุทฺธุปฺปาเท โกลิยนคเร ขตฺติยกุเล
นิพฺพตฺติ, สุปฺปวาสาติสฺสา นามํ อกํสุ. สา วยปฺปตฺตา เอกสฺส สกฺยกุมารสฺส เคหํ
คตา ปฐมทสฺสเนเนว ๔- สตฺถุ ธมฺมกถํ สุตฺวา โสตาปตฺติผเล ปติฏฺฐาสิ. สา อปรภาเค
สีวลึ นาม ทารกํ วิชายิ. ตสฺส วตฺถุ เหฏฺฐา วิตฺถาริตเมว.
@เชิงอรรถ:  ฉ.ม.,อิ. อยํ ปาโฐ น ทิสฺสติ   ขุ.ธ. ๒๕/๒๒๓/๕๖   ม. ปณีตสฺส ทายิกานํ
@ ฉ.ม.,อิ. ปฐมทสฺสเนเยว
     สา เอกสฺมึ สมเย พุทฺธปฺปมุขสฺส ภิกฺขุสํฆสฺส นานคฺครสปณีตโภชนํ อทาสิ.
สตฺถา กตภตฺตกิจฺโจ อนุโมทนํ กโรนฺโต สุปฺปวาสาย อิมํ ธมฺมํ เทเสสิ "โภชนํ
สุปฺปวาเส เทนฺตี อริยสาวิกา ปฏิคฺคาหกานํ ปญฺจ ฐานานิ เทติ. อายุํ เทติ,
วณฺณํ  เทติ, สุขํ เทติ, พลํ เทติ, ปฏิภาณํ เทติ. อายุํ โข ปน ธมฺมทานํ ๑-
ทตฺวา อายุสฺส ภาคินี โหติ ทิพฺพสฺส วา มานุสสฺส วา ฯเปฯ ปฏิภาณํ
ทตฺวา ปฏิภาณสฺส ภาคินี โหติ ทิพฺพสฺส วา มานุสสฺส วา"ติ. เอวเมตํ วตฺถุํ
สมุฏฺฐิตํ. อถ อปรภาเค สตฺถา เชตวเน นิสีทิตฺวา อุปาสิกาโย ฐานนฺตเรสุ ฐเปนฺโต
สุปฺปวาสํ โกลิยธีตรํ ปณีตทายิกานํ อคฺคฏฺฐาเน ฐเปสีติ.
                            สุปฺปิยาวตฺถุ
     [๒๖๔] สตฺตเม คิลานุปฏฺฐากีนนฺติ คิลานุปฏฺฐากีนํ อุปาสิกานํ สุปฺปิยา
อุปาสิกา อคฺคาติ ทสฺเสติ. อยํ กิร ปทุมุตฺตรพุทฺธกาเล หํสวติยํ กุลเคเห
นิพฺพตฺตา อปรภาเค สตฺถุ ธมฺมเทสนํ สุณนฺตี สตฺถารํ เอกํ อุปาสิกํ
คิลานุปฏฺฐากีนํ อคฺคฏฺฐาเน ฐเปนฺตํ ทิสฺวา อธิการํ กตฺวา ตํ ฐานนฺตรํ ปฏฺเฐสิ.
สา กปฺปสตสหสฺสํ เทวมนุสฺเสสุ สํสริตฺวา อิมสฺมึ พุทฺธุปฺปาเท พาราณสิยํ กุลเคเห
นิพฺพตฺติ, สุปฺปิยาติสฺสา นามํ อกํสุ. อปรภาเค สตฺถา ภิกฺขุสํฆปริวาโร พาราณสึ
อคมาสิ. สา ตถาคตสฺส ปฐมทสฺสเนเยว ธมฺมํ สุตฺวา โสตาปตฺติผเล ปติฏฺฐาสิ.
