อรรถกถาเล่มที่ ๑๔ ภาษาบาลีอักษรไทย
 องฺ.อ. (มโนรถ.๑)

กเรยฺยํ. ตตฺร หิ สุสานํ ๑- ชิคุจฺฉิตฺวา พหู ชนา นาคมิสฺสนฺติ, เอวํ สนฺเต
มม กิจฺจํ มตฺถกํ ปาปุณิสฺสตี"ติ สตฺถุ สนฺติเก กมฺมฏฺฐานํ คเหตฺวา สีตวนํ
คนฺตฺวา สมณธมฺมํ กาตุํ อารภิ. โส จินฺเตสิ "มยฺหํ สรีรํ ปรมสุขุมาลํ, น โข
ปน สกฺกา สุเขเนว สุขํ ปาปุณิตุํ, กายํ กิลเมตฺวาปิ สมณธมฺมํ กาตุํ วฏฺฏตี"ติ.
ตโต ฐานจงฺกมเมว อธิฏฺฐาย ปธานมกาสิ. ตสฺส สุขุมาลานํ ปาทตลานํ อนฺตเรหิ
โผตา อุปฏฺฐาย ๒- ภิชฺชึสุ, จงฺกโม เอกโลหิโตว อโหสิ. ปาเทสุ อวหนฺเตสุ
ชณฺณุเกหิปิ หตฺเถหิปิ วายมิตฺวา จงฺกมติ. เอวํ วิริยํ ทฬฺหํ กโรนฺโตปิ
โอภาสมตฺตํปิ นิพฺพตฺเตตุํ อสกฺโกนฺโต จินฺเตสิ "สเจปิ อญฺโญ อารทฺธวิริโย
ภเวยฺย, มาทิโสว ภเวยฺย. อหํ โข ปน เอวํ วายมนฺโต มคฺคํ วา ผลํ วา อุปฺปาเทตุํ
น สกฺโกมิ, อทฺธา เนวาหํ ๓- อุคฺฆฏิตญฺญู, น วิปจิตญฺญู, น เนยฺโย, ปทปรเมน มยา
ภวิตพฺพํ. กึ เม ปพฺพชฺชาย, หีนายาวตฺติตฺวา โภเค จ ภุญฺชิสฺสามิ ปุญฺญานิ จ
กริสฺสามี"ติ.
     ตสฺมึ สมเย สตฺถา เถรสฺส วิตกฺกํ ญตฺวา สายณฺหสมเย ภิกฺขุสํฆปริวุโต
ตตฺถ คนฺตฺวา โลหิเตน ผุฏฺฐํ จงฺกมํ ทิสฺวา เถรํ วีโณวาเทน ๔- โอวทิตฺวา
วิริยสมถโยชนตฺถาย ๕- ตสฺส กมฺมฏฺฐานํ กเถตฺวา คิชฺฌกูฏเมว คโต. โสณตฺเถโรปิ
ทสพลสฺส สมฺมุขา โอวาทํ ลภิตฺวา น จิรสฺเสว อรหตฺเต ปติฏฺฐาสิ. อถ สตฺถา อปรภาเค
เชตวเน ภิกฺขุสํฆปริวุโต ธมฺมํ เทเสนฺโต เถรํ อารทฺธวิริยานํ อคฺคฏฺฐาเน ฐเปสีติ.
                         โสณกุฏิกณฺณตฺเถรวตฺถุ
     [๒๐๖] อฏฺฐเม กลฺยาณวากฺกรณานนฺติ วากฺกรณํ วุจฺจติ วจนํ, กลฺยาณวากฺกรณํ
มธุรวจนนฺติ อตฺโถ. ๖- อยญฺหิ เถโร ทสพเลน สทฺธึ เอกคนฺธกุฏิยา ตถาคตสฺส
มธุเรน สทฺเทน ๗- ธมฺมกถํ กเถสิ. อถสฺส สตฺถา สาธุการํ อทาสิ. ตสฺมา โส
กลฺยาณวากฺกรณานํ อคฺโค นาม ชาโต. โสโณติ ตสฺส นามํ,
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม.,อิ. สุสานนฺติ  ๒ สี.,อิ.,ฉ.ม. อนฺตนฺเตหิ โผฏา อุฏฺฐาย
@๓ สี.,อิ. เนวมฺหิ ๔ วิ.มหา. ๕/๒๔๓/๕  ๕ ม. วีริยสมตโยชนตฺถาย
@๖ ฉ.ม.,อิ. วากฺกรณํ วุจฺจติ วจนกิริยา, มธุรวจนานนฺติ อตฺโถ ๗ ฉ.ม. สเรน
โกฏิอคฺฆนิกํ ปน กณฺณปิลนฺธนํ ธาเรติ. ๑- ตสฺมา กุฏิกณฺโณติ วุจฺจติ,
โสณโกฏิกณฺโณติ อตฺโถ.
     ตสฺส ปญฺหากมฺเม อยมนุปุพฺพิกถา:- อยํปิ ปทุมุตฺตรพุทฺธกาเล ปุริมนเยเนว
มหาชเนน สทฺธึ วิหารํ คนฺตฺวา ปริสปริยนฺเต ฐิโต สตฺถุ ธมฺมํ ๒- สุณนฺโต สตฺถารํ
เอกํ ภิกฺขุํ กลฺยาณวากฺกรณานํ อคฺคฏฺฐาเน ฐเปนฺตํ ทิสฺวา "มยาปิ อนาคเต เอกสฺส
พุทฺธสฺส สาสเน กลฺยาณวากฺกรณานํ อคฺเคน ภวิตุํ วฏฺฏตี"ติ จินฺเตตฺวา ทสพลํ
นิมนฺเตตฺวา สตฺตาหํ มหาทานํ ทตฺวา "ภนฺเต ยํ ภิกฺขุํ ตุเมฺห อิโต สตฺตทิวสมตฺถเก
กลฺยาณวากฺกรณานํ อคฺคฏฺฐาเน ฐปยิตฺถ, อหํปิ อิมสฺส อธิการกมฺมสฺส ผเลน
อนาคเต เอกสฺส พุทฺธสฺส สาสเน ตถารูโป ภเวยฺยนฺ"ติ ปฏฺฐนํ อกาสิ. สตฺถา ตสฺส
อนนฺตรายํ ทิสฺวา "อนาคเต โคตมสฺส พุทฺธสฺส สาสเน กลฺยาณวากฺกรณานํ อคฺโค
ภวิสฺสสี"ติ พฺยากริตฺวา ปกฺกามิ.
     โสปิ ยาวชีวํ กุสลํ กตฺวา กปฺปสตสหสฺสํ เทเวสุ จ มนุสฺเสสุ จ สํสรนฺโต
อมฺหากํ ทสพลสฺส อุปฺปตฺติโต ปุเรตรเมว เทวโลกา จวิตฺวา กาฬิยา นาม
กุลฆริกาย ๓- อุปาสิกาย กุจฺฉิสฺมึ ๔- ปฏิสนฺธึ คณฺหิ. สา ปริปุณฺณคพฺภา ๕-
ราชคหนคเร อตฺตโน กุลานํ นิเวสนํ อาคตา.