     อเถกทิวสํ ธมฺมสฺสวนตฺถาย วิหารํ คตา วิหารจาริกญฺจรมานา เอกํ ภิกฺขุํ
คิลานํ ทิสฺวา อภิวาเทตฺวา ปฏิสณฺฐารํ กตฺวา "อยฺยสฺส กึ ลทฺธุํ วฏฺฏตี"ติ
ปุจฺฉิ. รสํ ๒- ลทฺธุํ วฏฺฏติ อุปาสิเกติ. "โหตุ ภนฺเต, อหํ ปหิณิสฺสามี"ติ เถรํ
อภิวาเทตฺวา อนฺโตนครํ คนฺตฺวา ปุนทิวเส ปวตฺตมํสตฺถาย ทาสึ อนฺตราปณํ
เปเสสิ. สา สกลนคเร ปวตฺตมํสํ อลภิตฺวา อลทฺธภาวํ กเถสิ. อุปาสิกา จินฺเตสิ
"อหํ อยฺยสฺส รสํ ปหิณิสฺสามีติ วตฺวา สเจ น เปเสสฺสามิ, อยฺโย อญฺญโตปิ
@เชิงอรรถ:  ฉ.ม.,อิ. อยํ ปาโฐ น ทิสฺสติ   ม. มํสํ
อลภนฺโต กิลมิสฺสติ, ยงฺกิญฺจิ กตฺวา เปเสตุํ วฏฺฏตี"ติ คพฺภํ ปวิสิตฺวา อูรุมํสํ
ฉินฺทิตฺวา ทาสิยา อทาสิ  "อิมํ ๑- มํสํ คเหตฺวา สมฺภาเรหิ โยเชตฺวา รสํ กตฺวา
วิหารํ เนตฺวา อยฺยสฺส เทหิ, โย จ ๒- มํ ปุจฺฉติ, คิลานาติ ปเวเทหี"ติ. ๓- สา
ตถา อกาสิ.
     สตฺถา ตํ การณํ ญตฺวา ปุนทิวเส ภิกฺขาจารเวลาย ภิกฺขุสํฆปริวุโต
อุปาสิกาย เคหํ อคมาสิ. สา ตถาคตสฺส อาคตภาวํ สุตฺวา สามิกํ อามนฺเตสิ
"อยฺยปุตฺต อหํ สตฺถุ สนฺติกํ คนฺตุํ น สกฺโกมิ, คจฺฉ ตฺวํ สตฺถารํ อนฺโตเคหํ
ปเวเสตฺวา นิสีทาเปหี"ติ. โส ตถา อกาสิ. สตฺถา "กหํ สุปฺปิยา"ติ อาห. ๔-
คิลานา ภนฺเตติ. ปกฺโกสถ นนฺติ. อถ เต คนฺตฺวา "สตฺถา ตํ ปกฺโกสตี"ติ
อาหํสุ. สา จินฺเตสิ "สพฺพโลกสฺส หิตานุกมฺปโก สตฺถา เม ๕- การณํ ทิสฺวา ๖-
ปกฺโกสาเปสฺสตี"ติ สหสา มญฺจมฺหา อุฏฺฐาสิ. ๗- อถสฺสา พุทฺธานุภาเวน ตํขณํเยว
วโณ รุหิตฺวา สุญฺฉวี ๘- อโหสิ เสสฏฺฐานโต อติเรกตรํ วิปฺปสนฺนวณฺโณ. ตสฺมึ
ขเณ อุปาสิกา สิตํ กตฺวา ทสพลํ ปญฺจปติฏฺฐิเตน วนฺทิตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทิ.
สตฺถา "อิมิสฺสา อุปาสิกาย กึ อผาสุกนฺ"ติ ปุจฺฉิ. สา อตฺตนา กตการณํ
สพฺพํ กเถสิ. สตฺถา กตภตฺตกิจฺโจ วิหารํ คนฺตฺวา ภิกฺขุสํฆํ สนฺนิปาเตตฺวา ตํ
ภิกฺขุํ อเนกปริยาเยน วิครหิตฺวา สิกฺขาปทํ ๙- ปญฺญเปสิ. ๑๐- เอวเมตํ วตฺถุ
สมุฏฺฐิตํ. อปรภาเค สตฺถา เชตวเน นิสินฺโน อุปาสิกาโย ปฏิปาฏิยา ฐานนฺตเรสุ
ฐเปนฺโต สุปฺปิยํ อุปาสิกํ คิลานุปฏฺฐากีนํ อคฺคฏฺฐาเน ฐเปสีติ.
                            กาติยานีวตฺถุ
     [๒๖๕] อฏฺฐเม อเวจฺจปฺปสนฺนานนฺติ อธิคเตน ๑๑-  อจลปฺปสาเทน สมนฺนาคตานํ
อุปาสิกานํ กาติยานี อคฺคาติ ทสฺเสติ. สา กิร ปทุมุตฺตรพุทฺธกาเล หํสวติยํ
@เชิงอรรถ:  ฉ.ม. อิทํ   ฉ.ม.,อิ. โส เจ   ฉ.ม. วเทหีติ, อิ. ปฏิวาเทหีติ
@ ฉ.,อิ. ปุจฺฉิ   ม. น มํ, ฉ.,อิ. น อิมํ   ฉ.ม. อทิสฺวา   ฉ.ม. วุฏฺฐาสิ
@ สี.,อิ. สจฺฉวิ, ฉ.ม. สุจฺฉวิ   วิ.มหา. ๕/๑๘๐/๕๐ เภสชฺชกฺขนฺธก
@๑๐ อิ. ปญฺญาเปสิ  ๑๑ ม. อวิคเตน
กุลเคเห นิพฺพตฺตา สตฺถารํ เอกํ อุปาสิกํ อเวจฺจปฺปสนฺนานํ อคฺคฏฺฐาเน ฐเปนฺตํ
ทิสฺวา อธิการกมฺมํ กตฺวา ตํ ฐานนฺตรํ ปฏฺเฐสิ. สา กปฺปสตสหสฺสํ เทวมนุสฺเสสุ
สํสริตฺวา อิมสฺมึ พุทฺธุปฺปาเท กุลฆรนคเร ๑- นิพฺพตฺตา, กาติยานีติสฺสา นามํ
อกํสุ.
     สา อปรภาเค วยปฺปตฺตา กุลฆรนิกาฬิยา ๒- สหายิกา ทฬฺหมิตฺตา อโหสิ.
ยทา ปน กุฏิกณฺณโสณตฺเถโร "ทสพลสฺส กถิตนิยาเมน มยฺหํปิ ธมฺมํ กเถหี"ติ
มาตรา ยาจิโต รตฺติภาเค อนฺโตนคเร อลงฺกตธมฺมาสเน นิสีทิตฺวา มาตรํ กายสกฺขึ
กตฺวา ธมฺมเทสนํ อารภิ, ตทา อยํ กาติยานี อุปาสิกา กาฬิยา สทฺธึ คนฺตฺวา
ปริสปริยนฺเต ธมฺมํ สุณนฺตี อฏฺฐาสิ. ตสฺมึ สมเย นวมตฺตานิ ๓- โจรสตานิ อนฺโตนคเร
ทิวากตสญฺญาย โกฏิโต ปฏฺฐาย อุมฺมงฺคํ ๔- ขนิตฺวา อิมิสฺสา กาติยานิยา ฆรํ
ปาปุณึสุ. เตสํ โจรเชฏฺฐโก เตหิ สทฺธึ อปวิสิตฺวา "กึ นุ โข อยํ ปริสา
สนฺนิปติตา"ติ วีมํสนตฺถํ ๕- โสณตฺเถรสฺส ธมฺมกถนฏฺฐานํ คนฺตฺวา ปริสปริยนฺเต
ติฏฺฐมาโน อิมิสฺสา กาติยานิยา ปิฏฺฐิปสฺเส อฏฺฐาสิ.
     ตสฺมึ สมเย กาติยานี ทาสึ อามนฺเตสิ "คจฺฉ เช, เคหํ ปวิสิตฺวา ทีปเตลํ
อาหร, ๖- มยํ ทีเป ชาเลตฺวา ธมฺมํ โสสฺสามา"ติ. ๖- สา ฆรํ คนฺตฺวา ทีปํ
ชาเลตฺวา อุมฺมงฺคโจเร ทิสฺวาปิ ทีปเตลํ อคณฺหิตฺวาว อาคนฺตฺวา อตฺตโน อยฺยาย
อาโรเจสิ "อยฺเย เคเห โจรา อุมฺมงฺคํ ขนนฺตี"ติ.  ตํ สุตฺวา โจรเชฏฺฐโก จินฺเตสิ
"สจายํ อิมิสฺสา กถํ คณฺหิตฺวา เคหํ คมิสฺสติ, เอตฺเถว นํ อสินา เทฺวธา