     ตสฺมึ สมเย อมฺหากํ สตฺถา สพฺพญฺญุตํ ปตฺโต อรญฺญายตเน อิสิปตเน
ธมฺมจกฺกํ ปวตฺเตสิ. ธมฺมจกฺกปฺปวตฺตเน ทสสหสฺสจกฺกวาฬเทวตา สนฺนิปตึสุ. ตตฺถ
เอโก อฏฺฐวีสติยา ยกฺขเสนาปตีนํ อนฺตเร ๖- สาตาคิโร นาม ยกฺโข ทสพลสฺส
ธมฺมกถํ สุตฺวา โสตาปตฺติผเล ปติฏฺฐาย จินฺเตสิ "กึ นุ โข อยํ เอวํ มธุรธมฺมกถา
มม สหาเยน เหมวเตน สุตา น สุตา"ติ. โส เทวสงฺฆสฺส อนฺตเร โอโลเกนฺโต
ตํ อปสฺสิตฺวา "อทฺธา มม สหาโย ติณฺณํ รตนานํ อุปฺปนฺนภาวํ น ชานาติ,
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม. ธาเรสิ ๒ ฉ.ม. ฐตฺวา  ๓ ฉ.,อิ. กุรรฆริกาย  ๔ สี. กาฬี นาม กุรรฆริกา
@อุปาสิกา, ตสฺสา กุจฺฉิสฺมึ  ๕ ฉ.ม.,อิ. ปริปกฺเก คพฺเภ  ๖ ฉ.ม. อพฺภนฺตเร,
@อิ. อพฺภนฺตโร
คจฺฉามิสฺส ทสพลสฺส เจว วณฺณํ กเถสฺสามิ, ปฏิวิทฺธธมฺมญฺจสฺส อาโรเจสฺสามี"ติ
อตฺตโน ปริสาย สทฺธึ ราชคหมตฺถเกน ตสฺส สนฺติกํ อคมาสิ. ๑-
     เหมวโตปิ ติโยชนสหสฺสํ หิมวนฺตํ อกาลปุปฺผิตํ ทิสฺวา "มม สหาเยน สาตาคิเรน
สทฺธึ หิมวนฺตกีฬํ ๒- กีฬิสฺสามี"ติ อตฺตโน ปริสาย สทฺธึ ราชคหมตฺถเกเนว
ปายาสิ. เตสํ ทฺวินฺนํปิ อคฺคพลกายา กุลฆริกาย กาฬิยา อุปาสิกาย นิเวสนมตฺถเก
สมาคนฺตฺวา "ตุเมฺห กสฺส ปริสา, ๓- มยํ สาตาคิรสฺส. ตุเมฺห กสฺส ปริสา,
มยํ เหมวตสฺสา"ติ อาหํสุ. เต หฏฺฐตุฏฺฐาว คนฺตฺวา เตสํ ยกฺขเสนาปตีนํ
อาโรจยึสุ. เตปิ ตํขณญฺเญว อุปาสิกาย นิเวสนมตฺถเก สมาคจฺฉึสุ. สาตาคิโร
เหมวตํ อาห "กหํ สมฺม คจฺฉสี"ติ. ตว สนฺติกํ สมฺมาติ. กึการณาติ. หิมวนฺตํ
สุปุปฺผิตํ ทิสฺวา ตยา สทฺธึ ตตฺถ กีฬิสฺสามีติ. ตฺวํ ปน สมฺม กหํ คจฺฉสีติ.
หิมวนฺตสฺส เกน ปุปฺผิตภาวํ ชานาสีติ. น ชานามิ สมฺมาติ. สุทฺโธทนมหาราชสฺส
ปุตฺโต สิทฺธตฺถกุมาโร ทสสหสฺสีโลกธาตุํ กมฺเปตฺวา ปฏิวิทฺธสพฺพญฺญุตญาโณ
ทสสหสฺสจกฺกวาฬเทวตานํ มชฺเฌ อนุตฺตรํ ธมฺมจกฺกํ ปวตฺเตสิ, ตสฺส ปวตฺติตภาวํ
น ชานาสีติ. น ชานามิ สมฺมาติ. ตฺวํ เอตฺตกเมว ฐานํ ปุปฺผิตํ วณฺเณสิ, ๔-
ตสฺส ปน ปุริสสฺส สกฺการตฺถาย สกลทสสหสฺสจกฺกวาฬํ เอกมาลาคุลสทิสํ อชฺช
ชาตํ สมฺมาติ. มาลา ตาว ปุปฺผนฺตุ, ตยา โส สตฺถา อกฺขีนิ ปูเรตฺวา ทิฏฺโฐติ.
อาม สมฺม เหมวต สตฺถา จ เม ทิฏฺโฐ, ธมฺโม จ สุโต, อมตญฺจ ปีตํ.
อหํ "เอตํ อมตธมฺมํ ตํปิ ชานาเปสฺสามี"ติ ตว สนฺติกํ อหํ อาคโตสฺมิ สมฺมาติ.
เตสํ อญฺญมญฺญํ กเถนฺตานํเยว อุปาสิกา สิริสยนโต อุฏฺฐาย นิสินฺนา ตํ กถาสลฺลาปํ
สุตฺวา สทฺเท นิมิตฺตํ คณฺหิ. "อยํ สทฺโท อุทฺธํ, น เหฏฺฐา, อมนุสฺสภาสิโต,
โน มนุสฺสภาสิโต"ติ สลฺลกฺเขตฺวา โอหิตโสตา ปคฺคหิตมานสา หุตฺวา นิสีทิ,
ตโต:-
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม.,อิ. ปายาสิ  ๒ ฉ.ม.,อิ. หิมวนฺตกีฬิตํ  ๓ สี.,อิ. ปุริสา
@๔ สี.,อิ. ปุปฺผิตนฺติ มญฺญสิ, ฉ.ม. ปุปฺผิตนฺติ อญฺญาสิ
               "อชฺช ปณฺณรโส อุโปสโถ (อิติ สาตาคิโร ยกฺโข)
                ทิพฺพา รตฺติ อุปฏฺฐิตา
                อโนมนามํ สตฺถารํ
                หนฺท ปสฺสาม โคตมนฺ"ติ
เอวํ สาตาคิเรน วุตฺโต:- ๑-
               "กจฺจิ มโน สุปณิหิโต (อิติ เหมวโต ยกฺโข)
                สพฺพภูเตสุ ตาทิโน
                กจฺจิ อิฏฺเฐ อนิฏฺเฐ จ
                สงฺกปฺปสฺส วสีกตา"ติ ๒-
เอวํ เหมวโต สตฺถุ กายสมาจารญฺจ อาชีวญฺจ มโนสมาจารญฺจ ปุจฺฉิ. ปุจฺฉิตปุจฺฉิตํ
สาตาคิโร วิสฺสชฺเชสิ. เอวํ สตฺถุ สรีรวณฺณคุณกถนวเสน ๓- ยถารุจิยา
เหมวตสุตฺตนฺเต นิฏฺฐิเต เหมวโต สหายกสฺส ธมฺมเทสนานุสาเรน ญาณํ เปเสตฺวา
โสตาปตฺติผเล ปติฏฺฐหิ.