ฉินฺทิสฺสามิ. สเจ ปน คหิตนิมิตฺเตเนว ธมฺมํ สุณิสฺสติ, โจเรหิ คหิตคหิตํปิ ๗-
ปุน ทาเปสฺสามี"ติ. กาติยานีปิ โข ทาสิยา กถํ สุตฺวา "อมฺม มา สทฺทํ กริ, โจรา
นาม หรนฺตา อตฺตนา ทิฏฺฐกเมว หริสฺสนฺติ, อหํ ปน อชฺช ทุลฺลภํ ธมฺมสฺสวนํ ๘-
สุณามิ, มา ธมฺมสฺส อนฺตรายํ กโรหี"ติ อาห. โจรเชฏฺฐโก ตสฺสา วจนํ สุตฺวา
จินฺเตสิ
@เชิงอรรถ:  ม. กุลเคเห, ฉ.,อิ. กุรรฆรนคเร   ม. กุลฆริกาย, ฉ.,อิ. กุรรฆริกาย กาฬิยา
@ ฉ.ม. ปญฺจมตฺตานิ   สี.,อิ. อุมฺมคฺคํ   ฉ.ม. วีมํสนตฺถาย
@๖-๖ สี. มยมฺปิ ทีเป ชาลาเปสฺสาม, สหายิกาย กาฬิยา กุสลกมฺเม ภาคํ
@คณฺหิสฺสามาติ, อิ. มยฺหมฺปิ ทีเป....   ฉ.ม.,อิ. คหิตภณฺฑกมฺปิ
@ สี. ทุลฺลภวจนํ, อิ. ทุลฺลภสวนํ, ฉ.ม. ทุลฺลภสฺสวนํ
"อิมินา อชฺฌาสเยน ๑- ฐิตาย นาม เคเห ภณฺฑํ หรนฺเตหิ อเมฺหหิ มหาปฐวี
ปวิสิตพฺพา ภเวยฺยา"ติ. โส ตาวเทว คนฺตฺวา โจเรหิ คหิตภณฺฑํ ฉฑฺฑาเปตฺวา
โจเรหิ สทฺธึ อาคนฺตฺวา ธมฺมํ สุณนฺโต ปริสปริยนฺเต อฏฺฐาสิ. กาติยานีปิ อุปาสิกา
เถรสฺส เทสนาปริโยสาเน โสตาปตฺติผเล ปติฏฺฐาสิ.
     อถ อรุเณ อุคฺคเต โจรเชฏฺฐโก คนฺตฺวา อุปาสิกาย ปาเทสุ ปติตฺวา "อยฺเย
สพฺเพสญฺเญว โน ขมาหี"ติ อาห. กึ ปน ตุเมฺหหิ มยฺหํ กตนฺติ. โส สพฺพํ
อตฺตนา กตํ โทสํ อาโรเจสิ. เตนหิ ตาตา ขมามิ ตุมฺหากนฺติ. อยฺเย อมฺหากํ
เอวํ ขมิตํ นาม น โหติ, ตุมฺหากํ ปน ปุตฺตตฺเถรสฺส สนฺติเก สพฺเพสํเยว
โน ปพฺพชฺชํ ทาเปหีติ. สา สพฺเพปิ เต คเหตฺวา กุฏิกณฺณโสณตฺเถรสฺส สนฺติเก
ปพฺพาเชสิ. เตปิ โข โจรา เถรสฺส สนฺติเก ปพฺพชิตฺวา ๒- สพฺเพว อรหตฺตํ ปาปุณึสุ.
เอวเมตํ วตฺถุํ สมุฏฺฐิตํ. อถสฺสา อปรภาเค สตฺถา เชตวเน วิหรนฺโต อุปาสิกาโย
ฐานนฺตเรสุ ฐเปนฺโต กาติยานีอุปาสิกํ อเวจฺจปฺปสนฺนานํ อคฺคฏฺฐาเน ฐเปสีติ.
                           นกุลมาตาวตฺถุ
     [๒๖๖] นวเม วิสฺสาสิกานนฺติ วิสฺสาสกถํ กเถนฺตีนํ อุปาสิกานํ นกุลมาตา
คหปตานี อคฺคาติ ทสฺเสติ. ยํ ปเนตฺถ วตฺตพฺพํ, ตํ สพฺพํ เหฏฺฐา อุปาสกปาลิยํ
วุตฺตนยเมว. ๓- เกวลํ อิธ นกุลมาตรํ ธุรํ กตฺวา เวทิตพฺพนฺติ.
                          กาลีกุรรฆริกาวตฺถุ
     [๒๖๗] ทสเม อนุสฺสวปฺปสนฺนานนฺติ อนุสฺสเวเนว อุปฺปนฺเนน ปสาเทน ๔-
สมนฺนาคตานํ อุปาสิกานํ อนฺตเร กาลี อุปาสิกา กุรรฆริกา ๕- อคฺคาติ ทสฺเสติ. สา
กิร ปทุมุตฺตรพุทฺธกาเล หํสวติยํ กุลเคเห นิพฺพตฺติตฺวา ๖- สตฺถุ ธมฺมกถํ สุณนฺตี
@เชิงอรรถ:  ม. อิมิสฺสา มหนฺตอชฺฌาสเยน   ฉ.ม.,อิ. ปพฺพชิตา    ฉ.ม.,อิ. วุตฺตเมว
@ ม. ปสนฺเนน            ม. กุลฆริกา       ฉ. กุรรฆรนคเร นิพฺพตฺตา
สตฺถารํ เอกํ อุปาสิกํ อนุสฺสวปฺปสนฺนานํ อคฺคฏฺฐาเน ฐเปนฺตํ ทิสฺวา อธิการกมฺมํ
กตฺวา ตํ ฐานนฺตรํ ปฏฺเฐสิ. สา กปฺปสตสหสฺสํ เทวมนุสฺเสสุ สํสริตฺวา อิมสฺมึ
พุทฺธุปฺปาเท ราชคหนคเร กุลเคเห นิพฺพตฺติ, กาลีติสฺสา นามํ อกํสุ.
     สา วยปฺปตฺตา กุรรฆรนคเร กุลเคหํ คตา. อถสฺสา สํวาเสน คพฺโภ ปติฏฺฐหิ. สา
ปริปุณฺณคพฺภา "ปเรสํ เคเห คพฺภวุฏฺฐานนฺนาม อปฺปฏิรูปนฺ"ติ อตฺตโน กุลนครเมว
คนฺตฺวา รตฺติภาคสมนนฺตเร อตฺตโน ปาสาทสฺส อุปริอากาเส ฐิตานํ สาตาคิรเหมวตานํ
รตนตฺตยสฺส วณฺณํ กเถนฺตานํ กถํ สุตฺวา อนุสฺสวาทิกปสาเท ๑- อุปฺปาเทตฺวา สตฺถุ
อทสฺสเนเนว โสตาปตฺติผเล ปติฏฺฐาสิ, อปรภาเค ปนสฺสา คพฺภวุฏฺฐานํ อโหสิ. ๒-
สพฺพํ วตฺถุํ เหฏฺฐา วิตฺถาริตเมว. อปรภาเค ปน สตฺถา เชตวเน ภิกฺขุสํฆมชฺเฌ
นิสีทิตฺวา อุปาสิกาโย ฐานนฺตเรสุ ฐเปนฺโต อิมํ อุปาสิกํ อนุสฺสวปฺปสนฺนานํ
อคฺคฏฺฐาเน ฐเปสีติ.
              ทสสุตฺตปริมาณาย อุปาสิกาปาลิยา วณฺณนา นิฏฺฐิตา.
             เอตฺตาวตา จ มโนรถปูรณิยา องฺคุตฺตรนิกายฏฺฐกถาย
                   สพฺพาปิ เอตทคฺคปาลิวณฺณนา นิฏฺฐิตา.
                         ---------------
@เชิงอรรถ:  ม. อนุสฺสวาธิคตปฺปสาทํ, ฉ.,อิ. อนุสฺสวิกปฺปสาทํ   ฉ.ม.,อิ. อโหสีติ


             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๑๔ หน้า ๓๕๓-๔๐๑. http://84000.org/tipitaka/pitaka_item/read_th.php?B=14&A=8419&modeTY=2              The Pali Atthakatha in Roman :- http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=14&A=8419&modeTY=2              อ่านอรรถกถาแปลไทย :- http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=20&i=152              เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :- http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=20&A=735              พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=20&A=681              The Pali Tipitaka in Roman Character :- http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=20&A=681              สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๒๐ http://84000.org/tipitaka/read/?index_20

อ่านหน้า[ต่าง] แรกอ่านหน้า[ต่าง] ที่แล้วแสดงหมายเลขหน้า
ในกรณี :- 
   บรรทัดแรกของแต่ละหน้าอ่านหน้า[ต่าง] ถัดไปอ่านหน้า[ต่าง] สุดท้าย คลิกเพื่อเปลี่ยน ฐญ เป็นแบบดั้งเดิม

บันทึก ๒๖ มกราคม พ.ศ. ๒๕๖๑. การแสดงผลนี้อ้างอิงข้อมูลจากอรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย. หากพบข้อผิดพลาด กรุณาแจ้งได้ที่ [email protected]