     อถ กาฬี ๔- อุปาสิกา ปรสฺส ธมฺเม เทสิยมาเน ตถาคตํ อทิฏฺฐปุพฺพาว หุตฺวา
อนุสฺสวํ ปสาทํ อุปฺปาเทตฺวา ปรสฺส วฑฺฒิตํ โภชนํ ภุญฺชมานา วิย โสตาปตฺติผเล
ปติฏฺฐหิ. ๕- สา สพฺพมาตุคามานํ อนฺตเร ปฐมา โสตาปนฺนา สพฺพเชฏฺฐกา อโหสิ.
ตสฺสา สห โสตาปตฺติภาเวน ตเมว รตฺตึ คพฺภวุฏฺฐานํ ชาตํ, ปฏิลทฺธทารกสฺส
นามคหณทิวเส โสโณติ นามํ อกาสิ. สา ยถารุจิยา กุลเคเห วสิตฺวา กุลฆรเมว
อคมาสิ.
     ตสฺมึ สมเย มหากจฺจายนตฺเถโร ตํ นครํ อุปนิสฺสาย อุปวตฺเต ๖- ปพฺพเต
ปฏิวสติ. อุปาสิกา เถรํ อุปฏฺฐาสิ. ๗- เถโร นิพทฺธํ ตสฺสา นิเวสนํ คจฺฉติ.
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม.,อิ. วุตฺเต  ๒ ขุ. สุ. ๒๕/๑๕๓-๔/๓๖๔ เหมวตสุตฺต
@๓ ฉ.ม.,อิ. สรีรวณฺณคุณวณฺณกถนวเสน  ๔ สี.,อิ. อยมฺปิ กาฬี
@๕ ฉ.ม.,อิ. ปติฏฺฐาสิ  ๖ สี.,อิ. ปวตฺเต  ๗ ฉ.ม.,อิ. อุปฏฺฐาติ
โสณทารโกปิ นิพทฺธํ เถรสฺส สนฺติเก วิจรนฺโต วิสฺสาสิโก อโหสิ. โส อปเรน
สมเยน เถรสฺส สนฺติเก ปพฺพชิ. เถโร ตํ อุปสมฺปาเทตุกาโม ตีณิ วสฺสานิ
คณํ ปริเยสิตฺวา อุปสมฺปาเทติ. ๑- โส อุปสมฺปนฺโน กมฺมฏฺฐานํ กถาเปตฺวา วิปสฺสนํ
วฑฺเฒตฺวา อรหตฺตํ ปตฺวา เถรสฺส สนฺติเก สุตฺตนิปาตํ อุคฺคณฺหิตฺวา วุฏฺฐวสฺโส
ปวาเรตฺวา สตฺถารํ ปสฺสิตุกาโม หุตฺวา อุปชฺฌายํ อาปุจฺฉิ. เถโร อาห "โสณ
ตยิ คเต สตฺถา ตํ เอกคนฺธกุฏิยํ วสาเปตฺวา ธมฺมํ อชฺเฌสิสฺสติ, ตฺวํ ธมฺมํ
กเถสฺสสิ. สตฺถา ตว ธมฺมกถาย ปสีทิตฺวา ตุยฺหํ วรํ ทสฺสติ. ตฺวํ วรํ คณฺหนฺโต
อิมญฺจ อิมญฺจ คณฺหาหิ, มม วจเนน ทสพลสฺส ปาเท วนฺทาหี"ติ. โส อุปชฺฌาเยน
อนุญฺญาโต มาตุอุปาสิกาย เคหํ คนฺตฺวา อาโรเจสิ. สาปิ "สาธุ ตาต ตฺวํ
ทสพลํ ปสฺสิตุํ คจฺฉนฺโต อิมํ กมฺพลํ อาหริตฺวา สตฺถุ วสนคนฺธกุฏิยา ภุมฺมตฺถรณํ
กตฺวา อตฺถราหี"ติ มหนฺตํ กมฺพลํ อทาสิ. โสณตฺเถโร ตํ อาทาย เสนาสนํ ปฏิสาเมตฺวา
๒- อนุปุพฺเพน สตฺถุ วสนฏฺฐานํ คนฺตฺวา ทสพลสฺส พุทฺธาสเน นิสินฺนเวลายเมว
อุปสงฺกมิตฺวา อภิวาเทตฺวา เอกมนฺตํ อฏฺฐาสิ. สตฺถา เตน สทฺธึ ปฏิสนฺถารํ
กตฺวา อานนฺทตฺเถรํ อามนฺเตสิ "อานนฺท อิมสฺส ภิกฺขุสฺส เสนาสนํ ชานาหี"ติ.
เถโร สตฺถุ อธิปฺปายํ ญตฺวา อนฺโตคนฺธกุฏิยํ เวมชฺเฌ ภุมฺมตฺถรณํ อุสฺสาเทนฺโต
วิย ๓- อตฺถริ.
     อถโข ภควา พหุเทว รตฺตึ อชฺโฌกาเส วีตินาเมตฺวา วิหารํ ปาวิสิ, อายสฺมาปิ
โข โสโณ พหุเทว รตฺตึ อชฺโฌกาเส วีตินาเมตฺวา วิหารํ ปาวิสิ. สตฺถา มชฺฌิมยาเม
๔- สีหเสยฺยํ กปฺเปตฺวา ปจฺจูสสมเย วุฏฺฐาย นิสีทิตฺวา "เอตฺตเกน กาเลน
โสณสฺส กายทรโถ ปฏิปฺปสฺสทฺโธ ภวิสฺสตี"ติ ญตฺวา อายสฺมนฺตํ โสณํ อชฺเฌสิ ๕-
"ปฏิภาตุ ตํ ภิกฺขุ ธมฺโม ภาสิตุนฺ"ติ. โสณตฺเถโร มธุเรน สเรน เอกพฺยญฺชนํปิ
อวินาเสนฺโต อฏฺฐกวคฺคิยานิ สุตฺตานิ ๖- อภาสิ. คาถาปริโยสาเน ภควา
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม.,อิ. อุปสมฺปาเทสิ ๒ ฉ.ม.,อิ. สํสาเมตฺวา  ๓ ฉ.ม.,อิ. อุสฺสาเรนฺโต วิย
@๔ ฉ.ม. ปจฺฉิมยาเม  ๕ สี. อชฺฌภาสิ  ๖ ขุ.สุ. ๒๕/๗๗๓/๔๘๖-๔ อฏฺฐกวคฺค,
@วิ.มหา. ๕/๒๕๘/๒๓ จมฺมขนฺธก
สาธุการํ ทตฺวา "สุคหิโต ๑- เต ภิกฺขุ ธมฺโม, มยา เทสิตกาเล จ อชฺช จ
เอกสทิสาว เทสนา, กิญฺจิ อูนํ วา อติริตฺตํ ๒- วา นตฺถี"ติ ปสนฺนภาวํ ปกาเสสิ.
โสณตฺเถโรปิ "อยํ โอกาโส"ติ สลฺลกฺเขตฺวา อุปชฺฌายสฺส วจเนน ทสพลํ วนฺทิตฺวา
วินยธรปญฺจเมน คเณน อุปสมฺปทํ อาทึ กตฺวา สพฺเพ วเร ยาจิ, สตฺถา อทาสิ.
ปุน เถโร มาตุอุปาสิกาย วจเนน วนฺทิตฺวา "อยํ ภนฺเต อุปาสิกาย ตุมฺหากํ
วสนคนฺธกุฏิยํ ภุมฺมตฺถรณตฺถํ กมฺพโล ปหิโต"ติ กมฺพลํ ทตฺวา อุฏฺฐายาสนา
สตฺถารํ วนฺทิตฺวา ปทกฺขิณํ กตฺวา ปกฺกามิ. อยเมตฺถ สงฺเขโป, วิตฺถารโต ปน
เถรสฺส ปพฺพชฺชํ อาทึ กตฺวา สพฺพํ สุตฺเต ๓- อาคตเมว.
     อิติ เถโร สตฺถุ สนฺติกา อฏฺฐ วเร ลภิตฺวา อุปชฺฌายสฺส สนฺติกํ คนฺตฺวา
สพฺพํ ตํ ปวุตฺตึ อาโรเจสิ. ปุนทิวเส มาตุอุปาสิกาย นิเวสนทฺวารํ คนฺตฺวา
ภิกฺขตฺถาย อฏฺฐาสิ. อุปาสิกา "ปุตฺโต กิร เม ทฺวาเร ฐิโต"ติ สุตฺวา เวเคน
อาคนฺตฺวา อภิวาเทตฺวา หตฺถโต ปตฺตํ คเหตฺวา อตฺตโน นิเวสเน ๔- นิสีทาเปตฺวา
โภชนํ อทาสิ. อถ นํ ภตฺตกิจฺจปริโยสาเน อาห "ทิฏฺโฐ เต ตาต ทสพโล"ติ.
อาม อุปาสิเกติ. วนฺทิโต เต มม วจเนนาติ. อาม วนฺทิโต, โสปิ จ เม กมฺพโล
ตถาคตสฺส วสนฏฺฐาเน ภุมฺมตฺถรณํ กตฺวา อตฺถโตติ. กึ ตาต ตยา กิร สตฺถุ
ธมฺมกถา กถิตา, สตฺถารา จ เต สาธุกาโร ทินฺโนติ. ตยา กถํ. ญาตา อุปาสิเกติ.
ตาต มยฺหํ เคเห อธิวฏฺฐา เทวตา ทสพเลน ตุยฺหํ สาธุกาเร ๕- ทินฺเนเยว
"ทสสหสฺสจกฺกวาฬเทวตา สาธุการํ อทํสู"ติ อาห, ตาต ตยา กถิตํ ธมฺมกถํ พุทฺธานํ
กถิตนิยาเมเนว มยฺหํปิ กเถตุํ ปจฺจาสึสามี"ติ. ๖- เถโร มาตุ กถํ สมฺปฏิจฺฉิ. สา
ตสฺส อธิวาสนํ วิทิตฺวา ทฺวาเร มณฺฑปํ กาเรตฺวา ทสพลสฺส กถิตนิยาเมเนว
อตฺตโน ธมฺมํ กถาเปสีติ. วตฺถุ เอตฺถ สมุฏฺฐิตํ. สตฺถา อปรภาเค อริยคณมชฺเฌ
นิสินฺโน เถรํ กลฺยาณวากฺกรณานํ อคฺคฏฺฐาเน ฐเปสีติ.
@เชิงอรรถ: ๑ ม. สุกถิโต  ๒ ฉ.ม. อธิกํ วา  ๓ วิ.มหา. ๕/๒๕๘/๒๓ จมฺมกฺขนฺธก
@๔ ฉ.ม.,อิ. อนฺโตนิเวสเน  ๕ ฉ.ม. สาธุการํ  ๖ ม. กเถหิ, ตํ พุชฺฌิสฺสามีติ
                           สีวลิตฺเถรวตฺถุ
     [๒๐๗] นวเม ลาภีนํ ยทิทํ สีวลีติ ฐเปตฺวา ตถาคตํ ลาภีนํ ภิกฺขูนํ
สีวลิตฺเถโร อคฺโคติ ทสฺเสติ. ตสฺส ปญฺหากมฺเม อยมนุปุพฺพิกถา:- อยํปิ อตีเต
ปทุมุตฺตรพุทฺธกาเล วุตฺตนเยเนว วิหารํ คนฺตฺวา ปริสปริยนฺเต ฐิโต ธมฺมํ สุณนฺโต
สตฺถารํ เอกํ ภิกฺขุํ ลาภีนํ อคฺคฏฺฐาเน ฐเปนฺตํ ทิสฺวา "มยาปิ อนาคเต เอวรูเปน
ภวิตุํ วฏฺฏตี"ติ ทสพลํ นิมนฺเตตฺวา ปุริมนเยเนว สตฺตาหํ มหาทานํ ทตฺวา "ภควา
อหํปิ อิมินา อธิการกมฺเมน อญฺญํ สมฺปตฺตึ น ปฏฺเฐมิ, อนาคเต ปน เอกสฺส
พุทฺธสฺส สาสเน อหํปิ ตุเมฺหหิ โส เอตทคฺเค ฐปิโต ภิกฺขุ วิย ลาภีนมคฺโค
ภเวยฺยนฺ"ติ ปฏฺฐนํ อกาสิ. สตฺถา ตํ อนนฺตรายํ ทิสฺวา "อยนฺเต ปฏฺฐนา
อนาคเต โคตมพุทฺธสฺส สนฺติเก ๑- สมิชฺฌิสฺสตี"ติ พฺยากริตฺวา ปกฺกามิ.
     โส กุลปุตฺโต ยาวชีวํ กุสลํ กตฺวา เทวมนุสฺเสสุ สํสรนฺโต วิปสฺสิพุทฺธกาเล
พนฺธุมตีนครโต อวิทูเร เอกสฺมึ คามเก ๒- ปฏิสนฺธึ คณฺหิ. ตสฺมึ สมเย
พนฺธุมตีนครวาสิโน รญฺญา สทฺธึ สากจฺฉิตฺวา สากจฺฉิตฺวา ทสพลสฺส ทานํ เทนฺติ. เต
เอกทิวสํ สพฺเพว เอกโต หุตฺวา ทานํ ทตฺวา "กึ นุ โข อมฺหากํ ทานมุเข
นตฺถี"ติ มธุญฺจ คุฬทธิญฺจ น อทฺทสํสุ. เต "อิโต จิโต ๓- อาหริสฺสามา"ติ ชนปทโต
นครํ ปวิสนมคฺเค ปุริสํ ฐเปสุํ. ตทา เอส กุลปุตฺโต อตฺตโน คามโต คุฬทธิวารกํ
คเหตฺวา "กิญฺจิเทว อาหริสฺสามี"ติ นครํ คจฺฉนฺโต มุขํ โธวิตฺวา "โธตหตฺถปาโท
ปวิสิสฺสามี"ติ ผาสุกฏฺฐานํ โอโลเกนฺโต นงฺคลสีสมตฺตํ นิมฺมกฺขิกํ ทณฺฑกมธุํ
ทิสฺวา "ปุญฺเญน เม อิทํ อุปฺปนฺนนฺ"ติ ๔- คเหตฺวา นครํ ปวิสติ. นาคเรหิ
ฐปิตปุริโส ตํ ทิสฺวา "โภ ปุริส กสฺสจิ ๕- มธุํ อาหรสี"ติ ปุจฺฉิ. น กสฺสจิ สามิ,
วิกฺกิณิตุํ ปน เม อิทํ อานีตนฺติ. เตนหิ โภ อิมํ กหาปณํ คเหตฺวา เอตํ มธุญฺจ
คุฬทธิญฺจ เทหีติ.
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม. สาสเน  ๒ ฉ.ม. คาเม  ๓ สี.,ฉ.ม. ยโต กุโตจิ  ๔ สี. นิปฺผนฺนนฺติ
@๕ ฉ.ม. กสฺสิมํ
     โส จินฺเตสิ "อิทํ น พหุมูลํ, อยญฺจ เอกปฺปหาเรเนว พหุํ เทติ, วีมํสิตุํ
วฏฺฏตี"ติ. ตโต นํ "นาหํ เอกกหาปเณน เทมี"ติ อาห. ยทิ เอวํ เทฺว คเหตฺวา เทหีติ.
ทฺวีหิปิ น เทมีติ. เอเตนุปาเยเนว วฑฺฒนฺตํ ๑- สหสฺสํ ปาปุณิ. โส จินฺเตสิ
"อติวญฺจิตุํ ๒- น วฏฺฏติ, โหตุ ตาว, อิมสฺส กตฺตพฺพกิจฺจํ ปุจฺฉิสฺสามี"ติ. อถ นํ
อาห "อิทํ น พหุอคฺฆนกํ ตฺวญฺจ พหุํ เทสิ, เกน กมฺเมน อิทํ คณฺหาสี"ติ.
อิธ โภ นครวาสิโน รญฺญา สทฺธึ ปฏิวิรุชฺฌิตฺวา วิปสฺสิทสพลสฺส ทานํ เทนฺตา
อิทํ ทฺวยํ ทานมุเข  อปสฺสนฺตา ปริเยสนฺติ. สเจ อิทํ น ลภิสฺสนฺติ, นาครานํ
ปราชโย ภวิสฺสติ. ตสฺมา สหสฺสํ ทตฺวา คณฺหามีติ. กึ ปเนตํ นาครานเมว
วฏฺฏติ, อญฺเญสํ ๓- ทาตุํ วฏฺฏตีติ. ยสฺส กสฺสจิ ทาตุํ อานีตเมตนฺติ. ๔- อตฺถิ ปน
เกนจิ ๕- นาครานํ ทาเน เอกทิวสํ สหสฺสํ ทินฺนนฺติ. ๖- นตฺถิ สมฺมาติ. อิเมสมฺปน
ทฺวินฺนํ สหสฺสคฺฆนกภาวํ ชานาสีติ. อาม ชานามีติ. เตนหิ คจฺฉ, นาครานํ
อาจิกฺข "เอโก ปุริโส อิมานิ เทฺว มูเลน น เทติ, สหตฺเถเนว ทาตุกาโม,
ตุเมฺห อิเมสํ ทฺวินฺนํ การณา นิพฺพตฺตกา ๗- โหถา"ติ. ตฺวํ ปน เม อิมสฺมึ ทานมุเข
เชฏฺฐกภาวสฺส ๘- กายสกฺขี โหหีติ.
     โส คามปริพฺพยตฺถํ ๙- คหิตมาสเกน ปญฺจกฏุกํ คเหตฺวา จุณฺณํ กตฺวา ทธิโต
กญฺชิกํ วาเหตฺวา ๑๐- ตตฺถ มธุปฏลํ ปีเฬตฺวา ปญฺจกฏุกจุณฺเณน โยเชตฺวา เอกสฺมึ
ปทุมินิปตฺเต ปกฺขิปิตฺวา ตํ สํวิทหิตฺวา อาทาย ทสพลสฺส อวิทูเร นิสีทิ. มหาชเนน
อาหริยมานสฺส สกฺการสฺส อนฺตเร อตฺตโน ปตฺตวารํ โอโลกยมาโน โอกาสํ ญตฺวา
สตฺถุ สนฺติกํ คนฺตฺวา "ภควา อยํ มยฺหํ ทุคฺคตปณฺณากาโร, อิมํ เม อนุกมฺปํ
ปฏิจฺจ คณฺหถา"ติ. สตฺถา ตสฺส อนุกมฺปํ ปฏิจฺจ จาตุมฺมหาราชทตฺติเยน เสลมเยน
ปตฺเตน ตํ ปฏิคฺคเหตฺวา ยถา อฏฺฐสฏฺฐิภิกฺขุสหสฺสสฺส ทียมานํ น ขียติ, เอวํ
อธิฏฺฐาสิ. โส กุลปุตฺโต นิฏฺฐิตภตฺตกิจฺจํ ภควนฺตํ อภิวาเทตฺวา เอกมนฺตํ ฐิโต
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม. วฑฺฒนฺตํ วฑฺฒนฺตํ  ๒ ฉ.ม. อติอญฺฉิตุํ  ๓ ฉ.ม. น อญฺเญสํ
@๔ ฉ.ม. อวาริตเมตนฺติ  ๕ ฉ.ม. โกจิ  ๖ ฉ.ม. ทาตาติ  ๗ สี. นิพฺพิตกฺกา,
@ฉ.ม. นิรุสฺสุกฺกา ๘ ม. เชฏฺฐกภาเว  ๙ ฉ.ม. คามวาสี ปริพฺพยตฺถํ  ๑๐ ม. กญฺชิยํ
@คเหตฺวา
อาห "ทิฏฺโฐ เม ภควา อชฺช พนฺธุมตีนครวาสิเกหิ ตุมฺหากํ สกฺกาโร อาหริยมาโน,
อหมฺปิ อิมสฺส กมฺมสฺส นิสฺสนฺเทน นิพฺพตฺตภเว ลาภคฺคยสคฺคปฺปตฺโต ภเวยฺยนฺ"ติ.
สตฺถา "เอวํ โหตุ กุลปุตฺตา"ติ วตฺวา ตสฺส จ นครวาสีนญฺจ ภตฺตานุโมทนํ
กตฺวาว ปกฺกามิ.
     โสปิ กุลปุตฺโต ยาวชีวํ กุสลํ กตฺวา เทวมนุสฺเสสุ สํสรนฺโต อิมสฺมึ
พุทฺธุปฺปาเท สุปฺปวาสาย ราชธีตาย กุจฺฉิสฺมึ ปฏิสนฺธึ คณฺหิ. ปฏิสนฺธิคหณกาลโต
ปฏฺฐาย สายํ ปาตํ ปญฺจปณฺณาการสตานิ ๑- ปาปุณนฺติ, สุปฺปวาสา สมฺปฏิจฺฉติ. ๒-
อถ นํ ปุญฺญวีมํสนตฺถํ หตฺเถน พีชปจฺฉึ ผุสาเปนฺติ, เอเกกพีชโต สลากสตมฺปิ
สลากสหสฺสมฺปิ นิคจฺฉติ. เอกกรีสเขตฺตโต ปญฺญาสมฺปิ สฏฺฐีปิ สกฏานิ อุปฺปชฺชนฺติ.
โกฏฺฐปูรณกาเลปิ โกฏฺฐทฺวารํ หตฺเถน ผุสาเปนฺติ, ราชธีตาย ปุญฺเญน คณฺหนฺตานํ
คหิตคหิตฏฺฐานํ ปุน ปูรติ. ปริปุณฺณภตฺตกุมฺภิโตปิ "ราชธีตาย ปุญฺญนฺ"ติ วตฺวา
ยสฺส กสฺสจิ เทนฺตานํ ยาว น อุกฺกฑฺฒนฺติ, น ตาว ภตฺตํ ขียติ. ทารเก
กุจฺฉิคเตเยว สตฺต วสฺสานิ อติกฺกมึสุ.
     คพฺเภ ปน ปริปกฺเก สตฺตาหํ มหาทุกฺขํ อนุโภสิ. สา สามิกํ อามนฺเตตฺวา
"ปรมฺมรณา ๓- ชีวมานาว ทานํ ทสฺสามี"ติ สตฺถุ สนฺติกํ เปเสสิ "คจฺฉ อิมํ
ปวุตฺตึ สตฺถุ อาโรเจตฺวา สตฺถารํ นิมนฺเตตฺวา ๔- ยญฺจ สตฺถา วทติ, ตํ สาธุกํ
อุปลกฺเขตฺวา อาคนฺตฺวา มยฺหํ กเถหี"ติ. โส คนฺตฺวา ตสฺสา สาสนํ ภควโต
อาโรเจสิ. สตฺถา "สุขินี โหตุ สุปฺปวาสา โกฬิยธีตา, สุขินี อโรคา อโรคปุตฺตํ
วิชายตู"ติ อาห. ราชา ตํ สุตฺวา ภควนฺตํ อภิวาเทตฺวา อนฺโตคามาภิมุโข ๕- ปายาสิ.
ตสฺส ปุเร อาคมนาเยว สุปฺปวาสาย กุจฺฉิโต ธมฺมกรณา ๖- อุทกํ วิย คพฺโภ
นิกฺขมิ, ปริวาเรตฺวา นิสินฺนชโน อสฺสุมุโขว หสิตุํ อารทฺโธ. ตุฏฺฐหฏฺโฐ มหาชโน
รญฺโญ ตุฏฺฐิสาสนํ ๗- อาโรเจตุํ อคมาสิ.
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม. ปาตญฺจ ปณฺณาการสตานิ   ๒ ฉ.ม. สมฺปตฺตึ คจฺฉติ  ๓ ฉ.ม. ปุเร มรณา
@๔ ฉ.ม. นิมนฺเตหิ   ๕ ม. อตฺตโน คามาภิมุโข   ๖ ฉ.ม. ธมกรณา
@๗ สี. วฑฺฒิสาสนํ, ฉ.ม. ปุตฺตสาสนํ
     ราชา เตสํ อิงฺคิตํ ทิสฺวาว "ทสพเลน กถิตกถา นิปฺผนฺนา มญฺเญ"ติ
จินฺเตสิ. โส อาคนฺตฺวา สตฺถุ สาสนํ ราชธีตาย อาโรเจสิ. ราชธีตา "ตยา
นิมนฺติตํ ชีวิตภตฺตเมว มงฺคลภตฺตํ ภวิสฺสติ, คจฺฉ สตฺตาหํ ทสพลํ นิมนฺเตหี"ติ.
ราชา ตถา อกาสิ. สตฺตาหํ พุทฺธปฺปมุขสฺส ภิกฺขุสํฆสฺส มหาทานํ ปวตฺตยึสุ.
ทารโก สพฺเพสํ ญาตีนํ สนฺตตฺตํ จิตฺตํ นิพฺพาเปนฺโต ชาโตติ สีวลิทารโกเตฺววสฺส
นามํ อกํสุ. โส สตฺต วสฺสานิ คพฺเภ วสิตตฺตา ชาตกาลโต ปฏฺฐาย สพฺพกมฺมกฺขโม
อโหสิ. ธมฺมเสนาปติ สาริปุตฺโต สตฺตเม ทิวเส เตน สทฺธึ กถาสลฺลาปํ อกาสิ.
สตฺถาปิ ธมฺมปเท คาถํ อภาสิ:-
      "โยมํ ปลิปถํ ทุคฺคํ         สํสารํ โมหมจฺจคา
       ติณฺโณ ปารคโต ๑- ฌายี   อเนโช อกถงฺกถี
       อนุปาทาย นิพฺพุโต        ตมหํ พฺรูมิ พฺราหฺมณนฺ"ติ. ๒-
     อถ นํ เถโร เอวมาห "กึ ปน ตยา เอวรูปํ ทุกฺขราสึ อนุภวิตฺวา
ปพฺพชิตุํ น วฏฺฏตี"ติ. ลภมาโน ปพฺพเชยฺยํ ภนฺเตติ. สุปฺปวาสา ตํ ทารกํ
เถเรน สทฺธึ กเถนฺตํ ทิสฺวา "กึ นุ โข เม ปุตฺโต ธมฺมเสนาปตินา สทฺธึ กเถตี"ติ
เถรํ อุปสงฺกมิตฺวา ปุจฺฉิ "มยฺหํ ปุตฺโต ตุเมฺหหิ สทฺธึ กึ กเถสิ ๓- ภนฺเต"ติ.
อตฺตนา อนุภูตํ คพฺภวาสทุกฺขํ กเถตฺวา ตุเมฺหหิ อนุญฺญาโต ปพฺพชิสฺสามีติ วทตีติ.
สาธุ ภนฺเต ปพฺพาเชถ นนฺติ. เถโร ตํ วิหารํ เนตฺวา ตจปญฺจกกมฺมฏฺฐานํ
ทตฺวา ปพฺพาเชนฺโต "สีวลิ นาม ตุยฺหํ อญฺเญน โอวาเทน กมฺมํ อตฺถิ, ตยา
สตฺต วสฺสานิ อนุภูตทุกฺขเมว ปจฺจเวกฺขาหี"ติ. ภนฺเต ปพฺพาชนเมว ตุมฺหากํ
ภาโร, ยํ ปน มยา กาตุํ สกฺกา, ตมหํ ชานิสฺสามีติ. โส ปฐมเกสวฏฺฏิยา
โอหาริตกฺขเณเยว โสตาปตฺติผเล ปติฏฺฐาสิ, ทุติยาย โอหาริตกฺขเณ สกทาคามิผเล,
ตติยาย อนาคามิผเล. สพฺเพสํเยว ปน เกสานํ โวโรปนญฺจ ๔- อรหตฺตสจฺฉิกิริยา
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม. ปารงฺคโต  ๒ ขุ.ธ. ๒๕/๔๑๔/๘๙ สีวลิตฺเถรวตฺถุ
@๓ ฉ.ม. กเถติ  ๔ ฉ.ม. โอโรปนญฺจ
จ อปฺปจฺฉา อปุรา ๑- อโหสิ. ตสฺส ปพฺพชิตทิวสโต ปฏฺฐาย ภิกฺขุสํฆสฺส จตฺตาโร
ปจฺจยา ยาวทิจฺฉกํ ๒- อุปฺปชฺชนฺติ. เอวํ เอตฺถ วตฺถุํ ๓- สมุฏฺฐิตํ.
     อปรภาเค สตฺถา สาวตฺถึ อคมาสิ. เถโร สตฺถารํ อภิวาเทตฺวา "ภนฺเต
มยฺหํ ปุญฺญํ วีมํสิสฺสามิ, ปญฺจ เม ภิกฺขุสตานิ เทถา"ติ อาห. คณฺห สีวลีติ.
โส ปญฺจสเต ภิกฺขู คเหตฺวา หิมวนฺตาภิมุขํ คจฺฉนฺโต อฏวิมคฺคํ คจฺฉติ. ตสฺส
ปฐมทิฏฺฐนิโคฺรเธ อธิวฏฺฐา เทวตา สตฺต ทิวสานิ ทานํ อทาสิ. อิติ โส:-
     นิโคฺรธํ ปฐมํ ปสฺสิ          ทุติยํ ปณฺฑวปพฺพตํ
     ตติยํ อจิรวติยํ             จตุตฺถํ วรสาครํ.
     ปญฺจมํ หิมวนฺตํ โส          ฉฏฺฐํ ฉทฺทนฺตุปาคมิ ๔-
     สตฺตมํ คนฺธมาทนํ           อฏฺฐมํ อถ เรวตนฺติ.
     สพฺพฏฺฐาเนสุ สตฺต สตฺต ทิวสาเนว ทานํ อทํสุ. คนฺธมาทนปพฺพเต ปน
นาคทตฺตเทวราชา นาม สตฺตทิวเสสุ เอกทิวสํ ขีรปิณฺฑปาตํ อทาสิ, เอกทิวสํ
สปฺปิปิณฺฑปาตํ อทาสิ. ภิกฺขุสํโฆ อาห "อาวุโส อิมสฺส เทวรญฺโญ เนว เธนุโย
ทุหมานา ๕- ปญฺญายนฺติ, น ทธินิมฺมถนํ, กุโต เต เทวราช อิทํ อุปฺปชฺชตี"ติ.
"ภนฺเต กสฺสปทสพลสฺส กาเล ขีรสลากภตฺตทานสฺเสตํ ผลนฺ"ติ เทวราชา อาห.
อปรภาเค สตฺถา ขทิรวนิยเทวตายาสฺส ๖- ปจฺจุคฺคมนํ อตฺถุปฺปตฺตึ กตฺวา เถรํ อตฺตโน
สาสเน ลาภคฺคปฺปตฺตานํ อคฺคฏฺฐาเน ฐเปสีติ.
                           วกฺกลิตฺเถรวตฺถุ
     [๒๐๘] ทสเม สทฺธาธิมุตฺตานนฺ ติสทฺธาย อธิมุตฺตานํ, พลวสทฺธานํ ภิกฺขูนํ
วกฺกลิตฺเถโร อคฺโคติ ทสฺเสติ. อญฺเญสํ หิ สทฺธา วฑฺเฒตพฺพา โหติ, เถรสฺส
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม. อปุริมา  ๒ ฉ.ม. ยทิจฺฉกํ  ๓ ฉ.ม. วตฺถุ. เอวมุปริปิ  ๔ สี. ฉทฺทนฺตมาคมิ
@๕ ฉ.ม. ทุยฺหมานา  ๖ สี.,ฉ.ม. ขทิรวนิยเรวตสฺส
ปน หาเปตพฺพา ชาตา. ตสฺมา โส สทฺธาธิมุตฺตานํ อคฺโคติ วุตฺโต. วกฺกลีติ
ตสฺส ๑- นามํ.
     ตสฺส ปญฺหากมฺเม อยมนุปุพฺพิกถา:- อยํปิ หิ อตีเต ปทุมุตฺตรพุทฺธกาเล
วุตฺตนเยเนว วิหารํ คนฺตฺวา ปริสปริยนฺเต ฐิโต ธมฺมํ สุณนฺโต สตฺถารํ เอกํ
ภิกฺขุํ สทฺธาธิมุตฺตานํ อคฺคฏฺฐาเน ฐเปนฺตํ ทิสฺวา "มยาปิ อนาคเต เอวรูเปน
ภวิตุํ วฏฺฏตี"ติ วุตฺตนเยเนว สตฺถารํ นิมนฺเตตฺวา สตฺตาหํ มหาทานํ ทตฺวา
ทสพลํ วนฺทิตฺวา "ภนฺเต อหมฺปิ อิมินา อธิการกมฺเมน ตุเมฺหหิ สทฺธาธิมุตฺตานํ
เอตทคฺเค ฐปิโต ภิกฺขุ วิย อนาคเต เอกสฺส พุทฺธสฺส สาสเน สทฺธาธิมุตฺตานํ
อคฺโค ภเวยฺยนฺ"ติ ปฏฺฐนํ อกาสิ. สตฺถา ตสฺส อนนฺตรายํ ทิสฺวา พฺยากริตฺวา
ปกฺกามิ.
     โสปิ ยาวชีวํ กุสลํ กตฺวา เทวมนุสฺเสสุ สํสรนฺโต อมฺหากํ สตฺถุ กาเล
สาวตฺถิยํ พฺราหฺมณกุเล ปฏิสนฺธึ คณฺหิ, วกฺกลีติสฺส นามํ อกํสุ. โส
วุฑฺฒิปฺปตฺโต ตโย เวเท อุคฺคณฺหิตฺวา ทสพลํ ภิกฺขุสํฆปริวุตํ สาวตฺถิยํ จรนฺตํ
ทิสฺวา สตฺถุ สรีรสมฺปตฺตึ โอโลเกนฺโต ๒- สรีรสมฺปตฺติทสฺสเนน อติตฺโต ทสพเลน
สทฺธึเยว จรติ. ๓- วิหารํ คจฺฉนฺเตน สทฺธึ วิหารํ คนฺตฺวา สรีรนิปฺผตฺตึ
โอโลเกนฺโตว ติฏฺฐติ. ธมฺมสภายํ นิสีทิตฺวา ธมฺมํ กเถนฺตสฺส สมฺมุขฏฺฐาเน ฐิโต
ธมฺมํ สุณาติ. โส สทฺธํ ปฏิลภิตฺวา "อคารมชฺเฌ ปฏิวสนฺโต ๔- นิพทฺธํ ทสพลสฺส
ทสฺสนํ ๕- น ลภิสฺสามี"ติ ปพฺพชฺชํ ยาจิตฺวา สตฺถุ สนฺติเก ปพฺพชิ.
     ตโต ปฏฺฐาย ฐเปตฺวา อาหารกรณเวลํ อวเสสกาเล ยตฺถ ฐิเตน ๖- สกฺกา
ทสพลํ ปสฺสิตุํ, ตตฺถ ฐิโต โยนิโส มนสิการํ ปหาย ทสพลํ โอโลเกนฺโตว วิหาสิ. ๗-
สตฺถา ตสฺส ญาณปริปากํ อาคเมนฺโต ทีฆํปิ อทฺธานํ ตสฺมึ รูปทสฺสนวเสน
วิจรนฺเต กิญฺจิ อวตฺวา "อิทานิสฺส ญาณํ ปริปากคตํ, สกฺกา เอตํ โพเธตุนฺ"ติ
ญตฺวา เอวมาห "กินฺเต วกฺกลิ อิมินา ปูติกาเยน ทิฏฺเฐน, โย โข วกฺกลิ
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม. ปนสฺส  ๒ สี. โอโลเกตฺวา  ๓ ฉ.ม. วิจรติ  ๔ ฉ.ม. วสนฺโต  ๕ ม. ทฏฺฐุํ
@๖ ม. ฐิโต  ๗ ฉ.ม.,อิ. วิหรติ
ธมฺมํ ปสฺสติ, โส มํ ปสฺสติ. โย มํ ปสฺสติ, โส ธมฺมํ ปสฺสติ. ธมฺมํ หิ
วกฺกลิ ปสฺสนฺโต มํ ปสฺสติ, มํ ปสฺสนฺโต ธมฺมํ ปสฺสตี"ติ.
     สตฺถริ เอวํ  โอวทนฺเตปิ เถโร ทสพลสฺส ทสฺสนํ ปหาย เนว อญฺญตฺถ คนฺตุํ
สกฺโกติ. ตโต สตฺถา "อยํ ภิกฺขุ น สํเวคํ อลภิตฺวา พุชฺฌิสฺสตี"ติ อุปกฏฺฐาย
วสฺสูปนายิกาย ราชคหํ คนฺตฺวา วสฺสูปนายิกทิวเส "อเปหิ วกฺกลี"ติ ตํ เถรํ
ปณาเมสิ. ๑- พุทฺธา จ นาม อาเทยฺยวจนา ๒- โหนฺติ, ตสฺมา เถโร สตฺถารํ
ปฏิปฺผริตฺวา ฐาตุํ อสกฺโกนฺโต เตมาสํ ทสพลสฺส สมฺมุเข อาคนฺตุํ อวิสหนฺโต
"กินฺทานิ สกฺกา กาตุํ, ตถาคเตนมฺหิ ปณามิโต, สมฺมุขีภาวํ น ลภามิ, กึ มยฺหํ
ชีวิเตนา"ติ คิชฺฌกูฏปพฺพเต ปปาตฏฺฐานํ อภิรุหิ. สตฺถา ตสฺส กิลมนภาวํ ญตฺวา
"อยํ ภิกฺขุ มม สนฺติกา อสฺสาสํ อลภนฺโต มคฺคผลานํ อุปนิสฺสยํ นาเสยฺยา"ติ
อตฺตานํ ทสฺเสตุํ โอภาสํ วิสฺสชฺเชสิ. อถสฺส สตฺถุ ทิฏฺฐกาลโต ปฏฺฐาย เอวํ
มหนฺตํ โสกสลฺลํ ปหีนํ. สตฺถา สุขตฬาเก โอฆํ อาหรนฺโต วิย วกฺกลิตฺเถรสฺส
พลวปีติโสมนสฺสํ อุปฺปาเทตุํ ธมฺมปเท คาถมาห:-
      "ปาโมชฺชพหุโล ภิกฺขุ     ปสนฺโน พุทฺธสาสเน
       อธิคจฺเฉ ปทํ สนฺตํ      สงฺขารูปสมํ สุขนฺ"ติ. ๓-
       วกฺกลิตฺเถรสฺส จ "เอหิ วกฺกลี"ติ หตฺถํ ปสาเรสิ. เถโร "ทสพโล เม
ทิฏฺโฐ, เอหีติ อวฺหานมฺปิ ๔- ลทฺธนฺ"ติ พลวปีตึ อุปฺปาเทตฺวา "กุโต คจฺฉามี"ติ
อตฺตโน คมนภาวํ ๕- อชานิตฺวาว ทสพลสฺส สมฺมุเข อากาเส ปกฺขนฺทิตฺวา ปฐมปาเทน
ปพฺพเต ฐิโตเยว สตฺถารา วุตฺตกถํ อาวชฺเชนฺโต อากาเสเยว ปีตึ วิกฺขมฺภิตฺวา
สห ปฏิสมฺภิทาหิ อรหตฺตํ ปตฺวา ตถาคตํ วนฺทมาโนว โอตริ. อปรภาเค สตฺถา
อริยคณมชฺเฌ นิสินฺโน เถรํ สทฺธาธิมุตฺตานํ อคฺคฏฺฐาเน ฐเปสีติ.
                          ทุติยวคฺควณฺณนา.
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม. ปณาเมติ  ๒ ม. อเทฺวชฺฌวจนา  ๓ ขุ.ธ. ๒๕/๓๘๑/๘๓ วกฺกลิตฺเถรวตฺถุ
@๔ ฉ.ม. อวฺหายนมฺปิ  ๕ สี.,อิ. ปตนภาวํ

             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๑๔ หน้า ๒๑๒-๒๒๔.
http://84000.org/tipitaka/pitaka_item/read_th.php?B=14&A=5035&modeTY=2
             The Pali Atthakatha in Roman :-
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=14&A=5035&modeTY=2
             อ่านอรรถกถาแปลไทย :-
http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=20&i=147
             เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :-
http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=20&A=644
             พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :-
http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=20&A=628
             The Pali Tipitaka in Roman Character :-
http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=20&A=628
             สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๒๐
http://84000.org/tipitaka/read/?index_20